copy 11,200 chhut a ni A chhnga thu awmte Thla Tina Tel thn @ |awng\ai- Khawvel tidanglamtu - Rev.PC.Muanthanga 3 @ Inneihna - Rev.C. Lalbiakzama 9 @ Pu Zomawia a awm ta lo - Rev.Dr.CL.Hminga 13 @ TBCU Assembly Report - Upa H.Lalrinawma 16 @ Information Technology Nu leh pate mawh- phurhna - C.Lalhmachhuana 21 Editorial - 2 Tunhnai Khawvel - 7 SUNNATE - 28 Upa RC.Darhmingthanga Upa TC.Thatmanga Upa H.Lalringa Khawngaihna @ Khawngaihna a phu lote hnena pek hi Pathian lawm zawng tak a ni. - AW.Tozer @ Danin a chhuichhuak a, khawngaihna chauhvin a hneh. - Augustine @ Khawngaihna hi Bible thu pawimawh ber a ni. - IT . Jones @ Mihring chuan a rilru a\angin khawngaihna a la bo thei a; Pathian chuan a khawngaihna a hnukkir ngai lo. - William Cowper Kohhran Beng 2 Editorial: Project Tihhlawhtlinna? Kohhran leh a hnuaia Fellowship hrang hrangten kum tinin kum khat chhunga kan hmalak dan tur tlangpui duan chhinna kan nei \hin a. Kan duan sa bak rawngbawlna tur a awm chang pawh a awm \hin a, Committee-in a \ul ang zela relin tihhlawhtlin kan tum hlawm \hin a, hei aia kal dan \ha hi a awm chuang lo niin a lang. Hetiang chi hi Kohhran Committee ai mahin Fellowship lamin an uar a, a sap \awngin project kan ti mai \hin hlawm. Chu chu hun bi tuk chhunga pawl hminga kan rawngbawlna tur hmachhawp sawi nan kan hmang \hin. Kan project chu kan rawngbawlna tur a ni a, tihhlawhtlin tumin kan bei hram hram \hin. Kan project chu bial pawn feh chhuah a ni emaw, tualchhunga intihhlimna chi a ni emaw, eng Centre ber emaw tlawh pawh a ni thei e. A enga pawh chu lo ni se, kan tum chu rawngbawlna a ni. Hetia kan project bawhzuia kan ch>tch^nna reng reng hi Pathian rawngbawlna a ni. Pathian rawngbawlnaah hian a langsar lo tur zawk tihlansarh tlat te, a number one tur zawk number two- a dah tlat te hi thil awl tak, fimkhur ngai lai tak a ni. Project tihhlawhtlin nan ringawta tute Kohhran emaw va tihbuai chiam te hi a fuh em, a thangmawi em, a dik em, tih hi kan ngaihtuah ngai em le? Tuten emaw min rawn tlawh a, kumin an project tihhlawhtlin nan ringawta min rawn tlawh anih chuan a ropui lem lo hle ang. Mahse chu mite tho chuan kumin chhunga Pathian rawngbawlna tura an tih theih tawk an hlanna hmanrua kan nih chuan kan tan pawh, an tan pawh a lawmawm ang a; malsawmna thlentu a ni thei. Kan hrethiam ang chu maw? Project tihhlawhtlin nan ringawta intlawh lovin rawngbawla kan feh chhuak hi keimahni lamah project tihhlawhtlinna pakhat ve mai a ni zawk e. June 2014 3 TAWNGTAI: Khawvel tidanglamtu - Rev. PC Muanthanga Hmelma hneha Pathian tana ram lak theihna thuruk chu Lalpa lama b^n phar leh khandaih (Pathian Thu) thiltihtheihna rinchhan a nihzia Mosia leh Joshua khan a takin an hmu a (Exodus 17:8-13). Sam-ah khan \awng\aina thu vawi 77 a lang a, Lal Isua kha vawi 94 zet a \awng\ai thu Thuthlung Thar hian a lo tarlang ve bawk a ni. Tirhkohte Thiltihah hian Kohhran an pun thu vawi 36 sawina a awm a, chuta 58% ah chuan Kohhrante an tawngtai thu nen a sawi kawp thin a ni. Hei hi hriain Paula khan \awng\ai nasa turin Kohhrante a fuih tam hle (Kol 4:2 etc). Vawiin thlengin, John Wesley, William Carey, Adoniram Judson, Hudson Taylor, Martin Luther, John Calvin, John Knox, Andrew Murray leh mi dang tam tak te, an hming kan lam tawp thei lo. An ropuina chhan chu Lalpa hmaa \awng\aia inpe tak tak mite an nih vang a ni. Heng \awng\ai mite nun hi i zir thar leh ang u. Nang leh kei hi kan va tling lo em! Kan ram leh hnam damna tur chu sima Lalpa hmaa tlawm taka Amah kan auhna-ah hian a awm tlat (2Chro 7:14). Tunah \awng\ainain khawvel a sawi danglam theihzia i lo thlir leh zuai ang. Kum zabi 19-na huna Pathian hnathawh ropui Dutch Reformed Church chuan mi ngawichawi deuh mai Jeremiah Lanphier chu New York khawpui thim ti>ng turin missionary atan a ruat a. Chutih lai chuan an Kohhran memberte chu an kiam zel mai ni lovin, khawvel sualna chuan a chim ral tawlh tawlh mai a. Pathian thu zir lo, Kohhran hruaitu satliah (Layman) mai a ni a; mahse tawngtai turin September 23, 1867 khan mite a sawm ta a. Mi 5 chiah an kalkhawm a ni. Kar hnih hnu chuan ni tin \awng\ai an rawt leh ta zel a, thla ruk chhungin mi 10,000 lai \awng\ai inkhawmah an tel ta. Thil mak tak chu America ram hmun hrang hranga mite an \awng\ai Kohhran Beng 4 tak mur mur avang chuan, kum hnih chhungin Kohhran member maktaduai khat laiin (10, 00,000) an pun phah ta a ni. He harhna lo thleng hian England, Scotland, Wales leh Ireland a deng ve ta thuai a, Belfast-ah chuan \awng\ai inkhawm an huaihawt ve \an ta a. September thla chuan Ireland pumah mi 21,20,000 zet tawngtai inkhawma tel an awm hman a ni. He \awng\aina hian mi 100,000 zet piantharna a thlen tih report a ni bawk. Kohhran hrang hrangin an pun phah hle a, mi 150,000 zetin an pung tih a ni. America rama harhna kal zel khan Chicago khua a lo thlen chuan, Plymouth Congregational Church-a Pastor min ber hnenah hian pheikhawk siama zuartu mi pakhat hian Sunday school-a zirtirtu nih a rawn dil ve tawp mai a. Pastor chuan, Zirtirtu 16 ka nei tawh a, mi dang ka mamawh lo. Koh theih list-ah ka lo dah phawt ang che, tiin a chhang a. Chu pa chuan, Thil eng emaw tal ka ti thei em? a ti leh hram a. Aw le, sawng kawthlera naupang ho saw khawm la, khawiah emaw zirtir la, thla khat hnuah i rawn hruai thei chauh ang, tiin Pastor chuan a hrilh a. Tichuan, naupangte chu a ko khawm a, Michigan dil kamah Bible thawnthu leh changvawn a zirtir a, thla khat hnu chuan naupang \hahnem tak mai chu a rawn kawi lut ta mai a, an hotuah a \ang ta zel a. Rei lo teah chu pa chu khawvel hriata hming thang, kum 40 lai chuai miah lova rawngbawl Evangelist ropui, D L Moody an tih kha a lo ni ta! America leh England ram dung leh vangah crusade ropui tak tak neiin Isua ke bulah mi tam tak hruaitu a lo ni ta. Hei mai hi a la ni lova, a rawngbawlna atang hian, evangelist dang leh Pathian mi hman mi tam tak an lo chhuak bawk a, Sankey-a, zaithiam nen inkawpin hla lamah hmasawnna nasa tak a rawn thlen bawk a ni. A rawngbawlnaa \awng\aia ni tin chelh tlattu a neih \hat avanga hlawhtling niin an sawi. Kum zabi 20-na ve thung Kum za a lo liam leh hnu chuan, Kohhrante chu kaihharh leh ngaiin an lo chau leh ta a. Moody Bible Institute US, Keswick Convention England, June 2014 5 Melbourne, Wanson Korea leh India ram chhim lamahte harhna dilin mite an \awng\ai \an leh ta a. Chutianga \awng\aina boruak leng vel chuan, Welsh ram a rawn d>ng ve ta a. |awng\ai nasa tak avangin, Welsh ram Revival chu a lo thleng ta (October 1904) Seth Joshua, Presbyterian Evangelist chuan Newcastle Emlyn College a rawn tlawh a, a thusawi chuan zirlaite a bikin Evan Roberts (26) chu a hneh hle a, an piah khua Blaenanerch-a crusade hmang turin class \hulhin an va kal hial a ni. Lord, bend the church (Lalpa, i Kohhran hi kai kun rawh) a tih khan Evan chu a khawih na ta hle mai a. An principal hnenah chuan haw a dil ta a. An khaw Biak in \awng\ai inkhawmaa thu a sawi atangin, boruak danglam a lo thleng a, a hnu kar khat a ral chuan tuilian sah ang main a ri ta hum hum mai. Welsh ram chauh ni lovin, England pawh a kang kai ta thuai a. Kohhran tinin an pun phah bakah, khawtlang nun pawhin a danglam phah nasa hle a ni. Korea ramah harhna chhawng a lo puak chhuak zui a, chu chuan Philippines leh Australia ramte pawh a kangkai ta zel a. India Hmar chhaka Khasi ram Mairang harhna kan tih kha direct taka Welsh ram harhna siperah ngaih theih a ni. Kan Kohhran hruaitute pawh chhim turin an zuk kal a nih kha. 1947-60 bawr hian Pentecostal Movement nasa tak USA leh Latin America ram hrut chhuak a lo thleng leh ta bawk a ni. Kohhran an pun belh nasa tak zet. Peter Wagnera lehkhabu Look- the Penticostals are coming tihah khan chipchiar taka report kan hmu thei ang. Indonesia ram te, Papua New Guinea lamah te pawh harhna ropui tak, thilmak leh chhianchhiahna tam tak nen a thleng a, Communist leh Mosolman tam tak Isua hnenah an inpe hlawm a nih kha. Charismatic Movement lo thleng chuan khawvel a rawn tuam a ni ber. He mi hma lawk hian, Evangelical Movement khawvel tuam chhuak hruaitu-Billy Graham, Bill Bright, Bob Pierce etc te an lo chhuak a, Evangelism, Social Concern leh Mission hawi pawl eng emaw Kohhran Beng 6 zat an lo piang ta bawk a ni. Asia leh Africa ramah Kohhran leh Mission pawl thar an pung nasa, Korea ram Kohhrante a bik takin an chhinchhiah tlak a ni. Khawvela Presbyterian Koh- hran lian ber, Methodist Kohhran lian ber leh khawvela Kohhran lian ber Full Gospel Church te chu an lar zual. Hengte hi tawngtaina nasa tak rah chhuah vek an lo ni zel mai. A va ropui em! Hma lam thlirna: Kum zabi 21-na kan lo chuangkai leh ta a, Globalization, Partnership leh Networking boruakin khawvel a rawn luah ta hrim hrim a, thawhhona lo chuan, Denomination leh Pawl mal mai hian huhang kan nei lo tih hi thupui a lo ni ta. Thiamna leh khawl tha zawk hmang tangkai thiamten an thawk sawt ta zel bawk a. Praise and Worship boruak tharin Inkhawm dan phung a rawn tidanglam ta zel nen. AD 2000 and Beyond Movement lo chhuak (Luis Bush) chuan Hre lote hriattir thupuia neihin, Chanchin |ha hril darh thuai thuai a \ulzia an rawn aupui a, India ramah ngei pawh Network tam tak a lo pian chhuah phah a ni. Mosolman maktaduai 700 chuang, Hindu leh Buddhist Maktaduai 600 chuang ve ve te target-a \awng\aina leh rawng- bawlna kawng sialtu pawimawh tak a lo ni ta bawk. Mosolman hote zingah mumang leh Isua inlarna tam tak a lo thlengin, la hre lo sang tam takin Isua an lo hmelhriat phah ta a ni. Chanchin Tha hrilh kim mai ni lovin, Kohhran phun chak hi Mission tum ber a ni tiin Kohhran phun chak zawk nan House Church method te a lo lar chho va, China rama underground movement tih dan chu miten entawn (model) atan an rawn hmang \an ve ta. Thuthlung Thar Kohhran lo pundarh dan pawh kha hetiang hi a lo nihzia te an rawn zir thar ta mek! Hei hi Lalpa tih a ni. Kan mit hmuhin a mak a ni! (A ziaktu: Rev.PC. Muan- thanga hi North East Harvest Network-a an hotupa, chhungkuaa Shillonga awm a ni) June 2014 7 TUN HNAI KHAWVEL BCM in Nuai 143-in budget kh<m Finance Department chuan kum 2013-2014 chhunga Pastor bial hrang hrang thilpek leh sum hmuhna dangte an zial fel taa, a ngaihnawmin a ropui hle. Kum tira kan budget sang hlea kan hriat chu Nuai 143 zetin zetin kan khum leh ta a. Pastor bial tinin target kan khumna nuai 138 a nih laiin Mission support leh FOD a\anga hmuhte nen vek chuan a pumpuia khumna chu nuai 143 (14,305,598) zet a tling. Thilpek chungchanga a ngaihnawm zual deuhte ilo thlir teh ang: @ Pastor bial 74 a\angin bial 67 in an target an khum laiin bial 7 in target an tlin lo. @ Target khum zingah Chanmari bialin an kh<mna a tam bera Rs.25,41,910 a tling a, a dawtah Bawngkawn bial niin Rs. 12,43,526 in an kh<m. An ni bakah hian nuai chuang zeta target khum bial 27 an awm. @ Target tlin lo tlem berin Rs. 986 in an tlin lo va; a khum tlem berin Rs. 650 in an khum. @ Mission Support a\anga sum hmuh zat chu Rs. 14,417,453 zet a tling a. @ Buhfai\ham a\anga sum hmuh zat chu Rs. 40,739,775 zet a ni bawk. BCM Zirna in hrang hrang HSLC Result a \ha Mizoram Baptist Kohhran hnuaia Mizoram chhung leh ram pawna High School (HSLC) result May thlaa chhuakah kan School-te an che \ha tlang hle a, a lawmawm khawp mai. Tunah hian BCM in HSLC result nei thei School 9 kan nei a, 8 te chu Mission school kan tihte an ni. Heng school 9 a\ang hian Candidates 214 awmin 181 an pass a; Pass percentage hi 84.57% a ni. Compartment-a exam-na chance nei leh fail zat kan tarlang lo tih in lo hre dawn nia. He mi chungchangah hian Mission Department chuan Kohhrante hnenah thuchah an siam a; chu chu phek 32-naah tarlan a ni. Candidate tam dan indawtin hetiang hian phek dawt chiahah result chu tarlan a ni e: Kohhran Beng 8 School hming Candidates D I II III Pass Pass% BHSS Serkawn 88 4 23 36 13 76 86.3% BMS Birpara (Bengal) 32 - 12 20 - 32 100 Hermon Comp.Nghalimlui 26 - - 1 19 20 76.92 BBS Chawngte 22 - 1 1 7 09 40.9 MEC Ziro(AP West) 14 5 9 - - 14 100 Nazareth, Va\huampui 14 - 2 9 3 14 100 Huto Eng.School(AP West) 10 2 3 5 - 10 100 Damparengpui 05 - - 2 1 03 40 Putluangasih 03 - 1 2 - 03 100 Total (School 9) 214 11 52 76 43 181 84.57 Canada leh USA a\angin Khual \ha BCM in Zo-Clinic hmanga Malaria do hna thingtlang lama kan thawhnaa min puitu ber Stuart Spani chuan April 14- 30, 2014 chhung khan Mizoram a rawn tlawh a. Thing chi khat, Malaria damdawi atana \ha tak chu Darzo-a R&D ramah chin pun hna \an a ni. Tin, Global Volunteer Network, Canada team member 9 te chuan May 3-25, 2014 khan Mizoram an rawn tlawh leh a, an cham chhungin khaw hrang hrang tlawhin hun an hmang. An ni bakah hian AICS lamin USA atangin Princeton Theological Seminary a mi Rev.Dr.Chester Polk a rawn kal bawk. BCM in World No Tobacco Day hmang Mizoram Baptist Kohhran chuan zuk leh hmuam do kawnga hmalakna remchangah hmangin May 31, 2014 - khawvel pum huapa meizial zuk \hat lohzia inzirtirna ni World No Tobacco Day chu Mizoram State Tobacco Control Society nen \angdunin Lunglei Chanmari Biak inah a hmang. He hun hi BCM Public Guidance Organiser, Rev. Lianchhunga Khiangte-in a kaihruai a mi thiamte thuziak leh thusawi ngaithlain sawihona hun neih a ni. Lunglei khawpui chhung Kohhran hrang hrang a\anga puipate nen hlung takin hman a ni. June 2014 9 INNEIHNA (MARRIAGE) - Rev.C.Lalbiakzama Mihring dam chhung hunah hian thil pawimawh zual tak tak pathum a awm tia sawi thin a ni a. Chungte chu Pianni, Inneihni, Thihni-te hi an ni. Heng zinga chiang taka kan hriat leh hman ve theih chu Inneihna hi a ni. BCM Constitution chuan inneihna chung chang hi chipchiar tha takin Kohhan mite hman turin a buatsaiha. BCM-in inneih dan chi hnih a neihte chu -1.Kohhran Dan Puitlinga Innneihna leh 2. Kohhran Dantea Inneihnna te hi an ni. He mi bakah hian India Kristian inneih dana inneih leh Civil Court-a inneihna hi BCM chuan a pawm a ni( BCM Rules Part 111 bung 24: 122:7). Innei turte hi Kohhranin a duh duh kan inneihtir mai bik lova, Sawrkar in kum tlinga a pawmte chauh neih tir turin kan Dan pawh hian min khuap ve tlat a ni. Rules Part111 bung 20:118,4-na-ah hetiang hian kan hmu Sawkarin kum tlinga a chhiar chinte chu inneih tir theih a ni ang. Heta kum tling a tih hi mipa kum 21 leh hmeichhia kum 18 tling chin a ni. Amaherawh chu, mipa kum 21 leh hmeichhia kum 18 tling lote pawh ram danin inneih an phalsakte chu phalsak theih an ni ang, tiin kan in hung ve tlat a ni. Inneihna dangte hi BCM hian eng angin nge a ngaih i lo en teh ang. 1. Kohhran inneih dan puitling emaw Dan te emaw a, innei thei rengin Kohhran dan an pawisak lovanga a eng zawk mah hmang lova, an inneih chuan Kohhran hriatpui theih a ni lo. Nupa an nihna pawh Kohhranin a pawm lo vang. 2. Kawl^wka lut tur inneihna chu Kohhranin a hriatpui thei lova, Kohhran Upa leh Rawngbawltute palai pawh a phal lo a ni. ( Rules Part 111 bung 20:118, 1-3) 3. Innei ve ringawtte hi phuar- phelh an nih hunahte leh Kohhran member puitling la ni lo, an nih hmaa inneite Kohhranah member puitling an lo nih hunah an duh chuan Nupa Kohhran Beng 10 a pawmna Certifate Kohhranah an la thei ang. (Rules Part 111 bung 23 121: 1, 4). Same sex marriage hi: Tunlaia khawvel buaipui tak mai Mipa leh mipa, hmeichhia leh hmeichhia inneihna (Same sex marriage) hi BCM hian engnge a ngaih dan ni ang? BCM hian ngaihdan fel tak a nei sa daih tawha, kan BCM Rules Part 111 Bung 24 :9 ah hian hetiang hian dah a ni; Mipa leh mipa emaw Hmeichia leh hmeichhia emaw nupa anga inkawp hi Pathian thu kalh a ni a. Kan kohhran mite chuan tih loh tur a ni.Chutiang mi an lo awm chuan kohhranin a zilh tur a ni a, thunun thlengin an chungchang thu ngaihtuah theih a ni ang, tiin a dah a ni. Khawvel a kohhran tam tak he thilah hian an rilru a nem duai daui lai hian, keini BCM chuan ngaihdan mumal tak neiin inkaihruaina bu ah hian a dah hial a ni tih hi kohhran miten kan hriat a tul hle mai. Kohhranin inneih sawngbawl a duh dante: Mite lawmni leh hlim huna mi inhuamna lo hupbeh sak leh a nep zawnga in kalpui tumna lam ni lovin, BCM chuan kohhran mite inneihna hi mitinin an tlin theihna tur leh hrutrual thei turin hautak lutuk lo zawnga buatsaih a duh avangin Rules Part111 Bung 24:122 ah hian kohhran mite hman turin Dan-ah a dah a ni. Incheina hi: Inneih nia incheina hi a pawimawh hle a, kan dam- chhunga hun pawimawh a nih avangin zahawm leh mawi taka inchei chu kan tih tur a ni. Kohhran hi chuan mawlte zahawm tak si hmang thiam turin min duh hle a ni. Incheina a hau tak hian inneih sum hman a ti sanga, kohhran dan anga inneih an hrehphah thin a ni. Chuvangin a nei deuhte pawhin insum thiama, kohhran duh dan an zawm tlan hian a nei lo zawkte chhawk zangkhaina a ni tih hi ngaihtuah thiam a tha khawp mai. Tin, Inneih incheina hautak hi hautak lu tuk hi a rem ti lova, Mo incheina pawh hi mipain tum sak hi Kohhran chuan a phal lova ( Rules Part 111 bung 24na), a chhan chu he mi denchhen hian mi thenkhatin mipate hnenah incheina hau tak pui pui phutin phurrit an siam theih avangin a ni. June 2014 11 Thuam thil chhawm hi Hindu Culture-a chhung- kaw tam tak lungngaihna thlentu chu inneih thuam chhawm (dowry system) hi a ni. Thuam- chhawm hian an pasalte chhungkaw lawmna leh lawm lohna a thlen thin avangin hmeichhe tan chuan an pasalte chhungkua a tlaktlum nan a ngai a ni. An pasala chhungte beisei ang an chhawm loh chuan sawisak leh tihlum hial hmeichhia ten an tawk thin. He chin dan(culture) hlauawm tak hi Kristiante zingah pawh kan inneih thuam chhawm duh dan atangte hian zawi zawin kan hriat loh hian min hnuk lut thei a ni. BCM chuan thuam thil chhawm hautak hi a rem ti lo a ni (Rules P-111 bung 24-na) Kristiante inneih hi chu thuam chhawm tam avanga inneia chhungkhata insiamna a ni lova, kan tlin lohna leh fellohna te pawh dah thaa hmangaihna tak tak parchhuahna a ni zawk a ni. Ruai hi: BCM Rules Part 111 bung 24-ah bawk khan Ruai hautak buatsaihte chin loh tur a ni tiin a dah a. Tunlai hian inneih ni a ruai siam mai ni loin man hlan niah pawh hmeichhe lam hian ruai pui thamtak kan ti ta deuh zel mai te hi kan ngaihtuah ngun a tha hle ta mai. Ruai siam hi a hautak ngaihtuahin mo lawmte a huapzo tawh em tih erawh chu kan ngaihtuah chian a tul ta hle mai. Veng hla office kal leh ngai avanga chaw ei tura intlar chhung rei tak atana hun hmang hman lote thingpui in tur awm mai silo min ngaipawimawha hun leh sum rawn sengte Mo lawmna thil ei miah lova haw leh ta hi an tam a ni tih hi inneite hian kan hriat a tul ta hle.Awlsamtea kan chan tlan theih tur tuihnai si ka ngaihtuah thiam hi a fin thlak hle zawk ang. Man ei hi: Man ei hi chu kohhran dan lama en chi a ni lova, Mizo Hnam Dan (customery law) lam a ni thung a ni. Mizoin man ei tur kan sem thina, chung man eitu tur kan Mizo danin a sawi angia kan in eitir hian hmeichhe man 420-ah hian Rs 220 a la bang thei a ni. Man ei tur kan tih tam hi laina hnai siam nan kan ti a nih hmela,emaw Kohhran Beng 12 phungthlukna atan emaw a ni ang., mahse sum a heka, miretheiin kan ti ve lo thei lova, inneih phurrit siamtu zinga miah a chang thei a ni. Man ei tam ai chuan a ei tur tak tlem deuhin an ei hian a zahawm zawk ta. Tlangkawmna: Mi hlimni leh lawmni a lo fekfawn sak viau i ti mai theia, kohhran chuan mitin rethei leh hausate khairual thei ang ber hi a thlir thin a ni. A nei deuhte pawh an insum hlek khan miharsa zawkte tan kawng an siam saka, min chang rengtu intluktlanna thai bo thei Class System hi kohhran chuan a veng reng a ni tih hriain kohhran duh dan hi zawm hram hram ila kan khawtlang leh chhungkua kan him ang. (A ziaktu: Rev.C. Lalbiak- zama hi he chanchi nbu Executive Editor a ni.) Bialtu Pastor-te NGENNA LEH HRIATTIRNA Mizoram Baptist Kohhran chuan tun hma a\angin September thla hi Thuzirna hun atan leh thlarau nun intuaitharna hunah kan hmang \hin a. Bialtu pastor-te pawhin mahni bial \heuhte \hutchilhin favang thuzir an kaihruai \hin a, mahni bial chuahsan lo tura beisei an ni. Kumin September thlaah pawh September thla chawhma lam chu Kohhranhoten thlarau lam nun intuaitharna atan hmanga chawhnu lam chu thuzir nan hman tur a ni a. September thla chhung hi chuan bialtu pastor-te rokhawlhna lian tak a awm anih loh chuan mahni bial chhungah hmang a, bial chhuahsan lo tur leh hmun dangah rawngbawlna programme siam lo turin kan inngenin kan inhriattir a ni. Sd/- REV.R.ZOHMINGLIANA Coordinator, Pastoral Ministry June 2014 13 Pu Zomawia (David John Minton) Kan Zo-sap missionary, Rev.FJ Raper-a fapa Pu Zomawia (1937-2014) chu kum 77 mi niin May 12 (Thawhtanni) khan vui liam a ni ta. Pu Zomawia hi Zosap missionary tu leh fate zingah Mizoram tana thawhhlawk ber tih ngam khawpa sulhnu chhuanawm tak tak nei a ni. Hun rei tak natna khirh takin a tlakbuak hnuin thin cancer avangin London-ah April 4 khan a thi a, ni 37 hnu, May 12 khan London Road Baptist Biak inah vui a ni ta. Pu Zomawia sunna hi BCM Hqrs.Office-ah pawh General Secretary hovin May 12, 2014 khan neih a ni a. Kan Zo-sap missionary ni chiah lo mah se kan tan a hlu em a, he khawvel a lo chhuahsan takah chuan a chanchin tlangpui chauh tal chhuah hi kan tih makmawhah kan ngai a ni. Rev. F.J. Raper, Pu Reia tia kan hriatte nupa fa hming koh chu July 14,1937 khan Roberts Hospital Shillong ah a piang a. A nu leh pa chuan a hming ah David John Raper an sa a. A pa thawhpui kohhran hruaituten a Mizo hmingah Zomawia an sa bawk a. A nu leh a pa pawh Zomawia nu, Zomawia pa, ti a hriat lar an ni ta a. Sikul lut rual a nih thlengin Serkawnah a awm a. Amah awmtu Mizo nula Zomari a ni bawk a, a \awng thiam hmasak pawh zo \awng a ni. Sikul lut rual a lo nih chuan London-a Missionary fate zirna sikul ah a zir ta a. Matric a pass hnu in London-a Kings College-ah a zir zawm a B.A tha takin a pass a, B.A. degree a hmuh bakah a zirna College chuan chawimawina(title) A.K.C. (Associate of Kings College) an hlan bawk a. Serkawnah a nu leh a pan thingpui ruaia an lawmnaah ka tel ve a, 1958 kum niin ka hria. Pathian rawngbawl tura inbuatsaih a duh ta a, Oxford-a Baptist College, Regents Park College-ah B.A. Hons, Theology tha takin a pass leh ta a. College a chhuahsan hma Kohhran Beng 14 Kohhran Beng hi \ha i tih chuan mi dangte hriattir ve la; \ha i tih loh chuan keimahni min hrilh ta che. hian zinah min sawm a, ni thum chamin ka zu tlawh a, Oxford University te min fanpui a. An College Principal kan va hmuh chuan, Kan College ah i lo awm dawn emaw kan ti a, kan lawm nen, a rem leh ta si lo va, mahse Manchester Baptist College-ah i awm thei dawn a, M.A. direct-in i zir thei dawn a, a \ha e, a lo ti a. Theology a zir zawh chuan Pastor hna a thawk ve ta a. Kum 1962 khan London-a Baptist Biak in lian, Bloomsbury Baptist Church-ah nupui a nei a. A nu in Mizoram kohhran aiawha tel turin min duh a, ka han tel ve nghe nghe a ni. Kum eng emaw zat Pastor hna a thawh hnuin Canada-a Mc Master University- ah a zir leh a, Doctor of Theology degree a hlawh chhuak a. Chumi hnu chuan Grammar School-ah a zirtir ta a, Senior Master a nih hnuin a pension ta a ni. A pension hnu chuan England khawchhak lam tuifinriat kam khaw nuam tak, Lowestoft-ah chhungkuain an awm nghet ta a. Prison chaplain hna a thawk a, a lawina London Road Baptist Church-ah Pastor puituah a \ang a. Pastor an neih loh lai chuan Pastor hna a thawk mai thin. A nupui Chrissie chu nu zakzum tak a ni a, ram dang atanga England-a lehkha zira lo kal Sap \awng zirduhte a zirtir thin, fapa 2 leh fanu 2 an nei a, an puitling vek tawh. Mizoram Gospel Cente- nary khan a pa thawhpui leh thian, Pu J. Buanan a kal man chanve a tumsak a. A naupan laia a awmna Serkawn a rawn hmu leh ta a, Serkawn leh an in pawh a hriat dan nen a la danglam lutuk lovin a hria. A hawn hnuin a nu leh a pa rawngbawlna chhunzawmin Mizorama rawngbawl chakna a nei ta a. Kal man mahni a intumin AICS-ah visiting Proffesor anga thawkin lawman engmah phut lovin vawi tam tak, (vawi 10 vel) a rawn zirtir \hin a. A lo zin hnuhnun ber chuan a fapa naupang zawk Joseph a rawn hruai nghe nghe. AICS a zirtir hna a thawh bakah AICS atanga B.D. zirchhuak K. Rohmingliani (Arovi) sapramah a hruai thla a, a pa zirna College Spurgeons College-ah M.Th. a zirtir a, an kohhranin an chawm June 2014 15 a, a zir zawh hnuin AICS-ah a rawn thawk tawh bawk. BWA Centenary Congress Birmingham-a 2005 kuma neih khan BCM palai te leh Baptist choir palai kalte lo buaipuitu leh kaihruaituah a \ang a, a fakawm hle. Mizorama a lo kal theih loh hnu pawhin R& D rawngbawl- naah sum a rawn thawh avangin puan \hui zirna an kalpui chhunzawm thei a. Zirlaite tan puan\hui khawl sem tur a rawn thawh \hin a. Hei bakah Malaria dona kawngah pawh a thawh- hlawk hle a, thingtlang pilril tak takah te kalin Mizo khualpang zin anga zinin Mizo chhungkuaah a ngampa hle a. BCM in BES (tuna BHSS Junior Section) kan din tirh lain English Class te lain English zir dan (voice record) nen a buatsaih sak a ni. A nau Zobiaka te nupa pawh Zoram tlawh turin a ti thin a, vawi khat chu an lo zin ve nghe nghe a ni. Kumin 2014 kum tir khan 2013 Krismas Card leh lehkha thawn, an chhungkaw chanchin min hrilhna daka thawn ka hmu a. An chhungkua an dam tlangin a sawi a, vawi khat tal a lo zin leh kan beisei laiin a dam loh thu kan hre ta tlat mai a. Rei lo teah a thih thu kan hre leh ta mai a, mi a barakhaih hle. April ni 4 khan chatuan ram min pansan ta a ni. A thih thu hi ka hre lawk lo va. A vui hun pawh an ti tlai a, May ni 12 Thawhtanniah an vui liam ta tih kan hria a. Serkawn Kohhran chuan May ni 19 Pathianni zing inkhawmah amah sunna hun an hmang ve a ni. Enga ti nge a hming Raper ni thin kha Minton tih a nih tak? tia zawhna chhan tur awm a. Kei pawhin ka zawt a, min hrilh dan chuan Raper tih hian awmze mawi lo a nei a, chuvangin an unau inrawnin a nu lama an pute hming Minton hian an thlak ta a ni. An thlak hun chiah min hrilh lo naa tlai khaw hnu deuhah a ni. Zosap fate zingah Zomawia hi mahni nu leh pate rawng- bawlna ngai pawimawh a, theih ang anga chhunzawm tu awmchhun a ni a, keini Mizo tan a hlu hle a ni. Khawvelah chuan a hmel kan hmu leh dawn tawh lo va, amah avanga Pathian hnena lawm thu sawiin a kalsan a chhungte leh a nau Zobiaka te chhung i \awng\aisak \hin ang u. - Rev.Dr.Cl.Hminga Kohhran Beng 16 (Mat. 25:1-13) Aw Kraws kei mi chawisangtu (TBCU Assembly Report) - Upa H.Lalrinawma Beisei ngaihna pawh ka hriat loh khawpa chanvo pawimawhnia ka hriat TBCU a BCM aiawha palai tura ruat ka ni hi ka lawm hle mai. Keimah ka in en a, ka lan dan phenah hian engmah a awm lova, chuvangin Krista avanga ka chan a ni tih ka chiang a. Phu lo ka inti em em a, Aw Kraws kei mi chawisangtu tih hi ka rilruah a rinawn awn awn mai a ni. Assembly kan han zova, mahni hmunah kan han hawng a, March 14, 2014 tlaiah chuan TBCU Assembly a BCM aiawh a palai tur ka nih thu leh ka kalpui turte hming leh an phone no. te nena hriattirna General Secretary hnen atangin ka dawng ta nawlh mai a, ka kal ve ngei dawn tih ka chiang nawn leh ta a ni. A kal hun tur nghakin theih ang angin ka inbuatsaih ve a. BCM Office ah thil tihfel tulte ka tihfel hnuah 23.4.2014 Nilaini zingah tawngtainate kan neih hnuin Bolero thar tha tak mai, Air condition-in Driver Chl-a hovin Rev. PC. Liandula leh Upa H.Zadingliana (BCM Office Superintendent Rtd) nen Serkawn atanga chhuakin Mamit a riak turin hmar tlangdung kan hrut phei ta a ni. Mamit kan thlen hian Bialtu Pastor Rev. James Zorammawia leh a nupui Pi Mawitei ten duhsak takin min lo dawngsawng a, DC Rest House a Dingdi room nuam takah min hruai chho va, a hahdam thlak kan tiin kan lawm em em a ni. Inkhawm hmana kan thlen avangin Mamit Biak inah kan inkhawm a, Rev PC.Liandulan thuchah a sawi a. A tuk. April 24 zing dar 6-ah Bialtu Pastor in tawngtaia min thlah hnuin Zawlnuamah tuk\huan kan ei a. Bialtu Pastor Rev. K.Vanlalzika leh a thiannu Pi Madini ten hlim takin min lo dawngsawng a. Tuk\huan eikhamah BES June 2014 17 (Mat. 25:1-13) Zawlnuam kan tlawh a, thawktuten hlim takin min lo lawm a, tihcuan tluang taka kal zelin 3:40Pm-ah TBCU compound-a Field Director Quarters chu kan lut ta a ni. Rev Vanlalmuankima F/D te chhungkuain duhsak takin min lo mikhual a, a tuk zing dar 7:00Am ah Sadar North Baptist Association leh BCM thawhdunna Hezamara khuaa Tipra Academy School Pu C.Lalremsanga (Buangtea) leh Nl. Lalchhanmuani te thawhna tlawh turin kan kal a. Tiprah Academy Raising Day vawi 22 na a lo ni hlauh mai a, kan tel ve nghal a. BCM aiawhin Rev PC.Liandulan Greetings, fuihna leh thuchah tawi a sawi a, programme hman zawh hian Principal Pu C.Lalremsanga quarters ah tuk\huan tuihnai tak hlim takin kan kil hova, Agartala ah kan let leh ta a ni. Tlai dar 3:00Pm velah kan Assembly neihna hmun tur Agartala atanga Km 75 vela hla Takar Jala Baptist Church, Central Baptist Association chu kan pan a, dar 5:00 ah kan thleng a. Takar Jala Biak in awmna hi tlang sang vak lo chungah a ni a. Chu mi ep chiah ah chuan tlang chung zawlah tho St. Peter School a awm a, a inkar ruamah hian he khaw luh leh chhuahna kawngpui hian a tan tlang a ni. St Peter School- ah hian reception counter siam a ni a, registration fee Rs 100 pe in kan in register a. Chu mi zawhah badge leh programme leh in tur te kan dawng nghal a, BCM deligates kan ni tih an hriat chuan chibai kan dawng nasa hle. He Assembly hmang tur hian BCM Missionary eng emaw zat an lo tel thei a, kan han inhmu chu inchibaiin chanchinte kan inzawt a, a nuamin kan hlimtlang hle a ni. St. Peter School kawtzawl hi a zau nuam hle a, palaiten a huhovin breakfast, lunch leh dinner te kan kilho thin a, association hrang hrang atanga palai lo kalte nen titiho paha chawhlui han kilho mup mup mai chu nuam dangdai tak a ni. Programme engkim a hun takah rualtlang takin a tih theih a, an in awmna a karki dan atanga han ngaihtuah chuan thil tih chi tak a ni. Kohhran Beng 18 Kan inkhawmpuina hmun hi a hmaa kan tarlan tawh angin Takar Jala Baptist Church, a ni a, a hun hi April 25-27,2014 niin thupui chu Growing in Jesus Christ (IIPet 3:18) a ni. Tun tum hi TBCU Annual Assembly vawi 76-na a ni. An inkhawm-puiah hian keini programme hman dan anga zaipawl ruahman sa a awm miah lova, special no (solo, zaipawl) ti thei turte chuan inkhawm hruaitu hnenah ziakin mahni an inhriattir tawp zel a ni. A buaithlak viau na in an dinhmunin a phaktawk a ni a, an zaithiam viau zel lehnghal a, inkhawm an tihlimawm khawp mai. Nula leh tlangval lam aiin nu leh pa in mahni in request an uar niin a lang. Rorelnaah kan tel ve a, rorel hi TBCU president thar Rev. Zokhuma Rokhum in a kaihruai a, rorel kaihhruai a thiam hle mai. Chawhma chhungin rel tur zawng zawng rel zawh vek a ni a, chawhnu lamah inthlanna neih tur a ni a, tel ve lovin he hunawl hi BCM missionary te awmna hmun thenkhat tlawh nan kan hmang a ni. Inrinni zan dar 7 ah hian worship service a awm a, BCM delegates te thuchah leh reports sawina hun atan ruat a ni a, BCM aiawhin greeting leh report ka sawi a, Rev. PC.Liandulan Growing in Christ as an individual tih thupui hmangin thuchah ngaihnawm tak a sawi a. Kan BCM missionary Pu B.Jona- thanan Kokborok in a letling. 27.4.2014 Pathianni dar 10:00 ah ordination leh induction service hun hman a ni a. TBCU President in he hun hi kaihruaiin PP induction te, evangelist leh Pastor ordination te a kaihruai a, a inbuatsaihna a thain a felfai hle a ni. Ordination an neih a an thiltih tha deuh nia kan hriat chu ordain turte an koh chhuah rualin an nupui te koh chhuah tel vek an ni a, ordain a an \hing\hit laiin an hnungah an lo dintir thin a, a inhmehin mipuite tan an kawppuite hrait chianna \ha tak a nih bakah an pasalte nemnghehna an hriatpuina leh an tel ve a ni tih hriattirna tha tak niin a lang. BCM hian tih ve atan tha kan ti ang em le? June 2014 19 Ordination service-ah hian ordain turten rei tak tak testimony an sawitir ang hi a awm ve lo va, hun a duh rei lo bik hle a ni. Tun \umah hian kan missionary Pu VL. Chhuan- awma Sailo pawh ordain a ni a, ordain evangelist niin rawng a bawl ve dawn t a a, a tangkaipui lehzual ngei kan rinpui a ni. Pathianni zing leh zanah hian Tripura rama rawng lo bawl hmasa leh TBCU dina hun rei tak lo kaihruaitu New Zealand Baptist Pastor, Rev. Dr. Roger an tihin darkar khat aia rei teh meuh mai thuchah an sawi mai chu khua a lum si, thupui \hen engmah rawn sawi tel bawk si lovin hun a hmang a, a rei duh ve khawp mai . Tun t um TBCU assembly ah hian palai inziak l ut 300 vel kan ni a, associ at i on hrang hrang aiawhte an kal kim vek awm e. Keini BCM palaite chu kan field Director in Gongrai a kan mission compound a thleng turin min lo ruahman sak a, kan hahdam hle a ni. Gongrai at ang hi an kan inkhawmpuina hmun Tagar Jala hi km 7 vel a ni. Kan hotute ruahmanna siam angin tun tumah hian assembly hmang pahin heng kan thawhna hmun Tiprah Academy te, St. James H/S, Gongrai te, Nl. C.Lalnghingi thawhna khua Bijoynondi te kan tlawh thei a, chubakah Udaipur khaw tawn tirha fellowship ding thar Ka Rangchak Baptist Fellowship tlawhna hun \ha tak mai kan nei thei a, helai hmun hi Nl. Siampuii of Gorgee bial chhung a mi a. Member 30 vel an ni a, anmahni thawhkhawmin Biak in an sa mek a, phur takin hma an la a, hun reiloteah hian sak zawh a hawn an tum nghe nghe a ni. Mission station kan han tlawh takah chuan an mamawh leh harsatnate an lawmna leh lungngaihnate, an thawhrimna leh inpekna te, tawngtaipui an ngaihnate kan mitin kan hmu a, kan bengin kan hriatpui bawk a, mi a cho thar hle a ni. Chubakah tun a\ang hian thingtlang lam chauh ni lova khawpui liana thawktute in dah a hmun leh ram ngaihven thuai Kohhran Beng 20 thuai hi a hun tawh em tih te kan ngaihtuah a, kan hruaitute thu a ni ang chu. TBCU assembly-a kal tura ka inbuatsaih mek lai hian ka fanu Lalbiakhluni zai a ngai dawn tih kan hria a, a hun tur erawh chu kan hre mai thei lova, assembly kal tura Lunglei ka thlen tlak ni chawhnu lamah April 30,2014 a zai tur a nih thu ka hre ta a. Ka rilru a buai deuh hlek a, amaherawhchu Pathian hnenah ka tawngtai a, kohhran rorelna kaltlanga he mawh-phurhna ka kova awm hi Pathian min pek a ni tih ring chungin kal turin ka rilru ka siam nghet leh zual a. Pathian rawn chung zel leh kalpuite \hahnem-ngaihpuinain engkim kan ti a. Remruattu fel tak chuan rem a ruat fel ngei e, April 28 zan 8-ah tluang takin Aizawl kan lut a. A tuk April 29, 2014-ah ka fanu Civil hospital Aizawlah kan admit a, April 30 khan a chhul leh chi kawnga b^wk awmte Doctor ten hlawhtling takin an zai a. Mizoram hmun hrang hranga min tawngtai saktu leh kan chanchin ngaihvena thlamuanna thu min hrilhtu te hnenah lawmthu ka sawi a ni. Ka thiante chu April 29, 2014 Thawhlehniah dam takin Lunglei an thleng a, kei pawh Lalpa hruainain May 2, 2014 khan dam takin kan khua Hnahthial ka thleng ve ta a ni. (A ziaktu: Upa H. Lalrinawma hi Hnahthial Model Kohhrana mi, Tualchhung leh biala hotu chan chang \hin a ni) Kohhran Beng hi Thu leh hla-a Kohhranho min phuarkhawmtu a ni Kohhran Bengah hian Thuziak turin sawm bik tu mah kan nei lo Kohhran Beng hian Baptist Kohhran chhungkaw tin thleng se kan ti Kohhran Beng la thar turin kum laklawh a awm lo. June 2014 21 Information Technology: NU LEH PATE MAWHPHURHNA - C.Lalhmachhuana Kan ram/khawtlang/chhungkua ah television, internet, computer games leh mobile phone te hian nasa takin hmun a luahin a chhe zawng leh a \ha zawng pawhin nghawng a nei chho mek a. Heng technology te hi kan khuahkhirh emaw, a hman dan kan thiam loh chuan nasa takin kan chhiatpui thei a. Chu tih rualin kan hman thiam erawh chuan kan \angkai puiin hmasawnna kawng tam taka min thlentu a ni thei bawk. Chu mi a nih avang chuan nu leh pa te hian heng technology te hi engti ang chiahin nge kan faten an buaipui a, an nunah engti ang chiahin nge dinhmun a luah tih te, an ni tin nun a chhe zawng emaw, a \ha zawng emaw a nasa taka kaihruai theitu a ni tih hi kan hriat pui a ngai a ni. He thuziak tawiteah hian heng information technology tena mihring nun a kaihhruai theih dan leh thil \angkai tak a nih laia hmansual palh a pawi theih dan leh a nghawng te, a \ha zawng leh \angkai taka hman a nih theih dan te kan sawi ang a. Ram changkang zawk te pawhin an lo buaipui nasat tawh dan atanga a \hatna leh \hat lohna te pawh kan sawi bawk ang. Chu mi >ng atang chuan eng tin nge heng information technology kan ni tin nuna bet chho mek hi a \ha zawnga kan hman theih ang a, a bik takin kan fate hi eng tin nge heng thil hman sualnaah hian kan v>n ang a, an fihlim theih ang tih kan ngaihtuah ho dawn a ni. Television-in kan chhungkua leh khawtlangah dinhmun pawimawh a chang: Kum 1990 a rawn her chhuak a, Italy World Cup khan kan ramah TV nasa takin a tipung a, 1990 chho ah v>k Mizoramah Star TV te lo chhuakin kum hnih thum chhung lekin nasa takin TV a lo pung chho ta a. Tunah phei chuan in tin deuh thawah TV kan hung ta a nih hi. Kohhran Beng 22 1994, Gospel Centenary a rawn inherchhuah lai vel leh kan rama TV kan buaipui chhoh viau lai, nuhovin Santa Barbara leh The Bold & The Beautiful thlarau nasa taka an chan lai leh \halaiten MTV an ^tchilh chhoh lai vel te a han innang chho va. Gospel Centenary min hmanpui tura kan chahchhuah kan Zosap ten an haw dawna kan theihnghilh hlau taka min chah lawm lawm chu, Television hman dan chin tawk thiam tura min hrilh kha a ni. Nasa taka an rama naupang, \halaite leh nu leh pate thleng pawha TV-in a \ha lam ai maha a \ha lo lam zawnga a nghawng dan te an hriat chian em avangin, Television hmang thiam tur khan min chah lawm lawm a nih kha. TV chung changah hian mi thiam tam takin chhui chianna (research) an lo nei tawh thin a. An thil hmuh chhuah hi hlawm hnihin a kal a. Pakhatnaah chuan TV leh film- a kan thil hmuh te hian a chhe lam zawng, heng tharum thawhna (violence) leh mipat hmeichhiat hmanna (sex) ah te hian nasa takin min hruai nasa tih a ni a. A pahnihnaah chuan kan thil hmuh leh en te hian chuti ngawtin a thlirtuteah a chhe lam z^wng emaw, a \ha lam z^wng emawin nghawng a nei kher lo va, kan rilru sukthlek leh kan thlir dan rilru a zirin a chhe z^wng emaw, a \ha z^wng emaw in min kaihruai mai a ni tih a ni bawk. Mi thiam ten an thil chhuichianna atang hian he ngaih dan pahnih hi lo piangin tun thlengin he mi chungchangah hian nasa taka inhnialna (debate) a awm reng a ni. Zep rual lovin kan ramah ngei pawh TV leh Film-a kan thil hmuh \hin ten nasa taka a chhe lam hawi zawnga min hruai dan chu kan hre \heuh awm e. Mahse chuti chung chuan in tin deuhthawah TV kan nei a, kan film ngainat zawng leh duh zawng te lah chu tharum thawhna (violence) leh mipat hmei- chhiatna (sex) rawngkai a ni tlat bawk si a. Eng tin nge kan tih zel ang? TV-in min thunun hma-in keimahnin TV kan thunun (Control) a ngai. TV hi thil tangkai tak, hmun dang/ram dang chanchin kan hriat theihna pawimawh tak mai a ni June 2014 23 a. Chumi piah lamah chuan mihring ten kan mamawh em em intihhlimna (entertainment) hnar pawimawh tak mai a ni bawk a. Amaherawh chu chhungkaw tam takah hi chuan TV hi a Vawk lal l>n a ni. TV avangin nu leh pa leh naupangte inkarah inhauna a chhuak chamchi a. TV avangin chhungkaw tam takin chhung inkhawm kan neih theih loh phah fo va, en duh zawng inan loh avangin unau karah inhauna a chhuak bawk a, chhungkaw tam takah TV hian buaina zakhua a thlen ch^wk a ni. He mi kawngah hian nu leh pa ten kan mawhphurhna nasa takin kan hlen lo a ni. TV hi a \ha lo e, tiin han thehthang ngawt dawn ila, thil atthlak tak a nihna lai a awm thei ang. A chhan chu tunlai khawvelah mite hriat ang kan hriat ve loh emaw, kan hmuh ve loh emaw khan mi an lohna chi khat a ni tlat. Chuvangin TV hman dan hi uluk zawk leh ngunthluk zawka kan ngaihtuah a ngai. A bik takin chhungkaw pa ber hian he mi kawngah hian mawhphurhna lian tak kan nei a ni. Kan sum leh pai deh chhuaha kan lei, kan duh thu renga kan inchhungkhura kan lak luh kan inthununtir hi a fel lo a ni. Keimahni zawkin kan thunun tur a ni. TV avanga chhungkuaah innghirnghona a chhuah fo va, kan fate an inhau fo emaw, chhung inkhawm thlenga nei hlei thei lova min siam a nih vaih chuan, nu leh pate khan in mawhphurhna in hlen lo tih hria ang che u. TV-a film chhuak thin, kan faten hmuhnawm ti taka an en te hi nu leh pa te hian kan zirchian fo a ngai. Nu leh pa tam tak chuan kan faten cartoon an en te hi kan ngaih a tha viau a ni thei. TV-a naupang te en tura cartoon tam tak chhuak te hi sakhaw thil nena inkaihhnawih a ni tih te hi kan hriat a ngai. Naupang te hi an thil hmuh leh hriat te hi an rilruah a ch^m reng thin tih hriain sakhaw chanchin inzirtirna leh theh darh nan nasa takin an hmang a. Entirnan, heng heng Ramayana leh Mahabha- ratta te hi Hindu thawnthu an sakhuana inzirtirna naupanga tuh an tumna a ni a. Heng lo pawh thil dang alo chhuak zel ang. Kan fatena an film en thin cartoon te Kohhran Beng 24 thleng hian nu leh pa te hian kan zirchian a, an en tur leh en loh tur kan thliarsak thin a ngai a ni. Computer Games leh Internet Nu leh pa tam tak chu kan faten an awh chu thuhran, keimahni zawk hian rual kan awhpuia, an \hiante neih ang an nei ve lo vang tih kan hlau thin. Fate kan hmangaihna luangliam a nih reng lai hian ngun deuh zawka kan fate tana kan thil leisak te hi kan ngaihtuah chian a ngai a ni. Hmanni lawkah kan ramin Computer kan hmelhriat a, hun rei lote chhungin chhungkaw tam takin kan nei a. A khawih tam ber leh a hmang tam bertu te chu kan fate an ni. Eng atan nge an hman kan tih chuan, a tam berah chuan games khelh nan an hmang a ni. Naupangin games an khelh hian an hriatna tam zawk (mit, beng, rilru leh ngaihtuahna) sawr bingin hun an hmang a. He mi in a nghawng chu naupangtea mit chhiatna, thil ngaihtuah ngut ngutna atanga ngaihtuahna mumal lohna, hriatna thazam (nerve) \hat lohna te a ni a. Hemi bakah hian naupangin an hunawl zawng zawng games khelh nana hman an duh avangin nu leh pate nena inkawmna hun an pek tl>m phah a, chu chuan nu leh pate leh fate inkara inlaichinna a khawih pawi bawk a ni. Chu mai a la ni lo, a bikin mipa naupang tena an games ngainat z^wng phei chu a tlangpuiin tharum thawhna (counterforce, mortal combat, delta force etc) ang chi a ni tlangpui a. Hemi chungchanga ram changkang zawka mi thiam ten zirchianna leh chhui chianna an neiha an hmuh chhuah chu naupang computer games tharum thawhna lam hawi khel thin hote hi a tlangpuiin tharum thawhnaah a hruai lut thin tih a ni. Computer te kan nei a, kan fa ten games khelh nana an hman si chuan, an games khelh tur te pawh kan ngaihtuah saka, an zirlai pui thei lam hawi te pawh kan thlansaka, hunbi te pawh fel taka kan siam a ngai a ni. Nu leh pate hian kan tih dan phung pangngaiah chuan kan fate an lo lei k^n deuh hnu hian kan mutsan mai thin a, hei hi thil tih loh tawp tur a ni. Zan rei tak thleng games khelh nan leh thil June 2014 25 Bible Chang thlan :Gal 4:5 dang tih nan hun an hmang a. Thil sual tihna hun remchang kan siamsak a ni. Thil \ha lo en nan nu leh pa te mut hun hi naupangte tan chuan hun \ha ber a ni tih kan hriat a ngai. Internet hi nasa takin kan buaipui \an tawh a. Hei pawh hian tun atanga rei lo teah kan in chhung hi a la chiah dawn a ni. Internet hi thil \angkai tak, zirlaite tan phei chuan an zirlai thil engkim hmuh theihna a ni. A tawi zawngin engkim awmna tiin sawi ila a dik mai awm e, a \ha leh \ha lo thlengin a awm a ni. Keini takngial pawh hi internet tel lo chuan kan ni tin khawsak a khaihlak dawn dawn ta mai a nih hi. Thil \angkai leh \ha tak a nih lai hian, naupang tam takin thil \ha lo an zirna, milem leh film bawlhhlawh an ch^wkna hnar a ni a. Hei hi tun a\anga kan lo hriat l^wka, kan inv>n loh chuan thil \ha tak hi chhiatna min thlentu a ni thei tih i hria ang u. Mobile Phone Chanchinbu leh thuziak thenkhatah Mobile Phone-in kan hriselna, a bikin naupang \hanglaiteah, a khawih pawi theih dan te kan hmu fo tawh ngei ang. Hei hian mi thiam zawk te, mihring hriselna lam zirtute rilru a tibuai hle a ni. Kum 2005-a the Journal of the American Academy of Pediatrics in a tarlan dan chuan naupang \hanglaiteah hian Mobile Phone-a thil hip theihna chak tak (electromagnetic field) hnathawh avang hian thluak hnathawh a tibuai a, chumi kal zel chuan thluak cancer a siam theih mai bakah, \hanglai an ni a, an ruh a la chet nasat avangin, an ruh hriatna thazam a khawihpawi awlsam bik a ni. World Health Organisation (WHO) pawhin kum 2009 October thla khan cell phone thahrui (radiation) hian thluak cancer (brain tumor) a siam ngei a ni tih finfiahna a tichhuak a ni. Russia rama Scientist te pawhin an ram mipuite chu kum 18 an tlin hma chu cell phone hi emergency atan chauha hmang thin turin thu chhuah an siam a ni. British, Canada, Australia leh French ram te pawhin an ram mipuite hnenah naupang \hanglai tana Cell phone hman avanga, an Kohhran Beng 26 hriatna thazam a khawihpawi theih dan te hriattirin, a tl>m thei ang ber hmang turin a ngen bawk. He tih lai mek hian kan ramah cell phone nasa takin a pung chho va, naupang te te thlengin kan hum ta far mai. Mizoramah chuan he thil hi mi rethei leh mi hausate intluktlanna ber a tih theih hial awm e. A lo chhuahna a la rei lo, a lo chhuah hlimah chuan mi hausa te chauh hman tur emaw kan ti a. Mahse vawiinah chuan ni tin inhlawhfa chawp te pawhin kan hum ta fur a nih hi. Chhungkaw \henkhat naupang chhia awm lohnaah te phei chuan chhungkaw kima nei te pawh kan awm ^wm e. Thil \ha tak a ni a, chanchin thu chhia/\ha kan inhlanchhawn zung zung theihna thil \angkai tak a ni. Mahse hei pawh hi kan hman dan a dik leh tlat lo. Kan fate tam tak hian \hian an mamawh tawh lo, mobile phone an neih chuan \hian an ngai vak lo tlat. An mobile phone kha an \hian \ha ber niin, an handset te video en theihna a nih phei chuan, an duh z^wng z^wng an en thei a, thil dang an ngai lo a ni. A theih hr^m chuan kan fate hi he thil hi kan tihsak a nih pawhin, video en/dah theih lohna ang chi kan leisak hi a fuh khawp ang. Thil sual zirna hmanrua kan tihsak a ni tih kan hriat a ngai. Hei baka nu leh pa ten kan hriat reng tur chu kan fate mobile phone kan neihtir hian, nulat tlangvalna kan pe tel tih hriat a \ha. Chu bakah a chunga kan tarlan tak ang khian naupang \hanglaite hriselna a khawihpawi dan te pawh kan hriat tel reng a \ha bawk. Kan fate kum zat hre rengin mobile phone nei rual an ni tawh em tih kan ngaihtuah chian fo a ngai a ni. An lo nei a nih pawhin, an hman dan te nu leh pa te hian ngaihven fo ila, chin t^wk neia hman dante pawh zirtir ila. Hetiang kan tih hian, kan fate an rilru leh taksa hriselna kan v>nna a ni a, chu chu nu leh pa ten kan mawhphurhna kan hlenna pawh a ni. Tlangkawmna Khing kan han sawi tunlai khawvel thiamnain hmanrua min pek te khi a hman dan tur dik taka kan hman chuan thil tangkai leh kan ni tin thil tihna min puitu leh changkanna leh hmasawnna min thlentu thil June 2014 27 \angkai tak an ni hlawm a. Amaherawhchu a ni l o zawnga kan hman emaw, a hman dan kan thiam lo a nih erawh chuan chhiatna min thlentu thil hlauhawm tak a ni thei a ni. Heng thil te hi kan duh emaw, duh lo emaw, a \ha emaw, \ha lo emaw, khawvel \hang z>l leh changkannain a kentel a nih avangin kan hman leh kan inchhungkhura kan lak luh a ngai tho tho a. A \ha z^wng leh \angkai z^wnga kan hman thiam a ngai a ni. Chumi kawngah chuan nu leh pa ten mawhphurhna lian tak kan nei a, kan thil neih tena min thunun tur leh kan fate a thunun tur hi kan veng thei a ni. Heng mihring thilsiam chawp ten a siamtu mihring a thunun nasa lutukte hi a dik lo hrim hrim. Mihring hi Pathian kut chhuak information technology ropui ber kan ni a. Chumai bakah, thilsiam dang zawng zawngte enkawla, thununa, ropui bika l>ng tura siam kan ni. Khawvel thil r>ng r>ng hian \hatna leh \hat lohna a nei vek a, a \hatna leh \hat lohna chu kan hman danah a innghat a ni tih hre reng chungin thil siam dang te hi in thunun tir lova, keimahni zawkin kan thununa, kan \angkaipui leh hma- sawnna kawnga min pui zawnga kan hman thiam hi siamtu min siam chhan pawh a ni tih i hria ang u. (A ziaktu: Pu C. Lalhma- chhuana hi AICS-a Lecturer, Communication lama Master degree nei a ni) Thu Laknate: 1. The effects of computer games on young children a review of the research - Jessica Harris 2. Turn Off Your Tv - L. Wolfe 3. Digital Material: Tracing New Media in Everyday Life and Technology - Edited by Marianne van den Boomen, Sybille Lammes, Ann - Sophie Lehmann, Joost Raessens, and Mirko Tobias Schfer Kohhran Beng 28 Upa RC.DARHMINGLIANA (1942-2013) Thenzawl Upa RC.Darhmingliana hi Chalkhama leh Challiantluangi te fa 4 zinga 3-na niin February 17,1942 ah Zote S ah a piang a. 1945 atangin Chhipphir ME School ah kalin 1956 ah pawl ruk a passed a 1956 ah Lungsaiah pemin 1967 ah Zote S ah bawk an let leh a, 1962 khan Aisangi nen inneiin fa mipa 5 leh hmeichhia 3 neiin tu 22 a nei. Kum 1968-ah rambuai avangin Thenzawlah grouping ah an lut a, 1971 khan sorkar hna thawk \anin 2002 khan a pension a, a thih ni thlengin Thenzawlah a awm hlen ta a ni. Lungsaia a awm lai hian TKP President, Secretary leh SS zirtirtu a lo ni tawh a, 1968 a rambuai avanga Thenzawl an luhin kohhran te lo indin chhovin 1968-87 thleng khan SS zirtirtu a ni a. 1981-84 thleng TKP Thenzawl Unit President a ni a, 1976-77 ah kohhranin hun pek theihin a dah a, 1987-ah SUNNATE Rawngbawltuah lak a ni a, hemi hnu hian kohhran secretary te pawh a ni. 1990 ah Upaah thlan a ni a, Rev Raltawngan a ordained. Kum 1998-a Thenzawl Pastor bial hawn a nih a\angin a \hat lai hun chhung zawng bial executive committee member a ni a, 1999 ah Bial Chairman elect atan thlan ani a, Bial SS Secretary hna pawh term khat a chelh bawk. Kum 2007 atang khan thisen s^ng a neih avangin buaipui \an a ni a, hun reife mahni in lama inenkawlin \hat lam a pan theih loh avangin 2009 ah Aizawlah Dcotor panin stroke a ni tih hmuhchhuah a ni a. Thenzawlah hawpui leh a niin mahni in lamah hmangaih takin theihtawpin an enkawl a. Biak in pawh thleng thei lovin hun rei tak a awm a, Bialtu Pastor, Rev. Lianruaian a chenna inah kohhran hote nen Lalpa zanriah sacrament a buatsaih sak a, amah pawh a hlim hle a ni. Chutih laiin amaha natna awm BP sang vangin October 29, 2013 zing 7:30 vel khan biak theih June 2014 29 lovin a awm leh thut a, rang taka Damdawi in panpuiin Doctor ten theihtawp an chhuah chungin a tuk zing dar 9:07 ah khan natna leh hrehawm reng reng awm tawh lohna hmunah tling lo taka rawng a lo bawlsak thin Lalpa hnenah min lo kalsan ta a ni. A tuk Oct.31, 2013 Ninganiah ama chenna inah thlahna hunserh hman a ni a. He mi hnu hian Biak inah ama puala inkhawm hnuhnung ber hman a ni a, Rev Lianruaian vuina thuchah a sawi a, kohhran zaipawlten amah thlahna hla an rem a, ui tak chungin a lei taksak chu kan thlahliam ta a ni. Upa P.Lalzuia Secretary Thenzawl Kohhran UPA TC.THATMANGA (1920-2013) Bethlehem, Thenzawl Upa TC.Thatmanga hi 1920 ah Fungkah a piang a. A pa Hrangkunga, a nu Suipawngi a ni. 1938-ah Pastor Thang- muran baptisma a chantir a, 1943 ah Kohhran dan puitlingin Lalzidingi Sailo nen Pastor Thanchhingan a inneihtir a, fanu 4 leh fapa 2 an nei A hun hmasa hi Mualthuam S-ah a hmang a, 1944 ah Rawngbawltu a lak a ni a, 1946 ah Pastor Thangchhinga Tawipui Bialtuin Kohhran upaah a nemnghet. 1953-68 kohhran secretary ni chungin SS ah a khaipa ber a ni bawk. Kum1966-a rambuai avanga khaw sawikhawm a nih khan Zobawkah an p>m a. Kohhran mi tak a nih avangin 1971-80 chhung buhfai\ham secretary hna a thawk. SS kum 25 chawimawina pawh 1978 khan hlan a lo ni tawh. 1981- ah Electric veng Lunglei-ah an insawn leh a, kohhranah mawh- phurhna hrang hrang a chelh. A fapate nupa sawrkar hna thawka Thenzawla an awm avangin 1983 khan Then- zawlah an rawn phei leh a, Thenzawlah lawiin inneihtirtu Upa, Assembly Executive Committee leh Bial aiawh ZBM Committee member-ah te thlan a ni. Thenzawl NEC Farm a an awm laiin Farm Christian fellowship (kohhran bik awm Kohhran Beng 30 lo) dintute zingah a khaipa ber a ni bawk. A nuna Thl arau Thianghlim hnuhma langsar em em chu tui taka thusawi thin leh hla sa mi a nihna hi a ni. Mi hrisel \ha tak, kum upa tak a nih thlenga inkhawm thlahthlam duh lo mi a ni. Kum upat avanga tar chak lohnain a tlakbuak chhoh ve tak hnuah chuan thisen sang natnate pawh a nei zui ve ta zel a. Mahse buaipui ngai tak erawh chuan a awm meuh lo. Hun eng emaw lai a\ang khan a chak lo zual deuh a, Nov.26, 2013 atang khan mahni insaseng hlei thei lovin a awm a. A chak lo zual zel a, na ngawih ngawih leh hrehawm em em sawi tur nei lovin ka awm a ni, ka va lawm em tih hi hlim taka sawiin hmel hlim leh hahdam takin December 1, 2013 zan dar 11:15 khan ropuina ramah Lalpan a hruai ta a ni. Upa Lalrinliana Sailo Secretary Bethlehem Kohhran, Thenzawl UPA H. LALRINGA (1935-2013) Khawhri Upa H. Lalringa hi Pu Hrangnawna (L) leh Pi Laihnuni (L) te fa 4 zinga a naupang ber a ni. 9.10.1935 ah Khawhri khuaah a piang a, 1961 ah Pi Zakapi (L) nen an innei a, fapa 4 leh fanu 3 an nei. A nupui Pi Zakapi hian 1997-ah a boral san. 1947-ah baptisma changin 1957 ah Rawngbawltuah thlan a ni a, 1977-ah Kohhran Upa atan nemngheh a ni. Hun rei tak Pathian leh Kohhran tana rawngbawlna kawng hrang hrang a zawh hnuin taksa lam chak loh leh hriselna lam \hat tawk loh avangin kohhran committee-ah chawlh a dil a, kohhran committee chuan ama tana tha zawk leh \ul zawk ni a hriain March 17, 2013 khan chawlh a phalsak ta a ni. Upa H.Lalringa hi Pathian leh kohhran hote tana \hahnem ngai taka thawk thin a ni a, heng rawngbawlna peng hrang hrangah te hian nihna pawimawh tak ta alo chelh tawh a ni. Unit TKP President, Thingsai Pastor bial Chairman, Tualchhung June 2014 31 kohhran secretary, inneih tirtu, BKHP, TKP, BMP leh KNP Senior adviser, SS Secretary, superintendent, zirtirutu hnate a chelh tawh a ni. 2005 khan Assembly chuan SS a kum 50 rawngbawlna lo chelh tawh chawimawina Gold medal a hlan nghe nghe a ni. 1957 kuma thlarau thianghlim harhna thlen \umin nasa taka harh tharna changin khaw chhung leh \henawm khuaahte rawngbawlin a vak vel fova, khaw chhunga damlo ten \awng\ai tura an koh hlawh em em a ni thin. Pathian thusawi nuam ti em em thin a ni a, mi dangte Krista hnena hruai tur leh rinna kawnga harsatna tawkte a kawm peih em em a ni. 2013 kum tir lamah pum lama insawisel tanin June 12 khan Aizawl Civil Hospital panpui a ni a, Doctor thiam ten cancer natna a ni tih lo hmu chhuakin zai lovin July 19 ah an lo let a, in lamah a theih ang anga inenkawlin November 28, 2013 zinglam dar 4 ah Pathian hnena chawl turin a chhungte leh a rawngbawlpuite min kalsan ta. Amah thlahna hnuhnung hi an in lamah hun rei lote hmangin Biak Inah inkhawmpui a ni a, kohhran zaipawl ten amah thlah nan Pathian fakna hla remin Rev. N.Vanlalzuia Bialtu Pastorin ropui tak leh urhsun takin thlahna Pathian thu chah sawiin thlan mual lamah ngai leh ui em em chungin thlah liam an i ta a ni. Kan upa hi englai pawha thih inpeih em em, thih thlamuanna nei, Pathian mi hriat ani hna hi a va ropui em. Hei mai a ni lo, 2013 kumtir lam khan Salvation camping ama hovin neih kan rel a, Gospel Herald team Upa Lalhuliana Chhangte te sawmin Nov. 27, 2013-a \an turin kan rel a, camp neih hun kan han thleng a, amah lah chu camp neih hma kar 3 vel atangin khum bet leh tlaivar pui ngaiin a awm ta tlat mai a, \hulh chi a ni tawh si lo. Nov. ni 27 zanah riah luh \an a ni a, campers 16 kan nei a, Pathian leh kan Upa hian an duh khawp lo a ni. Ni 28 zinglam dar 4 ah a boral ta. |hulh loh theih a ni ta si lo. An in lamah kohhran hoten hun kan han hmang leh pahwt a, 2.12.2013 zanah camp luh nawn leh a ni a, campers 42 lai kan nei a, heng Kohhran Beng 32 kan campers te hian thlarau thianghlim malsawmna ropui tak an chang ta vek mai. Ami thianghlim te thihna chu Lalpa ngaihin hlu tak an i tih kha a lo thleng ta. Upa H.Lalringa hi a damlai chauh ni lovin a lei taksa engmah hre tawh lo thlengin Lalpan hmanruaah a hmang zel hi ropui kan ti. Lalpa chu fakin awm rawh se. Upa P.Lalengmawia Secretary, Khawhri Kohhran BCM Mission Schools HSLC Result chungchanga Mission Department Thuchhuah BCM hian kan Mission Field-ah te hian School Education hi Chanchin |ha hrilna hmanrua leh Kohhran kan dinna hmanrua atan kan hmang nasa hle mai a. Mission rawngbawlna lama hma lo la hmasatu hnam fing zawkte tih dan kan entawn a nihna laite pawh a awm bawk a, \hat pawh a lo \ha ngiang reng a ni. Kan field hrang hrangah hian ringlotu (Non-Christian) ten min lo pawm theihna leh ring thar kohhranten min thlamuanpuina ber pakhat chu kan mission school te hi an ni. Sawrkar leh min dodal \hintute laka kan him fona hmanraw \ha tak a ni bawk. Kan zirtirtute hi thiamna lamah chuan chhuanawm ber berte an ni vek lo. A tam zawkte hi chuan harsa ti tak chungin an zirtir \hin. Mahse Pathianin an inpekna leh thawhrimnate mal a sawm \hin a, vawiin thleng hian result \ha tak tak kan la nei thei zel hi A hnenah lawmthu i sawi \hin ang u. Mission School te hi naupangte Lalpa hnena hruaina hmunpui leh nakin lawka kohhran hruaitu turte training-na hmun, khawtlang hruaitu turte buatsaihna hmun a ni kan ti \hin a; Pathianin kan duhnate min la tihlawhtlinsak zel a, kan lawm hle a ni. Sd/- REV.DR.K.LALRINTHANGA AGS i/c Mission Baptist Church of Mizoram