PROF.

CHRUCISKI- OPRACOWANIE KSIKI

3. W czasach Marsyla!" P#$! %#&'!() P'ls"
Wochy i Francja - przyjazne dla Polakw w dobie rozbiorw kraju, umoliwiay studiowanie i
daway schronienie naszym rodakom w czasie rozbiorw. Przejawy
!" !#$% - powstanie o&lno narodowe zor&anizowane przez 'adeusza (o)ciuszk*, +uliana
,iemcewicza i -tanisawa .aachowskie&o
/" 0eputacja Polska 1 zal2ek rz2du polskie&o na obczy3nie. ,aleeli do niej +. Wybicki,
Franciszek 4aross i +ze5 Wiellhorski, mieli take zau5anie do ,apoleona i d2yli do
utworzenia wojska polskie&o podle&e&o rz2dowi 5rancuskiemu,
%" !#$6- rz2d 5rancuski wyraa z&od*, aby +. 02browski utworzy na terenie 7epubliki
8ombardzkiej oddziay polskie przy armii 5rancuskiej stacjonuj2ce w Woszech pod
dowdztwem ,apoleona 1 &eneza poswatania 8e&ionw Polskich
Marsyla!"a 9Pie): Wojenna dla ;rmii 7enu" 1 pie): rewolucyjna, ktra podkre)laa idee wolno)ci,
rwno)ci i braterstwa ludu. -komponowana w *+,- przez '.c#ra Cla/0# R'/&#1a 0# %sl#2a w
-trasbur&u . W *+,3 s1a4a s5 hy6!#6 Fra!c7.
Maz/r#" 89:r')s"#&' - Pie): 8e&ionw Polskich we Woszech. -owa uoy emi&rant polityczny
;(z#. Wy:c". 'ekst pie)ni powsta w *,+, w lipcu podczas pobytu ) R#&&', &dzie &o)ci &o &en.
02browski. .azurek dodawa otuchy, to pie): ku pokrzepieniu serc, utworzony w duchu .arsylianki.
W pierwotnej wersji pierwsza zwrotka brzmiaa nieco inaczej, ni teraz.
R'" *++, przynosi dotkliwe poraki dla 8e&ionw Polskich, jednak le&ioni)ci nie upadaj2 na duchu i
nadal chc2 wyzwoli< militarnie ojczyzn*.
R'" *<== wydana zostaje broszura =Czy P'lacy 6'&9 )y:> s5 !a !#?'0l#&4'$>>?. @ pocz2tku
bya anonimowa, jednak jej autorstwo przypisuje si* ;(z#.') Pa)lc"#6/. 4roszura odradzaa
Polakom )lepo wierzy< ,apoleonowi i zach*caa do wiary we wasne siy, a nie pomoc Francji.
Przeom ABCCC i ACA w to le&enda napoleo:skiej =biaejD i =czarnejD wersji. Pierwsza okre)laa &o
jako korsyka:skie&o parweniusza i rze3nika rewolucji, dru&a za) jako &enialne&o wodza i wielkie&o
cesarza.
Pomimo te&o, e Polacy przelewali krew na rnych 5rontach i doznawali wielu poraek, to du&o
podtrzymywali kult ,apoleona i wierzyli w ide* bonapartyzmu.
@. AaszyBs"- CPr')a!sals" P'la"D !! ?')s1aBcy
K'!s1a!1y AaszyBs" E*<=,-*<FFG 1 wierny przyjaciel i kole&a na emi&racji (rasickie&o, za /0za4
) ?')s1a!/ ls1'?a0')y6 '0z!acz'!y Hr1/1 Ml1ar i tym samy zmuszony do opuszczenia
kraju. ,a stae zadomawia si* w ;iE-en-ProFance. 'o znany kurort w poudniowej Francji, syn2cy ze
3rde termalnych, zabytkw antycznych i )redniowiecznych. 0r Ghru)ci:ski odnajduje w bibliotece,
&dzie mieszka Haszy:ski, ?5> r5"'0z#4 ?'#1y E) 7. .ra!c/s"6G. 8)a z !ch !# s9 z!a!#
:a0acz'6 r'6a!1yz6/I
!" 7*kopis artykuy CP'#z7a )alcz9ca ) P'lsc#DJ adresowany do redaktora naczelne&o jednej z
marsylskich &azet, mwi2cy o tym, e Polacy nie trzymaj2 si* zasady =sztuka dla sztukiD
/" CM4'$> h'!'rD jest to %II-stronicowy szkic obyczajw polskich w 5ormie wspomnie: z lat
!J/$-!J%!. @awiera opis obyczajw szlacheckich, klimatu polityczne&o przedpowstaniowej
Warszawy, przebie& powstania, walki powsta:cze
'wrczo)< Haszy:skie&o - napisane we Francji, ale w j*zyku polskim s2 Pie): piel&rzyma
polskie&o, Wianek poudniowych kwiatw.
AaszyBs" !azy)a!y :y4 CPr')a!sals"6 P'ls"#6DJ interesowa si* kultur2 Prowansji do te&o
stopnia, e zacz2 oprowadza< wycieczki po tym mie)cie, studiowa< ksi2ki w tamtejszej
bibliotece, zasyn2 jako tamtejszy dziennikarz i publicysta. W !JK/ zosta redaktorem naczelnym
=.emorial di ;iED. Ghwalony za lo&ik*, poprawno)< j*zykow2, merytoryczno)< &azety.
Wiele podrowa po Francji, ,iemczech, Woszech, w Polsce dowiedzia rodzin*. K6ar4 <
?aL0z#r!"a *<FF r. ) 65czar!achJ My4 3+ la1.
!
Cnni poeci -ta5an Haszy:ski, +ze5 4ohdan @aleski, +uliusz -owacki 9Lda do wolno)ci, by
kurierem dyplomatycznym 7z2du ,arodowe&o dla Parya, osiad we Francji", ;u&ust
Gieszkowski
3. I!s?rac7# ?sars1)a KrasBs"#&' ) Nc#
@. (rasi:ski ur. C zmar w Paryu, r'6a!s')a4 z 8#l.!9 P'1'c"9J "1(r#7 's':a 7a" r'6a!s z !9
:y4 ?#r)sz9 !s?rac79 0la 7#&' 1)(rcz'$c. 8r/&9 !s?rac75 s1a!')4y ?r':l#6y s?'4#cz!' N
?'l1ycz!# ) la1ach @=. OO )#"/J s1r#.a s?ra) ?/:lcz!ychJ ?'?ra)a l's/ !ar'0/ ?'ls"#&'.E1'
!a7)aM!#7sz#J c' 1rz#:a za?a651a>J r#sz1a &4/?'1yG
Przed )lubem (rasi:skie&o z Mlbiet2 4ranick2 pisa cz*sto listy do zam*nej 0el5iny, nazywa ja w
swych dzieach -orrenta. @e wz&l*du na 5akt, i romantycy bardziej cenili uczucia ni rozum, wyzna
on prawd* swej onie, e jej nie kocha, oraz e oeni si* tylko i wy2cznie z woli ojca. Ljciec 1
hrabia Wincenty (rasi:ski- przeciwnik romantyzmu, konserwatysta, nie akceptowa nie5ormalnych
zwi2zkw.
0ost*pna jest obszerna korespondencja (rasi:skie&o z 0el5in2, nazywa j2 w swych listach swym
;nioem, 4eatrycze. 8isty te byy bardzo du&ie, miosne. -we&o czasu namawia j2 do kupna willi
=7eyD w ,icei, w ktrej chcia sp*dza< z ni2 wsplne chwile.% dni przed swoim )lubem przesa jej
rodzinie pieni2dze na zakup posiado)ci. .atka 0el5iny dokonaa zakupu willi. (rasi:ski
zaproponowa nazw* dla niej 1 =CrydiaD, ktr2 p3niej zmieniono na =PotockaD.
Pomimo )lubu my)lami ci2&le obecny by przy 0el5inie. Nona Mliza, z ktr2 mia / synw bya b.
nieszcz*)liwa, wiedziaa, e @y&munt jej nie kocha i zdradza z 0el5in2. -we&o czasu wyjecha z
on2 do ,icei, do domu, w s2siedztwie ktre&o mieszkaa 0el5ina. Przeywa pieko, jednak ch*< jej
zobaczenia bya silniejsza od nie&o.
0el5ina bya inspiracj2 je&o wielu wierszy, napisa do niej %O przed )lubem i !$ po )lubie, dla ony
o&em tylko K.
(rasi:ski prowadzi korespondencj* ze znajomymi rodakami wczesnej Francji i Muropy, kieruj2c do
nich pisma polityczne 9m.in. z Huizotem, 8amartinem, Piusem CA, ,apoleonem CCC"
F. Wz#r/!#" %az/r')#&' Wy:rz#Ma ) ?r'z# ?'s1ycz!')#7
Prowansja 1 zwana od lat JI.ACA w. 8azurowym wybrzeem97iwiera 5rancuska", ,icea 1 nie5ormalna
stolica 7iwieryP!J6I 1 przy2czenie do Francji.
Pisarze dru&iej poowy ACA w. i pocz2tku AA.
+.C.(raszewski- pobyt w ,icei w !JOJr. napisa =(artki z podry !JOJ-!J6K"przebywa najpierw w
Gapri, nast*pnie .arsylii,'ulonie,Gannes i ,icei.
Q.-ienkiewicz 1 stacjonowa a -an 7emo, &dzie doko:czy Ruo Badis i (rzyakw
-.Neromski 1 =Sroda yciaD
+.Wayssenho55 - stworzy =-yna marnotrawne&oD
P'za !6 ) Nc# ?rz#:y)al 1a"M#I ;.0y&asi:ski !$II, 7eymont w ostatnich latach ycia,
k..akuszy:ski !$!%-pisze listy z ,icei do (.-ichulskie&o.
Wz#r/!#" )y:rz#Ma
!a7)aM!#7sz#I 6'rz# !a1/ra :y4y sy6:'l#6 ?5"!a a/1#!1ycz!'$cJ :/7!a r'$l!!'$> Jc#?4y
"l6a1J )y?'czy!#"J :ra" 0'"/czl)#7 z6y 6as1' s"aM'!# :y4' cy)lzac79J /"azy)a!# :ar0z'
cz5s1' '0 !a7&'rsz#7 s1r'!yJ 6#7sc# 7a4')#&' MycaJ :ra"/ ch5cJ za"4a6a!a r'zrz/1!'$cJ
zas?'"'7#!a 6a1#ral!ych ?'1rz#:.
TKrasz#)s" - 7omantyczne spojrzenie na Prowansj* =(artki z podryUD w ktrych podziwia
malownicze okolice .arsylii, bujn2 ro)linno)< i widoki na morze.
Wedu& nie&o w an&ielskiej cz*)ci ,icei wszystko byo nowe, wytworne, ale nieadne, nie m&
przey< brudne&o koryta rzeki, podziwia natomiast stare miasto i port.
TS#!"#)cz '?sy)a4 ':# R)#ry 1 wosk2 i 5rancusk2, kada w& nie&o bya inna
.orze 1 dusza w 7iwierze woskiej, ycie na l2dzie t*tni2ce w 7iwierze 5rancuskiej Pci2&le jednak
wspomina i opisywa morze je&o o&romno)<, pi*kno)<, zachwyt nad nim.W opisie tubylcw oraz
miejscowo)ci poda dziura, nastawienie ludzi wy2cznie na zysk, oszustwo i kradziee, nikt nicze&o
nie ma i nicze&o nie potra5i, brak jakiejkolwiek pomocy krytykaVVV po&ardliwie op arystokracji
/
polskiej, ktra wychowywaa dzieci w po&ardzie dla j*zyka polskie&o, &wne zaj*cia dorabianie na
&rach hazardowych oraz przebywanie na imprezach towarzyskich.
PR. Al!"a 1 +anczewski opisywa ycie codzienne walki bykw, przedstawienia teatralne, &ry w
kasynie, zudne dekoracje miast oraz korupcje we wadzach miast.
TA. 8y&asBs" 1 opisywa i podziwia ciepo, klimat, so:ce, zachwyt morzem i przyrod2, pot*pia
chciwo)< ludzi i hazard
TK. Ma"/szyBs" 1 wypowiada si* karykaturalnie 1 sztuczne ycie arystokracji, wszystko na pokaz,
brak zaci*cia do pracy
PMa/?assa!1 1 zachwyt nad morzem, inspiracja =,a morzuD- podziwia i opisywa ze statku
wschody i zachody so:ca, wiatr.
+. Pr')a!s7a K'!'?!c"#7
Mara K'!'?!c"a 1 nowelistka i poetka okresu pozytywizmu i modernizmu, patriotka. 9!JK/-!J!I".
Po rozstaniu z m*em cz*sto wyjedaa, a w !J$I roku na stae opu)cia Warszaw* w*druj2c po
Muropie, &dzie na duej zatrzymaa si* w Prowansji 9,icea, ;winion". W podry towarzyszya jej
5eministka .aria 0ul*bianka. Powodem jej podry bya nie tylko problemy rodzinne, ale przede
wszystkim ch*< poznania )wiata, z&*bienia wiedzy i poszukiwania inspiracji, a take aktywny udzia
w mi*dzynarodowych akcjach wspieraj2cych zniewolonych rodakw. 7obia to m.in. poprzez 9!J$!"
pomoc polskim chopom 1 emi&rantom z 4razylii i ;meryki, 9!$I!-!$I/" prowadzenie akcji
protestacyjnej w obronie dzieci z Wrze)ni publikuj2c wiersz =L wrze)niD oraz protestuj2c przeciwko
ru&om pruskim 9wysiedlenia Polakw z Prus" i przemocy zaborcy w Wielkopolsce. @amieszczaa w
prasie protesty, odezwy i szukaa wsparcia w)rd Polonii i wanych osobisto)ci. W !$I6 przebywaa
inco&nito w Hda:sku badaj2c proces &ermanizacji i nastroje ludno)ci (aszubskiej. W !$IJ napisaa
7ot*, ktra z muzyk2 F. ,owowiejskie&o zostaa od)piewana w (rakowie !O lipca !$!I r.
W listach do 8enartowicza opisywaa dwie odmiany klimatu Prowansji dla ciaa i dla duszy. 0la ciaa
by dobry, przedua ycie, natomiast dla ducha niekorzystny 1 obezwadniaj2cy. ,iekorzystny by
klimat polityczny, &dy Francuzi sympatyzowali z 7osjanami, ktrzy zaopatrywali Francj* w
pszenic*. 4o&aci 7osjanie jak i sama rodzina carska cz*sto bywali w Prowansji, a w szcze&lno)ci w
,icei, w ktrej powstaway nawet prawosawne cerkwie, dlate&o te (onopnicka wolaa przebywa< w
innych miastach Prowansji.
W drodze do Francji poznaa Wochy, a swoje spostrzeenia zwara w twrczo)ci m.in. poprzez
si*&anie do mitolo&ii i historii staroytnej Hrecji 9cykl poetycki =QellenikaD z !J$6 r. peen re5leksji i
historiozo5icznych i ukrytych patriotycznych aluzji".
,a podstawie przey< z Prowansji powstay w latach !J$K-!$I! utwory poetki zamieszczone w
zbiorze =0robiaz&i z podrnej tekiD zawieraj2ce m.in. -onety prowansalskie, opisuj2ce przestrze: i
przeycia emocjonalne poetki, Pozdrowienie ziemi opisuj2ce okolice nad rzek2 -orWues, S bram
;winionu zawieraj2 motyw dobre&o 7ene hrabie&o Prowansji itd.
,atomiast zbir =S 5elibrwD po)wiecony jest opisom przyrody. Poetka chciaa wzbo&aci< swoj2
wiedz* o yciu i kulturze chopw w Prowansji poprzez twrczo)< m.in. Frederica .istrala 9noblisty".
Gykl =(artki prowansalskieD zawieraj2 dwa utwory o tematyce reli&ijnej Penitenci mwi2cych o
pokutnikach i osobach modl2cych si* przed spowiedzi2 w ko)ciele w ;winionie oraz ,a ;lyscamps 1
o cmentarzy rzymskim w ;rles zamienionych na chrze)cija:ski.
U1)'ry 1# s1a!')9 l1#rac"# 0'"/6#!1y ?'0r(My ?' Pr')a!s7 'raz za!1#r#s')a!a ?'#1"
"/l1/ra #/r'?#7s"9J ?rzyr'09 ?'4/0!')#7 Fra!c7J hs1'r9J sz1/"9 1ra0yc79 ?'#z7 l/0')#7.
Qrzy !a7)aM!#7sz# #l#6#!1y 1' l/0J hs1'ra R:la. W 7#7 ls1ach za)ar1a 7#s1 "ry1y"a ?#)!ych
)y?acz#B #1y" .ra!c/z()J ch 6a1#ralz6/J ':!M#!a h/6a!s1ycz!ych )ar1'$c 'raz
schl#:a!a :'&a1y6 R's7a!'6.
<. P'l'!7!# ?lac()" )y0a)!cz#
W latach dwudziestych ACA wieku istniay w Paryu do)< prymitywne drukarnie polskie bez polskich
czcionek. ,atomiast te 5rancuskie publikoway przestarzae in5ormacje o Polsce. Poziom publikacji
podnis si* po kupieniu przez 8eonarda Ghod3ko polskich czcionek i nawi2zaniu wsppracy z
5rancusk2 drukarni2 +. Pinarda. Pod znakiem tej 5irmy opublikowane zostay trzy pierwsze tomiki
=PoezjiD .ickiewicza. Po )mierci Pinarda je&o crki nada prowadziy drukarnie, z ktrej wyszy
=(si*&i narodu polskie&o i piel&rzymstwa polskie&oD, =Pan 'adeuszD i =(ordianD.
%
Po kl*sce powstania listopadowe&o w !J%% r. Mustachy +anuszkiewicz i 5rancuski ksi*&arz Qector
4ossan&e stworzy 5irm*, ktra miaa sprowadza< i rozpowszechnia< ksi2ki krajowe, szybko jednak
upada.
W !J%O roku +anuszkiewicz z ;leksandrem +eowickim i -te5anem 0embowskim zaoyli (si*&arni*
i 0rukarni* Polsk2 w Paryu, ktra istnieje do dzi) jako (si*&arnia Polska. Placwka ta bya domem
komisowym i antykwariatem, a&encj2 wysykow2 ksi2ek do wielu krajw, w tym do Polski,
dostarczaa wydawnictwa krajowe, polskie czcionki drukarskie, udzielaa in5ormacji adresowych, bya
biurem tumacze: i domem wydawniczym.
Ghc2c przybliy< Francuzom polsk2 kultur* zacz*to przekada< utwory polskie na 5rancuski. L5icyn*
z 5rancuskimi przekadami otworzy w latach #I. ACA w. (arol Pazdziecki. Przekada na j*zyk
5rancuski utwory romantykw min. .ickiewicza, ktre wydawa nakadem nicejskiej ksi*&arni
.alFano-.i&non. +e&o przekady zostay 3le przyj*te, bo byy sabe artystycznie.
Po prawie 6I latach pojawia si* w ,icei nast*pna 5irma wydawniczo-drukarska, nastawiona prawie
wy2cznie na publikacje w j*zyku polskim. -amuel 'yszkiewicz urz2dzi tu 5ili* swojej 5lorenckiej
o5icyny drukarsko-wydawniczej, ktra rozpocz*a dziaalno)< jesieni2 !$KI roku poematem
=4arbakan warszawskiD Wierzy:skie&o. 'yszkiewicz niemal pod bokiem &estapo wydawa ksi2ki
przy pomocy zau5anych osb. +e&o dorobek edytorski to %I pozycji w tym /! biblio5ilskich.
P'l'!7!# ?lac()" )y0a)!cz# ?'1)#r0za79 ?')9za!a ?'650zy Fra!c79 a P'ls"9J !ar'0a6J
"1(r# ?ra&!54y ?'&45:> )za7#6!# sy6?a1#J ?'z!a)a> "'rz#!# )s?(l!#7 1ra0yc7 7a"6 7#s1
"/l1/ra $r(0z#6!'6'rs"a.
Kar'l Paz0z#c" 7a" ?'1ra.4 14/6aczy4 /1)'ry !aszych r'6a!1y"()J /7a)!a79c szcz#r#
/cz/ca ?a1r'1ycz!# !# "#r/79c s5 ?ra&!#!#6 zys"/ 6a1#ral!#&' r'z?')sz#ch!a4 7# )$r(0
Fra!c/z() :y ?rzy:lMy> 6 0/cha z!#)'l'!#&' !ar'0/ ?'ls"#&'.
Sa6/#l Qysz"#)cz ) !#:#z?#cz!#7 sy1/ac7 !#l#&al!9 ?lac()"5 #0y1'rs"9 1ra"1')a4
)y0a)a!# ?'zyc7# 7a"' !arz50z# ?'"rz#?#!a s#rc s)'ch r'0a"() s"aza!ych !a 1/4acz"5
?'0#76')a!# z:r'7!#7 )al" ' )'l!'$>.
,. Marsyls"# la1a C'!ra0a 7#&' z)9z" z "/l1/r9 .ra!c/s"9
Podczas podry z 4erlina do ,icei Ghru)ci:ski wpad na pomys o przedstawieniu zwi2zkw
kultury 5rancuskiej z +ze5em Gondradem-(orzeniowskim, ktry przez /I lat pywa po morzach, a
nast*pnie uczyni z te&o materia 3rdowy do napisania kilku ksi2ek, 9powie)< Szalestwo Almayera,
W zawieszeniu i Siostry". .ody +ze5 wyruszy poci2&iem z (rakowa do .arsylii, co spowodowane
byo wz&l*dami zdrowotnymi oraz chopi*cymi marzeniami o przy&odach morskich. .odzieniec
podrowa pocz2tkowo jako pasaer, nast*pnie jako praktykant, steward a wreszcie /K. K !J#6 roku
jako marynarz. Gonrad by wspierany 5inansowo przez wuja 4obrowskie&o, ktry sprawowa nad nim
opiek* po )mierci matki, nie szanowa darowane&o &rosza, a sam mao zarabiaj2c wpad w du&i.
Wpl2ta si* w przemyt broni do Qiszpanii &dy ta trwaa wojna domowa. W !J#J prbowa popeni<
samobjstwo poniewa nie widzia wyj)cia z trudnej sytuacji. Wwczas w .arsylii zjawi si* je&o
wuj 4obrowski. -paci je&o du&i i podnosi &o cay czas na duchu. Wuj 4obrowski dba o syna
swojej siostry, chcia aby si* wyksztaci w my)l pozytywistyczne&o ducha, aby zosta inynierem
albo lekarzem. Pisa do nie&o listy, wspieraj2c nie tylko pieni*dzmi lecz take sowem. +ednak w
p3niejszym czasie &dy +ze5 ju dors wuj wyma&a nie tylko pustych sw lecz czynw, aby +ze5
udowodni mu e nie zmarnowa nakadw 5inansowych od wuja. +ze5 doceni rady wuja dopiero po
je&o )mierci.
Paa nienawi)ci2 do Lrzeszkowej, ktra twierdzia, e ci ktrzy opuszczaj2 swj kraj to
zdrajcy. 4y to czas kiedy +ze5 osiedli si* na stae w ;n&lii. Ho)no mwia o swoim stanowisku w
sprawie emi&racji polskiej inteli&encji. +ednake Gonrad ni&dy nie wyrzek si* polsko)ci, zawsze
pami*ta o swojej narodowo)ci i wyst*powa w obronie interesw pa:stwa.
,ie pisa po polsku swoich dzie, twierdzi, e aby po polsku pisa< wmusiby zrwna< si* z
.ickiewiczem lub (rasickim. +ze5 pisa dla zarobku aby on* i dwch synw utrzyma< 9ona bya
4rytyjk2".
+ze5 &*boko przey )mier< ojca, a nast*pnie matki. 'wierdzi, e je)li nie lubiby czyta< to
by zwariowa. Gi*ki okres w yciu modzie:ca zako:czy si* szokiem nerwowym. Ljciec zaszczepi
w nim mio)< do Francji. 9'umaczy dziea 5rancuskie na zesaniu w 7osji".
K
+ze5 ksztatowa swoj2 wyobra3ni* w oparciu o kultur* 5rancusk2. -kupia si* w swojej
twrczo)ci nad analiz2 )wiata wewn*trzne&o. 7omantyk, ktremu blisza bya twrczo)< Flauberta
ni 4alzaka. Po)wi*ci wiele prac eseistycznych na opisanie twrczo)ci wspczesnych sobie pisarzy
5rancuskich.
Wielko)< i znaczenie osoby Gonrada odkryto pod koniec ubie&e&o wieku i na pocz2tku
nasze&o stuleci, kiedy trway przy&otowania do =7oku Gonradowskie&oD.
Gonrad prbowa tworzy< po nowatorsku, 2cz2c dobre do)wiadczenia romantykw, realistw,
naturalistw, symbolistw i impresjonistw, a take powie)ciopisarzy uprawiaj2cych twrczo)<
psycholo&iczn2.
Wspcze)nie badacze twrczo)ci Gonrada zastanawiaj2 si* jakim by pisarzem polskim,
an&ielskim czy niemieckim> 4*d2c czonkami SM dostrze&amy )cise zwi2zki Gonrada z trzema
kulturami. +ak pisa sam Gonrad =+estem Muropejczykiem z krwi i ko)ci, na skutek wiekowe&o
dziedzictwaD.
0ziea +ze5a Gonrada-(orzeniowskie&o 9(onrad to je&o dru&ie imi* jednak uywa je jako
nazwisko pisane przez G. +e&o pochodzenie szacunek do polski nie pozwala mu sucha< jak
obcokrajowcy ami2 jeyk przekr*caj2c nazwisko (orzeniowski". Korsarz, W zawieszeniu, Siostry,
Tajfun, Zota Strzaa, Murzyn z zaogi Narcyza, Szalestwo Almayera 90wie ostatnie pozycj*
zostay bardzo dobrze przyj*te przez krytyk* an&ielsk2"
*=. A?'ll!ar# Pr')a!s7a
Huillaume ;pollinaire 1 poeta, eseista i teoretyk sztuki AA wieku. +e&o osta< wci2
zaciekawia i skania do bada: . Srodzi si* w !JJIr. w 7zymie, bez podania nazwiska ojca jedynie
znana bya matka an&ielka 9;niela", ktra bya crk2 polskie&o szlachcica ;polinare&o
(ostrowieckie&o. ;pollinaire nie kry swe&o sowia:skie&o-polsko pochodzenia.
Hdy je&o matk* opu)ci zamony Woch osiedlili si* w najpierw w .onte Garlo nast*pnie
niedaleko .onaco. @arejestrowaa si* ona jako 7osjanka w Pre5ekturze Policji aby omin2< wiele
trudno)ci, ktre byy zwi2zane z polskim pochodzeniem. 0zi*ki temu dzieci jeje mo&y ucz*szcza< do
szk i si* ksztaci<. ;pollinaire zda matur* pisemn2, obla ustn2 1 by to okres Prowansji.
W sierpniu !$I/ roku osiedlili si* w Paryu, Huillaume uprawia dziennikarstwo, przyja3ni
si* z kubistami 1 malarzem Pablem Picassem i poeto .aEem +acobsem. W !$!! roku czyni starania o
obywatelstwo 5rancuskie jednake policja zwlekaa z decyzj2 wiedz2c zapewne o je&o pochodzeniu.
W tym te roku zosta niesusznie wmieszany w kradzie obrazu 8eonarda da Binci 9=.ona 8izaD",
odsiedzia p roku niesusznie w wi*zieniu co osabio je&o wizerunek i zachwiaa pozycj* spoeczn2.
W !$!K roku jako ochotnik z&osi si* na 5ront chc2c zrehabilitowa< si*, jednak na brak decyzji %
wrze)nia wyjecha do ,icei. K lub O &rudnia dosta przydzia i wreszcie poszed na 5ront. @osta ranny
w &ow* lecz przey, dwa miesi2ce p3niej oeni si* z przypadkiem spotkan2 rosyjsk2 znajom2.
Ldda ycie za Francj* $ listopada !$!J roku maj2c (rzy Wojenny i obywatelstwo 5rancuskie, ktre
zyska $.%.!$!6 roku.
Huillaume ;pollinaire miaa podwjne pochodzenie 1 polskie i woskie. ,iemale cae ycie
sp*dzi we Francji w tym w Prowansji, mwi i pisa wy2cznie po 5rancusku, odda ycie za Francj*.
.ona mwi< o nim jako o poecie europejskim pochodzenia polskie&o najsilniej jednak wi2zane&o z
kultura 5rancusk2.
'wrczo)< Huillaume ;pollinaire, zbiory poetyckie Al!o"ole, Kaligramy, Zar#czyny, Strefa
**. %#!Sal A'l0#!:#r&- Ara:')s"a N !c#7scy 0':r'czyBcy.
0obroczy:ca- czowiek , ktry dobro o&u przekada ponad wasne, wspiera potrzebuj2cych, kieruje
si* szlachetno)ci2 serca a nie snobizmem. 0obrodziejstwo cz*sto kojarzone jest z przejawami
dziaalno)ci 5ilantropijnej samaryta:skiej.
@asada utylitaryzmu etyczne&o 1 jedne z najwaniejszych kryteriw warto)ciowania ludzi, prowadzia
do 5ormuowania zbyt surowe&o ,ujemne&o oceniania arystokracji polskiej, obwinianej cz*sto za
niepowodzenia w walce o niepodle&o)<.
Pisarze pozytywizmu9 m.in. Lrzeszkowa, -ienkiewicz"eksponowali kosmopolityczne postawy i
e&oistyczne zachowania9 licz2ca si* wielko)< maj2tku a nie warto)ci wewn*trzne" za &ranic2
przedstawicieli tzw. elit.
O
Gz*)< arystokratw podejmowaa dziaania spoeczne zaliczaj2c si* tym samym przez Francuzw do
&rona dobroczy:cw.
'radycje polskich akcji dobroczynnych we Francji si*&aj2 czasw Wielkiej Mmi&racji po powstaniu
listopadowym.
!$JKr.powoano do ycia 'owarzystwo 0obroczynno)ci 0am Polskich, ktremu patronowaa a do
)mierci ;nna -apieanka9ona ksi*cia ;.+.Gzartoryskie&o, twrcy 7z2du 'ymczasowe&o ". 0zi*ki
ksi*nej utworzono we Francji Cnstytut Panien Polskich i 0om Xwi*te&o (azimierza 9instytucje
wspierania biednych i chorych Polakw".
(olonia Polska na 8azurowym Wybrzeu przejawiaa wi*ksz2 aktywno)< charytatywn2 w miejscu
osiedlenia.
0el5ina Potocka otworzya w ,icei @akad 0obre&o Pasterza 1instytucj* wychowawcz2 dla dziewcz2t.
-zpital 8enFal w ,icei pocz2tkowo przeznaczony wy2cznie dla dzieci z biedniejszych rodzin , ktre
po rozbudowie uznawany jest za najwi*kszy szpital w poudniowej Francji 'wrc2 szpitala by 8eon
Wadysaw 8eowenstein9 5undator Warszawskie&o 0omu -ierot po 7obotnikach".
8eon 8eowenstein urodzi si* w Warszawie w rodzinie bo&ate&o kupca. W !JJ! r. uzyska w
,iemczech za opat2 dziedziczny tytu barona wraz z nazwiskiem szlacheckim de 8enFal, zmar jako
wyznawca kalwinizmu, pochowany w rodzinnym &robowcu na Hrze @amkowej starej ,icei.W!J$K
r. podarowa miastu szpital =8enFalD.4aron 8enFal jak wi*kszo)< polakw za &ranic2 mia problem z
okre)leniem swoje&o obywatelstwa.
Slica Holdenber&-Hrabowska w ,icei. ,azwa ulicy wi2e si* z 5undatorami Lsiedla
,iewidomych.-amuel 8ewi Holdenber&- bo&aty ;merykanin pochodzenia ydowskie&o i je&o dru&a
ona, Polka 1 hrabina +adwi&a 'eresa Hrabowska. Lsiedle powstao w !$/K r. przeznaczone dla
niewidomych onierzy , o5iar C wojny )wiatowej. -amuel 8eFi Holdenber& i je&o pierwsza ona
,ella Wi&&ins okoo!$IK r osiedlili si* w Paryu, dorobili si* maj2tku zakadaj2c hodowle psw. W
!$!/ r. znale3li si* na 'itanicu, jednak nie z&in*li w katastro5ie zderzenia statku z &r2 lodow2. W)rd
ocalaych bya rwnie Hrabowska. -amuel miesi2c po katastro5ie rozwid si* z ,ell2. 'ra&iczne
przeycia na morzu sprawiy, e straci wzrok. Po cudownym ozdrowieniu po)lubi Polk* +.'.
Hrabowsk2.
*-. W STONECKNE; KRAINIE MA%ARKU.
Prowansja- jeden z ulubionych re&ionw &eo&ra5icznych malarzy wyrniaj2cy si* spokojem prostot2
natury. -i2 przyci2&aj2c2 malarzy jest te tradycja lokalna wielkich dokona: artystycznych , wysoka
ran&a dawniejszych twrcw, b2d3 aktualna obecno)< w danym re&ionie szeroko znanych
autorytetw w zakresie malarstwa.
,a przeomie ABCCYABCCC w. zasyn*a rodzina malarzy portrecistw Fan 8oo, pochodzenia
holenderskie&o, osiada na poudniu Francji.9 m.in. +ean 4aptiste twrca portretu krla 8udwika AB i
je&o ony .arii 8eszczy:skiej"
ABCCCYACA w. z duym powodzeniem uprawia malarstwo Francois Hranet 1 jeden z prekursorw
impresjonizmu. Pocz2tkowo malowa w duchu romantycznym, pejzae i martwe natury, potem natur*
metod2 impresjonistyczn2.
W dru&iej poowie ACA w. impresjonistyczne i postimpresjonistyczne sposoby malowania stosowa
Qenri de 'ouloue- 8autrec, pochodz2cy z ;lbi pod 'uluz2, zwi2zany &wnie z paryskim
)rodowiskiem artystycznym. W tym samym czasie zblione malarstwo uprawia Paul Gezanne .
Pierre 4onnard- przez ostatnich J lat ycia mieszka w 8e Gannet , jednak wcze)niej cz*sto zjawia si*
w Prowansji. ACAYAA w. zwi2zany z paryskim u&rupowaniem nabistw, w duchu symbolizmu
oddawa )wiat wewn*trznych przey< ..alowa wedu& zaoe: impresjonistycznych.
Qenri .atisse , Pablo Picasso, .arc Gha&all, malarze tworz2cy w Prowansji.
W Prowansji odnajdujemy take polskich malarzy. Pocz2tki zwi2zkw polskich artystw z
poudniow2 Francj2 si*&aj2 okresu romantyzmu. Polscy malarze tworz2cy w Prowansji 'eo5il
(wiatkowski, ;rtur Hrott&er, +ze5 Pankiewicz.
+ze5 Pankiewicz- krakowski malarz, impresjonista, cz*sto przebywa w Prowansji. @ impresjonizmu
przeszed w postimpresjonizm 1 kierunek odrzucaj2cy tradycyjne zasady ukazywania natury. .alarze
postimpresjonizmu chcieli by ich dziea nie byy udokumentowaniem natury ale wyraay przeycia
artysty.
6
@ nurtem 5rancuskie&o impresjonizmu bya zwi2zana twrczo)< licznej &rupy krakowskich artystw
pod patronatem Pankiewicza. W!$/O r. przyj*a nazw* &rupy kapistw .
S4a)! "a?$cI
Fra!csz#" Pr'chas"a 9!J$!-!$#/" artysta ktry z impresjonisty przeobrazi si* w postimpresjonist*,
studiowa na ;kademii -ztuk Pi*knych pod kierunkiem Pancewicza. Ld !$!$ r. mieszka we Francji,
od !$/6 r. nalea do @wi2zku ;rtystw Polskich.!$KI-!$KO przebywa w 8ondynie. Po wojnie osiad
w Paryu.
;a! Wac4a) Ka)a0z" s?'0 W'4y!a 9!J$!-!$J/" pseudonim @awado, malarz akwarelista , ucze:
Pankiewicza, postimpresjonista, zwi2zany z Paryem od !$!/ r. Prace @awadzkie&o, byy
reprezentowane &wnie na wystawach w Qiszpanii, Francji ,;n&lii i Polsce.
;(z#. ;ar#6a E*,==-*,+@" inicjator i or&anizator (omitetu Paryskie&o. Wsppracowa z 'eatrem
;rtystw Gricot, ktry wystawia sztuki awan&ardowe. W czasie wojny walczy pod .onte Gasino.
Po wojnie osiad we Woszech. ,a pocz2tku lat OI przenis si* do ,icei. ,alea do &rona
or&anizatorw (on&resu -ztuk Plastycznych w Palermo na -ycylii.
P'lscy Malarz# 1)'rz9cy ) Pr')a!s7I
W latach !$66-!$6J w Prowansji przebywa (azimierz Haz reprezentuj2cy nowy kierunek w sztuce
sensybilizm.
Al#V Q'6aszy" - 5rancuz polskie&o pochodzenia, ur.!$/J.,i&dy nie by w Polsce, pracowa jako
&rnik na kopalni 9%O lat". .alowa< zaczyna w wieku /I lat . Wje&o twrczo)ci przejawiay si* trzy
motywy morze, kolorowe pejzae miasteczek i zielona natura.
Kaz6#rz P'6a&als" - absolwent wrocawskiej -zkoy -ztuk Pi*knych .'wrczo)< Poma&alskie&o
okre)lona zostaa jako nowatorska, wyrniaj2ca si* bo&actwem kolorw, ukazuj2ca zoono)<
wspczesne&o )wiata i zakopotanie w nim pojedyncze&o czowieka.
;lina 0orady-(rawczyk , absolwentka ;kademii -ztuk Pi*knych w Warszawie reprezentuje
wspczesny nurt abstrakcjonizmu ekspresyjne&o czyli malarstwo barwnych kolorowych paszczyzn.
*3. W$r(0 ar1ys1() rz#L:arzy
@wi*kszya si* zamono)< mieszcza:stwa 5rancuskie&o i wzrosy potrzeby duchowe, co spowodowao
rozkwit sztuki wizualno-5i&uralnej, zwaszcza rze3biarstwa. 7ze3biarstwo dru&iej poowy ACA w.
uprawiane w paryskich uczelniach odeszo od zasady podrz*dno)ci i stao si* samodzieln2 sztuk2.
Mch#l 0# Qar!')s" 9!J#I-!$K6", rze3biarz, urodzony w ,icei, ma polsko-ukrai:skie korzenieP
straci wzrokP tworzy z kamienia, marmuru, br2zu, &ipsu, je&o dziea s2 porozrzucane po Francji,
;meryce, nieznana jest ich dokadna liczba. 0o je&o dzie mona zaliczy< 5i&uralne portrety
rze3biarskie 9popiersia, &owy, pos2&i, medaliony", przedstawiaj2ce wizerunek postaci rzeczywistych
9pos2& .arie 4ashkirtse55-malarka, przyja3nia si* z rodzin2 'arnowskich" lub mitolo&icznych 9pos2&
Lr5eusza". 0zieo =,iespodziankaD 9pos2& na&iej kobiety, zaskoczonej w azience, ktra zasanie
na&ie ciao ". +e&o dziea powstaway pod wpywem je&o przey< jako o5icera-tumacza podczas C
wojny )wiatowej. Cnne dzieo pomnik w centrum ,icei- upami*tniaj2ce powrt do Francji ;lzacji i
8otaryn&ii oraz pomnik- symbol ku czci pole&ych onierzy 9=.onument auE .ortsD"
-ztuka dekoracyjna 'arnowskie&o nawi2zywaa do baroku, co pole&ao na przesadnym upi*kszaniu
5asad budynkw, co do dzisiaj mona zauway< na wielu &machach w ,icei. 'arnowski by artyst2
=dZeliteD 1 wy)mienitym, o duej delikatno)ci, ktre&o dziea byy prawdziw2 rewelacj2. Wyrnia
si* poprawno)ci2 stylu, ekspresywna wierno)ci2, udz2cym podobie:stwem do modela przy oddaniu
je&o osobowo)ci, 2czy realizm z romantyczn2 wyobra3ni2, potra5i uchwyci< przelotne chwile,
wraenia.
R'l#s4a) S1arzyBs", rze3biarz z PodolaP studiowa w Paryu, prowadzi w ,icei pracownie
rze3biarsk2, salon artystyczny, kolekcjonowa dziea sztuki.
+ednak do najwybitniejszych polskich rze3biarz 9cz*)ciowo malarzy" AA w. zalicza si* Oa)#ry
8/0!"')s"J Al!a Sza?'cz!"') A/&/s1 Ka6'ys". Cch bio&ra5ie 2cz2 si* ze sztuk2 we Francji,
bo tam zdobywali wiedz* i do)wiadczenie oraz mieszkali.
8/0!"')s"-zanim wypracowa wasny styl by pod wpywem paryskich impresjonistw, potem
;u&usta 7odina 9je&o dzieo =(atedraD" i portrecisty Gharlesa 0espiau.
Sza?'cz!"')-rze3biarka spod (alisza, ok. !I lat przebywaa w Paryu, prezentowaa wasne
nowatorskie dziea z sukcesem, jednak nie znaa bliej poudniowej Francji.
#
Ka6'ys"-pochodzi ze znanej rodziny arystokratycznejP jaki) czas przebywa w 4razylii, mieszka
we Francji, przyja3ni si* z Wadysawem 'atarkiewiczem 9warszawki 5ilozo5 i historyk sztuki". W
ostatnich latach ycia wy&asza odczyty, publikowa prace naukowe, tworzy rze3by &wnie o
tematyce reli&ijnej. +e&o rze3by =@martwychwstanieD9stoi na je&o &robie w domowym o&rodzie"
=Wniebowst2pienieD 9nie zd2y doko:czy< tej rze3by", =.odlitwaD 9pos2& kardynaa ;dama -te5ana
-apiehy umieszczony przy ko)ciele 5ranciszkanw w (rakowie.
*@. W $)#c# 6/zy"J ?#$! 1aBca.
'radycje muzycznych zwi2zkw Polakw z poudniow2 Francj2 si*&aj2 okresu romantyzmu i wi22
si* z epizodem w bio&ra5ii Fryderyka Ghopina. .ieszka on w Paryu, wraca z .ajorki 9&dzie
przebywa z Heor&e -and" przechodzi prawie trzymiesi*czn2 rekonwalescencj* w .arsylii i Paryu,
podczas ktrej korespondowa z poeta (onstantym Haszy:skim, akompaniowa podczas mszy
aobnej przy pie)niach -chuberta &raj2c na or&anach.
M#czys4a) H'rsz')s"-pianista, pochodzi ze 8wowa, osiad w ,owym +orku, posiada
obywatelstwo ameryka:skieP wyksztacenie zdobywa w (onserwatorium 8wowskim, w Wiedniu, w
Paryu studiowa literatur*, 5ilozo5i* i sztuk*, p3niej wrci do pianistyki. (oncertowa od dziecka,
m.in., na poudniu Francji &dzie by oklaskiwany o pozytywnie oceniany przez krytykw. +e&o ciao
zostao pochowane niedaleko ,icei w &robie rodzinnym. Gh*tnie wykonywa utwory 4eethoFena i
Ghopina 9&dy straci wzrok &ra je z pami*ci".
I&!acy ;a! Pa0#r#)s"-polski pianista, kompozytor, m2 stanuP ksztaci si* w Wiedniu, karier*
rozpocz2 we Francji. @osta nauczycielem w konserwatorium w -trasbur&u, we Francji tworzy dziea
w stylu romantycznym i dawa pierwsze koncerty.
Kar'l Szy6a!')s"-uznawany obok Witolda 8utosawskie&o za najwybitniejsze&o kompozytora
polskie&o od czasw Ghopina. Cnteresowa si* muzyk2 modernistyczno-impresjonistyczna. +ako
stypendysta rz2du polskie&o przebywa rok we Francji i Qiszpanii. P3niej je&o pobyty we Francji
miay charakter kuracyjny. Ghorowa na puca, leczy si* z Hrasse i Gannes. +e&o balet =QarnasieD
akurat podczas je&o pobytu w sanatorium wystawiaa Lpera Paryska. ,iepewno)< o sukces premiery
po&arszaa je&o zdrowie.
O&romne zasu&i dla rozwoju yciu kulturalne&o we Francji ma rodzina 8andowskich. Mdward
8andowski-emi&rant, lekarz, ojciec Pawa wybitne&o rze3biarza i pro5esora sztuki we Francji,
polskie&o pochodzenia. -yn Pawa .arcel by kompozytorem i re5ormatorem szkolnictwa
muzyczne&o we Francji.
+e)li chodzi o muzykw polskich od niedawna zamieszkaych na poudniu Francji naley wspomnie<
o +oannie 4ruzdowicz-'ittel i (asprze 'eodorze 'oeplitzu. Rr/z0')cz-urodzona w Warszawie,
propa&uje wiedz* o polskiej kulturze muzycznej na @achodzie. 'oeplitz urodzony w Warszawie,
posiada obywatelstwo 5rancuskie, jest kompozytorem i &itarzysta basowym.
Krzysz1'. P#!0#r#c"- twrca wielu awan&ardowych utworw muzycznych, dyry&ent, peda&o&
muzyczny, dyry&owa orkiestr2 5ilharmoniczn2 opery w ,icei z okazji !/I rocznicy jej powstania.
Krys1a! K6#r6a!-polski pianista-wirtuoz, otrzyma na&rod* na mi*dzynarodowych tar&ach
5ono&ra5icznych w Gannes. Lbaj s2 ch*tnie zapraszani na koncerty w poudniowej Francji.
@ duym uznaniem mwi si* rwnie we Francji o polskich )piewakach operowych. Wadysawie
.ierzwi:skim - tzw. tenor bohaterski, pot*nie brzmi2cy. +an .ieczysaw 7eszke-tenor odnosi
sukcesy )piewaj2c w operze paryskiej i .onte Garlo. +ednym z najlepszych tenorw dramatycznych w
okresie powojennym by .arian Por*bski z -osnowca, by pierwszym tenorem 'eatru Wielkie&o w
4ordeauE. +edna z najwybitniejszych )piewaczek polskich, zamieszkaa w .onaco 1 'eresa Nylis-
Hara. ;ntoni 0udkiewicz-)piewak operowy, mieszka we Frejus.
'ancerze pro5esjonalni raczej nie odwiedzali poudniowej Francji. +ednym z najsynniejszych tancerzy
by Wacaw ,iy:ski-nalea do zespou =4alety 7osyjskieD, z ktrym wyst*powa w .onte Garlo.
Polska muzyka powana odnosia sukcesy na poudniu Francji i jest wci2 wysoko ceniona. 0obrze
przyjmowana jest rwnie muzyka ludowa. Polskie zespoy ludowe odnosiy w poowie AA w. due
sukcesy we Francji, &wnie @esp Pie)ni i 'a:ca =.azowszeD, p3niej @esp Pie)ni i 'a:ca
=Xl2skD, zesp =(ujawyD i ='o i holaD, ktry dziaa na poudniu Francji. +e&o zaoycielem by
'adeusz .iszczak
*3. Wll#J za6" h'1#l# 'raz ch arch1#"c
J
ARCHIQEKQURA N obok malarstwa i rze3by, jedna z wizualnych sztuk plastycznych, okre)lana
umiej*tno)ci2 artystyczne&o ksztatowania budowli, ktra wi2e si* z za&adnieniami konstrukcyjnymi
i technicznymi.
ARCHIQEKQ 1 utalentowany, wyksztacony artysta, znawca historii kultury, inynier, specjalista w
okre)lonej dziedzinie wiedzy technicznej.
Wy:(r r'z)9zaB arch1#"1'!cz!ych zal#My '0I
- projektantaP
- specy5iki terenuP
- zakadanej 5unkcji budowliP
- perspektywy rozwoju okolicyP
- zamono)ci i &ustu inwestoraP
- panuj2cej w danej epoce mody estetycznej.
Poudniowa Francja posiada zabytki sztuki i architektury, ktre podnosz2 jej walory turystyczne i
wypoczynkowe, s2 to
- budowle kultowe ko)cioy katolickie, protestanckie, prawosawne cerkwie, )wieckie zamki, wille,
rezydencje, kamienice,
- budowle uyteczno)ci publicznej hotele i szpitale.
RU8OW%E WIECKIEI
usytuowane na 8azurowym Wybrzeu w ,icei, b*d2ce wasno)ci2 Polakw, ktre zbudowano wedu&
projektw architektw 5rancuskich lub ktre zostay wzniesione wedu& projektw polskich
architektw, ale ich wa)cicielami nie byli Polacy.
- IRU8IA- przykad zakupionej przez polskich arystokratw &otowej willi 5rancuskiej, jedna z
pierwszych willi polskich w ,icei w dzielnicy Garabacel, odkupiona w !JK% r. od 5rancuskiej wdowy
7ey przez Qonorat* (omarow2 dla crki 0el5iny Potockiej, w duym stopniu za pieni2dze poety
(rasi:skie&o, a nast*pnie przemianowana na will* PL'LG(;.
- Lkoo !J#I Wadysaw 4ranicki odkupi will* wraz z obszernym terenem w pobliu 4ouleFard de
Gimiez, ktr2 najprawdopodobniej wynajmowali (rasi:scy, nadaj2c jej nazw* lZLliFetto9obecnie w tej
dzielnicy znajduje si* muzeum .arca Gha&alla".
- W !J#O hrabia .elchior Hurowski, konsul austro-w*&ierski pochodzenia polskie&o, odkupi zamek
zbudowany po !JO# w stylu orientalnym przy 4ouleFard Garnot o nazwie Folie -mith, Ghateau de
lZ;n&lais i Ghateau du .ont 4oron, &dzie urz2dza wystawne bale z &o)<mi przebranymi za 'urkw i
Ghi:czykw.
W latach #I. ACA W. w ,icei pojawiy si* pierwsze wille budowane dla polskich arystokratw,
wedu& projektw 5rancuskich architektw.
S#:as1a! Marc#l Ras! 1 5rancuski architekt ciesz2cy si* uznaniem polskich arystokratw,
projektowa will* Fortunee (aliksta Lrzeszki w dzielnicy Garabacel i je&o dru&2 will* Polonia w
Gimiez. @aprojektowa take will* nad morzem przy Promenade des ;n&laise OO, polskie&o
arystokraty i kolekcjonera sztuki 4olesawa -tarzy:skie&o.
;#a! N%'/s K0a! 8/Bs"- skromna wiedza na je&o temat, polski architekt w historii ACB wiecznej
architektury ,icei, y w latach !J/$-!JJJ, urodzony w Warszawie, zmar w ,icei, po uzyskaniu
tytuu inyniera w !J6$ osiad w ,icei, &dzie dokonywa mody5ikacji budynku pierwsze&o kasyna &ry
w Palais de la .editerranee9dzi) zwane&o Gasino Shl" i zamku 8a 'our dZ;spremont-4aumettes,
dekoracji domw naronych ulic 8a PaiE i ;n&leterre, 5asady Qotel 7o&al przy ulicy Pastorelli i
innych.
A0a6 8#11l'.. 1 !JO!-!$!Knalea do trjki najwybitniejszych architektw 8azurowe&o Wybrzea
dru&iej poowy ACA i pocz2tku AAw.9 obok 4iasinie&o i Qansa-Heor&a 'erslin&a".4y narodowo)ci
polskiej, pochodzi z (rakowa, maj2c obywatelstwo austriackie, wyjecha na studia do Francji i
Woch, wsppracowa z 5rancuskim architektem GharlesZem
Harnierem, twrc2 eklektyczne&o, neobarokowe&o &machu opery w Paryu i budynku kasyna w
.onte Garlo. Wedu& projektu te&o architekta i je&o polskie&o pomocnika zbudowano obserwatorium
w ,icei, ktre&o 5undatorem by pasjonat astronomii 7aphael 4ischo55sheim9obserwatorium
$
przy2czono do nicejskie&o uniwersytetu i stanowi obecnie wany o)rodek badawczy". 0ettlo55
utworzy wasne biuro projektowe w ,icei. Pierwsze je&o zlecenie dotyczyo przebudowy domu
wiejskie&o w dzielnicy 4aumettes, nale2ce&o do rosyjskie&o ksi*cia w 5antazyjny zamek Ghateau des
Lllieres9wykorzystywany jako hotel w /IIJ -I$ przechodzi &eneralny remont. 0ettlo55 mody5ikuj2c
dom w& stylu elektyczno-5anatzyjne&o czyli &othiWue troubadour, nawi2zuj2ce&o do stylu
)redniowieczne&o, lekkie&o, strzeliste&o stylu &otyckie&o, pene&o przepychu stworzy szokuj2ce
dzieo architektoniczne belle epoWue. @amek ten w !$$I przej2 ;lbert 8e&ros.
Wedu& je&o projektw w ,icei powstao ok. !I willi, oto kilka z nich
- 8a Pastorelle
- 4elleFue, obecnie 4ella Bista
- 7a55aelli--urany
- willa z wieyczkami 8es 'ourelles
- paac 8e Palais Bictor Qu&o
Mcha4 %#l)a R'h'zBs"- !JO6-!$/$- polski hrabia z Wile:szczyzny, kolekcjoner sztuki, w&
projektu 0ettlo55a przebudowa zakupiony w ,icei-Fabron, przy ;Fenue de la (ali5ornie i Billon de
4arla, wiejski dom na dworek szlachecki o nazwie .anoir 8eliwa de 7rohozinski. Wa)ciciel chcia
aby zmody5ikowany budynek by Petite 5olie czyli maym 5antazyjnym kaprysem z pocz2tku
5rancuskie&o &otyku i renesansu o charakterze budowli ksi2*cych na)laduj2cych wzr zamku
an&ielskie&o w Windsorze. C tak tez si* stao. 7ohozi:ski uprawia szermierk*, w parku urz2dza
koncerty muzyczne.
,a przeomie ACA i AA w we Francji na 8azurowym Wybrzeu powstay liczne, o&romne hotele,
projektowane przez wybitnych architektw
- S#:as1a!a-Marc#la Ras!#&' Qotel du Gredit 8yonnais, Qotel 7e&ina, Qotel MEcelsior
- Charl#s2a 8al6a1aW Qotel Winter Palace, Qotel Qermita&e
- ;#a!-E0'/ar0a N#r6a!sa Qotel ,e&resco
- A0a6a 8#11l'..a- opracowa projekt architektoniczny Haya dla wybudowania hotelu na wz&rzu 8e
Piol w ,icei 1 Qotelu Cmperial. Wybudowany w stylu elektycznym, !I$ m du&o)ci, /# m szeroko)ci,
%O m wysoko)ci, //O pokoi, 6 salonw, OI azienek, sal* koncertow2, piwnic* i / windy. ;dam zosta
wyrniony zotym medalem w dziedzinie architektury.
0ettlo55 rywalizowa z 4iasinim, wykonuj2c budowle dla Francuzw. Przykadem teh szlachetnej
rywalizacji mo&2 by< / monumentalne hotele w ,icei hotel 7e&ina w Gimiez, budowany w& planu
4iasinie&o i hotel Cmperial budowany w& projektu 0ettlo55a. Lba hotele stanowiy przykady
architektury belle epoWue. Qotele po mody5ikacji przetrway do dzi), peni2 nadal swoje 5unkcje, nieco
zmienione, 5unkcje uytkowe, b*d2ce cennym pomnikiem kultury dawniejszych czasw.
*F. Ka&a0"')y &r':')#c Wal#)s"ch
@najduje si* !a c6#!1arz/ Ca/ca0# ?rzy :/l)arz# Na?'l#'!a III ) Nc#, '"aza4y
&r':')#c 0/My6 ?'6!"#6 z ?'ls"'-.ra!c/s"6 !a?sa6I CM'&4a ?'ls"a !a z#6
.ra!c/s"#7D. Na &r':')c/ )#l"6 l1#ra6 )y#"s?'!')a!' !az)s"' CC'61# C'l'!a
Wal#)s" 0# Aal#)c#D. 'akie nazwisko nosi naturalny syn 5rancuskie&o cesarza, a jednak nie by to
je&o &rb. ,a podstawie odnalezione&o aktu z&onu mona byo ustali<, e l#My ) !6 !# sy!
Na?'l#'!aJ al# hra:a A!1'! A/&/s1 Wal#)s"J urodzony w @akrzewiu niedaleko (oa nad Wart2
dnia J sierpnia !JO$r, najmodszy z $-cior&a potomstwa 8udwika i .arceli Walewskich, zmary w
,icei J kwietnia !$%# roku. ,ie s2 bliej znane okoliczno)ci je&o znalezienia si* we Francji. Cstniej2
przesanki, e tra5i tu wraz z rodzicami po powstaniu styczniowym, kiedy w kraju trway
prze)ladowania Polakw za bunt przeciwko zaborcom. @nany jest natomiast 5akt, i studiowa on na
Sniwersytecie Paryskim i uzyska stopie: doktora medycyny, a nast*pnie osiedli si* w ,icei, &dzie
prowadzi &abinet lekarski. Posiada mieszkanie w uzdrowisku Bichy, po)lubi hrabin* Lktawi*
Wyrzykowsk2 i prowadzi rwnie tam praktyk* lekarsk2. +e&o ona zmara bezpotomnie w ,icei i tu
zostaa pochowana.
@ dokumentw archiwalnych wynika, M# ?'za l#"arz#6 Wal#)s"6 7#&' M'!9 O"1a)9 )
&r':')c/ s?'czy)a79 7#szcz# - !!# 's':y, maj2ce z nimi bliej nie znane powi2zania rodzinne.
!I
Qrz#c 1' Q#'.l A!as1azy W'7c#ch')s", wa)ciciel ziemski spod 8ublina, zamieszkay w ,icei
tymczasowo, ze wz&l*dw zdrowotnych. Cz)ar19 's':a :y4a ElM:#1a N#$l/ch')s"aJ pochodz2ca
z Ghoroszczy pod 4iaymstokiem, wa)cicielka willi przy Placu Franklina w ,icei, dawna
przyjacika hrabiny 0el5iny Potockiej.
Hrobowiec nicejski pomimo upywu tylu lat wy&l2da okazale, jakby su&eruj2c, e spoczywaj2
w nim wielce zasueni ludzie. 'ymczasem 5orma przerasta tre)<, &dy osoby te nie ode&ray wi*kszej
roli w rozwoju kultury i umocnieniu wi*zi Polakw z poudniow2 Francj2. @asu&uj2 na to inne osoby,
a tymczasem
- K'!s1a!1y AaszyBs"- powstaniec listopadowy, poeta polsko-prowansalski, redaktor naczelny
czasopisma =.emorial dZ;iED, spoczywa w skromnym &robie na cmentarzu ;iE-en-ProFence
- W'l0#!:#r& 7#&' M'!a P'l"a ;a0)&a Q#r#sa Aar:')s"a- dobroczy:cy, ktrzy wybudowali
Lsiedle ,iewidomych, pochowani we wsplnym &robie na cmentarzu ,icei-Gimiez
- W1'l0 A'6:r')cz- pochowany na cmentarzu w Bence, opodal Gannes, w skromnym &robie, tak
wielki pisarz lezy z dala od ojczyzny, na uboczu mae&o cmentarza.
*+. W'7#!!' - '"/?acy7!# $la0y )s?'6!#!a.
wspomnienia autora jako pi*cioletnie&o chopca o wojnie w !$%$ r.,
przychylny stosunek do Francji, ktr2 zawsze lubi, odnalaz z ,icei wiele zadbanych &robw
polskich onierzy, m.in. &eneraw +uliusza ;l5reda 0rapelli, +ana 8eopolda Gehaka, @y&munta
Piaseckie&o,
opisuje pokrtce ktrymi dywizjami kierowali owi &eneraowie 9nie wiem czy trzeba to a tak
dokadnie opisywa<>"
podkre)la du2 rol* jak2 ode&rali polscy &eneraowie podczas wojny i okupacji na poudniu
Francji,
opisuje dziaalno)< matematyka .ariana 7ojewskie&o, Qenryka @y&alskie&o, +erze&o
7yckie&o 1 dekryptolo&w, ktrzy za pomoc2 maszyny niemieckiej Mni&ma potra5ili ama< sekretne
kody, rozszy5rowywali zamiary wro&a, zostali za to po)miertnie odznaczeni w latach !$$$ 1 /III,
przywouje prac* swoje&o kole&i +osepha Qarazina =.oje wspomnienia z lat !$%$ 1 !$K$D, w
ktrej autor opisuje pierwsze dni wojny na Xl2sku, przebie& internowania w 7umunii, podr
poci2&iem do 'urynu, i o tym jak dosta si* do !. 0ywizji Hrenadierw Polskiech &en. bry&ady
4olesawa 4ronisawa 0ucha,
opisuje bry&ady partyzanckie dziaaj2ce w &rach Francji, ktre aresztoway dyrektorw
polskich szk, odnosi si* do dziaalno)ci polskich or&anizacji i zwi2zkw rne&o typu dziaaj2cych
licznie na terenie Francji,
wspomina @o5i* 4arbar* (owaliczko 9!$I# 1 /II6", nauczycielk* zwi2zan2 z ruchem oporu,
w ktrej domu bywa i sucha jej historii o pracy we Francji na rzecz polsko)ci wraz z m*em,
prowadzili audycje radiowe, pisali do &azet,
przytacza postacie Wadysawa -ikorskie&o i Mdwarda 7ydza 1 Xmi&e&o jako bohaterw
okresu wojny, patriotw,
w opisach i swoich badaniach na temat polskich )ladw wojennych w poudniowej Francji jak
sam podkre)la opiera si* on na rzetelnych dokumentach pochodz2cych z prywatnych zbiorw
synnych osb, relacjach )wiadkw tamtych wydarze:, ktre nie s2 powszechnie znane.
9'u jest duo dat z okresu wojny, duo nazwisk, zdarze: wyci*tych z kontekstu 1 jeeli trzeba to
opisa< szcze&owo to dajcie zna<, ale te&o jest tyle, e to chyba bez sensuV"
*<. K'!1a"1y z 14/6acz#6 Pa/l#6 Caz!#6.
autor opisuje histori* ycia Paula Gazina 9!JJ! 1 !$6%", rodowite&o Francuza i polono5ila,
zajmuj2ce&o si* tumaczeniem polskiej literatury, przeoy okoo !%I tekstw polskich autorw,
tumaczy m.in. H. @apolsk2, Paska, .ickiewicza,
je&o tumaczenia przyjmowano jako arcydziea sztuki translatorskiej, podziwiano mistrzowski
sposb w jaki przekazywa staropolski styl my)lenia, mwienia naszej szlachty,
setn2 rocznic* wydania przekadu =Pana 'adeuszaD )wi*towano bardzo uroczy)cie i byo to
due wydarzenie kulturalne we Francji,
Gazin by wykadowc2 na SniFersite d[;iE-en-ProFence, lektorem j*zyka polskie&o,
!!
Gazin utrzymywa kontakty z polskimi pisarzami, co autor wie, &dy w latach !$JK-!$JJ mia
dost*p do prywatne&o archiwum dzi*ki wdowie po nim i odnalaz dokumenty, ksi2ki adresowe, ale
take ponad tysi2c listw, kart pocztowych z lat !$I6 1 !$6%, ktre dzi*ki po)rednictwu
Ghru)ci:skie&o w duej mierze zostay zakupione przez .uzeum 8iteratury im. ;dama .ickiewicza
w Warszawie,
w)rd listw znajdowaa si* korespondencja m.in. od H. @apolskiej, 8. 7ydla, W. -.
7eymonta, +. Weyssenho55a, +. 7u55era, .. Nuawskie&o, '. 4rezy,
Gazina krytykowano za kontakty z Poloni2 z okresie chodnych relacji mi*dzy Polsk2 a
Francj2 i pos2dzano &o nawet o kolaboracj*,
odnalaz &rb (onstante&o Haszy:skie&o i odnowi &o, a w !$O% roku uroczy)cie &o
odsoni*to,
w !$OO r. Gazin otrzyma w Warszawie na&rod* literack2 im. Wodzimierza Pietrzaka,
w domu Gazina bywali pisarze, historycy literatury, tumacze, krytycy sztuki, oraz wiele
innych osb ktre chciay nawi2za< z nim wspprac* na polu kulturalnym,
autor podkre)la szczero)< Gazina w kontaktach z Polakami i je&o oddanie sprawie polskiej i
szerzenie naszej kultury we Francji, prby 2cznie naszych narodw,
Gazin kocha j*zyk polski i nasz2 kultur* i nie kierowa si* pobudkami materialnymi,
utorowa pisarzom polskim dro&* do zachodniej kultury, kariery kosztem wasnej.
*,. A'6:r')czJ Mr'M#" !! ?sarz#
Lbaj pisarze niemal jednocze)nie w roku !$6% znale3li si* w zachodniej Muropie
W1'l0 A'6:r')cz
Sr. !$IK-!$6$P po /K latach pobytu w ;r&entynie, &dzie cierpia n*dz* osiad w ProwansjiP po 6I
roku ycia zacz2 znw tworzy<- w Prowansji znalaz si* by doko:czy< utwory. Przy, wsppracy z
paryskim Cnstytutem 8iterackim wyda swoje \Z0ziennikiD, \Z'rans-;tlantykZZ, \ZPorno&ra5iaZZ.
\Z(osmosZZ, \ZLperetkaZZ. -ta si* &i&antem polskiej literatury na emi&racji, je&o utwory byy
tumaczone na j*zyki obce i wydawane w !I krajach, by nawet nominowany do na&rody ,obla, ale
zmar i sprawa upada. ,ie znosi Parya, a wspczesnych pisarzy 5rancuskich uwaa za \Zniezno)ne
typy zarozumiae snobyZZ. @ inspiracji napisa trzy &roteskowe sztuki teatralne- \ZLperetk*ZZ,
\ZCwon*ZZ, \Zksi*niczk* 4ur&undaZZ oraz \ZXlubZZ. W ostatnich miesi2cach swoje&o ycia &osi dla
najbliszych wykady z 5ilozo5ii 9ceni -chopenhauera i 5rancuskie&o my)liciela- +eana-Paula
-artreZa". Podkre)la i czuje si* zawsze i wsz*dzie Polakiem. Przyznawa otwarcie ze pochodzi z
polskiej rodziny katolickiej chocia potem wypar si* swojej wiary. Pisa utwory wy2cznie w j*zyku
polskim ale wada tez 5rancuskim w mowie. -zczyci si* ze je&o kole&ami byli 4runo -chulz i
-tanisaw Witkiewicz.
S4a)'6r Mr'M#"
Sr. !$%IP po oenku z .ari2 Lbremb2 w !$6% pod pretekstem turystyki chc2c wyemi&rowa< z Polski
poleci do 7zymuP potem mieszka w Paryu. Pot*pia udzia wojsk Skadu Warszawskie&o w
inwazji na Gzechosowacj* czym narazi si* wadzom P78-u ktra zabronia wystawiania je&o dzie
teatralnych. Wtedy to poprosi Francj* o azyl polityczny 9obywatelstwo otrzyma w #Jr. "P decyduj2c
si* na emi&racj* w 6%r. 4y ju znanym pisarzemP wsppracownikiem \ZPrzekrojuZZ, autorem
absurdalne&o dramatu \ZPolicjaZZ \Z@ielonej &2skiZZ \Z'an&oZZ. \Z(rawiecZZ . Po )mierci ony w #%r.
Podrowa po S-;, .eksyku, &dzie osiad z dru&2 on2 na ranczu a potem po %% latach wrci do
(rakowa. W /II/ roku mia udar mz&u . nie mo&2c po&odzi< si* z szar2 rzeczywisto)ci2 Polski
wyjecha w /IIJ roku z on2 na stae do ,icei by tam osi2)< do ko:ca ycia i wydawa< swoje
dzienniki.
0o pierwsze&o spotkania obu panw doszo w czerwcu !$6Or zor&anizowanym przez pisark*
.ari* Paczowsk2 na woskiej 7iwierze.
Cnni pisarze
*. Mara W!')"sa
!$IK-!$$%P ,ieprzychylna wadzom P78-u, dlate&o tak mao znana, jej prace pisane w duchu reli&ii
katolickiej nie podobay si* wadzom. 0late&o te nie jest wspominana nawet w ksi2kach o polskich
emi&rantach we Francji. 4ya z wyksztacenia 5ilozo5em i teolo&iem uko:czya Sniwersytet 8wowski.
0ziaaa we 5rancuskim ruchu oporu. W swoim dorobku pisarskim ma kilka ksi2ek- =-zaleniec
!/
,iepokalanejD, zbir reportay z podry do -an HioFanni 7otondo pt. =Prawdziwe oblicze ojca Pio,
kapana i apostoaD.
(olejni pisarze czasowo przebywali we Francji ale te krtkie wycieczki rwnie odcisn*y pi*tno
na ich twrczo)<
-. Krzysz1'. Ka6l RaczyBs"
.aj2c /% lata z&in2 w powstaniu warszawskimP dokona przekadu 5rancuskie&o tekstu =-ur le pont
dZ;Fi&nonD opowiadaj2cym o mo)cie 2cz2cym dwa brze&i 7odanu. Lkoo !$/#r maj2c 6 lat by z
matk2 w ;winionie widzia ten most i &rb przyjaciela .ickiewicza.
3. K:&!#) H#r:#r1
!$/K-!$$JP potomek rodziny pochodz2cej z Wlk. 4rytanii, kwestionowa zmiany w (onstytucji P78.
Ld !$OJ r podrowa po Muropie najch*tniej po Wochach i Francji. 'rzy razy by w poudniowej
Francji W swoim dorobku mia wiele zbiorw poetyckich- tomik =Pan Go&itoD, zbir esejw
=4arbarzy:ca w o&rodzieD, tomik wierszy =,apisyD z wierszami =0lacze&o klasycyD czy =;pollo i
.arsjarzD
PO8SUMOWANIEI
P'lscy ?sarz# z!a70')al ) ?'4/0!')#7 Fra!c7 )y1ch!#!# !s?rac7#. N# 1yl"' '0?'czy)al
1a6J )z6ac!al z0r')#J al# 0/cha. N#7#0!'"r'1!# za&45:al s5 ) 0z#7# r#&'!/ c'
s"4a!a4' ch E1a" 7a" H#r:#r1aG 0' za0/6y .l'z'.cz!#7 !a0 s#!s#6 Myca.
-=.P'ls"# "'rz#!# A'sc!!#&'.
W pocz2tkowych latach swojej kariery znany by jako twrca humorystycznych opowiada: z ycia
uczniw podstawwki i komiksw. 7ene Hoscinny znany jest jednak dzi) na cay )wiecie jako autor
ksi2ki o przy&odach .ikoajka 9!$6I we Francji w Polsce !$6K". Potem pojawiy si* =.ikoajek i
inne chopakiD =.ikoajek ma kopotyD oraz najnowsze dzieo z /IIOr =,owe przy&ody .ikoajaD
ze wst*pem crki ;nny. Go spowodowao o popularno)ci ksi2ek o .ikoajku> Po pierwsze realizm w
odtwarzaniu szkolnej atmos5ery, klimatu dzieci:stwa i &romadzenia do)wiadcze: yciowych. Po
dru&ie opowiadania o .ikoajku skaniaj2 do re5leksji i przemy)le:, przekazuj2 uniwersalne tre)ci.
0ru&2 dziedzin2 twrczo)ci autora byy komiksy. Ho)cinny uchodzi za jedne&o z najwybitniejsze&o
wsptwrc* komiksu- znane s2 je&o dziea =8ucky 8ukeD 9opowie)< o ameryka:skim kowboju
szybko i sprawnie walcz2cy z przest*pcami " oraz =;steriED 9przy&ody mode&o &alijskie&o chopca
odznaczaj2ce&o si* inteli&encj2 i sprytem, ktry wraz ze swoim przyjacielem LbeliEem stawiali opr
7zymowi".Hoscinny pochodzi z rodziny polsko- ydowskiej, urodzi si* !K sierpnia !$/6r w Paryu i
tam te zmar w wyniku komplikacji po operacji przepukliny lub na zawa serca O listopada !$##r.
Ljciec -tanisaw by in. chemii w Warszawie. ,astawienie antyydowskie po odzyskaniu
niepodle&o)ci sprawiy ze rodzice wyemi&rowali do Francji, tam zawarli zwi2zek mae:ski i
urodziy si* dzieci 9mia starsze&o brata". 0zieci:stwo sp*dzi w ;meryce Pd. W ;r&entynie, matur*
zrobi we Francuskim liceum w 4uenos ;ries ale po )mierci ojca nie poszed na studia tylko pracowa
9m.in. w a&encji reklamowej rysowa",wyjecha potem do ,owe&o +orku jednak chc2c unikn2< sumy
w ameryka:skim wojsku znalaz si* we Francji tu odby wojskow2 sub*, potem wrci po matk* i
osiedlili si* znw we Francji. W $!$6#r oeni si* z Hilberte Polaro- .illo, ma crk* ;nne.
-*. ;5zy" ?'ls" ?'l'!s1y"a /!)#rsy1#c"a
W)rd wielu 5unkcji jaki peni j*zyk, niew2tpliwie najwaniejsz2 jest porozumiewanie si*
mi*dzy lud3mi dane&o kr*&u kulturowe&o warunkuj2ce podtrzymywaniem ich odr*bno)ci i zarazem
tosamo)ci narodowej zwaszcza wtedy, kiedy wypado im przebywa< z dala od ojczyste&o kraju.
(olebk2 narodzin szkolnictwa polonijne&o by okr*& paryski, skupiaj2cy najliczniejsz2
emi&racj*. -zkoa ,arodowa Polska zwana szko2 batiniolsk2 zaoona bya przez &eneraa +ze5a
0wernickie&o. (ontynuatork2 tej szkoy byo Himnazjum i 8iceum im. Gypriana ,orwida dziaaj2ce
podczas CC wojny )wiatowej.
'radycje szkolnictwa polskie&o w poudniowej Francji wy&l2daj2 znacznie skromniej. @a
najstarsz2 placwk* o)wiatow2 uchodzi -zkoa Polska w 'uluzie zaoona w !J6K roku i kierowana
przez ;leksandra @abielskie&o, ktrej zadaniem byo ksztacenie w dziedzinie wojskowo)ci. W latach
dwudziestych AA wieku, kiedy ujawniy si* potrzeby szybkiej odbudowy zniszczonej wojn2
&ospodarki, zacz*to si*&a< do pomocy cudzoziemcw, przewanie Polakw. Powstaa sie< polskie&o
!%
szkolnictwa podstawowe&o z wykorzystaniem wykwali5ikowanych nauczycieli sprowadzonych z
Polski, ktrych rozmieszczano tam, &dzie nasi rodacy pracowali w przemy)le, &rnictwie, rolnictwie.
+eeli chodzi o kwestie nauczania j*zyka polskie&o na poziomie uniwersyteckim to zosta on
zapocz2tkowany w latach mi*dzywojennych. Przed wojn2 powoano na dziewi*ciu uniwersytetach
lektoraty j*zyka polskie&o, najwcze)niej w pnocnej i wschodniej Francji. Pierwszym lektorem
j*zyka polskie&o w 'uluzie by @y&munt .arkiewicz- badacz literatury &wnie epoki romantyzmu.
+eeli chodzi o przekrj narodowo)ciowy ucz2cych si* j*zyka polskie&o to dominowali
5rancuzi. .otywacje uczenia si* j*zyka polskie&o byy rne. +edni chcieli po prostu zaliczy<
przedmiot jednak wi*kszo)< stwierdzaa, e pra&nie pozna< j*zyk polski i elementy kultury polskiej,
aby dalej samodzielnie kontynuowa< nauk* te&o nieatwe&o, ale pi*kne&o j*zyka sowia:skie&o. 0o
tej &rupy respondentw naleeli przede wszystkim studenci rusycystyki, ktrzy dla potrzeb
komparatystycznych poznawali inne, spokrewnione j*zyki obce. -pora cz*)< studentw podejmowaa
nauk* j*zyka polskie&o z uwa&i na duy presti w )wiecie naszej kultury. Lbecnie trzy Sniwersytety
prowadz2 pene studia w zakresie polonistyki i wydaj2 wszystkie rodzaje dyplomw- licencjackie,
ma&isterskie i doktorskie. Sniwersytety w poudniowej Francji od&rywaj2 wan2 rol* w ksztaceniu
przyszych potencjonalnych specjalistw j*zyka polskie&o we Francji.
,auczanie j*zyka polskie&o na poziomie wyszym w poudniowej Francji wy&l2da duo
skromniej ni w jej pnocnej cz*)ci, to jednak zaspokaja potrzeby spoeczne w tym wz&l*dzie.
@nacznie &orzej prezentuj2 si* moliwo)ci poznawania te&o j*zyka na poziomie )rednim i
podstawowym. 0ziaaj2 dwie szkoy polskie w re&ionie lyo:skim. -zkoa .i*dzynarodowa w 8yonie
z sekcj2 j*zyka polskie&o ksztac2ca sposobem stacjonarnym i korespondencyjnym na wszystkich
poziomach, co umoliwia podejmowanie nauki przez modzie z oddalonych miejscowo)ci oraz
8iceum Polskie w Hrenoble. W /I!I r. powstaa szkoa polska dla dzieci w ,icei.
,iema2 rol* w szerzeniu znajomo)ci j*zyka ojczyste&o na emi&racji od&rywaj2 polskie
para5ie rzymskokatolickie prowadz2ce poza usu&2 duszpastersk2 take rne 5ormy szkolne&o
nauczania zwaszcza j*zyka polskie&o.
Ld dru&iej poowy lat JI AA wieku powstay take na poudniu Francji prywatne instytuty
j*zykw obcych, w tym rwnie j*zyka polskie&o, ktre o5eroway przy&otowanie j*zykowe w
sprawach handlowych oraz tumaczeniach i interpretacjach.
.ona dostrzec pewn2 ewolucj* w po&l2dach 5rancuzw na temat uczenia si* j*zyka
polskie&o. 'rzydzie)ci lat temu podejmowali oni nauk* te&o j*zyka zwaszcza studenci jakby przy
okazji poznawania inne&o j*zyka b2d3 ze wz&l*dw sentymentalnych, poniewa rodziny wielu z nich
miay polskie korzenie, b2d3 z wyrachowania, aby &romadzi< niezb*dne punkty potrzebne do
zaliczenia roku. 'eraz zaczyna dominowa< u modsze&o pokolenia aspekt bardziej utylitarny,
poniewa zwyci*a przekonanie, e warto zna< wi*cej j*zykw obcych, by swobodniej uprawia<
turystyk* po Muropie Xrodkowej i wzbo&aca< swoj2 wiedz* o Polsce i jej kulturze, a take poszukiwa<
poza krajem zamieszkania ciekawej pracy i moliwo)ci urzeczywistniania swoich planw yciowych.
--. Pa691" "/l1/ry ?'ls"#7 ) %'/r0#s
,iewielkie miasteczko 8ourdes, pooone w re&ionie .idi Pyrenees prawie od ponad stu
pi*<dziesi*ciu lat jest najwi*kszym we Francji 9i jednym z najwi*kszych na )wiecie" o)rodkiem kultu
maryjne&o, )wiatowym centrum piel&rzymek, utrzymuj2cym od !$JJr. partnerskie relacje z
podobnym o)rodkiem katolickim o kon5esjonalnym charakterze na +asnej Hrze w Gz*stochowie.
0zi) dzi*ki wydarzeniu nazywanemu =spraw2 .assabielle przyci2&a tumy piel&rzymw i turystw,
ktrzy chc2 bliej pozna< miejsce znane od od !JOJr kiedy !K-letniej ubo&iej wie)niaczce crce
mynarza 4ernadetcie miaa ukazywa< si* w skalnej &rocie .atka 4oska i prosi< j2 o przekazanie
polecenia, by kapani wybudowali tam kaplic*. Lbjawienia 4ernadetty przyj*to z niedowierzaniem
dopiero w styczniu !J6/r. po zbadaniu sprawy przez specjaln2 komisj*, Watykan uzna je za cud, a
dziewczynk* z czasem za )wi*t2. Lbecnie w miejscu tym mona podziwia< krypt* bazyliki i katedr*
neo&otyck2 oraz inne budowle sakralne wznoszone od !J6%r. a Hrota .assabielle 9Hrota
Lbjawie:"jest centralnym punktem miasta.
Pierwszym Polakiem, ktry spotka si* z 4ernadett2 jak utrzymuje ksi2dz (rystian Hawron
by +ze5 Qu&o Fabisz rze3biarz zmary w 8yonie. +ze5 Fabisz od !JK6r. prezentowa w Paryu swoje
!K
pos2&i z marmuru m.in. Maria Mag$alena, %eatrycze, ale &wnym je&o dzieem jest jest sawna
statua .atki 4oskiej w 8ourdes, przed ktr2 od !J#K r. modl2 si* take polscy piel&rzymi.
0ru&i wany )lad polsko)ci w 8ourdes pochodzi z okresu CC wojny )wiatowej i wi2e si* z
osob2 kardynaa ;u&usta Qlona prymasa Polski, ktry we wrze)niu !$%$ r. z blem opu)ci kraj i
najpierw przebywa krtko we Woszech, nast*pnie we Francji. W obu krajach prowadzi ten polski
patriota dziaalno)< antyniemieck2 i antysowieck2.
'rzecim elementem w historii kultury polskiej w 8ourdes byy dwie podre papiea +ana
Pawa CC 9!K-!O sierpnia !$J%r. i !O-!6 sierpnia /IIKr". Pierwsza podr papiea do 8ourdes po
zamachu na je&o ycie w maju !$J! r miaa charakter reli&ijnej piel&rzymki do sanktuarium
maryjne&o, ale nie obyo si* bez poruszania innych wanych kwestii. (o:cz2c piel&rzymk* w
poe&nalnym przemwieniu zwrci uwa&* na spraw* poszukiwania porozumienia i wsppracy
mi*dzy chrze)cijanami, izraelitami i muzumanami. Podczas dru&iej wizyty, kiedy by mocno
schorowany wezwa wszystkich wiernych do modlitwy o pokj na )wiecie. -poeczno)< 8ourdes,
jakby odwdzi*czaj2c si* papieowi za pami*< o emi&rantach wzniosa w !$J6 0om Polskiej .isji
(atolickiej =4elleFueD.
Wanym wydarzeniem byo sympozjum naukowe, ktre odbyo si* /!-// listopada /II$r.
zor&anizowane przez Polsk2 .isj* (atolick2 w Paryu. Wy&oszona kilka re5eratw o emi&racji
polskiej na tym terenie oraz zaprezentowano osi2&ni*cia o)rodkw polonijnych.
;utorowi ksi2ki nadarzya si* okazja w 8ourdes, aby wyst2pi< z promocj2 swojej ksi2ki
&olacy na 'ou$niu (rancji wydanej w ko:cu wrze)nia /II$r. (si2ka opiera si* na archiwalnych
trudno dost*pnych materiaach i obejmuje szerok2 przestrze: czasow2 od AC do pocz2tkw AAC
wieku. ,ie musia specjalnie uzasadnia< przekonania, e zamieszczone w ksi2ce szkice mo&2
wzbo&aca< wiedz* o polsko-5rancuskich zwi2zkach i dobrze suy< podnoszeniu poczucia &odno)ci
narodowej naszych rodakw, ktrych los porozrzuca take po poudniowej Francji. ;utor trzykrotnie
by w 8ourdes najpierw sam odwiedzi sanktuarium maryjne, jako lektor j*zyka polskie&o na
uniwersytecie w 'uluzie. (iedy pracowa w ;iE-en-ProFence wybra si* tam z rodzin2, ale dopiero
ostatnia wizyta przy okazji sympozjum naukowe&o przyniosa naj&*bsze przeycia duchowe i
przemy)lenia oraz zainspirowaa do wzbo&acenia ksi2ki o pierwiastki kultury reli&ijnej.
-3. Fl6y ?'ls"# !a .#s1)al/ ) Ca!!#s
-po)rd wielu na&rd do najbardziej prestiowych w dziedzinie kinemato&ra5ii zaliczane s2 dwie
na&rody ameryka:skie - =Lscar? i =@oty Hlob?, 5rancuska =@ota Palma?, woska - =@oty 8ew? i
niemiecka - =@oty ,ied3wied3D.
Wytwory klasyczne&o "!a a6#ry"aBs"#&', zwane&o cz*sto kinem hollywoodzkim, odbierane
byy jako dziea zbiorowe - scenarzysty, choreo&ra5a, aktorw, producenta 5ilmu i tylko w cz*)ci
reysera. .etoda narracji 5ilmowej - z&odnie z koncepcj2 kina &atunku - miaa zmierza< do
najsprawniejsze&o przedstawienia historii - najcz*)ciej w konwencji westernu, 5ilmu &an&sterskie&o,
horroru, komedii, musicalu czy melodramatu. Ghodzi bowiem o to, by obraz silnie oddziaywa na
emocje odbiorcy, przyci2&a widzw i tym samym przynosi zysk. K!' #/r'?#7s"# widziano jako
kino autorskie reysera, pra&n2ce&o odcisn2< pi*tno swej artystycznej osobowo)ci, ujawnia< wasn2
wizj* przedstawianych zdarze:, cz*sto i swoje przekonania. 'aki rodzaj kina bywa 5orm2
intelektualne&o dialo&u twrcy z widzem 5ilmu.
K!' ?'ls"#, stanowi2ce odmian* kina europejskie&o, do polowy lat OI. AA w. musiao
respektowa< wymo&i realizmu socjalistyczne&o. W okresie tzw. odwily po !$OO r., kiedy
przezwyci*ano system spoeczno-polityczny zwany stalinizmem &rupa polskich modych twrcw
9Wojciech +erzy Qas, (azimierz (utz, +erzy (awalerowicz, ;ndrzej .unk, ;ndrzej Wajda, 7oman
Pola:ski", id2c )ladami nowe&o kina czeskie&o, zacz*a realistyczniej przedstawia< rzeczywisto)<,
poddawa< j2 &*bszej analizie i krytyczniejszej ocenie, si*&a< do kina woskie&o neorealizmu 9np.
8uchino Biscontie&o 9)'#tanie * !$K%, Ziemia $r+y , !$KJ". Wsptwrcy woskie&o neorealizmu
ujawniali okrucie:stwa ostatniej wojny oraz kon5likty i dramaty zwykych ludzi. (rytycy 5ilmowi
zacz*li wtedy mwi< tzw. polskiej szkole 5ilmowej, ktra istniaa w latach !$O6-!$6!.
M50zy!ar'0')y F#s1)al Fl6')y ) Ca!!#s !a %az/r')y6 Wy:rz#M/ powsta w !$K6,
cho< je&o inau&uracj* planowano na /I wrze)nia !$%$ r., jednak wojna przeszkodzia w realizacji
te&o pomysu. Przewodniczy< imprezie mia 8ouis 8umi]re, ktry z bratem ;u&ustem zrealizowa
5ilm dokumentalny Wjaz$ 'oci-gu na stacj# w .a /iolat, zaprezentowany publicznie w Paryu /J
!O
&rudnia !J$O r. przy pomocy specjalne&o urz2dzenia do odtwarzania ruchomych obrazw, zwane&o
kinemato&ra5em. @darzenie to oznaczao narodziny kinemato&ra5ii.
We wszystkich 6K konkursach 5estiwalowych, jakie odbyy si* do /I!! r., najwi*cej pierwszych
na&rd przypado twrcom 5ilmw ameryka:skich, woskich, 5rancuskich i brytyjskich. @
ubolewaniem trzeba stwierdzi<, e jedynie Wajda i Pola:ski ratowali honor 5abularne&o 5il mu
polskie&o, zdobywaj2c podczas konkursw =@ote Palmy?.
A!0rz#7 Wa70a 9ur. w !$/6 r.", wybitny polski reyser 5ilmowy i teatralny, jeden z
najwaniejszych twrcw europejskie&o kina, czonek 5rancuskiej ;kademii -ztuk Pi*knych, mia w
okresie P78, zreszt2 nie tylko on, kopoty z cenzur2 i dlate&o stosowa tzw. j*zyk ezopowy,
umoliwiaj2cy przemycanie zakazanych tre)ci. W je&o 5ilmach - jak susznie utrzymuj2 Francuzi -
dominuje temat narodowy. Filmy te, zwi2zane z losem rodakw, przemawiaj2 do uczu< i intelektu
widza, ale z dru&iej strony spostrze&ane s2 nieraz za &ranic2 jako zbyt polskie czy nawet
za)ciankowe. 0wa 5ilmy Wajdy s2 zblione tematycznie - /zowie! z marmuru 9!$##" i /zowie! z
+elaza 9!$J!", z ktrych tylko ten dru&i zdoby w !$J! r. =@ot2 Palm*?. /zowie! z marmuru
podejmuje tematy z przeszo)ci i pot*pia nie tylko tzw. b*dy i wypaczenia socjalizmu, co su&erowaa
o5icjalna krytyka, ale take system spoeczno-polityczny, peen pozorw i pozbawiony &*bszych
warto)ci humanistycznych, dru&i 5ilm, maj2cy odniesienia do niedawnych wydarze:, za5ascynowany
jest wspczesno)ci2
R'6a! P'laBs" - aktor, reyser i sceno&ra5, czonek Francuskiej ;kademii -ztuk Pi*knych,
jest Francuzem i zarazem Polakiem. .ona wi*c przyzna< racj* tym, ktrzy nazywaj2 &o =artiste
cosmopolite? 9artyst2 kosmopolit2". &ianista 9/II/", wyrniony w /II% r. w Gannes =@ot2 Palm2?
to dramat wojenny o Qolokau)cie, oparty na autobio&ra5icznej ksi2ce Wadysawa -zpilmana.
Poza &wn2 na&rod2 =@otej Palmy? jest wiele na&rd specjalnych jury 5estiwalu w Gannes,
zwanych cz*sto =Sr#:r!y6 Pal6a6?. W !$OK r. ;leksander Ford 9!$IJ-!$JI" otrzyma tak2
na&rod* za reyseri* 5ilmu obyczajowo-polityczne&o &i-t!a z ulicy %ars!iej, ktry w niekorzystnym
)wietle przedstawia podziemie polityczne w powojennej, zniszczonej Warszawie. ,a&rod* specjaln2
jury przyznano w !$O# r. ;ndrzejowi Wajdzie za reyseri* 5ilmu Kana. Podobn2 na&rod* w !$6! r.
otrzyma +erzy (awalerowicz za 5ilm Mat!a 0oanna o$ Anio1w2 'rzy lata p3niej 9w !$6K r."
wyrnienie honorowe jury otrzyma po)miertnie ;ndrzej .unk 9!$/! -!$6!" za 5ilm &asa+er!a,
doko:czony w !$6% r. przez Witolda 8esiewicza. W !$#% r. na&rod* jury 5estiwalu w Gannes zdoby
reyser Wojciech +erzy Qas 9!$/O-/III" za 5ilm psycholo&iczno-poetycki Sanatorium 'o$
Kle'sy$r-2 W !$JI r. podobn2 na&rod* jury odebra (rzyszto5 @anussi za reyseri* i scenariusz do
5ilmu psycholo&iczno-obyczajowe&o /onstans2
Lprcz wspomnianych na&rd &wnych i specjalnych 5estiwalowe&o jury, istniej2 na&rody
tzw. ?rz#06'1() czy !s1y1/c7 !#zal#M!ych. (rytycy 5ilmowi z cae&o )wiata, nale2cy do
.i*dzynarodowej Federacji (rytykw Filmowych, zwanej potocznie Muropejsk2 ;kademi2 Filmow2
wr*czaj2 cz*sto swoj2 na&rod* FCP7M-GC w Wenecji, 4erlinie, .ontrealu, Warszawie, take przy
okazji . FF w Gannes. ,a&rod* t* otrzymao kilku polskich twrcw, w)rd nich ;ndrzej Wajda
3/zowie! z marmuru - !$#J" i (rzyszto5 (ie)lowski, jeden z najwybitniejszych twrcw w historii
polskie&o kina, przedwcze)nie zmary, trzykrotnie nominowany w latach !$$%-!$$K do =@otej
Palmy? za Trzy !olory, ktry jednak ni&dy jej nie otrzyma. +e&o Kr1t!i film o za4ijaniu 9!$J#",
b*d2cy kinow2 wersj2 pi2tej cz*)ci dziesi*cioodcinkowe&o serialu telewizyjne&o 5e!alog, ktry
stanowi rozwini*cie dziesi*cior&a przykaza: 4oych, zdoby na&rod* specjaln2 na 5estiwalu
5ilmowym w Gannes w !$JJ r. &o$w1jne +ycie Weroni!i to psycholo&iczny dramat 5rancusko-
norwesko-polski (ie)lowskie&o i Piesiewicza, adresowany do widzw mode&o pokolenia,
wyrniony na&rod2 FCP7M-GC w !$$! r. na 5estiwalu w Gannes
//
.
Ld !$#K r. przyznawane s2 Na&r'0y ;/ry E"/6#!cz!#&' N K'$c(4 Fl6,
tym twrcom, ktrych 5ilmy su2 idei pojednania i braterstwa wyznawcw wiary chrze)cija:skiej.
+edn2 z pierwszych takich na&rd otrzyma @anussi w !$#J r. za swj 5ilm S'irala, utrzymany w
konwencji psycholo&iczne&o dramatu o umieraniu. W !$#$ r. Wajda odebra ,a&rod* +ury Mku-
meniczne&o za 5ilm %ez znieczulenia 9!$#J", wedu& scenariusza ;&nieszki Qolland. -tanowi on
swe&o rodzaju kontynuacj* problematyki /zowie!a z marmuru, ujawnia istniej2ce jeszcze w czasach
p3ne&o Hierka przejawy stalinizmu, ktrych konsekwencje nieoczekiwanie spaday na czowieka,
rujnuj2c &watownie je&o ycie prywatne i zawodowe. P'ls"# a"1'r", podziwiane za urod* i talent,
!6
powracay cz*sto z Gannes z cennymi na&rodami. @a &wne role kobiece otrzymay je 8ucyna
Winnicka - Mat!a 0oanna o$ Anio1w 9!$6!" i (rystyna +anda - &rzesuc"anie 9!$$I" .
K!#6a1'&ra.a ?'ls"a prezentowana w Gannes nie wy&l2da okazale, ale te i nie naj&orzej.
+este)my obecni w europejskiej kulturze 5ilmowej, wnosimy do niej nowe dziea, osadzone w
narodowej tradycji, jej zawiej historii i skomplikowanej wspczesno)ci. Gzerpiemy inspiracje take
z do)wiadcze: kina europejskie&o, cze&o przejawem byo si*&anie do neorealizmu woskie&o, potem
ameryka:skiej i 5rancuskiej kinemato&ra5ii. ,asze 5ilmy stanowi2 wany skadnik kultury polskiej,
zawsze wzmacniaj2cej tosamo)< narodow2, silnie zakotwiczon2 w warto)ciach humanistycznych i
chrze)cija:skich. 0ostarczaj2 one niew2tpliwie estetycznych wzrusze:, skaniaj2 do re5leksji nad
sensem i umiej*tno)ci2 ycia. .amy na o& dobrych twrcw 5ilmu i aktorw, nie zdradzaj2cych
kompleksw niszo)ci, ktrzy swoj2 &r2 potra5i2 zyskiwa< szacunek i podziw widzw. Polskie
adaptacje arcydzie literackich, jako) nieobecne na 5estiwalach w Gannes, a szkoda, odznaczaj2 si*
duym kunsztem artystycznym i s2 ch*tnie o&l2dane.
@nawcy 5ilmu dostrze&aj2 jednak przejawy re&resu kina ameryka:skie&o i europejskie&o, w tym
take polskie&o. Produkowane 5ilmy zbyt mocno bowiem posu&uj2 si* stereotypami w zakresie
wyboru problematyki i schematami w sposobie jej przedstawiania, nie oddaj2 odwanie
wspczesnych problemw jake skomplikowane&o )wiata i narastaj2cych za&roe:. Wyrasta
konkurencyjna "!#6a1'&ra.a az7a1yc"a, ktra umie, jak s2dzi wielu badaczy, lepiej odsania<
prawd* o yciu czowieka uwikane&o w trudne wybory, o je&o potrzebach i marzeniach, potra5i
prowadzi< z widzem bardziej otwarty i szczery dialo&, pobudza< je&o wraliwo)< i s5er* uczuciow2.
-@. S1')arzysz#!a s?'4#cz!'-"/l1/ral!# !a/"')#
+*zykoznawcy na o& z&odnie twierdz2, e wyrazy =s1')arzysz#!#? i =1')arzys1)'? oznaczaj2
dobrowolne i w miar* trwale zrzeszenie =&rupy osb, zor&anizowane dla realizacji wsplnych
zamierze:? zarwno reli&ijno-ko)cielnych, jak i )wieckich. ;mbicj2 niemal wszystkich )rodowisk
ludzkich byo i jest posiadanie moliwo)ci zespoowe&o dziaania.
W okresie zaborw, kiedy nie mieli)my samodzielne&o bytu pa:stwowe&o, zwi2zki te w kraju
miay charakter przewanie konspiracyjny. Ghlubnym przykadem moe by< K&r'6a0z#!#
K6ar1)ych)s1a!a PaBs"#&', zaoone w Paryu !# lute&o !J%6 r. przez modych )wieckich
wy&na:cw, zwaszcza prawnika i publicyst* 4o&dana +a:skie&o, przy czynnym udziale ;dama
.ickiewicza i pisarza reli&ijne&o ;leksandra +elowickie&o 9p3niejsze&o ksi*dza", ktre pod nazw2
Polska .isja (atolicka we Francji, istnieje do dzi) i roztacza opiek* duszpastersk2 nad wszystkimi
Polakami.
+est 5aktem, e ju przed !$!I r. istniao w ,icei S1')arzysz#!# K'4a P'ls"#&', ktre&o tablica,
wisz2ca na murze przy 7ue de France, in5ormuje o zamieszkiwaniu tam poetki .arii (onopnickiej.
Sdao si* ustali<, e je&o prezesem po !$!J r. by (azimierz Qulewicz. Cnte&rowanie si* )rodowisk
polonijnych na poudniu Francji wyra3nie si* nasilio po pierwszej wojnie )wiatowej, kiedy wadze
7zeczypospolitej Polskiej przyst2piy do reaktywowania i otwierania placwek konsularnych.
+ak wynika z rozmw z Wiesawem (aczmarkiewiczem 9!$I/- -!$JO", polskim konsulem
honorowym, w !$/K r. powstao K'4' S1/0#!1() P'la"() w 'uluzie, stanowi2ce zal2ek 5ilii 8es
;mis de la Polo&ne, zaoonej na przeomie lat !$/#Y!$/J. (iedy pod koniec !$%J r. wzmo&o si*
za&roenie Polski ze strony hitlerowskich ,iemiec, liczne oddziay wspomniane&o towarzystwa
wyraay solidarno)< z narodem polskim, a je&o czonkowie wst*powali do wojska, by stawia<
zbrojny opr i ewentualnie &in2< w walce z ,iemcami. Po wojnie dziaao od !$OO r. Ass'ca1'!
C/l1/r#ll# P'l'!as# EP'ls"# S1')arzysz#!# K/l1/ral!#G w 'uluzie, ktre&o prezesem przez
du&ie lata by wspomniany (aczmarkiewicz.
Ld wielu lat dziaa stowarzyszenie 8es ;mis de la Polo&ne 9Przy7ac#l# P'ls"" w 'uluzie,
powstae w styczniu !$J! r. z inicjatywy i dzi*ki staraniom Glaire ,iemcewicz, &wnie jednak
;leksandry Lrlicz-0reszer, jest ona honorowym przewodnicz2cym te&o stowarzyszenia.
4ezpo)rednim niew2tpliwie motywem powoania w 'uluzie stowarzyszenia spoeczno-kulturalne&o
bya ch*< wspierania idei i d2e: =-olidarno)ci?. Pierwszy transport z lekami i pomoc2 materialn2,
kierowany przez ;leksandr* Lrlicz-0reszer jako sze5ow2 8es ;mis de la Polo&ne-.idi Pyr^n^es,
wyruszy w maju !$J! r., ale nie by on ostatni, bowiem nawet wprowadzenie stanu wojenne&o i
zdele&alizowanie -olidarno)ci nie zahamoway akcji niesienia pomocy narodowi polskiemu.
Przeciwnie, spontaniczne niemal odruchy humanitarnej pomocy trway do !$$! r. Warto doda<, e od
!#
kilku lat dziaa -towarzyszenie P'l'!a-S/0 w 'uluzie, or&anizuj2ce imprezy zwi2zane z obchodami
tradycyjnych )wi2t i wydarze: historycznych w Polsce. Ld lute&o /IIJ r. istnieje w 'uluzie
5rancusko-polskie stowarzyszenie pn. A?'l!a, ktre&o pro&ram przewiduje zajmowanie si* rnymi
aspektami kultury Polski wspczesnej oraz zintensy5ikowanie, dzi*ki szkole Polinka, nauczania
j*zyka polskie&o dzieci z rodzin mieszanych.
.arsylia i ;iE-en-ProFence oraz ich najblisze okolice prowansalskie byy i s2 nadal re&ionem
oywionej dziaalno)ci wielu polonijnych stowarzysze:, ktre powstay &wnie po CC wojnie. .iay
one cz*sto zblione zaoenia pro&ramowe, trudne dla wielu do od&adni*cia i rozrnienia. W latach
JI. Polacy wsplnie z Francuzami ch*tnie podrowali do kraju nad Wis2, wioz2c tam przy okazji
lekarstwa, produkty ywno)ciowe i inne potrzebne rzeczy. ,iew2tpliwie &wnym or&anizatorem
pomocy humanitarnej dla narodu polskie&o byo stowarzyszenie P'l'&!# #1 %:#r1X, stworzone w
Prowansji. Promocj2 kultury polskiej w Prowansji i pomoc2 Polakom mieszkaj2cym w tym re&ionie
w odszukiwaniu swoich korzeni zajmuje si* -towarzyszenie Francusko-Polskie - P'l'!ca, na
uznanie zasu&uje or&anizowanie odczytw, koncertw muzyki polskiej, konkursw literackich,
podtrzymywanie tradycji kulinarnych i reli&ijnych 9np. wi&ilijnej wieczerzy z opatkiem i kol*dami,
jaseek i malowania jaj wielkanocnych", zwaszcza prowadzenie - dzi*ki uruchomieniu -zkoy
Polskiej - nauki j*zyka polskie&o dla dzieci i dorosych.
Wydawaoby si*, e 8azurowe Wybrzee, zamieszkae przez zamonych Francuzw jest
pozbawione niemal cakowicie ludno)ci pochodzenia polskie&o, ale - na szcz*)cie - to nie jest
prawd2. W latach osiemdziesi2tych i dziewi*<dziesi2tych ubie&e&o wieku &o)no byo w ,icei o
bo&atej dziaalno)ci stowarzyszenia pn. S'l0ar!'$>. W okresie stanu wojenne&o stowarzyszenie
or&anizowao rne akcje uliczne, popieraj2ce d2enia spoeczne podziemnej -olidarno)ci, protesty
przeciwko wi*zieniu jej dziaaczy, podejmowao starania w sprawie pomocy medycznej i materialnej
dla Polakw w kraju, z je&o inicjatywy wadze nicejskie naday cz*)ci bulwaru -talin&radzkie&o imi*
8echa Wa*sy. W kwietniu !$J$ i pocz2tkach !$$I r. odby si* konkurs na utwory muzyczne,
literackie i dziea plastyczne, by w ten sposb upami*tni< o5iary stalinizmuP w marcu !$$I r.
@arzycki, peni2cy wtedy obowi2zki sze5a nicejskiej -olidarno)ci, podj2 starania o s5inansowanie
przez mera ,icei ksi2ki o Polakach na 8azurowym Wybrzeu, ale z powodu na&ej zmiany wadz
lokalnych sprawa ta utkn*a w martwym punkcie. Cdea przyja3ni i wsppracy polonijno-5rancuskiej
nie za&in*a i jest nadal tutaj rozwijana. Xrodowisko polonijne i wadze 5rancuskie &odnie uczciy
tra&edi* smole:sk2. Wymownym przykadem dwustronnych, przyjacielskich wi*zi byy niew2tpliwie
uroczysto)ci /% pa3dziernika /I!I r. w ,icei, urz2dzone przez wadze lokalne i przy udziale wadz
konsularnych 7P, podczas ktrych odsoni*to pomnik papiea +ana Pawa CC, je&o imieniem nazwano
plac w dzielnicy Gimiez oraz uczczono w obecno)ci europosa +arosawa Wa*sy %I. rocznic*
powstania -olidarno)ci.
'owarzystwa naukowe na poudniu Francji zacz*y powstawa< w pierwszej poowie ACA w.
Q')arzys1)' %1#ra1/ryJ Na/" Sz1/", je&o zaoycielami byy wybitne osobisto)ci, przewanie
bankierzy, adwokaci, inynierowie, publicy)ci i wysocy urz*dnicy, zaliczani do nota4les2 Cnstytucja
ta, wsppracuj2ca z wieloma or&anizacjami i uniwersytetami, m.in. w 'uluzie, bya otwarta dla
badaczy, nauczycieli, studentw i wszystkich innych osb zainteresowanych nauk2 i kultur2 re&ionu.
-ekcja polonistyki SniFersit^ le .irail w 'uluzie, kierowana przez Francuzk* pochodzenia
polskie&o (in&* +oucaFiel-.iodo:sk2, od !$$/ r. or&anizuje z udziaem miejscowych towarzystw,
zwaszcza stowarzyszenia 'ydzie: Polski, tzw. dni polskie, ktrych celem jest prezentacja studentom
i publiczno)ci 5rancuskiej rnych aspektw kultury polskiej. Pro&ram tych imprez o charakterze
interdyscyplinarnym wi2e si* zazwyczaj z rocznicami dotycz2cymi postaci wanych dla kul tury
polskiej, np. Ghopina, .iosza czy Hombrowicza, i jest zoony z okoliczno)ciowych kon5erencji
naukowych, projekcji 5ilmw, wystaw sztuk plastycznych, koncertw muzycznych i spektakli
teatralnych.
+est spraw2 zrozumia2, e kopoty j*zykowe i materialno-yciowe, a take polityczne utrudniay
Polakom, nawet tym z elit intelektualnych, podejmowanie prac naukowo-badawczych, prowadzonych
w ramach 5rancuskich uczelni i towarzystw naukowych. @naczny by natomiast ich udzia w
dziaalno)ci polonijnych stowarzysze: spoeczno-kulturalnych, o5eruj2cych atwiejszy i przyjemniej-
szy pro&ram, dobrze su2cy podtrzymywaniu j*zyka i tradycji narodowych oraz koj2cy nostal&i* za
ojczyzn2 przodkw.
!J