1

STANBUL NVERSTES








TRK MZ
SERTFKA
ETM PROGRAMI








I.KUR PROGRAMI




2

MZK NEDR!

Duygularmz, dncelerimizi veya olaylar anlatmak amacyla ll ve dzenli seslerin
sanat dnceleri ierisinde ritmli veya ritmsiz olarak bir araya getirme sanatdr. Mziin
iki ana elemannn biri ses, dieri ritmdir.

Mzik ikiye ayrlr:
1. Szl mzik (Vokal mzik): nsan sesiyle ve mzik aletleriyle yaplan mziktir.
2. Saz mzii ( Instrumental mzik): Yalnzca sazlarn almas iin yaplan mziktir.


MZKAL SESLER BRBRNDEN AYIRAN ZELLKLER :

1. YKSEKLK: Sesler arasndaki kalnlk, incelik farkdr.

2. DDET : Sesler arasndaki kuvvetlilik, hafiflik farkdr.

3. TINI :Sesler arasndaki renk farkdr. Tn veya renk fark ile ayn sesi veren iki
kiinin veya ayn sesi basan sazlar gibi.

4. SRE : Seslerin zaman iinde devamlldr.



NOTA : Sesleri gstermee ve okumaya yarayan zel iaretlere nota denir.Notalar seslerin
alfabesidir.
Her nota iaretinin bir matematiksel deeri vardr. Bu deerler yledir







3






SUS ARETLER :

Mzikte her nota deerinin karl olarak sus ayn matematiksel deere sahip olan sus
iaretleri vardr. Bunlarn dier bir ismi de es dir

Birlik sus iareti

kilik sus iareti


Drtlk sus iareti


Sekizlik sus iareti
4


On altlk sus iareti

Otuz ikilik sus iareti

Altm drtlk sus iareti



PORTE: Notalarn incelik ve kalnlk farklarn belirtecek ekilde notalarn yazlmasna
yarayan, yatay durumda birbirinden eit uzaklkta be paralel izgi ve drt arala porte denir.
Portenin izgi ve aralklar aadan yukarya doru saylr.


ANAHTAR : Anahtar portenin sol tarafna yazlan ve notalarn isimlendirmesini salayan
iarettir. Her anahtar yazld izgideki notaya kendi ismini verir ve dierleri de buna gre
isimlendirirler. Trk mziinde yalnz 2. izgiye yazlan Sol anahtar kullanlr.



GAM DZ : Herhangi bir notadan balayp inici veya kc olarak sekiz komu notann hi
kopmadan sralanmasna gam veya dizi denir.Gamlar pest (kaln) notadan balayp tiz (ince)
notaya doru sralanyorsa kc gam, tiz notadan, pest notaya doru sralanyorsa inici gam
adn alrlar.
Gamn her sesine derece ad verilir.
5






ARALIK (Intervall) : Sesler arasndaki uzaklktr. Bat mziinde ana olarak tam ve yarm
aralklar vardr. Trk mziinde ise bu isimlendirme bakadr bunu ileride greceiz.

Birli : (sesda, unison) Bir ses olduu yerde tekrar edilirse birli, sesdatr.



kili : Bir sese gre, st veya alttan bitiik derecelerine ikili denir.


l : Bir sese gre, st veya alttan kendi dahil nc sesine l denir.





Drtl : Bir sese gre, st veya alttan kendi dahil drdnc sesine drtl denir.


Beli : Bir sese gre, st veya alttan kendi dahil beini sesine beli denir.

6


Altl: Bir sese gre, st veya alttan kendi dahil altnc sesine altl denir.

Yedili : Bir sese gre, st veya alttan kendi dahil yedinci sesine yedili denir.



Sekizli: Bir sese gre, st veya alttan kendi dahil sekizinci sesine sekizli veya oktav denir.




















7

BATI MZNDE DETRME ARETLER : Deitirme iaretleri nedir?nne
geldii notay yarm ses incelten, kalnlatran veya eski haline dndren iaretlerdir. Bat
mziindeki deitirme iaretleri diyez, bemol ve bekardr.
Diyez: nndeki notay yarm ses tizletiren (incelten) iarettir.

Kanun-Tanbur 10
Bemol: nndeki notay yarm ses pestletiren (kalnlatran) iarettir.



Bekar : Diyez veya bemolle deitirilmi bir notay, diyez veya bemolden kurtarr.

ift Diyez: nndeki notay bir tam tizletiren (incelten) iarettir.

ift Bemol: nndeki notay bir tam ses pestletiren (kalnlatran) iarettir.

ift Bekar : ift diyez veya ift bemolle deitirilmi bir notay, bunlardan kurtarr.

8




BATI MZ SES SSTEM:

TAMPERE SSTEM : Tam ikili araln tam ortadan blnp burada bir nceki pest sesin
diyezinin ve bir sonraki tiz sesin bemolnn bulunduunu kabul eden sistemdir. Weremeister
tarafndan ortaya atlm ve J.S. Bach tarafndan gelitirilerek kullanlmtr. Salad bir
takm olanaklar nedeniyle gnmze kadar ok sesli bat mziinin z sistemi olarak
benimsenmi ve kullanlmtr. Tam aralklarn ikiye blnmesiyle bir sekizli (gam) ierisinde
birbirinden eit uzaklkta on iki ses meydana gelir. Bu sisteme tanpere sistemi denir.






Yarm Yarm

Herhangi bir notadan balayp inici veya kc olarak sekiz komu notann hi kopmadan
sralanmasna gam veya dizi denildiini dizi konusunda renmitik. Bat mziinde tam ve
yarm aralklar vardr. Bat mziinin ana sistemi olan tabii do gamnda bir sekizli ierisinde
be tam ses ikide yarm ses vardr.

Do-re aras tam ses
Re-mi aras tam ses
Mi-fa aras yarm ses
Fa-sol aras tam ses
Sol-la aras tam ses
La-si aras tam ses
Si-do aras yarm ses


Bu konuyu daha iyi anlamak iin Trk mzii ses sistemi ierisindeki koma konusunu
inceleyin.


9


TRK MZ SES SSTEM:

Aralklar konusunu anlatrken tam ses, yarm ses gibi kavramlardan sz etmitik. imdi nce
tam ses veya tam aralk, sonra da yarm ses veya yarm aralk dediimiz eyin ne olduunu
renelim.

Trk mziinde tam ikili aralk, kk kk birbirine eit dokuz parann birlemesinden
meydana gelmitir. Bu kk paralarn her birine koma ad verilir. rnein bir telin do sesini
alacamz yerine parmamzla basalm. Sonra ikinci parmamzla resesini alabileceimiz
bir yerine basalm. ki parmamz arasnda kalan uzakl lp dokuza blersek, iki
parmamz arasnda kalan uzakln 1/9 ini buluruz. te bu tam ikili aralk arasndaki her
1/9 paraya 1 koma ad verilir.




te tam ses, iki ses arasnda dokuz komalk uzaklk bulunan aralklardr. Bat mziinde
yarm ses ise, iki ses arasnda 4,5 komalk uzaklk olan aralklardr. Trk mziinde ise tabii
do gamn da mi-fa, si-do aralklar 4 komadr.







TRK MZ SSTEM VE KL ARALIKLAR

Trk mziinde herhangi bir tam ses pestten tize doru 1. , 4. , 5. , 8. , ve 9. komalarda birer
diyeze; yine tizden petse doru 1. , 4. , 5. , 8. , ve 9. komalarda da birer bemole sahiptir.
Btn bu diyez ve bemollerin zel ekilleri vardr.



10



TRK MZNDE KL ARALIKLARIN
SMLENDRLMES ve DETRME ARETLER

Trk mziine zg ikili aralklarn her birinin ismi ve harflerle gsterilen sembolleri vardr.
imdi bunlar bir cetvel halinde grelim:

ARALIIN ADI KOMA
DEER
DYEZ BEMOL SMGES

KOMA


1

j

q

F

BAKYE


4
s w

B

KK
MCENNEP

5
d e

S

BYK
MCENNEP

8
f r

K

TANN


9
g ee

T

ARTIK KL


12-13

-

-

A - A
12 13

Artk Trk mziinde diyez ve bemolden sz ederken diyezin tanmnda, deeri kadar
tizletirir, bemoln tanmnda ise deeri kadar pestletirir diyeceiz. Bunun nedeni Trk
mziinde deiik koma deerlerine sahip olmasndandr. Dier bir deyile diyez ve
bemollerin deerleri birbirinden farkldr. Bat mziinde Do-re ikili aral tam ses olarak
tanmlanyorsa, Trk mziinde artk bu arala tanini aral diyeceiz ve bunu T harfiyle
simgeleyeceiz. Aynen mi-fa; si-do aralna yarm ses tanm yerine bakiye diyeceimiz ve
bunu B harfiyle gstereceimiz gibi. Bu harfler tek bana ne diyezi ne de bemol gsterir
sadece iki ses arasnda matematiksel deer olarak ka komalk bir aralk bulunduunu anlatr.
Trk mzii sisteminde herhangi bir iaretle deimemise mi-fa, si-do aral drt koma
(bakiye)araldr. Bu araln simgesi de B dir

Artk Trk mziimizdeki aralklar ve deitirme iaretlerini kullanacaz. Bu iaretlerin
koma deerlerini, sembollerini ok iyi ezberlememiz gerekir. Aada kendi kendinize
uygulayacanz bu konuyla ilgili testin tm sorularn cevaplamadan bir sonraki konuya
gememenizi neririm. Unutmamanz gereken en nemli faktr, sabrl olmaktr. Haydi
bakalm kolay gelsin.







11

te grdmz bu deiik aralklar, deiik sralamalarla yan yana gelerek eni adn
verdiimiz drtl ve belileri olutururlar. Bu drtl ve beliler deiik sralamayla eklenerek
makam dizilerimizi meydana getirirler.




TRK MZNDE BR SEKZLDE (DZDE) BULUNAN 24 ARALIK
ve 25 PERDENN SM VE YERLER





Bu tablo size ok karmak gelebilir ama bilimsel olarak bu listeyi verdikten sonra imdi artk
ok sklkta duyacanz ana perdelerimizin Trk mziindeki isimlerini renmeye
balayalm m!





12






























13

TRK MZNDE DZ MEYDANA GETRMEYE YARAYAN
ZEL DRTL ve BELLER

eni lezzet, tad demektir. Trk mziinin temelini eni adn verdiimiz drtller ve
beliler oluturur. Bu drtl ve belilerin bir ou tam drtl ve belilerdir. Bu drtl ve
belilerin birbirine eklenmesinden ise Trk mziinin eitli farkllktaki makamlar oluur.


ZEL DRTLLER : aralnn toplam 22 koma olan tam drtllerdir. Buradan da
anlalaca gibi bir eninin tam drtl olmas iin aralnn toplamnn 22 koma olmas
gerekir.













14








ZEL BELLER : Drt aralnn toplam 31 koma olan tam belilerdir. Buradan da
anlalaca gibi bir eninin tam beli olmas iin drt aralnn toplamnn 31 koma olmas
gerekir.





15









DZ NEDR ? :

Daha nce dizinin ne olduunu ok ksa olarak aklamtk. imdi bilgilerimiz oaldka bu
konuyu daha da detayl olarak renmemiz gerekir. Ne demitik; Bat mziinde dizi
Herhangi bir sesten balayp, kc veya inici olarak 8 komu notun hi kopmadan
sralanmasdr. Trk mziinde ise dizi daha nce rendiimiz bir drtl ile bir belinin
veya bir beli ile bir drtlnn birbirine eklenmesinden oluur.
yleyse Trk mziinde diziyi ; Bir drtl ile bir belinin veya bir beli ile bir
drtlnn birbirine eklenmesinden meydana gelen 8 komu notann hi kopmadan
sralanmasdr diye tanmlayabiliriz.

Drtl ile belinin veya beli ile drtlnn ek yerindeki ses yani nota ortak
olduundan dizi 9 deil 8 sestir.

16




te mziimizde var olan eitli drtl ve belileri ucuca ekleyip ok deiik makam dizileri
meydana getirebiliriz. Artk makamn ne demek olduuna ok yaklatnz. imdi renmeniz
gereken en nemli kurallardan biriside bu dizileri meydana getiren her sesin bir ismi ve o
dizideki grevidir.





DZNN SESLERNN SM VE GREVLER:

Diziyi meydana getiren her sese genel olarak derece ad verildiini daha nce renmitik.
te bu dereceler makam dizisindeki grevlerine gre ayrca isim alrlar ( durak, gl, asma
karar perdesi) gibi. Dizilerimiz kc veya inici olabilirler. Esas olan kc ekilleridir.





1. derece: ( Karar perdesi, durak) sesi) Bu isimlerin verilmesinin nedeni, o makam
dizisinden yaplm mzik eserinin en sonda 1. derece zerinde sonulanma mecburiyetidir.
17

Bu bir kuraldr. Trk mziinde btn makamlar 1. derece zerinde sona ererler. Bu yzden
dizinin en nemli perdesi 1. derecedir.

2. derece : Grevi ok nemli deildir.Baz makamlarda asma karar perdesi olabilir
ve o zaman nem kazanr.

3. derece: Asma karar perdesi olduu zaman nem kazanr. 4. derecenin gl olduu
makamlarda gl alt adn alr.

4. derece: Dizinin altnda 4 l varsa 4. derece dizinin ek yerindedir ve gl adn
alr. Glnn dizideki nemi karar perdesinden sonradr.

5. derece: Dizinin altnda 5 li varsa, 5. derece dizinin ek yerindedir ve gl adn
alr.

6. derece: zel bir ismi yoktur. Baz makamlarda asma karar perdesi olarak kullanlr.

7. derece : (Yeden) Bu szn karl bir eyi bir yere ekip gtrmektir.
Gerektende 7. derece nameleri 8. dereceye doru srkler. Trk mziinde her makam 1.
derece zerinde biteceinden, 8. derecenin bir oktav pesin de yer alan yani durak perdesinin
altnda olan ve 7. dereceyle ayn ismi tayan perde esas yedendir. Grevi nemlidir.

8. derece: (Tiz durak) nici makamlarda ve dizi genilemelerinde ok nemlidir. nici
makamlarda 8. derece gl grevindedir. Bu nedenle nem kazanr.

imdi bu dereceleri rneklerde grelim:


Dizinin altnda drtl, stnde beli varsa




Dizinin altnda beli, stnde drtl varsa

Asl 1. Derece 2. Derece 3. Derece 4. Derece 5. Derece 6. derece 7. Derece 8. Derece
yeden Durak Durak st Gl Nazari yeden Tiz durak
18



Asl 1. Derece 2. Derece 3. Derece 4. Derece 5. Derece 6. Derece 7. Derece 8. Derece
yeden Durak Gl alt Gl Nazar yeden Ti z durak


Son olarak dizide ad geen yeden, karar, asma karar, gibi tanmlamalar da renerek
makamlarmza ulaacaz.






YEDEN ETLER:
Trk mziinde iki eit yeden vardr:

1. Yarm sesli yeden: Durak perdesinden yarm ses aadadr. Yani durak perdesinden 4
veya 5 koma aasndadr.



2. Tam sesli yeden : Karar perdesinden bir tam ses aadaki yedenlerdir. yani durak
perdesiyle arasnda 9 koma uzaklk vardr.

19



KARARLAR : Mzik lisan gibidir. Kelimeler, cmleler, yarm cmleler, sorular, cevaplar
vardr. Lisan konuurken bunlar ( ? , . = ! ) gibi iaretlerle yazarz. Mzikte ise bu ii
kararlar stlenmitir. Trk mziinde 3 eit karar vardr:

1. Tam karar: Herhangi bir mzik eserinin sonunda ve Trk mziinde mutlaka 1. derece
zerinde yaplr. Dil deki noktann karldr.

2. Yarm karar : Basit makamlarda makam dizilerinin ek yerindeki perdede gldr. te
yarm kararlar her makamn gl perdesi zerinde yaplrlar. Dil deki virgl iaretinin
karl diyebiliriz.

3. Asma karar : Hangi perde zerinde yaplaca kesin deildir. Her makama gre deiir.
Dil deki karl soru iaretidir diyebiliriz.


DZLERN GENLEMES : Bir dizi en az sekiz sesten oluur. Bu sekiz sesli dizi teorik
olarak bir eser iin yetebilir. Ancak teknik ve estetik bakmndan baktmzda sekiz sesten
daha fazla seslerin bizlere gerektiini syleyebiliriz. Hemen her mzik aletinde 15- 20 ve
insanlar da ise 13-14 daha da 15-16 ses bulunur. te bu deiik yorumlamalar iin
dizilerimizi eitli ekillerde zenginletirmemiz olasdr. Biz buna Trk mziinde dizilerin
genilemesi adn veriyoruz. Bu genilemeler iki ekilde yaplr.
1. Simetrik genileme: Dizinin durak perdesi zerinde bulunan drtl veya beli tiz durak
olan 8. derecenin zerine tanr buna Trk mziinde grme adn veririz.



Ayn ekilde durak perdesinin zerindeki drtl veya beli bu kez durak perdesinin altna
grlr.

20




2. Yeni dizi oluturmak : Bu eit genilemeler de gl zerinde bulunan eni bir dizinin
alt ksm gibi dnlerek bunun zerine yeni bir eni eklenerek makamn gl perdesi
zerinde yeni bir dizi oluturulur.







SEYR : Dizide makam meydana getirecek ekilde gezinmeye seyir denir. trl seyir
vardr.

1.kc seyir : Durak perdesinden veya etrafndaki seslerden balayarak tize doru kclk
gsteren seyirlerdir. rnek: Rast makam.
2. nici seyir: Tiz durak veya civarndan balayp peste doru inicilik gsteren seyirlerdir.
rnek: Muhayyer makam.
3. nici kc seyir: Gl civarndan seyire balayan seyirlerdir. rnek: Basit Suzink
makam.

DONANIM : Her makamn bir dizisi ve bu dizideki drtl ve belilerin deiik aralkta
olduunu rendik. Bu farklln eitli deitirme iaretleriyle elde edildiini de biliyoruz.
te her makam dizisinde drtl ve belilerde oluan deitirme iaretleri hemen anahtardan
sonra yazlr. Buna donanm denir.

rnek : Uak makamnn dizisinde si perdesinde koma bemol vardr grdnz gibi dizi
ierisinde baka deitirme iareti yoktur.
21



yleyse donanma sadece koma bemoln yazarz.