W yciu spoecznym najwaniejsze jest to, co dzieje si midzy ludmi, to co ich czy w spjne

zbiorowoci. ycie spoeczne ma swoje podstawy przyrodnicze, te procesy zachodzce w organizmie

czy w rodowisku geograficznym take wywieraj wpyw na stosunki midzy ludmi. Praca i stosunki
produkcji s baz ycia, a kultura nadaje mu sens i ksztat. Wiadomo rwnie, e osobowoci ludzkie
s twrcami procesw yciowych spoeczeostwa. Jednak dla tematu pracy istotne jest wyjanienie, w
jaki sposb powstaj zwizki i zalenoci, jak powstaje ukad poczeo skupiajcy ludzi w trwae
zbiorowoci. Og tych stosunkw, poczeo i zalenoci czcych ludzi w trwae zbiorowoci
socjologowie nazywaj wizi spoeczn. Wrd wizi spoecznych pojawiaj si takie pojcia, jak
wi naturalna, stanowiona, czy zrzeszeniowa. Co do stycznoci, to s one elementem skadowym
wizi. Wyrnia si stycznoci przestrzenne, psychiczne oraz spoeczne.
Jeeli jednostki spostrzegaj innych ludzi, lokalizuj ich w przestrzeni, uwiadamiaj sobie ich
obecnod w danej przestrzeni, to takie zachowanie nosi nazw stycznoci przestrzennej wanie. Jest
to pierwszy i podstawowy etap w powstawaniu wizi spoecznej midzy ludmi oraz podstawowy
etap w powstawaniu grupy spoecznej. W toku tego rodzaju stycznoci ludzie uwiadamiaj sobie, e
w tej przestrzeni, w ktrej yj i dziaaj wystpuje take pewna ilod innych ludzi i ich obecnod na
tej przestrzeni posiada dla nich jakie znaczenie, moe wpywad na ich dziaania czy moliwoci
zaspokajania potrzeb. T charakterystyk stycznoci mona odnied do spotkania np. w sali
wykadowej nowej grupy studentw. Natomiast nieco inn tred nadaje si stycznoci w miecie,
gdzie polega ona nie tylko na bezporednim spostrzeeniu i uwiadomieniu sobie obecnoci na tej
przestrzeni ludzi spostrzeganych. Jest to stycznod porednia ze wszystkimi mieszkaocami ( ich
obecnod sobie uwiadamiamy, chocia nie spostrzega si ich fizycznie i nic si o nich nie wie
bezporednio). Podstawowym wic skadnikiem stycznoci przestrzennej jest zdanie sobie sprawy z
istnienia innych ludzi w tej przestrzeni i spostrzeenia ich cech. Spostrzeenia mog byd przelotne,
bd bardziej dokadne, co jest stosunkowo wane dla dalszych etapw rozwoju wizi spoecznej.
Chocia przecie nie kada stycznod musi prowadzid do powstawania dalszych elementw
stycznoci.
Drugim etapem, ktry moe byd bezporednio powizany ze stycznoci w przestrzeni, jest stycznod
psychiczna. Spostrzeenie jest elementem pierwszego spotkania. Zazwyczaj ludzie przy takim
spotkaniu ( np. grupa studentw z poprzedniego akapitu) obserwuj si nawzajem, rejestruj swj
wygld zewntrzny, przedstawiaj si sobie, pytaj o imiona i nazwiska, przez co zaczynaj szukad
jakich wsplnych zainteresowao. Jest to zupenie naturalny fakt, poprzez ktry powstaje wanie
drugi element wizi spoecznej, oraz drugi etap w jej powstawaniu, czyli powstaje stycznod
psychiczna, ktra moe si przeksztacid w cznod psychiczn. Spostrzeganie drugiej osoby wie si
z rejestracj jej cech, jej wygldu zewntrznego, jej cech charakteru i umysowych. Na podstawie
takich obserwacji dokonuje si oceny danej osoby z punktu widzenia potrzeb spostrzegajcego.
Podwiadomie szuka si bowiem kogo o podobnych zainteresowaniach, o podobnych sposobie
bycia, zachowania. Kady spostrzegajcy interesuje si obserwowanymi obiektami z punktu
widzenia swoich rnych uwiadomionych lub nieuwiadomionych potrzeb. Najistotniejsza jest
sytuacja, w ktrej osobnik A stwierdza, e osobnik B posiada cechy, ktre mog byd uyteczne w
zaspokojeniu jego potrzeb. Zainteresowanie to moe byd jednostronne, ale w rozwoju wizi
szczeglnie doniose jest zainteresowanie wzajemne. Wzajemne zainteresowanie tworzy stycznod
psychiczn. Moe ona byd bezporednia lub porednia. Powracajc do pojcia cznoci psychicznej,
to powstaje kiedy wzajemne zainteresowania prowadz do powstania postaw wzajemnych sympatii,
koleeostwa, przywizania uczuciowego. Jest ona bardzo wana dla rozwaao socjologicznych, jednak
silna wi spoeczna moe istnied w grupach, gdzie nie ma cznoci psychicznej.
Proces od stycznoci w przestrzeni do stycznoci psychicznej i powstania zwizkw cznoci
psychicznej moe dokonad si bardzo szybko. Znowu powoujc si na grup studentw, oba te
procesy zazwyczaj dokonuj si w toku pierwszego zebrania, lub w przecigu kilku nastpnych dni.
Determinujcym czynnikiem jest tutaj czas, potrzebny na poznanie cech nowych kolegw ( ktre
ujawniaj si podczas pierwszych wsplnych zajd). Stycznoci spoeczne wynikaj na podstawie
stycznoci psychicznych, polegaj one na dokonaniu pewnej czynnoci dotyczcej jakiego
przedmiotu, ktry posiada osobnik B ktry jest take potrzebny osobnikowi A .pojawiaj si tutaj dwa
nowe elementy, tj. s to stycznoci, gdzie wystpuje ju jaka nowa wartod, przedmiot, czynnod,
ktra jest podstaw tej stycznoci. Stycznoci spoeczne s to wic pewne ukady, zoone
przynajmniej z dwch osb oraz pewnej wartoci, ktra jest przedmiotem tej stycznoci, oraz pewne
czynnoci dotyczce tej wartoci. W tej stycznoci pojawia si dopiero element czynnoci, nieobecny
we wczeniejszych. Stycznoci wynikaj nie tylko we wczesnych stadiach powstawania wizi w
grupie, nie tylko w pierwszych spotkaniach, lecz s one nieodcznym elementem ycia spoecznego.
Rodzaje stycznoci spoecznych charakteryzuj ju grup w sposb istotny.
Stycznoci mona podzielid na stycznoci trwae i przelotne, mog te byd prywatne i publiczne. W
przypadku publicznych, przedmiotem stycznoci jest jaka wartod, przedmiot, czynnod
uregulowana przepisami i stanowica przedmiot publicznego zainteresowania. Stycznoci prywatne
to np. rnego rodzaju proby. Dla socjologii najwaniejsze s nastpujce rodzaje stycznoci:
osobiste i rzeczowe. W pierwszych przedmiotem stycznoci s jakie cechy czy sprawy dotyczce
osoby, z ktr nastpuje stycznod. Przedmiotem zainteresowania i przedmiotem dziaania w toku
stycznoci s cechy i sprawy osobiste obu partnerw. Natomiast stycznoci rzeczowe to te wszystkie
czynnoci, ktrym nie towarzyszy zainteresowanie osobowoci czowieka, lecz przedmiotem czy
usug, ktr ona dysponuje. Brak stycznoci osobistych jest przyczyn osamotnienia. Mona je
rwnie podzielid na porednie i bezporednie; pojawiaj si take spoeczne stycznoci rzeczowe
trwae, osobiste i przelotne.
Stycznoci spoeczne s ju istotnym elementem wizi spoecznej. Stycznod w przestrzeni i stycznod
psychiczna s dopiero warunkami wystpienia stycznoci spoecznych i ich charakter nie ma
wikszego znaczenia dla charakteru powstajcych wizi. Stycznoci spoeczne determinuj ju
charakter wizi, wpywaj na to, co ludzi czy.
Kada zbiorowod jeeli ma trwad, istnied, rozwijad si, musi posiadad wi powodujc jej
wewntrzn spjnod, zapewniajc zaspokajanie potrzeb indywidualnych i zbiorowych, kada
zbiorowod musi byd wewntrznie zorganizowana i uporzdkowana. Aby wic scharakteryzowad
jak zbiorowod, nie wystarcza opisad jej czci skadowe, cechy jej czonkw, charakter jej
struktury. Trzeba przede wszystkim opisad rodzaj jej wizi.
Chcc przejd do drugiej czci tematu, a mianowicie do stosunkw spoecznych, musz ponownie
powoad si na definicj wizi spoecznej, jako zespou stosunkw zapewniajcych zespoowi ludzi
spoistod, lub te poprzez wi okrela si niekiedy poszczeglny stosunek spoeczny, przede
wszystkim ten, ktry w danym ukadzie uwaa si za najbardziej istotny; moe to byd rwnie pewien
ukad zawierajcy nastpujce elementy: dwch partnerw, jaki cznik czyli przedmiot, ktry
stanowi platform tego stosunku, pewien ukad powinnoci i obowizkw, ktre partnerzy powinni
wobec siebie wykonywad.
Stosunki, skadajce si na wi mog byd stosunkami bezporednimi midzy podmiotami bdcymi
uczestnikami danego stosunku. Stosunki bezporednie powstaj ze wzgldu na jakie odniesienie
podmiotu do podmiotu. Natomiast stosunki spoeczne porednie powstaj ze wzgldu na jednakowe
albo rone odniesienie tych podmiotw do czego, czy do kogo, do jakiego przedmiotu jako
wsplnie uznawanej wartoci, przedmiotu kultu, przedmiotu ataku, przedmiotu oddziaywania.
Porednie stosunki spoeczne mog mied bardzo rnorodny charakter i dawad podstaw dla
powstawania innych stosunkw bezporednich, np. wtedy gdy dwoje ludzi konkuruje o osignicie
pewnej rzeczy.
Stosunki spoeczne faktyczne powstaj ze wzgldu na jakie oddziaywanie przedmiotu spoecznego
na inny podmiot czy jakie jego sprawy. Przedmiotem socjologii s oczywicie takie stosunki, w
ktrych chodzi o jakie oddziaywanie odpowiednio doniose lub odpowiednio trwae, np. stosunkiem
midzy przyjacimi. Niekiedy bierze si pod uwag nawet fakt oczekiwania pewnego doniosego
oddziaywania jeszcze niezrealizowanego, by mwid o stosunku spoecznym faktycznym. Taki
charakter ma np. stosunek znajdowania si jakiej osoby w mocy kogo, kto jeszcze nie wyrzdzi, -
ale jak si wydaje - moe jej wedug swej woli wyrzdzid istotne zo albo wywiadczyd przysug.
Stosunki spoeczne tetyczne powstaj ze wzgldu na jak norm, traktowan jako norma wica jej
adresata, ktra temu podmiotowi wyznacza okrelone zachowanie wobec innego podmiotu, czy te
zachowanie si w okrelony sposb ze wzgldu na czynnod konwencjonaln dokonan przez inny
podmiot (np. norma wyznacza obowizek jakiego wiadczenia wobec kogo). Jednak nie kada
norma stwarza stosunek tetyczny, ale tylko taka, ktra komu kae co zrobid w odniesieniu do
drugiego podmiotu czy te podporzdkowad si mu w jakiej sprawie. Stosunek taki powstaje np. ze
wzgldu na norm, ktra nakazuje spenid podjte wobec kogo zobowizania, ale nie powstaje,
przynajmniej bezporednio, na podstawie normy, ktra nakazuje racjonaln eksploatacj
posiadanych zasobw naturalnych. Przykadem stosunku tetycznego jest stosunek bycia dunikiem.
Stosunki spoeczne faktyczne i teteyczne powstaj ze sob w zoonej wspzalenoci: musz
zachodzid okrelone stosunki faktyczne, by istniay warunki do tego, aby ustanawiad dla innych
normy w sposb wicy, a normy takie ustanawiane s po to, by w nastpstwie ich realizowania
przez adresatw dochodzio do powstawania okrelonych stosunkw faktycznych. Podmioty mog
pozostawad w pewnym stosunku nawet o tym nie wiedzc; np. kto mg komu innemu wyrzdzid
szkod, a obaj o tym nie wiedz, nie wiedz wobec tego, e wedug przepisw prawa pierwszy
zobowizany jest do wynagrodzonej szkody, a drugi uprawniony jest do otrzymania odszkodowania.
Rne kierunki myli socjologicznej kad wikszy nacisk na stosunki bd faktyczne ( marksizm), bd
tetyczne ( Znaniecki).
Stosunki spoeczne mog mied charakter rzeczowy( zdepersonalizowany) w przypadkach, gdy nie
zwraca si uwagi na osob partnera stosunku ( np. stosunek midzy kupujcym a kasjerem w
supermarkecie) albo stosunek moe mied charakter personalny ( kupujcy w maym sklepie ).
Na bazie grupy studenckiej z poprzedniej czci pracy, mona dostrzec, e w tej grupie pojawi si
stosunki koleeoskie, przyjacielskie, antagonizmy. Gdy jednak grupa si sformalizuje ( wybierze swj
zarzd) powstan wtedy nowe grupy stosunkw ( hierarchia zalenoci). Jeszcze bardziej
skomplikowany ukad stosunkw powstaje w wielkich zbiorowociach, gdzie stosunki powstaj na
podstawie stycznoci porednich i wzajemnych oddziaywao porednich (np. stosunki produkcji). W
tym przypadku rwnie mamy dwch partnerw, ukad zalenoci, istniej normy prawne i
obyczajowe, regulujce ich wzajemne oddziaywania, ale bardzo rzadko zdarza si eby partnerzy
stykali si bezporednio. W takim wypadku stosunek spoeczny oznacza pewien stan wzajemnej
zalenoci midzy partnerami, powstay bez ich wiadomych deo i subiektywnych zamierzeo.
Stosunek producenta do konsumenta jest zatem innego typu ni miedzy dwoma przyjacimi.
Przyjao jest bowiem stosunkiem polegajcym na wiadomych i subiektywnie zdefiniowanych
dziaaniach obu partnerw, wynikajcych z intencjonalnych zamierzeo obu z nich, i istniejcym
dopty, dopki obaj wykonuj swe obowizki i powinnoci. W maych grupach dominuj stosunki
pierwszego typu. Stosunkami drugiego typu w grupie studenckiej s te, ktre powstaj z zalenoci
od uczelni jako caoci, ktre s sformalizowane i okrelone przepisami. W krgach przyjaci,
krgach zabawowych, czy grupach stycznociowych istniej tylko stosunki wynikajce bezporednio z
subiektywnych postaw, niesformalizowane i nie ujte w ramy adnego statutu. W grupach celowych,
sformalizowanych, istniej ju oba typy. W kadej grupie o rozwinitej wizi musza istnied oba typy
stosunkw.
Stosunki spoeczne maj doniose znaczenie dla ycia zbiorowego i dla spjnoci wewntrznej grup.
S one trwaym elementem wizi, skupiajcym zbiorowoci. Jeeli wzajemne oddziaywania stanowi
tred ycia spoecznego, to stosunki porzdkuj t tred ycia, systematyzuj, organizuj i zapewniaj
jej cigod. Nie moe istnied adna grupa trwaa i wewntrznie spjna, zorganizowana grupa bez obu
typw stosunkw wyej zdefiniowanych. O jej trwaoci stanowi system wzajemnych oddziaywao w
ramach stosunkw, unormowanych, przewidywalnych i sankcjonowanych.

Literatura: Z.Ziembioski Elementy socjologii; J.Szczepaoski Elementarne pojcia socjologii.