>>>Aratrmac Yazar Prof.

lknur GNTRKN KALIPI

Hepimizin bildii gibi Mustafa Kemal ATATRK dnya dneminin
liderleri ierisinden 21 nci yzyla geebilen tek liderdir. stelik
dier liderler kendi halklar tarafndan yok edilmemin acsn
yaamken, o hala halknn ve dnyann nabznda en byk canllyla, sevgisiyle,
saygsyla hala yaayabilen dnyadaki tek lider. nemli olanda sanrm, yaarken
lmek deil, ldkten sonra
da bu kadar uzun sre canl kalabilmeyi baarmak deil midir?
ATATRK' biz hep tarihe mal olmu ynleriyle tandk: Asker
ATATRK ya da devlet adam ATATRK olarak. Bu verdiim rnek dnyada tek
olan rnektir. Zaten herhalde
bir bakasna da rastlamamz mmkn deil. En byk dman; hani u ordularn
denize dkt dman, Yunan bakomutan Trikopis. Hibir zorlama olmadan,
hibir bask olmadan her Cumhuriyet bayram Atina'daki Trk bykeliliine gidiyor
Trikopis, ATATRK'n resminin nne geiyor ve sayg duruunda bulunuyor. Byle
bir saygy en byk dmannda uyandrabilen bir Mustafa Kemal. Yl 1938,
General McArthur'un en zor, en problemli, en
buhranl dnemi. Birden ok sklr ve yannda duran yzyirmiden fazla kiiye dner
ve aynen yle der:
"u anda hibirinizi deil, byk istidad ile Mustafa
Kemal'i grmek iin neler vermezdim" dedirten o byk zlemi ve onu oluturabilen
Mustafa Kemal'i. Yada, yl 1938. Bir ran'l air bir Tahran gazetesine lm zerine
bir iir yazar. te o iirin iki msrasn sizlerle paylamak istiyorum. Diyorki; "Allah bir
lkeye yardm etmek isterse onun elinden tutmak isterse bana Mustafa Kemal gibi
lider getirir." dizelerindeki bu kskanl oluturabilen Mustafa Kemal.
Yl 1976, UNESCO yelerine bir neriyle gelir. neri
paketindeki bir cmleyi sizlere okumak istiyorum. Diyorki "Bu gn
UNESCO'nun zerinde alt btn projelerin isim babas Mustafa Kemal'dir."
neri nedir ? neri ise onun doumunun yznc ylnda, 152 yesi vard
UNESCO'nun 152 lkenin devletleri ayn anda kutlasn nerisidir. Birden sve
delegesi ayaa kalkar ve yle syler:
"Ne yani dnyada bu kadar devlet adam var hepsinin doum
gnn byle kutlayacak myz?" eklindeki kinayeli szlerine, Rus
delegesi ayaa frlar yumruunu masaya vurur ve 152 lkenin delegelerine
aynen yle syler;
"Gen delege arkadam hatrlatmak isterimki ATATRK yle
dnyadaki herhangi bir lider deildir, brakn onu bir yl anmay her
lke her problemimizde are olarak aramalyz" szlerini dktrtebilen
bir Mustafa Kemal. Sonra nemi olur? UNESCO tarihinde ilk ve tekdir hi negatif oy
yok, hi ekimser oy yok 152 lke u metne imza atar; hani sve delegesi demiti
ya "ne yani" diye. O sve delegesi bu imzann atld gn mikrofona gelir ve aynen
unlar syler; "Ben ATATRK' inceledim btn lkelerden zr diliyor ilk
imzay ben atyorum" diyecektir. te o muhteem belge diyorki;
" ATATRK KMDR; ATATRK ULULARARASI ANLAYI, BRL, BARI
YOLUNDA
ABA GSTERM STN K, OLAANST DEVRMLER
GEREKLETRM BR
NKLAPI, SMRGECLK VE YAYILMACILIA KARI SAVAAN LK NDER,
NSAN

HAKLARINA SAYGILI, DNYA BARIININ NCS, BTN YAAMI BOYUNCA

NSANLAR ARASINDA RENK, DL, DN, IRK AYIRIMI GSTERMEYEN, E
OLMAYAN DEVLET
ADAMI, TRKYE CUMHURYETNN KURUCUSU"
Var m byle bir metin! Bir filozof derki "bir lke iin kstas aradnz zaman o
lkenin en byk liderini gzden geirin" u
anda kstas arayan lkelere sanyorum bundan daha iyi bir metin
gsteremeyiz. te bu metin 152 lke tarafndan imzalanmtr. Ei
olmayan devlet adam metni. Peki daha sonra ne olmutur; 151 lkede hemen
hemen bir yl boyunca her yerde bu metni grebiliriz, soruyorsunuz bana o bir lke
kim? te o lkenin adn vermeye benim dilim maalesef varmyor. Hadi gelin Haiti'ye
gidelim. Yl 1996, Haiti Cumhurbakan lr. Bir vasiyet brakmtr. Haiti'ye baktm
haritada bir kutup kadar uzak lke. Haiti Cumhurbakan 1996 da ldnde vasiyeti
alr. Vasiyetinde mezar tana yazlmas iin bir metin brakmtr. Haiti
Cumhurbakannn bugn mezar tanda yazan hitabeyi sizlere okumak istiyorum.
Diyorki "Btn mrm boyunca Trkiye'nin lideri Mustafa Kemal ATATRK' anlam
ve uygulam olmaktan dolay mutlu ldm" Peki yllar bir ey deitirir mi? Hayr.
2000 ylnda bizim medyann kard bir bilgi var, ABD Bakan milenyum mesajn
veriyor. Mesajn bir yerinde aynen unlar syler; "Bugn milenyumun hi phe
yoktur ki tek devlet adam Mustafa Kemal ATATRK'tr. nk o yln
deil asrn lideri olabilmeyi baarm tek liderdir." 2000 de ABD
Bakanna ite bu gerei de ifade ettirebilen bir Mustafa Kemal var. Asker Mustafa
Kemal'in, Devlet adam Mustafa Kemal'in ok dnda bir Mustafa Kemal.
2003 de bir ey deiti mi?, 2004? Hayr. 2004 de bir
konferans veriyorum birden bir hanmefendi ayaa frlad. Dediki "Ben Norveliyim
ve u anda Norve'te ok sk kullandmz bir deyim var, bu deyimin anlamn
anladm" dedi. Hanmefendi "nedir o deyim" dedim. "Norvee'de "ATATRK gibi
dnmek" deyimi var. ok sk kullanrz bu
deyimi" "nerelerde kullanrsnz" dediimde "Hani bir problem veririz
z diye o da tembellik eder zmez. Deriz ki ona bu problemin mutlaka zm
var. Birde ATATRK gibi dn". O gn otelime geldim televizyonu atm o kadar
ok kiiye bir de ATATRK gibi dn dediimi hatrlyorumki galiba Norvee'den
ok bizim dilimizin bu deyime
fazlasyla ihtiyac var diye dnmeden de edemedim.
Bir ngiliz gazeteci ATATRK'le bir rportaj yapar.
Rportajn Amerikan Byk Ktphanesinden bulup getirttim ve bir
yerinde Mustafa Kemal'e yle sorar gazeteci; "Birlemi Milletlere ye olmay
dnyor musunuz?" Mustafa Kemal'in cevab aynen yle : "artlarmz koyarz.
Kabullerine bal. Biz mracaat
etmeyiz ye olmak iin. Eer davet gelirse dnrz". Evet, Birlemi Milletler
sadece Trkiye'yi davet edebilmek iin yasasn deitirir ve
ilk davet edilen lke olur Mustafa Kemal'in lkesi, Trkiyesi Birlemi Milletlere.
Sanyorum ondan feyz alacamz ok ey var aslnda Mustafa Kemal'den. Ama bu
arada 2005'de daha yeni iki gn nce yabanc gazeteyi okuyorum. Srmanet
byk puntolarla u bal atm "Bu gn Ortadou'ya dzinelerle ATATRK lazm".
dedim yazara ATATRK ' hi tanmyor herhalde. Dzineye hi gerek yok tek bir
tanesi de yeterdi aslnda. rnek vermeye devam edersem inann konferans byle
biter. Filipinlerden in'e kadar o kadar ok rnek varki. Ama grdk 1925'de

1938'de 1996'da 2000'de 2005'de her lkeden, her cinsten, her statden
insann zlemle, sevgiyle, saygyla arad ama bizim olan bir Mustafa Kemal'den
bahsediyoruz. Bu gn Trkiye'nin en byk sorunu nedir? dersem
cevap olarak kulama gelenler unlar; ekonomi diyorsunuz isizlik
diyorsunuz. Ama bence Trkiye'nin ok nemli bir problemi var o problemi zersek
Trkiye ekonomiyi de zer Trkiye isizlii de zer. Evet Trkiye'de lider yetitirme
sorunu var.
Lider deyince de nedense hep siyasi lider anlyoruz ben
ondan bahsetmiyorum, benim lider dediim ok kapsaml bir kavram. Yoksa
iersindeki tek bir terimdir siyasi lider veya sosyal lider. Ama lider dediim zaman
ben asrn lideri dnya liderinden bahsediyorum. te byle liderlere ihtiyacmz var.
Ben imdi soracam size u anda karmda pek ok gen arkadam oturuyor.
Bunlardan bir tanesinin bir ka dnem sonrasnn Cumhurbakan, Genelkurmay
Bakan yada Babakan, Maliye Bakan yada evinin anne babas olmadn bana
iddia edebilir misiniz? Belki sizsiniz, ama bilinizki ite bugn sizlerle paylaacam
konu asrn lideri, dnya lideri yada lider olmann kk srlarn ATATRK'le sizinle
paylaacam.
lk srrmz; ATATRK tamam arkadam ben topraklarnz
kurtardm askeri bir dehaym deyip yerine ekilmemi hemen asker
elbisesini kartp sivil elbisesini giymi ve inanrmsnz snrlarn
hangi snrn lideri ise o snrlarn ierisinde ne var ise ama ne var
ise tandan toprana hepsinin ama hepsinin sorumluluunu omuzlarnda
hissetmitir de onun iin Mustafa Kemal bugn dnya lideridir. Nasl m ?
ATATRK' alarken tarih ok ender tespit etmitir. 25
yllk aratrmacym, 7 tespitim oldu. lki anakkale'de topu atmz
balad srada dkt gzyadr, bir dieri ise hepimizin bildii
bir hikaye ama ben yine de anlatacam. O gnn Ankaras kurak, orak
bir ky. ankaya'dan meclise gelirken yol zerinde sadece ama sadece bir tek ide
aac varm. ATATRK o ide aacnn nnden geilerinde arabasn
durdururmu, inermi ve o ide aacna selam verirmi. "Aman
demiler paam ne yapyorsunuz byle?", "Eee o demi yediim meyvenin,
sndm glgenin, soluduum havann bir neferi. En az dier neferler kadar
bunun da selama hakk var". Yani "niye aryorsunuz?" der gibiymi. Ve bir gn
yannda bulunan arkadana "te bu benim..."derken bide bakyor aa yok ortada
hemen iniyor "Ne yaptnz bu aaca"
diyor. "Paam" diyorlar "yolu geniletmek iin mecburduk kestik o
aac". "Yahu diyor bitek bana soraydnz bu aac kurtaracak bir yolu mutlaka
bulurdum" diyor. Daha fazla dayanamyor, arabasna biniyor, ofrnn ve
arkadann gz nnde hngr hngr alamaya balyor. Bir tek ide aac iin
mi dersiniz? Hayr. ok zor artlarda kurtard bu topraklarda yetien bir canldr ve
lideri olduu iin de bu topraklarn da o ide aacnn da sorumluluu Mustafa
Kemal'in omuzlarndadrda onun iin.
Galiba imdi anlatacam inanlmaz
projeyi de o gn dnmeye balad. Hani "Bir daha byle bir eyle karlaabilirsem
nasl mdahale edebilirim" diye. ok deil doa katliam, en kolay yaptmz
katliam.
Yl 1930 ATATRK Yalova kkne doru kmakta. Bir de bakar
bir bahvan koca bir nar aacn kesmek zeredir. "Yahu" der"sen > hayatnda hi
byle bir aa yetidirdinmiki? Kesmeye muktedir
gryorsun kendini ve niye ?" der. Bahvan derki; "Paam nar aacnn
kkleri kkn temelini kaldrd, yapraklar da kkn pencerelerine
mdahale ediyor. Ya kk kaybedeceiz ya aac keseceiz. Onun iin de
kusura bakmayn ama biz aac kesiyoruz". Bir an dnr; "Hayr

gerekirse kk aatan uzaklatrrz" der. Derlerki bu gn Mustafa

Kemal bir ho. Ne demek kk tutupta aatan uzaklatrmak? Ama inanrmsnz
mhendis deil, mimar deil, ziraat deil ama ne yapar biliyormusunuz?
stanbul'daki kpr altndaki tramvay raylarn
Yalova'ya tatr. Kk hi ykmadan olduu gibi tutarak kendisi de
kazma krek temelini kazar ve kkn altna tramvay raylarn deyerek
kk aatan 4 metre 80 santim kenara ekerek hala Cumhuriyetimiz gibi
ayakta durmakta olan nar aacnn kurtuluunu temin eder.
Yl 1930. Dnya evre lafn ne zaman etmeye balad? 1980
den sonra. 1980 den nce, 1930 ylnda dnyaya somut bir evre dersi vermektedir
Mustafa Kemal aslnda. Ama, biraz ac parantezlerim olacak bu konferansmda. lk
ac parantezimi ATATRK kimdir belgesiyle amtm, ikinci ac parantezim burada
olacak. Hadi gelin 5 Mart 1996 ya gidelim yani gnmze yakn bir gn. "ATATRK
ve Trk kadn" konulu tiyatrolu konferansm 25 genle sunuyorum. 25 genle
birlikte prova yaptk, yorulduk, oturduk, televizyonu atk. ikinci haber olarak 6
dakika mddetle ve 5 kere grnt zumlanmak zere nemli bir haber verildi
televizyonda. Haberi aynen aktaryorum, diyordi ki "Amerika da
eski bir nl bir mzikhal hi yklmadan dnyada ilk kez uygulanan bir yntemle
raylar zerinde iki metre kenara ekilerek yerine yeni bir binann yapld" haberiydi.
Dnyada ilk kez laf da be kere edildi. genlerden biri kalkt bana ne dedi biliyor
musunuz? "Ya retmenim biz tarihe pek bir daldk. Bakn el alem neler yapyor?
Teknik, medeniyet biraz da onlara baksak" diyince arivimde 1930'da ATATRK'n
bu ii
yaparken ekilmi resimleri, raylar zerindeki ekilen resimleri
gsterdim kendilerine ve dedim ki "u anda ne syleyeceksiniz bana?". Bir gen
kalkt ne dedi biliyor musunuz? "Ya retmenim su bizde mi?
Biz bu konuyu ilk defa sizden duyuyoruz, sizden gryoruz bu resimleri".
Ama o haberi bugn milyonlarca Trk genci izledi ve oturdular 25 gen, bu haberi
veren televizyona bir faks ektiler. Faksta aynen u yazyordu "kinci haber olarak 6
dakika mddetle ama be kez u resimleri gstermek suretiyle bu arada da mutlak
suretle mesaj iletin dediler "Bu gn 1996, Amerika ekiyor raylar zerinde iki metre,
yerine yeni bir bina yapyor, 1930 ATATRK ekiyor 4 metre 80 santim, bir aa
kurtarmak
iin" bu mesaj da ok iyi verin dediler. l 1996 idi. Yl 2005 hibir
televizyonda izlediniz mi? zlemediniz. Ya hocam siz bize bir tek nar aac ve ide
aac
anlattnz bunlar ATATRK'n hayatnda tek tek rnekler olabilir. Hadi gelin
Stz'ne gidelim, hani u Ankara yaknlarndaki, o zaman iin 80 tane st
aacnn olduu yere. Stzne ATATRK hep dinlenmek iin gelirmi. Bir
geldiinde galiba dndn sesli olarak aktarm;
"Ah ! burda bi kulbem olsayd keke". "Ya paam istediin bir kulbe olsun hemen
yaparz uraya" demiler. "Buradaki aalara ne olacak peki". "Paam burdakiler
st aac; gnlsz aatr. Skeriz baka bir yere dikeriz, mutlaka tutar" demiler.
Bir an durur, "Bir tek artla kabul ederim" der. "Burda yetecek kadar st aacn
kendi ellerimle skeceim, kendi ellerimle dikeceim, nce tuttuklarn greceim,
sonra kulbe yapmna izin vereceim". Yani bugn betonu yeile tercih eden
zihniyete bence en gzel rnek tekil eder bu. Ne yapar biliyor musunuz? Trkiye
Cumhuriyetinin Cumhurbakan Mustafa Kemal ATATRK makamn
ankaya'dan Stz'ne tatr hasrlar zerine. Kabullerini orda

yapar, imzalarn orda atar, adrda kalr ama st aacn sker,

kendi elleriyle diker, tuttuklarn grr, ondan sonra bugn ok kck
ama verdii mesaj olaanst byk olan bu Stz'ndeki kk ATATRK
kulbesinin yaplmasna izin verir.
25 yllk aratrmacym. Benim elimde 130 belge var bizzat
evre hareketine bedenen katldna dair. Sade bende 130 belge, kim bilir ka
belge var. Keke diyorum, keke bu belgeler, baz gnler bizi okullar da bu kulbeye
gtrpte burada anlatlsayd. sanyorum bugn
betonu yeile tercih eden hibir belediye bakan yetimezdi.
te bu anlamda sahneye imdi Tahsin OKAN'u davet edelim.
Tahsin COKAN o zamann gen bir ziraat mhendisi. "Gel Tahsin seni bir yere
gtreceim fikrini almak istiyorum" diyor. Giderler, gsterdii yere bakar Tahsin Bey.
Bataklk, sivrisinek salgn, hayvan lelerinin olduu berbat bir arazidir. "Ya paam
hayrola" der. Atatrk, "Buraya btn masraf cebimden olmak zere bir orman iftlii
yapmak istiyorum" der. "Ya paam burann slah ya sizin paranz tketir ya da
zamannz, neden bu kadar mmbit topraklar varken gelip de buray tercih ettiniz?"
der.
ATATRK'n cevab ATATRK'edir. Derki "Ben en zor olan
yapaymda siz arkamdan kolaylar nasl olsa yaparsnz." Ne bilsin ki en kolaylar
bile abuk ykabildiimizi ama, bu aradaTahsin OKAN "Paam burda hibir ey
yetimez, pek uramayn" der. Ama dinleyen kim. Derki "Tahsin buraya ziraatileri
getir ve incele bana resmi bir yaz getir burasyla ilgili". Biraz sonra Tahsin COKAN
ok mutlu, kendi dedii kt, zerinde "Burada hibirey yetimez"yazl, altnda da
ziraatilerin imzasnn olduu bir belgeyi Mustafa Kemal'in nne koyar. ATATRK
biraz mtebbessim okur bu yazy. Kaleme alr, bu kadn yanna aynen unlar
yazar "BURASI VATAN TOPRAIDIR, KADERNE TERK EDEMEYZ".
Etmez de. Ayn Sakarya savunmas gibi akasya savunmasn ele alr, am ve
kknar oraya 30 Austos olarak tamamlar ve hi unutmayacamz bir gn, ltfen hi
unutmayn, tarihte atladk bu gn, 25 Mays 1933. Ne yapar biliyor musunuz? Hani
5 Haziranlarda kutladmz bir gn var, evre gn deil mi? evre gn ne zaman
kutlanmaya balad? 1980 den sonra. Peki 25 Mays 1933, ATATRK ne yapt? lk
evre gn kutlamasn yapt. Hem de bugn okullara soruyorum diyosunuz ki ne
yaptnz diye "ya aa diktik diyorsunuz ya p topladk" yle falan deil. Btn
Ankara halkn bedava trenlerle buraya getirtiyor, aalar boy vermiler,
altnda dinlenmektedirler, havuz yaplmtr, ocuklar yzmektedirler. Hatta btn
masraf cebinden demitir ama kr da almamtr, buraya
bir fabrika yaptrmtr, st rnleri retilmektedir, herkes
yemektedir. Herkes ok mutlu ama en mutlusu Mustafa Kemal ATATRK. Nebizade
diye bir arkada var, Nebizade'nin kafa ok
kark. "Yahu paam senden baka bir tek kii burada bir aa
yetieceine inanmad. Peki sen nasl anladn burda orman olacan?" der. "Gel
Nebizade gel, imdi anlataym sana. Hani Tahsin OKAN'n burda birey yetimez
dedii gnn akam tebdili kyafetle ankaya'dan katm, burdaki kyllere geldim.
Kyller beni tanmadlar. Kyllere, aalar dedim burda aa yetiip
yetimeyeceini bana en kolay yoldan nasl ispat edersiniz dedim. "Al dediler", bana
bir testi su verdiler, bir de kazma krek. "Kaz oray iki gn sonra gel biz sana ne
olacan
syleriz" dediler. Ah o iki gn ankaya'da nasl geti bir Allah bilir
bir de ben. ki gn sonra gittim testiyi kardm, testinin iinde su
bitmiti, kyllere uzattm. Dediler ki bana "aa testide su kalmam, toprak su

emiyor, bakma bunun stnn kurak olduuna, biraz ura burda ne ekersen
biersin". Ve hani Tahsin COKAN'n o raporu bana getirdii gn ben oktan projeye
balam epey de ilerlemitim" diyecektir.
Dnya lideri olmak yle kolay deil biliyor musunuz. Hani
ATATRK'e kimdi en ok kar kan, evet Tahsin COKAN'd. Onu da ATATRK
buraya mdr tayin eder. Evet lider olmak hakikaten kolay i deil. Bu arada biz bu
130 belgeye hi almamz. almadmzn en ac rneini Trkiye yaad
zaten. Neydi o rnek "17 Austos depremi". Evet deprem bir kaderdir ama kader
olmann tesinde dolgu alan kt, dolgu binalar kt. Oysa 1930'dan beri bize
"ltfen tabiatla oynamayn,
tek bir aala bile oynamayn" diye bize rnek olan bir liderimiz varken yaadk bu
acy. Bizler iyi deerlendirmemiiz onun evre hareketini ama bakn dnya ne gzel
deerlendirmi hareketini. Ben size bu bilgileri vermek iin 1919 baladm ve bugne
kadar kan btn gazete ve dergileri taryorum. Taramam srasnda 28 Temmuz
1933 gnn Cumhuriyet gazetesinde bir haber okudum. nanlmaz bir haberdi. Hani
bir iek alyoruz, krmz renkte, hediye gtryoruz ve adna da "ATATRK iei"
diyoruz. O ATATRK ieinin adn biz koyduk zannediyorduk ama bakn gazeteyi
aynen okuyorum. Gazete haberi u "Chicago zel,
geenlerde Wanderbit niversitesi profesrlerinden doktor Kirk Landn
laboratuarlarnda muhtelif ameliyeler neticesinde krmz renkte yeni bir iek elde
edilmitir Profesr bu yeni iee isim ararken yannda duran ama Tarsus Kolejinde
ATATRK'le tanm, ondaki tabiat bilgi ve ilgisine hayran olan bir dier profesr bu
iee ATATRK isminin
verilmesini nermitir. Ve bu neri dnya nebatat dairesine iletilmi ve ATATRK'n
yapt almalarn anlatld toplantda oy birliiyle kabul edilmitir". Yani dnyadaki
her lkede bu iek Gazi ATATRK adyla retiliyor ve satlyor.
Peki baka bir lider varm diye aratrdm bir iee adn veren, baka hibir lider
yok. nk tabiatyla bu kadar btnleebilen
bir lideri dnya tarihi yazmamtr. Diyorki Mustafa Kemal "evre
hareketi dnda eer lider olacaksanz eer lider olmaya kalktysanz ki iinizde
renci arkadalar var mutlaka snf bakanlar vardr eer snf bakan olacaksan
bu bi liderliktir snrn nedir? snftr snfn ierisindeki tek bir tebeir tanesi tek bir
sra tek arkadann problemiyle ilgilenemeyeceksen o liderlii kabul etmeyeceksin
demektedir
Mustafa Kemal.
Peki ikinci srrmz ne? kinci Srrmz; dnya tarihi
sadece bir sfat Mustafa Kemal'e vermitir. Baka dnyada hibir
liderin alamad bir sfattr bu hangi sfat m? Ne dersiniz? Evet
Baretmen diyen var aranzda, hogrl evet biliyorum hepsi
gnlnzden geen sfatlar ATATRK'n ama soruyorum sizlere bir insan
doumundan lmne kadar ya bir askerdir, ya bir devlet adamdr ya evrecidir ya
tiyatrocudur ya sanatdr ya arkeologdur bir eydir. Ama bunlarn hepsi birden
olabilen dnyadaki tek lider Mustafa Kemal ATATRK olduu iin dnyada "kltr
antropolou" sfat verilebilen tek lider Mustafa Kemal'dir.
"Kltr Antropolou" nedir ne deildir uzun uzun banz
artmayacam. Hadi gelin 5 Mays 1935, Ahlatlbel'e gidelim.
Ahlatlbel Ankara yaknlarndaki kazlarn balad yer biliyorsunuz.
Btn arkeoloji kazlarnn yaplma emrini veren Mustafa Kemal,
mzelerin alma emrini veren de Mustafa Kemal. Ama bugnklerde olduu
gibi an, kazn, imza; yle deil. Nasl yetimi inann, 25 yllk

aratrmacym hi anlamadm. Bakyorsunuz Efes kazlar balyor iki kere gidiyor,

Konya'da Asar kazlar balyor banda, birde bakyorsunuz Ahlatlbel kazlar
balam banda, toprak alyor, lyor, biiyor. "Ya ne yapyor Mustafa Kemal"
diyorlar. ankaya'ya
gidiyor, ankaya'da gn gece hi uyumadan; uyumamak iin alnna slak
bezler koydurmu, birilerini aryor, telefonlar ediyor bir heyecan bir tela. gn
sonra "gelin diyor Ahlatlbel'e gidiyoruz". Hemen geliyor diyorki "arkeologlar
toplann". Biliyorsunuz balarnda en byk arkeoloumuz Zbeyir KOAR var. Bu
Zbeyir KOAR'n bire bir ansdr. Toplanyor ve diyorki Mustafa Kemal heyecanla;
"kazdnz yer yanl, uray kazmanz gerekir". Yabanc arkeologlar "el insaf
paam, anladk iyi askersin iyi devlet adamsn ama yani bu ite bizim iimiz niye
karyorsun" der gibi aralarnda birka ey oluyor ama emir byk yerden.
Balyorlar Mustafa Kemal'in gsterdii yeri kazmaya. Sonu mu? Btn bulgular
ordan kacaktr. nat uruna, kendi ceplerinden der ve
kendi dedikleri yeri kazarlar hibir bulguya rastlamycaklardr.
Bunun gn sonras, ATATRK Galip ARCAN'n yazd "Srat Kprs" adl piyese
davetlidir. Davetiyede byle yazar piyesin banda mutludur biraz >sonra
sinirlenmeye balar bir mddet sonra bitince "bana Galip ARCAN' aarn!" der.
Galip ARCAN gelince "bu piyesi siz mi yazdnz? "der. "Evet paam ben yazdm".
"Hayr, bu bir Bolunun Flor Doranj adl boldvilin'in aynen evirisi neden bunu
belirtmediniz hakknzda soruturma atryorum" diyecektir. Buna benzer pek ok
any da okuyunca ne dedim biliyormusunuz. Samimi konuacam inann sizlerle.
Dedim ki "a be Atam boldvilin'e varncaya kadar ne zaman okursun? ne zaman
kafanda tutarsn". Ve o srada ne yaptm biliyor musunuz? Yirmi yllk
aratrmacydm, ATATRK'le iddiaya girmek gibi, dedim "senin banda durmadn
ilerletmeye almadn bir alan bulmak benim boynumun borcu olsun".
O srada da "Sanat ve ATATRK" adl aratrmam yapyorum
baktm resimde Trk tarihinde ilk resim sergisini o ayor, heykelde
dinin etkisini kaldryor ama karma yedinci sanat dal geldi. Ne?
Sinema. dedim "herhalde burda iddiay kazandm". Hey hat, ba ynetmen Cezmi
AR, barolde Mustafa Kemal, film ekiyorlar. Ve Cezmi Ar Mustafa Kemal'e tabi
Cumhurbakan ya diyemiyor yle dur byle dur diye dier oyunculara iddetle
baryor. Atatrk "Gel Cezmi gel, burda bakomutan sensin. ben bu ii bilmem.
nemli olan iin iyi kmas. Bana da ayn iddet ve hiddetle baracaksn" der.
Cezmi AR hayatnn son gnlerinde "ben bir daha asla yle bir oyuncuyla
almadm" diyecektir. Yl 1937, Mnir Hayri EGELYLE odalarna ekilirler.
ankaya' da ne mi yaparlar? ATATRK bir film senaryosu yazmtr, adn > da
koymutur; "Ben bir nkilap ocuuyum" dur ad. Kendi yazd film senaryosunu
Mnir Hayri EGEL ekecektir, ATATRK oynayacaktr. Ama yl 1937 dir, mr vefa
etmemitir. Derim ki haydi filmciler bulun bu senaryoyu filme ekin pokemondan ok
daha faydal olacana ben kesin gzyle bakyorum. Bu arada ATATRK'n her
eyi iyide ben iddiadan vazgetim, tamam dedim. Kesinlikle iddia falan yok artk,
iddiay Mustafa Kemal kazand ama merak ediyorum nasl yapt diye. Asl sr nerde?
O srada en byk lider eletirmeninin sz geldi elime. Liderleri ok sk eletiren bir
eletirmen diyorki ATATRK iin "Liderler ierisinde eletiri acizlii yaadm tek
lider Mustafa Kemal'dir. nk btn Rnesans, btn reform, btn aydnlanma
a etkinlikleri bir adamn kafasnda toplanm, bir aa sran etkinlikler on ylda
baarlm, bu byk bir mucizedir en byk radikal Mustafa Kemal'dir" bunu biz
demiyoruz dnyann en byk lider eletirmeni diyor. Peki, tamam laf iyide

diyorsunuzki laflar karn doyurmuyor,

Esas sr nerde ok merak ediyorum. On ylda bir bakyorsunuz kara
tahtann banda harf retiyor, bir bakyorsunuz apka giyiyor, bir
bakyorsunuz tiyatro eseri oynatyor, yok efendim arkeolojik kazlara
gidiyor, tren raylarnn genleme hesabn yapyor, Ankara'daki caddelerin ne kadar
mesafede olaca konusunda ehirleme planlar
yapyor, E on ylda bunlarn hepsi peki nasl? Ben esas srr nerde
buldum biliyor musunuz? Onun bir sznde. Ama bu bence, ve dedimki bu
sz okuyunca keke u karga kovalamasn kafalarmza
yerletireceklerine u szn yerletirselerdi herhalde Trkiye ok
farkl biyerde olurdu u anda. ATATRK diyor ki" ocukluumda elime
geen iki kurutan birini eer kitaplara vermeseydim bu gn yapabildiim
ilerin hibirini yapamazdm". Esas sr bence burada. ocukluunda eline geen iki
kurutan birini kitaplara verdii iin 35 yanda general, 40 yanda bakomutan, 42
yanda cumhurbakan, 46 yanda dnyada pek ok reformist var ama hi biri dile
dokunabilmeyi cesaret edememitir; dile dokunabilen tek reformist Mustafa
Kemal'dir. te bunu yapabilen ve 53 yanda nutku yazan gen olarak tarihimize
geecektir Mustafa Kemal.
Okumayla, ama nasl okuma biliyor musunuz? Bildiimiz gibi
bir okuma deil. Sizi 1914 Anafartalar'a gtryorum. Anafartalar'da
savan bir dinlenme yerinde adrnza gelirsiniz postallar karr rahata dinlenmek
istersiniz. yle bir ey yok. Macar Trkolou Nemetin, Fransz Trkolou Devinin
Trkoloji albmleri duruyormu. Ayor onlar okuyor Mustafa Kemal. Diyorlarki "niye
bunlar okuma gerei duyuyorsun" verdii cevaba bakn. onlara diyor ki "Savatan
sonra bu dilin deime ihtiyac var onu tespite alyorum". Yl 1914, gelelim
1916'ya. Bitlis cephesi komutan Mustafa Kemal Bitlis cephesinde kmekte olan bir
cepheyi kurtaryor ve adrna geliyor, yaveri zzettin ALILAR' aryor ve eline
bir not veriyor. Notta ne yazyor biliyor musunuz?
"Savatan sonra ilk iimiz Trk kadnna serbestisini vermek, onu erkeinin yannda
eit haklara sahip klmak". Yl 1916, Trk kadnn
deil ad, deil kimlii, hibir eysi yok. Sokaa kma hakk olmayan bir Trk
kadn. Peki sizce tam savan en hararetli zamannda neden Trk kadn geldi
Mustafa Kemal'in aklna. Ha, Kurtulu Savanda grdmz kadn manzaras,
deil ATATRK', dnyay artan bir manzaradr. lkelerin savalar olmutur ama
topyekn sava rnei ilk defa Kurtulu Savanda grlmektedir.
Atatrk bu savata Aye Hatunu tanmtr Aye Hatunu
hepimiz tanyoruz. Bilmeyen var m iinizde? Onun yapabildiini acaba hangi
lkenin kadn yapabilir? yada zamanmzda hangi kadn yapabilir? Benim bir kzm
bir olum var inann bu kadar aratrmacym dnyorum. Biliyorsunuz sekiz aylk
kz kucanda omuzunda mermi ve cepheye cephane gtryor. Sekiz aylk kz
dinler mi dman, alamaya balyor. Ve bu srada lmesi falan problem deil
Hatunun, ama dman eer onlar fark ederse ok kstl olan cephane cepheye
gidemeyecek, btn dncesi o Aye Hatun'un. Ve bu arada ocuunu gsne
yaslar, dman biraz ge gider, indirdii zaman kendi elleriyle ocuunu ehit
ettiini grecektir Aye Hatun yada dier adyla Tayyibe Hatun. Peki ne yapar?
ocuunu koyar zerini bayrakla rter ve aynen unlar sylemitir. Kafile bakan
komutanmz aktaryor bunu. "Sen yzlerce binlerce yl sonra doacak Trk ocuklar
iin ehit oldun" (yani urada oturan bizler iin ehit olan) "bu benim iinde senin
iinde bir ereftir. Yeterki vatan saolsun" diyor, omuzuna alyor cephanesini ve yola
koyuluyor. Hanmefendiler iinizde anne olanlar var. Ltfen bir an iin dnn,

ocuunuzu gz nne getirin. El bebek gl bebek bytyoruz, gznn iine

bakyoruz, tercih yapn sizden sonraki kuak m? ocuunuz mu? te bu Aye yada
dier adyla Tayyibe Hatunu tand Mustafa Kemal. Kurtulu Savanda Ktahya
srtlar, eksi 30, eksi 40. Ve 75-80 yalarnda bir nine. Gerisini gelin kafile komutan
Mustafa Necati'den dinleyelim. Mustafa Necati neyi grr? Btn yorgan battaniye
ne varsa cephanenin stne rtm kendisi pazen elbiseyle. Aynen unlar
syler "nine kar sepeliyor hava ok souk bari u yorgan alsan srtna" dediinde
ald cevap "dokunma ona, o millet maldr, nem kapmasn. Ben bir lrm ama
onunla binler doacak binler. hayr olum hayr hi myorum, souu hi
duymuyorumki. Dman bu topraklara girdi gireli benim iim yanyor iim a oul"
diyen bir nineyi tand Mustafa Kemal.
Albay Hulusi ATA'n kafilesinde olan gen bir kadnmz
hastadr ve cephane tarken yere dmtr, lmek zeredir. Hulusi ATAK sorar
"bacm bana adn syle seni tarihe yazdracam" dediinde ald cevap "adm ne
yapacaksn a oul yaz benim adm Anadolu" cevabndaki admn ne nemi var
nemli olan lkemin ad ve gururu dn keke, keke uygarlk savamzda
ayn iddetiyle srebilseydi bugn. zerinde
ATATRK yazl kapsl inann, inann hi mbalaa etmiyorum ilk uzaya frlatan
lke mutlaka ama mutlaka biz olurduk.
Evet bu savata ATATRK dnyaya tek geen Zekiye Hanm tand. Zekiye Hanm
ne yapt biliyor musunuz? Dnyaya ilk ve tek geen
kadnmzdr. 10 Aralk 1919 retmen okulu bahesine 3000 kadn toplam,
dedim herhalde sfrlar fazla okuyorum. Hayr 3000 kadn,
yapmcs, dinleyicisi, konumacs. Kadn olan dnyada ilk mitingdir
bu, onun iin dnyaya ilk gemitir. Peki Zekiye Hanm nasl
toplamtr, cep telefonu yok faks yok, hibir ara yok. Hadi bunlar
oldu farz edelim. Kadnn sokaa kma hakk yokken 3000 kadn nasl organize
oldu dersiniz? Evet bunu incelediimde inanlmaz bir hem hayranlk hem de znt
duydum neden biliyor musunuz?
cep telefonunuz var, faksmz var. Pek ok kulbn, pek ok dernein davetlisi olarak
gidiyorum. Hanmlar 50 kii geldimi aman diyorlar bu gn ok kalabalz. 3000
kadndan bahsediyorum ama projesinin adn da sylemek istiyorum Zekiye Hanmn
"MUTFAK PROJES", inanlmaz bir proje. Daha sonra bir yerde tekrar geecek bu
proje. ATATRK Zekiye Hanm, Nakiye Hanm tand bu savata.
ATATRK Melek RET'i tand, Atatrtk ukfe Nihal'i tand ve ATATRK ekmek
piirerek askere gtren ama bu dmanlar tarafndan tespit edilip askerimizin yerini
renmek iin ok ikence gren ama sylemedii iin
ekmek piirdii frna atlarak yaklan Nazife Kadn tand busavata.
Bu savata ATATRK Tacclcalala hanm tand ATATRK stemenlerimizi,
binba hanmlarmz tand, bu savata Tugeneral rtbesi verilmesi
ngrlen 8 yandaki, evet yanl duymadnz 8 yandaki Nezahat
kzmz tand. te Nezahat kzmzn yannda ehit olan bir erimizin cebinden kan
bir mektubunda annesine yle yazm "anne Nezahatle babasnn arasndaki
konumay duyaydn benim burada niye olduumu anlardn" demi ve bu arada
yle yazm" biz Mehmetik Nezahat'e Trklerin Jan Dark diyoruz" demi. Bu bana
ac geldi. Ben Jan Dark
ortaokuldan beri tanyordum ama Nezahat'i ancak bu aratrmam da tandm. Bunun
acsn da o mektupla birlikte yaam oldum. Bu kadnlarmz ben ATATRK ve
Trk Kadn konulu konferansmda anlattm
iin burada sadece adlarn anmadan geemeyeceimi grdm.

Bu arada ATATRK okumuta yazmaya da vakit bulabilmi. Evet

bizler iin bir geometri kitab yazm. gen, a, dikdrtgen gibi ve
48 tane geometri teriminin isim babas bu yazd kitapla bizzat Mustafa Kemal'dir.
yiki de yazm ekenar gen demek iin "mselleseyi bilmemne bilmemne..."
demek gerekir. nann bu kadar eyi aklmda tutuyorum, bir onu tutamadm. yiki
yazmsn dedim. Bu arada ATATRK her sektre el att dedim ya, basn sektrne
de el atyor ve bir gazete
karyor. Ad "Mimber", 52 say km gazetesi, ve bu gazeteleri
okuduum zaman bu Mustafa Kemal'in gazetesi dedim. "Sansr" kelimesi ilk defa bu
gazetede yer almtr. Bu arada keke btn Trk genlerimiz bu gazeteleri
okuyabilseydi diye dnmeden de edemedim. ok moral bulurlard nk. Bu arada
ok gzel iirler yazm. lk iiri 1908 anl Ordu dergisinde yaynlanm. Keke
vaktimiz olsa da iirlerinden de
aktarabilseydim. Bu arada nutku yazm, tiyatro eserleri yazm, sinema senaryolar
yazm, yazm yazm. Peki okumu yazmta sadece gnnn problemlerine mi
are bulmu Mustafa Kemal? Sadece gnn m kurtarm acaba? Hadi gelin esas
nemli olan da bu, buna bir bakalm m ne dersiniz? te gnmzde 25 yllk
aratrmaclm sonunda size bir itirafta bulunmak istiyorum, diyorumki ATATRK
inann, bugn sanyorum 7 ubat 2005, bu gn ok net grm, hadi grmekle
kalsa iyi, birde bu
gn kullanacamz kadar gncel geerli ve zmsel nerileri de yazarak brakm
bir lider. Syleyin bana hangi lkede var byle bir lider. Diyeceksiniz ki laf brak bize
somut rnek gster. te ilk rneimiz; dedinizki demin Trkiye'deki sorunlar
sorduumda size, dediniz ki nemli olan sorunlarn bir tanesi de ekonomik sorun.
Peki Amerika'nn en nl ekonomistlerinden birisi olan Mr.Jhons bize unu neriyor,
diyorki "ekonomiyle savata bir tek ATATRK' rnek alsn yeter Trkiye".
ATATRK'n ekonomi ile de ilgili ne grleri var acaba, ve
bunun zerine oturdum, Maliye arivine indim, Maliye arivini
incelememde ATATRK'n ekonomide en nem verdii ey ne biliyor musunuz?
Trk parasnn deerini korumak. Peki, 1919'a baktm Trk paras Sterlin karsnda,
o zaman dolar yok, Sterlin karsnda 605 kuru. Ha bir sava yapld, lke ykld
tekrar yapld. Peki 1938'de ka kuru biliyor musunuz? 19 sene sonra inanlmaz bir
ey, 616 kuru. Buna gerekten inanmaya imkan yok. Peki dedimki herhalde yanl
okudum banknot art hacmine baktm, banknot art hacmi 1919 dan 1938 son drt
ayna kadar, son drt ay ilgilenemiyor salndan dolay, son drt ayna kadar 19
sene sadece %8, bu ok byk bir baar. Peki son drt ayda ne oldu diye baktm,
glyorsunuz tahmin ettiniz mi? %15. 19 senede %8. Bari lmn bekleseymiiz,
ama ite problem bir takm yerlerde sanyorum.
Bu arada bir ariv belgesi daha aktarmak istiyorum size. 5
Aralk 1927 tarih. 5 Aralk 1927'de bir Trk Liras verdiimiz zaman 2
dolar alabiliyormuuz karlnda. Eer bizim nesil vazifemizi yapaydk size kar,
bugn 20 milyon liralk banknotu gtrecektiniz,
karlnda 40 milyon dolar alacaktnz bizim nesil vazifesini yapayd.
Ama diyorumki ltfen genler ltfen, ilerde maliye bakan olabilirsiniz, ilerde
babakan olabilirsiniz, ilerde aile kurabilirsiniz oda bir ekonomik sektrdr ve
ekonomiye yn vereceksiniz. Bizim yaptmz, size ektirdiimiz skntlar
ekmemeniz iin ltfen ekonomik grleriyle
ATATRK' mutlaka incelemenizi tavsiye ediyorum.
Bu arada biliyorsunuz 1929 da ok byk ama ok byk bir
ey var. Ekonomik kriz var. Btn dnyay sarsm ekonomik kriz. Peki soruyorum

size sarslmayan bir lke syleyin. Trkiye tabiki. Peki1929'da btn dnya buhran
yayor en gelimi lkeler bile. Hadi etkilenmedin de, rakamlara bakn kii bana
den milli gelir %51,2 artyor. Eksilmeye almz da artma kelimesi garip geliyor
bize. Enflasyon ne kadar? Eksi 1.2, bunlar resmi rakamlar. Peki ikinci rnek,
gnmze rnek;1996 ngiltere'de bir seim yaplr. Meclisteki kadn millet vekili
says seimden nce 13, seimden sonra birden 123 olur. Hiii derler kim yapt bu
baary, Lezli Abdela diye bir hanmefendi. Lezli Abdela'y tm lkeler arr, "ya
bize de ret metodunu da bizde kadn fazla sokalm meclise" derler.
Lezli Abdela'y Trkiye de arr. ileye gelir, dolar alr anlatmak iin. Ve ite
szlerinin zeti "ingiliz kadn bu baary ATATRK'e
dant". Yani ben Trkiye ye terciye tere satmaya geldim. Peki Lezli
Abdela'nn uygulad projenin adn biliyor musunuz? "Mutfak Projesi" peki yle
yazyor urada; "1919 dan beri biz Trk kadn ve ATATRK'n peindeyiz merak
ediyorum iki kadn milletvekilinizde benim peimde niye acaba" diye de ironi yapm
burada. Bu arada eer biz bu metodu uygulasaymz Trkiye'de sanyorum Trk
erkekleri u anda meclise nasl
girebiliriz diye aray iinde olacakt, hi phe yok buna. Peki bu arada dnyaya o
kadar ok ilk hediye etmiizki bunlardan bir tanesi de niformal ve rtbeli kadn
asker ilk defa bizim
ordumuzda, bizden dnya ordular rnek alyor. Kurtulu Savanda rtbe alan kadn
askerlerimiz; Binba Aye ALTUNTA, stemen Emine VARDARLI, stemen
Fatma MEK. Ama dnya tarihine tek geen bir stemenimiz var; 700 erkek 43
kadndan oluan bir mfrezenin reiseliine bizzat
ATATRK tarafndan atanm, stemen Kara Fatma. Evet dnyadaki ilk mfreze
reisesi kadn nvann tar Kara Fatma. Ben geenlerde Erzurum'a davetliyim,
Erzurum niversitesi rektrmz davet etti uakla gittim. ndim uaktan "off ayam
belim melim" dedim, bir an aklma geldi, biliyorsunuz Kara Fatma Erzurumlu;
Erzurum'u 13 kadnla mdafaa ediyor, atna atlyor Bursa'ya kadar geliyor, Bursa'nn
Kurtuluuna da tank oluyor. Ben uakla zor gittiim yere, nmde yemeim,
arkamda suyum, scack, ama bu kadnn yapt! Ha o zaman sanyorum u andaki
Trk kadn asla ve asla yoruldum demeye hakk yok, eer Kara Fatmalar eer
erife baclar tansayd.Evet anlyorum bu hanmlarmz tanmadan nce bir ey
yaptm zannediyordum. u anda hibir ey yapmadma kaniyim. Bu arada
Kara Fatma'nn savata yaptklarn, dedim ya Bursa'ya kadar gelmi, olunu ehit
vermi, kznn parmaklar zmit muharebesinde kesilmi, sadece sava anlatmak
iin bir konferans gerekir Kara Fatma'nn. Ama
Tamim gazetesini okuyorum, Tamim gazetesini okurken Kara Fatma'yla yaplm bir
rportaj okudum, inanlmazd. Gazeteci soruyor diyorki; ok fakirsin ok ok ihtiyacn
var paraya neden stemenlik maa sana balanan maa kzlaya baladn"
diyor. Verdii cevap tarihi bir cevap aynen yle: Ben Kurtulu Savanda
yaptklarm bir menfaat ve kar karlnda yapmadma inandm iin en son
vatani vazifem olarak mam Kzlay'a balyorum" diyecektir. Bu bana neyi
hatrlatt biliyor musunuz? ATATRK'e bir gazeteci sorar; "neden mal ve mlknz
milletinize baladnz" diye. ATATRK'n verdii cevab aynen aktaryorum:
"Mal ve mlk bana arlk yapyor, onlar asl sahibi olan milletime balamaktan
ferahlk duyuyorum. Zenginlikten ne kar asl zenginlik insann manevi ahsiyetinde
olmaldr." diye cevaplayacaktr. Ne gzel deil mi en son kademeden en tabana
kadar, kadnndan erkeine
kadar hepsi ayn sylemde ama almadmz gibi ayn eylemdeler ne diyelim sa
olsunlar, varolsunlar.

Dileyelim sizin nesle, gen nesle, hortumcular soyguncular deil, Kara Fatmalar,
Mustafa Kemaller rnek olsunlar. Tabi Kara
Fatma'nn rnek olabilmesi iinde bir okuma kitabmzda hi olmazsa bir okuma
paras olarak Kara Fatma'nn olmas lazm ki rnek alabilesiniz. > Bu arada
ATATRK'n u sz ok houma gider diyorki; "Gemii ne kadar ok unutursak
gelecei korumak o kadar zor olur." Biz Kara Fatmalar
mutlaka hatrlamalyz sanyorum.
Bu arada bir kadnmz daha vermek istiyorum, Melek Hanm.
Hain katliamn hepiniz hatrlyorsunuz, 535 Trk hunharca
katledilmitir. Hepsi ldne gre nerden biliyorsun hunharca
katledildiini? air Melek hanm diye anlrm Hain'de. ahadetinden sonra
kolunun altndan bir boha kyor, bohay ayorlar, 18 ktalk bir destan yazm. O
anda grdklerini kaleme alm. Mektupu Hseyin nasl vahetle ldrld, komu
kz Hatice nasl vahetle ldrld hepsini kaleme ald bir destan. Bana ne
demi biliyormusunuz "inallah okuna". Ben 45 yamda bunu okuyabildim en
sonuna da "bizden sonrakiler neler ektiimizi bileler diye yazyorum" demi son iki
kt'ay sizlere okuyorum
Meydan kazan kurdularTm bebeklerimizi
kaynattlar
Gn grmedik analar Sng ile oynattlar
Kundaklar verdiler Kanl kundak yu dediler
Bebelerimizi kaynattlar kaynattlar
Kuzu eti diye hepimize zorla yedirdiler Evet biz burada kolay bulunmuyoruz, bu
koltuklarda kolay oturmuyoruz. Evet bakyorum ok buruldunuz, ok zldnz ama
liderlik dedik biraz da glmseyelim mi?
Lider dedik, ATATRK'n resimlerine bakyorum hepsi ask
suratl hepsi ciddi. Lider olmak iin byle mi olmak gerekiyor, acaba
ATATRK hi mi glmemi, hi mi espri yapmam? Hadi gelin Antalya'ya gidelim.
Antalya yolunda mola verir kulana bir trk gelir "Ya bu trky ok sevdim bulun
getirin bu trky syleyeni" der. kck bir oban gelir. Derki "Sesin ok gzel
bana da bir trk okurmusun". Balar oban "demirciler demir dver tun olur" diye.
bitince ATATRK dalmtr "bis bis" der. oban byle bakar. "Olum der bis" der "ok
beendik tekrarla anlamna gelir". Hi nazlanmaz gene ayn trky okumaya
balar. ATATRK trk bitince cebinden bir harlk karr uzatr. oban hemen alr
harl, kuana kor, elini uzatr ATATRK'e "bis bis" der. Bu espri ATATRK'n
ok houna gittii iin ok nl bir sanatmzn
yetimesi salanacaktr. ATATRK'n hayatta en holanmad ey dalkavukluk,
ama yemek masasnda hi holanmyor. Karsndaki adam da ATATRK'e "sen
Trklerin ahsn ususun bususun ...", feci dalkavuk. Yourt kasesi adamn
nndeymi diyorki Atatrk;"u yourt kasesini bana uzatrmsnz". Adam yourt
kasesi uzatacak, el insaf ayaa kalkyor, nn ilikliyor, tam yourt kasesini alacak
parmaklar iine giriyor. Ah diyorlar adama takt ATATRK, birde zaten sinirlenmi
durumda, birde ok titiz bu konuda, imdi bir frtna kopacak. adam perian, ah
paam vah paam derken "Ya niye bu kadar zldnz demin yourt yiyecektim
imdi cack yemi olurum". Evet, bu espriyle 25 yln sonunda ATATRK'n mthi
espritel olduunu kefettim ve yeni hazrladm konferansmn
konusu ne biliyormusunuz? "ESPRLERYLE ATATRK". Bugn onu
hazrlyorum, 6-7 ay sonra bitecek inallah sizlerle buluacaz. O
konferansta ok gleceiz ama inann ok da dneceiz.
Bir gazetecide Atatrk'e sorar "size der diktatr diyorlar
ne dersiniz". Atatrk yle bir bakar, "Eer ben diktatr olsaydm hanmefendi bu

soruyu sorduktan sonra siz asla canl kalamazdnz " diyecektir. Peki diktatr m
Mustafa Kemal bakalm.
zmir kurtuldu, ok tatl bir yorgunluk, Ankara'ya hareket edecekler. Trene binerler
kompartmana ekilirler. Ertesi gn
kompartman alar yaveri, aar yorgun, bitkin, kravatn ykamaktadr Atatrk. Yaveri
"ya paam bu ne hal hi uyumadnz herhalde niye bylesiniz" der. "Ya ocuk
kompartmanma yastkla battaniye koymay unutmuunuz. Kolumu yastk yaptm
ard setremi yastk yaptm dm bende uyumadm kalktm" der. Yaveri; "aman
paam! Birimize haber vereydiniz hemen size bir yastkla battaniye getirirdik" der. Ve
bir lke kurtarmaktan dnen komutan sylyor bunlar tarihi bir cevap derki "Ge
farkettim hepiniz en az benim kadar yorgundunuz. Hibirinize kyamadm. nemli
olan benim uyumam deil milletimin rahat uyumas". Var m byle bir ey! Bu insana
diktatr demeye kimin dili varabilir.
Ayaklarnn altna Yunan bayra serildiinde bayrak bir ulusun onurudur diye
basmayp kaldrtan bir insann kendi milletinin inancn
ineyebileceini dnmek ancak onuru ve erefi olmayan kiilerin ii olabilir diye
dnmeden de edemiyorum.
Bu arada iimizde ok deerli retim grevlilerimiz ve
retmen arkadalarmz var. Onlarn iin de ok zel bir ansn
anlatacam. stanbul niversitesinin al treni. ok mtevaz bir salon, tahta
iskemleler, ortaya ATATRK'n oturmas iin krmz renkte ssl muhteem bir
koltuk konmu. Profesrlerle birlikte geliyor, buyurun diyorlar. Bir koltua bakyor
dnyor profesrlere, aynen unlar sylyor; "Sizlerden renecek o kadar ok
eyim olduuna gre bu koltuk sadece sizlere layktr" diyor. En kdemli profesr o
koltua
oturtuyor ve kendisi tahta iskemlede program sonuna kadar izliyor. Evet yani
kendince hak etmedii hibir koltua oturmayan bir Mustafa Kemal'i gryoruz
orada. Dnya lideri olmak sanyorum bu evet . Bu arada stanbul ve Ankara
illerinden birisine ATATRK
adnn verilmesi iin bir kanun nergesi veriliyor meclise. ya
stanbul'a ATATRK diyorduk ya Ankara'ya. Bu nergeyi vereni hemen aryor ve
aynen unlar sylyor ;"Bir ismin dillerde kalmas iin ehrin temellerine
snmasna gerek yoktur. Bakn bu ehrin ismi stanbul ama Fatih Sultan Mehmet'i
hemen hatrlyoruz. Eer ben bir ey yapabildiysem bunu binalarn tepelerine, ehrin
temellerine ismimi> yazarak deil milletimin kalbine yazarak anlmak isterim" diyecek,
hibir yere adnn verilmesini kabul etmeyecektir. imdi bakyorumda hortumcunun
soyguncunun hepsinin ad bitaraflarda ey gibi yazyor merak ediyorum nasl oluyor
bu diye. Evet, galiba beni braktnz, ben 25 yl kolay deil, beni brakrsanz sabaha
kadar buradayz. En iyisi son iki an ama onu en iyi anlatan anlarla programma son
vermek istiyorum;
te ilki renciler evet sizin iin. Bir renci anlatyor,
Mahmut SAD. yle anlatr Mahmut SAD. "Yl 1923. stanbul
niversitesinde renci olduum sralar. Okul duvarnda bir ilan
gryorum. Avrupa'ya talebe yollanacaktr. Allah Allah diyorum, lke
ykk dkk yl 1923 Avrupa'ya talebe! Lks gibi gelen bir ey, ama bir ansm
denemek istedim. 150 kii ierisinde 11 kii seilmiiz. Benim ismimin yanna
ATATRK "Berlin niversitesine gitsin" diye yazm. Zaman geldi. Sirkeci
garndaym, ama kafam yle karkki gitsem mi kalsam m, orda beni unutur mu
bunlar, para yollarlar m, gurbet ellerde ne yaparm? Bir an gitmemeye karar verdim,
dndm. O srada bir mvezzi ismimi ard "Mahmut SAD, Mahmut SAD, bir

telgrafn var" telgraf atm aynen unlar yazyordu "sizleri birer kvlcm olarak
gnderiyorum alevler olarak geri dnmelisiniz". Var m byle bir ey? 11 rencinin
nerede, ne zaman, ne dnebileceini hesap edebilen bir lider dnya
lideri olmasn da ne olsun. Yl 1923, biz evimizde bir ocuumuzun
huyunu deitiremiyoruz bir huyunu. Tm lkenin huyu deiiyor. Bunla uraan bir
insan yollad 11 renci nerede, ne zaman, ne
dnebileceini hissedebiliyor. Mahmut Sadi devam ediyor "gel de imdi gitme,
gitte orda alma, dnde bu lke iin cann verme".diyor.
Evet bu gn en byk ikayeti ne Trkiye'nin? Beyin g. En
iyi beyinlerimizi kapp gtryorlar ama o ocuklarmz arkalarna baka baka
gidiyorlar. Peki diyeceksiniz ki engellemek o kadar m zormu? Ha o gn 11
renciymi, telgrafm. Bu gn milyon renci olsun, e-mail bilgisayar var. Yeterki
u iki cmleyi ifade edebilecek, onlarn sorumluluunu alan bir liderleri olsun.
te son anm, Nehire NEHR hanmefendiden; yle anlatr "O
zamanlar kadnlarn sanat kimliini yeni yeni kazand dnemler.
Benim tiyatroda mezlik dnemim. Muhsin ERTURUL Darl Bedai'ye ba
ynetmen olarak atanm. ok titiz bir insan. Provadan oyuna her ey saat titizlii ile
iliyor, perde bir saniye bile ge almyordu. Provaya ge kalan oyuncu derhal
oyundan uzaklatrlyordu. Eee tahmin edersinizki bu durumda Muhsin
Erturul'unda dman oktu. Bir gece Dolmabahe'den ATATRK'n ehir
Tiyatrolarna gelecii haber verildi.
Ben de karlamak iin hazrdm. Fakat paa gecikti. Muhsin Erturul kendisini
beklemeden perdeyi saniyesi saniyesine ap oyunu balatt. ATATRK 4 dakika ge
kalmt. Etraftaki dalkavuklar ATATRK geldiinde Muhsin ERTURUL'un onu
beklemeden perdeyi atn ellerini ovutura ovutura anlattlar ATATRK "Yaaa
ylemi Muhsin Erturul'la Grrz" dedi. Herkes Muhsin ERTURUL'un iinin
bittiine inanyor, ben mdr
olacam sen mdr olacaksn kavgalar bile balamt. ATATRK piyesin bitiminde
Muhsin ERTURUL'u ayakta karlad. Deminkileri de yanna ararak aynen
unlar syledi. "Sizi tebrik ederim iinizle ilgili cidiyetiniz lkenin geliimini cidiye
aldnz gsterir biz ge kaldk siz vazifenizi yaptnz eer birtek benim iin perdeyi
amayp oyunu balatmasydnz bu dalkavukluktan ileri gitmez ve beni ok zerdi
ben herkezin her sahada iini bu kadar ciddiye almasn istiyorum lke ancak byle
ilerler efendiler " demezmi. Etraftakilerin suratlar grlmeye
deerdi o srada". Ama ite liderlik diyorum. imdi bir an gnmze
geliyorum, hadi bakalm baba iseniz balatn program gelmeden. Mmkn m!
Ondan sonra artk beenin haritadan bir yer, evet ki bu insan bir lkenin en byk
lideri deil asrn lideri olan bir insan bunu yapyor. Evet ATATRK ve onunla el ele
verenler sayesinde taraf deniz yerin stn anlataym m? Ltfen pazara gidelim
Yabanc lkelere gittim. portakal taneyle jelatinlere saryorlar, kymetli madde,
karpuzu dilimle yiyorlar, biz kelek ktm atyoruz, bir tane daha ayoruz var m byle
bir nimet. Ltfen pazara gidelim, yeilin her tonu; geen bir yabanc konuum var;
pazardan gemek zorunda kaldk dedi ki bana "Trklerin zel bir gn herhalde bu
gn". "Neden" dedim? Eee bakt kadn naylon torba naylon torba yok yle bir dava,
byle bir nimet nerde, hangi lkede. Bir tane salatalk, bir tane domates, biz
kilolarla. Ve bana ne dedi biliyor musunuz? "Yahu lkeme dnnce ne isteyeceim
biliyor musun". "Ne" dedim. "Trkiye'yi isterim de isterim diye tutturacam" dedi. Bir
espriydi ama bir gerek pay da olduu su gtrmez. Peki yerin altna geelim.
Krom, brom ,toryum, bor. Tamam gzel ama petroln zekasna hayranm. neden mi?
Burda kyor, burda kyor, burda kyor ama Trkiye'nin snrn ezberletmiler

petrole,
bir kilometre girmiyor ieri. Varm byle bir petrol, yani altmz
petrol dolu aslnda. Hadi petrol de geelim, uzaydan ekilen
fotoraflara gre bugn petrolden bir derece zengin maden var, uranyum. Bu gn
dnyadaki, Trkiye'de deil dnyadaki eni iyi uranyum rezervi bizim Karadeniz
dalarnda arz endam ediyormu. Ho o bize bakyor biz
ona bakyoruz ama Trkiye'nin d borcunun 19 kat deeri olduu tespit edilmi
uzaydan ekilen fotoraflara Yabanc lkelere gittiimde ufack bir tarihi vesika
buluyorlar, kere etrafn eviriyorlar, birde bol para dyorsunuz, byle
bakyorsunuz. 15 ayr medeniyeti barndran 10000 yllk bir tarih var altmzda.
Romanya devlet btesinin te birini nasl kalkndryor? Suni termal tesis yapm
adamlar dnebiliyor musunuz suni. Erzurum'a
gittim kaynyor, Kozaklya gittim kaynyor, Bursa'ya gittim kaynyor,
zmir kaynyor. Sadece bizim scak su kaplcamz. Hakikisi var nk elimizde Geen
gn Isparta Sleyman Demirel niversitesi beni davet etti rektrlk, oraya gittim. Beni
Darvas diye bir kayak merkezine gtrdler. Kayak merkezinde kayakla kayyordu
herkes Davras'ta. Birbuuk saat sonra, Antalya Akdeniz niversitesinde vereceim
konferans iin Antalya'ya indim. Millet denizde yzyordu. Varm byle bir lke
syleyin bana. Birbuuk saatlik mesafede. Bursa, Uluda'a gidiyorsunuz kayak
kayyorlar, 20 dakikada Mudanya'ya gidiyorsunuz denize giriyorlar. Hakikaten yok
byle bir lke. Dnya yuvarlan evirin hepsinin biraraya geldii bir lke syleyin
bana, ben bulamadm. Ya gnei var ya kar- var ya denizi var ya da var birinden
biri mutlakPeki bu kadar zel ve gzel bir lke bizim elimizdeyken bamz dertten
kurtulur mu? Asla. Dmanmz dnden daha az deil, dnden daha ok. Btn
lkelerin gz bizim lkemizde. Nasl olmasn ki! Galiba bir tek bizim gzmz yok u
lkedBu gn bunun iin paralama ve blme giriimlerini yz yllardr uyguluyorlar.
Bir ara siyasi girdiler, sa-sol diye bldler, kapn dediler, yutmadk. Daha sonra
etnik bldler, krt-Trk dediler, kapn dediler, yutmadk. Dinimizi kullandlar,
kapanan-kapanmayan, laik olan-olmayan, ATATRK' olan-olmayan diye drde
bee, tarikatlara blnn dediler ki kolay alalm, yutmadk. Ekonomiyi
kullandlar,zengin-fakir alan-alamayan dediler, gene olmad. Yani taz eski tazyd,
habire ulunu deitirdiler. Oyunun kural buydu ama biz bu oyuna hi gelmedik
gelmeye de asla niyetimiz yok.Yeni ATATRK'ler yetiiyor ve gelmekte. te bugn
bizi kuvvetlendike budanan, dier trl olduu srece de sulanan bir aa misali
grmek gafletinde olan yada baka bir deyile ayaa kalkmayacak kadar destekle
ama yere dmeyecek kadar kstekle politikas uygulamaya alan tm
lkelere, i ve d dmanlarmza kar en gzel cevab ne zaman vereceiz biliyor
musunuz? Onu anmay brakp anlamaya baladmz zaman. Onu yakamzda
tadmz kadar fikir ve eylemlerimizde de tayabildiimiz zaman. Onu zlediimiz
kadar zmsediimiz zaman. Onunla yaran ama onu am yeni Mustafa Kemalleri
yetitirebildiimiz zaman vereceimiz inancyla. sizlerden Nakiye Hanm, Kara
Fatma, Mustafa Kemal
gsterdiin hedefe henz ulaamam olmaktan dolay zr diliyor ve bu hedefe
ulaana dek sakn bizi affetmeyin diyor ve bir iirle programma son veriyorum.
ATATRK de et art kemik art kand, nsanst deildi yani ATATRK, ATATRK de
herkes gibi kusurlar olan,
Kk byk ve irkinde olabilirdi, Ama gzeldi
ATATRK yorgunluk kahvesini bir su banda yudumlamay,

Serhat trklerini, Alaturkay, mesela Safiye Aylay,

Yemeklerden fasulye pilakisini seven, Miri kelam bir stanbul efendisi. Ak ve air,
mahcup ve rkek,
Ama Karadenizli deil Karadeniz kadar canl,
Adanal deil ama Adanal kadar scak kanl, Ve bir Aydnl kadar oturakl ve zeybek.
Velhasl bizim mayamzdan bizim kumamzdand Mustafa Kemal.
nsan st deildi ATATRK,Tam insand.