T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK-ELEKTRONK TEKNOLOJS










TEMEL PLC SSTEMLER
523EO0052



























Ankara, 2011
Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve
retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.
Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.
PARA LE SATILMAZ.


i

AIKLAMALAR .................................................................................................................... ii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET - 1 ................................................................................................... 3
1. YAPILACAK E UYGUN PLC SEME .......................................................................... 3
1.1. PLC Tanm ve Trleri ................................................................................................... 3
1.2. PLC nin Kullanm Amac ve Alanlar ......................................................................... 5
1.3. PLC ile Rle Sistemleri Arasndaki Farklar ve Avantajlar .......................................... 9
1.4. PLC Paralarnn Yaps ve Fonksiyonlar .................................................................. 10
1.5. PLC Seiminde Dikkat Edilecek Hususlar ................................................................. 16
UYGULAMA FAALYET ............................................................................................. 19
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 20
RENME FAALYET - 2 ................................................................................................. 22
2. PLC CHAZINA GR VE IKI ELEMANLARINI BALAMA ............................... 22
2.1. PLC Besleme Balants ............................................................................................. 22
2.2. PLC Giri Elemanlar ve PLCye Balantlar ............................................................ 23
2.2.1. Temasl Alglayclar ........................................................................................... 23
2.2.2. Temassz Alglayclar ......................................................................................... 27
2.3. PLC k Elemanlar ve Balant zellikleri ............................................................ 58
2.3.1. k Kontrol Lambalar ...................................................................................... 58
2.3.2. Kk Motorlar ................................................................................................... 59
2.3.3. Selonoid Valfler ................................................................................................... 59
2.3.4. Rle ve Motorlar .................................................................................................. 60
2.4. Giri ve klarn Adreslenmeleri ve fade Edilileri ................................................ 62
2.4.1. Program ............................................................................................................... 62
2.4.2. Komut .................................................................................................................. 62
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 65
PERFORMANS DEERLENDRME ......................... Hata! Yer iareti tanmlanmam.
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 67
RENME FAALYET - 3 ................................................................................................. 68
3. PLCL KONTROL DEVRELERNN ZM ................................................................ 68
3.1. Giri Elemanlarnn Besleme ve PLC Balantlarnn izimi .................................... 68
3.2. k Elemanlarnn Besleme ve PLC Balantlarnn izimi .................................... 68
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 71
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 72
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 73
NERLEN KAYNAKLAR .................................................................................................. 75
KAYNAKA ......................................................................................................................... 76




ii

AIKLAMALAR
KOD
523EO0052
ALAN Elektrik Elektronik Teknolojisi
DAL/MESLEK Otomasyon Sistemleri
MODLN ADI Temel PLC Sistemleri
MODLN TANIMI
PLCnin tantm, yaps, alma prensibi, giri k
niteleri ile alglayclar ve k elemanlarnn
balantlarn ieren renme materyalidir.
SRE 40/16
N KOUL Lojik Uygulamalar modllerini tamamlam olmak
YETERLK
Sisteme uygun PLC ve giri k elemanlarn seerek
balantsn yapmak.
MODLN AMACI
Genel Ama
Bu modl ile PLC cihazn seerek giri ve k
elemanlarnn balantlarn hatasz yapabileceksiniz.
Amalar
1. Sisteme uygun PLC cihazn seebileceksiniz.
2. PLCli kumanda ve kontrol sistemleri iin gerekli giri
ve k elemanlarn seip TSE i tesisleri ynetmelii
i gvenlii standard ve balant tekniine uygun
olarak balayabileceksiniz.
3. PLCli kumanda ve kontrol sistemlerini normlara
uygun izebileceksiniz.
ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
Atlye ve laboratuar ortamnda uygulamal olarak
yaplacaktr.eitli firmalarn rettikleri PLC ler ve PLC
eitim setleri, alglaycler,alglayc eitim setleri,i
elemanlar (pnomatik hidrolik valfler,rle ve
kontaktrler, motorlar vb..), el aletleri, l aletleri,
televizyon, DVD, VCD, tepegz, projeksiyon, bilgisayar
ve donanmlarn bulunduu ortamlarda uygulanr.
LME VE
DEERLENDRME
Her bir faaliyet sonunda kendi kendinizi deerlendire
bileceiniz lme aralar yer almaktadr. Bu lme
aralarn kendi kendinize uygulayarak faaliyet sonunda
kendi durumunuzu deerlendirebileceksiniz.
Modl sonunda modl ile kazanmanz gereken yeterlii
kazanp kazanmadnz len lme arac retmeniniz
tarafndan hazrlanarak size uygulanacaktr.
AIKLAMALAR

1


GR
Sevgili renci,

Gnmzde otomasyon teknolojisinin ok hzl bir gelime iinde olduu
grlmektedir. lk nce analog kontrolle balayan elektronik kontrol sistemleri zamanla
yetersiz kalnca, zm iin analog sistemlerden saysal kkenli sistemlere geilmitir.

Otomasyon sistemlerinin en nemli ksmn, bu sistemlere byk esneklik veren
programlanabilen cihazlar oluturmaktadr. Bu cihazlarn temelini de mikroilemciler ya da
mikrodenetleyiciler oluturmaktadr. Gerekte PLCler mikroilemciler ya da
mikrodenetleyiciler kullanlarak gerekletirilmi cihazlardr. PLClerin ortaya karlma
amac, rleli kumanda sistemlerinin gerekletirdii fonksiyonlarn mikroilemcili kontrol
sistemleri ile yerine getirilebilmesidir. Lojik temelli rle sistemlerine alternatif olarak
tasarlandklarndan PROGRAMLANABILIR LOJIK KONTROLR (Programmnable Logic
Controller) ad verilmitir. lerleyen zaman iinde eitli firmalar muhtelif kapasitelerde
PLCler retmilerdir.

PLC bir bilgisayara benzetilirse; girilerinde mouse ve klavye yerine basit giri
balantlar vardr. Yine klarnda ekran yerine basit k balantlar vardr. Girilere
balanan elemanlara alglayc, klara balanan elemanlara da i eleman denir. PLC
alglayclardan ald bilgiyi kendine gre ileyen ve i elemanlarna gre aktaran bir
mikroilemci sistemidir. Alglayclara rnek olarak herhangi bir metali alglayan endktif
alglayc, PLC giriine uygun gerilim vermede kullanlan buton ve anahtarlar verilebilir.
elemanlar iin PLC kndan alnan gerilimi kullanan kontaktrler, bir cismi itme veya
ekmede kullanlan pnomatik silindirleri sren elektrovalfler, lambalar uygun rnektirler.

PLC, gnmzde endstride hemen hemen her alanda zellikle el demeden
gerekletirilen retimlerde kullanlmaktadr. Bunlardan bazlar enerji datm sistemleri,
karmak fabrika otomasyonlar, asansr sistemleri, konveyrler, motor hz kontrol vb.
Endstrinin hemen hemen her alannda rahatlkla kullanlabilen PLCler ile yaplan
otomasyon sistemleri rleli ve bilgisayarl (PC) sistemlere gre birok avantaja sahiptir. Bu
sebeplerden dolay PLC'lerin olduka geni kullanm alanlar vardr.

Bu modl baar ile tamamladnzda PLC hakknda bilgi ve beceri sahibi
olacaksnz. Ayrca amzn teknolojik yeniliklerine uyumlu eitim donanmlar
kullanlarak sizlerin piyasa artlarna hazr hale getirilmeniz salanacaktr.







GR

2

3
RENME FAALYET - 1





PLCyi tanyacak, kullanm amacn ve alanlarn bilecek, sisteme uygun PLC
seimini yapabileceksiniz.




Deiik teknik yaynlardan (kitap, teknik dergi, katalog, internet vb.) PLC
hakknda edininiz.
Okulunuzda ilgili blmlerde bulunan PLC cihazn grnz ve hakknda teknik
bilgiler edinip bir rapor hazrlaynz.
Hazrladnz raporu retmenize teslim ediniz. Aratrmalarnzn sonucunu
snfta arkadalarnza sununuz.

1. YAPILACAK E UYGUN PLC SEME

1.1. PLC Tanm ve Trleri

Bu gnlerde otomasyon andayz. Her iletmenin salam bir ekilde verimli, mali
adan etkin ve esnek olmas gerekir. malat ve iletme endstrilerinde bu durum, endstriyel
kontrol sistemlerine olan talebin artmasyla nem kazanmtr. nk otomatik kontrol
sistemleri hz, gvenlik, kullanm esneklii, rn kalitesi ve personel says bakmndan
iletmelere eitli avantajlar salamaktadr. Gnmzde bu avantajlar salayan en etkin
sistem PLC veya PC tabanl kontrol sistemleridir. PLCli denetimde saysal olarak alan bir
elektronik sistem, endstriyel evre koullarnda salanmtr. Bu elektronik sistem saysal
veya analog giri/k modlleri sayesinde makine veya ilemlerin birok tipini kontrol
eder.Resim1.1de PLC cihaz grlmektedir.

AMA
ARATIRMA
RENME FAALYET1


4
Bu amala lojik, sralama, sayma, veri ileme, karlatrma ve aritmetik ilemler gibi
fonksiyonlar programlama desteiyle girileri deerlendirip klar atayan, bellek,
giri/k, CPU ve programlayc blmlerinden oluan entegre bir cihazdr.


Resim 1.2 Deiik Plcler

Programlanabilir Lojik Kontrolrler(PLC) (Programmnable Logic Controller)
otomasyon devrelerinde yardmc rleler, zaman rleleri, sayclar gibi kumanda
elemanlarnn yerine kullanlan mikroilemci temelli cihazlardr. Bu cihazlarda zamanlama,
sayma, sralama ve her trl kombinasyonel ve ardk lojik ilemler yazlmla
gerekletirilir.

Bu nedenle karmak otomasyon problemlerini hzl ve gvenli bir ekilde zmek
mmkndr.

Daha kolay ve gvenilirdirler.
Daha az yer tutar ve daha az arza yaparlar.
Yeni bir uygulamaya daha abuk adapte olurlar.
Kt evre artlarndan kolay etkilenmezler.
Daha az kablo balants isterler.
Hazr fonksiyonlar kullanma imkan vardr.
Giri ve klarn durumlar izlenebilir.

Ancak rleli ve saysal ( donanm programl ) kumandalar gerek zamanl alrlar.
Yani giri bilgilerindeki deiiklik annda ( ok ksa srede ) ka yansr. Buna paralel
sinyal ileme denir. PLCde ( bellek programl kumanda ) emirler zamana bal olarak
deerlendirilir. Yani giriteki bir deiiklik annda ka yanstlmaz. Bu tr sinyal ileme
ekline seri sinyal ileme denir. PLC iin bir dezavantajdr. Bu zellik mekanik sistemler
kumanda edildiinde ok fazla bir anlam ifade etmemektedir. Bu cihazlar eitli
byklklerde piyasaya srlm durumdadr. Genelde sahip olduklar aadaki unsurlara
bal olarak birbirlerinden ayrt ve tercih edilirler. Kumanda cihazlar birok modln
CPUnun (Central Prosessing Unit) giri, k, haberleme modl vb) birletirilmesi ile
oluturulmaktadr. Tabii ki byle bir modler sistemde btn yap gruplar arasnda cihazn
bytlmesi durumunda tamamen bir uyum sz konusudur. Resim1.2de deiik PLC cihaz
tipleri grlmektedir.

Balangta birbirinden bamsz olan bu modller bir "BUS" sistemi ile birbirlerine
balanrlar. CPU bu "BUS" sistemi zerinden kapal bir birim oluturarak btn datalarn ve
emirlerin tanmasn organize eder.

5

Ayrca kk kumanda problemleri iin oluturulmu kompakt cihazlar da vardr
(rnein LOGO).Bunlar genellikle kapal bir birim halinde olup, giri ve k says sabittir.

1.2. PLC nin Kullanm Amac ve Alanlar

PLCler endstri alannda kullanlmak zere tasarlanm, saysal prensiplere gre
yazlan fonksiyonu gerekleyen, bir sistemi ya da sistem gruplarn giri k kartlar ile
denetleyen, iinde barndrd zamanlama, sayma, saklama ve aritmetik ilem fonksiyonlar
ile genel kontrol salayan elektronik bir cihazdr. Aritmetik ilem yetenekleri PLC'lere daha
sonradan eklenmi bu cihazlarn, geri beslemeli kontrol sistemlerinde de kullanlabilmeleri
salanmtr.

Resim 1. 3: PLC kullanm alanlarna rnek

6
PLC sistemi sahada meydana gelen fiziksel olaylar, deiimleri ve hareketleri eit1i
lm cihazlar ile belirleyerek, gelen bilgileri yazlan kullanc programna gre bir
deerlendirmeye tabi tutar. Mantksal i1emler sonucu ortaya kan sonular da kumanda
ettii elemanlar araclyla sahaya yanstr.


Resim 1.4: PLC kullanm alanlarna rnek
Sahadan gelen bilgiler ortamda meydana gelen aksiyonlarn elektriksel sinyallere
dnm halidir. Bu bilgiler analog ya da saysal olabilir. Bu sinyaller bir transduserden
(alglaycden), bir kontaktrn yardmc kontandan gelebilir. Gelen bilgi analog ise gelen
deerin belli bir aral iin, saysal ise sinyalin olmas ya da olmamasna gre sorgulama
yaplabilir. Bu hissetme olaylar giri kartlar ile, mdahale olaylar da k kartlar ile
yaplr. PLC ile kontrol yaplacak sistem byklk asndan farkllklar gsterebilir.



Resim 1. 5: PLCnin kullanm alanlarna rnek




7

Sadece bir makine kontrol yaplabilecei gibi bir fabrikann komple kumandas da
gerekletirilebilir. Aradaki fark sadece, kullanlan kontrolrn kapasitesidir. PLC'ler her
trl otomasyon ilerinde kullanlmaktadr.

Kimya sektrnden gda sektrne, retim hatlarndan depolama sistemlerine,
marketlerden rafinerilere kadar ok geni bir yelpazede kullanlan PLC'ler, bugn kontrol
mhendisliinde kendilerine hakl bir yer edinmilerdir. Elektronik sektrndeki hzl
gelimelere paralel olarak gelien PLC teknolojisi, gn getike ilerlemekte otomasyon
alannda mhendislere yeni ufuklar amaktadr. Bu yzden de her teknikerin yzeysel bile
olsa biraz bilgi sahibi olmas gereken bir dal konumuna gelmektedir.

malat sanayi, tarm, enerji retimi, kimya sanayi vb. endstrinin tm alanlarnda
kullanlan PLClerin genel uygulama alanlar unlardr:

Sra Kontrol

PLClerin en byk ve en ok kullanlan ve sral alma zelliiyle rleli
sistemlere en yakn olan uygulamasdr. Uygulama asndan, bamsz makinelerde ya da
makine hatlarnda, konveyr ve paketleme makinelerende ve hatta modern asansr denetim
sistemlerinde kullanlmaktadr.
Resim 1.6: PLCnin kullanm alanlarna rnekler
Hareket Kontrol

Dorusal ve dner hareket denetim sistemlerinin PLCde tmletirilmesidir. Servo
adm ve hidrolik srclerde kullanlabilen tek ya da ok eksenli bir sistem denetimi olabilir.
PLC hareket denetimi uygulamalar, sonsuz bir makine eitlilii ve oklu hareket
eksenlerini kontrol edebilirler. Bunlara rnek olarak; kartezyen robotlar, film, kauuk ve
dokunmam kuma tekstil sistemleri gibi ilgili rnekler verilebilir.



8
Sre Denetimi

Bu uygulama PLCnin birka fiziksel parametreyi (scaklk, basn, debi, hz, arlk
vb gibi) denetleme yeteneiyle ilgilidir. Bu da bir kapal evrim denetim sistemi oluturmak
iin, analog I/O (giri/k) gerektirir. PID yazlmnn kullanmyla PLC, tek bana alan
evrim denetleyicilerinin ilevini stlenmitir. Dier bir seenek de her ikisinin en iyi
zelliklerini kullanarak PLC ile kontrolrlerin tmletirilmesidir. Buna tipik rnek olarak
plastik enjeksiyon makineleri ve stma frnlar verilebilir.


Resim 1.7: PLCnin kullanm alanlarna rnek Resim 1.8: PLCnin kullanm alanlarna rnek

Veri Ynetimi

PLC ile veri toplama, inceleme ve ileme son yllarda gelimitir. PLCler denetledii
proses hakknda veri toplayc olarak kullanlabilir. Sonra bu veri, denetleyicinin
belleindeki referans veri ile karlatrlr ve rapor alm iin baka bir aygta aktarlabilir.
Bu uygulama da byk malzeme ileme sistemlerinde ve kat, metal ve yiyecek ileme gibi
birok prosesde kullanlr.

Kullanm Alanlarna rnekler

Havalandrma ve soutma tesislerinde
Paketleme ve ambalajlama tesislerinde
Tama tesislerinde
Otomobil endstrisi
Petrol dolum ve ykama tesislerinde
imento sanayinde
Klima ve asansr tesislerinde
Aydnlatma ve vin tesislerinde
malat, tarm, tekstil ve her trl makinelerde
Elektro pnomatikhidrolik sistemlerde
Robot tekniinde kullanlmaktadr.

9

Resim 1.9:PLC Resim 1.10:PLC nin Sms ile haberleme Modl

1.3. PLC ile Rle Sistemleri Arasndaki Farklar ve Avantajlar

Kontrol devresinin ilevi yazlmla salandndan, kontrol devresini
tasarlamak, rleli bir devrenin tasarmndan daha kolaydr.
Btn kontrol ilevleri yazlmla gerekletiinden, farkl uygulama ve alma
programlarn salamak son derece kolaydr ve donanmn deitirilmesine
gerek kalmakszn yazlmn deitirilmesi yeterlidir.
Rleli kontrol devrelerine gre ok daha az yer kaplarlar.
Kk kontrol devrelerinde rleli kontrol sistemi daha ucuz olur.
Gvenilirlii yksek, bakm kolaydr. Devrelerde arza aramay kolaylatrr.
Bilgisayarla ve dier kontrolrle haberleme olana vardr. Bu zellii,
bilgisayarl otomasyon ilemine olanak salar.
Arza yapma ihtimali azdr. Bir PLC iin arzalar aras ortalama sre yaklak
olarak 8000 saattir.
Kt evre koullarnda, zellikle tozlu ortamlarda, rleli kumanda devrelerine
gre daha gvenlidir.


Resim 1.11: Bir PLCnin pano ierisindeki i


10

Resim 1.12: Operatr paneli
1.4. PLC Paralarnn Yaps ve Fonksiyonlar

Merkezi lem Birimi (CPU) (Central Prosessing Unit)

Bu birim ilemci - bellek modlleri ve g kayna arasndaki haberlemeyi salar.
CPU ifadesi ilemci ifadesi ile ayn anlamda kullanlmaktadr. lemci srekli olarak
makineyi veya prosesi kontrol edecek olan programn derlenmesini ve icras iin bellek ile
karlkl haberleme iindedir.

ekil 1.11 Merkezi lem Birimi (CPU)


11
CPUnun byk bir blmn oluturan ilemci-bellek birimi programlanabilir
denetleyicilerin beynidir. Bu birim mikroilemci, bellek ipleri, bellekten bilgi isteme ve
bilgi saklama devreleri ve programlama aygtlaryla ilemcinin ihtiya duyduu haberleme
devrelerinden oluur. lemci zamanlama, sayma, tutma, karlatrma ve temel drt ilemi
ieren matematik ilemleri gerekletirilebilir.

Bu ilemci fonksiyonlarna ek olarak daha byk PLClerde, bellek haberlemeleri ve
aritmetik gibi ilemleri gerekletirmek iin ek dzenler kullanlmaktadr. ekil 1.2de
ilemci, bellek ve g kayna arasndaki iliki grlmektedir.

ekil 1.12: lemci ve bellek g kayna

Hafza (Bellek Elemanlar)

Hafza mikro denetleyicideki kontrol programn saklamaya yarar. Hafzada saklanan
bilgi girilerine gre klarn hangi iaretleri salayaca ile ilgilidir. Gerekli hafza
miktarna programn yaps karar verir. Hafza, bit olarak isimlendirilen bilgi paracklarn
saklar ve ok tipleri olmasna ramen bunlar, kaybolduu veya bilginin kaybolmad hafza
olarak iki kategoride inceleyebiliriz. Bilginin kaybolduu hafza tipinde besleme gerilimi
kesildiinde hafza silinir. Kaybolmayan tipte ise bilgilerin varl kaynak gerilimine bal
deildir. Yalnz bu hafzalarn ieriini deitirmek iin zel bir sisteme gerek vardr.
Bilginin enerji kesilmesiyle yok olan hafzalar RAM (Random Access Memory ) dediimiz
rastgele eriimli hafzalardr. Bilginin kaybolmad hafza tipleri ise ROM (Read Only
Memory) olan salt okunur hafzalardr.

PLClerde kullanlan hafza tipi genellikle EPROM (Erasable Programmable Read
Only Memory )olarak adlandrlan silinebilir, programlanabilir, salt okunabilir hafzalar
kullanlmaktadr. PLCler ilerde anlatlacak olan Ladder Diyagram veya deyim listesine
gre programlanrlar. Bu programlar EPROM hafzaya kaydedilerek saklanr ve bu
hafzadan merkezi ilem birimine gnderilir.

Veri tablosu kullanc program da tamak iin gerekli olan bilgileri depo eder. Bu
tablo giri durumlar, k durumlar, zamanlayc ve sayc deerleri ve veri depolar gibi
bilgileri ierir. Veri tablosu ierii durum verisi ve saylar ya da kodlar olarak iki blme
ayrlr. Durum (status) 1 ve 0 la gsterilen ve bit yerlerine kaydedilen bilginin On / Off
eklidir. Say ya da kod bilgisi tek bayt veya szck (word) yerlerinde kaydedilen bit

12
gruplar ile gsterilir. Veri tablosu ilenecek bilginin tipine gre 3 blme ayrlr. Bunlar
giri grnt bellei, k grnt bellei, zamanlayc ve sayc deposudur.

Giri grnt tablosu, giri ara birim devrelerine balanan saysal girilerin durumunu
saklar. Balanan her giri elemannn lojik 0 veya 1 durumu bu bellekte saklanr.

k grnt bellei k arabirimine bal olan cihazlarn kapal / ak (On / Off)
durumlar bu bellee saklanmtr. Eer k lojik 0 ise bu kn k grnt belleindeki
deeri 0dr, lojik 1 ise bellekteki deeri 1dir. Bu deerler bellekten alnarak k modlne
transfer edilir.

Programlama Makinesi

Kullanm kolay programlama elemanlar programlanabilir denetleyicilerin en nemli
zelliklerinden biridir. Programlama cihaz kullanc ile denetleyici arasndaki haberlemeyi
salar. Programlama aygt, PLC denetleme programnn kullanc tarafndan cihaza
gnderilmesini salar. Bu terminaller kendi ierisinde gsterge nitesi, klavye ve merkezi
ilem birimi ile haberlemeyi salayacak gerekli elektronik dzenekleri ierir. CRT (ekran)
gsterimin avantaj programlarn ekranda izlenerek kolay yorumlanmasn salamaktr.
Kk PLCleri programlamak iin mini programlayclar ucuz ve tanabilirdir. Gsterge
genelde LCDdir ve klavye nmerik tularla beraber programlama komutlarn ve zel
fonksiyon tularn ierir.

Bylece programlama yaplrken klavye zerindeki hazr fonksiyon tular
kullanlmaktadr. Program ykleyiciler hazrlanan programlar kaydetmek veya program
komutlarn ilemciye yklemek iin kullanlr. Ykleyicilerin iki tipi vardr. Bunlar
manyetik kaset veya diskler ya da elektronik hafza modlleridir. Kaset veya disk
kaydediciler kullanc programn kaydetmek iin manyetik diskler ya da kasetleri kullanlr.
Programn diske ya da kasete kaydedilmesi programn istenildii zaman kullanlmasn
salar. Elektronik hafza modlleri daha kk programlar saklamay ve tekrar cihaza
yklemeyi salar. Genellikle bu bellek modl programn yazlp okunmas iin kullanlan
bir EEPROMdur.

G Kat

PLC ierisindeki elektronik devrelerin almas iin gerekli olan gerilimi istenilen
seviyede temin eder. ebeke gerilimi 220 VAC veya 24 VDC olan tipleri mevcuttur. Baz
CPUlarda dahili bir g kayna bulunmakta olup bu kaynak CPUnun kendisinin,
genileme modllerinin 5 VDC ve 24 VDC ve kullancnn 24 VDC gereksinimini
karlamaktadr.


Resim.1.13 G kayna

13
Her CPU zerinde 24 VDC alglayc besleme k yer almakta olup bu kaynak lokal
giriler veya genileme modllerinin rle bobinlerini beslemek iin kullanlabilir. Eer g
gereksinimi CPUnun salayabileceinden fazla ise, harici bir 24 VDC g kayna
kullanlmaldr.

Her durumda 24 VDC kayna girilere ve rle bobinlerine manuel olarak
balamaldr.

Bu besleme, genileme modllerinin dahili gereksinimleri iindir. Eer g
gereksinimi CPUnun salayabilecei 5 V DA gten fazla ise harici bir kaynak balama
imkan yoktur. Bu durumda genileme modl kullanm snrlanmaldr.

Uyar: Harici 24 V DA g kayna,24 VDC alglayc g kaynann paralel
balanmas iki kaynan gerilim seviyeleri arasnda uyumsuzluk olmas sonucuna yol
aabilir.

Bu durum sonucunda iki g kaynandan biri veya her ikisi de annda arzalanabilir
veya mrleri ksalabilir ve PLCnin davran bozulabilir.

Giri/k Blm

lemciyi (CPU) PLC beyni olarak kabul edersek, giri/k (I/O) (Input / Output)
birimini de PLC nin DUYU ORGANLARI kabul edebiliriz. Giri modl kontrol edilen
makinelerden, ilemciden veya dardan bir anahtardan ya da alglaycden ald sinyali
kabul ederek kullanlmasn salar. k modlleri denetleyicinin, ktaki makinenin ya da
ilemin kontrol iin 5 VDC, 12 VDC veya 220 VAC lik k sinyalleri salarlar. Bu k
sinyalleri, optik izolatrler veya g elektronii elemanlar kullanlarak yksek akmlarn
kontrol salanr. ekil 1.3te PLCnin giri ve k elemanlarnn prensip emas
grlmektedir.

ekil 1.3: PLC de giri ve k elemanlar
Uyum Devresi

PLC otomasyonunda yazlan program kadar nemli bir husus da giri iaret
bilgilerinin kusursuz olmalardr. Otomasyon biriminin herhangi bir blgesinde PLCye
ulaan +24V giri sinyalleri, giri blmnde opto-kuplr denilen optik balalar ile

14
yaltlarak +5Va evrilir. nk CPUdaki ilemcinin alma gerilimi +5Vtur.ekil 1.4te
uyum devresi grlmektedir.

ekil 1. 4:Uyum Devresi

Bir k gnderici ve k alcdan oluan ortak devreye optik aktarc denir. Ik
gnderici olarak bir kzl tesi (IR) sahada alan veya grlebilir k veren LEDler, k
alglama iin ise foto diyot, foto transistr kullanlmaktadr. Ik alglayc, k gndericinin
gnderdii alr ve bylece giri ile k arasnda optik bir aktarma gereklemi olur.
Giri akmndaki deiiklikler gnderilen k iddetinin deimesine, alglanan n
deimesine ve bylece k akmnn deimesine neden olur. Opto-kuplr dzenei ile
sistemlerin birbirleri ile hibir iletken balants olmakszn, optik olarak (10Mhz e kadar
hzllkla) sinyal aktarlmas sayesinde hassas ve pahal olan sistem, g nitesinde
olabilecek arza ve tehlikelerden korunmu olur.

Aadaki ekil 1.5te PLC sisteminden (24V), TTL devresine (5V) 4N25 optik
aktarc ile sinyal aktarma rnek devresi grlmektedir.

ekil 1.5:Optik sinyal aktarma
D ortamdan PLC giri nitesine sinyal uygulanmamsa IR diyotu k vermez. Bu
durumda foto transistr k alamadndan yaltkandr. T1 transistr ise 47Klk diren
zerinden pozitif beyz polarmas alacandan iletkendir. Bu durumda schmith trigger k
sfrdr. PLC giri nitesine +24Vluk giri sinyali uygulandnda, IR diyotunun k
vermesini salar. Bu durumda foto transistr k alarak iletken olur. Bu durum T1

15
transistrn yaltkan yapar. Bylece schmit trigger k pozitif olur. Bu ekilde +24Vluk
PLC giri sinyalleri +5Vluk sinyallere dntrlm olur.

Ayrca PLCler aadaki gibi farkl giri ve k gerilimlerine sahip olabilir.

Giri Arabirimi k Arabirimi
24 Vac/dc 12-48 Vac
48 Vac/dc 120 Vac
120 Vac/dc 230 Vac
230 Vac/dc 120 Vdc
5 Vdc (TTL
seviyesi)
230 Vdc

Analog Giri/k Birimi

lk PLCler yalnz ON/OFF kontrol isteyen cihazlar balamaya izin veren ayrk
( I/O) giri / k ara birimleri ile snrlandrlmtr. Bu nedenle PLCler ou proses
uygulamalarnn ksmen kontroln yapabiliyordu. Gnmzde kontrol ilemlerinin ounu
pratik olarak salayan analog arabirimleri ve ayrk giri / k ara birimleri ieren PLCler
mevcuttur. Analog giri modlleri analog girilerden alnan analog akm ve gerilim
sinyallerini kabul eder. Bu giriler bir analog saysal -konverter sayesinde saysal sinyale
evrilir. Saysal evrilmi analog sinyal binary olarak ilemci tarafndan kullanlabilmek iin
dzenlenir. Analog girie genellikle scaklk, k, hz, basn, nem alglayclar gibi
alglayclar balanr. Analog k modl orantl olarak analogtan saysal evrilmi sinyal,
kontrol iin bir analog sinyale verilir. Saysal veri analog formu elde etmek iin bir saysal -
analog konvertrden geirilerek analog k cihazlar olan kk motorlar, valfler ve analog
l aletleri gibi elemanlara verilir.

Resim 1.14:Genileme birimleri taklm bir PLC
Genileme Birimleri

Giri ve k says kumanda problemini zecek miktarda deilse PLC sistemine ek
birtakm modller balanarak cihazn kapasitesi geniletilir. Bu durumda PLCye giri ve
k niteleri eklenmi olur. Geniletilecek giri ve k saylar PLClerin marka ve
modellerine gre deiir. Hangi firmann PLCsine geniletme nitesi eklenecekse o firman
rettii geniletme modlleri kullanlmaldr. Bu modller saysal, analog, akll modller ve

16
dier modller (ASI ) olabilir.Resim1.14te genileme birimleri taklm bir PLC
grlmektedir.

Kartlarn Takld Raflar (racks)

PLC sisteminde giri/k birimleri CPU ile ayn yap iinde veya CPUdan uzakta
yerletirilebilir. Buradaki slotlara fi ya da konnektr direkt olarak balanr. I/O (giri /
k) modl monte edilebilen raflardan (rack) olumutur. Bunlar istee gre PLCler
zerinde sklp taklabilir. Bu raflar zerine g kayna, CPU, saysal giri/k
modlleri, analog giri/k modlleri, modller aras haberleme ara birimleri taklr. Byle
bir rack (raf) Resim1.15te grlmektedir.


Resim 1.15: Genileme birimlerinin takld raflar (rack)
1.5. PLC Seiminde Dikkat Edilecek Hususlar

Giri/k Says

Kontrol sisteminde almay ynlendiren giri cihazlar ile kontrol edilen komponent
says bellidir. Bu cihazlarn PLC ile balanabilmesi iin kontrolrde yeteri kadar giri ve
k balant hatt olmaldr. Ayrca almann dardan takip edilmesine yarayan aygtlarn
(rnek:sinyal lambalar, alarm cihazlar) balants ise sisteme zg, zel gereksinimlere
yant verebilecek durumda olmaldr.

Giri/k Tipleri

Giri/k cihazlar ile kontrolr arasnda elektriksel uyum olmaldr. Eer byk
gl anahtarlar bulunuyorsa deme noktalarnda oluacak temas direnlerinin ve
titreimlerinin almay olumsuz etkilemesi nlenmelidir. Giri cihaz elektriksel bir sinyal
gnderiyorsa, ister AA ister DA alma olsun, gerekli dntrcler ile birlikte uyum
iinde olmaldr.

zel giri tipleri de istendii takdirde hesaba katlmaldr.

k tipleri, k cihazlarna ve onlarn alt enerji kaynaklarna gre
deimektedir. Baz cihazlar rleli klar ile kontrol edilirken bazlarnn da triyak veya
transistr klar ile kontrol edilmesi gerekir.

lave olarak aada belirtilen durumlar da gz nne alnmaldr.

17
Giri cihazlarnn empedans PLC giri devresinin ama/kapama akmna uygunluunu
salyor mu?

G kayna alma gerilimi altnda k devreleri yeterli akm tama kapasitesine
sahip mi?

Yar iletken klarn dielektrik dayanm ne dzeyde?

k devrelerinin yke gre sahip olmas gereken harici koruma balantlar nelerdir?

Giri/k devreleri, elektriksel hatalara kar PLC 'yi iyi bir ekilde koruyor mu?

alma scakl ortam scaklna uygun mu?

Montaj gereksinimleri nelerdir?

Kontrolrn besleme gerilimi ve g tketimi nedir?

Analog/Saysal eviriciler ve PID modlleri kontrolr ile birlikte kullanlabiliyor mu?

Programlama mkanlar

Kontrolrn programlama dili ne kadar sade ve anlalr olursa, kullanm teknik
elemanlar tarafndan o kadar kolay olur. Yazlabilecek maksimum komut says
programlama esnekliini arttnr. Komut says miktar RAM bellek kapasitelerine tekabl
etmektedir. Bununla birlikte programlanabilir kontrolr programlar, genellikle 1000
komuttan daha az, ortalama 500 adm veya daha ksadr. ou sisteme ilikin problemlerin
zmnde baz fonksiyonel zel rlelere ihtiya duyulur. Timer (zamanlayc) ve counter
(sayc) gibi rlelerin okluu her zaman tercih sebebidir. PLC 'nin yapsnda bulunan ana
mikroilemcinin gelimilii programlama imkanlar ile paraleldir. Bunda ilemcinin bit
says, adres ve data hatt says, hz, vs. gibi zellikleri etkili olmaktadr.

alma Hz

Hz, bir kontrol sisteminden beklenen en nemli zelliklerden biridir. PLC iin
alma hz, alglanan deiimlerin yorumlanarak tepki verilmesi arasnda geen sre ile
ifade edilir, fakat burada asl ayrt edici nitelik tarama zamandr; nk dier sreler aa
yukar birbiriyle ayndr. Tarama hznn azalmas alma hznn artmasna sebep olur.

Sistem Genilemesi ve letiim

Eklenebilir modllerle giri/k saysnn artrlmas ve sistemin geniletilmesi
srekli bir avantajdr. te yandan PLC'ler arasndaki iletiim imkan tercih edilen ynlerden
biridir. PLC 'ler arasnda haberlemeyi ve bilgi ilem cihazlar ile beraber alarak tek bir
merkezden ynetimi mmkn klar. Bu amala kullanlan RS 232 konnektrleri PLC
zerinde tm kontrollerin yaplabilmesini salar. Kullanlan modelin ve bu modeldeki
program zelliklerinin yeni modellerle entegrasyon imkanlar da gz nnde
bulundurulmaldr.


18
evre Birimleri

Aada grlen her bir ilave birim kontrolrn ilevselliini arttrmaktadr.

Ayrlabilir programlama konsolu

Grafik programlayc

Printer ara birimleri

EPROM (PROM) programlayc okuyucu

Manyetik teyp band

Disket niteleri

Printer ara birimleri

Hangi malat

Otomasyoncular, bir veya iki imalatnn PLC'si ile alma eilimindedirler. Buna
rn benzerlik ve btnl sebep gsterilir. Mteriye en iyi bir veya iki PLC 'yi teklif
ederler.

PLC seiminde aadaki sorulara da dikkat etmek gerekir.

Kullanc tasarm iinde bir yardmc bulabilir mi?
malatnn pazar pay nedir?
malat kullanc ihtiyalarn karlayabilmek iin PLC zerinde eitim verebilir mi?
Btn yardmc el kitaplar mevcut mu?
Ayn ya da farkl imalatda dier PLC modellerinin sistemle uyumluluu nedir?
Kullanlan programlama yntemi, uygulama iin kontrol plan taslana uygun mu?
htiya annda ksa srede teknik destek verebiliyor mu?
Garanti kapsam dnda standart en az 10 yl yedek para ve servis garantisi var m?

Maliyet

PLC'ler arasnda olduka deiik fiyat farklar bulunmaktadr. letme ekonomisinde
PLC ' ler iin ayrlan bte maliyeti karlayabilmelidir.

19
UYGULAMA FAALYET

Aada verilen ileri gerekletirmek iin gerekli PLC model seimini PLC
seiminde dikkat edilecek hususlara gre yapnz.

A-ki adet asenkron motorun biri birinden bamsz olarak yldz gen almas
B-Alglayc ile her iki ynde alglama yaparak alp kapanacak otomatik kapnn
almas


lem Basamaklar neriler
Uygun rack (raf) seimini
yapnz.
G nitesi (Power supply)
seiniz.
CPU seimini yapnz.
Kullanlacak giri ve k
saysn belirleyiniz.
PLC kataloglarndan uygun rack iin aratrma
yapnz.
Kontrol etmek istediiniz sisteminiz iin gerekli olan
g miktarn belirleyiniz.
Bu gc karlayacak g kaynan kataloglardan
seiniz.
Deiik firmalarn PLC kataloglarn inceleyiniz.
Sisteminiz iin gerekli CPUyu aratrnz.
Bunlardan hangisinin sisteminize uygun olduunu
karar verip seiniz.
Kontrol etmek istediiniz sisteminiz iin gerekli olan
giri ve k saysn belirleyiniz.

UYGULAMA FAALYET

20
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular cevaplaynz.

1. Aadakilerden hangi ifade PLC en iyi ekilde tanmlar?
A) Mikrodenetleyici
B) Elektronik cihaz
C) Bilgisayar
D) Elektrikli cihaz
E) Hibiri
2. Aadakilerden hangisi PLCnin en nemli kullanm alanlarndan biridir?
A) Haberleme
B) Grnt iletiimi
C) Otomasyon ilemleri
D) Otomobillerde
E) Hibiri
3. Aadakilerden hangisi PLCnin ana birimlerinden biridir?
A) Buton
B) alter
C) CPU
D) Kontaktr
E) Rle
4. PLC ile rle sistemleri karlatrlrsa, PLCnin stnl aadakilerden hangisi
deildir?
A) Kontrol devresini tasarlamak, rleli bir devrenin tasarmndan daha kolaydr.
B) Btn kontrol ilevleri yazlmla gerekletiinden, farkl uygulama ve alma
programlarn salamak son derece kolaydr, yazlmn deitirilmesi
yeterlidir.
C) Rleli kontrol devrelerine gre ok daha yer kaplarlar.
D) Gvenilirlii yksek, bakm kolaydr. Devrelerde arza aramay kolaylatrr.
E) PLC kt evre koullarnda, rleli kumanda devrelerine gre daha gvensizdir.
5. Aadakilerden hangisi PLClerin avantajlardr?
A) lem hz yksektir.
B) letiim kabiliyeti vardr
C) Maliyet dktr.
D) Ortam dayankll vardr.
E) Hepsi
6. Aadakilerden hangisi hafza elemandr?
A) Akl
B) Zihin
C) Elektronik cihaz
D) Eprom
E) Elektrikli alet
7. Aadakilerden hangisi PLCnin giri ve k nitelerine balanmaz?
A) Buton B) Anahtar
B) Alglayc C) Rle
E)Trafo
LME DEERLENDRME

21
8. Aadaki klardan hangisi iin genileme birimlerine gerek vardr?
A) Maliyeti artrmak iin
B) Rle balants yapmak iin
C) Daha fazla giri k ihtiyac olduunda
D) Alglaycleri balamak iin
E) Hibiri

9. Aadaki klardan hangisi PLC seiminde dikkat edilmez?
A) Giri k saysna
B) Giri k tiplerine (saysal / analog)
C) Programlama imkanlarna
D) alma hzna
E) Renklerine

DEERLENDRME

Testte cevaplandramadnz sorular ve kendinizi eksik hissettiiniz konular
tekrarlaynz. Aratrmalarnz biraz daha geniletiniz. Gerektiinde retmeninizden
yardm alnz.



22
RENME FAALYET - 2



Otomasyon sisteminde gerekli olan PLC cihazna uygun giri ve k
elemanlarnn seimini yapabilecek ve balayabileceksiniz.



PLCnin giri ve k elemanlarnn neler olduunu ve balant zelliklerini
aratrnz.
Giri ve klarn adreslenmeleri hakknda aratrmalar yapnz.
Yaptnz aratrmalar rapor halinde hazrlayarak retmeninize teslim ediniz.
Snfta aratrmalarzn sonucunu arkadalarnza sununuz.

2. PLC CHAZINA GR VE IKI
ELEMANLARINI BALAMA

2.1. PLC Besleme Balants

PLC besleme balantlar olduka kolaydr. CPU enerji balantlar iin ilk admda
birg kaynana (veya ebekeye) balanr.

PLCnin DA ve AA modelleri iin enerji balantlar ekil 2.1 ve ekil 2.2de
gsterilmitir. Herhangi bir elektrikli cihaz sker veya yerine takarken enerji balants
kapal (off ) olmaldr.

Bu nedenle PLC cihazn da sker veya yerine takarken gerekli emniyet koullarna
uyunuz ve enerjinin bal olmadndan emin olunuz.

Sekil 1.2:PLC ye AC balant
Uyar: PLC veya dier ilgili ekipman monte ederken veya balantlarn yaparken
enerji varsa, elektrik arpmas veya ekipmann hatal almas sonucu doabilir. Skme ve
yerine takma esnasnda PLC ve dier ekipmanda enerji bulunmas lmle, ciddi
RENME FAALYET2

AMA
ARATIRMA

23
yaralanmayla veya ekipmana zarar gelmesiyle sonulanabilir. PLC cihazn sker veya
yerine takarken gerekli emniyet koullarna uymal ve enerjinin bal olmadndan
kesinlikle emin olunmaldr.


Sekil 1.2:PLC ye DA balant
2.2. PLC Giri Elemanlar ve PLCye Balantlar

2.2.1. Temasl Alglayclar

Kontaktrler

Kontaktrler; elektrik devrelerinin balant ilemlerinde, btn motor
kumandalarnda, k, kuvvet, sinyalizasyon ve bunlar gibi doru ve alternatif akmda alan
btn tesislerde devrenin alp kapanmasn temin eden elektromanyetik alterlerdir.
Kontaktrlerin en nemli kullanl alan doru ve alternatif akm devrelerinin kumanda
edilmesidir. Kontaktrler vastasyla her gteki motorlara yol verme devir, says kontrol
gibi iler kolaylkla salanabilmektedir.


Resim 2.1: Kontaktr ekil 2.3: Kontaktrn yaps


24
alterler-Anahtarlar

Kontak konumunu fiziksel hareket ile deitiren kumanda elemanlardr.Bunlarn
deiik tipleri vardr.rnein, basmal anahtarlar, mafsall anahtarlar, dokunmatik anahtarlar,
kl anahtarlar vb. alterler genelde iki tipte yaplrlar.
1-Kalc tip anahtarlar-alterler 2-Butonlar (geri dnl alterler)


Resim 2.2: Deiik tipte imal edilmi kumanda butonlar ve anahtarlar

Kalc Tip alterler

Kalc tip alterler yeni bir komut gelinceye kadar en son halini korurlar. Genellikle
kumanda sistemlerinin ana girilerinde kullanlr. rnek olarak lamba anahtarlar ve pako
alterler verilebilir ve ekil 2.5te grlmektedir.

ekil 2.4: Elle kumandal kalc tip lamba anahtarlar

Resim 2.3:Bir kutuplu pako alter ve kutuplu pako alter


25
Butonlar

Start Butonu

Start (balatma) butonudur. Bu butonlarda kontak normalde aktr. Butona baslnca,
ak olan kontak kapanr. Buton zerinden etki kaldrldnda, kapanan kontak hemen alr.
Bunlara ani temasl buton da denir. Resim 2.4te start butonu ve sembol grlmektedir.

Resim 2.4: Start butonu ve sembol
Stop Butonu

Durdurma butonudur. Bu butonlarda kontak normalde kapaldr. Butona temas
edilince, kapal olan kontak alr; temas olduu srece ak kalr. Butondan temas kalknca
kontaklar normal konumunu alr. Resim2.5te stop butonu ve sembol grlmektedir.

Resim 2.5: Stop butonu ve sembol

Jog (Kesik altrma) Butonu veya ki Yollu Kumanda Butonu

Start ve stop butonunun birleiminden olumutur. Kapal kontak stop butonu olarak
ak kontak ise start butonu olarak kullanlr. Resim2.6da jog butonu ve sembol
grlmektedir.


Resim 2.6: ki yollu kumanda butonu

26
Aadaki ekil 2.5te ve ekil 2.6da buton, anahtar, ift yollu kumanda butonu ve
kontaktrlerin PLCye balants grlmektedir.

ekil 2.5: Buton, anahtar ve kontaktrlerin PLCye balants

ekil 2.6: ift yollu kumanda butonu ve kontaktrlerin PLCye balants
Mekanik Snr Anahtarlar

Mekanik bir etkiyle kontaklar konum deitiren elemanlardr.


27
Aadaki ekil 2.7de mekanik snr anahtarlarnn PLCye balants grlmektedir.


Resim 2.7: Mekanik snr alteri ve sembol


ekil 2.7: Mekanik snr anahtarlarnn PLCye balants

2.2.2. Temassz Alglayclar

Manyetik Temassz Alglayclar

Bu tip alglayclarn temel fonksiyon elemanlar; manyetik alan alglamaya yardmc
olan Hall-Jeneratr ve Manyetik Alan Plakas dr.

Hall-Jeneratr Yaps ve almas



28

ekil 2.8: Hall jeneratr
U
H
= R
H
. I
S
. B . _1_
d
U
H
= Hall gerilimi
R
H
= Hall-Faktr (~ 10
-4
m
3
/ As)
I
S
= Kumanda akm
B = Manyetik alan younluu
d = Yar iletken plakasnn kalnl

Hall-Jeneratrnn alma prensibi Lorentz kanununa dayanr. (Lorentz kanunu;
hareket halindeki yk tayclar manyetik alana maruz kaldklarnda ynlerinden saparlar.)
Manyetik alan olmadnda yar iletken plakann (ndiyum-Arsenik veya ndiyum-Antimon)
ierisindeki yk tayclar her blgede ayn younluktadrlar. Bylece herhangi bir gerilim
oluamaz. Plakaya dardan manyetik alan etki ettiinde yk tayclar yrngelerinden
saparlar. Bu durumda yan kontaklardan birinde yk tayc fazlal, dierinde yk tayc
azl meydana gelir. Yani bu bir potansiyel farkdr ve Hall gerilimi olarak adlandrlr.
Manyetik alana bal olarak oluan bu gerilimin bykl; yk tayclarnn hareketlilii
ile younluklarna (R
H
), kumanda akmna (I
S
), manyetik alan younluuna (B) ve yar
iletken plakann kalnlna (d) baldr.

29

ekil2.8:Hall jenaratr

Manyetik Alan Plakas Yaps ve almas

ekil2.9:Manyetik alan plakas

Manyetik alan plakas zerine yar iletken tabaka (InSb=ndiyum-Antimon) srlm,
dikdrtgen eklinde seramik bir tayc plakadan oluur ve bu yar iletkenin iinde ok
kk aralklarla metal eritler bulunur. Bu metal eritler akm ynne dik olarak
bulunduklarndan akm geiini engellemezler. D manyetik alan olduunda Lorentz
kuvveti yk tayclarn saptrarak yollarn uzatr. Bu akma kar zorluk ve plakann
direncinin artmas demektir. Bu diren manyetik alan kuvvetine bal olarak deiir. Bu
deiim bir direnle seri balanarak veya kpr devrede kullanlarak gerilime evrilebilir.
Manyetik alan plakalarnn direnleri 1 ile 1000 arasndadr. Manyetik alan plakalar
byk lde sya bamldrlar. Bu yzden iinden geen akmn s yaratmamasna ve
bulunduklar evrede ar sya maruz kalmamalarna dikkat edilmelidir.

Hall-Jeneratr ve Manyetik Alan Plakalarnn Kullanldklar
Yerler

30
o Manyetik alan younluunun llmesinde
o Manyetik alan tespitinde
o Sva ve toprak alt iletken hatlarnn tespitinde
o Alglayc olarak otomasyon tekniinde
o rnek olarak silindir pozisyonlarnn tespitinde kullanlr.

Resim 2.8: Manyetik alglaycler
Bir manyetik alglaycnn iyaps aadaki ekil 2.10da blok emas gsterilmitir;

ekil 2.10: Manyetik alglaycnn iyapsnn blok emas


Manyetik alana sahip bir nesne alglaycya yaklatnda, Hall-Jeneratr (veya
manyetik alan plakas) sayesinde alglama gerekleir. Mteakip elektronik devrede
uygun ykseklikte gerilim seviyesine evrilir ve bu seviye bir komparator
(karlatrc) tarafndan deerlendirilerek k katna sinyal gnderilir. k
katnda anahtarlama ilemi yaplarak, alglayc k sinyali elde edilir. Ayrca k
katnda ksa devre ve ar akmdan koruma dzeni bulunmaktadr. Aadaki ekil
2.11de manyetik temassz alglayclarn PLCye balants grlmektedir.


31

ekil 2.11: Manyetik temassz alglayclarn PLCye balants

ndktif Temassz Alglayclar

Alglayc ierisinde bulunan osilatr elektromanyetik deiken bir alan retir ve bu
alan alglaycnn aktif yzeyinden karak n tarafna yaylr. Elektriksel iletken olan bir
nesne (metal) alglaycya yaklatrlrsa, elektromanyetik deiken bir alana girdii iin
zerinde gerilim indklenerek iersinde fuko akmlar oluur. Bylece osilatr daha ok
akm eker ve amplitd (gerilim seviyesi) der. Amplitdn dmesi bir komparator
(karlatrc) tarafndan deerlendirilerek k katna sinyal gnderilir. k katnda
anahtarlama ilemi yaplarak alglayc k sinyali elde edilir. Alglaycnn nnde
herhangi bir metal nesne olmad srece bu amplitd ayn seviyede kalr ve komparator
reaksiyon gstermedii iin k sinyali alnmaz.

Aada ekil 2.12de indktif alglaycnn prensip emas verilmitir.



32

ekil 2.12: ndktif alglaycn prensip emas
ndktif alglaycnn iyaps aada ekil 2.13te blok ema olarak gsterilmitir;


ekil 2.13: ndktif alglaycnn i yapsnn blok emas
ndktif alglaycnn sembol ve eitli modelleri Resim 2.9da gsterilmitir.

Resim 2.9: ndktif alglaycler
Aadaki ekil 2.14de indktif temassz alglayclarn PLCye balants
grlmektedir.



33

ekil 2.14: ndktif temassz alglayclarn PLCye balants
Kapasitif Temassz Alglayclar

Burada fiziksel byklklerin elektriksel sinyale evrilmesinde kapasite deiiminden
yararlanlr. Bu kapasite deiimi iki yolla yaplmaktadr.

Bir plaka sabit ve dieri hareketli olmak zere, plakalar aras mesafe (d) deitirilmek
suretiyle kapasite deiimi salanabilir (Elektronik kapasitif teraziler buna bir rnek olarak
verilebilir).

Alglanacak nesne dielektrik elemann (bilindii gibi; her maddenin bir dielektrik
katsays vardr --->
r
) oluturacak ekilde kapasite deiimi salanabilir. Kapasitif
yaklam alglayclardaki fonksiyon buna dayanmaktadr.





ekil 2.15: Kapasitif temassz alglayclarn prensip
Kapasitif alglaycnn sembol ve eitli modelleri Resim 2.10da gsterilmitir.

34

Resim 2.10: Kapasitif alglayclar
Bir kapasitif yaklam alglaycnn i yaps aadaki ekil2.16da blok ema olarak
gsterilmitir.

ekil 2.16: Kapasitif yaklam alglaycnn i yapsnn blok emas


Kapasitif alglaycnn aktif eleman bir alglayc elektrodu ve bir de silindirik
elektrottan oluur. Bu iki elektrot, birlikte bir kondansatr olutururlar.

Alglanacak nesne alglaycya yaklatnda, bu nesnenin dielektrik katsays orannda
kondansatrn kapasitesi artar. Bir RC-Osilatr ancak kapasitenin belli bir deere
ykselmesiyle almaya balayacak ekilde akort edilmitir ve osilasyona balar. Osilatrn
almas bir komparator tarafndan deerlendirilerek k katna sinyal gnderilir. k
katnda anahtarlama ilemi yaplarak, alglayc k sinyali elde edilir.
Alglaycnn nnde herhangi bir nesne olmad srece kondansatrn kapasitesi ok
kk olup osilatr almaya balatamaz ve bylece k sinyali alnmaz.

Avantajlar

Yksek dorusalla sahiptir.

35
Yksek hassasiyete sahiptir.
Manyetik serpinti alanlardan etkilenmez.
Elektriksel serpinti alanlardan Faraday kafesi (yaltm) ile korunabilir.

Dezavantajlar

Kapasite deiimleri ok kktr (pf seviyesinde). Bu nedenle FET ve OPAMP ile
yaplan hassas zel ykseltici devrelere gerek vardr.

Kullanm Yerleri

Kapasitif yaklam alglayclar hem iletken olmayan (plastik, tahta, cam, porselen
vb.) hem de iletken olan (metaller) nesneleri alglamak iin sanayide kullanlrlar.

Aadaki ekil 2.17de kapasitif temassz alglayclarn PLCye balants
grlmektedir.

ekil 2.17: Kapasitif temassz alglayclarn PLCye balants

Optik Temassz Alglayclar

Bu tip alglayclarn temel fonksiyon elemanlar; foto diyotlar ve foto transistrlerdir.

Foto diyotlarn Yaps ve almas


36
ekil 2.18: Foto diyotlarn yaps
Foto diyotlar PN birleim blgelerine k decek ekilde yaplm yar iletken
diyotlardr ve daima ters polarmada altrlrlar. Karanlk ortamda yaltkandrlar, yani
sadece ihmal edilebilecek kklkte bir sznt akm akar. Foto diyot zerine k
geldiinde, gerilim setti blgesinde i fotoelektrik olayna gre yk tayclar serbest hale
geerler ve bylece foto- diyot iletime gider. Bu ters ynde akan akm k iddeti ile doru
orantldr.

Bir foto diyot besleme gerilimi olmakszn altrldnda ise aydnlk ortamda
ularnda gerilim oluur (- kutup N , + kutup P maddesinde olmak zere).O halde bir foto
diyot gne pili gibi de alabilir. Foto diyotlarn spektral hassasiyetleri mortesinden
(Ultraviole) balayp, kzltesi (Infraruj) n sahasna kadar uzanmaktadr. Silisyum foto
diyot veya foto transistrn grlebilir a reaksiyonu maksimum %75 civarlarndadr ve
en hassas olduu blge kzltesi n olduu blgedir. Germanyum foto diyot veya foto
transistr ise grlebilir a hemen hi reaksiyon gstermez, fakat kzltesi nlara kar
hassasiyeti en yksek seviyededir. Resim 2.11de optik alglayclardan rnekler grlyor.

Resim 2.11: Optik alglaycler
Foto transistrler Yaps ve almas


ekil 2.19: Foto transistorlerin yaps


37
Foto transistrler beyz-kollektr birleim blgesine k gelecek ekilde yaplm
normal NPN ve PNP transistrlerdir. n yzlerinde k alglama pencerecikleri veya k
odaklama mercekleri bulunmaktadr.

Bir foto transistr; bir foto diyot ile normal transistrden oluan e deer devre gibi
dnlebilir. zerine k geldii zaman i fotoelektrik olay gereince beyz-kollektr
birleim blgesinde yk tayclar serbest hale geerler ve bu yk tayclar tarafndan
oluturulan akm beyz akm gibi etki yaparak transistr iletime gtrr. Beyz akm k
iddeti ile doru orantl olarak artarak transistr daha ok iletime gtrr.
Foto transistrlerde beyz balant ucuna genellikle gerek duyulmaz, fakat beyz ucu alma
noktasnn ayarlanmasn kolaylatrr. Bu yzden foto transistrler; beyz ulu veya beyz
usuz olarak piyasaya sunulmulardr.

ekil 2.20: Fototransistor n kullanm
steki rnek devrede beyz ucu kullanlmad iin alma noktas sfrdadr. Yani
foto transistr k ya da k sinyali almad srece k gerilimi U
A
sfrdr ve k ya da
k sinyali geldiinde ise besleme gerilimine kadar ykselebilir. Burada vericiden
gnderilen k sinyalinin yan sra ortam da transistrn iletkenliini etkileyerek
alma noktasnn kaymasna ve hatal alglamalara sebep olabilir. (Dikkat!)

38

ekil 2.21: Fototransistor n kullanmna rnek devre
Yandaki devrede ise vericiden gnderilen sinyalin saysal k sinyali halinde
gnderilmesi ve bu AA sinyalin gnderilen n frekansna uygun deerde seilen bir
kondansatr ile deerlendirme katna, k sinyali olarak aktarlmasna rnek verilmitir.
Burada ortam nn foto transistr etkileyerek alma noktasnn kaymasnn, saysal
sinyalin alglanmasnda bir rol kalmamtr. nk sadece deiken k sinyali kondansatr
tarafndan aktarlmaktadr. alma noktasnn kaymas DA deiiklik demektir ve
kondansatr tarafndan aktarlmaz.!

Ayrca foto diyot veya foto transistrlerin n ksmlarna, ortam nn etkisini
azaltmak amacyla normal hemen hemen hi geirmeyen; fakat IR nlarn geiren,
ok koyu, mor renkli koruyucu plaka yerletirilmektedir.

Burada saysal sinyal olarak gelen n, kondansatrden getikten sonra e-fonksiyonlu
zayf bir sinyale dnmektedir. Bu sinyal yeterli ekilde ykseltilerek bir Schmitt-Trigger
devresinden geirilerek tekrar keskin kenarl orjinal hale getirilmektedir.

Optik Aktarclar (Opto-Coupler)

Aada ekil 2.22de tipte (entegre devre eklinde yaplm) optik aktarc
grlmektedir. Bunlardan en ok kullanlan LED ve FOTO TRANSSTR kullanlan
tipidir.

ekil 2.22: Optik aktarclar

39
Bir k gnderici ve bir k alcdan oluan ortak devreye optik aktarc denir. Ik
gnderici olarak kzltesi (IR) sahada alan veya grlebilir k veren LEDler, k
alglama iin ise foto diyot, foto transistr veya foto tristrler kullanlmaktadrlar.

Ik alglayc, k gndericinin gnderdii alr ve bylelikle giri ile k
arasnda optik bir aktarma gereklemi olur. Giri akmndaki deiiklikler gnderilen k
iddetinin deimesine, alglanan n deimesine ve bylece k akmnn deimesine
sebep olur.
Kullanm Yerleri ve nemi

Bir sistemden bir baka sisteme geite sinyal seviyeleri ayn (r. 5 V--- 5 V) ya da
sinyal seviyeleri farkl (rn. 24 V --- 5 V veya 5 V --- 24 V) sistemleri birbirlerine optik
olarak balamada ve sinyal aktarmada kullanlrlar.

Ayrca, hassas ve pahal bir elektronik devreden (PC, Mikro lemci, PLC gibi),
yksek g ve voltajla alan g nitelerine sinyal aktarmada kullanlrlar. Sistemlerin
birbirleri ile hibir iletken balants olmakszn, optik olarak (10 Mhz e kadar hzllkta)
sinyal aktarlmas sayesinde hassas ve pahal olan sistem, g nitesinde doabilecek olan
arza ve tehlikelerden otomatik olarak korunmu olur.

ekil 2.23: Optik aktarc
Ayrca optik aktarclarn atal tipleri mevcuttur. Bu tip optik aktarclarla motorlarn
devir saylar llebilmektedir. rnein; motor miline bir disk taklr ve bu disk zerine bir
delik delinir. Bylece foto transistr her turda bir kere LED in gnderdii alarak pals
yaratr ve bu palslar ile devir sayac srlr. Yan tarafta atal optik aktarc grlmektedir

ekil 2.24: Tek ynl k bariyerine rnek

40
Tek ynl k bariyerinde k gnderici ve alcs ayr ayr monte edilmilerdir. ki
tarafta da pencere ve odaklama mercekleri bulunur. Alc gnderilen ald srece
reaksiyon gsterilmez. Bariyerin arasna engelleyen bir cisim girdiinde alc
anahtarlama yapar


Resim 2.12: Tek ynl k bariyerine rnek
Avantajlar

Saydam olmayan tm nesneleri gvenilir bir ekilde alglar.
Uygun mercek ve verici gleri ile daha uzaktan alglama olana salanabilir.
Kk nesnelerin alglanmas mmkndr.
Karl, yamurlu ve tozlu ortamlarda gvenli olarak alr.

Dezavantajlar

Bir k bariyeri iin iki ayr cihaz monte etmek gereklidir.
Saydam nesneler iin uygun deildir.
Verici ve alc montaj asndan ok iyi ayarlanmaldr.
Serpinti ve yabanc k kaynaklarndan etkilenebilirler.

Kullanm Yerleri

Tehlikeli makinelerin evresinde gvenlik bariyeri olarak, otopark girilerinde ara
saydrma ilemlerinde, retim bantlarnda retilen maln saymnda, alarm sistemlerinde vb.
gibi yerlerde kullanlrlar.

Yansmal Ik Bariyeri (Optik Yaklam Alglayc)

ekil 2.25: Yansmal k bariyeri

41
Bu tip k bariyerinde verici ve alc tek bir kap ierisinde bulunur ve alglanacak
nesnenin kendisi bir reflektr oluturur. Alglaycnn nnde bir nesne bulunmuyorsa,
gnderilen n geri dnemez ve alc bu alamad iin reaksiyon gstermez. Ancak
alglaycnn nne bir nesne yaklarsa, gnderilen n bu nesneden yansyp alc zerine
geri gelir ve bu durumda alglayc anahtarlama yapar.


Resim 2.13: Yansmal k bariyeri
Avantajlar

Verici ve alc tek bir kap iersine monte edilmitir.
Montajda mekaniksel ayara gerek duyulmaz.
Tm yansma yapan (saydam olanlar bile) nesnelerin alglanmas mmkndr.

Dezavantajlar

Alglama mesafesi alglanacak nesnenin yanstma zelliine baldr.
Bu sebepten alglama mesafesi azdr (1 m civarnda).
Arka cephe alglanacak nesneden daha ok yanstma zelliine sahipse
nesnenin alglanmas zorlar.

Kullanm Yerleri

Yaklam anahtar olarak otomatik kaplarda, retim bandnda retilen maln
saymnda, alarm sistemlerinde vb. gibi yerlerde kullanlrlar.

Reflektrl Ik Bariyeri


ekil 2.26: Reflektrl k bariyeri

42
Bu tip k bariyerinde de verici ve alc tek bir kap iinde olup karsnda bir reflektr
bulunur. Alglaycyla reflektr arasnda bir nesne bulunmuyorsa, gnderilen n geri dner
ve alc bu ald srece reaksiyon gstermez. Ancak alglayc ile reflektr arasna bir
nesne girdiinde, gnderilen n engellenir ve alc zerine geri gelemez. Bu durumda
alglayc anahtarlama yapar.

Avantajlar

Basit ve kolay monte edilir.
Nesne k geiini zayflatt iin saydam cisimlerin de alglanmas
mmkndr.
Uygun bir reflektrle ayar kolayca yaplr.

Dezavantajlar

Parlak nesneler yanl alglamalara neden olabilir.
Sistem toz, yamur ve kardan etkilenebilir.
Reflektre yakn olan nesneler reflektrden byk olmaldr.

Kullanm Yerleri

retim bandnda retilen maln saymnda, alarm sistemlerinde vb. gibi yerlerde
kullanlrlar.

Bir yansma kl optik alglaycnn i yaps aada ekil 2.27 de blok ema olarak
gsterilmitir;

ekil 2.27: Bir yansma kl optik alglaycn i yapsnn blok emas













43
Aadaki ekil 2.28de optik temassz alglayclarn PLCye balants
grlmektedir.

ekil 2.28: Optik temassz alglayclarn PLCye balants
Ultrasonik Temassz Alglayclar

Ultrasonik alglayclarn fonksiyonu piezoelektrik olayna dayanr. Doal olarak
bulunan quartz, turmalin ve baryum-titanat gibi kristallerin zerine basn veya kuvvet
uygulandnda yapsndaki iyon balar form deitirerek ular arasnda farkl ykler
oluur. Bu basn veya kuvvetin elektriksel sinyale evrilebilmesi demektir (mikrofon, alc
kapsl fonksiyonu).

Bu olayn tersi de mmkndr, yani bir kristale alternatif gerilim uygulandnda,
uygulanan gerilimin polaritesine gre iyon balar elektriksel baskya urayarak kristalin
titremesine sebep olur (hoparlr, verici kapsl fonksiyonu).
Aadaki ekil 2.29da bir kristale her iki ynde kuvvet veya basn uygulandnda iyon
balarnn form deitirmesi ve kristalin ularnda farkl ykler olumas grlmektedir.

ekil 2.29: Ultrasonik temassz alglayclarn alma prensibi


44
Kristalde oluan ykler kristalin yapsna bal olduklar iin normal bir elektron
alverii burada mmkn deildir. Bu yzden kristaldeki yk deiimleri, yksek giri
empedans olan ve gerilim veya yk potansiyeli ile kumanda edilen MOSFET transistrle
yaplm olan Elektrometre ya da Yk Ykselteci denilen ykseltelerle alnp
deerlendirilebilir. Bu tip ykseltecin basit bir deney devresi aadaki ekil 2.30da
grlmektedir.

ekil 2.30: MOSFET Transistrle yaplm olan yk ykselteci deney devresi
Piezokristallerin Kullanm Yerleri

Ultrasonik alarmlarda iki ynl olarak (Hoparlr=Verici Kapsl,
Mikrofon=Alc Kapsl)
Uzaktan kumanda cihazlarnda iki ynl olarak
Kristal mikrofon olarak
Saat, hesap makinesi, PC, elektronik oyunlarda vb. gibi eitli cihazlarda mini
hoparlr (Pipser=Buzzer) olarak
Ultrasonik sinek ve fare kovucularda hoparlr olarak
Mzik sistemlerinde Tweter-Hoparlr (yksek frekans veren) olarak
Ultrasonik alglayc olarak sanayide kullanlrlar.

Ultrasonik Alglayclarn Sanayide Kullanld Yerlere rnekler

Asit gibi tehlikeli sv ya da granl halinde kimyasal maddelerin seviye
lmnde
Bir transfer bandndan geen mallarn saylmasnda ve fiziki llerine gre
ayrlmasnda
malat bandnda yaplan ilerin kontrolnde (rnek: otomobil camlarnn taklp
taklmadnn kontrol)
Ynlanan tahta, karton, kontraplak kalnlnn llmesine vb. gibi yerlerde
kullanlrlar.

Bir ultrasonik alglaycnn iyaps aada ekil 2.31de blok ema olarak
gsterilmitir;

45

ekil 2.31: Bir ultrasonik alglaycnn i yapsnn blok emas

Alglanacak nesne alglaycya yaklatnda, gndericiden kan ultrasonik ses, nesne
tarafndan geriye yanstlr ve bu yansyan ses alc kapsle geri dner. Bylece gnderilen
sesin tekrar alglanmas gerekleir ve elektronik devrede uygun ykseklikte gerilim
seviyesine evrilir Bu seviye bir komparator (karlatrc) tarafndan deerlendirilerek k
katna sinyal gnderilir. k katnda anahtarlama ilemi yaplarak alglayc k sinyali
elde edilir. Ayrca k katnda ksa devre ve ar akmdan koruma dzeni bulunmaktadr.


ekil 2.32: Bir ultrasonik alglaycn alglama blgesi
















46
Aadaki ekil 2.33te ultrasonik temassz alglayclarn PLCye balants
grlmektedir.

ekil 2.33: Ultrasonik temassz alglayclarn PLCye balants

Pnmatik Temassz Alglayclar

Pnomatik temassz alglayclar manyetik temasla alr. Bunlar yapm ekillerine
gre iki gruba ayrlr: a)Kontakl (Reed) manyetik alter. b)Bobinli elektronik manyetik
alter

Kontakl (Reed kontakl) Manyetik alter

Manyetik alterin yaknna getirilen silindir piston ierisindeki sabit mknatsn
manyetik etkisi vastasyla, alter ierisinde gml bulunan konta ( Reed konta )
kapatr.

Bobinli Elektronik Manyetik alter

Bobinli elektronik manyetik yaklam alteri, k devresindeki elektriksel kontrol
sinyalini kontaksz elektronik devre zerinden retir.




47

ekil 2.34: Kontakl manyetik alter ekil 2.35: Bobinli elektronik manyetik alter

Aadaki ekil 2.36da ultrasonik temassz alglayclarn PLCye balants
grlmektedir

ekil 2.36: Pnmatik temassz alglayclarn PLCye balants

Temassz Alglayclar Elektrik Kontrol Devrelerine Balarken Dikkat
Edilmesi Gereken Hususlar

Temassz alglayclar kontrol devrelerine balarken;

alma geriliminin AA veya DA olmasna dikkat edilir.

Doru gerilim ile alan alglayclar alternatif gerilim ile alanlara gre daha
ucuzdur. PLC li otomasyon sistemlerinde giri eleman olarak doru gerilim ile alan
alglayc kullanmak daha avantajldr. ou PLCler DA girilidir.DC giri/k modlleri

48
daha ucuzdur.Doru gerilim ile alan alglayclar alternatif gerilim ile alanlara gre
daha hzldr.Kullanlan alglaycnn zelliklerine uygun olarak gerilim kayna
ayarlanmaldr.Transformatrn, gerekli direkt gerilim Vdc'den daha dk bir sekonder Vac
gerilimiyle kullanlmas tavsiye edilir.

Sekonder Vac gerilimi u ekilde bulunur:

Vac = (Vdc + 1) : 1,41

Alglaycnn besleme gerilimi olan Vdc, kullanlan her 200 mA iin en az 470 uF'lk
bir kapasite ile filtre edilmelidir.

Eer besleme gerilimi Vdc yksekse, uygun bir gerilim sabitletiriciyle
gerekletirilen ekil 2.37 deki rnek-B'nin kullanlmas tavsiye edilir.


ekil 2.37: Alglayc besleme devresi
Balant kablo saysna dikkat edilir. Baz tipleri iki kablolu, baz tipleri de
kabloludur.

ekil 2.38: ki kablolu temassz alglayclar






49
PNP ve NPN olmasna dikkat edilmelidir.

ekil 2.39: kablolu temassz alglayclar

ki kablolu temassz alglayclar seri balanmasna dikkat edilir.

ki kablolu temassz alglayclarn seri balanmas durumunda gerilim dmleri
olmas sebebiyle yke (rle ye) daha az gerilim kalmaktadr.

ndktif alclarn balanmas faz kaymasn oluturur. Bu iki sebepten dolay en ok
iki veya alglayc seri balanabilir.

ekil 2.40: ki kablolu alglayclerin seri balanmas
ki kablolu temassz alglayclarn paralel balanmasna dikkat
edilir.
ki kablolu temassz alglayclarn paralel balanmas durumunda aadaki iki
duruma da dikkat edilmelidir.


50
Paralel balanan alglayclarn sznt akmna dikkat edilmelidir. Sznt akmlarnn
toplam yk etkileme durumunda olmamaldr.

Alglayclardan biri ama kapama yaptnda paralel bal dier alglaycnn
gerilimini sfrlayacaktr. Bu sebepler gz nne alnrsa 5-10 adet iki kablolu alglayc
paralel balanabilir.

ekil 2.41: ki kablolu alglayclerin paralel balanmas
kablolu temassz alglayclar seri balanmasna dikkat edilir.

Bu tip alglayclarn seri balanmasnda her birinde 1 ile 2,5 V arasnda gerilim
dmleri olur.Bu sebeplerden dolay aadaki durumlara dikkat edilir.

Alglayclarda den gerilimlerden arta kalan gerilim dier alglayclar
altrabilmelidir. Alglayclarn


ekil.42: kablolu alglayclarn seri balanmas

51
kablolu temassz alglayclarn paralel balanmasna dikkat
edilir.

kablolu temassz alglayclarn paralel balanmasnda dikkat edilecek hususlar:

Alglayclar ak durumda iken ok az olan sznt akmlardr. Bu sebepten dolay en
ok 2030 adet kablolu alglayc paralel balanabilir.

ekil 2.43: kablolu alglayclerin paralel balanmas

Temassz Alglayclarn Seiminde Kullanlan Kriterler

Kullanm amacna uygun elektriksel balant tipi belirlenmeli.

Kullanm alanlarna gre elektriksel balant kablolar ayr tipte seilebilir.

1) Hazr kablolu tipleri
2) Terminal balantl tipleri
3) Soketli tipleri

Fiziksel balant tipi belirlenmeli. Her uygulamaya uygun tipi ve
boyutu vardr. Bunlar genellikle iki tipte imal edilirler.

1)Silindir yapda olan
2)Dikdrtgen yapda olan tipleri vardr.

Temassz alglayclar seilirken balant kablo saysna
Amaca uygun gerilim trne (AC, DC)
k sinyalinin yapsna(Rle-PNP-NPN olmasna)
Alglanacak malzemenin cinsine (Metal, aa, renkli malzeme vb.)
alma ortamnn gz nne alnmasna (scak, nemli, tozlu ortamlar
vb.)
Alglama mesafesine dikkat edilmelidir.






52
Temasl ve Temassz Alglayclar ile Uygulamalar

rnek: 1 fazl bir asenkron motor aada verilen artlar altnda altrlmak
isteniyor. S
1
start butonuna basldnda asenkron motor almaya balayacaktr.S
0
stop
butonuna basldnda asenkron motor duracaktr. Asenkron motorun altn L
1
lambas
gsterecektir. Ayrca asenkron motor ar akm rlesi ile korunacaktr.

Gerekli g ve kumanda emasn iziniz. PLC ile nasl yaplr, balant emasn
iziniz.

ekil 2.44: Kumanda devresi ve g devresi

ekil 2.45: Yukardaki devrenin PLC ile kumandas

53
rnek : 2

fazl bir asenkron motor S
1
butonuna basldnda ileri ynde S
2
butonuna
basldnda geri ynde alacaktr.S
0
stop butonuna basldnda duracaktr. Asenkron
motor ileri veya geri ynde alrken, yn deitirilmesi gerektiinde nce S
0
stop butonuna
baslp asenkron motor durdurulacak daha sonra istenilen yn butonuna baslp
altrlabilecektir. Asenkron motorun ileri ynde altn L
1
lambas, geri ynde
altn L
2
lambas gsterecektir. Ayrca asenkron motor ar akm rlesi ile korunacaktr.

Gerekli g ve kumanda emasn iziniz. PLC ile nasl yaplr, balant emasn
iziniz.


ekil 2.46: Kumanda devresi ve g devresi


ekil 2.47: rnek 2deki devrenin PLC ile kumandas

54
rnek 3 : Bir ift etkili silindirle paralar markalanacaktr. Piston kolu ileri kp i
paras zerine yeterli skma basncna ulatktan sonra geri gelecektir. Pnomatik devre
emas verilen sistemin elektrik balant emasn iziniz. PLC ile nasl yaplr, balant
emasn iziniz.

ekil 2.48: Yukardaki problemin elektropnmatik zm
Malzeme Listesi:
ift etkili silindir 1- Adet
5/2 ift taraftan selenoid uyarl 1- //
P E evirici (basn anahtar) 1- //
Kapayan buton 1- //
Kontaktr 2- //



ekil 2.49: rnek 3deki devrenin PLC ile zm




55

Termistrler (NTC-PTC)

Herhangi bir ortamdaki snn lm Termistr denilen NTC ve PTC sya baml
direnler vastas ile yaplmaktadr. Fakat bilindii gibi termistrlerin karakteristik erileri
dorusal (lineer) deildir, yani sya gre diren deiimi dorusal deildir. Bu sebepten
snn elektriksel sinyale evrilmesi de dorusallk tamamaktadr ve zorluklar
yaratmaktadr.


EKL 2.50: PTC ve NTC Sembol
NTC ve PTC s direnleri bundan dolay basit kumanda ilerinde kullanlrlar.

rnein: Elektronik termostat olarak, bir ortam ssn belli bir scaklk aralnda sabit
tutmak zere grev yapabilirler. Ayrca motor, jeneratr veya transformatr gibi sistemleri
korumak amac ile termik devre ac sistemlerde kullanlrlar. Motorun, jeneratrn veya
transformatrn zerine monte edilerek, ar yklenmede snn artn hissederek devreyi
aar ve sistemi korurlar.

Basn Alglayclar

Basn, birim yzey alanna etki eden kuvvet ile tespit edilir. P = F / A (N/m
2
)

Kumanda ve kontrol devrelerinde kullanlan basn alglayclar elektronik basn
alglayclar ve mikro alterli basn alglayclar olmak zere iki grupta incelenir.

Elektronik Basn Alglaycleri (Strengeler) (DMS)

Yaps ve alma Prensibi

Bir iletken tel mekanik bir kuvvet ile esnemeye maruz braklrsa tel esneyerek
uzunluu ve kesiti deiir. Bu esneme elastikiyet snrlar iersinde olursa, tel esneme yok
olunca eski llerine tekrar kavuur. Tel esnediinde uzunluunun ve kesitinin deimesi
direncinin deimesi demektir. Bu olay strengelerin temel prensibini oluturmutur. Diren
deiimini arttrmak iin ok sayda tel seri balanarak bir folye zerine yataklanmlardr.
Esnemesi llecek nesnenin zerine zel bir yaptrc ile yaptrlarak kullanlrlar.


56

ekil 2.51: Strenge

Yukarda bir rnei grlen strengelerin amaca gre ok eitli tipleri bulunmaktadr.
Ebatlar 0,5 mm ile 150 mm arasnda olabilir. Direnleri ise 100 ile 1K arasnda olmak
zere retilirler. Esneme llecek nesnenin normal s artlar - 200
o
C ile + 100
o
C
arasnda olmaldr (zel yapmlar + 900
o
C e kadar).

ekil 2.52: Deney devresi
Strengeler esnemenin her iki ynl olarak tespit edilebilmesi ve s
kompenzasyonunun salamas iin kpr devrelerde kullanlrlar

Kullanld Yerler

Kuvvet, basn, ivme, dnme momenti, titreim ve sarsnt gibi fiziki byklklerin
llmesinde kullanlrlar.

Mikro alterli Basn Alglaycleri

Basnl hava sistemlerinde deponun basn ayar basn anahtarlaryla yaplr. Basn
anahtarlar, kompresrdeki hava basncn belli deerler arasnda sabit tutar. Depodaki hava
basnc ayarlanan deerin alt snrndan aada ise basn anahtar kontaklarn kapatarak
elektrik motorunu altrr. Motor piston araclyla depoya hava basarak basncn
ykselmesini salar. Bir sre sonra depodaki hava basnc ayarlanan deerin st snrna
geldiinde ise basn anahtar kontan aarak motoru devreden karr. Bylece depodaki
basn, ayarlanan iki basn deeri arasnda sabit tutulmu olur.

57


ekil 2.53: Basnl hava tank
Mekanik yapl basn anahtarnn alma ilkesi yledir: Basn anahtar, basncn
denetlenecei yere F borusuyla balanr. F borusundan anahtara gelen basnl hava E
diyaframn yukar doru iter. D ubuu bir mafsal etrafnda dnerek kapal konta aar. H
yay ise D ubuunu diyaframa doru bastrr. Yayn bask kuvveti G somunuyla ayarlanr.
Yay sktrlrsa D ubuunun yukar doru itilmesi zorlanr. Yani bu ubuk daha yksek bir
hava basncyla yukar doru itilebilir.

Basn anahtarnn st basnc yani durdurma basnc G somunuyla ayarlanr. G
somunu aaya doru indirildike durdurma basnc byr. G somunu yukar doru
karldka durdurma basnc klr.

ekil 2.54: Mekanik yapl basn anahtar






58

ekil 2.55: Basn alterlerinin PLCye balants

2.3. PLC k Elemanlar ve Balant zellikleri

2.3.1. k Kontrol Lambalar

Bu lambalar herhangi bir devrenin alp almadn gsteren pilot sinyal
lambalardr. Genellikle neon lambalar olup 220 V ile alrlar. Ayrca dk gl 24 V ile
alan lambalar da kullanlabilir. Bunlar yeil krmz ve sar renklerde imal edilirler.
Herhangi bir cihazn altn yeil lamba, durduunu veya alarm durumunda krmz
lamba kullanlr.


Resim 2.14: Sinyal lambalar


59
2.3.2. Kk Motorlar

Az g gerektiren yerlerde bu tip elektrik motorlar kullanlr. Bunlar genellikle DA
ile alan motorlardr. Bu motorlar PLCye bir rle zerinden veya yar iletkenler ile yaplan
src devreleri (transistr, tristr vb.) zerinden balanrlar. Eer motor kk gl ise
(PLCnin k akm yeterliyse) gerekli nlemler alnarak PLCnin kna balanabilir.


Resim 2.15: Kk elektrik motorlar
2.3.3. Selonoid Valfler

Elektrik akmnn manyetik etkisinden yararlanlarak yaplan selenoid valfler ile
elektrik enerjisi dorusal hareket enerjisine dntrlr.

Sistemde, sv veya gaz haldeki akkan elektrik sinyaliyle uzaktan kumandal bir
ekilde p kapatabilmeye yararlar. Valfin normal ak (elektrik sinyali yok iken ak) veya
normal kapal yapl ekline gre valf, yerekimi etkisi ile, yay etkisi ile veya akkann
kendi basncyla normal konumda iken elektrik sinyali ile meydana gelen magnetik bir alann
salad hareket vastas ile normalin aksi konuma girer (ak ise kapatr, kapal ise aar).
yollu selenoid valf trnde genellikle bir mterek az dier iki azdan birine veya
dierine irtibatlanr. Selenoid valfler ok geni ve eitli uygulama sahalar bulurlar.

Selenoid valfi meydana getiren iki ana ksm vardr.

ekil 2.56: Selenoid valf

60

Selenoid bobini, basit bir silindirik sargdan meydana gelir ve bu sargya elektrik
akm gnderildiinde elektrikli bir mknats gibi alr. Selenoid bobinin ortasnda meydana
gelen valf amak veya kapamak zere yararlanlr. Bobinin ortasnda braklan bolua
konulan elik ekirdek, bobin tahrik edilince yukar doru ekilir. Valfin miline bal olan
bu ekirdek valfi aar ve kapatr. Bobin tahrik edilmedii zaman ekirdek ve ona bal olan
valf kapama mili kendi arl veya yay basks ile aa hareket eder. Selenoid valfler,
direkt etkili veya pilot kontroll alacak tarzda yaplrlar. Direkt etkili valfler daha ziyade
kk kapasiteler iin ve ak yuvasnn kk olduu konstrksiyonlar iin uygundur.

Resim 2.16: Selenoid valf

Pilot kontroll valfler ise byk bobin gerektiren geni apl bir ak yuvas olan
valfler iin uygulanr ve bylece bobin ile ekirdein bytlmesine gerek kalmaz.

Selenoid bobinleri, DC/ACde 12V,24V,48V, 220V gibi eitli gerilim deerlerinde
yaplrlar. Selenoid valflerin akkan boru balant ynlerine dikkat edilmelidir. Balant
ynleri genellikle ok iaretleri ile belirtilmitir. Selenoid valfler, elektropnomatik sistemlerde
ok yaygn olarak kullanlmaktadr.

2.3.4. Rle ve Motorlar

Rleler

Resim 2.17de yaps ve grn verilen, kk gteki elektromanyetik anahtarlara
rle ad verilir. Rleler; elektromknats, palet ve kontaklar olmak zere ksmdan oluur.
Elektromknats, demir nve ve zerine sarlm bobinden meydana gelir. Rlenin bobinine
gerilim uygulandnda, rle enerjilenir; paletini eker ve kontaklar konum deitirir.
Gerilim kesildiinde de kontaklar eski konumuna gelir.

Motorlar

Otomasyon ilerinde kullanlan motorlar yaplacak ie gre seilir. Bunlar doru akm
veya alternatif akmda alan motorlar olabilir. Gnmzde genellikle alternatif akm
motorlar kullanlmaktadr. Bunlarn yaplar basit, ucuz ve bakm masraflar dk
olduundan tercih edilmektedirler. Bu motorlar PLCye bir rle veya kontaktrler yardmyla
balanrlar. Yaygn olarak motor src devreleri kullanlmaktadr.

61

Resim 2.18: eitli elektrik motorlar

PLC klarna rle, kontaktr, valf, motor gibi bobin ieren indktif yk balarken
aadaki durumlara dikkat edilmelidir.

PLCnin k kontaklarna indktif ykler (bobinli klar rle, kontaktr, motor
gibi) alma srasnda elektriksel parazitler olutururlar. Bu parazitler PLCnin almasn
etkileyebilir. ndktif ykler devrenin alp kapanmas srasnda kontak mrn ksaltr. Bu
sebeplerden dolay kontak korumalar yaplr.

ekil 2.57de alternatif akmda koruma, ekil 2.58de doru akmda koruma
grlmektedir.


ekil 2.57: AA da indktif yk ekil 2.58: DA da indktif yk





62

Resim 2.17: Rle ve yaps

2.4. Giri ve klarn Adreslenmeleri ve fade Edilileri

2.4.1. Program

Bir hizmeti gerekletirmek iin belirli kurallar erevesinde yazlm aklc emirler
topluluudur.

2.4.2. Komut

PLC programnn en kk birimidir. PLC ile programlama tekniinde, kontrol
program bir dizi balant komutlarndan meydana gelir. Bu komutlarn toplam program
oluturur.
Buna gre bir komut iki blmden oluur.

lem
Operand

lem (Ne yaplacak)

Yaplacak olan balantnn trn belirler. Bu balantlar seri balama komutu,
paralel balama komutu, ykleme komutu ve deilleme komutu vb. ekillerde olabilirler.

Operand (Ne ile yaplacak)

lemcinin ne ile balant kuracan belirler. rnein, bir seri balama komutu
yazldnda seri balantnn ne ile olaca adreslere belirlenir. rnein; klar,
zamanlayclar, sayclar, durum tespit iaretileri adres alanlar iindedir.










63


PLC iletim sistemlerinde bir kullanc kontrol programn yrtlmesine ait diyagram
ekil 2.59da verilmitir. PLC RUN konumuna alndnda srayla aadaki ilemler
gerekleir. Giri birimindeki deerler giri grnt belleine alnr ve saklanr. Bu deerler
bir sonraki taramaya kadar deimez.

Yazlan kontrol programna gre adm adm srayla deyimler ileme girer. Bu ilemler
yaplrken bir nceki admda hesaplanan ara deerler daha sonraki admlarda kullanlr.
Fakat giri grnt belleinden okunan deerler deimez. Hesaplama srecinde giri
biriminde oluan deer deiimleri deerlendirilmez.

Kullanc programn yrtlmesi tamamlandktan sonra hesaplanan deerler k
grnt belleine yazlr ve k birimine gnderilir. k birimine transfer ilemi
tamamlandktan sonra tekrar birinci adma dnlr. k grnt bellei ve k
birimindeki deerler bir sonraki evrime kadar deimez. Genel olarak btn PLClerde
programn yrtlmesi bu ekilde gerekleir.
PLClerde bir evrimin tamamlanmas iin geen sreye tarama zaman (scan time)
denir. Bir PLC tarama zaman giri k saysna, programn ierii ve uzunluuna ve
merkezi ilem biriminin alma frekansna baldr. Genel olarak PLClerde tarama zaman
3 ms ile 200 ms arasnda deimektedir. Tarama hz genellikle 1024 byte bana ilem hz
olarak verilir.




64

ekil 2.59: PLC programnn ak emas















65
UYGULAMA FAALYET

PLC cihaznn 1. giriine indktif alglayc (24 v), 2 nolu giriine kapasitif alglayc,
3 nolu giriine snr anahtar , 4-5 nolu girilere buton balanacaktr. 1 M ortak ucuna bal 1
ve 2 nolu ka 24 v rle, 3 ka selonoid valf (24 v) 2 M ortak ucuna bal ulara ise sras
ile 220 v sinyal lambas 220v bobin gerilimli kontaktr balanacaktr. Gerekli balanty
gerekletiriniz. (Verilen bu uygulamada k balantsnda 1M e ait ulara 24 v 2M e ait
ulara 220 v balanacaktr.)


lem Basamaklar neriler

Yukarda verilen giri ve k
elemanlarn uygun zellikte temin
ediniz.
Projeye gre kullanlacak giri ve k
elemanlarn uygun adreslerine
balaynz.
Giri k elemanlarnn balant ekli
ve gerilimine uygun balandn
kontrol ediniz.


elemanlarnn neler olduunu reniniz.
Sisteminizdeki kumanda ve kontrol
edilecek i elemanlarn belirleyiniz,
zelliklerini ve alma prensiplerini
reniniz.

PLCnin giri ve k ularn tespit ediniz.
Projeye gre kullanlacak giri ve k
elemanlarn belirledikten sonra, balant
ularn uygun adreslerine balaynz.
Uygun balant iin uygulama faaliyeti 2
de verilen aklama ve balant
ekillerinden faydalannz.

Giri ve k elemanlarnn kablolarn
belirleyiniz ve ularn anz.
Ular alan kablolar PLC ye balants
iin gerekli ara balantlar yapnz.


Yaplacak : PLC cihazna giri k elemanlarn ilgili adreslere balamak.
Sre:60 dk.

Kullanlacak Malzeme: PLC, g kayna, giri elemanlar (buton, anahtar, eitli
alglayclar vb.), k elemanlar (rle, kontaktr, sinyal lambas vb.)


UYGULAMA FAALYET

66
KONTROL LSTES

Uygulama faaliyetinde yapm olduunuz almay kendiniz ya da bir arkadanzla
deerlendirerek, eksik olduunuz konuyu ve kazanmlarnz belirleyiniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr
1.renme faaliyetini okudunuz mu?

2.Deney iin ilgili PLCyi setiniz mi?

3.Besleme kaynan PLCye baladnz m?

4.Giri elemanlar iin ilgili alglayclar setiniz mi?

5.lgili k elemanlarn setiniz mi?

6.Giri elemanlarn PLCye doru bir ekilde baladnz m?

7.k elemanlarn PLCye doru bir ekilde baladnz m?


DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.


67
LME VE DEERLENDRME
Aadaki oktan semeli sorular cevaplaynz.

1. Aadakilerden hangisi buton ile alter arasndaki fark belirtir?
A) Butonlar daha kk yapdadr.
B) alterler daha byk olarak imal edilirler.
C) Butona baslp brakldnda tekrar eski konumuna gelir.
D) altere baslp brakldnda tekrar eski konumuna gelir.

2. Aadakilerden hangisi kontaktrlerin kullanma yeridir?
A) Elektrikli devreler
B) Zil devrelerin
C) Aydnlatma devreleri
D) Otomasyon sistemleri

3. Aadaki klardan hangisine PLC besleme balants yaparken dikkat edilmez?
A) PLCnin besleme gerilimine
B) Gerilimin cinsine
C) Kablolar gerilim altnda balanmasna
D) PLCnin markasna.

4. Temassz alglayclar elektrik kontrol devrelerine balarken aadakilerden
hangisine dikkat edilmelidir?
A) alma geriliminin cinsine (AC veya DC)
B) PNP ve NPN olmasna
C) Hepsine.
D) Parelel balanmalarna

5. Temassz alglayclarn seiminde aadakilerden hangisine dikkat edilir?
A) k sinyalinin yapsna(Rle-PNP-NPN olmasna).
B) Alglanacak malzemenin cinsine
C) alma ortam gz nne alnmal
D) Hepsine.

6. PLCnin kna rle gibi bobinli bir alc balarken aadakilerden hangisine
dikkat edilir?
A) Alcnn modeline
B) Alcnn tipine
C) Alcnn ularna koruma diyodu balanmasna.
D) Alcnn ularna sinyal lambas balanmasna

DEERLENDRME

Bilgi testinde cevaplandramadnz sorular varsa kendinizi eksik hissettiiniz konular
tekrarlaynz. Aratrmalarnz biraz daha geniletiniz. Gerektiinde retmeninizden yardm
alnz.
LME VE DEERLENDRME


68
RENME FAALYET - 3




PLCli kontrol devrelerinin izimini yapabilecek ve izilmi emalar
okuyabileceksiniz.




PLC ile kumanda ve kontrol edilen bir otomasyon sisteminin projelerini
inceleyiniz.
ncelediiniz projede nelere dikkat edilmi gzlemleyiniz.

3. PLCL KONTROL DEVRELERNN
ZM

3.1. Giri Elemanlarnn Besleme ve PLC Balantlarnn izimi

Bir otomasyon sisteminden sinyaller PLCye alglayclar yardm ile iletilir. Bu
alglayclar anahtar buton indktif, kapasitif, manyetik vb. temassz alglayclar ve analog
sinyal vericiler olabilir.

Aadaki ekil 3.1de sahadan gelen sinyallerin PLCye iletilmesi grlmektedir.

3.2. k Elemanlarnn Besleme ve PLC Balantlarnn izimi

Sahadan gelen sinyaller ilendikten sonra PLCnin kna gelir. ka gelen bu
sinyaller k elemanlar vastasyla i elemanlarna gnderilir. k elemanlarn rle,
kontaktr, valf, lamba ve analog k elemanlar olarak sayabiliriz.

Aadaki ekil 3.1 de PLCnin kndan alnan sinyallerin k elemanlarna
balants grlmektedir.










RENME FAALYET3

AMA
ARATIRMA

69

Resim 3.1: Giri ve k elemanlarnn PLC ye balanmas

Giri ve k elemanlarnn besleme ve PLCye balantlar Resim 3.1de
grlmektedir.

70
Resim 3.1: Giri ve k elemanlarnn PLCye balants.

220 V
AC
24 V DC
Temasl ve Temassz Alglayclar
(Alglaycler)
Operatr
Paneli

Selenoid
valf
380 V
AC
Motorlar
PLC

71
UYGULAMA FAALYET
Alglayc ile alglama yaparak alan, snr anahtarlar ile kapanma ve alma
konumlar tespit edilen ve kap alrken ve kapanrken kl ve sesli alarm veren hareketin
ileri geri bir elektrik motorundan alnd otomatik kap sistemin PLC ile balant emasn
iziniz.

lem Basamaklar neriler

Sistemin gerektirdii giri ve k
elemanlarn ve saylarn tespit
ediniz.
Elemanlarn balanaca giri ve
k adreslerini tespit ediniz.

Sistemin balant emasn teknik
ve meslek resim normlarna gre
iziniz.


Sisteminizdeki kumanda ve kontrol edilecek i
elemanlarnn zelliklerini belirleyiniz.
Belirlediiniz i elemanlarnn saylarn
belirleyiniz.

PLCnizin katalounu inceleyiniz.
PLCnin giri ve k adreslerini tesbit ediniz.

Projesi hazrlanm bir PLC li kumanda ve
kontrol devresini inceleyiniz.
Sisteminize uygun balant emasn teknik ve
meslek resim normlarna gre iziniz.

UYGULAMA FAALYET

72
LME VE DEERLENDRME

1. Aadakilerden hangisi PLCye giri eleman deildir?
A) Buton
B) Motor
C) Analog sinyal verici
D) Temassz alglayclar

2. Aadakilerden hangisi k eleman deildir?
A) Rle
B) Analog sinyal verici
C) Valf
D) Lamba

3. Aadakilerden hangi i eleman PLCye direkt balanmaz?
A) Valf
B) Rle
C) Kontaktr
D) Motor

4. PLCnin giri ve k ularn tesbit ederken aadakilerden hangisine baklr?
A) PLCnin katalouna
B) PLCnin arka yzne
C) PLCnin yan yzne
D) PLCnin resmine

5. Aadakilerden hangisi PLCnin giri adresinin sembol olarak kullanlr?
A) G B) C) Q D)

6. Aadakilerden hangisi PLCnin k adresinin sembol olarak kullanlr?
A) G B) C) Q D)

7. Aadakilerden hangisi PLCnin giri ve k saysn belirtir?
A) Kapasitesini
B) evrim sresini
C) Hzn
D) Giri k elemanlarnn tipini

DEERLENDRME

Bilgi testinde cevaplandramadnz sorular varsa kendinizi eksik hissettiiniz
konular tekrarlaynz. Aratrmalarnz biraz daha geniletiniz. Gerektiinde
retmeninizden yardm alnz.

LME VE DEERLENDRME


73
MODL DEERLENDRME
UYGULAMALI TEST

retmeniniz tarafndan verilecek PLC kumandas ile gerekletirilecek sistem iin
uygun PLC seimini yapnz, ema izimini gerekletiriniz ve gerekli giri k
elemanlarn temin ederek hatasz olarak balantsn yapnz.

Yaplacak : PLC cihazna giri k elemanlarnn balant emasn izmek, uygun
PLC yi semek ve gerekli balanty yapmak.

Sre:120 dk.

Kullanlacak Malzeme: PLC, g kayna, giri elemanlar (buton, anahtar, eitli
alglayclar vb.), k elemanlar (rle, kontaktr, sinyal lambas vb.),izim ara ve
gereleri.

DEERLENDRME LE

Uygulamal Testte yapm olduunuz almay kendiniz ya da bir arkadanzla
deerlendirerek, eksik olduunuz konuyu ve kazanmlarnz belirleyiniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr
1. Yaplacak ie uygun PLC zelliklerini tespit edip seimini
doru yapabildiniz mi?

2. Yaplacak i iin gerekli giri k elemanlarn tespit
edebildiniz mi?

3. Giri k elemanlar ile PLC balant emasn hatasz
olarak izebildiniz mi?

4. PLC besleme ve giri k elemanlarnn alma
gerilimlerini doru olarak izebildiniz mi ?

5. ema izimini normlara uygun olarak yaptnz m?

6. Giri elemanlarn verilen adreslere tekniine uygun
balayabildiniz mi?

7. k elemanlarn verilen adreslere tekniine uygun
balayabildiniz mi ?


DEERLENDRME

Tm modl ierisindeki bilgi testlerinde cevaplandramadnz sorular varsa
kendinizi eksik hissettiiniz konular tekrarlaynz. Aratrmalarnz biraz daha geniletiniz.
Gerektiinde retmeninizden yardm alnz. Modl sonlarndaki testleri baaryla
yaptysanz ve PLC cihaznn da balantsn yapabiliyorsanz bir sonraki modle
geebilirsiniz.
MODL DEERLENDRME

74

CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET 1N CEVAP ANAHTARI

1 A
2 C
3 C
4 C
5 E
6 D
7 E
8 C
9 E

RENME FAALYET 2NN CEVAP ANAHTARI

1 C
2 D
3 D
4 C
5 D
6 C

RENME FAALYET 3N CEVAP ANAHTARI

1 E
2 E
3 D
4 A
5 B
6 C
7 A











CEVAP ANAHTARLARI

75
NERLEN KAYNAKLAR

eitli PLC retici firma kataloglar




















NERLEN KAYNAKLAR

76
KAYNAKA


ACIELMA, Faruk. Programlanabilir Lojik Kontrol (PLC) Kontrol
laboratuvar, Milli Eitim Basmevi stanbul, 2005.
ZDAMAR, Cem. Programlanabilir Lojik Kontrolrler PLC Teori ve
Uygulama, Birsen Yaynevi Ltd.ti. Caalolu-stanbul
ZDEMR, Ali. PLC







KAYNAKA