A N A D O L U A Y D I N L A N M A V A K F I | 1

AKIL MERTEBELER
Metin Bobarolu


Akl- Mea
Maiet akl, gnlk maa aldn almalar, kar akl, bedeni koruyan akl, bedenin
ihtiyalarn gideren akl. Bu akln ilkesi beslenmek, korunmak, remektir. Maddidir. Duyusal
bilincin hizmetindedir, burada deer olmaz. "Akl mekanizmadr, mekanizma deer retmez"
dediimiz bu akldr.

Akl- Mead
Gayi akl, ereksel akl, ahiret akl. Nihayetine hizmet eder; ama, erek, gaye. "Gaye" daima
nihadir, finaldir ve tektir, oul olduu zaman aralardr. Gaye ok olmaz, okluk
aralardadr, tm aralar btnlenip teklie ular; o zaman gayi akl yaamn gayesine
ynelik akldr, yoksa ara amalar hibir ey ifade etmez. Manevidir.

Msrllar "Mead" diye sylerler, tanr ismidir. Mead tanrs adalet tanrsdr, sembol
terazidir. Hayatmzn nihayetinde bir terazi, bir hesaplama vardr; eer bugn, imdi
hayatnla hesaplamsan bu ahiretindir. Her kendi zerine dnen dnce kendi ile
hesaplatnda ahiretindedir, yoksa Bekleyeceim, bedenim lecek, sonra Tanr gelecek, bir
melek gelecek ve defterimi drecek, diyorsa ite o akl- meaddr. Akl sende olduuna gre,
sende seni denetleyecek akldr.

Akl- meada "vicdan" denir, vicdanda denge aranr; deerler vicdana aittir, btn deerler
gayeye bal oluurlar, sebebe bal olumazlar. Yaamda bir sebeplere bal aklmz var:
reason, bir de karlatrmalara bal: ratio. Btnle ilikiye girdiimiz her karlatrma
ratiodur, karlatrma oranla ilgilidir. Ama hikmete bal, sebeplere bal her dncemiz
reasondr.

Bu ikisi de vicdan yaratmaz ve o yzden rasyonel toplumlar vicdanl deildirler, kuralcdrlar.

Entelektel denilen gayi akl Platonun entelekya diye syledii akl deer retir, vicdan
yaratan odur ve insan vicdan alannda oluur, vcd bulur. VCD, vicdan, vcd, cd,
mevcd, scd hepsi orada olur.

Gnl evi vicdandr, vicdan adalet saraydr ve Tanr adalet sarayndan hkmeder. nsan
orada balar olumaya, bu ikinci mertebedeki akldr.

Akl- Salim
(Selim, Salim, slam)

"Cd" tamak, mevcd taann forme olmas yani bir enerji tamasdr; forme olduu
zaman mim alr. Mim nihayet demek, nokta demek Arapada. "Mim koydu" derler; yani
nokta koydu, nihayetlendirdi. Her nihayetlendirme bir formdur, bir biimdir. O halde nokta
A N A D O L U A Y D I N L A N M A V A K F I | 2


koydu, oldu mevcd; yani tamaya snr geldi, form oldu. imdi, bu mevcutta varlk kazanlr,
"vcd buldu" diyoruz; vecede. Sonra varlk kendi merkezine dner; "scd", secde eder.

Bu kavramlar varl anlatyor; selim, selam, teslim bunlar hep barklk, bar anlamnda
szlerdir ve bir insan kendi gayesinden trettii deerlerle mutmain ise, doygun ise, kendi ile
bark olduu iin ona akl- selim denir. Ama akl selim olmaz, salim olur; selim olan akl
deildir, kalptir. Onun iin literatrde "akl- selim" diye yazyor ama biz daha derin, daha
hassas terazide tarttmz iin diyoruz ki: Hayr! O "akl- salim" olmaldr. "Selim"in tam
Trke karl duru, "salim" ise gvenli demek. Kalp selim olur, nk kalple ifade
ettiimiz ey duygulardr, duygular anlatyoruz. Duygular dalgaldr, her an deiebilir,
zaten deime sahasdr. rnein, bu duygu lemindeyken, tam gnln amken o srada
sevmediin birisi geliyor. Neden sevmiyorsun? nk gnlne tecavz etmi daha nce,
gene yapabilir, yani bir ey yapacak. Sen de tam amsn; herkes de iinde banyo yapyor,
kzlar ierdeler ama plak, mahremindeler. Dardan geldi haydut, byk burmaya balad
bizim kzlara! Hemen kaplar kapatrsn. Bir dakika, sen bu mahallede ne geziyorsun?
dersin. Sohbetler de hep yledir; duygusal alkantlar iindeyken biri gelir sohbet deiir, biri
kalkar sohbet deiir, birisinin hli deiir sohbet deiir.

Bu kalple olan bilme dedikleri tekallbden geliyor; tekallb dnmek demek. Hlden
hle dnyor duygularmz; ama duygular belirtidir, varlk deildir. Varlk olan dncedir;
dnceler varlktr, duygular dncenin dalgalandrd denizdeki dalgalardr. Duygular asl
deildir, ama bizle zde olduu iin, ikilik olmad iin duyumsayamayz. Ancak yansyacak,
duygu leminde yansyor; o belirtiden dolay dncemizin deerini anlyoruz, deer
kyor ortaya kalp sahasnda. Bu alkantlar, sevinler, fkeler vs. hlden hle geerken
duygularmz aynen bir suyun zerindeki dalgalar gibidir. Hep buna benzetilmitir, nk rya
leminde byledir de ondan. Oradaki hakikati bu grn zerindendir; hep yle olur, bende
sende onda fark etmez. Bir su kirliliinden sz ediyoruz; su kirlidir, duygularmzn kirlilii...
Bunu kirleten nedir? Gnl bir olduu iin bunu bilsek de bilmesek de gnl bir olduu iin
biri zerindeki incinme bizde dorudan doruya kayt edilir ve bizim duygularmzda kirlenme
olarak ortaya kar. rnein, kin. nanamazsnz; birisi bize bir ktlk yapar, biz yle
alglamzdr ya da o bir kez yapar; biz onu her dndmzde ayn ktl kendimize
bir kez daha yaparz. Hem de daha yakndan, kendimizden yaptmz iin ok daha tesirlidir.
Kendimizden kendimize rububiyetle yaplyor. Hani diyor: "Rableri onlar cehenneme atar."
Yani gkyznde bir Rab var, geldi beni cehenneme att! Hayr, kendi rububiyetimiz yani.

Diyorum ki birisine anlatyorum: "Namussuz adam bana ktlk yapt!" Bir dierine, ona da
anlatyorum; dedikodu ile kuvvetlendiriyorum, yayyorum, destek istiyorum, kinime destek
aryorum. Ama o da bana sormuyor, "Ka defa ktlk yapt?" Sen hl anlatmaya devam
ederek ktl srdryorsun imdi; yarn bir dierine anlatrken ktl yaymaya devam
edeceksin. Kin denen olgu duygularmz kirletiyor. Kibir, byklenmek, gurur, haset, fesat,
yalan, ehvet. ster istemez manevi yollara giren insanlarda bir manyetik durum oluuyor,
elektrik geiyor demirden ve demir mknatslanyor; hakikaten de kanmzda da demir vardr
ve demir mknatslanr. Cezbeleri yaayanlar bilir; yksek voltajl enerjiler getii zaman
bnyemizden direnci az, voltaj yksek enerjiler getii zaman ki vurur geer imek hz ile
ve btn varlnz mknatslandrr; insanlar gayri ihtiyari size doru ekilirler. te,
sorumluluk o zaman balar; Vay be ben neymiim, herkes bana ok itibar ediyor, galiba bir
A N A D O L U A Y D I N L A N M A V A K F I | 3


eyim ben filan; kirlenirsiniz, bu bir taraf... Cinsellikle ilgili olarak (erkek zerinden
anlatalm, kadn zerinden de anlatlr) kadnlar bu cazibeye senin ahsiyetinle hibir ilgisi
yok kapldklarnda, gayri ihtiyari olarak, armaan olarak kendi bedenlerini sunarlar. O
yzden bu yolda birinci tehlike ehvettir; ehvetine hkim olmayan insan bu yolda
yryemez. Kadn gayri ihtiyari bedenini sunar; tanrs nk. Grnen kii ile ilgisi yok; o
kiiden tezahr eden dalga, radyasyonun arkasnda Rab var. Hemen getirir takdime
derler buna, altar, sunak derler sunan zerine kendisini koyar. Erkekler de (bunun cinsel
tercihlerle hibir ilgisi yoktur, cinsel tercihlerimiz maneviyata ne engeldir ne de onu gelitirir;
alkas yok, bunlar bedenle ilgili eyler) bedenine bedel olarak maddi bir armaan koyar
altara, yani menfaat.

O zaman bu iki eyden korunmak zorundasn; ehvet tuza, menfaat tuza; hadi onu
paraya ibla edelim, para tuza. Birok insann aya bu ikisinde kayar, eer ehvete ya da
menfaate tamah ederseniz maneviyatnz biter, kirleniverirsin; iinden geirsen bile
kirlenirsin, duygular her ey allak bullak olur, buna "kir" diyoruz.

Kirlenmi bir suyu nasl artyoruz? Filtrelerden falan deil mi? Yetmez, ne kadar filtreden
geirirsen geir, arnmaz. lla gne vuracak stne, buharlaacak sonra yaacak tekrar, onun
iin yamuru kutsal addederler; "o kutsal sular, yamurlar" derler.

Babaannem ehli tarik bir hanmefendi idi, hakiki Naki kanalndan; nakka yani kendisine
naketmi manas. Bu hanmefendi eitimli deil kyl bir kadn, kyl bir nine; bana hitap
ettii zaman da ya 80 ksur falan. Dedi ki:

- Evlat, okuyorsun, eitimlisin, okula gidiyorsun. Sana bir soru soraym, bakaym bilecek
misin?
- Syle babaanne, bakalm bilecek miyiz?
- Syle bakalm, kiri ne temizler?
- Amaan, dedim, babaanne ya! "Su" tabii ki, bundan kolay ne var?
- Gzel, dedi, bildin. imdi ikinci soru; suyu ne temizler?

Kaldm, her eyi su temizliyor da, suyu ne temizler hakikaten? Tabii ki bilimsel birok ey
syleyebilirsiniz ama burada halk aznda, gnlk yaamda konuulacak basit bir ey
soruluyor, konuuyoruz;

- Bilmiyorum babaanne, dedim.
- Suyu ate temizler, dedi.

Vay canna, seneler sonra rendim ki manevi bir ey sylemi; kirlenmi duygularmz ak
ateinden baka hibir ey temizlemez. O coku, o ak, o muhatapsz yangn, Mevlanann;
"muhatab olmayan sevgidir ak" dedii, u kza k oldum, bu erkei ok seviyorum deil,
bunlarla alkas yok bunlarn, o ehvet dnyasnn, stelik hakka riayet ederek icra edilmesi
gereken dnyann laflar.

"Ak"; nesnesi olmayan sevgidir, nesnesi yok nk kendine sarma dola olacaksn. "k"
sarmak demek, Mevleviler bu nedenle kendilerine sarlrlar, kendisine sarlyor ya, ite ona
A N A D O L U A Y D I N L A N M A V A K F I | 4


ak deniyor. "k" demek, kendine sarlan demek, sarmak, aaka (akaa Uzakdouda
onunla kartrmayn, aaka, ak Arapa) kendine sarlan, kendine sarlan dnveriyor.
Sarmaa da bakn, dngldr. Bizim kromozomlarmzda ayn, sarmak gibi ve Yakupun
merdiveni diye anlatrlar; sarmal bir merdiven "oradan melekler inip kar" diyor, dorudur.

imdi, ak atei suyu artr, suyu artr ama dinginletirmez, su kaynadnda fokur fokur
btn kirler, mikroplar lr ama su dalgaldr, dibi grnmez, dip iki eyden dolay grnmez:
1. Kirden grnmyordur, artmak gerek,
2. Dalgadan grnmyordur.

Ak da dalgann kendisi, ak o demek; dalgal gnl, cokulu. O yzden herkes aka
mptelyken derler, ehlullah dingindir.

imdi, cezbeye kaplan kiinin hlini syleyeyim size; yz sapsar kesilir nk kan ekilir,
titremeye balar, donuklar, iine kapanr, sesi sedas kesilir, konumaz, dili dnmez. ine
ekilir, kan donar. i yanar, d donar, yle bir hadisedir bu gren iin; sapsar olur,
balmumu olur, dervi yledir. Sonra birdenbire darya yansr, coar, pembeleir, etrafn
tmaya balar, ama ilk nce ze ekilir.

imdi, bizim akl- selim diyemeyeceimiz akl salim olduunda, selamet bulduunda, kendi
ile bark olduunda dalgalar durulur.

Akl salim olunca; teslim, slm, bar haline gelince, duygular durulur, dip grnr. Buna
sekine, skn denir. Btn hedef budur, ak deil - ak bir aratr, ak hedef deildir.

Mesel kmillerin birounda, o mertebeye geldii iin ve o mertebenin rabbi konutuu iin
unu duyarsnz: Ak bir merhaledir, bir hedeftir, varann duradr. O mertebenin sesidir o,
makam- saburdaki; Varlacak en son durak makam- saburdur, ondan teye yol yoktur der.
Onun iin de doru, hepsi ayan- sabite bunlarn ama tek doru deil, o mertebenin dorusu,
o mertebenin hakikati. O yzden de bu yollar yrmeyen insanlarn kitaplardan okuyarak,
onun bunun azndan, kulaktan dolma szlerle inanlar oluur ve ak lf da cinsellikle
benzetilmesi kolay bir ey olduu iin ok da hoa gider, ehvetle kark olarak ve birbirlerine
aktarlarak gz koymalarn, zinann arac olur. Hemen ehvet tuzana dverirsiniz ya da
dieri, menfaat tuza

Kalb-i selm olanlar durulurlar, dinginleirler demek, arzusuz olurlar demek deil,
arzularnn esiri olmaktan kurtulurlar. Bunun da snanmas vardr, o hle gelen snanr.
Kuran- Kermde bir ayettir, yle der: Snanmadan braklacanz m zannediyorsunuz?

Kim snayacak? Sen. Yok, ben yapmam yle bir ey. Gir yola, bak! Yapyor musun, yapmyor
musun? Nasl bir itir? Kendi kendini snarsn. Bir cazibe oluturuyor, hop doluveriyor
Snanmadan braklacanz m zannediyorsunuz?

Akl- selim deil, akl- salim olanlarn kalbi selim olur; sebebi akla baldr demek istiyorum.
Hep kalbi vurguluyorlar ama kayna akldadr. Dnce de salim bir dnce olunca,
A N A D O L U A Y D I N L A N M A V A K F I | 5


teslimiyet denen, kendi merkezini bulan, kendi dndaki telkinlerle deil de kendi idrkleri ile
evet/beli diyen insanlarn akl salim olur, duygular durulur kalbi selm olur.

Akl- Nuran
Bu drdnc akl mertebesi; nuran akl. Nur szc her ne kadar k diye Trkeye
evriliyorsa da k deildir. Nar ve nur kartlktr; nar ehvetin semboldr, nur
ehvetsiz sevginin semboldr.

Nuran akl demek; seven akl ama bakn kalpten sz etmedik akldan bahsediyoruz.
Dikkatinizi ekiyorum, nk kalb tecelli sahasdr, asl deildir. Akl asldr, kalb fasldr;
orada fasllara ayrlr. Mutlaklk akldadr, okluk, tecelli kalptedir. Akl- nuran seven akldr.
lkesi farkl olduu iin dier akl biimleri ile karmaz; nk gayi akl; akl- mead iraddir,
iradeye baldr ve edimseldir, fiilini sen ilersin.

Akl- nurande iraden kalkar, burada seven aklda irade yoktur, irade devre d kalr. Zaten
maksadmz da metodik olarak dnrsek, akl- nuran etabndan gemek. Srecin o
etabndan gemekteki maksat da bizim zihnimize dair irademiz yani toplumsal egomuz
devre d kalsn diyedir. Biz onu devre d brakamyoruz nk biz dediimiz o zaten,
nasl kendi kendimi devre d brakaym ki? Bir bahane bulup akla uydururum, devre d
kaldm derim, seni kandrrm evvelallah da, kendimi nasl kandracam? raz olmaz,
vicdan diyor ki; hh, yapamadn.

Akl- nuran aamasnda nurlanan akla aydnlanma denir, nk hakik ma sevgiden
baka bir ey deildir.

Sevgiyi duygusal bir tezahr olarak anladmz dnerek dzeltme yapyorum;
duygularmzdaki alkalanmalar, comalar veya balanmalar, bunlarn hibir ilgisi yok nurla.
Nur fizik bir ey, fizik bir duygu deil, nur hakik bir ey. Hakik; fiziksel gereklii var
demek, tahakkuku var.

Nur, fizikte en subtil titreim, en temel, ondan daha temel bir titreim yok, btn bu kinatn
yaradlnn z.

nsann benlii yalnz bakasna deil, kendisine de gaiptir (gizli). Onun iin, h, o, o kim?
Ben.

imdi, yasa koyuculuk millet meclisinde mndemitir, hkm ahsiyet olarak oradaki
vekillerden hi biri deil, hkm ahsiyet, ne diyeceiz ona; o, o koyar, o kim? Hkm
ahsiyet olarak, Byk Millet Meclisi. Kimdir o, gstersene? Hepsidir efendim, olmuyor;
hibiri, gene olmuyor. Ayn buna benzer olarak, hvel gayb; kendi benliimizin kendimize
gaip olmasdr, kendimize bilinmez olarak kalmas meselesidir ve ezeli ebedi sr budur. nk
her dile getirdiinde kendini, kendisi kendine gaip kalmaya devam eder, yoksa yaratma
dururdu.

Akl- Nuran; ontolojik olarak en subtil bir zdr ki nesnelerin hepsinin asldr, o yzden
A N A D O L U A Y D I N L A N M A V A K F I | 6


birbirlerine ekilmektedirler. O yzden hepsi ile akrabayz diyoruz, kurbiyet-i ilh budur,
her ey ile akrabayz, hakikten yle.

Ben bunu kabul ediyorum, yle inanyorum! Anlattmz byle bir ey deil, inanarak deil,
inan bu yolun en byk engelidir, inandnzla o an perdelendiniz. O yzden ontoloji lfn
felsefi bir terim olarak sylyoruz, dorudan doruya varlk deneyimi. Peki, bu nerede
deneyimlenir? Yegne, tek bir yer, baka hi bir yerde olamaz, v c d; vcd bulduun yerde,
vicdanda, baka mekn yok, rabbin mekn; v c d; vcd bulduu yerdir ve senin vicdanndr,
varlndr. Vicdan, varlk demek, senin varlndr, varln ise deerlerin d yer olarak
vicdandr.

Akl- nurande yle bir sevgi hli vardr ki sever deilsindir, edimsel deildir. rade kalkt iin
edimsel deildir, edimler yani fiiller iradeye baldrlar, akl- nuran iradeye bal olmad
iin, kll olduu iin sadece ma vardr orada, i yoktur. Bir sevme edimi yoktur, sadece o
insandan doas itibari ile varlk olarak, ontolojik olarak ma devam eder; buna cd denir,
tama. Tabiat o hale dnmtr demek istiyorum. O sevgidir, sevmez, o sevgidir; akl-
nuran.

Fakat mertebe olduu iin o mertebede kalrsa, hep sevgi hlinde olduu iin ona meczup
diyoruz. radesi yoktur meczuplarn; nereye gidecekleri, ne yapacaklar zerine kendilerinin
hkm yoktur. Onlarda ev bark olamaz, aile kuramazlar, oluk ocuk bakamazlar.

eriat akl- nuraniye intikl edemez, orada hkmler biter. O yzden biz onlar zahiren de
delirdiler diye hkm altna almyoruz. Hkimin nne kart, Deli raporu var m? diyor,
Var. Eee, ben ne yapaym, adamn akl yok, biz akla hkm ederiz, diyor. Hlbuki akl var,
akl nuran.

Akl- Sultan
Beinci akl mertebesine geldik. Be tane akl mertebesinden sz ediyoruz bugn, bunlar
hakikttirler, hakikdirler; ne senin, ne benim, ne u tarikatn, ne u dinin mal deildir,
varlktr. Ontoloji esastr ve hibir dine smaz. Dinler uygulamalardr, bir nevi ideolojidir,
aslolan ontolojidir, varlktr; vcdtur aslolan.

Din olgusu iin Aziz Pavlusun syledii gibi, din eyle belirir: man, mit ve sevgi.

Akl- nurande cezbe-i ilah olduu iin btnsel demek, btnsel olduu iin iman,
zgven belirmemitir, nk orada zgven yok sadece ma var. Sadece salt sevgidir
kendisi veya mknatstr eker, dolays ile imana ihtiya var ki mit verebilsin. man da
zgvendir, zgven olabilmesi iin nuran aklla ortadan kalkan iradenin bu kez beinci
mertebedeki sultan akln iradesi ile iradelenmesi lzm. te sultan yle bir iradedir ki mutlak
iradedir. Sultan mutlak iradenin addr; baka bir yere dayanmadan hkm eden, sultan
yle deil mi? Sultan eer kimseye danmyor ve hkm veriyorsa, bu firavunluktur.

Akl- sultannin ilme secde etmesi lzm; eer ilme secde etmezse, limlere danmazsa
firavundur. limler yani ulem dediimiz - Kuranda ruhban yoktur, ulem vardr dedii
bu, limlere dannz. Ulem limin oulu, lim de rashun; rsh bulmu, ilm-i
A N A D O L U A Y D I N L A N M A V A K F I | 7


rashun ilminde rsh bulmu, ilminde kk salm; bunun bugnk ad uzman. Evrensel
bilgi meknmz bugn niversite olduuna gre, niversiteye dann diyor. Amerikan
ynetimine dikkat edin, btn faklteler kongreye rapor verir, ok nemlidir bu, nk
siyaset irade demektir, niversite akl demektir.

Aklsz irade keyfdir; firavundur. radesiz akl meczuptur; darmadandr. Mesele ayn
zamanda sosyal yaam da dzenleyen bir anlatmdr ki bu insann kendi mlknde de sultan
olmasn gerektirir. Demek ki kendi mlkmzde de sultan olacaz ama ilme bal olarak.

17 Ekim 2011