Hungara Vivo, 1988
Kalvario de junulo
Blazio Vaha: Adolesko. Romano. Eldonis: Oy Mendoservo Ak (Finnlando) kaj Hungara
Esperanto-Asocio, Budapest 1987. 21cm, 248p.
…mi aŭdis s-ron A.C. Ward, tre fama
literatura kritikisto, paroli pri la emo de la
moderna romano iĝi ĉiam pli proksima al
aŭtobiografio. Li klarigas la aferon parte
per la forpaso de religia kredo, kiu
forpaso devigas la senteman animon serĉi
publikan konfesejon, ekzameni sin en
publika formo literatura. Al mi ŝajnas, ke
li tre trafas.
Adolesko de Blazio Vaha memorigis min
pri tiu ĉi ero en El la notlibro de praktika
esperantisto (1934) de K.R.C. Sturmer.
Egale kion ni pensu pri la ideo de Ward /
Sturmer; pri Adolesko ĝi trafas. Temas pri
vivhistorio de Jozefo, nun 25-jara apostato
de katolikismo, kun priskriba familia
nomo: Spertozza. Sed ne temas pri kutima
biografia rakonto kiom pri vasta, eĉ ĥaosa
materialo por kvazaŭ verkota biografio:
mallongaj epizodoj, sonĝoj, filozofumoj,
taglibraĵoj, leteroj, poemoj. Registriĝas
ĉiaj eroj el la vivo de Jozefo, kvazaŭ laŭ
principo, ke io, nun ŝajne bagatela, eble
iam montirĝos ĝrava kaj utila. Post iu tia
ero staras simple: Ĉion ĉi mi konsideris
nepre direnda.
En la unua kaj tria partoj de la verko
Jozefo mem prezentas la materialon, tien
reen memor-vagante tra sia vivo laŭ la stilo
de libera asociiĝo – prave la eldoninto
notas, ke kun tiu metodo Vaha pioniras en
la Esperanta literaturo. La mezan parton
“aŭtoras” Otmaro, amiko kaj eksa sam-
klasano de Jozefo, surbaze de indikoj
liveritaj de tiu ĉi. Jozefo aperas do kiel kaj
mi kaj li, ĉar kiel li klarigas al Otmaro: …
la leganto ne povas imagi heroon,
prezentatan nur deinterne; ke nepre estas
necese vidi lin kvazaŭ el ekstera vidpunkto.
Malgraŭ la titolo, la granda temo de la
libro ne estas tiom kresko de infano en
adoleskulon kiom unu flanko de tiu kresko:
perdo de religia kredo. Tiel do ekz. seksaj
ek-spertoj restas periferiaj, male al alia
romano pri adolesko, Fianĉo de l’sorto de
Rosbach, kies heroon obsedas sekso, dum
Jozefon plene obsedas lukto kun religio.
Mi ne scias, kiom la romano de Vaha
ĉerpas el lia propra vivovojo. Ŝajnas, ke
multe. Nu, Otmaro diras: …tute ne
gravas, se la heroo, fariĝinta per mia
rakonto, fine tute diferencos de li; li ja
celas prezenti ne sin, sed tipon, tipan
situacion…
Ne nur pri tekniko Vaha pioniras. En
Jozefo de Adolesko unuafoje en nia litera-
turo aperas infano-junulo, kiu estas aŭtenta
homo kun sentoj kaj emocioj, kun “interna
pejzaĝo”. Infanoj kaj gejunuloj ĉefrolis
jam en la 30-aj jaroj en la Torento-libroj de
Engholm, Auli de Adamson kaj Vartejoj de
Barthelmess. Pri ili ĉiuj tamen validas la
kritiko, kiun Tárkony celis al Engholm: La
figuroj ne havas sian propran evoluon, ili
estas pupoj…
Jozefo vivas en socialisma Miloĝio, kies
geografio kaj historio post la “Kvinjara
Milito” apenaŭ vualas Hungarion. Hejme
li sorbas fortan kredon je dio. Li regule
frekventas meson, kuras al konfesprenanto
post plej eta peko, vera aŭ imaga, vizitas
eklezian gimnazion kaj revas pastriĝi. Sed
la ĉirkaŭa socio malamikas al religio;
ateisma ideologio sin trudas de ĉiu direkto,
forte kaj krude. Tia estas la ekzistadisma
situacio de Jozefo, se paroli Sartre-e. Lin
torturas superforta dilemo: socialismo estas
la plej justa socio sed rifuzas religion. Li
ekdubas pri la ekzisto de dio kaj samtempe
plektas pensotufojn penante akordigi sian
di-kredon kaj socialismon. En desperaj
rezonadoj la knabo brile perdiĝas: …mi
devas pripensi ĉion serioze, ĉar se tute
hazarde tamen ne ekzistus Dio, tiam mi
eble estas reakciulo, mi efikas kontraŭ la
progreso de la mondo, malhelpas, do ne
konvene amas, ne amas homojn, do mi
kulpas, pekas, ofendas Kriston.
Jozefo luktas por memstariĝo disde
katenoj, per kiuj ligas lin religio, socio,
aliaj homoj: Mi dezirus jam finfine decidi
pri miaj agoj. Liaj pripensoj randas
freneziĝon kaj tiun kirliĝon de lia animo
Vaha scias vere intense vortigi. La finan
apostatiĝon de Jozefo influas eĉ La infana
raso de Auld – li estas esperantisto kaj
krome okupiĝas pri iu stranga
Interlingvido.
Sed… la apostatiĝo de Jozefo estas nur
relativa. Kiel diras Otmaro: …li povas esti
nekredanto, sed neniam li povos fariĝi
nekredinto; li ne povas esti tute egala al
homo, kiu neniam kredis. Ne eblas plene
rompi kun sia pasinteco, ĉar ĝiaj spuroj
restas.
Adolesko estas riĉa minejo por interesiĝan-
toj pri filozofio, religio, psikologio, edu-
kado. Sed plej feliĉaj estas, kiuj ne devas
skribi recenzon pri ĝi, ĉar por ili estas la
prefaca konsilo: …ne legu tro streĉante
vian atenton. Ilian ĝuon mi envias.
Osmo Buller
(Finnlando)