IVANKA BRUK i LJUBODRAG POPOVI

ARHIVISTIKA
ZA III i IV RAZRED USMERENOG OBRAZOVANJA
PREVODILAKE I ARHIVSKO-MUZEJSKE STRUKE ZANIMANJA:
ARHIVSKI POMONIK, ARHIVAR U OUR-ima
I ARHIVSKI PREPARATOR
ZAVOD ZA UDBENIKE I NASTAVNA
Recenzenti:
Dr RADOMIR BOGDANOVI, direktor Istorijskog arhiva grada
Beograda, u enziji
NA!A "ABRI, ro#esor OVRO za$struku ku%ture i in#or&isanja
'Di&itrije (ucoviG$,
)
Beograd *
PREDGOVOR
+o&isija za ku%turo%o,ko*jezi-ku struku .ajednice us&erenog
o/razovanja za teritoriju Reu/%ike svoji& re,enje& o0*1 /roj
2)*33o45 od )26 dece&/ra )3756 godine odo/ri%a je uotre/u
ovih skriata u III i IV razredu us&erenog o/razovanja arhiv*
ske struke
Skripta za predmet ARHIVISTIKA namenjena su uenicima
druge aze srednjeg usmeren!g !"raz!#anja pre#!di$ake %
ar&i#sk!'muzejske struke(
)e$ina skripata je uradjena u sk$adu sa nasta#n$m pr!'
gram!m da se uenicima pru*e !sn!#na znanja iz !"$asti ist!ri'
je i raz#!ja ar&i#ske s$u*"e % njene sa#remene !rganizacije u
na+!j zem$ji i u s#etu(
)i$j iz$aganja je da uenici !#$adaju !sn!#ama ar&i#i'
stiike te!rije i principima ar&i#istike k!ji se primenjuju u
praksi, i da uenike uputi u praktian rad sa ar&i#sk!m gradj!m,
"aziraju-i ga na primeni ar&i#istike te!rije i prakse(
. p!g$a#$jima su data pitanja za pr!#era#anje znanja(
Pitanja su k!ncipirana tak! da ne pru*aju u#ek g!t!#e !dg!#!'
re, #e- za&te#aju st#ara$aiki !dn!s uenika prema materiji za
k!ju sasta#$jaju !dg!#!r(
/a kraju iz$aganja na#edena je i !sn!#na $iteratura(
Tekstu je pri$!*en i$ustrati#ni materija$, k!ji je iza'
"ran tak!, da se primerima +t! #i+e pri"$i*i materija k!ja
se iz$a*e(
P!g$a#$ja0 OP1TI PO23OVI 4 ARHIVISTI)I I PREG5ED RA'
6VO2A ARHIVSKE S5.78E . SVET. I KOD /AS, nap$sa$a I#anka 8ruk,
a !sta$! je uradi! 5ju"!9rag P!p!#i-(
Kak! su !#! pr#a skripta za predmet ARHIVISTIKA,
aut!'ri skripata su spremni 9a pri&#ate s#aku d!"r!namernu
primed"u i sugestiju u ci$ju p!"!$j+anja nji&!#!g
k#a$iteta(
O89(I 8O:MOVI ; AR<IVI=(I>I
8ri%o?ene i%ustracije odnose se na tekst iz%o?en
na s%e@eA%& strana&a:
=%ika /roj ), strana B0
=%ika /roj 0 i 1 strana B1
=%ika /roj B, ntrana 51
s%ika /roj 5, strana 5B
=%ika /roj 2, strana 2B
=%ika /roj C, strana 22
=%ika /roj 7 i 3,strana 27
=%ika /roj %o, strana Co
=%%ka /roj )), strana C)
=%%ka /roj )0, strana 73 i 3C
=%ika /roj )1, strana ))B
=%ika /roj )B, strane ))3 i )01
=%%ka /roj )5, strana )50
=%ika /roj )2, strane )2o i )20
AR<IVI=(I+A I AR<IV=+A =!DEBA
Arhivistika je o&oAna istorijsko dru,tvena nauka koja se
/avi rou-avanje& i unaredjivanje& &etodo%ogije stru-nog ra*
da u arhivskoj struci i ute& ana%ize i sinteze utvrdjuje
rincie i zakone koji se ri&enjuju u radu sa arhivsko& gra*
djo&6 8red&eti njenih rou-avanja su:
* &etodo%ogija evidentiranja i za,tite registraturskog &ateri*
ja%a i arhivske gradje van arhiva,
* &etodo%ogija reuzi&anja i s&e,taja arhivske gradje u ar*
hive,
* &etodo%ogija k%asi#iciranja, siste&atizovanja i sredjiva*
nja arhivske gradje i izrade nau-no*in#or&ativnih sredsta*
va o gradji Fvodi-i, reg%edi, inventari, regesta i dr6G,
kao i izrade istorijske /e%e,ke o #ondu i%i z/irci,
* &etodo%ogija kori,Aenja arhivske gradje u nau-ne, javno*
ravne i rivatno*ravne svrhe,
* &etodo%ogija u/%ikovanja nau-no*in#or&ativnih sredstava o
arhivskoj gradji kao i sa&e gradje,
* &etodo%ogija ku%turno*rosvetne i roagandne de%atnosti
arhiva Forganizovanje iz%o?/i arhivske gradje, redavanja,
saradnja sa R(V i #i%&o&, saradnja sa turisti-ki& organiza*
cija&a, ,ko%a&a i s%6G,
* tehno%ogija #izi-kog -uvanja doku&enata Fv%a?nost vazduha,
te&eratura, svet%ostG u vezi sa razni& vrsta&a &aterija%a
arhiva%ija Fair, erga&ent, #i%&, #otogra#ija, &agneto*
#onske trake i dr6G6
Arhivistika takodje rou-ava istorijat i razvoj arhivske
s%u?/e i arhivskih institucija u ro,%osti i o/%ike &oderne
organizacije arhivske s%u?/e i arhivskih institucija u svetu
danas6
Re- AR<IV oti-e od gr-ke re-i AR<HION ,to zna-i
nad%e,tvo i%i ad&inistrativna institucija6 Neki arhivisti
ro,%og veka izjedna-ava%i su re- AR<HION sa gr-ko& re-ju
AR<A:O(I= ,to zna-i starina, a su ogre,no s&atra%i da sve
starine -ine /itno o/e%e?je arhiva6
Od gr-ke re-i AR<HION nastao je %atinski izraz6 AR><IVDM
sa dvostruki& zna-enje& n a d % e , t v o i g r u a
d o k u & e n a t a k o j a se - u v a i taj izraz Ae
sa-uvati o/a zna-enja kroz sve vre&e ad&inistriranja na %a*
tinsko& jeziku6
D novije vre&e oja& a r h i v uotre/%javao se sa vi,e
zna-enja, a ozna-avo je:
aG jedan arhivski #ond Fdoku&enta nasta%a rado& jedne in*
stitucije i%i jednog %ica odnosno orodice, nr6 arhi*
va Narodne sku,tine, arhiva I%ije Gara,anina, arhiva
orodice <a/s/urg i s%6GI
/G registraturu odnosno isarnicu gde su doku&enti od%o?e*
ni Fnr6 u suduGI
cG arhivsku gradju uo,teI
dG arhivski deo u koje& se -uva arhivska gradja, i
eG secija%nu stru-nu instituciju koja -uva arhiva%ije6
=vi ovi oj&ovi nasta%i su u toku razvoja arhivskih in*
stitucija i arhivske s%u?/e i zadr?a%i su se do na,eg do/a, da
/i najzad kroz razvoj stru-ne arhivisti-ke %iterature,
ter&ino%o,kih re-nika, a re svega zakonskih roisa, oja& a r
h i v a i a r h i v s k e s % u ? / e /io ta-no odredjen u
dana,nje& zna-enju, kad ka?e&o da je arhivska s%u?/a
secija%izovana stru-na s%u?/a koja se /avi za,tito& arhivske
gradje i registraturskog &aterija%a6 8reko &re?e arhivskih
institucija ova s%u?/a o/av%ja s%edeAe zadatke:
* vr,i stru-ni nadzor nad arhiviranje&, -uvanje&, stru-*
ni& odr?avanje& i oda/iranje& arhivske gradje, kao i nad iz*
%u-ivanje& /ezvrednog registraturskog &aterija%a koji se na*
%azi van arhivaI
* na%a?e reduzi&anje &era za otk%anjanje nedostataka u
0
og%edu za,tite arhivske gradje i registraturskog &aterija%a
van arhivaI
* reuzi&a u arhive, -uva i odr?ava arhivsku gradjuI
* sredjuje i o/radjuje arhivsku gradjuI
* o/jav%juje in#or&ativna sredstva o gradji koju -uva, kao
i sa&u gradjuI
* istra?uje gradju koja -ini ce%inu sa ono& koju -uvaI
* svi& zainteresovani& institucija&a i ojedinci&a o/ez/e*
djuje us%ove za kori,Aenje arhivske gradje koju -uva, /i%o
da je ?e%e koristiti u nau-ne, /i%o ravne i%i rivatno*rav*
ne svrheI
* ri/%i?ava gradju ,iroj javnosti ute& riredjivanja iz*
%o?/i arhivske gradje, redavanji&a, kontakti&a sa ,ko%a&a,
reko radija, te%evizije, #i%&a i s%6
D neki& ze&%ja&a * kao nr6 u 9aniji * u okviru arhivske
s%u?/e ostoje dve vrste arhiva, i s t o r i j s k i koji
-uvaju stariju i a d & i n i s t r a t i v n i koji -uvaju
&%adju gradju, a koja se os%e odredjenog /roja godina
renosi u istorijske arhive6 D &nogi& zaadni& ze&%ja&a, o*
red dr?avnih, ostoje i r i v a t n i a r h i v i , u ko*
ji&a se uz #inansijsku naknadu -uva gradja rivatnih reduJ
zeAa, udru?enja i s%6, zati& c r k v e n i a r h i v i ,
gde se -uva gradja verskih organizacija i crkava6 D neki&
ze&%ja&a ostoje i secija%izovani arhivi za odredjenu vrs*
tu arhivske gradje kao nr6 r i v r e d n i a r h i v i ,
u koji&a se -uva gradja rivrednih organizacija i udru?enja,
a u d i o * v i z u e % n i i%i k i n o * # o n o * # o to
a r h i v i , gde se od ose/ni& odgovarajuAi& us%ovi&a
-uvaju gra&o#onske %o-e, &agneto#onske trake, #i%&ovi, #o*
togra#ije i s%6, kao i k a r t o g r a # s k i a r h i v i
gde se -uvaju i o/radjuju karte, &ae, %anovi i s%6 D =AD i
&nogi& evroski& ze&%ja&a arhivske gradje i&a u rukoisni&
ode%jenji&a /i/%ioteka i &uzeja6
8itanja:
)6 9ta je arhivistikaK
06 9ta arhivistika rou-avaK
1
16 +oje je eti&o%o,ko zna-enje re-i AR<IVK B6 +oja je
de#inicija i koji zadatak arhivske a%u?/eK
ODNO= AR<IVI=(I+H 8RHMA DRDGIM NAD+AMA
Arhivistika se u svoji& rou-avanji&a koristi i drugi&
&anje i%i vi,e srodni& stru-ni& disci%ina&a i nauka&a, koje
joj o&oguAavaju da arhivski doku&ent indenti#ikuje, odredi &u
vre&e i &esto nastanka, uko%iko &u takve odrednice nedo*
staju, utvrdi verodostojnost doku&enta, ronadje njegovo
ravo &esto u &asi arhiva%ija ri%iko& k%asi#iciranja i si*
ste&atizovanja nesredjene arhivske gradje i na taj na-in o*
/ez/edi da sadr?aj doku&enta korisniku /ude ko&%etniji i
jasniji6 =ve ovo je naro-ito va?no kada doku&entu ne &o?e&o
da odredi&o od koga oti-e, ko&e je uuAen, gde i kada je
nastao i s%6 /i%o da je to z/og njegove nejasnoAe i%i ne*
otunosti sadr?aja, /i%o z/og #izi-kog o,teAenja6
Iz ovih raz%oga da /i use,no radio arhivist tre/a da o*
seduje izvesna znanja iz o/%asti s%edeAih nau-nih i
stru-nih disci%ina:
* a%eogra#ije, nauke o ostanku, razvitku, tiu is&a i ra*
voisa, ,to je neohodno znati da /is&o starije doku&ente
ro-ita%i i identi#ikova%i vre&e i teritoriju na kojoj su
nasta%iI
* di%o&atike, jer se ona /avi utvrdjivanje& verodostojnosti
ove%ja na osnovu njihovih so%ja,njih i unutra,njih o/e*
%e?ja, a na taj na-in utvrdjuje&o da %i je ove%ja origi*
na% i%i #a%si#ikatI
* s#ragistike, koja rou-ava e-ate, te na& o&oguAava da na
osnovu njih odredjuje&o vre&ensku i teritorija%nu riad*
nost doktunenta, -ak i kance%ariju koja ga je izda%aI
* hrono%ogije, jer ona rou-ava jedinice &erenja vre&ena i
razne ka%endare iz ro,%osti i o&oguAava njihovo rera-u*
navanje, a na taj na-in utvrdjuje&o vre&e nastanka doku&e*
nata datiranih raz%i-iti& ka%endari&aI
B
* nu&iz&atike,nauke o nov-ani& jedinica&a i vrednosti&a iz
raznih erioda, koja na& ored indenti#ikovanja terena i
vre&ena u ko&e je doku&enat nastao, o&oguAava da rera*
-unavanje& nov-anih vrednosti navedeni& u doku&entu /o%je
razu&e&o njegov sadr?ajI
Listorijske geogra#ije koja rou-ava zna-enja i nazive geo*
gra#skih oj&ova iz ro,%osti, kao i i&ena dr?ava, gradova,
reka, %anina i dr6 ,to je neohodno za razu&evanje i si*
ste&atizovanje doku&enata u koji&a se ti nazivi jav%jajuI
Lkance%arijskog os%ovanja, koje nas uuAuje u siste&e ad*
&inistriranja doku&enti&a u kance%arija&a koje su ih u
ro,%osti stvara%e, kako /is&o &og%i da ih o ti& siste&i*
&a siste&atizuje&o u arhivi&a i tako rasutu i iz&e,anu ar*
hivsku gradju dovede&o u stanje i oredak kakav je i&a%a u
kance%ariji u kojoj je ranije nasta%aI
organizacije v%asti i istorije ustanova ze&%je -iju gradju
arhiv -uva, kako /i se gradja &og%a identi#ikovati i va%o*
rizovatiI
geneo%ogije, kako /is&o zna%i &etode koji& tre/a da se s%u*
?i&o u rou-avanju geneo%ogije onih orodica -ija je gradja
od interesa za istorijsko rou-avanje, te se -uva i%i tre*
/a da se -uva u arhivi&aI
he&ije, kako /is&o stek%i osnovna znanja o to&e koja sred*
stva s&e&o da koristi&o u svakodnevnoj za,titi arhiva%ija
od insekata i drugih ,teto-ina uko%iko se one ojave, kao
i kori,Aenju se%oteja, #o%ija i s%6 ri%iko& #izi-ke za*
,tite i s&e,taja doku&enata, a ose/no kad se radi o &ikro*
#i%&u, &agneto#onskoj traci i drugoj savre&enoj arhivskoj
gradji6
8itanja:
)6 .a,to se arhivistika u svoji& rou-avanji&a koristi
saznanji&a drugih disci%ina i naukaK
06 +oji& se nau-ni& i stru-ni& disci%ina&a arhivistika
o&a?e u svoji& rou-avanji&aK
5
8ODH!A AR<IVI=(I+H
8re&a ode%i koju je usvojio MA= FMedjunarodni arhivski
savet ri DNH=>O*uG, a s o/ziro& na njen zadatak i ci%j,ar*
hivistika se de%i na -etiri s%edeAe ce%ine: -istu arhivisti*
ku, arhivsku tehniku, istoriju arhivistike i arhivske s%u?*
/e i na roise o arhivskoj s%u?/i i arhivi&a6
"ista arhivistika6 i%i arhivistika u u?e& s&is%u te re-i,
/avi se rou-avanje& arhivisti-ke teorije i utvrdjivanje&
rincia i ravi%a koji se ri&enjuju u stru-no& radu sa ar*
hivsko& gradjo&6 Ona rou-ava &etode evidentiranja i za,tite
registraturskog &aterija%a i arhivske gradje van arhiva, &e*
tode iz%u-ivanja /ezvrednog registraturskog &aterija%a i oda*
/iranja i reuzi&anja arhivske gradje u arhive, na-in i us*
%ove s&e,taja i -uvanja gradje u arhivi&a, &etode k%asi#ici*
ranja, siste&atizovanja, sredjivanja gradje i izrade nau"no*
in#or&ativnih sredstava o gradji, &etode u/%ikovanja, iz%a*
ganja gradje na iz%o?/a&a kao i sve druge o/%ike kori,Aenja
arhivske gradje u nau-ne i druge svrhe6
Arhivska tehnika rou-ava tehni-ke us%ove i &oguAnosti -u*
vanja i za,tite arhivske gradje, arhivsku zgradu Fnjenu %oka*
ciju, gradjevinske zahteve, roorcije iz&odju ko%i-ine ar*
hivske gradje i ve%i-ine rostorija za njenu o/radu i s&e,*
taj i dr6G, ore&u arhivske zgrade Fna&e,taj u radni& roJ
storija&a, -itaonici,%a/oratorija&a, deoi&a i s%6G, teh*
ni-ku ore&u Fvrste o%ica u deoi&a, vrste a%ata i instru*
&enata za radionice i %a/oratorijo, &ikro-ita-e za -itaoni*
cu, aarate za u&no?avanje i koiranje i s%6G6
Istorija arhivistike i arhivske s%u ?/e rou-ava razvoj ar*
hivske de%atnosti, arhivskih institucija i arhivske teorije
od najstarijih vre&ena do danas, kao i &odernu organizaciju
arhivske s%u?/e i arhiva danas6
8roisi o arh%vakoj s%u ?/i i arhivi&a regu%i,u osnovne
rincie statusa ove s%u?/a, njenog odnosa re&a dru,tvu u
ce%ini, odnosa re&a dru,tveni& s%u?/a&a sa koji&a je u do*
diru, &edjuso/nog odnosa arhivskih institucija, kao i osnov*
ne rincie na koji&a o-ivaju savre&eni &e@unarodni odnosi
arhivskih s%u?/i ojedinih ze&a%ja6
Pitanja
)6 Na koje se grue de%i arhivistikaK
06 =ta rou-ava -ista arhivistikaK
16 9ta rou-ava arhivska tehnikaK
B6 9ta rou-ava istorija arhivistikeK
56 =ta regu%i,u roisi o arhivskoj s%u?/iK

C
8RHG!HD RA.VO:A AR<IV=+H =!DEBH D =VH(D I +OD NA=
=(RANH .HM!:H
8rve ojave arhiva kod starih isto-nih naroda
Najstarije o&ene arhiva na%azi&o kod isto-nih naroda: Va*
vi%onaca, HgiAana i Meni-ana6 8ostojanje njihovih arhiva
otvrdjeno je rona%asci&a starih doku&enata, a osi& toga o
arhivi&a tih naroda i&a&o o&ena i u sa-uvani& zaisi&a,hro*
no%ogija&a i istorija&a iz tih vre&ena6
:edan od najstarijih arhiva svakako je onaj koji je otkri*
ven u NN veku u Hgitu, u &estu H%JA&arni, restonici #arao*
na A&eno#isa F)1C5*)1576 stare ereG, -uvenog re#or&atora ko*
ji je osnovao H%*A&arnu kao novu restonicu6 (u je ronadjen
arhiv g%inenih %o-ica, na koji&a je /i%a isisana di%o&at*
ska reiska A&eno#isa III i njegovog oca A&eno#isa IV sa
osta%i& v%adari&a B%iskog istoka6 (i doku&enti ru?aju dra*
gocene odatke ne sa&o iz istorije i toogra#ije Hgita, veA
isto tako i iz susednih dr?ava6 8os%e s&rti A&eno#isa III,
ovaj grad je nau,ten, vre&e ga je razru,i%o, a ustinjski
esak je okrio njegove zgrade6 Otkoavanje H%*A&arne je iz*
vr,eno tek u rvoj deceniji NN veka6
D staroj 8ersiji ostojao je s%i-an dr?avni arhiv, koji
se sastojao iz z/irke zvani-nih dr?avnih doku&enata isisa*
nih na naro-ito reradjen%& ko?ica&a6 8ersijanci su zaisi*
va%i dogadjaje iz istorije svoje dr?ave o hrono%o,ko& redu,
tako da je ovaj arhiv /io dragocen izvor za rou-avanje is*
torije 8ersije6
7
Arhivi u anti-koj Gr-koj
+od starih Grka rvi o&eni arhiva oti-u iz VII veka re
nove ere6
+od &a%oazijskih :onjana sa usostav%janje& de&okratskog
oretka i sa ojavo& airusa, kao &aterija%a za isanje,
jav%jaju se isani zakoni6 8ojava zakona da%a je &oguAnost
da se njihove koije, isane na ka&enu i%i /ronzi, javno iz*
%a?u na ug%ed narodu, a origina%i isani na airusu su se
-uva%i na neko& ose/no odredjeno& &estu6
+od Atinjana rvi arhivi se jav%jaju u VI veku re na,e
ere6 D to vre&e izdat je o,ti z/ornik zakona koji su se od*
nosi%i na tri vrste rava: javno, rivatno i /o?ansko6 Nad*
zor nad ravi%ni& vr,enje& ovih zakona /io je overen Areo*
agu, staro& atinsko& sudu6 8od za,tito& Areoaga staja%i su
se& zakona i drugi s%u?/eni sisi, origina%i isani na a*
irusu i%i drveni& ta/%ica&a6 Otuda se uzi&a da je Aeroag u
to do/a vr,io du?nost arhiva6
8o%ovino& V veka, za vre&e 8erik%a, u do/a rogresivnog
de&okratizovanja Atine, Areoag restaje da /ude -uvar zakona,
te je ova du?nost redata u ruke jedno& ko%egiju od seda&
no&o#i%aka Fno&osOzakon, #i%aksO-uvarG6 Ovaj ko%egiju& starao
se o o/ez/edjenju i drugih s%u?/enih doku&enata, a se tako,
na ri&er, vodio nadzor nad doku&enti&a =aveta i =ku,tine6
Osta%i doku&enti ostaja%i su na -uvanju u oni& ustanova&a u
koji&a su i nasta%i6 >entra%izacija arhivskog &aterija%a tada
jo, nije /i%a vr,ena6
>entra%izacija arhivskog &aterija%a u Gr-koj nastaje tek
rvo& o%ovino& IV veka stare ere6 (ada su svi dr?avni akti
saku%jeni i reneti na -uvanje u hra& M e t r o o e n o*
red zgrade suda na Atensko& trgu, a koji je osveAen &ateri
svi/6 /ogova +i/e%i6 Neki isci tvrde da su se u hra&u Metro*
oen -uva%i zakoni, dekreti, zaisnici, rotoko%i sa sednica
dr?avnog saveta i narodne sku,tine, zati& razni sudski red*
&eti, #inansijski ra-uni i va?niji rasisi6
.a ovaj se arhiv &o?e reAi da je rvi centra%ni dr?avni
arhiv koji je saku%jao i -uvao doku&enta Forigina%a i ko*
ijeG va?nijih zvani-nih %ica i nad%a,tava6 Osi& doku&enata
dr?avnog, ovde su -uvani i doku&enti rivatnog karaktera od
9
naro-itog zna-aja, kao ,to su ri&erci de%a triju ve%ikih
gr-kih isaca tragedija * Hshi%a, =o#ok%a i Hvriida6 (u su
sa-uvani sisi koje je =okrat odneo u svojoj od/rani na su*
du, kao i %iste o/ednika na O%i&ijada&a6 =ve ove doku&en*
te su Grci visoko ceni%i, o -e&u svedo-i i -injenica da su
ih -uva%i u sa&o& hra&u &atere /ogova6 D IV veku stare ere
doneti su -ak i roisi koji su redvidja%i stroge kazne za
one koji /i zvani-ne doku&ente o,teti%i i%i uni,ti%i6 D svo*
jm de%i&a !ikurg i De&osten tvrde da je za uni,tavanje do*
ku&enata /i%a roisana i s&rtna kazna6
Arhivi u staro& Ri&u
D staro& Ri&u rvi do&aAi arhivi javi%i su se u do/a
reu/%ike6 Doku&enti ojedinih orodica -uvana su u do&ovi&a
u naro-ito za to odredjenoj so/i, koja se naziva%a t a / %
i n u &6 (o je /i%a &anja dvorana ri&ske kuAe, a na%azi%a se
o/i-no iz&edju atriju&a i eristi%iju&a6 FAtriju& je /i%a
g%avna rostorija u staroj ri&skoj kuAi, a eristiriju& s%o*
/odan rostor okru?en stu/ovi&a i odozgo okrivenG6 Osi& o*
rodi-nih arhiva, u ovo do/a ri&ske dr?ave drugih arhiva ni*
je /i%o, z/og -ega su &nogi va?ni doku&enti za ri&sku isto*
riju zauvek roa%i6
(ek BB3 godine stare ere donesena je od%uka, izazvana
svakako -injenico& ,to su stari doku&enti roada%i, da se
senatorske od%uke -uvaju na odredjeno& &estu i to rvo/itno
u hra&u >erere F/oginje ?etve, ze&%joradnje i civi%izacijeG6
+asnije su ovi doku&enti reneti u hra& /oga =aturna koji je
/io odignut na #oru&u, a u ko&e je ored senatorskih od%uka
/i%a -uvana i dr?avna /%agajna6 (ako je dak%e u hra&u /oga
=aturna o/razovan i rvi ri&ski arhiv, gde su saku%jani i
-uvani: zakoni, senatorske od%uke, od%uke sku,tine,
zaisnici senatske sednice, razni cenzorski sisi, izve,taji
zvani-nih %ica, a od erioda carstva i edikti dr?avnih
og%avara Fedikt zna-i naredjenje, a dekret od%ukaG
8o-ev od BBB godine stare ere arhivo& u =aturnovo& hra&u
urav%ja%i su cenzori Fri&ski visoki -inovniciG koji su o*
%;
red te du?nosti rocenjiva%i i i&anja F>enzus * rocena i&a*
njaG i izdava%i ih u zaku, zati& vr,i%i nadzor nad javni&
&ora%o&, nad izgradnjo& javnih gradjevina itd6
+asnije su arhivo& urav%ja%a dva gradska kvestora Fis*
tra?ni sudijaG, koji su vr,i%i i du?nost dr?avnih oreznika
i /%agajnika Fzva%i su ih ur/ari i ereriG, a za vre&e car*
stva i&a%i su zadatak i da u =enatu -itaju carske govore i
nared/e6 D du?nosti&a -uvanja arhiva kvestori&a su o&aga%i
arhivarijusi, docnije nazvani ta/u%ari, kao i sekretari, koji
su se naziva%i skri/e6 Ovaj arhiv u =aturnovo& hra&u do/io
je kasnije naziv = e n a t o r s k i a r h i v 6
D IV veku stare ere =enatorski arhiv je izvestan deo svo*
jih nad%e?nosti reneo na I & e r a t o r s k i a r h i v,
-iji je osnov o%o?io i&erator Oktavijan Avgust, koji je
o/raAao ve%iku a?nju na -uvanje doku&enata6 I&eratorski
arhiv nazivan je jo, 8 a % a t i n s k i a r h i v
F(a/u%ariju& a%atinu&G, jer se na%azio u dvoru i&eratora na
8a%atinsko& /regu6 .a taj arhiv se zna da je ostojao do NV
veka nove ere, a oto& &u se gu/i trag6 Verovatno da je
de%i&i-no /io renet u >arigrad, gde je sagoreo u o?aru u
do/a :ustinijana6 D I&eratorsko& arhivu su -uvani svi do*
ku&enti, koji su se tica%i so%jne o%itike dr?ave * reis*
ka i&eratora, svi zakoni, edikti, dekreti i reskriti6
8ored =enatorskog i 8a%atanskog arhiva u Ri&u je /i%o i
drugih arhiva o koji&a &a%o zna&o6 (ako je na Marsovo& o%ju
/io A r h i v c e n z o r a , koji je -uvao njihove sise, a
koji je sa%jen sa svi& doku&enti&a za vre&e >icerona6
Arhivski doku&enti starog R%&a /i%i su isani na razno*
vrsno& &aterija%u6 Doku&enti koji su u/%ikovani za javnost
/i%i su isani kao i kod =tarih Grka na k a & e n u i%i d r
v e t u6 Doku&enti na&enjeni -uvanju Forigina%iG, kao i
doku&enti rivre&enog karaktera, isani su o/i-no na v o
*, t a n i & t a / % i c a & a 6 Dve takve ta/%ice vezane
jedna s drugo& -ini%e su 'ditih' a neko%iko ditiha
sa-injava%i su 'kodeks'6 =enatorske od%uke isane su o/i-no
&asti%o& na s % o n o v o j k o s t i 6 Najzad je u,ao u uo*
tre/u i a i r u s 6 8o gr-ko& o/rascu %istovi airusa
))
lepljeni su jedan za drugi i tako je nastao "rotulus (svitak), koi !
"o#!k$% %osti&$o o'ro(#u %u)i#u *$k i %o +, (!t$r$-
Pit!#$.
/- G%! i kada su s! "o$vili $r0ivi ko% isto*#i0 #$ro%$1
2- K$ko su *uv$#i %oku(!#ti u %r)$v$($ $#ti*k! Gr*k!
ko% Jo#$#$ i ko% Ati#$#$1
3- K$%$ i '%! ! "o*!l$ 4!#tr$li&$4i$ arhivalija u $#ti*5
k!j Grk!2:
;( Gde i kak! su u#ani d!kumenti u star!m Rimu:
<( K!ji ar&i#i se p!minju u star!m Rimu i +ta su !ni u#a$i:
Ar&i#i u E#r!pi d! =VI #eka
Srednji #ek nije nasta#i! da raz#ija i usa#r+a#a tek!#ine
stari& nar!da( Stare ku$ture su "i$e uni+tene, a kad je re
! ar&i#ima, m!st !d antiki& ar&i#a ka srednj!#ek!#nim ine
ar&i#i &ri+-anski& "iskupa, a p!se"n! papate, jer su !ni u
rimskim ar&i#skim institucijama na$azi$i uz!r( 6apis !
ar&i#u u papsk!m d#!ru na$azim! tek u IV #eku, p!s$e smrti
K!nstantina Ve$ik!g, a Vitantijski car 2ustinijan je u VI
#eku izda! s$ede-u zap!#est administrat!rima s#!ji& pr!'
#incija0
/eka t#!ja Eminencija naredi za s#aku pr!#inciju da se u
grad!#ima urede ja#ne zgrade u k!jima "i deenz!ri >grad'
ski in!#nici? m!g$i smestiti pisane sp!menike@ ujedn!
neka iza"eru nek!ga k! -e spise u#ati da se ne "i
!+teti$i i da "i !ni k!ji i& tra*e m!g$i "rz! da
pr!nadju(
)ar 2ustinijan
T! je najstarija !dred"a iz srednjeg #eka k!ja regu$i+e
u#anje d!kumentacije(
. ran!m srednjem #eku #$adaju-a k$asa s#et!#n$& i crk#e'
ni& euda$aca st#!ri$a je u E#r!pi #e$iki "r!j ma$i& ar&i#a
u p!se"nim pr!st!rijama s#!ji& zamk!#a i manastira, gde su
%A
u#a$i d!kumentaciju naje+-e ! agrarn!m pra#u, p!k$!nima i
pri#i$egijama, i t! ug$a#n!m za s#!je $ine p!tre"e, za d!'
kazi#anje nek!g steen!g i$i d!"ijen!g pra#a(
Sa raz#!jem euda$ni& !dn!sa administrati#ni p!s$!#i su
se s#e #i+e razgranja#a$i, i sk!r! s#aki krupniji euda$ac
ima! ja s#!ju kance$ariju i s#!g kance$ara k!ji je sasta#'
$ja! p!#e$je i dip$!me, a tak!dje prima! !ne k!je su sa
strane upu-i#ane auda$cu(
Sa raz#!jem pri#atn!'pra#ni& !dn!sa, nar!it! kad se tr'
g!#ina usredsredjuje u grad!#ima k!ji se u "!r"i za s#!ja
pra#a suk!"$ja#aju sa crk#enim i s#et!#nim euda$nim pra'
#ima, p!red p!#e$ja, dip$!ma i dar!#nica ja#$ja se a k t
k!jim se p!kre-e neki administrati#ni p!stupak, a iji se
sadr*aj !dn!si na pri#atna de$a( 6a sasta#$janje tak#i& a'
kata za p!tre"e $judi k!ji ne spadaju u #$aste$u a p!kre-u
nekaka# administrati#ni p!stupak, "i$a su p!tre"na $ica k!ja
-e umeti tak#e akte da sasta#e i dadu im karakter auten'
tin!sti( Kak! se u regu$isanju dru+t#eni& !dn!sa !pet !*i#'
$ja#aju principi rimsk!g pra#a, pri sasta#$janju akata "i$!
je p!tre"n! i znanje iz te !"$asti( 6"!g t!ga se ja#$jaju
p!se"ne kance$arije sa $judima ' in!#nicima ' k!ji su se
isk$jui#! tim p!s$!m "a#i$i( 4 p!sta#$janju !#e #rste i'
n!#nika u s#!jim kance$arijama stara$i su se sami #e$ep!'
sednici >crk#eni i s#et!#ni euda$ci?, a kasnije i& je ime'
n!#a! sam #$adar( Iz sau#ani& zapisa zna se da S. . =II #e'
ku u srednj!j E#r!pi njima !"ra-a$a pri#atna $ica za pisanje
ug!#!ra i drugi& pri#atn!'pra#ni& d!kumenata( . =III #eku za
!#e in!#nike pre!#$adjuje z#anje n ! t a r ( . Brancusk!j
je u d!"a Bi$ipa IV %C!!( g!dine izdata nared"a k!j!m se
za"ranjuje rad sam!z#anim n!tarima, a !d %C!A( g!dine
imenuje i& $in! kra$j( . Ita$iji se !t#araju p!se"ne +k!$e
u k!jima se +k!$uju n!tari( /azi# n!tar d!+a! je !tuda +t! su
k!ncepti akata k!je su !ni sasta#$ja$i nazi#ani n ! t e, i
!ne su u#ane u kance$ariji n!tara k!ji i& je sasta#i!( /a
tim aktima ' k!nceptu i !rigina$u ' sta#$jan je radi
#er!d!st!jn!sti para, i$i neki znak n!tara, a kasnije njeg!#
p!tpis(
Sa s#e intenzi#nijim raz#!jem administracije i pra#ni&
!dn!sa unutar dr*a#e i izmedju dr*a#a, p!red euda$ni&
#re
%C
&eno& se razvijaju i drugi arhivi, kao ,to su dinasti-ki,
gradski, cehovski, ored /rojnih /iskuskih, &anastirskih i
crkvenih6 8a iak, sve do #rancuske revo%ucije ne&a centra%*
nog dr?avnog arhiva u dana,nje& s&is%u te re-i, u koji se
u%iva gradja centra%ne v%asti i ad&inistracije jedne dr?ave6
Gradski arhivi * ojava i razvoj
Razvitak trgovine u srednje& veku izazivao je ojavu nov
vih, gradskih arhiva, u koji&a su -uvani doku&enti vezani za
rava gradova i njihov ?ivot6
.na&o da su srednjovekovni gradovi o/i-no dizani na ze&*
%ji,tu svetovnog i%i crkvenog #euda%ca, te su od njih i do*
/ija%i rivi%egije, odnosno ravo da uz odredjenu naknadu
koriste njihovu ze&%ju6 (a rava i odnosi iz&edju gradova i
#euda%aca otvrdjivani su naro-iti& akti&a: ove%ja&a, ugo*
vori&a, darovnica&a itd6 Eivot i ekono&ske ri%ike gradova
dorine%i su stvaranju i drugih vrsta akata6 (ako na ri&er,
sve do NV veka sao/raAaj na utevi&a nije /io /ez/edan, a
su trgovci &ora%i ro/u da revoze karavani&a, uz jaku rat*
nju svojih naoru?anih %judi6 Gradski trgovci do/ija%i su od
#euda%aca israve koji&a i& je otvrdjeno ravo da dr?e o*
ru?ane %jude, a onekad i -itave odrede vojske6 Osi& toga,
trgovci, a -esto i drugi gradjani, i&a%i su ravo na tr?is*
ta, za ,ta su do/ija%i naro-ite israve uverenja, otvrde
itd6
D suko/i&a sa #euda%ci&a, gradovi su osteeno useva%i
da sti-u sve veAu sa&osta%nost, a su najzad osvoji%i ravo
i na svoju sostvenu gradsku jurisdikciju6 (ako se jav%ja
nov izvor iz kojeg su ritica%a doku&enta6 D gradovi&a su
stvarani takozvani tr?i,ni sudovi, a ravo na njih otvrdji*
vano je oet naro-iti& akti&a6 8o-e%e su se izdavati i raz*
ne gradske nared/e, koje su se odnosi%e na -uvanje gradske
i&ovine na rad itd6 Osnivane su kororacije, kao ,to su es*
na#i i gi%de6 Vre&eno& su ustanov%jene i gradska knjiga u
koju su uno,eni ravni zak%ju-ci i re,enja o kuorodaji,
nas%edstvu, &irazu, tutorstvu i s%6
=ve ove doku&ente tre/a%o je -uvati na jedno& odredjeno&
)B
&estu, a su tako nastaja%i srednjevekovni gradski arhivi,
koji su ne sa&o os%ovno nego i o &estu s&e,taja /i%i u
neosrednoj vezi sa gradski& urava&a i%i veAi&a6
>rkveni arhivi
Razvitku arhiva i arhivske gradje u srednje& veku naro*
-ito je &nogo dorine%a crkva, koja u to do/a i&a ve%iku
v%ast zasnovanu na &nogi& rivi%egija&a, a sa ravo& da i
sa&a izdaje rivi%egije6 D to do/a crkva stvara -itav niz
&anjih arhiva kao ,to su /iskuski, &anastirski i crkven%
arhivi, a razvija jedan ve%iki, centra%n% arhiv * 8aski i%i
Vatikanski arhiv6 8aa i eiskoi izdava%i su rivi%egije u
okviru crkvene hijerarhije, a%i isto tako i svetovni&
institucija&a, ojedini& %ici&a, gradovi&a itd6 (e rivi%e*
gije sadr?ane su u razni& ravni& akti&a, ove%ja&a, ugovo*
ri&a i s%6 = druge strane, crkve &anastiri i sve,tenstvo
ri&a%e su od v%adara, gradova, svetovnih v%asti, rivatnih
%ica, kororacija, itd6 razna zave,tanja, a ri to&e i razne
vrste doku&enata koji&a su ovi ok%oni otvrdjivani6 (akvi
doku&enti -uvani su o arhivi&a &anastira i crkava6
.a aski arhiv u Ri&u ne zna se ta-no kada je osnovan,
a%i se s&atra da ostoji od najranijeg srednjeg veka6 !egen*
da govori da je osnovan jo, u III veku6 8rve o&ene o to&
arhivu i&a&o iz IV veka neosredno os%e s&rti +onstantina
Ve%ikog6 8rvo/itni aski arhiv sadr?ao je katastar i&anja
crkve =v6 8etra i doku&ente o rihodu sa toga i&anja, zati&
zvani-nu reisku 8ae sa eiskoi&a i sa kurijo&6 8ro%azeAi
kroz razne ro&ene on se sa-uvao do danas, iako je -esto /io
iz%o?en stradanju6 Ovaj arhiv je veo&a dugo /io zatvoren za
u/%iku i javna istra?ivanja6
8itanja:
)6 9ta -ini re%az od anti-kih ka srednjovekovni& arhivi&aK
06 +ako su se u srednje& veku razvija%e ad&inistrativne
kance%arije u HvroiK

)5
16 +ad su se javi%i i kako su se razvija%i gradski arhivi
u HvroiK
B6 +ako su se razvija%i crkveni arhivi u HvroiK
Arhivi u Hvroi od NVI do NVIII veka
9esnaesti vek, a naro-ito njjegova druga o%ovina, rod*
stav%ja za istoriju arhiva izuzetno va?an eriod, jer tada se
jav%jaju rvi za&eci dr?avnih arhiva6 D to&e je rednja-i%a
Austrija, a zati& Nau%jsaka dr?ava gde je o-e%a kon*
centracija arhiva%ija iz an?ujskog i aragonskog do/a6 D 9a*
niji je rvi arhiv /io ustanov%jen :o, u NIV veku u Barse%oni,
a )5B;6 godine +ar%o V je naredio da se svi stari rukoisi
sakue i s&este u tvrdjavu =i&ancas, te je tako nastao rvi
centra%ni i naj/ogatiji arhiv u Hvroi6 D isto vre&e ae
=iksto IV i Dr/an VIII osnivaju i uredjuju svoje arhive6 D ovo
vre&e u neki& ze&%ja&a o-inje i rou-avanje doku&enata kao
nr6 u <o%andiji i Ita%iji6
=redino& osa&naestog veka koncentri,e se gradja u ve%ika
sk%adi,ta dr?avnih arhiva6 (ada je u Rusiji 8etar Ve%iki o*
ku,ao da izvr,i re#or&e u og%edu arhiva F)C0o6 god6GI u
Austriji Marija (erezija osniva u Be-u F)CB3G arhiv <a/s/ur*
,ke Monarhije tzv6 '<aus*<o# und =taatsarchiv' koji se s&a*
trao uzoro& evroskih arhiva, a o to& uzoru cari-in kance%ar
osnovao je arhivske deoe u Budi&u * za kra%jevinu Dgarsku,
Mi%anu * za !o&/ardijsko*M%eta-ku kra%jevinu6 8o austrijsko&
uzoru reorganizovani su arhivi u Var,avi, Veneciji i Mirenci,
dok Hng%eska i Mrancuska u to do/a jo, ne osnivaju centra%ne
arhive6
I ored svega toga, u NVIII veku arhivi su retre%i ve%i*
ke ,tete z/og %o,eg iz%u-ivanja koje tada zao-inje u &nog%&
ze&%ja&a6
+raje& NVIII veka, rodiranje& &ode&e dr?avne &is%i os%e
#rancuske revo%ucije, kad su nasta%e sve stare ustanove te su
arhiva%ije koje su /i%e u nji&a osta%e s%o/odne, otvoren je
ut za o/%ikovanje novog tia arhiva6 Od tada se &o?e govori*
ti o &oderni& centra%ni& arhivi&a sa na-e%ni& ravo& da ri*
)2
&aju gradju iz registratura sv%h dr?avnih nad%e,tava i da
stvaraju &re?u arhiva u ce%oj ze&%ji6
=tvaranje Naciona%nog arhiva u 8arizu, sa &re?o& deart*
&anskih i &unicia%nih arhiva, nastaje nov eriod u istoriji
arhiva, jer Ae se sna?an uticaj #rancuske arhivske s%u?/e o*
setiti u ce%oj Hvroi6
8o ru,enju #euda%ne dr?ave i oretka, stvaranje& novog
dru,tva, razvoje& novih &is%i i ideja o dr?avi i naciji,kao i
ostav%janje& novih zahteva u nau-ni& istra?ivanji&a *arhivi
su do/i%i novo &esto, nov zna-aj, a ti&e i svoju
organizaciju6
Moderna arhivska s%u?/a sa svi& svoji& karakteristika&a *
centra%iziranje& arhiva%ija, stvaranje& i osa&osta%jenje&
arhivske direkcije, stvaranje& rincia javnosti i dostuJ
nosti arhiva%ija&a, usostav%janje& direktne veze iz&edju
arhiva i dr?avnih nad%e,tava i ustanova, vrednovanje& gradje
kao istorijskog izvora za otre/e nauke * stek%a je us%ove za
svoj ostanak i razvoj u Mrancuskoj u do/a revo%ucije, a
oto& je izvr,i%a sna?an uticaj na arhivske s%u?/e evroskih
ze&a%ja6
8itanja:
)6+akva je /i%a arhivaka s%u?/a u Hvroi od NVI do NVIII
vekaK
06 +oje su karakteristika &oderne arhivske s%u?/eK
=avre&ena arhivska s%u?/a
M r a n c u s k a
Osnivanje arhivske &re ?e6 D rvo& na%etu revo%ucije #ran*
cuska Narodna sku,tina je )C736 godine stvori%a arhiv, sa
na&ero& da u nje&u /udu s&e,teni i iz%o?eni javnosti njeni
statuti i svi akti koje donosi nova Mrancuska6 =%edeAe, )C3o6
godine donet je zakon o ko&e je ovaj arhiv rog%a,en za Na*
ciona%ni arhiv Mrancuske u 8arizu6 (o je /io rvi naciona%ni
dr?avni arhiv koji je jedna ze&%ja zakono& sankcionisa%a u
17
na&eri da -uva sise koji /e%e?e njena dostignuAa i njenu
s%avu, a ovaj naziv Arhiv je zadr?ao sve do danas6
D revo%uciji su uni,tene dr?avne institucije koje su os*
toja%e u #euda%noj #rancuskoj dr?avi, a zajedno sa nji&a u*
ni,ten je i ve%iki deo arhiva%ija, /i%o da su ih sa%i%i sa&i
revo%ucionari, /i%o da su raznete i izgu/%jene6 Doku&enti isani
na erga&entu kori,Aeni su kao #i,eci za /arut za unjenje
toova6
8onete revo%ucionarni& odu,ev%jenja&, &ase su hte%e da
uni,te sve doku&ente koji&a su sankcionisani nejednakost i
neravda u #euda%noj Mrancuskoj, uverene da Ae ti&e z/risati
svaki trag starog, o&rznutog re?i&a6 Medjuti&, neko%icina da*
%ekovidnijih revo%ucionara zastua%a je g%edi,te da su arhi*
va%ije narodna svojina i da ih tre/a sa-uvati, kako /i narod
&ogao da do/ije uvid u s%u?/enu doku&entacijju stare v%asti6
Osi& toga, -uvanje doku&enata i&a%o je rakti-nu stranu, jer
su u vre&e revo%ucije ,ta&ani a s i g n a t i Fairni
novacG radi %ikvidiranja dr?avnih dugova, a za te asignate ga*
rantova%a je dr?ava6 Njihovo okriAe je %e?a%o u rihodi&a od
rodaje do/ara kra%jevske orodice, crkve i %e&stva koje je
e&igrira%o i%i nastrada%o, te je njihovo i&anje osta%o dr?avna
svojina6 Da /i se o/avi%a ova rodaja, tre/a%o je i&ati
doku&enta o njihovoj ranijoj svojini6 Ovo je odstak%o
reu/%ikansku v%adu da osnuje centra%ni Naciona%ni arhiv u
8arizu6
Dekreto& od 056VI )C3B6 stvorena je za -itavu ze&%ju jedin*
stvena arhivska urava od nazivo& G%avna direkcija #rancus*
kih arhiva, a Naciona%ni arhiv do/ija ravo vrhovnog nadzora
nad akti&a centra%nih dr?avnih ustanova, rovincijskih ura*
va, ko&una, crkava i univerziteta6 8rok%a&ovan je rinci
javnosti gradje za svakog gradjanina6
.akono& od 026N )C326 koji& se #or&iraju deart&anski ar*
hivi sa zadatko& da rikue u svoje deoe svu gradju nasta%u
re revo%ucije, a koja se odnosi na ro,%ost tih deart&ana,
gradju koja nastaje rado& %oka%aih deart&anskih ustanova, kao
i %i-ne i orodi-ne #ondove istaknutih %i-nosti sa dear*
t&anske teritorije6
Najs&e%iji oku,aj centra%izacije arhivske gradje u-inio
)7
je Nao%eon, kada jo )7)o6 godine zao-eo renos arhiva%ija
iz osvojenih ze&a%ja FIta%ije, Ne&a-ke, <o%andije i dr6G u
8ariz, sa na&ero& da tu stvori svetski centar istorijske naJ
uke, u ko&e arhiva%ije saku%jene iz svih osvojenih ze&a%ja
stoje nau-nici&a na raso%aganju za izu-avanje6 Medjuti&,
ovaj %an nija rea%izovan, i arhiva%ije su o njegovo& adu
)7)B6 godine vraAene ze&%ja&a iz kojih su done,ene6
=tvaranje &re?e arhiva u Mrancuskoj zavr,eno je )7B06 go*
dine dono,enje& roisa o osnivanju ko&una%nih Fo,tinskih,
gradskihG arhiva, sa zadatko& da saku%jaju arhivsku gradju
nasta%u rado& %oka%ne urave Fo,tine i gradske uraveG u
redrevo%ucionarno& kao i ostrevo%ucionarno& eriodu6
Arhivska s%u ?/a u Mrancuakoj danas Arhivska &re?a se danas
ok%aa sa ad&inistrativno*teritorija%no& ode%o& ze&%je i
sastoji se od neko%iko desetina hi%jada F176;;;G o,tinskih,
tj6 ko&una%nih i 31 deart&anskih arhiva6 >itavo& s%u?/o&
rukovodi Direkcija #rancuskih arhiva FDirection des archives
de MranceG od -ijo& je neosredno& nad%e?no,Au Naciona%ni
arhiv Mrancuske i 37 deart&anskih arhiva, dok direktan
nadzor nad stru-ni& rado& ko&una%nih arhiva vr,e de*
art&anski arhivi, a ne Direkcija6
=edi,te Direkcije * stvorene za ce%u Mrancusku jo, )C3B6
godine * na%azi se u Naciona%no& arhivu u 8arizu, a na nje*
no& -e%u je direktor Naciona%nog arhiva6 Direkcija raso%a?e
vrhunski& stru-njaci&a, oda/rani& iz redova arhivista ce%e
ze&%je, a zadatak joj je da unaredjuje i razvija arhivsku
struku i da reko su/vencija u/rzava izgradnju &odernih de*
oa6
8ored ovih, ostoje i arhivi ose/nog tia, koji su tako*
dje dostuni za kori,Aenje6 (o su arhivi: Ministarstva ino*
stranih de%a, Ministarstva vojske, Ministarstva &ornarice i
Ministarstva reko&orskih ko%onija6
Naciona%ni arhiv u 8arizu6 Naciona%ni arhiv Mrancuake os*
novan je )C736 godine, a )C3B6 godine je i zakono& otvrdjen,
a se taj datu& s&atra rekretnico& u razvoju arhivske s%u?*
/e ne sa&o u Mrancuskoj nego i u *Hvroi6 (ada je rvi ut u
svetu javno ozakonjen o%iti-ki i ku%turni zna-aj arhiva%ija
za dru,tvo i istaknuta otre/a i odgovornost dr?ave za nji*
hovi& -uvanje& kao istorijskog izvora6
)3
Godine I7;76 Nao%eon je za s&e,taj Arhiva odredio a%atu
Gu/iz u 8arizu F=ou/iseG, gde je I7I;6 godine o-eo da reno*
si i koncentri,e arhiva%ije iz osvojenih ze&a%ja6 (ako su se
ovde stek%e ogro&ne ko%i-ine gradje iz <aga, Be-a, Ri&a, na*
,ih ri&orskih arhiva itd6 da /i os%e njegovog ada /i%e
vraAene ze&%ja&a -ije su v%asni,tvo6
Danas ovaj Arhiv zauzi&a rostor od /%izu -etiri hektara
i ored a%ate =u/iz o/uhvata i niz drugih a%ata u sa&o&
centru 8ariza, koje sve zajedno -ine jednu ce%inu6
D deoi&a Naciona%nog arhiva na%azi se reko 00o ki%o&etaJ
ra gradje s&e,tene u reko Boo dvorana, u o%ica&a raznih ti*
ova iz raznih erioda6
Dnutra,nju organizaciju naciona%nog arhiva -ine s%edeAa
ode%jenja:
)6Ode%jenje za staru gradju, u ko&a se na%aze doku&enta jo,
od VIII veka Fairusi iz do/a MerovingaG a do )C3o6 godi*
ne, i&a i -uvenu z/irku e-ata od 0o6ooo origina%a i
7;6;;; od%ivaka iz deart&anskih i iz inostranih arhiva6
Ovi e-ati se koriste &nogo u rou-avanju istorije grado*
va, ustanova, so&enika, oru?ja, kosti&a itd6
06Ode%jenje za novu gradju o/uhvata arhiva%ije od revo%ucije
do kraja Drugog svetskog rata i ovde se sta%no u%iva nova
gradja iz raznih &inistarstava6
16 Ode%jenje za savre&enu gradju je osnovano )3BC6 godine i
u njega se u%iva gradja nasta%a os%e Drugog svetskog rata6
B6 Ode%jenje za nove s%u?/e o/uhvata niz novijih i &odernijih,
s%u?/i u Arhivu kao ,to su:
aG s%u?/a za rivatne arhive, koja se trudi da
u/edjivanje& rivatnih v%asnika dodje do gradje %i-nih,
orodicnih, ri*vrednih, trgova-kih, sindika%nih, verskih,
dru,tvenih, /an*karskih i drugih arhiva%ija koja su
rivatno v%asni,tvo, a od zna-aja su za rou-avanje
ro,%osti Mrancuske6 Do ove gradje do%azi se ok%ono&,
otkuo& i deozito&, a sa*ku%jena je ve%ika ko%i-ina
doku&enata od NVI veka do da*
nasI
/G s%u?/a za &ikro#i%&ovanje, koje se vr,i u ci%ju /ez/ed*
nosti Fza,titeG, za&ene i doune arhiva%ijaI
cG &uzej #rancuska istorije, koji ostoji veA sto godina6
20
D %uksuzni& odaja&a Arhiva iz%o?eni su eksonati * dokuJ
&enti koji su najzna-ajniji za #rancusku istoriju iz NVI,
NVII, NVIII veka, revo%ucije, do/a restauracije do )7506
godineI
dG vasitna s%u?/a, koja organizuje saradnju sa ,ko%a&a,
uoznaje djake sa vredno,Au gradje kao istorijskog izvoJ
ra, organizuje redavanja, rikazivanje #i%&ova o gradji,
na osnovu gradje rire&a okretne iz%o?/e, diskusione sa*
stanke sa de&onstracijo& gradje, organizuje izradu nagrad*
nih te&ata na osnovu gradje itd6I
eG notarski arhivi o/uhvataju gradju od NIII veka iz oko
)5o notarskih kance%arija 8ariza i deart&ana =ene6 Oni
su za sve iatorijske disci%ine rvorazredna doku&enta*
cija, a ose/no za istori-are u&etnosti, knji?evnosti i
geneo%ogi-areI
#G in#or&ativni centar je s%u?/a koja o&a?e istra?iva-i*
&a u njihovo& radu o/ez/edjujuAi i& in#or&acije gde, ko*
%iko i kakve arhivske gradje koja je od interesa za o/*
radu njihove te&e &ogu naAi, ne sa&o u Naciona%no& arhivu
veA i ,iro& Mrancuske, kao i in#or&acije o radovi&a koji
se rade na osnovu arhivske gradje, /i%o da su veA o/jav*
%jeni i%i je njihov rad u tokuI
gG s%u?/a za restauraciju doku&enata koja se /avi rou-a*
vanje& i otk%anjanje& uzorka o,teAenja aira i erga&en*
ta i vr,i konzervaciju i restauraciju gradje i arhivskih
knjigaI
hG /i/%ioteka Arhiva, koja /roji reko 0oo6ooo svezaka6
8ored arhivisti-ke %iterature i eriodike tu su sve u/%i*
kacije #rancuskih arhiva, z/irke zakona i roisa Mrancus*
ke, riru-nici F%eksikoni, encik%oedijeG, dnevna ,ta&a i
-asoisi i osnovna de%a iz o/%asti istorije i o&oAnih
istorijskih naukaI
jG s%u?/a za tooni&iju, koja riku%ja &ae, karte i ski*
ce od zna-aja za istoriju, agrono&iju, arhitekturu itd6
Deart&anski arhivi6 Ovih arhiva i&a 37 i oni -uvaju gra*
dju %oka%nog, deart&anskog zna-aja6 D nji&a se na%azi &anje
oso/%ja nego u Naciona%no& arhivu, a%i i ored toga, oni o*
/av%jaju neke os%ove koji se ne o/av%jaju u Naciona%no& ar*
0)
hivu6 D okviru njihove de%atnosti -ine se oku,aji ri&ene
&ehanogra#ije u arhivi&a, oni intenzivno saradjuju sa insti*
tucija&a i #aku%teti&a na %oka%noj istoriji, uk%ju-ujuAi se u
turiza& Fri izradi turisti-kih vodi-a, &onogra#ija gradova i
istorijskih so&enikaG, saradnju sa te%evizijo&, radijo& itd6
Osi& ovih os%ova, oni vr,e nadzor nad rado& o,tinskih
arhiva6
+o&una%ni Fo,tinski arhiviG +o&una%ni Fo,tinskiG arhivi
su u stru-no& radu odredjeni deart&anski& arhivi&a, a o/av*
%jaju sve arhivisti-ke os%ove na gradji riku%jenoj sa te*
ritorije svoje nad%e?nosti6 Oni su centri za rou-avanje %o*
ka%ne istorije i ?ivo saradjuju sa &uzeji&a na svojoj teri*
toriji6
8itanja:
)6 +ako se razvija%a arhivska s%u?/a u Mrancuskoj od
#ran*
cuske revo%ucije do stvaranja dana,nje arhivske &re?eK
06 +ako je danas organizovana arhivska s%u?/a u MrancuskojK
56 +ada je osnovan Naciona%ni arhiv u 8arizu i kakva &u je
organizacija danasK
B6 +oje su s%u?/e Ode%jenja za nove s%u?/e Naciona%nog ar*
hiva u 8arizu i ,ta one o/av%jajuK
56 9ta je zadatak deart&anskih, a ,ta ko&una%nih arhiva
u MrancuskojK
< o % a n d i j a
Osnivanje arhivske &re ?e6 =ve do kasnog NVIII*og veka ar'
hiva%ije u <o%andiji, kao i u drugi& evroski& dr?ava&a tog
do/a, -uvane su ri kance%arija&a u koji&a su i nasta%e, tj6
ri &anastiri&a, kanca%arija&a svetovne i crkvene v%aste%e
i kance%arija&a gradskih urava, a sa osnovni& ci%je& da
/udu kori,Aene kao dokazni &aterija% i odsetnik u
ad&inistra*ciji6 (oko& vre&ena jav%jaju se i korisnici
doku&enata koji ?e%e da o&oAu njih izu-avaju ro,%ost
dru,tva6 Ovakvih is*tra?iva-a je iz godine u godinu sve
vi,e, ,to osteeno raz*
00
vija vrednost doku&enata kao istorijskog izvora i o%ako &e*
nja shvatanja o njihovoj vrednosti6
Na ro&enu u shvatanji&a o vrednosti doku&enata naro-ito
je utica%a #rancuska ravo%ucija, odnosno stvaranje Naciona%*
nog arhiva u 8arizu6
(ako je )7oo6 godine odnet red%og 8ar%a&entu da se o*
ve%je i drugi stari doku&enti sakue, srede i stave na raso*
%aganje svi& gradjani&a koji ?e%e da se /ave rou-avanje& na*
ciona%ne istorije i ro,%osti ho%andskog naroda6
Ova redstavka nije osta%a /ez rezu%tata i dve godine kas*
nije, )7o06 redstavni-ko te%o je done%o d e k r e t koji&
je ostav%jeno %ice sa zvanje& dr?avni arhivist, sa zadat*
ko& da:
* vr,i nadzor nad ove%ja&a i osta%i& dr?avni& airi&a na*
sta%i& do )2B76 godine,
* sakui i koncentri,e arhiva%ije rovincijskih urava u
arhive g%avnih gradova, rovincija,
* srovede ois * inventarisanje * svih arhiva%ija koje se
sakue, a ose/no ove%ja6
+ao ,to vidi&o, sve su ovo zna-ajne od%uke za za,titu ar*
hiva%ija, a srovodjenje od%uke o njihovo& oisivanju sva*
kako je tre/a%o da koristi oni&a koji gradju istra?uju, jer
to /i /i%a veA jedna vrsta inventara6
=rovodjenje Dekreta je o-eto, a%i je o&eteno Nao%eono*
vi& akcija&a6 Nao%eon je Dekreto& iz %7)06, godine naredio
da se arhiva%ije renesu iz osvojene <o%andije u Naciona%ni
arhiv u 8arizu, gde su saku%jane arhiva%ije sa svih terito*
rija nove #rancuske i&erije6 Nao%eonov ad je, sreAo&,re*
kinuo srovodjenje ovog %ana, arhiva%ije su vraAene naj-e,*
Ae u sanduci&a koji nisu ni otvarani6
8os%o ada Nao%eona, u/rzo o do/ijanju sa&osta%nosti,
suvereni rinc, /uduAi kra%j <o%andije Vi%je& I, o/rinuo se
za sud/inu arhiva%ija nasta%ih rado& centra%nih dr?avnih or*
gana, a je dekreto& iz %7)B6 godine naredio da se akti na*
sta%i do )C356 godine sakue u >entra%no& dr?avno& arhivu u
<agu, gde uz dr?avnog arhivistu ostav%ja jo, neko%iko ar'
hivista6
D/rzo oto& je naredjeno sredjivanje i inventarisanje
01

arhiva%ija u svi& rovincijski& arhivi&a6
Interesovanje za rou-avanje arhiva%ija /i%o je sve veAe,
a je )7036 godine donet dekret koji& je utvrdjen rinci
javnosti kori,Aenja arhivske gradje6 Dekret je ov%astio dr*
?avnog arhivara u <agu i -uvare rovincijskih arhiva da izJ
daju dozvo%e za kori,Aenje arhiva%ija za istra?iva-ki rad, uz
ridr?avanje odgovarajuAih ravi%a za /ez/ednost gradje6
Ds%ed #inansijskih te,koAa u koji&a se ze&%ja na%azi%a od
)71o6 do )75o6 godine, nije /i%o veAih akcija u s&is%u una*
redjenja s%u?/e6 D <agu radi >entra%ni dr?avni arhiv, a u
svi& rovincija&a rovincijski arhivi6 8ostoji i vi,e grad*
skih tj6 &uniciiranih arhiva, a%i s%u?/a u ce%ini nije o/je*
dinjena i ne ostoje ravi%a za stru-an rad u arhivi&a, niti
secija%izovano stru-no o/razovanje arhivskog kadra6
Aktivnost Dru ,tva ho%andskih arhivista 8rvi -ovek koji je
uvideo otre/u da se sredjivanje i o/rada arhiva%ija o/av%ja*
ju re&a utvrdjeni& ravi%i&a i rincii&a, /io je =a&ue%
MP%%er, g%avni arhivist arhiva rovincije Dtreht6 8os%e na*
red/e o sredjivanju i inventarisanju doku&enata u arhivi&a,
izdate )7026 godine, arhiva%ije su decenija&a sredjivane hro*
no%o,ki& i%i a%#a/etski& redo&, /ez o/zira na njihovo orek*
%o6 8rvi -ovek koji je uvideo gre,ku ovakvog na-ina rada i
o-eo doku&ente da sredjuje o rirodno& redu unutar svakog
#onda, onako kako su u registraturi i nastaja%i /io je ura*
vo =a&ue% MP%%er6 On je u/rzo stekao s%ed/enike, i kada je od
)73o6 godine Dr?avni arhiv u <agu o-eo da saziva godi,nje
stru-ne sastanke arhivista, a )73)6 osnovao i Dru,tvo ho*
%andskih arhivista, oni su ovo& svo& shvatanju da%i ,iri u*
/%icitet izdajuAi '8RIRD"NI+ .A =RHD:IVAN:H I OBRADD AR<IVA*
!I:A', koji je izazvao ve%iko interesovanje &edju arhivisti*
&a u svetu i /io u/rzo reveden na neko%iko jezika6
Od )7356 godine Drustvo o-inje da izdaje i svoj stru-ni
arhivisti-ki -asois QAR<IHVHNB!AD', koji sa &anji& rekidi&a
iz%azi sve do danas6
Dru,tvo je inicira%o i dono,enje zakonskih roisa o ar*
hivskoj s%u?/i )3;;6 godine6 Nacrt zakona je odnet sku,ti*
ni )3o76 godine a njegov nastanak je roraAen dugi& i te,*
ki& diskusija&a, da /i kona-no /io donet tek )3)76godine6
24
Ovaj zakon sa izvesni& /roje& dekreta koji&a je dounjavan,
ostao je na snazi kao osnov ho%andske arhivske s%u?/e sve do
)3276 godine6
G%avna vrednost .akona /i%a je ,to je roisivao:
* javni ristu arhiva%ija&a,
* /es%atno kori,Aenje gradje,
* riadnost arhiva%ija ojedini& arhivi&a,
* na-in rada na iz%u-ivanju /ezvrednog registraturskog
&aterija%a, tj6 na uni,tenju doku&enata koja nisu od
vrednosti,
* godine i granice za reuzi&anje ojedinih kategorija
registraturskog &aterija%a u arhive6
(akav zakon je ug%avno& sankcionisao veA ostojeAe stanje
i o nje&u Ae s%u?/a raditi s%edeAih et decenija6
8o zavr,etku Drugog svetskog rata, Drustvo arhivista je
oet okrenu%o inicijativu za dono,enje novog &odernijeg za*
kona koji /i za&enio onaj iz )3)76 godine, s o/ziro& da je on
vre&eno& ostao revazidjen i zastareo6 8o,to je nov na*crt
izradjen, os%e dugog ok%evanja i diskusija usvojen je )3206
godine, s ti& ,to je kao datu& kad tre/a da stui na snagu
#iksiran %6V )3276 godine, a dot%e je /io re%azni e*riod u
ko&e je .akon stav%jen na ro/u u raksi, kako /i ako je
otre/no &og%i da se odnesu a&and&ani za otre/ne iz&ene i
doune6
Denas o ovo& zakonu &re?u dr?avnih arhiva -ine Dr?avni
arhiv u <agu i deset dr?avnih rovincijskih arhiva6
Dr ?avni arhiv u <agu6 Ovaj arhiv vrsi #unkciju centra%nog
dr?avnog arhiva <o%andije, a istovre&eno i #unkciju rovin*
cijskog arhiva za rovinciju :u?na <o%andija6 On i&a -etiri
ode%jenja:
I ode%jenje sadr?i arhiva%ije od NII veka do )C356 godine6
(u su i akti kance%arija dr?avnih v%adara i njihovih orodi*
ca, ko%onija%ne arhiva%ije, i doku&enti o trgovini sa !evan*
to&6
II ode%jenje o/uhvata #ondove centra%nih v%adinih te%a od
)C35, +ra%jevog ka/inata, Dr?avnog saveta, raznih &inistar*
stava, o%iti-kih stranaka i socija%nih organizacija6
III ode%jenje je, u stvari, arhiv za rovinciju <o%andiju
i o/uhvata gra@ju njenih ad&inistrativnih te%a i stare
05
arhiva%ije #euda%nih gosodara ove teritorije od NII veka6
IV ode%jenje vr,i insekciju registratura, /avi se ro/%e&o&
,kartiranja gradje van arhiva i o/uhvata -itaonicu, deo i
tehni-ke s%u?/e6
Dr?avni rovincijski arhivi6 =vaki g%avni grad rovincije na
koje je ode%jena evroska teritorija +ra%jevine <o%andije i&a
dr?avni rovincijski arhiv, u ko&e se na%aze:
* arhiva%ije nasta%e rado& ranije rovincijske urave re
ujedinjenja <o%andijeI
* arhiva%ije nasta%e rado& sada,nje rovincijske uraveI
* arhiva%ije izvr,nih te%a centra%ne urave za tu teritoriju6
8ored &re?e dr?avnih arhiva u <o%andiji ostoje jo, gradski
F&unicia%niG arhivi, arhivi vodnih zajednica, crkveni arhivi
i ho%andski arhiv za rivrednu industriju6
Gradski F&unicia%niG arhivi6 Ovi arhivi se na%aze u veAi&
gradovi&a i ne s&atraju se dr?avni& arhivi&a a #inansiraju ih
gradske urave6 I&a ih 52 i u nji&a o zakonu &ora da /ude /ar
jedan visokokva%i#ikovani arhivist6 Dko%iko to nije
o/ez/edjeno, arhiva%ije grada riadaju rovincijsko& arhivu
one rovincije u kojoj se grad na%azi6 MoguAe je da neko%iko
gradskih urava zajedno i&enuju jednog visokokva%i#ikovanog
arhivistu, koji u odredjene dane radi u o jedno& od ovih
gradskih arhiva6 Nadzor nad stru-ni& rado& &unicia%nih arhiva
vr,i rovincijski insektor, koji je arhivista iz
rovincijskog arhiva6
Arhivi vodnih zajednica6 = o/ziro& da <o%andija z/og &no,tva
kana%a koji su od vita%nog zna-aja za njen ostanak, ored
ad&inistrativne ode%e na rovincije, i&a i teritorija%nu
re&a s%etu &re?e kana%a, za te teritorije osnovani su
ose/ni arhivi6 Oni -uvaju gradju koja se isk%ju-ivo odnosi na
ro/%e&atiku &re?e kana%a, nasia, navodnjavanja i s%6 D nji&a
su &aho& nero#esiona%ni arhivist, tj6 tehni-ki o/razovana
%ica, a njih u rad uuAije i nadzor nad njihovi& rado& vr,i
dr?avni arhivist rovincijskog arhiva6
02
>rkveni arhivi6 D <o%andiji ostoje arhivi re#or&atorsko*
ro&ano*kato%i-ke, staro*kato%i-ke, evange%isti-ke, %uteanske i
ka%vinisti-ke crkve koji su izvan &re?e dr?avnih arhiva6
<o%andski arhiv za rivrednu istoriju6 Ovaj arhiv je osnovan
)3)16 i ri&a arhiva%ije ve%ikih rivrednih ko&anija za
/rodogradnju, gradjevinarstvo, trgovinu itd6 (akve gradje i&a od
NVII i NVIII veka do danas6 Arhiv #inansira &anji& de%o& dr?ava,
aveAi& de%o& rivredne organizacije i reduzeAa koja u nje&u
deonuju svoju gradju6
8itanja:
)6 +ako su -uvane arhiva%ije u <o%andiji do ada Nao%eona
)7)B6 godineK
06 +ako se razvija%a arhivska s%u?/a u <o%andiji od )7)B6 do
)3B56 Fdekreti, udru?enje arhivista, -asois, ud?/enik,
zakonski roisiGK
16 +ako je organizovana arhivska s%u?/a u <o%andiji os%e
Drugog svetskog rata, koji arhivi ostojeK
B6 +ako je organizovan Dr?avni arhiv u <agu i koju gradju
-uvaK
56 +oji je zadatak rovincijskih arhivaK
26 +oji arhivi ostoje osi& dr?avnih i ,ta su njihovi
zadaciK
===R
Arhivi do Okto/arske revo%ucije6 Iako do Okto/arske
revo%ucije na teritoriji dana,njeg ===R*a nije /i%o
organizovane arhivske s%u?/e u dana,nje& s&is%u te re-i,
iak su isani doku&enti saku%jani i -uvani kao dokazni
&aterija% za regu%isanje nekog rava6 Doku&enti su -uvani
kod /rojnih v%asnika u kance%arija&a kne?eva, trgovaca i
sve,tenika6
(ako se rvo u dvorovi&a ruskih kne?eva jav%jaju kne?evski
arhivi6 (o su ug%avno& ugovori sk%aani sa susedni&
kne?evina&a i drugi& dr?ava&a, koje je tre/a%o -uvati za
du?e vre&e6 :a-anje dr?ave dove%o je do ojave novih vrsta
0C
doku&enata * trgova-kih ugovora, carinskih siskova, trgova-*
kih dozvo%a, reiske trgovaca itd6, koja su -uvana u kuAa&a
trgovaca i dr?avnih zvani-nika6
=ve,teni,tvo i crkva stvaraju svoje vrste arhiva%ija6 D
crkva&a i &anastiri&a jav%jaju se &noge /ogos%u?/ene crkveno*
istorijske i druge knjige, koje se -uvaju u crkveni& riz*
nica&a6
+ada je v%ast o-e%a da se koncentri,e u Moskvi kase i
knji?nice &oskovskih kne?eva osta%e su -uvari doku&enata,
ugovora i ove%ja okorenih kne?evina6
+ad su se razvi%i odnosi za .aadno& Hvroo&, u kasi &os*
kovskog kneza na,%i su se i doku&enti nasta%i kao rodukt
di%o&atskih odnosa sa ti& ze&%ja&a6 Na taj na-in se uoredo
sa koncentracijo& o%iti-ke v%asti stvara i Arhiv Moskovske
dr?ave6
8o-etko& NVIII veka revo%ucija trgova-kog kaita%a done%a
je ovo& arhivu o%iti-ki zna-aj i u%ogu o,teg dr?avnog arhi*
va, u ko&e se -uva tekuAa reiska, kao i dr?avni akti iz doJ
&ena unutra,nje i so%jne o%itike ze&%je6 D to vre&e u-injen
je oku,aj da se izvr,i centra%izacija svih doku&enata dr*
?avnih ustanova koji nisu vi,e otre/ni za svakodnevni rad6
(ako je Genera%ni& reg%a&ento& 8etra Ve%ikog )C0;6 godine
naredjeno osnivanje dva centra%na arhiva za rije&, s&e,taj i
-uvanje zavr,enih neoerativnih red&eta svih ko%egija
Fkasnije su to &inistarstvaG6 :edan od ovih arhiva reuzi&a i
-uva arhiva%ije iz do&ena di%o&atskih, trgova-kih i drugih
veza sa inostranstvo&, a drugi doku&ente o dr?avni& ri*
hodi&a i rashodi&a6 Iako za ono vre&e rogresivan i &oderan,
ovaj rois nije dos%edno ostvaren, a su registrature, koje
su se sa razvoje& dr?avne organizacije sve vi,e &no?i%e, to*
ko& narednih )5o godina go&i%a%e sve veAe ko%i-ine arhiva%i*
ja u svoji& rostorija&a6
Do-i revo%ucije )3o56 godine izradjen je rojekat o ure*
djenju arhivske s%u?/e koji veA tada redvidja osnivanje
G%avne urave za arhivsku s%u?/u, jedanR>entra%ni dr?avni
arhiv i )0 o/%asnih6 Osnovana je, -ak, i ose/na ko&isija
sa zadatko& da raz&otri ro/%e& za,tite arhiva%ija6 Njen rad
je one&oguAio I svetski rat6
07
Arhivi os%e okto/arske revo%ucije Okto/arska revo%ucija
iz&eni%a je o%iti-ke i socija%ne ri%ike u ze&%ji6 D nizu re*
#or&i i iz&ena koje su srovedene, izvr,ena je i korenita re*
organizacija arhivske s%u?/e6 Marksisti-ki og%ed na svet i
nauku davao je ve%iki zna-aj isanoj doku&entaciji, a arhiv*
ski izvori /i%i su jedan od najva?nijih izvora u njihovo& ra*
du6 Marksisti su -esto u o%iti-koj /or/i koristi%i doku&en*
te u interesu radni-ke k%ase i stoga je razu&%jivo da se o*
s%e o/ede socija%isti-ke revo%ucije i sa& !enjin anga?uje za
organizovanje i ja-anje arhivske s%u?/e u ===R*u6 Osnovni
rincii novog arhivskog uredjenja /i%i su izneti u dekreti&a
koje je doneo !enjin6
VeA )3)76 godine re&a dekretu o reorganizaciji i centra*
%izaciji arhivske s%u?/e, koji je otisao !enjin, u-injeno
je s%edeAe:
*sva arhivska gradja re,%a je u svojinu =ovjetske dr?ave
s ti&e da -ini jedinstven arhivski #ond ===R*aI
*urav%janje arhivsko& gradjo& tj6 jedinstveni& arhivski&
#ondo& overena je G%avnoj arhivskoj uravi FGADGI
*gradja se ne s&e uni,tavati /ez dozvo%e GAD6
=%edeAi& dekreto& o -uvanju i uni,tavanju arhivskih red*
&eta, koji je takodje otisao !enjin )3)36 godine, naredjono
je da sa sva gradja u ad&inistraciji &ora -uvati 5 god6, a
oto& se redaje dr?avni& arhivi&a6
Na osnovu ovih dekreta kasnije je done,eno vi,e ured/i i
od%uka us&erenih na da%je o/o%j,avanje organizacije arhiv*
ske s%u?/e, tako da danas arhivsku &re?u ===R*a -ini 1;; ar*
hiva sa sta%ni& sastavo& gradje i 0ooo arhiva sa ro&enji*
vi& sastavo& gradje6 *J*****
=%u?/a je strogo centra%izovana i njo&e rukovodi G%avna
arhivska urava FGADG reko svojih ode%jenja6 GAD rukovodi
organizacijo& s%u?/e i stara se o stru-no& radu u arhivi&a6
8od njeno& neosredno& uravo& i uravo& njenih ode%jenja
na%aze se s%edeAi arhivi sa sta%ni& sastavo& gradje:
* centra%ni dr?avni arhivi ===R*a Fnjih i&a 3G,
* centra%ni dr?avni arhivi saveznih i autono&nih reu/%ika,
*S dr?avni arhivi okrajina,
* dr?avni arhivi o/%asti,
03
* dr?avni arhivi okruga,
* gradski dr?avni arhivi koji i&aju sta%ni sastav gradje6
8ose/nu vrstu arhiva -ine rejonski arhivi sa ro&en%jivi&
sastavo& gradje6 (o su arhivi koji reuzi&aju gradju iz re*
gistratura, tu se vr,i oda/iranje i zati& se gradja koja Ae
se sta%no -uvati redaje nad%e?no& arhivu6
>entra%ni i osta%i dr ?avni arhivi Raz&otriAe&o ose/no
svaku od o&enutih vrsti dr?avnih arhiva sa sta%ni& sastavo&
gradje6
>entra%ni dr?avni arhivi su:
)6 >entra%ni dr?avni arhiv starih doku&enata u Moskvi vo*
di orek%o jo, iz do/a reg%a&enta 8etra Ve%ikog iz )C0o6 go*
dine a -uva doku&ente centra%nih i %oka%nih ustanova, oro*
di-ne i %i-ne #ondove dr?avnika i z/irke doku&enata koji se
odnose na ekono&sku, o%iti-ku i ku%turnu istoriju i so%jnu
i unutra,nju o%itiku Moskovske dr?ave i Ruske I&erije Fod
NIII veka do o-etka NIN vekaG6
06 >entra%ni dr?avni istorijski arhiv u Moskvi i >entra%*
ni dr?avni istorijski arhiv u !enjingradu sadr?e gradju red*
revo%ucionarnog erioda i gradju savre&ene eohe, koja je na*
sta%a rado& najvi,ih centra%nih dr?avnih organa, dr?avne v%a*
sti i dr?avne urave, sudstva, kao i gradju istaknutih jav*
nih i o%iti-kih radnika, redstavnika nauke, tehnike, knji*
?evnosti i u&etnosti iz tih erioda6 (u je i gradja organiza*
cija i reduzeAa od zna-aja za ce%u ze&%ju iz NIN i NN veka6
16 >entra%ni dr?avni vojnoistorijski arhiv sadr?i #ondove
svih najvi,ih vojnih ustanova do revo%ucionarne Rusije, koji
odr?avaju stanje i organizaciju oru?anih snaga, a odnose se
na ratove u koji&a je Rusija u-estvova%a od NVI veka do )3)76
godine6
B6 >entra%ni dr?avni arhiv okto/arske revo%ucije i soci*
ja%isti-ke izgradnje sadr?i gradju o rire&a&a i toku okto*
/arske revo%ucije i izgradnji socija%iz&a6 (u je gradja sa
kongresa =ovjeta, =aveta narodnih ko&esara, Vrhovnog sovjeta
narodnih ko&esarijata, =indikata6
56 >entra%ni dr?avni arhiv >rvene Ar&ije -uva gradju koja
se odnosi na istoriju, organizaciju i razvoj >rvene Ar&ije,
njenu /or/u rotiv unutra,njih kontrarevo%ucionarnih snaga
i inostrane vojne intervencije, zati& na vojne ,ko%e, vojne
ko&esarijate, kao i gradju vojnih rukovodi%aca6
26 D !enjingradu se na%azi i Dr?avni arhiv vojnoo&orskih
jedinica koji -uva gradju ratne &ornarice, ,ta/ova, #%ota,
#%oti%a /ojnih /rodova, o&orskih ko&andanata itd6 i to od
o-etka NVIII veka do otad?/inskog rata )3B)6
C6 >entra%ni dr?avni arhiv knji?evnosti i u&etnosti -u*
va gradju ozori,ta, %i-ne #ondove isaca, kriti-ara, s%ika*
ra, ko&ozitora i drugih ku%turnih radnika iz dorevo%ucio*
narnog i os%erevo%ucionarnog, tj6 savre&enog erioda6
76 Dr?avni arhiv kino*#ono*#oto doku&entacije u Moskvi
-uva ovu seci#i-nu vrstu arhiva%ija od zna-aja za istori*
ju Rusije i ===R*a6 (u je 1oooo #i%&ova, &edju koji&a je
najstariji iz )7326 godine, o krunisanju Niko%e II6 .ati&
#otogra#ije iz rusko*turskog rata )77C6 godine, uka koji&
ko&anduje =uvorov )3o56 godine, Rusko*:aanskog rata, kao i
I i II svetskog rata6
36 >entra%ni dr?avni arhiv nau-no*tehni-ke doku&entacije
u +uj/i,evu je arhiv zatvorenog tia6 (u je sva tehni-ka
doku&entacija savre&enih dostignuAa u tehnici Fsate%iti, %et
u vasionu, rakete i dr6G6
Osta%i dr?avni arhivi koji ostoje i rade u ===R*u su
s%edeAi:
)6 D veAini saveznih i autono&nih reu/%ika ostoje o dva
centra%na dr?avna arhiva reu/%ike, i to: centra%ni dr?avni
arhiv okto/arske revo%ucije i socija%isti-ke izgradnje i
centra%ni dr?avni istorijski arhiv koji -uva gradju naj*
vi,ih reu/%i-kih centra%nih organa v%asti, ustanova, orga*
nizacija i reduzeAa6
D &nogi& reu/%ika&a ostoje i centra%ni dr?avni arhivi
kino*#ono*roto doku&enata6
06 8okrajinski, o/%sani, okru?ni i gradski dr?avni arhi*
vi sa sta%ni& sastavo& gradje, sa ode%jenji&a dorevo%ucio*
narne i os%erevo%ucionarne eohe, na%aze se u svi& okra*
jina&a, o/%asti&a, okruzi&a i veAi& gradovi&a i -uvaju gra*
dju odgovarajuAih %oka%n%h organa, organizacija i reduzeAa6
16 Rejonski i gradski dr?avni arhivi sa ro&en%jivi& sa*
stavo& gradje o/ez/edjuju evidentiranje registraturskog &a*
1)
1o
terija%a gradskih, rejonskih i seoskih ustanova, zati& re*
uzi&aju tu gradju, -uvaju je %o godina, a oto& oda/iraju
gradju za trajno -uvanje, koju redaju odgovarajuAi& dr?av*
ni& arhivi&a Reu/%ike, okrajina i%i o/%asti6
B6 Arhivi ustanova,organizacija i reduzeAa -uvaju do
redaje dr?avni& arhivi&a gradju koja je izgu/i%a oerativnu
va?nost i to od 5*C5 godina, ,to zavisi od vrste gradje6
=ecija%ni arhivi6 Osi& dr?avnih arhiva i arhiva ustanova
od%uko& =ovjetske v%ade stvoreni su secija%ni arhivi sa
sta%ni& sastavo& gradje, koji se na%aze od uravo& ojedi*
%ih resora i ustanova6 (o su:
* Arhiv &inistarstva inostranih os%ova,
* Arhiv &uzeja Gorkog,
5 Ar0iv Ak$%!(i! #$uk$6
* Arhiv Dr?avnog geo%o,kog #onda Fgradja rudnikaG6
+ontro%u nad stru-ni& rado& ovih arhiva takodje vr,i GAD6
8itanja:
)6 +ako su -uvane arhiva%ije u Rusiji do Okto/arske revo%u*
cije * reg%a&ent 8etra Ve%ikogK
06 +ako se razvija%a arhivska s%u?/a u ===R*u od Okto/arske
revo%ucije do danas i kakva je dana,nja arhivska &re?aK
16 +oji centra%ni dr?avni arhivi ostoje u ===R*u i koju
gradju svaki od njih -uvaK
B6 +oji su to secija%ni arhivi sa sta%ni& sastavo& gradje
u ===R*uK
:DGO=!AVI:A
=avezni arhivi u =MR:
A r h i v : u g o s % a v i j e
8os%e zavr,etka 8rvog svetskog rata i stvaranja jugos%o*
venske dr?ave usostav%jen je novi dr?avni ad&inistrativni
10
aarat i osnovano je vi,e novih dr?avnih ustanova -ija se de*
%atnost rostira%a na ce%u dr?avnu teritoriju FNarodna sku*
,tina, Dr?avni savet, &inistarstva, >entra%ni res*/iro, Ba%*
kanski institut, G%avna kontro%a itd6G* +ako su godine ro*
tica%e, oseAa%a se otre/a za redajo& arhivu neoerativnih
arhiva%ija ovih institucija i ostav%ja%o se itanje osniva*
nja jednog centra%nog dr?avnog arhiva koji /i reuzi&ao tu
gradju6 8os%e du?ih diskusija, )3156 godine je narav%jen
rojekat .akona koji je redvidjao #or&iranje >entra%nog ju*
gos%ovenskog arhiva, a%i krize koje u to vre&e nastaju u ze*
&%ji osujeti%e su njegovu rea%izaciju6 Munkciju >entra%nog
arhiva o-e%a je da o/av%ja Dr?avna arhiva u Beogradu i tako
su u godina&a neosredno red o-etak Drugog svetskog rata u
njene deoe uno,ene arhiva%ije nasta%e rado& jugos%ovenskih
dr?avnih institucija6
Dskoro iz/ija i Drugi svetski rat, a tek o njegovo& za*
vr,etku ri,%o se stvaranju >entra%nog dr?avnog arhiva6
Dkazo& 8rezidiju&a Narodne sku,tine MNR: )35o6 godine
rog%a,en je O,ti zakon o dr?avni& arhivi&a, koji& se red*
vidja osnivanje Dr?avne arhive MNR: sa sedi,te& u Beogradu, a
Dutstvo& o riku%janju, -uvanju i ovre&eno& ,kartiranju
arhivskog &aterija%a, koje je doneto )3506 godine, /%i?e je
odredjeno nad kojo& gradjo& ta Arhiva vr,i nad%e?nost6 Arhiva
je o-e%a sa rado& kraje& )350, kada je do/i%a rvi rostor
za s&e,taj i rvo oso/%je6
Dono,enje& ose/nog .akona o Arhivu :ugos%avije )32B6 go*
dine, Arhiva je rodu?i%a rad od nazivo& Arhiv :ugos%avije6
(i&, kao i novi& .akono& o Arhivu :ugos%avije iz )3C16 godi*
ne deta%jno je utvrdjena de%atnost Arhiva6
Danas se u Arhivu na%azi reko 0oo #ondova sa oko %oooo
du?inskih &etara arhivske gradje6 Osi& toga, u savezni& in*
stitucija&a rire&%jeno je uz stru-nu o&oA Arhiva oko )5ooo
du?inskih &etara registraturskog &aterija%a, iz koga Ae se o*
da/rati arhivska gradja koja Ae /iti reneta u Arhiv6
Arhivsku gradju ovog Arhiva -ine s%edeAe tri osnovne gru*
e arhivskih #ondova:
* =adr?aj #ondova iz erioda )3)7*)3B)6 godine -ine gra*
dja nasta%a rado& &inistarstva i drugih organa centra%ne
33
dr?avne urave +ra%jevine :ugos%avije6 8ojedini od ovih #on*
dova su u veAe& steenu ko&%etno sa-uvani FMinistarstvo ro*
svete, Ministarstvo ravde, Ministarstvo trgovine i industri*
je, Ministarstvo gradjevina, >entra%ni res*/iro, Dr?avni sa*
vet, G%avna kontro%a, Drava dvoraG, dok su neki sa-uvani sa&o
u de%ovi&a FMinistarstvo #inansija, Ministarstvo unutra,njih
os%ova, Ministarstvo za #izi-ko vasitanje itd6G6
* =adr?aj #ondova nasta%ih u =MR: os%e )3BB6 godine -i*
ni gradja ukinutih organa Mederacije, ukinutih &inistarstava,
ko&iteta, saveta, ko&isija, direkcija itd6 FMinistarstvo #i*
nansija, Ministarstvo so%jne trgovine, Ministarstvo indus*
trije, Ministarstvo gradjevina, 8rivredni savet, 8%anska ko*
&isija i dr6G6
* D gruu %i-nih #ondova i z/irki o ko%i-ini arhivske gra*
dje i zna-aju &ogu se istaAi: #ond :ovana :ovanoviAa * 8i?ona,
#ond Mi%ana =tojadinoviAa, #ond =ave +osanoviAa, dok osta%i
sadr?e od )*0 kutije arhivske gradje Fnar6 z/irke !azice
MarkoviAa, Ninka +riz&ana, =tjeana RadiAa i dr6G6
Arhiv oseduje i &ikro#i%&sku gradju, -iji rete?ni deo
-ini &ikro#i%&ovana nacisti-ka arhivska gradja otku%jena od
=AD6 D /i/%iote-ko& #ondu Arhiva, ored stru-ne %iterature iz
o/%asti arhivistike i istorije, na%aze se i u/%ikacije koje
se koriste kao douna #ondovi&a F,ta&a, zakonski roisi,
,ta&ani statisti-ki i drugi reg%edi i s%6G6
NajveAi deo arhivske gradje Arhiva :ugos%avije ristua*
-an je za kori,Aenje u nau-ne i oerativne svrhe6
8ored arhivisti-kih s%u?/i, Arhiv i&a razvijene i stru-no
tehni-ke s%u?/e, knjigoveznicu, %a/oratoriju za konzervaciju
i restauraciju i #oto*%a/oratoriju, koja sni&a doku&ente i za
korisnike arhivske gradje Arhiva6
O d e % j e n j e za a r h i v i d o k u & e n t a c i ju
r e d s e d n i , t v a >+ =+:
Od%uko& 8o%it/iroa >+ +8: od okto/ra )3B76 godine, ri >+
+8: osnovano je Istorijsko ode%jenje koje Ae za svoja rou*
-avanja riku%jati arhivsku i &e&oarsku gradju o ko&unis*
ti-ko& revo%ucionarno& okretu6
1B
Vre&eno& se ovo Ode%jenje razvija i o%ovino& )32)6 godi*
ne rerasta u Institut za izu-avanje radni-kog okreta, ri
ko&e je arhiv ose/no ode%jenje6
:anuara )3236 godine ova arhivska jedinica Instituta o*
-inje da #unkcioni,e kao sa&osta%na arhivska ustanova, od
nazivo& Arhiv za radni-ki okret, koji ovaj status zadr?ava
et godina6
8o-etko& )3CB6 godine Arhiv za radni-ki okret ostaje
Ode%jenje za arhiv i doku&entaciju 8redsedni,tva >+ =+:6
Od svog osnivanja arhiv je i&ao zadatak da riku%ja,
sredjuje, o/radjuje, rire&a za kori,Aenje i o/jav%juje ar*
hivsku gradju iz istorije +o&unisti-ke artije i revo%ucio*
narnog radni-kog okreta uo,te6 Od svog osnivanja Arhiv je
reuzi&ao gradju centra%nih organa dru,tveno*o%iti-kih or*
ganizacija, a od )32B6 godine sa&o gradju =aveza ko&unista
:ugos%avije6
D rotek%o& eriodu Arhiv je istra?io u do&aAi&, a o*
se/no u inostrani& arhivi&a o/i&nu i dragocenu gradju iz is*
torije jugos%ovenskog revo%ucionarnog i ko&unisti-kog okre*
ta6 8ri/av%jeni su: #ond +o&interne*sekcije +8:, #ond o u*
-e,Au :ugos%ovena u Okto/arskoj revo%uciji i gradjansko& ratu
u Rusiji, #ond o u-e,Au :ugos%ovena u ,ansko& gradjansko&
ratu, #ond radio stanice '=%o/odna :ugos%avija' itd6 Osi&
toga, Arhiv raso%a?e sa reko Booooo &ikrosni&aka i sa re*
ko )1oooo #oto*koija istra?enog &aterija%a, razvrstanih u
20 #onda i z/irke6 Bogatstvo i zna-aj istorijskih izvora u*
tica%i su da Arhiv /ude jedna od najoseAenijih arhivskih
ustanova u ze&%ji6
Arhiv u/%ikuje najzna-ajnije izvore iz istorije =aveza
ko&unista :ugos%avije6
A r h i v = a v e z n o g s e k r e t a r i j a t a ino*
s t r a n i h o s % o v a =MR:
Arhiv ==I8*a je osnovan )30B6 godine ri Ministarstvu ino*
stranih os%ova +ra%jevine =r/a, <rvata i =%ovenaca, a je kao
Arhiv Ministarstva so%jnih os%ova nastavio sa rado& u
eriodu iz&edju dva rata6
.a vre&e II svetskog rata nerijate%j je odneo njegove
35
najva?nije #ondove u Be- i Ber%in6
8o zavr,etku rata i ored srovedene restitucije kojo&
je tre/a%o da sva ta gradja /ude vraAena, ojedine skuine
doku&enata ni do danas nisu ronadjene ni vraAene6
8o zavr,etku rata Arhiv je nastavio rad u sastavu D=I8*a6
Od )35o6 do )35C6 Arhiv je /io zatvoren za korisnike, a od
)35C6 do )32o6 radio je u Du/rovniku, u staro& zdanju Bene*
diktinskog sa&ostana =vetog :akova6
Od )32o6 Arhiv je onovo u Beogradu u zgradi ==I8*a i u
nje&u se -uva gradja iz resora so%jnih os%ova na,e ze&%je
od )3)76 godine do danas6
A r h i v : o a i a B r o z a ( i t a s a / i / % i o*
t e k o &
Arhiv :osia Broza (ita #or&iran je )32B6 godine kao
=%u?/a za sredjivanje arhivske gradje u Genera%no& sekre*
tarijatu 8redsednika Reu/%ike, sa zadatko& da riku%ja,
-uva, sredjuje, o/radjuje i konzervira arhivsku gradju iz
de%okruga neosrednog rada 8redsednika Reu/%ike6 =%u?/a za
sredjivanje arhivske gradje )3Co6 godine &enja svoj naziv u
Arhiv 8redsednika Reu/%ike, koji se do )37o6 godine
na%azio u sastavu +a/ineta 8redsednika Reu/%ike6 .akono& o
Me&orija%no& centru ':osi Broz (ito' nastav%ja se stru-na
de%atnost Arhiva 8redsednika Reu/%ike kao Arhiva :osia
Broza (ita sa /i/%ioteko&, sa zadatko& da -uva i o/radjuje
arhivsku gradju u vezi sa ?ivoto& i rado& :osia Broza (ita,
koja je od ose/nog dru,tvenog interesa i izuzetnog
o%iti-kog i nau-noistra?iva-kog zna-aja6 D to& ci%ju
Arhiv za,tiAuje, sredjuje i o/radjuje isana i kino*#ono*
#oto doku&enta, a takodje izdaje gradju na korisAenje u
nau-ne, oerativne i druge svrhe6 Arhiv riku%ja,
za,tiAuje, -uva i o/radjuje /i/%iote-ku gradju u vezi sa
?ivoto& i rado& :osia Broza (ita6
Najvredniji doku&enti #ondova koje Arhiv -uva osvet%ja*
vaju u%ogu :osia Broza (ita u socija%isti-koj revo%uciji i
njegovu de%atnost u o/%asti dru,tveno*o%iti-kih i ekono&*
skih odnosa u ze&%ji, so%jne o%itike :ugos%avije, &edju*
12
narodnih o%iti-kih i ekono&skih odnosa i o%itike nesvrs*
tanosti6 (u se na%aze, iz&edju osta%og, oruke i is&a koje
je :osi Broz (ito iz&enjivao sa dr?avnici&a i drugi&
istaknuti& %i-nosti&a iz inostranstva, doku&enti o oseta&a
:osia Broza (ita strani& ze&%ja&a kao i radni& organi*
zacija&a i dru,tveno*o%iti-ki& zajednica&a u ze&%ji, doku*
&enti o rije&i&a stranih dr?avnika i drugih %i-nosti iz i*
nostranstva, kao i do&aAih de%egacija radnih ko%ektiva i
dru,tveno*o%iti-kih organizacija i zajednica, doku&enti o
u-e,Au :osia Broza (ita u ostvarivanju /i%atera%nih odnosa
:ugos%avije sa drugi& ze&%ja&a, kao i doku&enti o istuanji*
&a :osia Broza (ita u sredstvi&a javnog in#or&isanja u ze&*
%ji i inostranstvu, odnosno njegove izjave, intervjui i
-%anci6
A r h i v V o j n o i s t o r i j s k o g i n s t i t u t a
8rvi oku,aj da se osnuje vojni arhiv u-injen je jo, re
)0o godina6 D sa-uvani& doku&enti&a vidi se da je )7256 go*
dine jedan od ro#esora sa Arti%jerijske ,ko%e u Beogradu
odneo &inistru vojno& re#erat sa red%ogo& da se oto-ne sa
riku%janje& arhivske gradje za na,u vojnu istoriju6 Vidi se
da je Ministarstvo ovaj red%og rihvati%o i da je sas*
tav%jen %an o ko&e je ovaj osao tre/a%o o/av%jati6 8ri
Genera%,ta/u je osnovano Istorijsko ode%jenje koje je gradju
riku%ja%o, a%i je ona ve%iki& de%o& strada%a u ratovi&a
)7C2, )7CC6 i )7C76 godine6 8o zavr,etku tih ratova Isto*
rijsko ode%jenje i da%je riku%ja gradju, a trudi se da sa*
kui zaise i &e&oarsku gradju od re?ive%ih u-esnika ratova6
D I svetsko& ratu arhiva%ije Istorijskog ode%enja, naro*
-ito doku&enti koji su se odnosi%i na /a%kanske ratove i ar*
hiva%ije vojnih ko&andi i vojnih jedinica, /i%e su iz%o?ene
ve%iko& roadanju6 VeAi deo doku&enata je u ratu rasturen
i%i ih je nerijate%j odneo, a naori za njihovo vraAanje u
ze&%ju o zavr,eno& ratu da%i su &a%e rezu%tate6
Iz&edju dva rata Istorijsko ode%jenje G%avnog genera%,ta*
/a jugos%ovenske vojske sakui%o je o/i&nu gradju, koja je
sredjivana i o/jav%jivana, a%i je u II svetsko& ratu najveAi
deo ove gradje ao u ruke nerijate%ju koji ju jo odneo
1C
za Be-, da /i o zavr,etku rata /i%a vraAena u ze&%ju veo&a
okrnjena i neotuna6
VeA u dece&/ru )3BB6 godine u Nared/i Vrhovnog ko&andanta
:A redvidja se osnivanje Istorijskog instituta, koji je
zao-eo sa rado& %6III )3B56 godine6 8os%e neko%iko reorga*
nizacija, od ro%eAa )3B36 godine on #unkcioni,e kao Vojno*
istorijski institut ri ko&e je i Arhiv VII, u ko&e se -uva
arhivska gradja vojnog karaktera koja je nasta%a u na,oj
ze&%ji od o%ovine NIN veka do danas6
Arhiv raso%a?e vredno& i raznovrsno& origina%no&, #oto*
koirano& i &ikro#i%&ovano& arhivsko& gradjo&, kao i ve%iki&
/roje& &ikro#i%&ova i reisa doku&enata6
Gradja je razvrstana u s%edeAe grue #ondova:
)6Vojska +ra%jevine =r/ijeI
06Vojska +ra%jevine :ugos%avijeI
16+o&ande, jedinice i ustanove NOV i 8O:I
B6+o&ande, jedinice i ustanove :NAI
56Ne&a-ke okuacione v%asti i okuacione jediniceI
26Ita%ijanske okuacione v%asti i okuacione jediniceI
C6Madjarske okuacione v%asti i okuacione jediniceI
76Bugarske okuacione v%asti i okuacione jediniceI
36 Dsta,ko*do&o/ranske v%asti i jediniceI
);6 "etnici Dra?e Mihaj%oviAaI
))6 H&igrantska v%ada i vojska +ra%jevine :ugos%avijeI
)06 =rska kvis%in,ka FNediAevaG v%ada6
.a arhivsku gradju se izradjuju raznovrsna o/ave,tajna
sredstva, kao ,to su su&arni i ana%iti-ki inventari,
vodi-i, regesta i red&etni kata%og od kojih se &noga i
u/%ikuju6
8itanja:
)6 +ako su tek%e rire&e, kada je osnovan Arhiv :ugos%a
vije i sa kakvi& zadatko&K
06 +oju gradju -uva Arhiv :ugos%avije i kako je ona
gruisanaK
16+ad je osnovano, kako se razvija%o i koju gradju -uva
ode%enje za arhiv i doku&entaciju 8redsedni,tva >+ =+:K
B6+ada je osnovan i koju gradju -uva Arhiv ==I8*aK
17
56 +ada je osnovan i kakvu gradju -uva Arhiv :osia Boza
(ita sa /i/%ioteko&K
26 +ada je osnovan i kako se razvijao Arhiv Vojno*istorij*
skog institutaK
C6 +oju gradju -uva Arhiv Vojnoistorijskog instituta i kako
je ona razvrstanaK
Reu/%i-ki i okrajinski arhivi u =MR:
A r h i v i B o s n e i
D srednjovekovnoj /osanskoj i hu&skoj dr?avi u v%adar*
ski& dvorovi&a i kod %e&stva isani doku&enti * ove%je,
zaisi, is&a i knjige, -uvani su za rakti-ne otre/e6 D
vre&e duge turske urave, a -ak i u NIN veku, kada su su*
sedne ze&%je veA i&a%e razvijenu arhivsku s%u?/u, nije /i*
%o ni o&ena o stvaranju arhiva gde /i se -uva%a arhivska
gradja koja je nastaja%a rado& uravnih i sudskih organa6
8rvi oku,aj a%i neuseo, da se osnuje arhiv za Bosnu i
<ercegovinu datira iz )3o36 godine, kada je .e&a%jska v%ada
za Bosnu i <ercegovinu zatra?i%a od .ajedni-kog &inistar*
stva #inansija u Be-u dozvo%u da osnuje ze&a%jski arhiv, u
ko&e /i se -uva%i origina%ni sisi od istorijske vrednosti6
(aj oku,aj je o/nov%jen i )3)B6 godine, a%i je red%og i
tada od/ijen, jer austrougarski urav%ja-i nisu dozvo%java*
%i da se u Bosni i <ercegovini stvara takva nau-no*ku%tur*
na ustanova, koja /i svojo& de%atno,Au dorinosi%a razvoju
o%iti-ke svesti naroda u Bosni i <ercegovini i ja-anjju
te?nji za naciona%no os%o/odjenje6 (ako je Bosna i <ercego*
vina /i%a jedina ze&%ja u Austrougarskoj Monarhiji koja ni*
je i&a%a svoj arhiv6
Ne/riga re?i&a +ra%jevine :ugos%avije za narodne intere*
se og%eda%a se i na odru-ju za,tite ku%turnog nas%edja, ta*
ko da ni u njeno& eriodu u Bosni i <ercegovini nije /i%o
organizovane arhivske s%u?/e, niti je osnovan neki arhiv6
Dred/o& v%ade NR Bi< )3BC6 godine osnovan je Dr?avni ar*
hiv Bosne i <ercegovine6 Dred/a je roisiva%a: '666 Dr?av*
ni arhiv i&a zadatak da saku%ja, sredjuje, -uva i o ro*
13
< e r c e g o v i n e
\
isani& us%ovi&a o&oguAuje rou-avanje arhivskog &aterija%a
koji se odnosi na dr?avni ?ivot i razvitak, kao i rivrednu,
o%iti-ku i ku%turnu istoriju naroda'6
:o, u vre&e ostojanja srednjovekovne /osanske dr?ave a
sve do ada Bosne od tursku v%ast )B216 godine, -esti zavo*
jeva-ki ratovi, &edjuso/ni suko/i do&aAeg %e&stva, kao i
razne druge nedaAe, dovodi%e su do uni,tavanja isanih do*
ku&enata na ovo& odru-ju6
Iz reosta%ih isanih doku&enata iak se &o?e ratiti sta%ni
naredak u razvoju kance%arije /osanskih i hu&sk%h v%adara,
tehnike isanja, kao i sa&og is&a, koje je vre&eno&
ori&i%o oso/ine seci#i-ne za Bosnu i <ercegovinu6 Na
?a%ost, od tih srednjovekovnih isanih doku&enata reosta%o je
svega neko%iko ove%ja, &edju koji&a je i 8ove%ja kra%ja
Da/i,a iz )1356 godine6 NajveAi deo ove%ja, isa&a i drugih
izvora iz srednjovekovnog erioda Bosne na%azi se u
Du/rova-ko& arhivu Foko 7; ove%ja, &edju koji&a je i
ove%ja +u%ina Bana iz ))736 godineG, zati& u arhivi&a u
.agre/u, Veneciji i dr6
Iako je turska v%adavina traja%a reko Boo godina F)B21*
)7C7G, osta%o je re%ativno &a%o arhivske gradje iz toga e*
rioda6 Ona nije dovo%jna, osi& &o?da za )36 vek, da se na
osnovu nje rekonstrui,e istorija Bosne i <ercegovine za vre*
&e oto&anske v%adavine6
De%ovi arhivske gradje nasta%e za vre&e turske urave u
Bosni -uvaju se u Orijenta%no& institutu u =arajevu, u Gazi*
<usrev/egovoj /i/%ioteci, Mranjeva-ko& sa&ostanu u Mojnici,
Akade&iji nauka i u&jetnosti Bi< i u neko%iko regiona%nih
arhiva u Bosni i <ercegovini, dok se u Arhivu Bi< -uva oko
Coo raznovrsnih turskih doku&enata iz tog erioda6
.a vre&e -etrdesetogodi,nje austrougarske urave u Bi<
nasta%a je o/i&na i zna-ajna arhivska gradja u %oka%ni& i
centra%ni& uravni& i sudski& regiatratura&a, gde je /i%a
/ri?%jivo vodjena i arhivirana o &oderni& rincii&a
ad&inistrativnog os%ovanja6 Austrougarska je, &edjuti&, ri
ov%a-enju odne%a veAi deo te gradje6 .a nas je ose/no
interesantna gradja koja se odnosi%a na sarajevski atentat,
a njoj se u Austriji izgu/io svaki trag6 (akodje je odneta
B;
over%jiva arhiva .e&a%jske v%ade za Bi<6 Ova arhiva je o
=en*Eer&ansko& ugovoru )30)6 godine vraAena u :ugos%aviju,
da /i je Ne&ci )3B)6 godine onovo odne%i u Be-6 Godine )3B56
ona je vraAena Narodnoj v%adi Bi< i od )3BC6 godine ona je
kona-no s&e,tena u Arhiv Bi<6
Iz erioda os%e )3B56 godine Arhiv -uva gradju ukinutih
reu/%i-kih organa i organizacija6
A r h i v M a k e d o n i j e
Na inicijativu Dr?avne arhive u Beogradu, )3026 godine os*
novana je Dr?avna arhiva u =ko%ju, koja je sve do )3B)6 go*
dine radi%a od veo&a neovo%jni& s&e,tajni&, kadrovski& i
#inansijski& us%ovi&a6 D to& eriodu su riku%jene arhiva*
%ije turskih o,tina u =koske ?uanije6 .a vre&e Drugog
svetskog rata najveAi deo ovih arhiva%ija, kao i arhiva%ija
nasta%ih iz&edju dva rata, su odnete od strane nerijate%ja6
8o zavr,etku rata gradju je riku%jao Institut za naciona%*
nu istoriju Makedonije, a )35)6 godine Dr?avna arhiva o/nav*
%ja svoj rad, sada kao arhiv reu/%i-kog karaktera6
D Arhivu Makedonije su riku%jeni turski doku&enti si*
d?i%i, sudski rotoko%i i te#teri od o-etka NVII veka, za*
ti& #er&ani, taije, /erati, kao i z/irke &ikro#i%&ova gra*
dje iz carigradskih, #rancuskih i drugih stranih arhiva ko*
ja se odnosi na istoriju &akedonskog naroda6 (u je i deo
zna-ajne gradje Bugarskog egzarhata F)773*)3oB6G, zati& ne*
ko%iko &itroo%ija, z/irke geogra#skih i toogra#skih kara*
ta, kao i gradje ukinutih reu/%i-kih organa i organizacija,
nasta%a os%e )3B56 godine6
A r h i v = % o v e n i j e
Registracija akata o-e%a je u =%oveniji o-etko& NVI ve*
ka, a veA u NVII veku doku&enti gradskih registratura kori,*
Aeni su kao izvori za istorijske radove6 D vi,e &ahova jav*
%ja%e su se inicijative za saku%janje& doku&enata a%i do
osnivanja arhiva nije do,%o6 8rva saku%janja i -uvanja gra*
dje o/av%jena su od strane &uzeja u rvoj o%ovini NIN veka6
(ako Ae se u okviru &uzeja osteeno #or&irati rukoisne
z/irke6 D vre&e +ra%jevine :ugos%avije /i%o je oku,aja da
B)
se arhiv odvoji od tada,njeg Narodnog &uzeja, a je )3026
godine ustanov%jen Dr?avni arhiv, koji iak nije za?iveo
sa&osta%no veA je i da%je ostao u sastavu &uzeja6
8o zavr,etku Drugog svetskog rata, )3B56 godine, Arhiv se
odvaja kao sa&osta%na reu/%i-ka institucija i danas radi
u !ju/%jani kao Arhiv =%ovenije6 Arhiv -uva z/irke israva
iz NII veka, rukoise i ur/arske doku&ente od NIV veka
nada%je, &ati-ne knjige od NVI veka a nada%je, uravne
#ondove za +ranjsku o-ev od NV veka, gradju i%irskih
rovincija, zati& gradju /anovinskih, okrajinskih i
o/%asnih urava iz&edju dva rata kao i #ondove iz vre&ena
rata, dok gradju iz vre&ena os%e )3B56 -ine #ondovi
ukinutih reu/%i-kih organa i organizacija6
Arhiv =r/ije
8rvu ideju za njegovo osnivanje inicira%o je kraje& )7B26
godine =rsko u-eno dru,tvo6 8os%e neuse%ih oku,aja
8oe-ite%jstva #inansija )7B3, Ministarstva rosvete
)725422 i )77), kada je rire&%jen i Nacrt zakona o
arhivi, i )7776 kada je izrada Nacrta za osnivanje dr?avne
arhive overena Akade&iji nauka, najzad )7376 godine donet
je .akon o ustrojstvu Dr?avne arhive, koja je o-e%a sa
rado& )3;;6 godine a za rvog uravnika /io je ostav%jen
dr Mihai%o Gavri%oviA6
D rvoj deceniji rada u Arhivu su unete znatne ko%i-ine
arhiva%ija dr?avnih organa do )7C;, ojedine rivatne
z/irke, kao i ojedina-ni doku&enti6 Istovre&eno se
#or&ira%a i arhivska /i/%ioteka sa vredni& izdanji&a
knjiga i eriodike, a rvi /i/%iotekar je /io Radivoje
Do&anoviA6 Arhiva se, dak%e, osveti%a riku%janju
arhiva%ija, a%i uneta gradja nije stru-no o/radjivana6 D
8rvo& svetsko& ratu nerijate%j je odneo veAi deo gradje ,
a nastojanja da se os%e rata ronadje i ovrati, da%a su
neotune rezu%tate6
Iz&edju dva rata, u nedostatku jugos%ovenskog arhiva,
Arhiva je saku%ja%a i gradju nasta%u rado& jugos%ovenskih
institucija6 Iako se )3076 use%i%a u novi zgradu, us%ed
nedovo%jnih &aterija%nih i kadrovskih &oguAnosti i
vre&eno& revazidjenih zakonskih roisa T nov zakon nije
B0
donet, a o zakonu iz )7376 godine ustanove su /i%e
du?ne da redaju Arhivi sa&o gradju nasta%u do )7C;6
Arhiva nije i&a%a &oguAnosti da za,titi i reuz&e sa
terena gradju koja je nasta%a os%e )7C;6 niti ak da
sredi i o/radi gradju u Arhivi6
VeA u rvo& &esecu okuacije )3B)6 nerijate%j je nakon
reg%edanja arhivskih #ondova odneo znatne ko%i-ine
gradje van ze&%je, koja i ored srovedene restitucije
o zavr,etku rata nije ko&%etno vraAena6
8os%e os%o/odjenja, o dono,enju novih zakonskih roisa
i osnivanju Arhiva :ugos%avije, Dr?avna arhiva nastav%ja
rad kao Dr?avni arhiv =r/ije, odnosno danas Arhiv
=r/ije, koji evidentira, riku%ja i o/radjuje gradju
=r/ije do )3)7, gradju reu/%i-kih institucija od
os%o/odjenja do danas i gradju o radni-ko& okretu u
=r/iji iz doratnog erioda6 Materija%no i kadrosvski
oja-an, ored srovodjenja za,tite gradje na terenu i
o/rade gradje iz svojih deoa, Arhiv je razvio svoju
izdava-ku i ku%turno*rosvetno*edago,ku de%atnost, a
/roj korisnika gradje se oveAava iz dana u dan6
Arhiv ru?a o&oA u stru-no& radu arhivi&a ,iro& =r/ije
i stara se o stru-no& usavr,avanju arhivskog kadra6
Osnovne #ondove starog erioda do )3B)6 u Arhivu -ine:
+nja?eva kance%arijaI Dr?avni savetI Narodna sku,tinaI
=enatI Ministarstvo inostranih de%a i #ondovi srskih
os%anstava i konzu%ata na straniI Ministarstvo
unutra,njih de%a i #ondovi okru?nih na-e%stavaI
Ministarstvo ravde F)713*)3)7G i #ondovi sudovaI
Ministarstvo rosvete i #ondovi !iceja, Ve%ike ,ko%e,
Dniverziteta u Beogradu i Beogradske &itro%oijeI
Ministarstvo #inansijaI Ministarstvo narodne rivredeI
Ministarstvo gra@evinaI &inistarstva =r/ije iz erioda
okuacije )3B)*)3BB6 godine6
Mondove novog erioda Fnasta%e os%e Drugog svetskog
rataG -ine: 8rezidiju& Narodne sku,tine NR=I
8redsedni,tvo V%ade NR=I gradja ukinutih reu/%i-kih
&inistarstava, sekretarijata, saveta, ko&iteta,
direkcija i ko&isija, kao i %ikvidiranih reu/%i-kih
reduzeAa, dru,tveno*o%iti-kih organizacija i zadru?nih
organizacija6
B1

!i-ni i orodi-ni #ondovi istaknutih dr?avnika, o%iti-a*
ra, nau-nika, knji?evnih i drugih ku%turnih i javnih radnika
-ine zna-ajno ku%turno /%ago ovog Arhiva FI%ije Gara,anina,
Mi%utina Gara,anina, V%adana DjordjeviAa, :ovana Ava*
ku&oviAa, Mi%ovana Mi%ovanoviAa, Riste OdaviAa, Eivojina
8eriAa, Miros%ava =a%ajkoviAa, :ovana >vijiAa i dr6G6
8ored z/irki doku&enata Mite 8etroviAa, Andrije !u/uriAa
i dr6, u Arhivu se na%aze z/irke geogra#skih karata, %anova
i skica, %akata, #otogra#ije, kao i z/irka e-ata6
Vr%o vrednu gradju -ine doku&enti koji se odnose na rad*
ni-ki okret u =r/iji6
A r h i v < r v a t s k e
Do NVII veka israve u <rvatskoj su -uvane u rivatni&
kuAa&a /anova i od/anova6 Godine )2B1, o od%uci <rvatskog
sa/ora, narav%jena je ,krinja za -uvanje najva?nijih urav*
nih akata, zakona i ov%astica i ona je s&e,tena u .agre/a-*
ki kato%6 ; uredjenju arhive doneto je uutstvo <rvatskog
sa/ora )CBB6 godine6
Od )7Bo6 godine Arhiv se na%azio u /anovoj a%ati i u
nje&u su saku%jani doku&enti <rvatskog sa/ora i /anova, kao
i sisi +ra%jevsko*ugarsko*na&esni-kog vjeAa6 =redino& NIN
veka doneti su iz 8e,te orodi-ni arhivi knezova .rinjskog,
Mrankoana i drugih hrvatskih %e&iAkih orodica i arhive
sa&ostana koji su u <rvatskoj ukinuti u vre&e Marije
(erezije i :osi#a II6
8o od%uci hrvatske .e&a%jske v%ade )7Co6 godine, Arhiv je
do/io naziv .e&a%jski arhiv +ra%jevine <rvatske, =%ovenije i
Da%&acije, sa zadatko& da -uva uravne i sa/orske sise6 D
ovo& statusu Arhiv je ostao do kraja 8rvog svetskog rata6
Iz&edju dva svetska rata u Arhiv je uneta gradja /iv,ih hr*
vatskih ?uanija, kao i gradja uravnih i vojnih o/%asti iz
erioda Austrougarske urave u <rvatskoj6
8o zavr,etku Drugog svetskog rata O,ti& zakono& o dr?av*
ni& arhivi&a iz )35o6 godine ovaj Arhiv je rog%a,en reu/*
%i-ki&, i kao takav #unkcioni,e i danas od nazivo& Arhiv
<rvatske6
BB
D Arhivu <rvatske -uvaju se /rojni stari i savre&eni ar*
hivski #ondovi i z/irke6 Medju najstariji& su ove%je iz do*
/a <rvatske narodne dinastije iz N i NI veka, doku&enti iz
do/a <rvatsko*Dgarske Dr?ave od NII do NVI veka, zati& zai*
snici, zakoni i zak%ju-ci <rvatskog sa/ora, +ra%jevsko*ugar*
skog na&esni-kog veAa i Ministarstava /e-ke v%ade, Arhiva
Banskog veAa, crkvene arhive, orodi-ne arhive i z/irke jav*
nih i ku%turnih radnika6
Gradju novijeg erioda -ine #ondovi ukinutih reu/%i-kih
organa i organizacija od zna-aja za istoriju <rvatske6
Gradja je na %atinsko&, hrvatsko&, ne&a-ko& i &adjarsko&
jeziku6
A r h i v > r n e G o r e
Od uravne re#or&e )7C36 godine gradja nasta%a rado& cr*
nogorskih &inistarstava -uva%a se u kance%arija&a u koji&a
je i nasta%a6 (e arhiva%ije , zajedno sa dvorsko& arhivo&,
renete su )3026 godine u Dr?avni &uzej u >etinju, ri ko&e
je osnovano arhivsko ode%jenje6
Godine )3B76 osnovan je Istorijski institut >rne Gore,
koji je od Dr?avnog &uzeja reuzeo sve arhiva%ije /iv,e
+ra%jevine >rne Gore, izuzev arhive dvora, kao i arhiva%ije
nasta%e u eriodu iz&edju dva rata, a koje su se dot%e -u*
va%e u dr?avni& i rivredni& institucija&a6
Dr?avna arhiva NR >rne Gore, dana,nji Arhiv >rne Gore,
osnovana je )35)6 godine kao reu/%i-ki arhiv, a reuze%a je
od Istorijskog instituta #ondove &inistarstava Finostranih
de%a, unutra,njih de%a, rosvete, crkve, vojske i dr6G i
#ondove ustanova FDr?avnog saveta, Narodne sku,tine, Ve*
%ikog suda i dr6G /iv,e crnogorske dr?ave6 Arhiv takodje
,titi, reuzi&a i -uva gradju nasta%u rado& reu/%i-kih or*
gana i organizacija od )3B56 godine naova&o, kao i rivatne
z/irke zna-ajne za rou-avanje istorije >rne Gore6
A r h i v V o j v o d i n e
Dr?avna arhiva u Novo& =adu osnovana je dekreto& Minis*
tarstva unutra,njih os%ova )3026 godine, sa zadatko& da
riku%ja i arhivisti-ki o/radjuje arhivsku gradju sa od*
45
ru-ja Vojvodine * tada Ba-ke, Banata, Baranje i =re&a * i to
rvenstveno arhivsku gradju nasta%u do )3)76 godine6 Do
Drugog svetskog rata ona je o/av%ja%a svoju de%atnost sa
vr%o skro&ni& &aterija%ni& i kadrovski& &oguAnosti&a6 Godine
)3B26 ro&enjen je naziv u Vojvodjanska arhiva, )35)6 u
Dr?avna arhiva A8V, zati& )3576 u Istorijski arhiv A8V i
najzad )3Co6
u Arhiv Vojvodine6
8o,to nije /i%o &oguAe da se o/ez/ede odgovarajuAe
rosto*rije za rad i deoe arhiva u Novo& =adu, )3526 je
Arhiv re*se%jen u =re&ske +ar%ovce6
Arhivski #ondovi i z/irke u Arhivu Vojvodine
redstav%ja*ju dragoceni izvor za izu-avanje ro,%osti
naroda i narodno*sti ove okrajine, a i ce%e na,e ze&%je6
Najstariji doku&enti oti-u s kraja NVII veka i
riadaju arhivsko& #ondu Ba-ko*Bodro,ke ?uanije6 Iak
gradja je zastu%jena u veAi& ko%i-ina&a tek od druge
o%ovine NVIII
ve+a6
.na-ajni arhivski #ondovi nasta%i do )3)76 godine su I*
%irska dvorska ko&isija F)CB5*)CBCG, I%irska dvorska deu*
tacija F)CBC*)CCCG, I%irska dvorska kance%arija F)C3)*)C30G,
Mond =rske Vojvodine i (a&i,kog Banata F)7B3*)72)G i dr6
Iz erioda )3)7*)3BB6 godine va?niji #ondovi su:
Banovin*ska urava Dunavske /anovine F)303*)3B)G, Narodna
urava za Banat, Ba-ku i Baranju u Novo& =adu F)303*)3B)G
i #ondovi ravosudnih ustanova iz&edju dva rata6
Iz erioda os%eratne o/nove i izgradnje Arhiv je
reuzeo i -uva #ondove Vojne urave za Banat, Ba-ku i
Baranju F)3BB*B5G, #ondove okrajinskih organa urave,
okrajinskih ravosudnih organa, kao i drugih ustanova i
organizacija o*
krajinskog karaktera6
Arhiv Vojvodine i&a i neko%iko z/irki: di%o&a,
reisa, #otokoija, #otogra#ija, kserokoija i
&ikro#i%&ova doku*&enata iz inostranih arhiva6
A r h i v + o s o v a
O/%asni arhivski centar u 8ri,tini osnovan je )3B36
godi*ne ri 8overeni,tvu za rosvetu i ku%turu +osovsko*
&etohij*ske o/%asti, sa zadatko& da riku%ja odatke o
stanju ar*
B2
hivske gradje u ovoj o/%asti6 Iako je o/%asni arhiv osnovan
)35)6 godine, z/og oskudice u rostoru i kadru o-eo je sa
rado& tek )35B6 godine6 Danas je to &oderan arhiv koji -uva
gradju ukinutih okrajinskih organa i organizacija, gradju
od zna-aja za izu-avanje ro,%osti +osova, kao i stare
rukoisne knjige na tursko& i arasko& jeziku6
8itanja:
)6+ada je osnovan, kako se razvijao i koju gradju -uva Ar*
hiv Bosne i <ercegovineK
06+ada je osnovan i koju gradju -uva Arhiv MakedonijeK
16+ada je osnovan i koju gradju -uva Arhiv =%ovenijeK
B6+ada se javi%a ideja o osnivanju Arhiva =r/ije, koji
su oku,aji -injeni za njegovo osnivanje, kada je o*
-eo sa rado& i kako se razvijao od osnivanja do danasK
56+ako je gradja gruisana i koji su osnovni #ondovi u
Arhivu =r/ijeK
26+ada je osnovan, kako se razvijao i koju gradju -uva
Arhiv <rvatskeK
C6 +ada je osnovan i koju gradju -uva Arhiv >rne GoreK
76 +ada je osnovan i kako se razvijao Arhiv VojvodineK
36 +oju gradju i iz kojih erioda -uva Arhiv VojvodineK
%o6 +ada je osnovan i koju gradju -uva Arhiv +osovaK
Najstariji arhivi u na,oj ze&%ji
< i s t o r i j s k i a r h i v D u / r o v n i k
8ostanak ovog na,eg najstarijeg arhiva vezan je za rad u*
-enog du/rova-kog notara i kance%ara (o&azinija de =avere
F)0C7*)072G, koji je rvi sredio akte i o-eo da vodi no*
tarske knjige6 Otada se -uvaju i sisi zvani-ne kance%ari*
je, a notarske knjige du/rova-ka v%ada je rog%asi%a dr*
?avno& i&ovino& i osnova%a naro-iti od/or za nadzor nad
-uvanje& arhiva%ija6
Arhivska gradja je nasta%a rado& reu/%i-ke urave od
njenog ostanka do roasti I7;76 godine, kao i rado& raz*
47
nih ustanova za vre&e #rancuske okuacije do )7)56 i auatrij*
ske do )3)76 godine6
.ahva%jujuAi svo&e geogra#sko& i strategijsko& o%o?aju,
ovaj grad*dr?ava usevao je vekovi&a da sa-uva nekad veAu,
nekad &anju autono&iju u unutra,nje& urav%janju, /i%o da je
riznavao v%ast Vizantije Fod VIII*NIIG i%i v%ast M%eta-ke
reu/%ike F)0o5*)157G6 :o, u NIII veku Du/rovnik ostaje
/ogat trgova-ki grad i osrednik iz&edju (urske i .aada, a
je reko svojih konzu%arnih redstavnika i di%o&atskih
e&isara /io u &oguAnosti da rikui interesantne vesti iz
raznih ze&a%ja i da sa-uva izvanredno va?ne izvore za rou*
-avanje o%iti-ke, ekono&ske i ku%turne istorije ne sa&o
Du/rovnika veA i ce%og Ba%kana, kao i &nogih zaadnih i &e*
diteranskih ze&a%ja6
Najstarije z/irke doku&enata su iz NIII veka6 Iz ranijeg
erioda sa-uvano je sa&o neko%iko doku&enata, dok su osta%i
uni,teni u o?aru )0326 godine6 Najstariji origina%ni Airi%*
ski doku&ent je 8ove%ja +u%ina /ana iz ))736 godine, kojo& se
Du/rovniku dozvo%java trgovina o Bosni6 =a-uvana je i
8ove%ja ve%ikog ?uana Ne&anje iz ))726 godine o dozvo%i tr*
govine o =r/iji6
= o/ziro& na sadr?inu i karakter, arhivska gradja se de*
%i Fre&a dr :6 (adiAuG na -etiri ve%ike grue: o%iti-ko*
di%o&atsku, #inansijsko*ekono&sku, javnoravne akte i ri*
vatnoravne sise6
I 8o%iti-ko*di%o&atska grua sadr?i gradju koja se od*
nosi na unutra,nju uravu i &edjunarodne odnose Du/rovnika6
Najzna-ajnije skuine unutar ove grue su: zaisnici dr?av*
nih veAa FVe%ikog veAa, Ma%og veAa i VeAa u&o%jenihG od o*
-etka NIV do kraja NVII veka, zati& zvani-na reiska du*
/rova-ke v%ade iz istog erioda, di%o&atska reiska Fo*
ve%je stranih v%adara i &edjudr?avni ugovoriG i sisi iz
do/a #rancuske urave u Du/rovniku F)7o7*)7)BG6
II Minansijsko*ekono&ska grua sadr?i doku&ente o #i*
nansijsko& os%ovanju Du/rovnika: knjige dr?avne /%agajne
Fkovnice novca, so%ane, carinarniceG, oise na%aAenih
nov-anih taksa, naj&ove za dr?avne zgrade i /%agajni-ke
knjige du/rova-kih trgovaca NV*NIN veka6
48
III :avnoravne akte -ine nared/e knezova, od%uke du/ro*
va-ke v%ade, zaisnici sa sudskih rasrava, resude, tu?/e,
?a%/e i sudski ozivi6
Naro-itu vrednost i&aju Du/rova-ki statut iz )0C06
godine i Matica, tj6 katastarska knjiga sa deta%jni&
odaci&a o du*/rova-koj teritoriji u NIV i NV veku6
IV 8rivatnoravni sisi su najo/i&nija z/irka doku&enata6
(o su knjige kuorodajnih ugovora, testa&enata, ?enid/enih
ugovora, &iraza i tutora6 Ovi doku&enti i&aju ve%iki zna-aj
za izu-avanje ?ivota i rada du/rova-kih gradjana6
Doku&enti ovog arhiva su na hrvatsko&, %atinsko&,
ita%i*jansko&, #rancusko& i tursko& jeziku6
=va ova arhivska gradja je -esto strada%a od o?ara i ze&*
%jotresa, naro-ito )50o6 i )22C6 godine, kada je skoro ceo
grad /io razru,en6 I sa&a du/rova-ka v%ada je iz o%iti-kih
raz%oga, onekada uni,tava%a svoje arhive6
Gradju ovog arhiva su o-ev od NVI veka a sve do
danas, &nogo koristi%i i na,i i strani istori-ari6
<istorijski arhiv Du/rovnika danas i&a #unkciju %oka%nog
arhiva i ,titi gradju nasta%u rado& o,tinskih organa i
or*ganizacija na teritoriji svoje nad%e?nosti6
< i s t o r i j s k i a r h i v . a d r a
Od o-etka NV do o%ovine NVIII veka .adar je /io sedi,te
&%eta-ke, a oto& do )3)76 godine #rancuske i austrijske u*
rave za ovo odru-je6 =toga je gradja zadarskog arhiva ve*
o&a zna-ajna za izu-avanje istorije da%&atinskih gradova i
njihovog za%edja6 Arhiv je osnovao )20B6 godine genera%ni
rovidur za Da%&aciju i A%/aniju, a na&ena &u je /i%a -uva*
nje doku&enata Genera%nog rovidurstva6 .a vre&e #rancuske
v%adavine F)7o5*)7)16G u Arhiv je u,%a gradja njenih urav*
nih ustanova i gradja &anastirskih /ratov,tina i crkvenih
o,tina6 D do/a austrijske urave arhiv ostaje Arhiv sta*
rih sisa carsko*kra%jevskog na&esni,tva i u njega se unose
arhiva%ije svih da%&atinskih gradova osi& Du/rovnika6 .a
vre&e ita%ijanske v%adavine F)3)7*)3B1G u Arhiv se unosi%a
gradja kra%jevske re#ekture za Da%&aciju, a on je /io
49
odredjen Ministarstvu unutra,njih
os%ova u Ri&u6
8os%e Drugog svetskog rata Arhiv je
do/io nad%e?nosti re*giona%nog
karaktera i danas, ored toga ,to -uva
staru gra*dju, on ,titi i -uva gradju
nasta%u rado& %oka%nih ustanova i
organizacija6
(HORI:A
AR<IVI=(I+H
8itanja:
)6 +ada je osnovan i kako se razvijao
<istorijski arhiv
Du/rovnikaK
06 +oje grue gradje -uva i koji su
osnovni #ondovi u
<istorijsko& arhivu Du/rovnikaK
56 +ada je osnovan, kako se razvijao i
koju gradju -uva <istorijski arhiv
.adraK
50
O89(I 8O:MOVI
D okviru arhivistike kao nauke na%azi&o
vi,e oj&ova ko*ji i&aju svoje odredjeno
zna-enje6 (u su, re svega, kao
oj&ovi: isarnica, registraturski
&aterija%, ar*hivska gradja, arhivski
doku&ent, arhivski red&et, arhiv*
z/irke u arhivu6
8isarnica
8isarnica je organizacioni deo Fjedinica,
s%u?/a, sektor i s%6G u organi&a i
organizacija&a u ko&e se o/av%jaju kan*
ce%arijski os%ovi6
8isarnica &o?e /iti o,ta i ose/na6
O,ta je kada je jedna za ceo organ i%i
organizaciju, a ose/na ako ostoji
organizacionih jedinica istog organa i%i
organiza*cije6
Registraturski &aterija%
=a-injavaju ga svi &aterija%i ri&%jeni i
os%ati u radu organa i organizacija Fsvi
sisi, #otogra#ski i #onogra#ski sni&ci,
knjige i kartoteke o evidenciji sisa i
doku&enataG dok su od zna-aja za njihov
tekuAi rad i%i dok iz njega ni*
arhivska gradja koja Ae se trajno
Arhivska gradja
:ugos%ovenska arhivisti
ter&ino%ogija od oj&o& arhiv*
ske gradje odrazu&eva 'izvorni
,ta&ani, #otogra#isani, #i%&ovani, #onogra#isani i%i na
drugi na-in za/e%e?eniG doku&entarni &aterija% nastao u toku
os%ovanja stvara%aca arhivske gradje od trajne dru,tevene,
a ose/no nau-ne i ku%turne vrednosti'6Ovaj oja& .akona o
za,titi ku%turnih do/ara jo, vi,e deta%ji,e, ozna-avajuAi kao
stvaraoce gradje
:
dr?avne organe i organizacije, dru,tveno*
o%iti-ke orgahizacije i zajednice, kao i njihove organe,
organizacije udru?enog rada i druge organizacije, gradjanska
ravna %ica i ojedince6 Istovre&eno on ne o&edjuje vre&e
nastajanja ovog &aterija%a i &esto na ko&e se on -uva,
nao&injuAi da je ovaj &aterija% 'gradja' /ez o/zira kad i
gde je nastao, kao i da %i se na%azi u organizacija&a
udru?enog rada koji& je overeno vr,enje de%atnosti za,tite
ove vrste ku%turnih do/ara i%i van njih6
Bitno je za ovaj &aterija% da se on s&atra vredni& za
trajno -uvanje, a sa&i& ti& vredni& i za kori,Aenje6 On se
-uva kako /i se nji&e koristi%i i oni koji su ga roizve%i
Fstvori%iG, kao i drugi koji sa njegovi& stvaranje& ne&aju
nikakve veze6
Arhivski doku&enat
Arhivska gradja se sastoji od vi,e o/%ika koji se naziva*
ju o,ti& i&eno& arhivski doku&enti6 Da /is&o se uozna%i
sa nji&a, oisaAe&o njihove karakteristike6
8oja& doku&enta6 Doku&enat je veo&a te,ko de#inisati, jer
je u godina&a koje su rotek%e ovaj oja& &enjao svoj o/i&
i sadr?inu6 Re- 'doku&entu&' iz k%asi-nog %atinskog jezika
tesno je ovezan sa g%ago%o& 'docere', odak%e i roisti-e
naziv, a ozna-ava%a je u naj,ire& s&is%u sve ono ,to &o?e
ou-iti: ouku, ri&er, ug%ed, izvor, a%i i dokaz6 (oko&
uotre/e i u toku razvoja sa&e re-i reov%ada%o je zna-enje
'dokaz'6 D srednje& veku ovo zna-enje je veo&a su?eno i
ozna-ava%o je isani dokaz nastao u neko& ravno& odnosu6 D
novije do/a njeno zna-enje oet do/ija ,iri zna-aj,
ozna-avajuAi sve ono ,to &o?e dokazati neku -injenicu i%i
svedo-iti o njoj6 Danas re- doku&enat ozna-ava6R'&aterija%no
svedo-anstvoR nekih -injenica, dogadjaja, red&eta,
50
ojava o/jektivne i &isaone %judske de%atnosti, izra?eno u
,ta&i, gra#ici, crte?u, #otogra#iji, zvu-ni& zaisi&a i%i
neki& drugi& na-ino& na odgovarajuAe& &aterija%u Fairus,
erga&ent, air, #i%&ska traka i dr6G'6
; ro&eni o/i&a i sadr?aja oj&a 'doku&ent' vodi ra-una i
arhivistika6 Veo&a je te,ko, odgovorno i s%o?eno odrediti
one doku&ente koji &ogu da redstav%jaju arhivsku gradju6
Da /i se jedan doku&ent &ogao s&atrati arhivski&, &ora da
oseduje neka su,tinska o/e%e?ja6 :edno od tih je i s&isao
njegovog ostanka6 On tre/a da je ostao, odnosno nastao u
rocesu svesne i organizovane aktivnosti, us&erene ka iz*
vr,enju odredjenog ad&inistrativnog, ravnog, os%ovnog i%i
kakvog drugog dru,tvenog ci%ja6 Osi& ovog, on i&a jo, neka
o/e%e?ja, kao nr6 ona u s&is%u njegovog -uvanja6 Da /i &o*
gao da /ude jedinica arhivske gradje, tre/a da je ocenjen
kao zna-ajan za -uvanje, a%i ci%j radi koga se -uva ne s&e
da /ude istovetan sa ci%je& radi koga je nastao6 "uvanje
doku&enata i&a i ku%turni ci%j6 (o je te?nja da se on -uva
kao odatak o od%uka&a, ostojanju, de%atnosti jedne javne
i%i rivatne ustanove, dru,tvene organizacije i%i ojedinca6
Vrste doku&enta6 D ogro&no& &oru o/%ika arhivskih doku&e*
nata, Fnr6 na,a ter&ino%ogija ih oznaje 33G, stvaranih od
ranog srednjeg veka do na,ih dana, &i ih u vezi sa njihovi&
orek%o& raz&atra&o sa tri osnovna asekta: di%o&ati-kog,
registraturskog i tehni-kog6
Nave,Ae&o sa&o neke od njih6 (o su, na ri&er, re&a di*
%o&ati-ko& svojstvu: israva, ove%ja, is&o, /u%a, #er&an,
/erat, a re&a tehni-ko&: zvu-ni, audio*vizue%ni, #oto*doku*
&ent, #oto*koija, kserogra#ska koija i dr6 Od registratur*
nih doku&enata za nas su najintersantniji: akt, ri%og, kon*
cet i origina%6 Akt je svaki isani sastav koji& se okre*
Ae, dounjava, &enja, rekida i%i zavr,ava os%ovna de%at*
nost6 8ri%og je isani sastav Fdoku&ent, ta/e%a, gra#ikon,
crte? i s%6G i%i #izi-ki red&et, koji se ri%a?e uz akt ra*
di njegovog dounjavanja, o/ja,njenja i%i dokazivanja6 +on*
cet je jo, neutvrdjeni nacrt akta, a origina% je reis
kona-ne redakcije konceta, s otiso& i svi& #or&a%ni& o*
/e%e?ji&a autenti-nosti, ,to &u daje ravnu snagu6
51
=truktura doku&enta6 :asno je da deta%jno oznavanje so%j*
nih i unutra,njih o/e%e?ja doku&enata o&oguAava utvrdjivanje
njihove autenti-nosti6 Oz/i%jnoj su&nji od%e?e svaki doku&e*
nat -ija neka so%ja,nja i unutra,nja o/e%e?ja ne odgovaraju
o/e%e?ji&a doku&enata nasta%ih u odredjeno& vre&enu6 .ato jedan
arhivista tre/a da oznaje &aterija% na ko&e je doku&ent
isan, o/%ik ojedinih njegovih de%ova, njihovu sta%nost,
tiove, kao i raz%ike koje &edju nji&a ostoje6
Dz ogro&an /roj autenti-nih arhivskih doku&enata, nas*
taje i re%ativno &a%i /roj #a%si#ikata6 .ato je za njihovo
otkrivanje otre/no oznavanje svih e%e&enata strukture
doku&enta6
Arhivski red&et i #ond
O,te je rihvaAeno da se savre&ena arhivistika ne /avi o*
jedina-ni& doku&enti&a, veA njihovi& srastanje& u veAe ce%i*
ne6 (e veAe ce%ine nazivaju se red&eti&a i #ondovi&a6
8red&et
Arhivski doku&ent toko& svog nastanka nu?no ro%azi kroz
odredjene #aze6 Akt koji je izda%a jedna organizacija osti*
?e svoj ci%j kada stigne u organizaciju kojoj je na&enjen6 (u
ro%azi kroz os%ovne knjige Fde%ovodnike, u%azne registreG i
do/ija neke oznake6 8o ravi%u, on iziskuje izvesno re,enje,
o ko&e nastaje novi doku&ent, koji sad izdaje ova druga
organizacija6 8o-etak tog doku&enta na%azi se veA na
rethodno&, u o/%iku kratke za/e%e,ke o na-inu re,enja i%i
ostuka6 +ada se iz te za/e%e,ke razvije un koncet, u
ko&e je otun tekst, i isti overi ara#o& i%i neko& drugo&
oznako&, rekucava se origina% za s%anje van organizacije,
istovre&eno sa koija&a6 (ako do/ija&o vi,e sisa koji se
odnose na isto itanje6
'=ku svih sisa koji se odnose na isto itanje, ro/%e&,
zadatak i s%6, a koji su nasta%i u toku istog ostuka i
redstav%jaju ose/nu ce%inu' naziva se red&eto&6 D zavis*
nosti od /roja sisa koji ga sa-injavaju, red&et &o?e /iti
veAeg i%i &anjeg o/i&a6
5B
Arhivski #ond
=vi ovi &aterija%i, koje sa-injavaju konceti i du%ikati
otos%atih akata i origina%i i koije ri&%jenih sisa, do*
ku&enti nasta%i kao os%edica unutra,nje aktivnosti odredje*
nog organa i%i %ica, kao i skuine od drugih organizacija
nas%edjene u ce%ini i%i de%i&i-no, skuine su sisa raznovrs*
ne rirode6
Najva?nija od%ika ovog skua je njihova zajedni-ka ri*
adnost o orek%u, jer su ih sva ad&inistrativna te%a, sva
#izi-ka i%i ravna %ica auto&atski i organski sjedinjava%a
svoji& #unkcija&a i%i aktivnosti&a6
Ovakva organska skuina arhivske gradje nasta%aRRizRde%at*
nosti odnosno os%ovanja ravnih %ica Fnekog organa v%asti,
radne organizacije, dru,tveno*o%iti-ke organizacijeG i #i*
zi-k%h %ica naziva se arhivski& #ondo&6 U
Da /i neka gradja do/i%a status arhivskog #onda, ona &o*
ra da zadovo%ji odredjene kriteriju&e6
OsnovniRiRnajs%o?eniji kriteriju& ri #or&iranju #onda je
utvrdjivanje sa&osta%nosti njegovog tvorca6 +arakteristi-no
o/e%e?je sa&osta%nosti jeste njegov status ravnogRR%ica6
8odRRti& se odrazu&eva ostojanje ravnog FzakonskogG i%i
#akti-kog akta o osnivanju i ostojanju ravnog %ica
Fnjegovi& #unkcija&a, ko&etencija&a i strukturiG, kao i
ravni i%i #akti-ki akt o njegovo& sajanju, izdvajanju,
razdvajanju i %ikvidaciji6
:edan od -ini%aca u odredjivanju kriteriju&a je i o%i*
ti-kog karaktera6 +orenite o%iti-ke i dru,tvene ro&ene, a to
su ro&ene u dr?avnoj v%asti, dr?avni& granica&a, uravno& i
ravno& siste&u, odra?avaju se i na arhivskoj gradji6 One
i&aju za os%edicu odredjene ro&ene u radu i organizaciji
tvorca fonda6
-inioci ravnog i ad&inistretivnog karaktera su takodje
jedan od kriteriju&a za #or&iranje #onda6 (o su,na ri&er,
iz&ene naziva i o/i&a de%atnosti Fro,irenje i%i su?enje /ez
radika%nih ro&ena rvo/itnih #unkcijaG, reorganizacije
Freno,enje svih i%i de%a #unkcija na jednu i%i vi,enovo*
ostvarenih organizacija, ad&inistrativno*teritorija%ne
55
ro&ene Fro,irenje i%i su?avanje nad%e?nosti, odnosno uki*
danje starih teritorija%nih jedinica, njihova za&ena novi&G6
=vako #izi-ko %ice va?i kao sa&osta%ni tvorac #onda6 Gradja
koja je nasta%a rado& jednog #izi-kog %ica Fu toku njegovog
?ivota i radaG #or&ira, odnosno redstav%ja, %i-ni #ond6
Gradja koja je nasta%a rado& vi,e %ica Fu toku ?ivota i rada
jedne orodiceG #or&ira orodi-ni #ond6 .a raz%iku od
arhivskih #ondova ravnih %ica, na ove #ondove ne uti-e ni
jedan od navedenih kriteriju&a6
.BIR+H
Nasurot arhivskoj gradji, organski ovezanoj u jedno&
#ondu, u arhivi&a ostoje i skuine gradje koje su ve,ta-ki
stvoren sku i%i grua doku&enata6 Ovakve skuine u koji&a ne
ostoji rirodna veza doku&enata u toku njihovog ostanka,
niti riadnost jednoj regigtraturi,R orodici i$i %i-nosti,
nazivaju se z/irka&a6 ./irka je soj * odnosno sku doku&enata
naoraz%i-itijeg orek%a, nastao iz/oro& i%i
s%u-ajno6
=astav%ja- o/jedinjava &aterija% od koga se z/irka sastoji
o odredjeno& rinciu, re&a ?e%ja&a i zahtevi&a njenog
tvorca6 A iz/or rincia zavisi od seci#i-nosti te gradje i
ci%ja ko&e se te?i ustanov%javanje& z/irke6
Osi& u sa&o& arhivu, z/irke &ogu nastati i van njega6 .na*
-i, &ogu /iti iz najraz%i-itijih izvora6 (ako se, na ri&er,
od sa/rane arhivske gradje u organizacija&a koje ne&aju sta*
tus arhiva F/i/%ioteke, &uzeji i s%6G #or&iraju z/irke6 (o
isto &ogu -initi i ojedinci6
Od z/irki koje se #or&iraju u arhivi&a nave,Ae&o one k!je
su tii-ne za svaki arhiv i koje se o svoji& #or&a%ni&
Fso%jni&G o/e%e?ji&a, odnosno oznaka&a, de%e na z/irke:
* geogra#skih karata,
* %anova i skica,
* %akata, R
* #otogra#ija,
* e-ata i ?igova, i
* varia6
52
8ojedini arhivi #or&iraju i z/irke o odredjeno& te&at*
sko& rinciu, u koje unose, na ri&er doku&ente o radni-ko&
okretu, i s%6
8itanja:
)6 9ta -ini registraturski &aterija%K
06 9ta je to arhivska gradjaK
16 +oja o/e%e?ja i&a arhivski doku&entK
B6 +oje vrste doku&enta ostojeK
56 ,ta je arhivski red&etK
26 +oji kriteriju&i uti-u na #or&iranje #ondaK
C6+akvu vrstu gradje redstav%ja z/irkaK
R.A9(I(A RHGI=(RA(DR=+OG MA(HRI:A!A I AR<IV=+H GRAD:H VAN
AR<IVA
Registraturski &aterija% i iz njega izdvojena arhivska
gradja, nasta%i svakodnevni& rado& svih su/jekata u na,e&
dru,tvu, o-ev od &esne zajednice do Mederacije, u okviru
rivrednih i dru,tvenih de%atnosti, kod zna-ajnih %i-nosti *
na%azi se kod njenih stvara%aca6 Ovi stvaraoci su &nogo*
/rojni i 'roizvode' ovu gradju svakodnevno u ve%iki& ko*
%i-ina&a6 Istovre&eno ovi su doku&enti naj&asovniji nosioci
odataka i in#or&acija o de%atnosti njihovih stvara%aca6
+ako se arhivska gradja du?e vre&ena F0o*1o god6G na%azi
van arhiva i koristi se u svakodnevno& radu njenih stvara*
%aca, to itanje njene za,tite zauzi&a zna-ajno &esto u
#unkcija&a koje jedan arhiv o/av%ja6 Nesredjena gradja, njena
#izi-ka o,teAenja, nerazgrani-eni #ondovi * sve to ote?ava
njeno da%je kori,Aenje u arhivi&a6 .ato za,titi ove gradje
van arhiva arhivska s%u?/a osveAuje ose/nu a?nju6 Ona je
veo&a aktivna u rona%a?enju odgovarajuAih #or&i za ,to
use,niju za,titu ove gradje re njenog reuzi&anja u arhiv6
Osnove siste&a za,tite arhivske gradje van arhiva regu*
5C
%isane su zakoni&a o njenoj za,titi, o arhivi&a i njihovo&
radu6 Metodo%ogija rada na ostvarivanju i srovodjenju ove
za,tite zasnovana je na uutstvi&a koja su doneta u sk%adu sa
.akono&6 Arhivsko zakonodavstvo ose/no karakteri,e trajnost
za,tite ove gradje kao i jasno recizirane &ere i o/aveze za
stvaraoce arhivske gradje u og%edu srovodjenja utvrdjenih
&era za,tite6 D sk%adu sa ti&, svi stvaraoci i i&aoci arhivske
gradje su du?ni da sa njo& ostuaju sa ose/no& a?njo& i da
srovode &ere za,tite6
D e#ikasno& srovodjenju ove za,tite, kao i u rea%izaciji
o/i&nih i s%o?enih o/aveza koje i&aju stvaraoci, ose/no
&esto, u%ogu i o/aveze i&aju sa&i arhivi6 (e o/aveze se rea*
%izuju kroz s%edeAe os%ove: stru-ni nadzor arhiva nad stva*
raoci&a arhivske gradje u og%edu evidentiranja, k%asi#iko*
vanja, arhiviranja, -uvanja, stru-nog odr?avanja, oda/iranja
arhivske gradje i iz%u-ivanja /ezvrednog registraturakog &a*
terija%a6 Arhivska s%u?/a je ose/no razvija%a i vr%o inten*
zivnu saradnju sa stvaraoci&a arhivske gradje, ostvarujuAi je
kroz neosredni kontakt6
OcenjujuAi da od kva%itetno o/av%jene za,tite gradje van
arhiva u&nogo&e zavisi i use,nost o/av%janja ukunih #unk*
cija i du?nosti arhiva kao radne organizacije, oni su ose/nu
a?nju osveti%i: organizovanju s%u?/i za,tite unutar arhiva,
stru-no& ososo/%javanju i usavr,avanju kadrova koji rade na
ovi& os%ovi&a, kontro%i iz%u-ivanja /ezvrednog re*
gistraturskog &aterija%a i oda/iranju arhivske gradje, kao i
izgradnji siste&a za,tite u ro&enjeni& i vanredni& oko%*
nosti&a6
=tvarna i teritorija%na nad%e ?noat arhiva, evidentiranje
registatura i registraturskog &aterija%a, rad arhiva sa
registratura&a
Nad%e?nost je sku os%ova koje vr,i neki ravni su/jekat i,
ta-no odredjena, neohodan je us%ov za use,no #unkcioni*
sanje odredjene organizacije6
Arhiv kao organizacija i&a ravo i du?nost da o/av%ja od*
redjene os%ove koji su &u stav%jeni u nad%e?nost6 On te
57
os%ove o/av%ja na osnovu ov%a,Aenja koja su &u data .akono&
i ne &o?e od/iti njihovo izvr,enje6 (o istovre&eno ozna-ava i
ravo da /a, on, a ne neki drugi arhiv, o/avi odredjene os*
%ove6 Da ne&a odredjivanja nad%e?nosti, desi%o /i se da iz*
vesni os%ovi ne /i /i%i uo,te izvr,eni i%i, ak, da na ne*
ki& os%ovi&a radi istovre&eno vi,e arhiva6
8roisi koji odredjuju nad%e?nost arhiva raz%ikuju stvarnu
i%i &aterija%nu i teritorija%nu, i%i &esnu, nad%e?nost6
=tvarna nad%eznost se odre@juje re&a vrsti os%ova koje arhivi
vr,e, a teritorija%na re&a rostorno& odnosu na ko&e se taj
osao o/av%ja6
D og%edu stvarne nad%e?nosti u :ugos%aviji raz%ikuje&o
dve vrste arhiva, i to:
)G arhive o,te nad%e?nosti, koji su nad%e?ni za arhivsku
gradju svih stvara%aca na odredjeno& odru-ju, i
0G secija%izovane arhive, koji su nad%e?ni za gradju od*
redjene vrsteRi%i odredjenih stvara%aca F:NA, =D8, =I8, =+:G6
8red&et stvarne nad%e?nosti arhiva o/e vrste je odredjeni
registraturski &aterija% i arhivska gradja, odnosno njihova
za,tita6
Odredjeno odru-je dr?avne teritorije na ko&e arhivi &ogu
o/av%jati os%ove svoje stvarne nad%e?nosti jeste teritori*
ja%na nad%e?nost6 .ato i ka?e&o da teritorija%na nad%e?nost
s%u?i za odredjivanje odru-ja na ko&e se rote?e de%atnost
odredjenog arhiva6
D og%edu teritorija%ne nad%e?nosti, u =R =r/iji ostoje:
aGo,tinski arhivi * za teritoriju jedne o,tine, /G &edjuo,tinski
* za teritoriju vi,e ostina, vG regiona%ni * za teritoriju
regiona, gG gradski arhivi * na teritoriji gradova sa vi,e
o,tina i dG reu/%i-ki * nad%e?an za organe i organizecije na
nivou reu/%ike6
D ostvarivanju za,tite gradje od interesa je za svaki ar*
hiv, /ez o/zira na njegovu nad%e?nost, da i&a evidenciju o
registratura&a, arhivskoj gradji i registratursko& &aterija%u
iz okvira svoje nad%e?nosti6 Ona &ora /iti sastav%jena re&a
recizno utvrdjeni& odaci&a, jedinstvena za sve re*
gistrature, a ovi odaci se &oraju evidentirati na jedno*
o/razan na-in6 D =R =r/iji je ovaj ostuak na jedinstven
53
na-in regu%isan Dutstvo& o evidentiranju registrstura, ar*
hivske gradje i registraturskog &aterija%a, koje je sa-ini%o
Arhivsko veAe =r/ije6 Dutstvo& su regu%isane s%edeAe evi*
dencije:6 )V Registar aktivnih registratura, 2) +artoteka re*
gistratura, ,1G Dosijea registratura, BG Registar registratura
resta%ih sa rado&, i 5G Hvidencije arhivske gradje i re*
gistraturskog &aterija%a dose%ih za reuzi&anje6
=ve o/aveze arhiva, s jedne, i stvara%ac registraturskog
&aterija%a i arhivske gradje, s druge strane, us&erene su
na e#ikasnu za,titu arhivske gradje6 One us%ov%javaju sta%nu
saradnju o/e strane, koja traje za sve vre&e dok se gradja
na%azi kod stvaraoca, odnosno dok je arhiv ne reuz&e na
da%ju za,titu i o/radu6
Mor&e i na-ini te saradnje veo&a su raznovrsni, a arhivi
je o/av%jaju na neosredan i osredan na-in6 Neosredan na*
-in o/av%janja sastoji se u direktno& kontaktu arhiva sa i*
&aoci&a gradje6 (o je naje#ikasniji o/%ik saradnje arhiva i
stvaraoca gradje * registrature, jer se to& ri%iko& ne kon*
statuje sa&o stanje gradje veA se daju i konkretni saveti i
otre/na stru-na o&oA za ravi%no ostuanje sa gradjo&6 No
kako je -esto us%ed ve%ikog /roja registratura a &a%o/rojnog
%judstva u arhivi&a ne&oguAe ostvarivati neosredne kontakte,
koriste se i drugi o/%ici saradnje6 (o su osredni o/%ici
kontaktiranja sa stvaraoci&a, koji su se u raksi takodje
okaza%i e#ikasni&6 Oni se, re svega, ostvaruju kroz s%e*
deAe o/%ike: odr?avanje sastanaka i%i savetovanja sa veAi&
/roje& stvara%aca iz iste i%i srodne o/%asti rada, odr?ava*
nje sastanaka i%i savetovanja svih stvara%aca o jedno& od*
redjeno& ro/%e&u za,tite gradje i s%6
8itanja:
)6 ,ta je stvarna nad%e?nost arhivaK
06 .a,to se odredjuje teritorija%na nad%e?nostK
16 9ta -ini evidenciju o registratura&aK
B6 +oje na-ine saradnje arhiva sa registratura&a oznaje,K
2o
O ,ti rinci oda/iranja arhivske gradje i iz%u-ivanja /ezvrednog
registraturskog &aterija%a
D ostvarivanju za,tite arhivske gradje kao oz/i%jan ro/*
%e& koji se ostav%ja i red stvaraoce i red arhive jeste
intenzivan ri%iv ogro&nih ko%i-ina gradje6 Danas je &asov*
nost registraturskog &aterija%a skoro u svi& ze&%ja&a sveta
do/i%a za/rinjavajuAe raz&ere6 8ostav%ja se ro/%e& kako o*
/ez/editi dovo%jno rostora za njegov s&e,taj6 =a ti& roJ
/%e&o& je ovezana i sve sorija &oguAnost rona%a?enja od*
govarajuAih doku&enata za kori,Aenje u /i%o koju svrhu Fjav*
nu, rivatnuG6 8os%edica toga je uda%javanje nauke od arhiv*
ske gradje, jer ona ne&a interesa za sve doku&ente6 +ako,
onda, iz te ce%okune &ase oda/rati, osigurati i trajno -u*
vati sa&o ona doku&enta koja Ae &aksi&a%no sadr?ati odatke
o ?ivotu i radu na,eg dru,tva u svi& s#era&a njegove aktiv*
nostiK Naje#ikasnijo sredstvo za re,enje ovog ro/%e&a je
oda/iranje arhivske gradje i uni,tavanda /ezvrednog regi*
straturskog &aterija%a6
Oda/iranje arhivske gradje, a sa&i& ti& i njeno vrednova*
nje kao istorijskog izvora, ro/%e& je i stvara%aca gradje i
arhiva6 =tru-no, ovo je jedan od najko&%ikovanijih os%ova i
za jedne i za druge6 On je ujedno i najoset%jivija ta-ka
ce%og itanja, jer je njegov rezu%tat od%u-ujuAi za da%ju
sud/inu doku&enta6
D oda/iranju, i%i ,kartiranju, kako se ono ou%arno na*
ziva u arhivi&a, raz%ikuju se dva &etoda6 =tariji * koji se
te&e%jio na diskrecionoj oceni arhivske s%u?/e o vrednosti
gradje, i noviji * /aziran na nor&ativno& utvrdjivanju rokova
-uvanja6 Ovi& drugi& na-ino& se ?e%e ostiAi veAa o/*
jektivnost rocene, /o%ji ostuak u -uvanju de%ova regi*
straturske gradje trajne vrednosti i sa&a nor&ativnost kao
na-e%o ostuka6
Osnovu savre&enog ostuka oda/iranja -ini %ista katego*
rija regiatraturskog &aterija%a sa rokovi&a -uvanja6 Ona
sadr?i sve kategorije doku&enata, a svakoj od njih se odre*
djuje vre&e njihovog -uvanja6 8re&a svo&e karakteru, %iste
&ogu /iti: o,te, zajedni-ke i individua%ne6 O,te %iste
2)
odnose se na sve su/jekte, /ez o/zira na njihovu de%atnost,
zajedni-ke se odnose na gruu su/jekata istovrsne de%atnos*
ti, a individua%ne na ojedine, odredjene, su/jekte * stva*
raoce gradje6 8re&a konceciji, ak, %iste &ogu /iti orijen*
tacione i o/avezne6 Orijentacione %iste izradjuju se kao ri*
&er za sastav%janje6 Rade se za gruu istovrsne de%atnosti6
O/avezne %iste ri&enjuju svi stvaraoci nor&ativno6
!iste, kao o,ti akti, o ravi%u, sa-injavaju stvaraoci
i%i i&aoci gradje, uz sag%asnost arhivske s%u?/e6 =eci#i-*
nosti i otre/e raz%i-itih o/%asti na,eg o%iti-kog i
dru,*tveno*ekono&skog siste&a i otre/e nauke uuAuju nas
na ve*%iku oreznost i odgovornost ri kona-ni&
orede%jenji&a ,ta sa-uvati a ,ta uni,titi6
8itanja
:
)6 9ta je oda/iranje arhivske gradjeK
06 +oji se &etodi koriste u oda/iranju arhivske gradjeK
16 +oje vrste %ista kategorija registraturskog &aterija%a
oznaje,K
Arhivska gradja u rivatno& v%asni ,tvu * evidentiranje
ove gradje *
(vorci #ondova, kao ,to s&o rek%i, &ogu /iti i rivatna
%ica, a i orodice6 8o,to se tu radi o rivatnoj reisci,
ove 'registrature' ne &ogu i&ati isti tret&an kao i one
ravnih %ica6 D za,titi ove gradje arhivi se suko/%javaju sa
vi,e ro/%e&a6
:edan od osnovnih ro/%e&a je taj ,to o/i-no nije ozna*
to gde se reiska na%azi6 8rijav%jivanje ove gradje arhi*
vi&a okaza%o se, iz vi,e raz%oga, kao neuse,no6 (ako, na
ri&er, i&a %ica koja -uvaju dragocenu arhivsku gradju a da
i ne znaju njenu istorijsku vrednost, dok drugi ?e%e da njo&
trguju, i%i je iz ho/ija riku%jaju6 Arhivi, zato, rvo
nastoje da ronadju gradju u rivatno& v%asni,tvu da /i
20
je evidentira%i, a oto& ristuaju i njenoj za,titi6
Radi rona%a?enja ove vrste gradje, arhivi, re svega, na*
stoje da usostave vezu i saradnju sa njeni& i&aoci&a, ukazu*
juAi i& na va?nost ovog zna-ajnog os%a6 .ati& u ci%ju ri*
ku%janja odataka o v%asnici&a gradje u rivatno& osedu
arhivi usostav%jaju saradnju sa nau-ni& institucija&a, ko*
&ora&a Fadvokatski& i dr6G, rate sta%ne i ovre&ene aukci*
je /i%o koje vrste so&enika ku%ture, ri/av%jaju o/ave,te*
nja o stari& zgrada&a koje se ru,e a retostav%ja se da se
u nji&a na%azi arhivska gradja koja je nau,tena i%i /ez
v%asnika6 (akodje koriste sva sredstva ko&unikacije sa jav*
no,Au F,ta&u, radio, te%eviziju, redavanja, razne u/%i*
kacije, iz%o?/e, ju/i%arne ros%aveG da istaknu zaintere*
sovanost arhiva za ovakvu vrstu gradje6
8os%e usostav%janja veze sa v%asniko& arhivske gradje,
arhiv istu evidentira6 Hvidencija o v%asnici&a sadr?i: re*
zi&e i i&e v%asnika, -iji& rado& je gradja nasta%a, njen sa*
dr?aj, ko%i-inu, grani-ne godine, vrstu &aterija%a, us%ove
od koji&a je s&e,tena, da %i je o/jav%jena, kao i da%je na*
&ere v%asnika sa njo&6
Da /i za,titio ovakvu gradju,arhiv reduzi&a vi,e &era6
V%asniku Ae onuditi stru-nu o&oA radi o/av%janja os%ova
za,tite6 Dko%iko v%asnik dr?i arhivsku gradju od neovo%j*
ni& us%ovi&a, onudiAe &u da istu reuz&e u deozit, gde Ae
se -uvati od stru-ni& nadzoro&6
:edna od najuse,nijih &era u arhivistici za za,titu gra*
dje nasta%e rado& rivatnih %ica, jeste njen otku od strane
arhiva i%i rije& kao ok%ona arhivu6 .a ok%onjenu gradju
arhiv o/avezno daje zahva%nicu darodavcu6
Radi da%jeg kontaktiranja sa rivatni& i&aoci&a arhivske
gradje, arhiv tre/a da u ,ta&i, stru-ni& -asoisi&a i%i
drugi& rik%adni& na-ino& rika?e ri&%jenu arhivsku gradju
Fotkuo&, ok%ono&G, sa eventua%ni& osvrto& na njegog tvorca
i v%asnika, a ti&e istovre&eno o/ave,tava javnost o toj
gradji6
8itanja:
)6 +oji su ro/%e&i za,tite gradje u rivatno& v%asni,tvuK
63
06 9ta arhivi -ine u rona%a?enju gradje u rivatno&
v%asni,tvuK
16 9ta se sve -ini radi za,tite ove gradjeK
AR<IV=+I DH8O I =HHD:IVAN:H AR<IV=+H GRAD:H D AR<IVIMA
Arhivska gradja, kao ,to s&o vide%i, nastaje u dru,tveno&
?ivotu6 Nju stvaraju razne ustanove, organi dru,tvene
zajednice, rivredne, kao i dru,tveno*o%iti-ke organizaci*
je, a u njeno& stvaranju &ogu da u-estvuju i ojedinci6 Naj*
kraAe re-eno * arhivsku gradju &ogu da stvaraju sva ravna i
#izi-ka %ica u svo&e os%ovanju6
Ovako ostvarena arhivska gradja od%e?e u arhivski& usta*
nova&a -uvanju i sredjivanju o arhivisti-ki& rincii&a6
8red&et izu-avanja na koji sada re%azi&o jeste teorijsko i
rakti-no izu-avanje rocesa i na-ina rada arhivsko& gra*
djo&, a radi njenog trajnog -uvanja i kori,Aenja6
Na-inu -uvanja i sredjivanja je rethodio dugotrajan i
s%o?en roces riku%janja rakti-nih iskustava i teorij*
skih uo,tavanja u vezi sa rocesi&a rada na ti& os%ovi&a6
AR<IV=+I DH8O
+ao ,to se trudio da stvara doku&ente * isani trag, -ovek
se, shvativ,i njihov zna-aj, starao i da ih sa-uva6 =a&o su
se ci%j i na-ini -uvanja toko& vekova &enja%i6 (ako je, na
ri&er, /i%o va?no sa-uvati doku&enat od kradje siste&o&
vi,e k%ju-eva od rostora u ko&e je -uvan, dok je &anje a?*
nje o/raAano na vatru i vodu, koje su vekovi&a rouzrokova%e
znatne ,tete na doku&enti&a6 Dvodjenje novih &aterija%a u
ad&inistraciju, kakav je air, dove%o je do orasta /roja
doku&enata, a sa&i& ti& i do oveAanja /rige za njihovo
-uvanje6
8ojavo& arhiva kao &esta na koji&a se gradja -uva, /riga
za njeno o-uvanje i kori,Aenje rene,ena je na ove ustanove,
2B
-iji je sta%ni zadatak osta%a6 8rvo/itne zgrade u koje su
arhivi /i%i s&e,teni nisu /i%e na&enski gradjene6 Dugo su
na&enske zgrade za arhive /i%e rava retkost, ,to je u&no*
go&e ote?ava%o rad njihovih ustanova6
8itanju deoa kao &esta na ko&e se arhivska gradja di*
rektno -uva /i%o je osveAeno &a%o a?nje6 Dugo su arhivski
deoi s&atrani &agacini&a * sku%ja-ica&a doku&enata6
Nau-no*tehni-ka revo%ucija u&nogo&e je iz&eni%a red&et
izu-avanja arhivistike i arhivisti-kog rada, a kao rezu%tat
toga su roiza,%e i zna-ajne ro&ene u shvatanju i u%ozi
koju jedan deo tre/a da i&a6 Iz&eni%a se i tradiciona%na
redstava o arhivski& deoi&a, 'o ta&ni&, ra,njavi&
rostorija&a u rdjavo ore&%jeni& zgrada&a'6
+ada govori&o o &estu deoa u jednoj arhivskoj ustanovi,
od ti&e odrazu&eva&o dva oj&a6 Mesto deoa kao gradjevin*
skog o/jekta u okviru arhivske zgrade je jedna, a &esto ko*
je on zauzi&a u organizacionoj strukturi ustanove je druga
ko&onenta6 Ovde Ae&o govoriti o deou kao organizacionoj
jedinici arhiva i o njegovoj u%ozi u okviru jedinstvene teh*
no%ogije stru-nog rada6
Arhivski deo danas vi,e nije, a u /uduAnosti Ae sve &a*
rije to /iti, sre&i,te isane i%i ,ta&ane arhivske gradje
Fove%je, akta i s%6G, veA je to, s o/ziro& na nove &ateri*
ja%e koji&a %judsko dru,tvo o,ti, &esto u ko&e se saku%ja*
ju najraz%i-itiji izvori za istoriju tog dru,tva6 8ored tra*
diciona%ni/ rukoisnih i ,ta&anih doku&enata i savre&enih
nau-no*tehni-kih, &ehanogra#ski/, audio*vizu%enih i drugih
&aterija%a, u nje&u Ae se -uvati i doku&enti /uduAnosti /ez
o/zira na vrste i #or&e6
8os%ovi u deou arhiva
Deo tre/a da za,titi i o-uva gradju koja &u je overena
na -uvanje, da o/ez/edi njeno izdavanje za stru-ni arhivis*
ti-ki rad, kao i njeno rezentovanje korisnici&a6
D os%ove deoa sadaju: rije&, s&e,taj i odr?avanje ar*
hivske gradje, njeno izdavanje na sredjivanje, o/radu i ko*
ri,Aenje, vodjenje evidencija za ce%okunu arhivsku gradju6
25
8rije& arhivske gradje
8rije& gradje nije sa&o #izi-ko reno,enje gradje reuzete
od registrature veA je i rva etaa u za,titi, odnosno nje*
no& trajno& -uvanju6 O/av%janju ovog os%a rethodi -itav
niz redradnji, odnosno rire&a i utvrdjivanja rasoreda
gradje u deou radi stvaranja odgovarajuAeg oretka, kako /i
se gradja koja Ae se s&estiti u deo ,to %ak,e rona%azi%a6
8rvi od ovih os%ova koji se o/av%jaju u rire&a&a za
rije& gradje je o/e%e?avanje deoa, tj6 njegovo nu&erisa*
nje6 =vaki deo, /ez o/zira da %i ih u arhivi&a i&a jedan i%i
vi,e, o/e%e?ava se /rojevi&a, i to naj-e,Ae ri&ski& *od jedan
a da%je6 .ati& se ri%azi o/e%e?avanju unutar deoa, u ,ta
sada o/e%e?avanje sratova, so/a, o%ica, redova i regrada
unutar o%ica6 =ratove u jednoj zgradi o/e%e?ava&o ve%iki&
s%ovi&a az/uke i%i a/ecede, i to od suterena i%i artera a
navi,e6 =o/e na svako& sratu o/e%e?iAe&o araski& /rojevi&a,
i to o-injuAi s%eva od u%aza na srat6 8o%ice se nu&eri,u
ri&ski& /rojevi&a u svakoj so/i ose/no, takodje o-injuAi
s%eva od u%aza6 Redove o/e%e?ava&o araski& /rojevi&a, odozgo
nani?e, a regrade &a%i& s%ovi&a az/uke i%i a/ecede, s%eva
udesno6 Oznaka regrade je jedinstvena za sve redove u o%ici6
Ovaj osao naziva se toogra#sko ozna-avanje deoa i &ora /iti
o/av%jen deta%jno za ceo deo6 (ako, na ri&er, toogra#ska
oznaka: II4B ) N 0 a ozna-ava deo /roj dva, rvi srat,
so/u /roj ), desetu o%icu, njen drugi red i rvu regradu u
to& redu6
Drugi osao ko&e zati& ristua&o je stvaranje %ana ras*
oreda gradje u deou6 8re&a to& %anu, sve #ondove i z/irke
grui,e&o u deou6 +ada od%u-uje&o za koji Ae&o se rasored
orede%iti, tre/a usvojiti onaj rinci koji je najodesniji i
o ko&e Ae se gradja &oAi naj%ak,e rona%aziti6 8ri to&e
&ora&o voditi ra-una o novoj gradji koja Ae toko& da%jeg
vre&ena /iti reuzeta i koja, isto tako, &ora da nadje svoje
&esto u to& rasoredu koji s&o usvoji%i, odnosno koju tre/a
riojiti gradji istog karaktera6
Mondovi i%i z/irke &ogu se unutar deoa gruisati na s%e*
deAe na-ine: %G re&a karakteru de%atnosti ustanove i riv*
redni& grana&a, 0G re&a zna-aju ustanova i njihovoj nad%e?*
nosti, 1G re&a nazivu #ondova az/u-ni& i%i a/ecedni& redo&,
i BG re&a /rojevi&a #ondova6
I rvi i drugi na-in je odesan da se novorise%a gradja
&o?e riojiti srodnoj grui, i o/i-no je ,e&a s&e,taja gra*
dje ko&/inacija ova dva na-ina6 Gruisanje gradje o az/u-*
no& redu i%i o /rojevi&a #ondova &oguAe je sa&o u oni& ar*
hivi&a u koji&a je njeno ri&anje otuno zavr,eno6 Ovo se
odnosi na svu gradju kojo& jedan dana,nji arhiv &o?e raso*
%agati, a o -e&u s&o veA govori%i6
(ek o ovako o/av%jeni& os%ovi&a, ristua se rije&u
gradje6 8rije& o/uhvata dezin#ekciju i ore&anje gradje6 8re
s&e,taja u sa&o& deou, sva novori&%jena gradja se &ora
dezin#ikovati6 8o o/av%jenoj dezin#ekcioi ona se ore&a,
odnosno akuje u za,titne o&ote Farhivske #ascik%e i%i
kutijeG6 Dezin#icirana i ore&%jena gradja se s&e,ta u od*
govarajuAe& oretku, ri -e&u se ose/no o,tuju ce%ine #on*
dova, na &esto redvidjeno za njen trajni s&e,taj6
=&e,taj i odr?avanje arhivske gradje
Gradja se u o%ica&a s&e,ta o-ev od rvog reda i rve
regrade, iduAi s%eva udesno, do kraja reda, a zati& od
drugog reda i rve regrade, a isti& na-ino& do os%ednjeg
reda i regrade u o%ici koju ounjava&o6 D donje& zadnje&
redu o%ice u kojoj se gradja s&e,ta tre/a oredjati knjige
koje doti-no& #ondu riadaju, i to re&a &ateriji * na ri*
&er, rvo registre, a de%ovodnike, a zati& o grua&a osta*
%e knjige6 I ri%iko& s&e,taja gradje i knjiga &ora se o,*
tovati hrono%o,ki red ostogeAeg &aterija%a6
; o%o?aju arhivske gradje i knjiga unutar o%ica ostoji
vi,e teorija koje se ug%avno& svode na dva itanja: itanje
%e?eAeg FvodoravnogG i%i stojeAeg Fhorizonta%nogG o%o?aja6
8rednost stojeAeg s&e,taja je, re svega, u to&e ,to gradja
i%i knjige s&e,tene na ovaj na-in o&oguAuju /r?u orijenta*
ciju, a takodje i rona%a?enje i dohvatanje %ak,e nego kod
22 2C
%e?eAeg o%o?aja6 I &aniu%isanje u ovo& na-inu s&e,tanja
je %ak,e, jer ne tre/a o&icati osta%e jedinice Fkutije,
knji*geG da /i se ono ,to se tra?i &og%o izvuAi iz o%ice
i%i s&estiti natrag na svoje &esto6
Osi& najk%asi-nije arhivske isane gradje u naj,ire& s&i*
s%u te re-i, u deou se -uvaju i ove%je, karte, %anovi,
crte?i, %akati, #i%&ske trake, &ikro#i%&ske trake, &agne*
to#onske trake, gra&o#onske %o-e i jo, jedna vrsta &ateri*
ja%a, koja je i kao vrsta jo, u isitivanju, a to su &eha*
nogra#ske trake6 =vaka od ove vrste gradje zahteva ose/nu
ore&u i na-in rukovanja6
8ove%je i di%o&e, ose/no one starijeg datu&a, tre/a
/ri?%jivo -uvati, a naro-itu a?nju tre/a osvetiti e-a*
ti&a na nji&a6 Naj/o%ji na-in za njihovo -uvanje je njihovo
s&e,tanje u kutije o/%ika i ve%i-ine sa&e ove%je, koje se
otvaraju odozgo, a uz to su sna/devene otvori&a sa &e&/rano&
kroz koje &o?e da udje vazduh /ez u%a?enja ra,ine i%i ,te*
to-ina6
+arte, %anovi, crte?i, %akati i s%i-no -uvaju se u ve*
%iki& &aa&a, da se &aterija% ne /i resavijanje& ceao6 Ovo
se -ini u oni& arhivi&a koji ne oseduju secija%ne &eta%ne
or&ane, sa regrada&a na izv%a-enje, u koji&a se ova vrsta
gradje &o?e s%agati jedna na drugu /ez gu?vanja6
Ore&a gra&o#onskih %o-a tre/a da /ude takva da one&ogu*
Ai dodir sa ra,ino&, jer je njen uticaj na %o-u najveAi6
Naj/o%ja ore&a za gra&o#onsku %o-u je ona koju izradjuju
#a/rike, a ored toga dounjena s%aganje& u kartonske
kutije6
Naro-ito zna-ajnu i vrednu gradju kojo& arhiv raso%a?e
svrstava&o u ose/nu gruu, koja s o/ziro& na njen zna-aj i
vrednost iziskuje i ose/an tret&an6 Ova secija%na gradja,
u koju sadaju rariteti i ose/no odvojena gradja, -uva se u
deoi&a od ose/ni& re?i&o&, odvojeno od osta%e gradje
unutar sa&og deoa, o ravi%u u ose/ni& or&ani&a * kasa&a6
.a ovu gradju roisuje se ose/an re?i& kori,Aenja,
raz%i-it od sve osta%e gradje6
Da /i se zna%o ,ta koja od jedinica arhivske gradje,
knjiga i secija%ne gradje s&e,tenih u deou sadr?i, one
68
se o/e%e?avaju6 In#or&ativno sredstvo, koje tre/a da na& ru*
?i odatke, jesu so%jni oisi FetiketeG ovih arhivskih jedi*
nica6 Oni tre/a da na& o&oguAe da uvido& u njih &o?e&o saz*
nati osnovni red i tra?ene odatke o gradji, odnosno knjizi6
Ovi oisi za gradju tre/a da se sastoje iz s%edeAih e%e*
&enata: naziva arhiva ko&e gradja riada, naziva #onda i na*
ziva ode%jka, odnosno organizacione jedinice, kao i naziva
grue i%i odgrue, uko%iko su oni ostoja%i, zati& godine u
kojoj je gradja nasta%a, naziva odredjene jedinice Fkutija,
#ascik%a i dr6G i rason /rojeva red&eta koji se u njoj
na%aze6
Ois za knjige se sastoji iz s%edeAih e%e&enata: naziva
arhiva ko&e knjiga riada, naziva #onda, vrste knjige, go*
dine u kojoj je knjiga nasta%a i rasona /rojeva uko%iko oni
ostoje nr6 kod de%ovodnog rotoko%a, i%i s%ova kod regis*
tara6
Odr?avanje gradje je najva?niji deo tehno%ogije rada,uR
ko&e se u%oga deoa najotunije iskazuje6 Ovo o/uhvataR-itav
niz os%ova i tre/a da ru?i za,titu od /io%o,ke ovrede,
uticaja k%i&atskih iz&ena, #izi-kog roadanja, o,teAenja,
so%jne svet%osti, zara,ivanja i dr6 D -uvanju gradje veo&a
zna-ajnu u%ogu i&aju i konzervacija i restauracija, kao i
&ikro#i%&ovanje6
Izdavanje arhivske gradje na sredjivanje, o/radu i
kori,Aenje
Ovako ore&%jene, s&e,tene i o/e%e?ene arhivska gradja i
knjige s%u?e arhivuI one su njegov sastavni deo6 Nji&a se
koriste radnici arhiva za svoj svakodnevni stru-ni rad, kao
i razni korisniciF rivatno*ravna %ica, istra?iva-i i dr6G6
.a stru-ni rad ona se izdaje radi: o/rade gradje, ku%turno*
rosvetne de%atnosti, u/%ikovanja, &ikro#i%&ovanja,
kserogra#isanja, konzervacije i restauracije,kao i knjigo*
veznici na ovez6 .a kori,Aenje izdaje se -itaonici arhiva,
o,toj s%u?/i radi izdavanja raznih uverenja, a koristi se i
za ozaj&ice van arhiva u vezi sa odr?avanje& nekih na*
ro-ito zna-ajnih sve-anosti i%i iz%o?/i6
69
Izdavanje gradje iz deoa ne &o?e se za /i%o koju od na*
vedenih svrha izdavati stihijno veA za to naro-ito odredje*
ni& ostuko&6 Nji&e se redvidja na-in zadu?ivanja gradje
ute& reversa i%i siskova, na-in izdvajanja gradje iz ar*
hivskih jedinica, kao i na-in njenog vraAanja6
Reverso& i%i sisko& zadu?uje se svaka izdata jedinica,
sa za to odredjeni& odaci&a: #ondo&, signaturo& jedinice
koja se izdaje, njeni& o/i&o&, datu&o& izdavanja i otiso&
onog ko je izdao odnosno ri&io gradju6
Izdavanje gradje vr,i se oda/iranje& tra?ene gradje iz
arhivskih jedinica u koji&a se na%azi6 Na njeno &esto stav*
%ja se airna %ajsna, koja ozna-ava da je doti-ni red&et
izdat, s%u?i i za njegovo %ak,e vraAanje6 Ovako izdvojena
gradja se zadu?uje reverso&6 =av ovaj rad odrazu&eva a?*
%jivo rukovanje gradjo&6
VrsAanje gradje je ostuak koji se srovodi o/rnuti&
na-ino& od izdvajanja i zadu?ivanja6
Hvidencije za ce%okunu arhivsku gradju
Hvidencije koje se rade u deou su: o,ti inventar sa do*
sijei&a #ondova, ois rariteta, toogra#ski okaziva-i i
vodi-i6
O,ti inventar je ois svih #ondova koji sa na%aze u ar*
hivu, a u dosjeu je ois svih os%ova koji su na doti-no&
#ondu o/av%jeni6
8ois rariteta je njihov sisak sa-injen o redno& /roju,
odnosno vre&enu njihovog ristizanja u arhiv, a radi se za
najvredniju gradju koju arhiv oseduje6
.a deta%jno o/ave,tenje o &estu gde se -uva svaki #ond i%i
z/irka, za njihovo %ako i /rzo rona%a?enje, u deou se
izradjuju vodi-i i toogra#ski okaziva-i6 .adatak vodi-a je
da nas rovedu kroz deo, okazujuAi na& istovre&eno koje
#ondove i z/irke se tu na%aze6 (oogra#ski okaziva-i nas
uoznaju sa &esto& gde se ojedini arhivski #ondovi i
z/irke na%aze6
Raz%ikuju se vodi- kroz deo i vodi- kroz ode%jenje6 Vo*
di- deoa sastoji se iz s%edeAih e%e&enata: oznake ode%jenja,
Co
unog naziva ode%jenja, kao i oznake srata i /roja s!"e u
koji&a je s&e,ten &aterija% tog ode%jenja6 Vodi- kroz ode*
%jenje i&a s%edeAe ru/rike: redni /roj #onda u okviru tog
ode%jenja, naziv #onda, njegovu oznaku, grani-ne godine,
srat, so/u i ru/riku nao&ena6
(oogra#skih okaziva-a i&a dve vrste: o #ondovi&a i
z/irka&a i o o%ica&a6 8rva vrsta i&a s%edeAe ru/rike: red*
ni /roj #onda u ode%jenju, oznaku #onda, naziv ode%jka #on*
da, oznaku ode%jka #onda, grani-ne godine #onda, /roj arhi*
visti-kih jedinica Fkutije i dr6G koje ostoje, srat, so/u,
o%icu, red u o%ici, regradu u redu i nao&enu6 Druga vr*
ata sadr?i: oznaku ode%jenja, oznaku srata, /roj so/e, /roj
o%ice, regradu u redu o%ice, /roj #onda u ode%jenju, na*
ziv #onda, oznaku #onda, krajnje godine #onda, naziv ode%j*
ka #onda, oznaku ode%jka #onda, krajnje godine ode%jka #on*
da, arhivske jedinice, /roj arhivskih jedinica koje osto*
je, arhivske jedinice i%i godine &aterija%a koji nedostaje i
nao&enu6
Ova sredstva se koriste s%edeAi& redo&6 8rvo se uzi&a Vo*
di- kroz deo, zati& Vodi- kroz ode%jenje, a zati& (oo*
gra#ski okaziva- o o%ica&a6 D izradi ovih sredstava ide
se o/rnuti& redo& od onog koji s&o nave%i za kori,Aenje
*rvo od o%ice a do ce%ine deoa odnosno od naj&anjeg ka
najveAe&6
.a o/av%janje svih ovih os%ova u deou otre/an je i od*
govarajuAi stru-no o/u-en kadar6 Broj radnika koji Ae o/av*
%jati os%ove u deou zavisi od vi,e #aktora6 :edan od tih
#aktora je i ve%i-ina sa&og arhiva, a sa&i& ti& i deoa6
Deo &ora i&ati o/ez/edjeno i o&oAno*tehni-ko oso/%je za
odr?avanje -istoAe6 =vi& radnici&a &ora /iti zajedni-ko
odgovornost u radu i staranje o overenoj gradji, jer se
ovde u-injene gre,ke najsku%je %aAaju6
8itanja:
)6 +oji su os%ovi u deou arhivaK
06 +ako se toogra#ski ozna-ava deoK
16 +ako se rasoredjuje gradja u deouK
C)
B*, +akva vrsta gradje se -uva u deouK
56 -i&e se o/e%e?avaju jedinice arhivske gradjeK
26 D koju svrhu se izdaje gradjaK
C6 +oje se evidencije vode o gradji u deouK
76 9ta je toogra#ski okaziva- , a ,ta vodi-K
=RHD:IVAN:H AR<IV=+H GRAD:H
Arhivsku gradju s&e,tenu u deoi&a arhiva arhivist ?e%i da
rezentuje javnosti i da o&oguAi njeno svestrano kori,Aenje6
:edan od us%ova da se to ostigne jeste njeno sredjivanje6
=redjivanje arhivske gradje kojo& se stvara niz o/%ika ko*
ji&a se njena sadr?ina ?e%i svestrano rezentirati istra?iva*
-u nije tvorevina novog datu&a6 Ona je, u stvari, stara ko*
%iko i arhivi6
D dugo& vre&ensko& eriodu koji je rotekao na-ini sredji*
vanja su /i%i raz%i-iti6 +ako se %judsko dru,tvo &enja%o, ta*
ko su i ideje o na-inu sredjivanja evo%uira%e i &i Ae&o ih
ovde kroz istorijski tok ukratko, oredjenje& jednih s dru*
gi&a, i rikazati6 D to& s&is%u Ae&o se uoznati sa na-e%i&a
koji su u rotek%i& eriodi&a do&inira%i u sredjivanju
arhivske gradje do dana,njih dana, rateAi istovre&eno i
rodor &oderne arhivske teorije6
Na -e%a sredjivanja arhivske gradje u Hvroi * ostanak i
razvoj *
Iz /rojnih retostavki koje su se od ostanka arhiva do
danas jav%ja%e u og%edu sredjivanja &o?e&o reAi da su se kao
najja-a, odnosno najvrednija u ovo& dugo& eriodu izdvoji%a
-etiri na-e%a odnosno rincia sredjivanja* )6 te&atski i%i
%ogi-ki, 06 re&a orek%u i%i #ondski, 56 registraturski i%i
rovenijencije, i B6 kao najnoviji, u os%ednjih 5o godina,
siste& s%o/odne rovenijencije6
(e&atski rinci
Od )26 veka a sve do o-etka )36 veka ura?njavo se te*
&atski siste& sredjivanja6 Ovaj siste& nije riznavao ni*
kakve okvire koje /i arhivskoj gradji &og%e da na&etnu gra*
nice jednog #onda6 Arhivska gradja se siste&atizova%a a*
straktno, /ez o/zira na njeno orek%o, nr6 re&a &esti&a,
&ateriji, i%i re&a vre&eni&a6 =&atra%o se da Ae se ovakvo&
ode%o&, re&a te&a&a, o sadr?aju gradje, sav%adati sva, o
su,tini i vre&enu nastajanja raz%i-ita gradja i da se ti&e
rona,%o jedno na-e%o 'koje /i &og%o va?iti za sva vre&ena
i za sve uravne odnose'6
Medjuti&, veA u toku )76 veka do%azi do ko%e/anja u ovo&
siste&u6 .aa?ajuAi u rakti-no& radu da se sva arhivska
gradja iak ne &o?e /ez ostatka uk%ju-iti u nared odredjen
%an te&a, arhivisti ovog do/a o-inju da nas%uAuju da je
re,enje ovog ro/%e&a * stvaranje odudarnog odnosa iz&edju
arhiva i registrature6
8ri to&e oni rave jednu gre,ku: za njih nije &erodavan
o/%ik registrature i njeno ri%agodjavanje ustanovi u kojoj
ostoji6 Oni s&atraju da registratura tre/a da /ude ta koja
Ae se ovinovati arhivu i da ana%ogno to&e sve one tre/a
svoju ode%u da sao/raze ode%i u arhivu6 Ovakva shvatanja
dove%a su do toga da &nogo/rojne registrature tog do/a nisu
/i%e ri%agodjene de%atnosti ustanova u koji&a su ostoja%e6
8a iak se i da%je nije vodi%o ra-una o jedinstvu #onda6
Mondski rinci
II steen u sredjivanju arhivske gradje je na-e%o #onda6
Mrancuska /ur?oaska revo%ucija da%a je odsticaj da se
o-etko& )36 veka zao-ne &enjati raksa i u arhivskoj s%u?*
/i6 Nasta%a je otre/a da se aktue%na itanja rada retresu6
A njih je /i%o &nogo6
8ro&ena&a koje su nasta%e u Mrancuskoj Frevo%ucijo&G i Ne*
&a-koj Frestanko& ne&a-kog Ri&skog >arstvaG, dos%o je do
ukidanja &nogih rivi%egija, a sa nji&a i ustanova koje su
na nji&a o-iva%e6 Nasurot ovo&e, ranije stvorene centra%ne
C0 C1
ustanove o-e%e su se sve vi,e razvijati i razgranavati, tako
da sada u&esto jedne ostoji &no,tvo registratura6 8ri%iko&
redaje ovih registratura, odnosno ri%iko& njihovog
reuzi&anja u arhiv, ?e%e%o se, a ,to je i ostvareno, da
ostanu zajedno, kao odredjena ce%ina6
Ovakvi& stavo& do,%o se do situacije u arhivi&a da na jed*
noj strani,ostoje razni crkveni F&anastira, kato%aG, a na
drugoj dr?avni arhivi, a%i ovi jedni sa drugi&a nisu i&a%i
nikakve veze6 +ako su se sa ro&ena&a u dru,tvu &enja%a i
&i,%jenja, /udi%e se nove ideje, tako se i u ro/u@jeno&
istorijsko& &i,%jenju na&etnu%a ideja da ovi &aterija%i,
odnosno te%a u koji&a su nasta%i, kao ne,to ,to je kroz i*
storiju nastaja%o, &oraju zadr?ati svoje staro uredjenje6
Ove granice o-e%e su najre da se o,tuju u Ne&a-koj6 Iz
Ber%inske akade&ije nauka je )7)36 godine otekao red%og
ruskoj v%adi da se razni arhivi ne &e,aju6 Ne&a-ki nau-nici
su na osnovu svoga iskustva istak%i da je za o/radu istorije
korisno da arhivi nasta%i na razni& strana&a, a nakon toga
sjedinjeni na jedno& &estu, u jedno& gradu i%i jednoj
ustanovi, ostanu i da%je ode%jeni, kao u vre&e kada su
stvarani u razni& &anastiri&a, gradovi&a i na drugi& &esti*
&a6
I u ovoj ode%i registrature raznih ustanova Fcrkvenih,
gradskih i dr?avnihG nisu jo, /i%e riznate kao sa&osta%ne
jedinice, nije se i,%o za usostav%janje organske ce%ine nego
je /io sa&o ostignut rakti-an ci%j * nije se dozvo%java%o
da se one raz/ijaju6 Osnov ovoga je %e?ao u iskustvu
nau-nika koji su ?e%e%i da i&aju o/ave,tenja o ode%jeni&
arhivi&a iz raznih krajeva6
Da%ji, jo, otuniji korak ka o,tovanju #onda kao ce%ine
u-injen je u Mrancuskoj6 Mo?e se reAi da je ovde do,%o i
do teoretskog nau,tanja starog &etoda, o ko&e se gradja
sredjiva%a re&a unared ostav%jeni& %anovi&a6
D jedno& rasisu #rancuskih v%asti iz )7B)6 godine, koji*
&a se roisivao na-in uredjenja deart&anskih Fregiona%nihG
i ko&una%nih FgradskihG arhiva, tra?eno je izri-ito 'o,tova*
nje #ondova', odnosno -uvanje istorijski stvorene ce%ine6
CB
8re&a ovo& na-e%u, #ondo& &ora /iti o/uhvaAena sva gradja
koja oti-e od 'nekog organa urave, v%asti, neke korora*
cije i%i orodice'6 (akodje je zahtevano da se unutar #onda
gradja sredi o red&eti&a, a unutar njih hrono%o,ki, ge*
ogra#ski i%i o a/ecedno& redu6
+ao ,to vidi&o, ovaj se rinci odnosio sa&o na -uvanje
#onda kao ce%ine, a%i ne i na njegovo unutra,nje uredjenje6
Ovo nag%a,ava&o jer su se unutar #onda ravi%e te&atske ce*
%ine /ez o/zira na strukturu ustanove u kojoj je stvoren6 8o*
,tovanje #onda se ovde rvi ut uve%o i u na-e%a, &ada ne*
otuno, a takodje i o,tovanje orek%a gradje, a%i jo, ne i
o,tovanje registrature6
No /ez o/zira na to, novo na-e%o, nazvano o uva?avanju
#onda '#ondski siste&', zna-i%o je korak nared6 =tari si*
ste& /io je u teoriji nau,ten i za&enjen novi& siste&o&
koji je o&oguAio zna-ajan re%az od te&atskog ka novo&, re*
gistratursko& siste&u sredjivanja6
Registraturski rinci
Ovaj siste&, koji je kao osnov za sredjivanje arhivske
gradje u arhivu o,ao od siste&a registrature, rvi ut je
ostav%jen )72)6 godine u Dansko& &inistarsko& arhivu6
Da%ju dounu ovog siste&a veA )7236 godine red%a?e ne*
&a-ki arhivist (eodor >ike%, koji se za%agao da arhivska
gradja i u arhivu ostane u ono& oretku kakav je /io u ad*
&inistraciji ri%iko& njenog stvaranja6
8otvrdu svojih nastojanja do/io je >ike% )77)6 godine u
8ruskoj6 (u su od%u-i%i, rvo * da se zvani-na reiska sre*
djuje re&a ad&inistrativni& jedinica&a kod kojih je i na*
sta%a, za raz%iku od #rancuskog siste&a koji je to uzi&ao sa&o
re&a karakteru institucija, i drugo * da oredak dat gradji u
ustanovi u kojoj je nasta%a &ora /iti zadr?an i u arhivu6 Ovo
&i,%jenje /i%o je i zvani-no otvrdjeno u Regu%ativu za
radove na sredjivanju u (ajno& dr?avno& arhivu, u -ije& je
drugo& aragra#u re-eno da Ae se 'sredjivanje sisa u (ajno&
dr?avno& arhivu srovesti re&a rovenijenciji njegovih
sastavnih de%ova'6 D -etvrto& aragra#u ostav%jen je nov
rinci, o ko&e se akti ri%iko& redaje
C5
iz ustanova ostav%jaju 'u redu i sa oznaka&a koje su oni i&a
%i u os%ovno& toku doti-nih nad%e,tava'6 Ovaj rinci se
ro,irio )7326 godine i na osta%e arhive u 8ruskoj6
Istovre&eno kada i u Ne&a-koj, odnosno u 8ruskoj, ovakav
siste& uveden je u raksu i u susedstvu, u <o%andiji, gde je
zvani-no uvodjenje u ?ivot do,%o tek )73C6 godine6 No, u o*
voj ze&%ji siste& je do?iveo uno teoretsko o/raz%o?enje6
8re&a to& o/raz%o?enju, ovaj siste& za svoju osnovu uzi&a
#ond6 8o ovoj teoriji, arhivski '#ond je jedna organska ce*
%ina, a ne z/irka istorijskih rukoisa, a zato &ora zadr*
?ati unutra,nje uredjenje ustanove iz koje je otekao'6 .na*
-i, siste& sredjivanja &ora se ug%avno& ok%aati sa uredje*
nje& registrature od koje #ond oti-e, a zadatak arhiviste
nije da stvara novi siste& veA da restaurira unutra,nji o*
redak registrature, njegovu individua%nost, ono -i&e se on
isti-e6 .na-i * svaki isani doku&enat tre/a da zauz&e ono
&esto koje je zauzi&ao u registraturi6
(i&e je na-e%o gruisanja gradje u sk%adu sa njeni& o*
rek%o& ozna-eno kao rinci rovenijencije6 Ovaj siste&
sredjivanja zvani-no su usvoji%e gotovo sve evroske ze&%je
na Medjunarodno& arhivisti-ko& kongresu u <agu )3)o6 godine6
(i&e je on /io rihvaAen i u &edjunarodni& raz&era&a6
=%o/odna rovenijencija
8ored siste&a koje s&o na/roja%i, u redavanji&a ne&a-kog
arhiviste Ado%#a Brenekea, dugogodi,njeg direktora 8ruskog
tajnog dr?avnog arhiva, koja je u o/%iku riru-nika od na*
s%ovo& AR><IV+DNDH o/javio )3516 godine isto-none&a-ki ar*
hivist Vo%#gang !e,, rvi ut se so&inje i siste& s%o/odne
rovenijencije6
Ovo na-e%o o,tuje jedinstvo i granice #onda, a%i ne i
siste& rada registrature6 8o &i,%jenju njenih rista%ica,
&oderni arhivist je zasnivajuAi svoj rad na 'v%adavini rin*
cia rovenijencije' doseo u zavisnost od registrature, on
je '-inovnik koji nastav%ja os%ove registratora'6 .ato nje*
&u ovaj rinci rovenijencije tre/a da redstav%ja regu%a*
tiv, a ne o/aveznu nor&u6 Ovakav stav &u o&oguAava da ri*
&enjuje u sredjivanju s%o/odno orede%jenje, ri -e&u &o?e,
a%i i ne &ora, da zadr?i ojedine o/%ike ad&inistrativnog
os%ovanja, da stvori nove o/%ike, koje Breneke naziva 'ar*
hivska te%a'6
D ri&eni ovog rincia je va?no da se ?ivot i de%ovanje
ustanove, tvorca gradje, u-ine vid%jivi&6 Medjuti& o &is*
%jenju nekih arhivista, 'kriti-ki raz&otren ovaj rinci o*
kazuje vraAanje na staro, a se na njega &ogu odnositi i sve
ri&ed/e koje su date na #ondski rinci'6
Na-e%a sredjivanja u na,oj ze&%ji
D na,oj ze&%ji rinci rovenijencije je usvojen kao o*
,te na-e%o za sredjivanje #ondova, &ada u radu nekih arhiva
i&a i odstuanja od toga6
D =R =r/iji je Dutstvo za sredjivanje arhivskih #ondova
organa urave, radnih, dru,tveno*o%iti-kih i drugih orga*
nizacija, koje je done%o Arhivsko veAe =r/ije )3C16 godine,
redvide%o kao &oguAa na-e%a u sredjivanju siste& roveni*
jencije i siste& s%o/odne rovenijencije6
8itanja:
)6 9ta je sredjivanjeK
06 +oje rincie sredjivanja oznaje,K
16 9ta je to #ondski a ,ta te&atski rinciK
B6 9ta je to rinci rovenijencioeK
56 9ta o,tuje siste& s%o/odne rovenijencijeK
O ,ti oj&ovi sredjivanja
=redjivanje je arhivisti-ka de%atnost kojo& se arhivskoj
gradji, odnosno njeni& sastavni& de%ovi&a, utvrdjuje sta%no
&esto u okviru jedne ce%ine * izvorne i%i usostav%jene6 (a*
ko se u gradji #or&ira odredjena struktura, u -ije& se ras*
oredu stvara odnosno utvrdjuje odredjen oredak gradje6
=truktura gradje i red u njoj, koji su stvoreni sredjiva*
C2
CC
nje&, o&oguAuju na& orijentaciju i rona%a?enje
ojedinih de%ova6 Da /is&o se &og%i ovi& koristiti,
&oraju na& /iti oznata na-e%a na osnovu kojih je
sredjivanje o/av%jeno6
G%avni redus%ov za kori,Aenje arhivske gradje u /i%o ko*
&e o/%iku jeste red utvrdjen u njoj, ,to se osti?e sredji*
vanje&, koje je z/og toga jedan od osnovnih os%ova u arhi*
vu6 Arhivi se ne /ave sredjivanje& gradje sa&o neke odredje*
ne ustanove, zna-i sa&o nekog #onda, veA se u nji&a sredju*
ju svi doku&enti, sva gradja koju arhivi -uvaju u svoji& de*
oi&a6 Od va%janosti siste&a na ko&e je o-iva%o sredjiva*
nje, kao i od ravi%nosti u njegovo& isunjavanju, zavisi
uotre/%jivost arhivske gradje jednog arhiva6
=a siste&o& je tesno ovezana i raciona%nost os%ova na
sredjivanju6
D na,i& arhivi&a na%azi se sticaje& raznih oko%nosti, jo,
dosta nesredjene gradje, -ije sredjivanje zahteva onovno
stvaranje reda u njoj6 ./og toga je osao na sredjivanju
kvantitativno najose?niji osao u arhivi&a6 .ato Ae jo, ne*
ko vre&e sredjivanje ostati jedan od rvih i najveAih zada*
taka koji se red na,e arhive ostav%jaju6
Danas arhivisti ce%oga sveta, a i na,i, nastoje da gra*
dja ri%iko& njene redaje arhivu /ude u rvo/itno& redu,
,to na& o&oguAava da os%ovi na sredjivanju /udu &anjeg o*
/i&a6 D sa&o& arhivu Ae se red vi,e roveravati i uotunja*
vati nego, kao ranije, nanovo stvarati6 (o naravno, ne is*
k%ju-uje re,avanje nekih na-e%nih itanja koja se /udu oja*
vi%a i o/av%janje jo, &nogih os%ova sredjivanja6
+ada govori&o o sredjivanju isane arhivske gradje, jer
je ona naj/rojnija u na,i& arhivi&a, &ora&o nao&enuti da
arhivista &ora da oznaje i na-in ad&inistracije koji& je
ona stvorena6 (o &u o&oguAava da ronikne u su,tinu doku&en*
ta odnosno #ondova gradje vezanu za trenutak njihovog na*
stajanja i dorinosi ravi%no& sredjivanju gradje u arhivi&a
=redjivanje #ondova radnih i drugih organizacija
Na utu koji jedan arhivist tre/a da redje u radu da /i
od rasturenog &aterija%a do,ao do sredjenog #onda, ostoji
neko%iko #aza i &i Ae&o ih ovde iz%o?iti redo&6
8re nego ,to se ristui sredjivanju gradje o siste&u
rovenijencije i%i s%o/odne rovenijencije, koji su rihva*
Aeni kod nas kao va?eAi rincii, otre/no je o/aviti vi,e
raznih os%ova6
+ako o/a ova siste&a kao osnovu svoga rada redvidjaju
#ondove, tako i arhivist &ora rvo rire&iti o%aznu osnovu
* #ondove, a tek tada ristuiti njihovo& sredjivanju6
Razvrstavanje gradje na #ondove
8re nego ,to se o-ne sa sredjivanje& gradje jednog #on*
da, arhivist &ora da razvrsta arhivsku gradju, odnosno da
#or&ira #ondove6
Razvrstavanje #ondova je osao u ko&e se o&oAu uoredji*
vanja strukture gradje ujedinjuje i%i razdvaja gradja koja se
na%azi u jedno& arhivu6
+ao osnovu rada na #or&iranju #onda, odnosno na razvrsta*
vanju gradje na #ondove, on Ae uzeti e%e&ente kriteriju&a za
#or&iranje #onda6 D =R =r/iji ovi su kriteriju&i #or&u%isani
u D u t s t v u o o d r e d j i v a n j u k r i t e r i *
j u & a o # o r & i r a n j u a r h i v s k o g # o n d a
koje de done%o Arhivsko veAe =r/ije )3276 godine6
Ako je gradja stig%a u arhiv u sredjeno& stanju, ovaj o*
sao neAe redstav%jati ose/an ro/%e&, jer Ae se tada iz*
vr,iti sa&o kontro%a ri&%jene gradje6 Medjuti&, ako je u
arhiv stig%o vi,e #ondova u iz&e,ano& stanju, a jo, ako su i
raz%i-itog orek%a, &ora se ristuiti reg%edu i odvajanju
#ondova6
+ako Ae arhivist, kada se nadje red go&i%o&,nesredjenog
&aterija%a, da reozna ,ta sada u koji #ondK
H%e&enti koji &u u to& os%u &ogu s%u?iti kao utokaz su:
zag%av%ja doku&enta, e-ati, oznake stav%jene na odredjena
&esta u%aznih i iz%aznih doku&enata, adresant i adresat,vr*
sta doku&enta, #or&at, o/%ik i vrsta hartije na ko&e je i*
san, odnosno kod kucanih doku&enata ti s%ova na &a,ini,
&asti%o koji& je isan, ko je na kraju doku&enta * konceta
naveden kao otisnik, njegov o%o?aj u ustanovi, a -ak
C7 C3
-iji i kakvi su ara#i ojedinaca6
+oristeAi sve ono o -e&u s&o govori%i na razvrstavanju gra*
dje arhivista i&a da o/avi vi,e os%ova, i to s%edeAi& redo&:
)6 da izvr,i reg%ed gradje, i iz nje rikui osnovne o*
datke o tvorcu #onda, a to su:
* naziv #onda,
* datu& osnivanja i %ikvidacije, i
* karakter de%atnosti koju je vr,io stvara%ac #ondaI
06 da razvrsta knjige Fde%ovodne rotoko%e, registre, i
drugeG i sa-ini njihov rivre&eni ois o #ondovi&aI
16 da razvrsta sise o #ondovi&a, odnosno da odredi #on*
dovsku riadnost doku&enata os%anjajuAi s e n a D u t s t v o
o # o r & i r a n j u # o n d a 6 =a&o razvrstavanje tre/a
uraditi veo&a a?%jivo, da se ne /i do,%o u situaciju da se
ono ,to je veA /i%o u redu ore&eti6 .ato se &ora aziti da
#ondovi &o?da nisu o&e,ani z/og nea?nje i%i re&a neko&
%anuI
B6 kada razvrsta na #ondove, da razvrsta gradju u okviru
#onda koji je odvojio, i to o organizacioni& jedinica&a uko*
%iko je to &oguAnoI
56 da izdvoji za iz%u-ivanje /ezvrednu gradju, koju sa-i*
njava gradja &asovnog i ,a/%onskog karaktera, kao i knjigovod*
stvenu doku&entaciju re&a odgovarajuAi& roisi&a, odnosno
%ista&a kategorija registraturskog &aterija%a sa rokovi&a, u*
ko%iko iste za nju ostojeI
26 da izdvoji gradju koja riada drugi& #ondovi&a, a koje
arhiv ne oseduje, radi njenog riajanja drugi& arhivi&aI
C6 da sa-ini sisak razvrstanih #ondova sa s%edeAi& e%e*
&enti&a: grani-ni& godina&a tvorca #onda i ko%i-ino& gradje
Fo organizacioni& jedinica&aG, unutar ovih za svako go*
di,te ose/noI i
76 da otvori dosije #onda, od koji& se u na,oj arhivskoj
ter&ino%ogiji odrazu&eva sva doku&entacija o radu na jed*
no& arhivsko& #ondu u toku arhivske o/rade6 D taj dosije nr6
tre/a da udju: istorijske /e%e,ke sa organizaciono& ,e&o&,
siskovi knjiga i gradje koji se sastav%jaju u toku sredji*
vanja, izve,taji o stanju gradje toko& sredjivanja Foso/ito
kod ve%ikih #ondovaG, zaisnici o ,kartiranju i, o/avezno,
zaisnici o rije&u gradje6
Origina%ni doku&enti koji se na%aze u sastavi&a #ondova ne
u%aze u ovaj dosije6
=ve ove os%ove &o?e uraditi sa&osta%no arhivist, odnosno
arhivski o&oAnik, izuzev os%ova navedenih u ta-ka&a 5 i 2,
koji se o/av%jaju ko&isijski Fo -e&u Ae kasnije /iti re-iG, i
o o/av%jeno& os%u se sastav%ja ose/ni zaisnik6
+ada s&o razvrsta%i gradju na #ondove, onda ristua&o
sredjivanju jednog, odredjenog, arhivskog #onda6
Iz/or #onda za sredjivanje
8ri%iko& od%u-ivanja koji Ae #ond uzeti u sredjivanje, ar
*hivist se ne &o?e rukovoditi svoji& a#initeto& re&a
odredje*noj vrsti gradje, kao ni ve%i-ino& #onda i%i s%i-no,
jer o*stoji odredjen stav re&a to& os%u, koji i on &ora
uva?avati6
=redjivanje #onda u jedno& arhivu -esto je dugotrajan o*
sao, z/og -ega, kao i svi osta%i os%ovi, od%e?e %aniranju6
D ovo& %anu ored osta%ih e%e&enata, odredjuje se red os%o*
va na sredjivanju, koji sadr?i iz/or #ondova o va?nosti, od*
nosno rioritetu njihovog zna-aja i otre/a nau-noistra?iva-*
kog rada, kao i stanja gradje na osnovu kojih se odredjuje
redos%ed stru-nih oeracija koje se na nji&a i&aju o/aviti6
U SR Sr 7 i i "r i s t u "$ s ! s r ! % i v$ # u 'r $ % ! ! %# o' $ r 0 i v 5
s ko' 8 o #% $ & $ vi s # o o% # ! ' ov! v $ ) #o s t i i s t $ # $ 'r $ % ! 6 k$ ko
! to r!'ulis$#o P r ! " o r u k o ( o " r i o r i t ! t u
$ r 0 i v s k i 0 8 o # % o v $ i & 7 i r k i &$ s r ! 5
% i v $ # ! i o 7 r $ % u i o " r i o r i t ! t u
s t r u * # i 0 o " ! r $ 4 i $ 6 ko ! ! %o#!l o Ar0ivsko
v!9! Sr 7i ! /:;<- 'o%i #!-
Pi t $ # $ .
)6 +oji e%e&enti o&a?u u razvrstavanju gradje na #ondoveK
06 +oji su os%ovi na razvrstavanju gradjeK
16 +ako se vr,i iz/or #onda za sredjivanjeK
7o 7)
=redjivanje gradje jednog arhivskog #onda
+ada je oda/ran #ond koji Ae se sredjivati, ristua se
sa&o& sredjivanju6
+ao i u svako& os%u, tako i u sredjivanju ostoji redo*
s%ed radova6
Rad na sredjivanju #onda ro%azi kroz dve etae:
* riku%janje odataka za istorijsku /e%e,ku, a na osno*
vu toga i izrada k%asi#ikacionog %ana i &etodskog uustva,
i
* sa&o sredjivanje, koje o/uhvata: iz/or na-e%a za sre*
djivanje, k%asi#ikaciju i siste&atizaciju gradje6
8 r i k u % j a n j ) e o d a t a k a za
i s t o r i j s k u / e ) e , k u
Gradja koja sa-injava jedan #ond sastoji se od doku&enata
istog orek%a koji su i&a%i zna-aj za rad stvaraoca #onda6
Medjuti&, ored o,tih oso/ina, svaki #ond i&a i svoje se*
ci#i-nosti, koje su rezu%tat raznih oko%nosti F#unkcija,
unutra,nja organizacija, ad&inistrativna ode%aG, a koje
-ine da se on raz%ikuje od drugih6
8rvi osao koji se o/av%ja ri sredjivanju je rou-ava*
nje istorije stvaraoca arhivskog #onda i istorije arhivskog
#onda6 Ako se ne oznaje istorija stvaraoca #onda, njegovo
&esto u dru,tveno& siste&u, unutra,nja organizacija, na-in
registraturskog os%ovanja, #unkcija, hrono%o,ki okviri u
koji&a je dejstvovao, kao i stanje gradje, ne &ogu se
ravi%no odrediti vrste os%ova koji redstoje niti njihov
o/i&6
8rou-avanje navedenih itanja o&oguAava izradu istorijske
/e%e,ke o tvorcu #onda i o sa&o& #ondu, na osnovu koje se
izradjuju k%asi#ikacioni %an i &etodsko uutstvo, odnosno
radna instrukcija za sredjivanje #onda6
Istorijska /e%e,ka se, o ravi%u, radi za svaki #ond
ojedina-no, i%i za gruu istorodnih #ondova6
8odaci na osnovu kojih se sastav%ja istorijska /e%e,ka
70
saku%jaju se rou-avanje& %iterature, zakona, raznih roisa,
kao i sa&e gradje #onda koji se ?e%i srediti6
H%e&enti koji se saku%jaju za istorijsku /e%e,ku su
s%edeAi:
* istorijat stvaraoca arhivskog #onda, R
* unutra,nja organizacija stvaraoca arhivskog #onda,
* registratursko os%ovanje i rvo/itna struktura ar*
hivskog #onda, i
* stanje gradje6
Istorijat stvaraoca arhivskog #onda tre/a da o/uhvata s%e*
deAe odatke: naziv #onda, datu& osnivanja, zadatke, #unkcije i
nad%e?nosti, ro&ene naziva, datu& %ikvidacije, kao i naziv
organizacije koja je reuze%a njegove #unkcije6
Materija%i na osnovu kojih se uoznaje&o sa istorijato&
stvaraoca arhivskog #onda su: z/ornici zakona, s%u?/eni %is*
tovi i g%asnici, u/%ikacije o istorijatu ustanove i%i or*
ganizacije, so&enice, riru-nici i encik%oedije raznih vr*
sta, re-nici raznih vrsta F&esta, izraza i s%6G, odgovarajuAa
istorijska i ravna %iteratura, kao i eventua%na %iteratura o
sa&o& tvorcu #onda6
Dnutra,nja organizacija stvaraoca arhivskog #onda o/uhvata
organizacionu strukturu #onda, odnosno njegovu unutra,nju or*
ganizaciju i ode%u izvr,enu na osnovu nje: ode%jenja, ura*
ve, sektore i drugo, a u okviru ovih * odseke, re#erate, s%u?/e
i s%i-no, i to hrono%o,ki, o godina&a, sa svi& ro&ena&a
koje su vr,ene, zati& ,i#re organizacionih jedinica uko%iko su
ostoja%e, takodje sa svi& ro&ena&a6 Ovde sadaju i vrste
os%ova koje su o/av%ja%e organizacione jedinice6
Registratursko os%ovanje i rvo/itna struktura arhivskog
#onda tre/a da ru?e odatke o na-inu vodjenja ad&inistrativ*
nog os%ovanja, da %i je centra%izovan, decentra%izovan i%i
ko&/inovan, i o/uhvataju sve ro&ene u na-inu vodjenja ad&i*
nistracije i evidentiranju gradje6
Izvori za rou-avanje unutra,nje organizacije stvaraoca
arhivskog #onda, kao i za registratursko os%ovanje i rvo*
/itnu strukturu arhivskog #onda se najveAi& de%o& &ogu naAi u
gradji sa&og #onda6 (o su: ured/e i nared/e na osnovu njih,
71
nor&ativni akti Fradne organizacije i%i organaG, zaisnici
Forgana urav%jjanja, raznih ko&isijaG, rasisi, izve,taji,
razna reiska u vezi sa itanje& organizacije ad&inistrativnog
os%ovanja, razni akti o organizaciji, reorganizaciji i ro&eni
nad%e?nosti i dr6
8odaci o stanju gradje o/uhvataju s%edeAa itanja: kada je
#ond reuzet, od koga i u kakvo& stanju, da %i je otun i%i
neotun, ako je neotun gde se na%azi osta%a gradja Farhivi,
/i/%ioteke, &uzeji i s%6GI da %i je o&e,an sa gradjo& drugih
#ondovaI da %i je vr,eno &ikro#i%&ovanje i kada, koji je deo i
kada sni&%jenI o/i& #onda i hrono%o,ke okvire i, na kraju,
#izi-ko stanje gradje #onda6
Ovi se odaci do/ijaju na osnovu s%edeAih &aterija%a: dosi*
jea #onda vodjenog u so%jnoj s%u?/i, akata o ri&oredaji
#onda, zaisnika o ,kartiranju gradje, arhivske knjige i @r6
Dko%iko dosije #onda i%i arhivska knjiga nedostaju, ,to je
-est s%u-aj kod starijih #ondova Fi o #or&iranju i o redu
u%aska u arhivG, tre/a ronaAi doku&ente koji se odnose na
#ond a na%aze se u registraturi sa&og arhiva6
D zavisnosti od zna-aja koji je u dru,tveno& siste&u i&ao
stvara%ac #onda, od s%o?enosti njegovih strukturnih de%ova,
kao i od ko%i-ine i sadr?aja gradje * /e%e,ka &o?e /iti kraAa
i%i o,irnija6 =vaka /e%e,ka se u toku rada &o?e dounjavati
novi& odaci&a6 .ato sa otuna i kona-na istorijska /e%e,ka
radi tek o zavr,eno& sredjivanju #onda6
Na osnovu odataka koji su saku%jeni za istorijsku /e%e,*
ku izradjuju se k%asi#ikacioni %an i &etodsko uutatvo, koji
nisu stati-ni, oka&enjeni veA se u toku rada &ogu &enjatiI
dounjavati i israv%jati6
+ % a s i # i k a c i o n i % a n
+%asi#ikacioni %an je ,e&a na osnovu koje Ae se sredjivati
gradja o arhivisti-ki& rincii&a6 On o/uhvata organizacionu
strukturu regu%isanu sa&ouravni& akti&a, unutra,nju orga*
nizaciju sa svi& ro&ena&a u njoj, sa oznaka&a koje su nosi%e
organizacione jedinice, i to od najveAe do naj&anje6 Dko%iko
se do ovih odataka ne &o?e doAi, odnosno uko%iko se ne &ogu
utvrditi, sa& arhivist sastav%ja k%asi#ikacioni %an6
84
M e t o d s k o u u t s t v o
Metodsko uutstvo je radna instrukcija na osnovu koje se
o/av%ja rad na sredjivanju6 Ono o/uhvata: rinci sredjiva*
nja, organizaciju ce%okunog ostuka ri radu na sredjiva*
nju i redos%ed o/av%janja os%ova6
Ova radna instrukcija tre/a da /ude ,to konkretnija, a ne
da sadr?i uo,tene ostavke, na ri&er, iz Dutstava Arhiv*
skog veAa6
II
I & 7 o r # $ * ! l $ ( " r i # 4 i " $ =
% i v $ # !
+%asi#ikacioni %an i &etodsko uutstvo, zajedno sa isto*
rijsko& /e%e,ko&, o&oguAi%i su na& da odredi&o vrstu i o/i&
rada koji na& redstoji, u sk%adu sa stanje& arhivske gra*
dje #onda koji ?e%i&o da sredjuje&o i sa njegovi& o/i&o&6
(i&e s&o stvori%i redus%ove za neosredan rad sa arhivsko&
gradjo&, za rad na njeno& sredjivanju6
Danas se u na,oj ze&%ji, kako s&o to veA nave%i, u za*
visnosti od stanja gradje, kance%arijskog os%ovanja i ri*
stua-nosti gradje za istra?ivanje, ri&enjuju dva na-ina
sredjivanja arhivske gradje: rinci rovenijencije i rin*
ci s%o/odne rovenijencije6
8rinci rovenijencije6 8o ovo& rinciu uredjenje arhiv*
skog #onda tre/a da odgovara oretku koji je stvoren u re*
gistraturi, a sa&i& ti& i jedinice arhivske gradje i doku*
&enti u nji&a tre/a da zauz&u ono &esto koje su i&a%i u
registraturi6
8rinci rovenijencije se koristi ri sredjivanju ar*
hivskih #ondova starog i novog erioda ako je kance%arijsko
os%ovanje uredno vodjeno i ako je ri to&e, na ri&er,
ri&enjen jedan od s%edeAih na-ina:
* da su o/razovani red&eti i njihovo arhiviranje vr,e*
no o organizacioni& jedinica&a, da su isti evidentirani u
knjiga&a koje su vodjene o organizacioni& jedinica&a, a
75
z a s r e *
oznaka red&eta da se na%azi u de%ovodniku, registru i si*
si&aI
* da su red&eti o/razovani do odredjenog erioda, os%e
-ega se resta%o sa ti&, a gradja je evidentirana i arhivi*
rana o organizacioni& jedinica&a i%i de%ovodni& /rojevi&aI
* da red&eti nisu o/razovani, veA nose de%ovodnu oznaku,
registarsku odrednicu i ,i#ru, i%i sa&o de%ovodnu odnosno
registarsku oznaku, a%i /ez ,i#re, a arhivirani su o orga*
nizacioni& jedinica&aI
* kada je #ond &anjeg o/i&a, a da red&eti u nje&u nisu
o/razovani veA gradja nosi sa&o de%ovodnu oznaku i ,i#ru, i*
%i sa&o de%ovodnu oznaku, dok je arhivirana centra%izovanaI
* kada je gradja evidentirana u o&oAni& knjiga&a i arhi*
virana o arhivski& znaci&a, a knjige su sa-uvane i dr6
8rinci s%o/odne rovenijencije6 Ovaj rinci o,tuje je*
dinstvo i granice stvaraoca #onda, a%i ne i siste& rada re*
gistrature6 .ato se i ri&ena ovog rincia na sredjivanju
gradje ne zasniva na siste&u koji je u ad&inistrativno& o*
s%ovanju ri&enjivao stvara%ac #onda veA na s%o/odno& ore*
de%jenju arhiviste, koji ri to&e &o?e, a%i ne &ora, da za*
dr?i ojedine o/%ike ad&inistrativnog os%ovanja6
8rinci s%o/odne rovenijencije koristi se ri sredjiva*
nju arhivskih #ondova kod kojih kance%arijsko os%ovanje ni*
je isravno, nije u otunosti vodjeno, kada se ono ne o*
k%aa sa organizaciono& strukturo& i s%i-no6 8ri&enjujuAi
ovaj siste&, gradja se naj-e,Ae sredjuje na jedan od s%e*
deAih na-ina:
* o rinciu organizacione strukture tvorca #onda,
* o rinciu de%atnosti i #unkcije stvaraoca #onda,i
* o te&atsko& rinciu6
8 r i n c i o r g a n i z a c i o n e s t r u k t u *
re t v o r c a # o n d a ri&enjuje se, na ri&er, kada
su knjige jednog #onda neuredno vodjene, odnosno ako nisu
uo,te vodjene, i%i ak nisu sa-uvane, a njihova rekonstruk*
cija je neraciona%na, i%i kada se struktura stvaraoca #onda
ovre&eno /itno &enja%a a arhivska gradja koja rati njen
rad nije rasoredjivana u sk%adu sa ro&ena&a u strukturi
#onda i s%6
72
8 r i n c i d e % a t n o s t i i # u n k c i j e
s t v a r a o c a # o n d a o&oguAuje sredjivanje gradje
tako da ono odgovara #unkciji, zadaci&a i de%atnosti stva*
raoca #onda6 Ovaj se na-in ri&enjuje,na ri&er, ri%iko&
sredjivanja #ondova -ija se organizaciona struktura stvara*
oca #onda ne &o?e utvrditi, kada je u registraturi izvr,eno
ve%iko iz%u-ivanje, odnosno kada ve%iki deo gradje nedosta*
je iz /i%o kojih raz%oga a je kori,Aenje o&oAnih knjiga
krajnje neraciona%noI kada ostoje %iste kategorija sa ro*
kovi&a -uvanja i kada je gradja siste&atizovana re&a %isti
koju je odo/rio arhiv6
( e & a t s k i r i n c i se ri&enjuje izuzetno,
i to u s%u-ajevi&a kada stvara%ac #onda red&eto& svoga rada
ru?a s%iku de%atnosti, ,to se utvrdjuje deta%jno& ana%izo&
njegovog rada6
Dotre/a /i%o kog od ovih rincia zahteva njegovu do*
s%ednu ri&enu ri%iko& siste&atizacije gradje6 Do odstua*
nja od ovog do%azi sa&o u izuzetni& s%u-ajevi&a6 8ri&ena
raz%i-itih rincia siste&atizacije unutar jednog rincia
dou,ta se sa&o uko%iko za to ostoje o/jektivni raz%ozi,
kao ,to su to nr6 nedovo%jna ko%i-ina gradje u #ondu, s%o*
?enost i ro&en%jivost strukture stvaraoca #onda i to&e
s%i-no6
+ada se utvrdi o ko&e Ae se od navedenih rincia #ond
sredjivati i kada do/ije od%uka arhiva o sag%asnosti na
red%o?eno Fk%asi#ikacioni %an, &etodsko uutstvo, rin*
ciG, zao-inje se sa neosredni& rado& na sredjivanju gra*
dje6
Rad na sredjivanju gradje jednog #onda ro%azi kroz dve
#aze: k%asi#ikaciju i siste&atizaciju gradje6
+ % a s i # i k a c i j a g r a d j e
Ova #aza o/uhvata vi,e oeracija koje se o/av%jaju re*
&a k%asi#ikaciono& %anu, i to s%edeAi& redo&:
)6 8osao se zao-inje identi#ikovanje& i razvrstavanje&
knjiga o vrsti i organizacioni& jedinica&a6
06 8o,to se u toku k%asi#ikacije gradje u okviru jednog
7C
#onda &ora utvrditi njena riadnost organizacioni& jedinica*
&a, u drugoj etai se k%asi#ikuje gradja na najkrunije or*
ganizacione jedinice, kao ,to su sektori, ode%jenja, odseci,
urave, itd6
16 +ada se zavr,i sa ode%o& na organizacione jedinice,
kao s%edeAa etaa os%a vr,i se k%asi#ikacija u okviru naj*
krunijih organizacionih jedinica, nr6 sektora koji se de%e
na ode%jenja, a ova na odseke, re#erate i druge6 Ova
k%asi#ikacija se uvek vr,i od vi,ih ka ni?i& organizacioni&
jedinica&a6
B6 8osao se nastav%ja s%edeAo& etao&, u kojoj se gradja
re&a vrsti de%i na grue i odgrue F/i%ansi, %atni sis*
kovi, dosjea i s%6G6
56 D etoj etai se gradja k%asi#ikuje o godina&a, a za*
ti& o grua&a i odgrua&a na godi,ta6
26 8o zavr,etku navedenih os%ova, k%asi#icirana gradja
se stav%ja u kutije i%i #ascik%e i za nju se rade rivre&e*
ni so%ja,ni oisi tih kutija, odnosno #ascik%i, sa osnov*
ni& odaci&a o sadr?ini gradje koja se na%azi u kutiji6
C6 8os%ednji osao na k%asi#ikaciji je izrada rivre&enog
oisa kutija6
+ada se govori o k%asi#ikaciji, &ora se dodati jedna va?*
na nao&ena u vezi sa ovi& os%o&, a koja se odnosi na gra*
dju redstavni-kih organa, dru,tveno*o%iti-kih i drugih or*
ganizacija, zati& interesnih zajednica, a i de%egacija6 D
svi& ti& s%u-ajevi&a se vr,i k%asi#ikacija gradje re&a &an*
datno& * iz/orno& eriodu, a u okviru erioda o
hrono%ogiji6
8itanja:
)6 +oji se odaci riku%jaju za istorijsku /e%e,kuK
06 +oji su e%e&enti istorijske /e%e,keK
16 ,ta je k%asi#ikacioni %anK
B6 +akva je instrukcija &etodsko uutstvoK
56 +oji se #ondovi sredjuju o rinciu rovenijencijeK
26 Iz kojih raz%oga se ri&enjuje rinci s%o/odne ro*
venijencijeK
= i s t e & a t i z a c i j a g r a d j e
8itanje siste&acizacije gradje zauzi&a jedno od najva?ni*
jih &esta i u teoriji i u raksi arhivistike6 D oja& siste*
&atizacije uk%ju-eno je vi,e os%ova nau-ne o/rade, sa kraj*
nji& ci%je& da se o/ez/edi /rzo na%a?enje, a sa&i& ti& i sve*
strano kori,Aenje arhivske gradje6
=iste&atizaciji arhivske gradje ristua se os%e o/av%je*
nih os%ova na njenoj k%asi#ikaciji6 +ao i k%asi#ikacija,
tako se i siste&atizacija vr,i redo&, za svaku jedinicu o*
se/no6
Redos%ed radova na siste&atizaciji o/i-no odgovara ste*
eni&a sredjenosti, odnosno nesredjenosti jednog #onda6 .ato
se, zavisno od toga, u rire&i siste&atizacije odredjuje i
red os%ova6
./og ve%ikih raz%ika koje ostoje u konkretni& s%u-ajevi*
&a Fsteen sredjenostiG, &i os%ove na siste&atizaciji ne
&o?e&o svrstati u jednu o,tu ,e&u6 .ato Ae&o ih ovde iz%o*
?iti, iduAi ostuni& redo&, onako kako se oni o/av%jaju, a
stvar je odredjenog #onda koji Ae od os%ova na nje&u /iti
o/av%jen6
Na siste&atizaciji se o/av%jaju s%edeAi os%ovi:
)6 O/rada knjiga6 Ona se vr,i na taj na-in ,to se rvo
utvrdi vrsta knjige6 =%edeAi osao je isisivanje na o&oA*
no& %istu e%e&enata do kojih se do,%o ri%iko& identi#iko*
vanja knjiga, oredjenje& sa gradjo&6 !istiAi sadr?e veA na*
vedene odatke: naziv arhiva, naziv #onda, naziv organizaci*
one jedinice Fode%enje, sektor i dr6G, naziv knjige, godi*
nu, rason /rojeva kod de%ovodnika i%i s%ova kod registara6
O/radjene knjige se oisuju o organizacioni& jedinica*
&a, a ri oisu se redjaju s%edeAi& redo&: zaisnici, re*
gistri odgovarajuAih de%ovodnika, de%ovodnici, a zati& osta*
%e knjige o zna-aju6 Na kraju se oisuju ra-unovodstvene
knjige, takodje o zna-aju koji i&aju6
06 =redjivanje sisa6 Gradja koja je razvrstana na organi*
zacione jedinice i grue i odgrue u nji&a &o?e se sredji*
vati na vi,e na-ina, a to su:
* sredjivanje o registraturski& oznaka&a, ,to zna-i sre*
77 73
djivanje o de%ovodno& /roju, registratursko& /roju, #asciku*
%aciji i ,i#ra&aI
* sredjivanje o te&atici, kada se gradja siste&atizuje
re&a sadr?ini doku&enataI
* sredjivanje o teritoriji, gde se sredjivanje vr,i o
ad&inistrativno*teritorija%ni& jedinica&a Fokruzi&a, srezo*
vi&a, &esti&a i s%6GI
* sredjivanje o vrsti gradje, od -i&e odrazu&eva&o si*
ste&atizovanje o vrsti doku&enta * zaisnici, izve,taji, e*
%a/orati, ana%ize i s%6
56 Mor&iranje red&eta6 Ono se vr,i na dva na-ina: aG o*
&oAu knjiga i /G kartote-ki6
aG +ada su knjige jednog #onda sa-uvane, red&et se #or&i*
ra o&oAu de%ovodne oznake Fde%ovodnog /rojaG, registarske
oznake Fregistarskog /rojaG #asciku%acije i ,i#re6
8ostojanje knjiga je ve%ika o%ak,ica za #or&iranje red*
&eta6 (ako nr6 de%ovodni /roj registruje ostojanje jednog
doku&enta u red&etu6 Raz%i-iti de%ovodni /rojevi &ogu #or&i*
rati red&et re&a rvo& i%i os%ednje& /roju de%ovodnog ro*
toko%a, zavisno od roisa i%i rakse u na-inu vodjenja ad&i*
nistracije stvaraoca #onda6
/G Drugi na-in u #or&iranju red&eta sastoji se u to&e ,to
se oisivanje i siste&atizacija gradje jednog #onda vr,e na
%istiAi&a * kartote-ki6 Ovaj na-in se ri&enjuje kada knjige
#onda koji se sredjuje nisu sa-uvane, a nji&e se &ogu sredji*
vati -itavi #ondovi i%i de%ovi #onda6
8ri%iko& #or&iranja red&eta kartote-ki, svaki se doku&e*
nat i%i deo red&eta oisuje na ose/no& %istiAu6 8ri oisi*
vanju na %istiA, o,to je rethodno rou-io sastav doku&en*
ta, arhivist tre/a da unese s%edeAe odatke: naziv i%i ozna*
ku #onda i organizacione jedinice, njegovu kratku sadr?inu,
datu&, kao i druge e%e&ente koji /i, &o?da, o&oguAi%i da se
doku&enat soji u red&et6 =vaki doku&enat i njegov odgova*
rajuAi %istiA ri to&e do/ijaju iste /rojeve, i to redo& od
rvog do os%ednjeg6 8ounjeni %istiAi s%a?u se oni& redo&
kako su #or&irani, a gradja ostaje na &estu6
Rukovanje %istiAi&a je sretnije nego red&eti&a6 Oni se
3;
&ogu &nogo %ak,e i /r?e sojiti i siste&atizovati nego red*
&eti6 8ri%iko& #or&iranja red&eta arhivist rvo saja odgo*
varajuAe %istiAe a tek onda gradju6 Radni ostuak ri to&e
je s%edeAi: kada je sojio %istiAe u niz red&eta, arhivist
izv%a-i gradju koja nosi iste /rojeve, saja je, sa nje /ri,e
rivre&eni /roj, na njegovo &esto stav%ja signaturu red&eta
kao sta%nu oznaku6
Ovaj na-in se ri&enjuje ri #or&iranju red&eta i u s%e*
deAi& s%u-ajevi&a: kada je gradja /ez #asciku%acije, sa de%o*
vodno& oznako& i%i /ez nje, kao i kad se knjige sa-uvane u
#ondu, iz raznih raz%oga ne &ogu koristiti6
Metod rada sa %istiAi&a o&oguAava i da se gradja /o%je -u*
va, jer se u toku siste&atizacije ne re&e,ta sa &esta na
&esto6
8ri%iko& #or&iranja red&eta, kao njegovi sastavni de%ovi
&ogu se ojaviti #otogra#ije, %anovi, a%/u&i, karte, skice,
ta/e%e, %eci i s%i-no6 Dko%iko su oni ri%ozi red&etu, osta*
ju uz njega, a ako se o #or&atu raz%ikuju * odvajaju se i za
njih se rade uutni %istiAi koji ostaju u red&etu6
Bi/%iote-ki &aterija%i F-asoisi, knjige i dr6G, uko%iko
nisu ri%ozi red&etu, izdvajaju se i redaju /i/%ioteci ar*
hiva6
Mi%&ske i &agneto#onske trake, kao i #otogra#ske %o-e
izdvajaju se iz red&eta i ako su njihovi ri%ozi, a na nji*
hovo &esto se stav%jaju uutni %istiAi6 Ovo se -ini z/og ri*
rode ovih &aterija%a i re?i&a njihovog -uvanja6
B6 8roveravanje i razvodjenje doku&enata kroz knjige6 Ad&i*
nistrativne knjige Fde%ovodni rotoko%i i registriG su ve%ika
o%ak,ica za sredjivanje nesredjenog &aterija%a6 Dz druge
e%e&ente koji se iz njih &ogu izvuAi, one na& s%u?e za
rona%a?enje &esta doku&enti&a, a -ak i u oni& s%u-ajevi&a
kad oni ne&aju nikakvih drugih oznaka se& datu&a, kao i za
roveravanje riadnosti doku&enata odredjeno& #ondu6
Da /i se odredi%a riadnost doku&enata odredjeno& red&e*
tu, svi doku&enti u red&etu se roveravaju i%i o sadr?ini
i%i o registarski& /rojevi&a6
Razvodjenje kao vrsta os%a radi se kod starih i zna*
3)
-ajnih #ondova da /i se svi doku&enti iz red&eta, /i%o da
su iz jedne i%i vi,e godina, sakui%i na jedno& &estu, a da
to ,to je uradjeno /ude ozna-eno i u odgovarajuAi& knjiga&a
* de%ovodnici&a i%i registri&a6
Rad na razvodjenju o/av%ja se na vi,e na-ina, i to u za*
visnosti od na-ina arhiviranja red&eta u registraturi, a%i &u
je zajedni-ko to da se svaki doku&enat iz red&eta razvodi kroz
odgovarajuAe knjige, a signatura koja se uisuje je os%ednja
koju red&et do/ija6
Razvodjenje kroz knjige &o?e se o/aviti na s%edeAe na*
-ine:
aG +ada je red&et arhiviran kroz de%ovodni rotoko%,
/ez o/zira da %i je red&et zavr,en u godini u kojoj je za*
o-et i%i se rote?e kroz neko%iko godina, signatura red*
&eta se uisuje kod svakog de%ovodnog /roja doku&enata ko*
ji sa-injavaju red&et6
/G Ako je red&et arhiviran u registru /ez o/zira ko%iko
je vre&ena trajao, signatura se uisuje od odrednico& od
kojo& su de%ovodni /rojevi red&eta uvedeni u registru6
cG Ako su knjige #onda neotune, signatura se uisuje,
/ez o/zira na na-in arhiviranja, u jednu od onih o&oAnih
knjiga koja u odgovarajuAoj godini ostoji6
dG Dko%iko su doku&enti jednog red&eta zavedeni u vi,e
raz%i-itih knjiga, nr6 red&et se sastoji iz doku&enata za*
vedenih u o,te& i over%jivo& de%ovodno& rotoko%u, red*
&et se ne s&e raz/ijati veA ga tre/a od%o?iti ta&o gde je
arhiviran, u jedno& od rotoko%a, ,to tre/a nazna-iti u dru*
gi& knjiga&a6
eG Ako je gradja uisana u knjiga&a Fde%ovodni& rotoko*
%i&a i registri&aG, a%i se o&oAu njih ne &o?e utvrditi oz*
naka red&eta, i%i ona nije data, ti& red&eti&a se daje
/roj koji do%azi iza os%ednjeg arhiviranog red&eta, a sig*
natura se isto tako razvodi kroz knjige6
#G +ada je gradja /ez oznake #asciku%acije, odnosno /ez
signature, a knjige su sa-uvane, ona rona%azi svoje &esto u
red&etu reko de%ovodnog /roja, i%i reko sadr?aja do*
ku&enata, i%i datu&a6
30
8rire&e za iz%u -ivanje6 8ri%iko& sredjivanja vr,i se deta%jno
izdvajanje gradje za iz%u-ivanje6 Iz gradje koja se sredjuje
izdvajaju se doku&enti &asovnog i ,a/%onskog karaktera
neotre/ni za -uvanje, kao i oni koji ne&aju trajnu vrednost6
Ovo izdvajanje se vr,i re&a %isti kategorija za iz%u*
-ivanje, a uko%iko ona ne ostoji, o s%o/odnoj oceni6
Izdvojeni doku&enti iz%u-uju se ko&isijski6 D svo& radu
ko&isija se rukovodi stru-ni& uutstvi&a o iz%u-ivanju gra*
dje i drugi& zakonski& roisi&a Fu sudstvu, knjigovodstvu i
dr6G i ocenjuje vrednost odataka u doku&entu za razne vrste
istra?ivanja6 Ovo se s&atra naje#ikasniji& na-ino& za,tite
#onda, a istovre&eno je garancija da izdvajanje& neAe /iti
ovredjeni interesi nauke i rakti-nog kori,Aenja doku&enata6
; o/av%jeno& izdvajanju ko&isija sastav%ja zaisnik, ko*
ji od%e?e sag%asnosti odgovarajuAih organa arhiva i tek o
njeno& do/ijanju izdvojena gradja se &o?e uni,titi6
8o o/av%jeno& os%u, za svaki iz%u-eni doku&enat se u de*
%ovodno& rotoko%u nazna-ava da je iz%u-en6
26 8oisivanje red&eta za %e -enje6 .u/ vre&ena, v%aga,
ra,ina, razne k%ice, nea?%jivo rukovanje i s%6 %o,e de%uju
na gradju, te &ogu izazvati neovo%jne os%edice6 (ako &o?e
doAi do o,teAenja, ceanja i%i rasadanja gradje6 .ato je kod
arhivista uvek risutna &isao kako sre-iti i%i /are& u&anji*
ti roadanje gradje6 (o se osti?e odvrgavanje& gradje re*
stauraciji i%i konzervaciji6
8od restauracijo& se odrazu&eva sku raznih #izi-kih i
he&ijskih ostuaka sa svrho& da se o,teAena arhivska gradja
dovede u rvo/itno stanje iii nje&u ri/%i?i6 +onzervacija je
sku reventivnih &era Fhe&ijski& i%i #izi-ki& &etodo&G koje se
reduzi&aju da se sre-i da%je roadanje arhivske gradje6
:edna od etaa na utu stvaranja te za,tite je i evidentiranje
red&eta i doku&enata u nji&a koji&a je ta za,tita otre/na6
8ri%iko& sredjivanja o,teAeni red&eti se stav%jaju u ko*
,u%jice i evidentiraju u unutra,njoj %isti kutije navodjenje&
njihovih signatura6 Istovre&eno se za kutije u koji&a je
ovakva gradja sa-injava ose/an ois6 8o zavr,eno&
93
sredjivanju ova se %ista unosi u dosije #onda, i ta&o -uva6
D zavisnosti od %ana rada arhiva i o,teAenja gradje, ona
se odvrgava restauraciji i%i konzervaciji u %a/oratoriji
arhiva6
C6 =redjivanje doku&enata u red&etu6 =redjivanje& doku&enata
u red&etu usostav%ja se oredak unutar sa&og red&eta6
8red&et se #or&ira, kao ,to s&o vide%i, re&a %ogi-no&
redos%edu radnje6 Ovaj se redos%ed o/i-no ok%aa sa hrono*
%ogijo& i%i /rojevi&a doku&enata6 .ato se i doku&enti sredjuju
u red&etu ovi& isti& redo&6 8oredak o-inje inicijativni&
akto& od koga red&et nastaje, a zati& se doku&enti redjaju o
rastuAe& redu de%ovodnih /rojeva i godina u koji&a su nasta%i
Fovo je o,ti rinciG6
+ako doku&enti koji sa-injavaju red&et &ogu o na-inu na*
stanka /iti raz%i-iti, tako se i u ovo& sredjivanju unutar
red&eta sa nji&a raz%i-ito ostua6 ; svako& od tih ostuaka
tre/a znati s%edeAe:
aG Ako je red&et sastav%jen od doku&enata sa vi,e de%ovod*
nih /rojeva, /i%o da su oni origina%i i%i konceti, sredjiva*
nje se vr,i o /rojevi&a, rastuAi& redo&6
/G Ako je red&et sastav%jen iz vi,e akata sa isti& /ro*
je&, /i%o da su oni origina%i i%i konceti, odnosno koije,
sredjivanje u red&etu se vr,i hrono%o,ki& redo& njihovog na*
stajanja, tj6 rednost se daje ono&e koji je ranije nastao6
cG Ako se osi& origina%a i konceta, kao doku&enata u red*
&etu na%aze i ri%ozi kao njihovi sastavni de%ovi, ostua se
na s%edeAi na-in6
8ri%ozi do/ijaju svoje &esto unutar red&eta, i to tako
,to se redjaju iza origina%a i%i konceata, odnosno roratnog
akta -iji su sastavni deo, oni& redo& kako su nazna-eni u
doku&entu, a uko%iko ovaj nedostaje, onda hrono%o,ki6
+ada govori&o o ri%ozi&a kao de%ovi&a red&eta koji o/*
ja,njavaju i%i otvrdjuju, &ora&o znati da ri%ozi &ogu /iti i
origina%i tudjih #ondova, a -ak i ce%okuni red&eti i da u
to& s%u-aju oni svoje &esto do/ijaju iza onih doku&enata koji
se na njih ozivaju6
dG Ako se red&et sastoji iz doku&enata zavedenih u
vi,e
3B
raz%i-itih knjiga Fnr6 o,ti i over%jivi de%ovodni rotoko%G,
doku&enti se sredjuju hrono%o,ki6
!istovi svakog doku&enta ri%iko& sredjivanja unutar red*
&eta stav%jaju se takvi& redos%edo& da se svaki doku&enat i
njegovi de%ovi &ogu -itati redo& odozgo re&a do%e, kao u
knjizi6 Ovaj je ostuak surotan ono& u registraturi, gde se
doku&enti u red&etu svrstavanju odozdo re&a gore6
76 (ehni -ki os%ovi6 8ri%iko& sredjivanja, uz druge os%ove,
kao ,to je to nr6 #or&iranje red&eta, o/av%ja&o i niz
tehni-kih radnji6 (o su: skidanje &eta%nih saja%ica, sk%a*
njanje neotre/nih o&ota, israv%janje doku&enata resavijenih
o sredini, &enjanje ko,u%jica i%i, ak, stav%janje veAih
red&eta u ko,u%jice od tankog a%i -vrstog aira6
+od svih ovih os%ova va?no je o/ratiti a?nju da se ne
izgu/i veza &edju %istovi&a red&eta koja je do tada /i%a o*
/ez/edjena neki& od &aterija%a koji je u radu odstranjen6
=ve ovo se o/av%ja z/og ekono&ike s&e,taja i z/og %ak,eg
&aniu%isanja6
36 Mo%ijacija6 Radi evidencije gradje koja se na%azi u #ondu
Fotre/e kori,Aenja, u/%ikovanjaG, %istovi svakog red&eta se
nu&eri,u, odnosno na nji&a se vr,i #o%ijacija6 Ovo se radi
o,to se utvrdi oredak doku&enata u red&etu6
8od #o%ijacijo& se odrazu&eva nu&erisanje %istova, a ne
nikako strana, jer se nu&erisanje strana naziva aginacijo&
i ona se na %istovi&a red&eta ne vr,i6 8od %isto& se odra*
zu&eva svaki ko&ad hartije, /ez o/zira koje je ve%i-ine6
=vi %istovi koji i&aju &a kakvu /e%e,ku i%i tekst nu&eri*
,u se na jednoj i%i na drugoj strani6 Ovakvi %istovi nazivaju
se uni& %istovi&a6 =vaki un %ist u red&etu do/ija svoj
/roj, i to o-ev od jedan a da%je6 Brojevi se isisuju na
%icu doku&enta, i to u njegovo& gornje& desno& ug%u6 Ovi se
/rojevi isisuju o/i-no o%ovko&6 8razni %istovi, neounjeni
/%anketi i razni ,ta&ani #or&u%ari, osi& ako su ri%ozi, ne
nu&eri,u se6
8o o/av%jeno& nu&erisanju, na o%edjini red&eta, u do*
nje& %evo& ug%u, ozna-eva se ukuan /roj unih i raznih %is*
tova, odnosno /roj nu&erisanih i nenu&erisanih %istova6 +a*
35
da se izvr,i #o%ijacija svih red&eta u jednoj arhivskoj je*
dinici Fkutiji, #ascik%iG sa/eru se uni i razni %istovi *i
njihov /roj unosi u unutra,nju %istu6
Dko%iko je #o%ijacija izvr,ena u registraturi, tre/a je
uva?avati6
Mo%ijacijo& se #iksira redos%ed svih %istova u jedno& red*
&etu, ,to na& o&oguAava da se red&et ,to /o%je sa-uva, a is*
tovre&eno na& ru?a &oguAnost da se, ako dodje do nekih te,*
koAa oko red&eta, njegov red /rzo o/novi6
%o6 8e -atanje6 Arhivska gradja se e-ata o zavr,eno& sre*
djivanju6
.a raz%iku od ad&inistracije, gde je e-at ored otisa
najva?niji dokaz autenti-nosti akta, kao sredstvo za overava*
nje arhivskih doku&enata e-at i&a druga-iju na&enu6 On na&
okazuje v%asni,tvo doku&enta, odnosno njegovu riadnost od*
redjeno& arhivu6 .ati& je on i jedna vrsta o/ez/edjenja doku*
&enata i knjiga6 D s%u-aju da doku&enti i%i knjige nestanu,
e-at Ae o&oAi da se vrate v%asniku6
D doku&entu e-at se stav%ja na ono &esto, razninu, koje
ne&a teksta, azeAi ri to&e da se ne o,teti tekst6 Dz ogro&nu
&asu autenti-nih arhivskih doku&enata uvek nastaje i izvestan
re%ativno &a%i /roj #a%si#ikata6 Da /i se sre-i%a &oguAnost
takvih nastajanja, e-at arhiva se nikad ne stav%ja na kraju
teksta, kako se -ini u ad&inistraciji, veA, kao ,to s&o to
rek%i, iz&edju redova6
D knjiga&a se e-at otiskuje na vi,e &esta, odnosno na
vi,e %istova, na raznina&a, i to iz istih raz%oga kao i na
doku&enti&a6
))6 =igniranje red&eta6 =igniranje je znak rasoznavanja
arhiva%ija6 Ona ozna-ava o%o?aj arhivske jedinice u strukturi
#onda6 D na,oj arhivisti-koj ter&ino%ogiji od signaturo& se
odrazu&eva oznaka arhivske jedinice i%i skuine, utvrdjene na
osnovu strukture gradje, a izra?ene s%ovi&a, /rojevi&a, i%i
zajedno * ko&/inacijo&6 8o&oAu signature se utvrdjuje sta%no
&esto red&eta u jedno& #ondu, i o&oAu nje se red&et ro*
na%azi6 ./og toga se i arhiva%ije u deou s&e,taju ta-no re&a
signaturi6
32
=igniranje je de%ikatan osao6 Arhivisti-ko signiranje se
vr,i na red&etu koji je #or&iran, roveden i razveden kroz
knjige6 O/av%ja se na taj na-in ,to se signatura renosi na
svaki %ist, re&a raksi koju je utvrdio stvara%ac #onda Fna
rednjoj i%i zadnjoj strani doku&enta, u donje& desno& ug%uG6
=ignirani red&eti se s%a?u u arhivskoj jedinici Fkutiji,
#ascik%iG rastuAi& redo&, od najni?eg ka najvi,e& Fkao %isto*
vi u knjiziG, sti& ,to je strana na kojoj je isisana signa*
tura okrenuta nagore6
Dko%iko je red&et stav%jen u ko,u%jicu, signatura se is*
isuje i na njoj, i to na isto& &estu kao i na red&etu6
)06 Izrada unutra ,nje %iste6 .a svaku jedinicu Fkutiju,
#ascik%uG koja je sredjivana, u toku tog os%a izradjuje se
unutra,nja %ista6 Ova %ista se ou%arno naziva %i-no& kar*
to& te kutije i%i #ascik%e, jer odaci koji se ovde unose daju
s%iku sadr?ine6 D ovu %istu se unose s%edeAi odaci: naziv
arhiva, naziv #onda, naziv ode%jenja i%i grue, godina, oznaka
#ascik%e * kutije, rason /rojeva red&eta, ukuan /roj
red&eta, ukuan /roj %istova Funih i raznihG /rojevi
red&eta koji nedostaju i%i onih koji ostoje Fkod &anje
ko%i-ine red&eta koja je sa-uvanaG, signature red&eta koje
tre/a %e-iti6
8ri%iko& izrade unutra,nje %iste ose/nu a?nju tre/a o/*
ratiti sadr?ini arhivske gradje koja se na%azi u jedinici za
koju se %ista radi6 !ista &ora sadr?avati najre o,ti re*
g%ed sadr?ine, a zati& kratak ois svih zna-ajnih red&eta
koji se u njoj na%aze Fzakoni, ukazi, rasisi, zaisnici,
nor&ativni akti i dr6G sa njihovi& signatura&a6 !ista se
zavr,ava otiso& %ica koje je %istu, odnosno,kutiju o/ra*
di%o, kao i datu&o& kad je sredjivanje zavr,eno6
Dnutra,nju %istu tre/a raditi u dva ri&erka6 :edan se
stav%ja u kutiju i%i #ascik%u, a drugi stoji kod %ica koje
radi na sredjivanju, kao in#or&acija u toku rada a o o*
/av%jeno& os%u rik%ju-uje se dosijeu #onda6
)16 =o%jni ois * etiketa6 +ada su zavr,eni svi os%ovi sa
gradjo& unutar kutije, re%azi se na izradu so%jnjeg
3C
oisa i%i etikete kutije6 Htiketa sadr?i veA navedene odat*
ke: naziv arhiva, naziv #onda, naziv organizacione jedinice
Fode%jenje odseka, grue, re#erataG, godinu, #ascik%u i ras*
on /rojeva red&eta u kutiji6
Ova se etiketa isisuje &aterija%o& trajnijeg karaktera
*tu,e&, &asti%o& i%i /ojo& za ?igove6 ./og ,to %ak,e uotre*
/e * kori,Aenja u toku da%jeg rada, reoru-uje se da s%ova
koji&a se isunjava etiketa /udu krunija, radi kasnijeg
%ak,eg -itanja6
)B6 8oisivanje kutija sredjene gradje6 Na kraju sredji*
vanja, kada s&o o/avi%i sve navedne os%ove, da /i se usta*
novi%o /rojno stanje jedinica Fkutija, #ascik%iG u odredje*
no& #ondu, vr,i se njihova nu&eracija6 Na njih se stav%jaju
rivre&eni /rojevi, od /roja ) a da%je, i to oni& redo& ko*
ji& su sredjivane6 8oto& se oisuju kutije sredjene gradje,
i to se unose odaci sa etikete6 8re&a o/av%jeno& oisu,
sav sredjeni &aterija% se redaje zaisni-ki deou arhiva6
8oise gradje /i tre/a%o raditi u naj&anje dva ri&erka, a
neka iskustva kazuju da je naj/o%je u tri ri&erka6 :edan
ri&erak ostaje radniku i%i grui radnika koji su #ond sre*
djiva%i kao okriAe za o/av%jani osao, drugi se o/avezno u*
%a?e u dosje #onda, dok treAi tre/a da os%u?i radniku deoa
koji Ae da%je raditi sa to& gradjo& kao sredstvo za razne in*
#or&acije6
D o d a t n i o s % o v i na s i s t e & a t i z a ci j i
Ovih )B os%ova koje s&o nave%i redo& su o/avezni os%ovi
koji se o/av%jaju ri%iko& svakog sredjivanja6 No ri%iko&
rada na siste&atizaciji gradje &ogu se ojaviti jos neki
os%ovi i radne oeracije, koje je u toku rada takodje
otre/no o/aviti6 (i os%ovi su s%edeAi:
=vodjenje raz%i -itih ,i#ara jedne organizacione jedinice
na jednu6 +od ve%ikog /roja #ondova socija%isti-kog erioda
do uvodjenja Dred/e iz )35C6 godine de,ava%o se da je stva*
ra%ac #onda -esto &enjao ,i#ru organizacione jedinice, i%i
je ak jedna ,i#ra /i%a ista za vi,e njih6 .adatak je arhivi*
ste @a te gre,ke ad&inistracije isravi i da ,i#ru svede na
jednu, jedinstvenu za organizacionu jedinicu6 (o se -ini na taj
na-in ,to se sakue sve ,i#re koje su ostoja%e u toj je*
dinici, a kao kona-na se uz&e os%ednja i unosi se u signatu*
ru, dok se osta%e recrtaju * odnosno ostaju neva?eAe6
Dtvrdjivanje redos%eda organizacionih jedinica odnosno gru*
a, unutar jednog #onda6 D s%u-ajevi&a kada redos%ed organi*
zacionih jedinica u jedno& #ondu nije nazna-en, ostua se na
s%edeAi na-in6 =iste&atizovana gradja organizacionih jedinica
se raz&e,ta tako da se kao kriteriju&i za raz&e,taj odnosno
kao osnovno &eri%o uzi&a sadr?ina gradje, tj6 njen zna-aj, a
se o zna-aju koje i&a vr,i i rasoredjivanje, od najva?nije
ka &anje va?noj6
=redjivanje i u/acivanje naknadno ri&%jene i%i ronadjene
gradje i revizija gradje6 ;si& ova dva os%a koji se rade u
toku sredjivanja, os%e zavr,enog rada na sredjivanju #onda
&ogu se ojaviti otre/e za o/av%janje jo, dve radne oe*
racije, koje takodje sadaju u o/%ast sredjivanja i koje se
&oraju o/aviti uko%iko se javi otre/a za nji&a6 (o su os* $
%ovi: sredjivanja i u/acivanja naknadno ri&%jene i%i ro*
nadjene gradje i revizija gradje6
aG D s%u-aju da arhiv os%e zavr,enog sredjivanja jednog
#onda ri&i jo, &aterija%a koji riada #ondu koji s&o veA
sredi%i, ostuak zavisi od toga da %i su to ojedina-ni
doku&enti i%i red&eti i%i je veAa ko%i-ina novodo/ijene gra*
dje6 8ojedina-ni red&eti i doku&enti se u/acuju na odgova*
rajuAa &esta, u red&ete odnosno jedinice koji&a riadaju6 Na
nji&a se &enjaju /rojevi %istova u red&etu, i%i se sredjuju i
nu&eri,u %istovi kao kod rada ri%iko& siste&atizacije gradje6
Nasta%e ro&ene unose se u unutra,nju %istu jedinice6 VeAa
ko%i-ina novodo/ijene gradje se ose/no sredjuje o isto&
ostuku kao ,to je vr,ena siste&atizacija gradje Fos%ovi )*
)BG, a zati& se dodaje na kraju sredjenog #onda6 Dko%iko je
gradja veA i inventarisana, nasta%e ro&ene u sastavu gradje
#onda se unose u odgovarajuAe ru/rike inventara #onda * ru/rika
'ri&ed/a'6
37
33
/G Revizija gradje je osao koji se radi na sredjenoj
gradji jednog #onda6 (o& ri%iko& sredjena gradja od%e?e
*reviziji, kada se vr,e eventua%ne isravke, iz&ene i doune u
unutra,njoj %isti6
)6 ,ta je to siste&atizacije gradjeK
06 +ako se vr,i o/rada knjigaK
16 +ako se #or&ira red&et o&oAu knjigaK
B6 9ta je to kartote-ki na-in #or&iranja red&etaK
56 .a,to se vr,i roveravanje doku&enataK
26 Na koje na-ine se vr,i razvodjenje kroz knjigeK
C6 +ako se vr,i iz%u-ivsnje gradjeK
76 9ta se -ini sa o,teAeni& doku&enti&aK
36 +ako se doku&enti sredjuju u red&etuK
);6 Na koji na-in se vr,i #o%ijacija doku&enataK
))6 Iz kojih raz%oga se vr,i e-atanje gradjeK
)06 9ta je signatura, a ,ta signiranje red&etaK
)16 .a,to se radi unutra,nja %istaK
)B6 +ako se vr,i ois jedinica sredjene gradjeK
)56 +oji odaci sa-injavaju so%ja,nju %istuK
)26 9ta su to dodatni os%ovi na siste&atizacijiK
=redjivanje %i -nih i orodi -nih #ondova
+ada s&o u o-etku iz%aganja o sredjivanju govori%i o na*
stanku gradje, rek%i s&o da arhivsku gradju &ogu da stvara*
ju i ojedinci * #izi-ka Iica6 Ovakva gradja risti?e u ar*
hive kao ok%on i%i otkuo& od rivatnih %ica6
I za ovu vrstu gradje va?i ravi%o kao i za ovu nasta%u
u radu ravnih %ica: &aterija% koji je nastao rado& jedne
%i-nosti, i%i orodice u toku njihovog ?ivota, tre/a tre*
tirati kao #ond, kao jednu ce%inu6 (ako se i sku doku&ena*
ta organski nasta%ih u toku ?ivota i rada %ica koje je i&a*
%o zna-ajnu u%ogu u dru,tveno& ?ivotu naziva %i-ni& #ondo&
tog %ica6
Osi& %i-nih, u arhivi&a &ogu ostojati i orodi-ni
#ondo*vi, koji su rirodan nastavak %i-nog #onda6
8orodi-ni #ond nastaje ?ivoto& i rado& -%anova orodica
koje su u ro,%osti i&a%e neku zna-ajnu u%ogu6
Arhivska gradja %i-nih #ondova znatno se raz%ikuje o
sa*stavu i karakteru od arhivske gradje #ondova koje s&o do
sada uozna%i6 Ona se u veAini s%u-ajeva sastoji od
ose/nih, razdvojenih %i-nih dokuinenata, koji nisu
#or&irani u red&e*te kako je to s%u-aj u #ondovi&a koji
su os%ova%i o neko& registratursko& rinciu6 Ovi
doku&enti o svojoj #or&i i sadr?aju &ogu /iti veo&a
raz%i-iti6
8ri #or&iranju ovih #ondova, osi& kriteriju&a koje
s&o veA nave%i, tre/a i&ati u vidu jo, i s%edeAe
e%e&ente:
* %i-ni #ond &ora i&ati odredjeni o/i&, jer se #ondo&
ne &ogu s&atrati ojedina-ni doku&enti koji, iako
zna-ajni, nisu dovo%jni da osvet%e ?ivot i rad ojedinca,
tvorca #on*daI
* uko%iko se u #ondu nadje i gradja koju je ojedinac
sa*
kuio kao ko%ekcionar, ista se &o?e tu zadr?ati uko%iko je
to vo%ja zave,taoca i%i ako arhiv nije #or&irao z/irku za
tu vrstu doku&enata Fz/irka #otogra#ija, %akata i dr6GI
* ako se u #ondu nadje arhivska gradja nasta%a rado&
in*
stitucija, tre/a da se oi,e i rioji odgovarajuAe&
#ondu,
o -e&u se ose/no nazna-ava u istorijskoj /e%e,ci6 ;
rio*
jenoj gradji se sa-injava ois sa signatura&a koji se u%a*
?e u dosje %i-nog odnosno orodi-nog #onda, kao i onog
#on*
da ko&e je gradja riojena6
NRa z i v i grani-ne godine #onda
+ao ,to se to -ini za #ondove nasta%e rado& ravnih
%ica, tako se i ovde gradja reg%eda da /i se rikui%i
odaci za naziv #onda, odnosno datu& osnivanja i
%ikvidacije i dr6,
Naziv %i-nog #onda -ine i&e i rezi&e %i-nosti -iji& je
rado& #ond nastao, a orodi-nog * rezi&e orodice6
Grani-ne godine F'datu& osnivanja i %ikvidacije'G %i-nog
#onda su godina rodjenja i godina s&rti stvaraoca #onda, od*
nosno
kod
orodi
-nog su to godina rodjenja najstarijeg i godina
s&rti naj&%adjeg -%ana orodice6
);)
%oo
=redjivanje gradje %i-nog #onda
I kod %i-nih #ondova gradja se za sredjivanje oda/ira
re&a va?nosti i rioritetu #ondova, kako je to regu%isano
8reoruko& Arhivskog veAa iz )32C6 godine6
Ako je arhivska gradja %i-nog #onda sredjivana veA kod
tvorca #onda, i tada utvrdjen njen oredak, u arhivu se
ri&enjuje rinci rovenijencije6
Nesredjena i rasuta gradja %i-nog #onda sredjuje se u arhivu
na osnovu o,te siste&atizacione ,e&e, a%i se, re&a sastavu i
sa-uvnosti gradje, za svaki #ond utvrdjuje siste&atizaciona ,e&a6
=redjivanje o/uhvata s%edeAe os%ove:
A6 8 r o u - a v a n j e i s t o r i j e t v o r c a # o n da
i i s t o r i j e # o n d a
8rou-avanje istorije tvorca #onda i istorije #onda, na os*
novu -ega se izradjuje istorijska /e%e,ka6 Ona sadr?i: /io*
gra#iju, genea%o,ke ta/%ice, o/i&, hrono%o,ke okvire arhiv*
ske gradje, stanje, zna-aj i drugo6
B6 Izrada siste&atizacione ,e&e sa &etodski& uutstvo&
Izrada siste&atizacione ,e&e za taj #ond, sa &etodski& u*
utstvo&, koja se izradjuje na osnovu o,te siste&atizacione
,e&e, a zati& ode%a gradje na grue, te sredjivanje u okvi*
ru grua i red&eta unutar njih6
8re&a so%jnje& o/e%e?ju i sadr?aju, doku&enti %i-nog
#onda se na osnovu o,te ,e&e de%e na seda& grua s%edeAi&
redo&6
!i -ni doku&enti, u koje sadaju: kr,tenica, svedo-anstva o
,ko%ovanju, doku&enti o vojnoj o/avezi, svi doku&enti o
s%u?/ovanju, ven-anica, u&r%ica i drugo6 =redjivanje se vr,i
re&a vrsta&a koje s&o nave%i, a unutar njih hrono%o,ki6 Ovi
doku&enti zvani-no svedo-e o tvorcu #onda6
I&ovinsko*ravni doku&enti, u koje sadaju: akti o ravu
Io0
na osed Ftaije, testa&enti, kuorodajni ugovoriG, ra-uni o
gradnji kuAe, stana i s%6, a to zna-i doku&enti koji svedo-e
o i&ovinski& ri%ika&a tvorca #onda6 Ovi doku&enti se
sredjuju re&a vrsta&a i hrono%o,ki6
Doku&enti de%atnosti, koji su najraznovrsnija grua, sadr?e
arhivsku gradju s%u?/ene, o%iti-ke, dru,tvene, nau-ne,
u&etni-ke i druge de%atnosti, zavisno od toga kojo& se de%at*
no,Au tvorac #onda /avio Frukoisi nau-nih i knji?evnih de%a,
studije, rasrave, -%anci, govori, &e&oari i dr6G6 =redjiva*
nje se vr,i re&a vrsta&a de%atnosti i vrsta&a doku&enata
i,uko%iko je &oguAe, hrono%o,ki6
8reiska, odnosno grua koja sadr?i is&a raz%i-ita i o
#or&i i o sadr?ini6 Ona se de%i na: is&a tvorca #onda
Fkonceti, koije i neos%ata is&aG, is&a koja su razna
%ica i institucije uuti%i tvorcu #onda, orodi-na is&a6
aG 8is&a tvorca #onda se sredjuju hrono%o,ki6
/G 8is&a uuAena tvorcu #onda u zavisnosti od ko%i-ine,
&oguAe je srediti na tri na-ina: re&a az/u-no&, odnosno a*
/ecedno& redu adresanata, te&atski i hrono%o,ki6
cG 8orodi-na reiska, koju sa-injavaju is&a -%anova o*
rodice i drugih srodnika tvorca #onda, grui,e se re&a -%a*
novi&a koji i,u, a sredjuje o steenu srodstva i unutar o*
vih hrono%o,ki6
Arhivska gradja raznih %ica o tvorcu #onda, koju -ine: re*
#erati, recenzije, kritike, ise-ci iz novina, nekro%ozi i dr6,
sredjuje se te&atski i o vrsta&a, a zati& hrono%o,ki6
I%ustrovani &aterija%, koji osredno govori o tvorcu #onda a
ne &o?e se o/uhvatiti ni jedno& od navedenih grua: #o*
togra#ije, razg%ednice i drugo6 Ova grua se sredjuje re&a
vrsti6
Arhivska gradja srodnika tvorca #onda, u koju sada gradja
-%anova orodice, grui,e se o redu srodstva svakog srodnika
Fsuruga, deca itd6G, unutar kojih se sredjuje re&a od*
govarajuAoj ,e&i za sredjivanje %i-nih #ondova6
8o o/av%jeno& sredjivanju za gradju se rade unutra,nje
%iste i so%jni oisi, a izradjuje se i ois sredjene gradje
redi redaje deou6
Io1
= o/ziro& na zna-aj koji tvorci %i-nih #ondova i&aju, za
njih se ored su&arnog, radi i ana%iti-ki inventar6 Doredo
sa rodo& na nje&u izradjuju se i&enski i te&atski registri6
=ignaturu red&eta kod %i-nog #onda -ine oznaka i /roj o*
,teg inventara, kao i /roj ana%iti-kog inventara6
8itanja:
)6 ,ta je %i-ni, a ,ta orodi-ni #ondK
06 +oje e%e&ente &ora zadovo%jiti %i-ni #ondK
16 +oje grue redvidja o,ta siste&atizaciona ,e&aK
B6 +akva je to grua 'doku&enta de%atnosti'K
=redjivanje z/irki
Ovde Ae&o govoriti o sredjivanju z/irki koje su naj-e,Ae
u na,i& arhivi&a, a to su z/irke: geogra#skih karata,
%akata, #otogra#ija i varia6
Geogra#ske karte
.na-aj geogra#skih karata kao istorijskih izvora je rvo*
razredan6 =vojo& gra#i-ko& rirodo&, ta-no,Au i raznovrsno,Au
svrhe, karte su neza&enjiv izvor za istra?ivanje u razni& o/*
%asti&a nauke6
+ao arhivska gradja, karta se neki& svoji& karakteristika*
&a raz%ikuje od osta%e gradje6 Ona je %ani&etarski doku&e*
nat, -ija rvenstvena karakteristika nije rukois veA crte*
u ta-noj raz&eri6 Ona je, uz to, u&anjena i ravna s%ika de%a
.e&%jine ovr,ine, o/jektivno i /ez%i-no utvrdjena6
Ova vrsta doku&enata sa %ikovni& redstava&a &o?e sa&o u
jedno& rikazu ru?iti o/ave,tenja o vi,e -injenica, kao ,to
su nr6 ona geogra#ske, o%iti-ke, ku%turne rirode, i%i ona
o zvani-ni& granica&a, vrsta&a ku%tura, v%asni,tvu, utevi&a,
reka&a i s%6
(a o/ave,tenja ovi doku&enti &ogu da ru?e u raz%i-iti&
raz&era&a, i to kao: aG reg%edne karte F%:0oo6oooG /G to*
ogra#ske karte F%:%o6ooo do %:0oo6oooG i cG katastarske
104
karte F%:%o6oooG6
8o svo&e orek%u, geogra#ske karte koje se na%aze u arhivu
&ogu /iti: ri%ozi sisi&a, ose/ni, sa&osta%ni ode%jci #onda i
ose/ne z/irke6
Geogra#ske karte koje su ri%ozi sisi&a ne odvajaju se,
No ako se iz tehni-kih raz%oga, jer se z/og ve%ikog #or&ata
te,ko i%i nikako ne &ogu -uvati u nor&a%ni& rega%i&a za akta,
&oraju odvojiti, s&e,taju se ose/no, na za to odredjeni&
&esti&a6 Na njihovo &esto u red&et se stav%ja uutni %istiA6
8ose/ni, sa&osta%ni ode%jci #ondova ovezani su sa ri*
adajuAo& rukoisno& gradjo& i jedni /ez drugih nisu razu&*
%jivi6 (o je s%u-aj nr6 kod katastarskih karata, ze&%ji,nih
karti i s%6 Ovi se ode%jci sredjuju o rinciu rovenijenci*
je, re&a orek%u, odnosno zadr?ava se reuzeti oredak onog
za -iji su osao karte nasta%e6
+ao ose/ne z/irke, geogra#ske karte se revashodno sre*
djuju re&a vrsta&a, a unutar ovako #or&iranih grua * re*
&a toogra#ski& ravi%i&a6
=redjivanje re&a vrsta&a o%azi od na&ene karte i de%i ih
tio%o,ki na o,te i secija%ne6 Ove druge &ogu /iti nr6
karte ,u&skih ovr,ina, re-ne karte, karte uteva, dru&ova,
?e%ezni-ke karte itd6 Dnutar ovih da%ja ode%a se vr,i re&a
teritoriji, ri -e&u se o,tuje hrono%ogija re&a datu&u
izdanja karata6
Ma%e z/irke Fo svo&e o/i&uG sredjuju se hrono%o,ki re&a
datu&u izdanja &aa i karata, a kod da%jeg rira,taja re&a
do%asku u arhiv6
8%akate
Ova z/irka i&a nesu&njiv zna-aj i za o,tu i za %oka%nu
istoriju6 8ode%a ove z/irke roizi%azi iz karaktera &ateri*
ja%a, a je tako sa-injavaju %akati, o/jave Frog%asi, o/*
znane, og%asiG i %eci6
=redjivanje ove z/irke o/uhvata: reg%ed gradje i razvrs*
tavanje o eriodi&a i izradu k%asi#ikacionog %ana i &etod*
skog uutstva6
8reg%edo& gradje riku%jaju se osnovni odaci o sastavu
z/irke, ,to o&oguAava njeno razvrstavanje na eriode6
Io5
8re&a Dutstvu o sredjivanju ./irke %akata, gradja se
razvrstava na s%edeAe eriode: AG gradja do )3)76 god6, BG
)3)7*)3B) Feriod +ra%jevine :ugos%avijeG, VG eriod )3B)J
)3BB, i GG =ocija%isti-ki eriod6
Izradi k%asi#ikacionog %ana i &etodskog uutstva za
z/irku ristua se o zavr,eno& razvrstavanju6
+%asi#ikacioni %an se izradjuje na osnovu o,te k%asi#i*
kacione ,e&e koja o/uhvata s%edeAe grue de%atnosti dru,tva:
)G organe v%asti, urave i javnih s%u?/i, 0G vojsku i od/ra*
nu, 5G ravosudne organe, BG dru,tveno*o%iti-ke organizacije,
dru,tva i udru?enja, 5G rosvetu, nauku i ku%turu, 2G
zdravstvo i socija%nu za,titu, CG rivredu i /ankarstvo, 7G
verske organizacije i 3G osta%o6
D okviru ovih osnovnih grua gradja se da%je razvrstava
na odgrue, ose/no za svaki eriod6 9e&a razvrstavanja na
odgrue se razradjuje u zavisnosti od sadr?ine raso%o?ivog
&aterija%a6
Gradja odgrua u okviru osnovnih grua &o?e se srediti,
na ri&er, kod organizacija od vi,ih Fzna-ajnihG ka ni?i&
F&anje zna-ajni&G, i%i o az/u-no& redu6
D odgrua&a gradja se &o?e srediti te&atski i vre&enski6
=redjivanje se rvo vr,i o te&atici koju na& gradja ru?a,
i to az/u-ni& redo&6 (ako nr6 u eriodu )3)7*)3B)6 godine
grua organa v%asti, urave i javnih s%u?/i, u svojoj od*
grui Iz/ori, de%i%a /i se na s%edeAe te&atske grue:
* O/%asni iz/ori,
* O,tinski iz/ori,
* =ku,tinski iz/ori6
D okviru datih te&atskih grua da%je sredjivanje se vr,i
vre&enski, o hrono%ogiji dogadjaja, odnosno hrono%ogiji o*
dr?avenja iz/ora6 (ako se, na ri&er, grui,u sku,tinski
iz/ori odr?ani )30o, )305, )305, )30C, )31)6 itd6
Motogra#ije
Motogra#ije -ine ose/nu vrstu arhivske gradje, kao va?an
vid savre&ene doku&entacije6 ./irku -ine ojedina-ne #oto*
gra#ije %i-nosti, dogadjaja, o/jekata, stvari, &esta i
a%/u&i raznih #otogra#ija6 D z/irku se takodje uk%ju-uju i
negativi i rerodukcije #otogra#ije6
Motogra#ije se sredjuju na dva na-ina: aG hrono%o,ki, re*
&a u%azu u arhiv, i /G te&atski6 Od sadr?aja i ve%i-ine z/ir*
ke zavisi da %i Ae se ri&eniti jedan i%i drugi siste&6 .a
o/a na-ina je neohodno rvo identi#ikovati #otogra#ije, jer
se neidenti#ikovane #otogra#ije ne &ogu ni sredjivati6
+od hrono%o,kog sredjivanja #otogra#ije se sredjuju re&a
redos%edu u%aska u arhiv i tako se o/radjuju6
+od te&atskog na-ina sredjivanja #otogra#ije se de%e na
-etiri grue, i to: %G !i-nosti, 0G Dogadjaji, 1G O/jekti i
stvari i BG Mesta6
Motogra#ije koje se odnose na jednu %i-nost grui,u se
redo& re&a s%ovu rezi&ena, a unutar ove hrono%o,ki6
Motogra#ije dogadjaja grui,u se hrono%o,ki o z/ivanji&a
dogadjaja6 Ova je grua o sadr?ini raznovrsna a tre/a
u%o?iti dosta naora za siste&atizovanje6
Motogra#ije o/jekata i stvari de%e se re&a &esti&a u ko*
ji&a su sni&%jeni o/jekti i stvari o grua&a, a unutar ovih
hrono%o,ki6
Motogra#ije &esta se grui,u o ze&%ja&a, o/%asti&a, &es*
ti&a, %anina&a, itd6, a unutar ovih o az/u-no& i%i a/eced*
no& redu6
Varia
Ova z/irka je sastav%jena od &edjuso/no neovezanih do*
ku&enata sasvi& raz%i-itog orek%a6 ./og raz%i-ite sadr?ine
ove z/irke ona se zove v a r i a, a naziv je do/i%a od %a*
tinske re-i v a r i a, koja ozna-ava o&e,ane, raz%i-ite
stvari6 Varia o/uhvata rasute arhiva%ije koje su izgu/i%e
&edjuso/nu vezu, doku&ente koje nije &oguAe riojiti ni
jedno& #ondu, a za koje je nad%e?an arhiv, a i&aju istorijsku
i ku%turnu vrednost i sadr?aje& uotunjavaju #ondove6
Ova z/irka se sredjuje hrono%o,ki6 Dko%iko je &oguAe,
#or&iraju se red&eti koji se odnose na isti dogadjaj i%i
%i-nost, a se zati& ovi red&eti sredjuju takodje hrono*
%o,ki6
I;2
IoC
(HORI:A AR<IVI=(I+H * OBRADA AR<IV=+H GRAD:H
O,te za sve z/irke
=ve ove z/irke su otvorene, tj6 one se osteeno dounja*
vaju6 =ignaturu svake z/irke -ine: naziv z/irke, oznaka o*
de%jka i /roj red&eta u nje&u6 8ode%a na ode%jke i odgova*
rajuAa signatura o&oguAavaju %ako dodavanje rira,taja6 +od
&a%ih z/irki izostaje oznaka ode%jka, gradja se o/i-no sig*
nira u kontinuitetu, a nova se dodaje re&a datu&u u%aza u
arhiv6
.a svaku z/irku red&eti se o/radjuju ana%iti-ki, a iz*
radjuju se i odgovarajuAi registri F%i-nosti, te&atski
*odnosno red&etni, geogra#skiG6
Osi& z/irki koje se tu #or&iraju u arhivi&a se &ogu steAi
i z/irke koje #or&iraju ko%ekcionari re&a svo& iz/oru6 Ako
je z/irka arhivu redata sredjena, u njoj se zadr?ava red ko*
ji je stvara%ac o#or&io, dok se nesredjena z/irka sredjuje
re&a rirodi gradje6 8ri&er toga je ./irka Mite 8etroviAa,
gde su #or&irani #rag&enti #ondova koji se -uvaju u Arhivu
=r/ije6
8itanja:
)6 +oje arhivske z/irke oznaje,K
06 +o sve &o?e #or&irati z/irkeK
16 +ako se sredjuje z/irka %akataK
B6 +akva je z/irka variaK
Io7
>I!:, VR=(H I 8RIN>I8I OBRADH AR<IV=+H GRAD:H
=redjivanje arhivske gradje je trajan i s%o?en osao, a%i
ono nije sa&o se/i ci%j6 =av taj rad je sa&o jedna etaa u
ce%okuno& radu arhiva6 Da /i se ostigao kona-ni ci%j rada
u arhivi&a, odnosno da /i se o&oguAio istra?iva-ki rad na do*
ku&enti&a, arhivska gradja se &ora o/radjivati6 O/rada arhiv*
ske gradje o&oguAava njeno kori,Aenje u nau-ne i rakti-ne
svrhe6
=va arhivska gradga, svrstana na osnovu svojih karakteris*
ti-nih o/e%e?ja u odredjeni oredak, red&et je o/rade6 8osao
-iji na& rezu%tat o&oguAava da arhivsku gradju koristi&o u
nau-ne i rakti-ne svrhe jeste o/rada arhivske gradje, -iji
je ci%j da nizo& ostuaka sa-ini in#or&aciju o raznovrsnosti
i karakteristika&a sadr?aja arhivske gradje6 =redstva koja to
o&oguAavaju nazivaju se u arhivi&a nau-no*o/ave,tajna i%i
nau-no*in#or&ativna sredstva6 Ovi& sredstvi&a arhivist
renosi svoje znanje o gradji koja &u je overena na -uvanje
i svoji& ko%ega&a i ,irokoj javnosti6 .adatak je arhiviste da
/%ago koje &u je dru,tvo overi%o na -uvanje otvori, a ne da
se re&a nje&u odnosi kao re&a &rtvo& /%agu, da ga sakriva i
drugi&a uskraAuje saznanja o nje&u6 (o /i /i%o neorostivo6
On &ora svoje ste-eno znanje o gradji za/e%e?iti u
in#or&ativno sredstvo, -i&e ru?a o&oA, u ravo& s&is%u te
re-i, svi&a koji su zainteresovani da ronadju otre/an
&aterija%6 .nanje koje je o gradji stekao koristiAe da /i se
odredjene stvari &og%e jo, ,ire i otunije istra?iti6 Ne
ostoji &edjuti&, jedan jedinstveni o/%ik, koji /i o/uhvatio
sva o/ave,tenja, svu in#or&aciju koju arhivist o gradji
ru?a, i
Io3
o&oguA
io
udovo%
jenje
svi&
zahtev
i&a6
=va
in#or&
ativna
sredst
va,
kao
,to
vidi&o
,
stvara
ju se
u toku
roces
a rada
na
gradji
6
Njihov
a
izrada
roizi
%azi
iz
osnovn
ih
ci%jev
a i
zadata
ka
arhiva * a to je za,tita arhivske gradje, reko njegove
#unkcije in#or&ativnih sredstava kao sredstava evidencije i
kori,Aenja arhivske gradje za nau-no*istra?iva-ki rad, stru-ni
i drugi rad od dru,tvenog interesa, kao i za otre/e
ojedinaca, radnih i drugih organi*
zacija6
(re/a nao&enuti da se in#or&ativni& sredstvo& &ogu nazi*
vati sa&o ona sredstva koja su u arhivi&a izradi%i njihovi
radnici, a na osnovu za to odredjenih rincia i kriteriju&a6
8ogre,no je, a to&e su neki sk%oni, da se i o&oAna in*
#or&ativna sredstva nasta%a ri radu u registraturi nazivaju
in#or&ativni& sredstvi&a6 Ona &ogu o&oAi u radu, a%i ne
ru?aju sve odatke za nau-no istra?ivanje6
Arhivi nastoje da izrade -itavu &re?u in#or&ativnih o&a*
ga%a koja Ae o&oguAiti istra?iva-u da se orijenti,e, uuti i
konkretno koristi arhivsku gradju o iza/ranoj te&i6 8re&a
sadr?aju koji ru?aju ta in#or&ativna sredstva nose odredjene
raz%ike6 8ostoje, zna-i, raz%i-iti tiovi, odnosno vrste
in#or&ativnih sredstava6 =vaka od njih i&aju svoje seci#i-*
nosti, ose/nu u%ogu i s&isao6 Mi Ae&o ovde navesti one vrs*
te in#or&ativnih sredstava koja se izradjuju i ri&enjuju u
na,i& arhivi&a6
Arhivisti ranijeg do/a, gotovo do o-etka ovog veka, svo*
di%i su in#or&ativna sredstva na neko%iko osnovnih vrsta: in*
ventar, reg%ed i regest6 (akvo stanje je roiza,%o iz situJ
acije da su arhivi raso%aga%i gradjo& -ija se reg%ednost
&og%a sag%edati6 8ojedina-ni oisi radjeni kroz regeste i%i
ana%iti-ke inventare /i%i su, iako sor, iak dosti?an osao,
a istra?iva-i su &og%i i&ati uvid u ojedina-na doku&enta od
ve%ike istorijske vrednosti6
Razvoj dru,tva u ce%ini, oso/ito u ovo& veku, a sa nji&e
i razvoj uravnih i ad&inistrativnih os%ova, oto&ognut &o*
dernizecijo& i sve &asovnijo& uotre/o& tehni-kih sredstava,
rezu%tirao je i ogro&no& ko%i-ino& sisa6 A kada su oni o-e*
%i i &asovno da u%aze u arhive, ko%i-ine i vrste arhiva%ija
do/i%e su neograni-ene raz&ere6 .ato su se i u ovo& do&enu
&ora%a tra?iti raciona%nija re,enja i /r?i roces otkrivanja
gradje6
+ao rezu%tat toga je i ojava novih vrsta in#or&ativnih
sredstava6 Dana,nja in#or&ativna sredstva de%e se u: *
in#or&ativna sredstva o,teg tia i * in#or&ativna sredstva
u?eg tia6
D in#or&ativna sredstva o,teg tia, koja na& ru?aju s%iku
ce%okune strukture gradje jednog arhiva, sadaju: reg%edi,
vodi-i i o,ti inventar6
In#or&ativna sredstva u?eg tia su ona koja daju in#or&a*
ciju o ojedini& de%ovi&a gradje jednog arhiva Fgrue #ondo*
va, #onda, odredjene te&e, ojedinih doku&enataG6 Ovde sada*
ju: vodi- za gruu #ondova i%i jedan #ond, su&arni i ana%i*
ti-ki inventari, kata%ozi, regesti, reg%edi odredjene vrste
gradje6
8rinci o/rade se sastoji u to&e da se ne dirajuAi u sre*
djenu gradju ru?e istra?iva-u najraznovrsnije ir#or&acije,
o%azeAi od o,teg ka deta%jnije&6 I /a, to sa?i&anje o,teg
i deta%jnijeg ru?a nerocenjivu us%ugu nauci, kao i njeno&
de%u * arhivistici6
=redjivanje i o/rada su dak%e os%ovi koje ne tre/a ode%ji*
vati6 D o/radi arhivist se s%u?i rezu%tati&a sredjivanja gra*
dje, dajuAi joj sada jedan vi,i nivo6
+ao i svaki osao, i o/rada se ose/no %anira, u okviru
o,teg %ana rada, u sag%asnosti sa najstru-niji& organi&a
arhiva, a ostvaruju je svi radnici arhivske ustanova6
8itanja:
)6 9ta je o/rada arhivske gradjeK
06 +o i gde izradjuje in#or&ativna sredstvaK
16 +oje tiove in#or&ativnih sredstava oznaje,K
%%o )))
INVHN(
ARI
8oja&
i
svrha
8od
o,ti&
oj&o&
invent
ara
odraz
u&eva
se, u
naj,ir
e&
s&is%u
te
re-i,
svaki
ois,
odnosn
o
s%u?/e
ni
doku&e
nt
koji
utvrdj
uje
i&ovno
stanje
6
Arhivs
ki
invent
ar se
raz%ik
uje od
ovakvi
h
invent
ara,
jer, ored toga ,to i&a karakter s%u?/e*nog doku&enta koji&
se utvrdjuje i&ovina arhiva, on svojo& sadr?ino& ru?a rve
i osnovne odatke o arhivskoj gradji koja je oisana6
=vrha izrade arhivskog inventara je, zna-i, da utvrdi
/rojno stanje arhivskih jedinicaI da odredi &esto svake je*
dinice u arhivsko& #ondu, i%i arhivu u ce%ini o zavr,eni&
radnja&a na njeno& sredjivanjuI da da uvid u sastav i sadr*
?aj arhivske gradje #ondova koji& arhiv raso%a?eI ru?i o*
/ave,tenje o njeno& s&e,tajuI i da os%u?i kao s%u?/eni do*
ku&enat o ravu v%asni,tva6
=voji& karakteristika&a inventar do/ija zna-aj i kao
in#or&ativno sredstvo, a uravo to njegovo dvojstvo je do*
ve%o da se on, za raz%iku od osta%ih in#or&ativnih sredsta*
va u zakonski& regu%ativa&a, roi,e kao o/aveza arhivskih
ustanova na teritoriji =R =r/ije6
Vrste inventara
Iako su arhivski inventari jedan o/%ik osredovanja iz&edju
arhivske gradje i istra?iva-a*korisnika, o to&e ,ta svojo&
sadr?ino& ru?aju oni se &edjuso/no i raz%ikuju6
=adr?aj, o,ta ,e&a, rasored odataka, steen njjihove
odro/nosti, na-in iz%aganja * osnove su o koji&a se arhiv*
ski inventari raz%ikuju6Ovakve raz%ike us%ov%jene su raz%i*
ka&a u vrsti i ko%i-ini gradje, njenoj strukturi i va?nosti
koju za nauku i&a, kao i u svrsi kojoj su na&enjeni6 Ako se
redje reko raz%ika koje &edju nji&a ostoje, uzi&ajuAi o*
no ,to i& je zajedni-ka karakteristika, u na,i& arhivi&a se
raz%ikuju tri vrste inventara: %G o,ti, 0G su&arni i 1G a*
na%iti-ki6
))0
Inventar #ondova i z/irki jednog arhiva, iz kojeg se &ogu
do/iti ko&%etni odaci o sadr?ini, strukturi, o,te& i /roj*
no& stanju njegove gradje, zati& os%ovi&a o/av%jeni& na njoj,
kao i o izradjeni& o&aga%i&a za kori,Aenje naziva se o,ti
inventar6
=u&arni inventar o/uhvata sa?eto oisane serije i%i -ita*
ve grue arhivske gradje, #ondove i%i z/irke6
Ana%iti-ki inventar sadr?i kratak ois ojedinih red&eta
i%i doku&enata unutar &anjih i zna-ajnijih arhivskih skuina6
O,ti rincii i ravi%a za izradu inventara
Bez o/zira na seci#i-nosti svakog #onda i%i z/irke, kao i
na raznovrsnost inventara, ri izradi svakog od njih tre/a se
dr?ati s%edeAih neko%iko rincia i veA usvojenih ravi%a:
)G D na-e%u inventar ne daje reg%ed sa&ih doku&enata veA
reg%ed strukturnog sadr?aja ojedinih #ondova6
0G D inventaru se &ora og%edati struktura #onda6 =a&o za
starije #ondove i%i z/irke, za koje je te,ko i%i ne&oguAe
ustanoviti siste& organizacije, dou,teno je uotre/iti hro*
no%o,ki, red&etni i%i ak neki drugi oredak6
1G +riteriju& koji& se vodi sastav%ja- inventara ri iz*
/oru odataka koje tre/a uneti u inventar ne s&e ni u ko&
s%u-aju zavisiti od individua%nih shvatanja ojedinaca veA
od za to utvrdjenih rincia6
BG 8o?e%jno je da jedan inventar #onda i%i z/irke radi jedno
%ice, kako /i se ti&e ostig%a jednoo/raznost u njegovoj izradi6
5G Izradi inventara &ora da rethodi -itav niz radnih o*
eracija6 +ao najva?nija od njih je siste&atizacija sa svi&
njeni& oeracija&a, a zati& je tu nu&erisanje svezaka, knji*
ga, i #ascik%i, odnosno kutija gradje, koji su svi inventar*
ne jedinice6
O ,ti invenatar
Nave%i s&o da &edju in#or&ativni& sredstvi&a o,teg tia
do%azi i o,ti inventar6
O , t i i n v e n t a r j e o D u t s t v u o o , t e &
/ / 3
i n v
e n t
a r u
rvens
tveno
osnovn
i
doku&e
nat
koji
s%u?i
da
za,tit
i
ce%oku
nu
arhivs
ku
gradju
jednog
arhiva
, a
zati&
kao
rvo
in#or&
ativno
sredst
vo o
sadr?i
ni
gradje
ojedi
nih
njegovih #ondova i z/irki6
8o svo&e sadr?aju, odnosno sastavu o,ti inventar se de%i
na: strukturnu ,e&u, inventarni ois, kao i o/%ik i uutstvo
za na-in njegovog vodjenja6
= t r u k t u r n a , e & a
=trukturna ,e&a o/uhvata odatke o ode%i ce%okune gradje
jednog arhiva na odredjene grue #ondova i z/irki6 Ona odre*
djuje njihovo gruisanje u tri osnovne grue: AG arhivske #on
dove Fosi& %i-nih i orodi-nihGI BG %i-ne i orodi-ne #ondo*
ve, i >G z/irke6 =vaka od grua u ode%i nosi svoju ose/nu
s%ovnu oznaku i -ini ose/an ode%jak u inventaru6
Mondovi i%i z/irke uisuju se u gruu kojoj riadaju6 =va
ka grua o-inje redni& /roje& ) i nastav%ja se redo& /roje*
vi&a #ondova o njihovo& u%asku u arhiv6
Inventarni ois sa-injavaju ru/rike oisa jednog #onda i%i
z/irke, a za njega s%u?e o/rasci I i II6
O/razac /roj I s%u?i za ois #onda i%i z/irke u ce%ini i
sadr?i s%edeAe ru/rike:
* Inventarni /roj,
* Arhivski #ond, z/irka Fnaziv i rason godinaG,
* Oganizacione jedinice i%i serije,
* D%az u arhiv F/roj rije&ne knjige i deoaG
* =teen sredjenosti,
* In#or&ativna sredstva Fvrsta i /roj jediniceG,
* Dkuna ko%i-ina gradje,
aG grue sisa, rason godina, ko%i-ina i
/G vrste knjiga, rason godina, ko%i-ina
* steen o-uvanosti gradje
* :ezik gradje,
* Iz%u-ivanje gradje,
* !e-enje gradje,
* =ni&anje gradje,
* 8u/%ikovanje gradje,
* Be%e,ka o #ondu i
* Overa nad%e?nog %ica6
O/razac /roj II s%u?i za ode%jenje #onda i%i seriju i i&a
s%edeAe ru/rike:
* Oznaka ode%jenja, serije,
* Ode%jenje, serija Fnaziv i rason godinaG,
* =isi Frason godina i ukuna ko%i-inaG,
* +njige Frason godina i ukuna ko%i-inaG,
* 8odserije, grue sisa Frason godina i ko%i-inaG,
* Vrsta knjiga Fzaisnici, registri, rotoko%i, ra-unske i
druge knjigeG, rason godina i ko%i-ina,
* =teen sredjenosti,
* In#or&ativna sredstva Fvrsta i /roj jedinicaG,
* =teen o-uvanosti gradje,
* :ezik gradje,
* Iz%u-ivanje gradje,
* !e-enje gradje,
* 8u/%ikovanje gradje,
* Be%e,ka o ode%jenju, i
* Overava6
D u t s t v o za v o d j e n j e i n v e n t a r a
Ono roisuje na koji se na-in i kako ounjavaju ru/rike
oisa I i II6
Inventarni ois u o/rascu /roj I se daje za #ond u ce%ini,
i to:
aG za #ondove sa jednostavno& strukturo&, gde ne ostoje
organizacione jedinice, ounjavaju se sve ru/rikeI
/G za #ondove koji i&aju organizacione jedinice Fode%jeU
nja i s%i-noG ne ounjavaju se ru/rike 5 i 3*)BI ru/riku 2
ounjavaju nazivi in#or&ativnih sredstava za #ond u ce%ini,
a ru/riku C ukuna ko%i-ina za ceo #ond, i to kada je ovaj
u ce%ini o/radjen6
O/razac /roj II je na&enjen isk%ju-ivo organizacioni&
jedinica&a #onda, uko%iko one ostoje i sa o/rasce& I istog
))B
))5
#onda
-ini
ce%inu
6
8ounj
ene
ru/rik
e
odnose
se
sa&o
na
gradju
doti-n
og
ode%je
nja
i%i
serije
6
O
/
%
i
k

i
n
v
e
n
t
a
ra6 Inventar i&a o/%ik knjige sa okretni& %istovi&a i
&ehaniz&o& za registratore6
Izradjen je u ta/aci&a radi &oguAnosti njegovog nerekidnog
dounjavanja, uko%iko se za to uka?e otre/a6
=u&arni i ana%iti -ki inventar
D na,i& arhivi&a izvor in#or&acija o sadr?ini gradje jed*
nog #onda i%i z/irke je inventar #onda, odnosno z/irke6 .a*
visno od jedinica oisa i steena deta%ja koje ru?a, &o?e
/iti su&arni i%i ana%iti-ki6
=u&arni inventar
In#or&ativno sredstvo koje nas na reg%edan i jasan na-in
o/ave,tava o o/%iku siste&atizacije arhivskih jedinica Fknji*
ga, kutija, #ascik%iG, strukturi i sadr?ini arhivske gradje
unutar jednog #onda i%i z/irke, zna-i koje nas o/ave,tava o
#ondu i%i z/irci u ce%ini, naziva se su&arni inventar6
Osi& ,to nas in#or&i,e o su&arnoj sadr?ini arhivskih je*
dinica, on kroz svoje inventarne jedinice, registrujuAi gra*
dju o redu kako je sredjena Fknjige a sisiG s%u?i i kao
sredstvo za &aterija%no o/ez/edjenje gradje6 Iz ovakve
vi,estruke svrhe su&arnog inventara roizi%aze i njegov
sastav i na-in izrade6
= a s t a v i n v e n t a r a
=u&arni inventar se u osnovi sastoji iz dva de%a, a to su:
inventarni ois i nas%ovna strana6
Ois je naj/itniji deo su&arnog inventara6 Nji&e se o/ez*
/edjuje osnovna na&ena inventara * da /ude i sredstvo eviden*
cije i s%ika sadr?ine i strukture jedinice uk%ju-enih u in*
ventar6
D e%e&ente inventarnog oisa sadaju: inventarni /roj, da*
tu&, naziv inventarne jedinice, odaci o ko%i-ini gradje,
sadr?aj i, na kraju, 'nao&ene'6
Inventarni /roj je redni /roj arhivske jedinice, utvrdjen
ri%iko& sredjivanja6 Nu&erisanje se vr,i kontinuirano, /ez
o/zira na vrstu &aterija%a Fknjigu, kutiju, #ascik%uG6
Datu& sadr?i hrono%o,ke okvire, odnosno vre&enski rason u
koje& je nastao &aterija% inventarne jedinice6 Mo?e sadr?ati
sa&o jednu i%i, ak, rason godina6
Naziv inventarne jedinice -ine nazivi za,titnih jedinica
Fkutija, #ascik%iG i%i nazivi vrste knjige koja se inventa*
ri,e Frotoko%, registar i dr6G
8odatke o ko%i-ini gradje -ine o-etni i zavr,ni /rojevi
red&eta u jedinici, odnosno ko%i-ina /rojeva i%i s%ova u
knjizi Fde%ovodniku, registruG6
./og otre/a deta%jnih odataka unosi se i /roj sa-uvanih
red&eta sa ukuni& /roje& njihovih %istova6
=adr?aj o/uhvata su&arni reg%ed sadr?ine gradje u inven*
tarnoj jedinici6 Bez o/zira da %i se u njoj na%aze ista i%i
s%i-na vrsta gradje, odnosno raz%i-ite sadr?ine, dati sadr?aj
na jasan i koncizan na-in tre/a da nas uozna sa karakteris*
tika&a sadr?aja te&atskih ce%ina u oisanoj jedinici6 On tre/a
da /ude ravi%no sti%izovan, a%i i dovo%jno o,iran da na& u
otunosti ru?i s%iku jedinice koja se oisuje6
D nje&u tre/a da /udu istaknuti red&eti od naro-ite va?*
nosti, koji tre/a da skrenu a?nju istra?iva-u na njihov zna*
-aj6 Ovako oisani sadr?aj jedinice tre/a%o /i da zadovo%ji
raz%i-ite grue istra?iva-a i da redstav%ja rvi direktniji
korak ka ana%izi akata6
.ajedno sa datu&o&, to je najva?niji e%e&enat su&arnog in*
ventara kao in#or&ativnog sredstva6
Nao&ene s%u?e za eventua%ije, odnosno za uno,enje odata*
ka koji nisu o/uhvaAeni osta%i& ru/rika&a, kao ,to su, na
ri&er, steen o-uvanosti i dr6
Nas%ov, odnosno njegova nas%ovna strana je drugi sastavni
deo inventara6 =a-injavaju je s%edeAi odaci: naziv arhiva,
/roj #onda i%i z/irke, naziv #onda i%i z/irke -iji je
inventar, grani-ne godine #onda i /roj inventarnih jedinica6
Naziv arhiva je uno i&e organizacije -ije je v%asni,tvo
inventarisani #ond6
))2
))C
Bro
j
#on
da
je
/ro
j
od
koj
i&
se
#on
d
i%i
z/i
rka
vod
i u
o,te&
invent
aru6
Naz
iv
#onda
i%i
z/irke
sadr?i
sa&o
i&e
#onda
i%i
z/irke
, i to
os%ed
nji
naziv
je u
o/%iku
zvani-
no
usvoje
nog
unog
naziva
6
8ored
njega
se
&o?e
dodati i skraAenica uko%iko kao takva ostoji6 Ovo se -ini
uko%iko je #ond roste strukture6 Dko%iko je, ak, #ond s%o?ene
strukture, inventar se de%i na odseke, sa nazivi&a
organizacionih jedinica i%i serija, koji se unose na o-etku
svake od njih6
Ovakav na-in oisivanja je naro-ito va?an za z/irku gde
se ovo& ode%o& iskazuje njen oredak, odnosno iznosi kako
je sredjena6
Grani-ne godine, odnosno hrono%o,ke granice okazuju vre&e
de%atnosti stvaraoca #onda za koga se inventar izradjuje6
Broj inventarnih jedinica okazuje njihovu ko%i-inu u #on*
du i%i z/irci koja se oisuje6
N a - i n i n v e n t a r i s a n j a
Izrada 6 8ri%iko& izrade su&arnog inventara &oraju se uzeti
u o/zir neka osnovna ravi%a rada6
Osi& toga ,to se sa izrado& inventara &o?e oto-eti kada je
#ond koji se ?e%i inventarisati u otunosti sredjen, &ora se
voditi ra-una i o s%edeAe&:
aG .a svaki #ond i%i z/irku u arhivu, /ez o/zira na njiho*
vu ve%i-inu, izradjuje se jedan, ose/an, inventar6
D zavisnosti od ve%i-ine, on &o?e /iti u jednoj i%i vi,e
svezaka6
/G 8rvo se inventari,u knjige a sisi6
Inventarisanje knjiga ide oni& redo& koji je sa-injen pri'
%iko& o/rade knjiga u rocesu siste&atizacije6
Inventarisanje sisa Fkutije, #ascik%iG o/av%ja se o re*
du sa-injeno& ri%iko& oisivanja sredjene gradje u radu na
njenoj siste&atizaciji6
Dno ,enje inventarnih jedinica i nas%ova6 Inventarni /rojevi
unose se u inventar re&a redos%edu koji& su siste&atizovani6
))7
=vi odaci, o-ev od /roja a do sadr?aja, unose se red!m u
odgovarajuAe de%ove inventara6
.avr,na #aza izrada nas%ovne strane i osta%og in#or&ativ*
nog aarata: sadr?aja uvodnog de%a, siska skraAenica, kao i
registara uko%iko se oni izradjuju6
Radi ostizanja jednoo/raznosti ceo osao inventarisanja u
=r/ijiI se radi o 'Dutstvu o su&arno& inventaru'6 Dva?ava*
nje& njegovih zahteva osti?e se ve%ika ujedna-enost u izradi
su&arnog inventara u ce%oj Reu/%ici6
Dok se sa& inventar vodi o ru/rika&a ri%iko& isunjava*
nja, za njegovo o/jav%jivanje F,ta&anje& i%i neko& drugo&
vrste tehnikeG ode%a na ru/rike se ne reoru-uja6 (re/a sa*
&o o/ez/editi redos%ed odataka i o/%iko& natisa i zag%av%ja
istaAi njihovu va?nost6 Ovako neru/ricirani inventar o&oguAu*
je s&anjene svog o/i&a, a istovre&eno se osti?e dvostruka u*
,teda * i hartije i &aterija%nih sredstava6
Ana%iti -ki inventar
8 o j a &
8ored onog koje nas in#or&i,e o jedinica&a arhivske gradje
jednog #ondat u arhivi&a se izradjuju i takva in#or&ativna
sredstva koja daju veo&a deta%jne oise sadr?ine i od%ika
red&eta i%i ojedinih doku&enata koji se na%aze u ti& jedi*
nica&a, ose/no kada se radi o stari& i zna-ajni& #ondovi&a i
z/irka&a6 Ovo in#or&ativno sredstvo naziva se ana%iti-ki
inventar6
+oristeAi ana%iti-ki inventar istra?iva- i drugi korisnik
arhivske gradje rona%azi onu gradju koja &u je otre/na, jer
z/og iscrnih in#or&acija, odnosno njene ana%ize, &o?e vr,iti
njen od/ir6 Ovi& se osti?e za,tita gradje od -este i suvi,ne
uotre/e, koja vodi njeno& o,teAenju6
H % e & e n t i i n v e n t a r a
H%e&ente ana%iti-kog inventara -ine: signatura, datu&, kra*
tak sadr?aj itanja na koje se red&et odnosi i so%jna !"e'
%e?ja red&eta Fjezik, /roj %istova i dr6G*
))3
=i
gnatu
ra,
kao
arhiv
ski
znak,
sadr?
i
oznak
u
#onda
i%i
z/ir*
ke
koju
ovi
i&aju
u
o,te
&
inven
taru,
i%i
usvoj
enu
kao
naziv
Fnr6
.M8G,
i
redni
/roj,
odnos
no
&esto
red&
eta u #ondu i%i z/irci6 Na ri&er, u #ondu 'I%ija Gara,anin' ,
red&et 515*o redu nosiAe signaturu IG*5156
Datu& je hrono%o,ka oznaka red&eta i sadr?i rason vre&ena
od nastanka do zavr,etka red&eta6 Na ri&er, )1606)37)**
)1606)3706 godine6
=adr ?aj radnje red&eta, odnosno itanja na koje se red&et
odnosi, najva?niji je deo jedinice ana%iti-kog inventara6
Njegova izrada je najs%o?eniji deo os%a na izradi inventara6
D nje&u se otkriva sadr?ina arhivske gradje i ukazuje na
odatke koji se u njoj na%aze6 Od toga na kakve je sve odat*
ke u nje&u ukazano i od kakve oni koristi &ogu /iti za istra*
?iva-e, zavisi i kva%itet inventara i otunost in#or&isanja6
=o%jno o/e%e?je ru?a in#or&ac%ju o jeziku na ko&e je red*
&et isan6 Dko%iko nije srskohrvatski& jeziko& isisan, &ora
se o/avezno navesti i&e tog drugog jezika6Ovde se, kao i kod
sredjivanja, navodi i ko%i-ina %istova6 Dko%iko i&a i nekih
drugih o/e%e?ja, nr6 na-in rerodukcije, ona se ovde navode6
I z r a d a a n a % i t i - k o g i n v e n t a r a
; na-inu izrade ovog inventara kod nas ne ostoje utvr*
djeni roisi, kao na ri&er, za su&arni inventar6 On se iz*
radjuje re&a o,ti& rincii&a arhivisti-ke nauke, a ri%a*
godjeno je sadr?ini doku&enata u na,i& arhivi&a6
O , t i r i n c i i r i i z r a d i i n v e n t a r a
)6 Arhivska gradja redstav%ja izvorni &aterija% za isto*
rijska istra?ivanja * ne s&eju se izgu/iti iz vida istorij*
ski us%ovi ri koji&a je gradja nasta%a6
06 Inventar nije sa&o ois doku&enata6 On tre/a da ru?i
reg%ed sadr?aja #onda i veAe& /roju istra?iva-a o&oguAi ?e*
%jena o/ja,njenja koja Ae &oAi koristiti6
16 Dtvrdjeni inventar svoji& sastavo& tre/a da ru?i
reg%ed strukturnog sadr?aja #onda6 (i&e se o&oguAava odredji*
vanje odgovarajuAeg &esta svakoj jedinici u siste&u i &oguA*
nost okazivanja ojedinih grua i%i ojedinih red&eta u ok*
viru odredjenog #onda6
B6 Inventarni ois tre/a da /ude reg%edan, recizan, sa*
dr?inski ta-no rerodukovan i jasan6 Re-i koje se daju u in*
ventaru isisuju se u uno& o/%iku, a ortogra#ija, /ez6 o/zi*
ra na is&o koji& je gradja isana, &ora /iti savre&ena6 ;vo
zahteva od arhiviste do/ro oznavanje gradje koju oisuje6
O / % i c i i n v e n t a r a
Ana%iti-ki inventar se &o?e izradjivati u dva o/%ika: u o/*
%iku kartoteke i%i u o/%iku knjige6
Inventar*kartoteka6 8rednosti koje ovakav inventar i&a su u
njegovoj ogodnosti za rad i nau-no istra?ivanje6 !istiAi*
kartice ovakvog inventara se &ogu %ako, u svako do/a, dou*
niti, korigovati i%i ak za&eniti, uko%iko se za to uka?e
otre/a6
Mana ovakvog siste&a je da su kartote-ke kartice -esto
s%e%jene jedna za drugu, tako da neki oisi ri%iko& re*
g%eda &ogu /iti izostav%jeni6 8ostoji i &oguAnost ogre,nog
stav%janja kartica, a u najgore& s%u-aju &ogu gre,ko& /iti
otuno iz&e,ane6
!istiAi ovakvog inventara se, o ravi%u, redjaju redo&
koji je ustanov%jen ri%iko& njegove izrade * redni& /roje*
vi&a6 8ode%a unutar %istiAa je ista kao i u #ondu, a tehni-ki
se &o?e vr,iti na vi,e na-ina, kao ,to je to, na ri&er,
/ojo& kartica, siste&o& /rojeva i s%ova i s%i-no6
Inventar*knjiga6 =astoji se iz vi,e de%ova, a to su: na*
s%ovna strana, uvod, centra%ni deo i registri6
Nas%ovna strana sadr?i: naziv arhiva, naziv inventara, na*
ziv #onda i%i z/irke -iji je inventar, grani-ne godine &ate*
rija%a koji je inventaro& o/uhvaAen, oznaku godine i &esta
kada je inventar zavr,en, kao i i&e i rezi&e autora koji ga
je uradio6
Dvod u inventar o&oguAava orijentaciju u #ondu i ukazuje
)0o
)0)
na
&oguA
nosti
njegov
og
kori,
Aenja
6 On
sadr?
i
istori
jsku
/e*
%e,ku
o
#ondu
i%i
z/irc
i,
zati&
in#or
&acij
e o
&etod
ici
sredj
i*
vanja
, sa
uuts
tvo&
o
na-in
u
s%u?e
nja
inven
taro&
6
>e
ntra%
ni
deo
-ine
inventarni oisi gradje6 Ovaj deo &o?e /iti ko&%etiran i
odaci&a U douna&a iz #ondova i z/irki u koji&a se na%aze
ojedini de%ovi oisanog #onda,odnosno nje*govi red&eti6
+njiga se zavr,ava registri&a %ica, red&eta i geogra#skih
&esta, radjeni& na osnovu odataka direktno iz inventara6
8rednosti koje ovakav inventar i&a su u otunosti odata*
ka koje ru?a u odnosu na inventar*kartoteku Fuvod, registarG,
zati& u ogodnosti njegove uotre/e na razni& &esti&a, u &a*
nje& #or&atu, ogodno& za rukovanje, kao i &oguAnosti veAe
reg%ednosti -itavog niza odataka6
Mane ovakvog inventara su ,to tra?i izradu vi,e istih ri*
&eraka, jer do%azi do oz/i%jnih os%edica uko%iko nestane i%i
se izgu/i6 D nje&u je, takodje, veo&a te,ko vr,iti doune i%i
neke druge isravke6
8itanja:
)6+oje arhivske inventare oznaje,K
06+oji su o,ti rincii za izradu inventaraK
16.a,ta s%u?i o,ti inventarK
B69ta je strukturna ,e&a o,teg inventaraK
56; -e&u nas in#or&i,e su&arni inventarK
26+oji su e%e&enti inventarnog oisaK
C6Na koji na-in se inventari,e jedan arhivski #ondK
76; -e&u nas in#or&i,e ana%iti-ki inventarK
36+oji su e%e&enti ana%iti-kog inventaraK
%o6 +akve o/%ike ana%iti-kog inventara oznaje,K
RHGH=(
8 o j a &
D rethodni& iz%aganji&a o in#or&ativni& sredstvi&a go*
gori%i s&o uvek o nekoj skuini doku&enata, o-ev od red*
)00
&eta a do #ondova jednog arhiva u ce%ini, i rek%i s&o da
!#a sredstva, osi& in#or&isanja, i&aju zadatak i da za,tite
arhiv*sku gradju6 In#or&ativno sredstvo kojo je rezu%tat
isitiva*nja svih /itnih e%e&enata jednog doku&enta, datog
na sa?et na*-in, naziva se regest6
Regest je to najstarije in#or&ativno sredstvo
izradjivano u arhivski& ustanova&a6 Njegove rve tragove
na%azi&o jo, u rano& srednje& veku, a rezu%tirao je iz
otre/e za o/ez/edjeU nje& arhiva%ija6
=a razvitko& istorijske nauke evo%uira%a je i izrada
reges*ta6 Od '-uvara' ostajao je osteeno 'in#or&ator'6
=tari na*-in ana%ize ove%ja i veo&a vrednih doku&enata
nasta%ih u ra*no& do/u na,e istorije okazao se
vre&eno&,naro-ito danas, u ogro&ni& ko%i-ina&a doku&enata
neraciona%ni&6 Izrada regesta je ve%iko gu/%jenje i
rasianje vre&ena6 Regest do/ija u svo&e zna-aju kada se
rad na nje&u ri/%i?ava nau-no& radu, kada &u se se&
koncizne sadr?ine dodaje i ceo nau-ni aarat6 (akav regest
&o?e os%u?iti kao sa&osta%no in#or&ativno sredstvo o
doku&enti&a od izuzetnog zna-aja, naro-ito o oni& koji su
o%iti-ke, ku%turne i%i u&etni-ke retkosti, a koje tre/a za
J ,tititi od -este uotre/e6
D novije do/a on, osi& ,to redstav%ja sa&osta%no
in#or&a*tivno sredstvo, u%azi kao sastavni deo u druge veAe
ce%ine, kao ,to su ana%iti-ki inventar, kata%og i%i z/irke
izdate ar*hivske gradje6
Regest se kod inventara koristi kada tre/a ose/no
ukazati na neke doku&ente i deta%jnije ih oisati, a u
kata%ogu se re*gest koristi radi izno,enja odataka o nekoj
te&i i%i red&e*tu Fkarta, %an i s%G6 D z/irka&a ,ta&anih
izvora koristi se za %ak,e i /r?e uoznavanje korisnika,
jer ru?a koncentrisa*no in#or&acije o o/jav%jeni&
doku&enti&a6
H % e & e n t i r e g e s t a
Bez o/zira da %i se radi kao ojedina-an i%i u sastavu
in*ventara i%i kata%oga, regest i&a s%edeAe e%e&ente:
signaturu doku&enta, datu& i &esto njegovog nastanka, %ice
i%i ustanovu * autora FadresantaG i ri&aoca FadresataG,
sa?et izvod
)
0
1
njegove sadr?ine * ois, anotaciju Fako je otre/naG i so*
%ja,nje oznake doku&enta6 D so%ja,nje oznake sadaju: vrsta,
o/%ik, jezik i is&o, na-in rerodukcije, &aterija% na ko&e je
isan i /roj %istova6
+ao i doku&enat re&a ko&e je uradjen, i regest &ora i&ati
svoju signaturu, koja je istovetna kao i ona na doku&entu6
Mesto na ko&e ona naj/o%je ada u o-i je gornji desni ugao
%ista na ko&e je regest isisan, i zato se ta&o i /e%e?i Fnr6
++ NII610G6
Datu& ostanka se /e%e?i tako ,to ae rvo stav%ja godina,
zati& &esec, a tek onda dan: )3C36 #e/ruar )16 Ako se ak,
ne &o?e druga-ije utvrditi nego sa&o tra?enje& u tekstu,
stav%ja se u &a%u zagradu, a ako se uisuje na osnovu
saznanja, nr6 iz %iterature, u ug%astu * srednju zagradu6
8odaci o adresantu i adresatu i&aju svoj zna-aj za istra*
?iva-a kada rou-ava odredjeno itanje6 Iz njih se saznaje
i&e onoga koji ,a%je i onoga ko&e se ,a%je doti-ni doku&enat,
a /e%e?e se u o-etno& de%u svakog regesta, nr6: O,tinska
kon#erencija sindikata * Osnovnoj organizaciji sindikata6
Iz izvoda sadr?ine korisnik tre/a da sazna koje odatke
&o?e o-ekivati da nadje u doku&entu6 (aj izvod se &o?e dati
na dva na-ina6 :edan na-in je u o/%iku direktnog izvoda
g%avnih -injenica i &is%i, i to je, u stvari rerodukovanje
sadr?aja doku&enta u sa?eto& o/%iku6 Drugi je na-in u
rerodukovanju /itnih -injenica uz o&oA ta-no navedenih re-i
iz doku&enta i sa?eti& rikazo& o sadr?aju onih -injenica
koje ne&aju /itnu u%ogu6 (o je, ustvari, skraAena
rerodukcija doku&enta nasta%a isu,tanje& re-i i oisivanje&
sadr?aja6
No, /ez o/zira na koji se na-in daje, sadr?ina &ora da
o/uhvati sve /itno u doku&entu, a%i ne s&e iAi u ,irinu,veA
tre/a /iti koncizna i jasna6 Ovaj deo se o svo&e zna-aju
s&atra najva?niji& de%o& regesta6
Anotacija nije sta%ni deo regesta veA s%u?i za ose/no
o/ja,njenje i%i neku dounu sa&o&*regestu6 Radi se za izu*
zetno va?ne doku&ente, za ose/ne e-ate, svedoke i s%i-no6
=o%jne oznake*oso/ine daju se na kraju regesta, u nje*
govo& ose/no& de%u6 Ovde sadaju: vrste doku&enta * nr6
)0B
is&o i%i rasis, zati& o/%ik * origina% i%i koncet6 Iza o*
voga se nazna-avaju jezik i is&o, a%i sa&o uko%iko nije na
srskohrvatsko&6 Na-in rerodukcije unosi se ako nije uo/i-a*
jen onaj u reisci * ad&inistraciji: ,ta&a, %itogra#ija i
s%6 Isto tako se ostua i u vezi sa &aterija%o&,Ferga&ent,
svi%a i%i drugoG6
8ostuak o/e%e?avanja %istova je uo/i-ajen: 1WF0G %, a /e*
%e?e se i uni i razni %istovi6
I z r a d a r e g e s t a
.a svaki doku&enat se radi ose/an regest6 D s%u-aju da do*
ku&enat i&a ri%og, ostuiAe se na s%edeAi na-in6 Ako se on
svojo& sadr?ino& uk%aa u uradjeni regest, ose/an regest za
njega se ne radi6 Dko%iko se, ak, on isti-e svoji& zna-aje&
koji iziskuje ose/nu o/radu, i za njega se izradjuje ose/an
regest6 Na-in izrade i e%e&enti su isti kao i kod svakog
regesta6 Ovi regesti se ne razdvajaju od regesta doku&enta,
sa&o se u signaturi vr,i douna6 (u se uz signaturu doku&enta
u zagradi dodaje i /roj regesta o redu nastajanja doku&enata
i njihovih ri%oga6 (ako se uz origina% stav%ja /roj ), a za
svaki da%ji ri%og /roj od koji& ide iza origina%a: 0, 1 itd6
(ako novo#or&irana signatura izg%eda ovako: ++ NII*10F%G, ++
NII*10F0G itd6
8itanja:
)6 9ta o/radjuje regestK
06 +ako se razvijao regest do danasK
16 +oji su e%e&enti regestaK
8reg%ed #ondova
8rvi uvid u gradju nekog arhiva &o?e se do/iti reko re*
g%eda #ondova6 (o je rvo, rivre&enog karaktera in#or&ativno
sredstvo, koji& se ?e%i okazati ostojanje odredjenih #ondo*
)05
va i otkriti njihova sadr?ina radi iskori,Aavanja u nau-ne i
druge svrhe6 On sadr?i reg%ed svih #ondova arhiva, a s o/ziro&
na odatke koji se u nje&u Fzavisno od stanja sredjenosti
#ondovaG &ogu naAi, &o?e /iti ,iri i%i u?i6
Mo?e se dati u o/%iku siska koji rikazuje strukturu ar*
hiva, odnosno ode%u #ondova na grue, -ak do deta%jnih oisa
svakog #onda, a o&oguAava arhivi&a da ostvare rvi ristu
svoji& #ondovi&a6
8reg%edi &oraju i&ati s%edeAe e%e&ente
:
ode%u ce%okune
gradje jednog arhiva re&a grua&a koje je o/razovao, naziv
#onda sa notica&a o istoriji njegovog tvorca, krajnje granice
gradje, zati& ko%i-inu gradje i steen njene sredjenosti6 8re*
g%ed tre/a da sadr?i i uvod koji daje rve odatke o arhivu,
sastavu gradje, stanju sredjenosti i na-inu njene o/rade, a
zati& na kraju registar #ondova sa svi& nazivi&a njihovih
stvara%aca6
Ono ,to ?e%i&o da istakne&o to je deo reg%eda koji se odnosi
na sadr?inu gradje i njene karakteristike6 (o je jedan od
najva?nijih de%ova reg%eda6 On daje sa?etu uo,tenu ka*
rakteristiku sastava i sadr?ine gradje #ondova koje rikazuje6
Naj/o%ji na-in iz%aganja jeste da se, re svega, okarakteri,e
osnovna, najva?nija gradja, a zati& ona koja je &anje va?na6
No, otre/no je nao&enuti da ovo iz%aganje ne s&e /iti
reri-avanje njene sadr?ine veA navodjenje o/%ika doku&enata
i /itnih itanja koja se u nji&a tretiraju6
8odaci koji se kao in#or&acija navode tre/a da /udu ta-ni6
Ma%a neta-nost u vezi sa odaci&a &o?e da rouzrokuje gre,ke
koje &ogu dovesti do ne?e%jenih os%edica6 :edna od tih je, na
ri&er, ne&oguAnost da se nadje navedeni doku&enat, ,to o*
/ezvredjuje reg%ed i sav rad na nje&u6
8reg%edi &ogu /iti ,ta&ani, u&no?eni rerogra#sko& tehni*
ko&, a &ogu /iti i u rukoisu6
8rvi na&a oznati reg%ed koji o/uhvata najo,tije odatke o
gradji #ondova izradjen jo u Mrancuskoj )7))6 godino6 On je
o/uhvatao odatke o gradji Naciona%nog arhiva, o serija&a,
kako je ona o/razovana * rasoredjena6 +asnije su se ovakvo&
na-inu oisivanja ridru?i%e Ne&a-ka, Ve%ika Britanija, <o*
%andija i druge ze&%je6
)02
D ci%ju ru?anja najo,tije in#or&acije o #ondovi&a jugo*
s%ovenskih arhiva,=avez arhivskih radnika :ugos%avije zao*
-eo je )3C56 godine izdavanje serije od nazivo& 8 r e g
*% e d a r h i v s k i h # o n d o v a i z / i r k i u
a r h i v i & a =MR:6 Do sada su u/%ikovane sveske o =r/i*
ji, Vojvodini, =avezni& arhivi&a, Bosni i <ercegovini, Make*
doniji, >rnoj Gori, =%oveniji i <rvatskoj, a u rire&i je i
o +osovu6
VODI"I
Na&ena i o s n o v n e v r s t e
Vodi-i su in#or&ativna sredstva koja s%u?e uoznavanju
javnosti Fistra?iva-a i zainteresovanih institucija, sa /o*
gatstvo& arhivske gradje, njeni& sastavo& i sadr?ino& #ondo*
va6 Njihova ose/na u%oga je u ostuku kori,Aenja arhivske
gradje, kada s%u?e kao neohodni in#or&ator za rethodnu ori*
jentaciju u arhivski& #ondovi&a6 Oni o&oguAavaju zaintereso*
vani&a Fistra?iva-i&a i drugi&G da odrede #ondove koji &ogu
/iti interesantni, odnosno one koji se &ogu odnositi na te&u
istra?ivanja, re nego ,to ristue sa&o& njihovo& uoznava*
nju6 Oni &ogu os%u?iti i us&eravanju u/%icisti-ke de%atnos*
ti arhiva, a i kao riru-nici u njegovo& rakti-no& radu6
8re&a ono&e ,to o/uhvataju, &ogu /iti vodi-i za ce%u ze&*
%ju, ojedinu reu/%iku, vodi-i kroz jedan arhiv, kroz jedan
odredjeni #ond arhiva, i%i ak za jednu odredjenu te&u, /ez
o/zira na ko& se &estu takva gradja na%azi6 Dko%iko svoji&
iz%aganji&a o/uhvata ,iru teritoriju, on je su&arniji, o,ti,
a ako o/uhvata odatke o jedno& arhivu i%i #ondu, onda je de*
ta%jniji6
I z r a d a v o d i - a
Na-in, a s ti&e u vezi i %an izrade, zavisi od sastava i
sadr?ine #ondova arhiva6
8rvo ,to se &ora uraditi jeste ode%a gradje, koja se vr,i
na vi,e na-ina6 Ako se vodi- radi za arhive u koji&a se -uva
)0C
gradja starijeg i novog erioda, otre/no je da se rethodno
izvr,i osnovna eriodizacija, a unutar svakog erioda #ondovi
se &ogu gruisati na ode%jke i odode%jke, odnosno og%av%ja6
8oto& se re%azi na izradu sa&og vodi-a6
+ako je naj-e,Ai, a i najva?niji, ti vodi-a onaj koji nas
in#or&i,e o jedno& arhivu, to Ae&o se &i na nje&u i zadr?ati6
Njegove rednosti nad osta%i&a su ,to se ovako izradjen &o?e
uk%oiti u seriju vodi-a kako jednog regiona, tako i reu/%i*
ke,a i -itave ze&%je6
H %e & e n t i vodi-a
Vodi- o ko&e Ae&o govoriti i&a, o ravi%u, s%edeAe e%e&en*
te: redgovor, osnovni deo Frikaz #ondovaG i o&oAni in#or&a*
tivni aarat6
* 8redgovor tre/a da sadr?i: aG odatke o arhivu Fnastanak,
razvoj, s%u?/e arhiva, zgrade, deoi, u%oga u dru,tvu i kadarGI
/G sastav gradje, na-in i vre&e u%aska u arhivI vG o,tu karak*
teristiku #ondova, na-in sredjivanja i o/radeI gG ode%u * ,e*
&u #ondovaI dG ose/an deo sa odaci&a o sastavu, na-inu rada
i kori,Aenju vodi-a6
* Osnovni deo -ini ois #ondova, dat na osnovu ,e&e ode%e
usvojene u arhivu6 Ois je centra%ni deo vodi-a i de%i se,
re&a ,e&i, na og%av%ja koja sa-injavaju grue #ondova6 Dz
svaku od ovih grua tre/a dati najre njenu o,tu karakteris*
tiku Fkratak istorijat grue, na-in i steen njene sredjenosti
i o/radjenosti, zna-aj ojedinih #ondovaG6
Dnutar grue s%ede ojedina-ni #ondovi koji nose svoj /roj
i oznaku od koji&a se grui,u u o,te& inventaru6
8odaci koji se navode ri oisu svakog ojedina-nog #onda
su s%edeAi:
aG naziv #onda, koji se navodi u ce%ini, i to o ravi%u
os%ednji6 =vi raniji nazivi stvaraoca #onda u toku njegovog
ostojanja i rada navode se u istorijatu #ondaI
/G krajnji datu&i stvaraoca #onda gde se navode grani-ne
godine ostojanja #onda, a ne gradjeI
cG istorijska /e%e,ka, koja tre/a da o&ogne korisniku
da se snadje u gradji #onda6 (re/a da /ude sasvi& kratka, i
da sadr?i s%edeAe odatke: istorijat stvaraoca #onda i njego*
vu organizacijuI na-in i vre&e kada je #ond u,ao u arhiv, kao
i njegov zna-ajI grani-ne godine i ukunu ko%i-inu gradje #on*
daI vrste gradje koje u nje&u ostoje Fserije, grue, ode%je*
njaG sa krajnji& datu&i&a i ko%i-ino&I stanje o-uvanosti, sre*
djenosti i o/radjenosti, sa uuto& na gradju koja se eventu*
a%no na%azi van arhivaI o,tu sadr?inu gradje sa isticanje&
ose/no zna-ajnih red&etaI kao i odatke o izradjeni& in#or*
&ativni& sredstvi&a za taj #ond, i%i uutstvo ,ta se &o?e ko*
ristiti kao sredstvo in#or&acija Fnr6 koje knjige registra*
tureG6 +ao od%oga za ovu /e%e,ku koristi se istorijska /e*
%e,ka radjena u rocesu sredjivanja gradje6
* 8o&o Ani in#or&ativni aarat sa-injavaju: /i/%iogra#ija,
sisak skraAenica, registri, i%ustracije i sadr?aj vodi-a, sa
s%edeAi& odaci&a:
aG /i/%iogra#ijo& svih izdanja arhiva, radjeno& o /i/%i*
ogra#ski& rincii&a,
/G sisko& skraAenica sa o/ja,njenji&a za sve skraAenice
koje se ojav%juju u vodi-uI
cG registri&a, koji &ogu /iti: I * #ondova, sa svi& nazivi*
&a #ondova iz istorijskih /e%e,ki i nas%ovaI II * red&eta,
uradjenih iz sadr?ine #ondovaI III * %ica, takodje iz sadr?i*
ne #ondova, i IV * geogra#ski, sa, nazivi&a &esta u do/a nas*
tanka #ondovaI
dG i%ustracija&a koje sa-injavaju #aksi&i%i ose/no inte*
resantnih akata, #otogra#ije %i-nosti i &esta, i s%i-noI i
eG sadr?aje& sa na%ovi&a #ondova i og%av%ja6
8itanja:
)6 ,ta je to reg%ed #ondovaK
06 +oje e%e&ente &ora sadr?ati reg%edK
16 Reci ukratko o reg%edu u svetu i kod nasK
B6 9ta je na&ena vodi-aK
56 Doznaj nas sa osnovni& de%o& vodi-aK
)07 )03
Registar i%i indeks
8 o j a &
=va in#or&ativna sredstva koja se rade u okviru jednog #on*
da, kao ,to su to su&arni i ana%iti-ki inventari, regesti i
dr6, ore&aju se jo, i o&oAni& in#or&ativni& aarato& koji je
douna osnovno& de%u in#or&ativnog sredstva6
Osnovni deo in#or&ativnog sredstva ru?a na& uvid u sadr?i*
nu gradje, i to zavisno od njegove vrste T ,iri i%i u?i6 8o*
&oAni deo je, ak, dounsko sredstvo o/rade #onda koje najsa*
?etiji& ges%o& i%i i&eno& ozna-ava neki oja&, red&et i%i
%i-no i geogra#sko i&e iz nekog doku&enta #onda koji se o/*
radjuje6 In#or&ativno sredstvo sa ovakvi& karakteristika&a
naziva se registar i%i indeks6
Registar, kao dounsko sredstvo o/rade, sastav%ja se, o
ravi%u, za jedan #ond6 Registri za sve #ondove arhiva se ne
rade6 =&isao njegove izrade je da o/radjuje #ond sa druk-i*
jeg stanovi,ta nego ,to je to uradjeno sa osnovni& de%o&6 On
o&oguAuje istra?iva-u*korisniku da, zadovo%javajuAi svoje od*
redjeno interesovanje, nadje svoj ut kroz niz doku&enata6
V r s t e
8o odrednica&a koji&a izra?ava k%ju-nu &isao jednog doku*
&enta, raz%ikuje se vi,e vrsta registara6
D zavisnosti od na&ere stvaraoca i%i sadr?ine doku&enata, u
arhivi&a se oni izradjuju naj-e,Ae u s%edeAi& o/%ici&a: )G
i&enski Fois %icaG, 0Ggeogra#ski Fois %oka%itetaG, 1G
red&etni i%i stvarni Fois red&etaG, BG hrono%o,ki Fois
doku&enate o datu&uG i 5G ko&/inovani6 D na,i& arhivi&a se
naj-e,Ae izradjuju i&enski, geogra#ski i red&etni, a%i se ne
isk%ju-uju ni osta%i6
I&enski registar6 8red&et ovog registra su i&ena i rezi&e*
na, seudoni&i, nadi&ci i druga i&ena %ica6 Mo?e /iti o,ti,
u koje& s%u-aju o/uhvata i&ena aktera svih dogadjaja koji se u
in#or&ativno& sredstvu o&inju, i%i secija%izovan, kada o*
/uhvata sa&o i&ena jedne kategorije %judi /i%o, o zani&anju
*ro#esiji i%i o u-e,Au u neko& dogadjaju6
)1o
Ovakvi registri reoru-uju se, re svega, za one #ondove
koji su naro-ito va?ni6 Dz i&ena su neohodni i /%i?i odaci
otre/ni za identi#ikaciju odgovarajuAe %i-nosti, kao nr6
srednje s%ovo6
Geogra#ski registar6 Odrednice ovog registra redstav%ja*
ju i&ena nase%jenih &esta Fgradova i se%aG, %anina, reka,
jezera, &ora, okrajina, dr?ava6
Geogra#ski oj&ovi u ovakvo& registru dati su onako kako
se ojav%juju u gradji #onda6 On &ora da o/uhvati i razne na*
-ine isanja &esta, kao nr6 Naisus i%i Ni,, 8a%e? i%i O/re*
novac6
8red&etni registar6 Odrednice u ovakvo& registru &ogu /i*
ti red&eti, naucni oj&ovi, istorijske -injenice, dogadjaji,
odredjene institucije F,ko%e, reduzeAaG i s%6
=eci#i-nost ovakvog registra je u iz/oru odrednica koje su
u njega uk%ju-ene6 Dok se, na ri&er, u i&enski i%i geog*
ra#ski registar uk%ju-uju sva i&ena %ica i%i geogra#ski oj*
&ovi koji se u gradji &ogu ojaviti, u red&etni registar u*
nose se, o ravi%u, sa&o oj&ovi koji su od /itnog zna-aja
za razotkrivanje gradje koja odredjeni #ond sadr?i i ro/%e*
&a koji Ae se na osnovu nje istra?ivati6 8oj&ovi &ogu /iti
ojedina-ni i ko&%eksni, nr6 I srski ustanak i%i ustanci
uo,te6
+o&/inovani registar6 Ovakav registar se radi u izuzetni&
s%u-ajevi&a6 Izradjuje se za #ondove i%i z/irke koji sadr?e
&a%i /roj odataka, a &ogu o/uhvatiti oj&ove iz vi,e re*
gistara Fi&enski, red&etni, geogra#skiG6 ./og &e,anja vi,e
vrsta registara, &o?e se desiti da /udu i neouzdani6
I z r a d a
=vaki od registara * indeksa izradjuje se na osnovu oje*
dina-nih doku&enata6
+ada govori&o o registru, tre/a znati da se tu ne radi ni o
kakvi& ,iri& o/ave,tenji&a6 Njegov osnov -ine oj&ovi
sadr?ani u arhivskoj gradji6 D stvari, tu je re- o /itni&
e%e&enti&a doku&enata koji i&aju zna-aja za nauku, a koje
)1)
tre/a iskazati recizni& i jasni& o/ja,njenji&a, sa kratki&
uutstvo& gde se ta-no taj odatak na%azi F(i&o-ka /una, =ov*
jetG6
8ri%iko& izrade registara &ora se voditi ra-una da se iz*
/egnu ,to je &oguAe vi,e su/jektiviza&, koji nas &o?e ovesti
u drugu krajnost * ,areno%ikost6 (u se kao ro/%e& &ogu oja*
viti i &a%o oznati, i%i -ak neoznati ter&ini i%i oj&ovi
ro,%ih vre&ena6 Mora se uvek i&ati na u&u da se odaci u re*
gistru daju za eriod i%i &ateriju koja je o/uhvaAena odredje*
ni& #ondo& i%i z/irko&6
=vi odaci koji se vade iz doku&enata izradjuju se u o/%iku
kartote-kih, ojedina-nih %istiAa6 Oni se u registru svrs*
tavaju na dva na-ina6 (ako, na ri&er, u i&ensko& odaci se
svrstavaju rvo o i&eni&a, i%i u geogra#sko& o nazivi&a6
Drugi, da%ji ostuak je rasoredjivanje i&ena, red&eta i%i
oj&ova unutar registra6 .a ovo ostoje razni siste&i, a%i je
najogodniji onaj koji ih svrstava o az/u-no& i%i a/eced*
no& redu6
8o,to se red&etni registar izradjuje na drugo& rinciu
nego i&enski i geogra#ski Fred&etni, siste&atski, a tek u*
nutar tako nasta%ih grua * a%#a/etski, a %i-nosti i &esta *
-isto a%#a/etskiG, oni se odvajaju jedan od drugog i ne &ogu
/iti uradjeni zajedno6
D o , t e za sve registre
I ored toga ,to i&aju vi,e rednosti za korisnike, regis*
tri i&aju i jednu &anu6 Oni korisnika odvraAaju od &etodi-nog
uta sag%edavanja arhivske gradje kao roizvoda odredjene
de%atnosti, kako registrature * tvorca #onda, tako i oje*
dina-nih %ica * stvara%aca gradje6
.a registar je najva?nije da on s%u?i sa&o zato da se ro*
nadju ojedini doku&enti unutar #onda i%i z/irke o odredjeni&
itanji&a, a ne i da ih oisuje6 +ata%ozi, kao druga vrsta
in#or&ativnih sredstava, i&aju zadatak da oisuju doku&ente6
8itanja:
)6 +oje vrste registara oznaje,K
06 +ako se izradjuje registarK
)10
+ata%ozi
o j a &
Naviknuti da se u svo& radu koriste razni& vrsta&a kata%o*
ga, kao ,to su to nr6 oni za knjige, istra?iva-i o-ekuju da
i u arhivu nadju takvo sredstvo koje Ae i& na s%i-an na-in
iskazati odatke o ojedini& itanji&a, a%i koji se na%aze u
rukoisi&a*doku&enti&a6 (akva vrsta in#or&ativnih sredstava,
koja na jedno& &estu saku%ja odatke o sadr?aju arhivske
gradje i otkriva ono ,to se u njoj odnosi na konkretnu te&u,
red&et, itanje i%i %ice, naziva se kata%ozi&a arhivske
gradje6
+ata%ozi su jedna od najzna-ajnijih vrsta in#or&ativnih
sredstava6 Oni se &ogu raditi za /i%o koji deo arhivske gra*
dje, o-ev od de%ova ojedinih doku&enata a sve do #ondova
jednog, i%i vi,e arhiva6 8red&et njihove o/rade je arhivska
gradja, nezavisno od tehnike i na-ina na koji je rerodu*
kovana, kao i od vre&ena nastajanja i na-ina na koji je sre*
djena, #or&irana6
V r s t e k a t a % o G a
.avisno od /roja odataka koje o/uhvataju i na-ina na ko*
ji se ti odaci iz%a?u, stvaraju se i odgovarajuAi o/%ici
kata%oga arhivske gradje6
+ata%ozi &ogu /iti siste&atski, red&etni, red&etno*te*
&atski, hrono%o,ki i i&enski, zavisno od siste&atizacije o*
dataka o doku&enti&a i njihovo& gruisanju i redos%edu unu*
tar kata%oga6
=iste&atski kata%og je in#or&ativno sredstvo o sadr?ini
arhivske gradje u ko&e se odaci grui,u re&a grana&a nauke
i%i o o/%asti&a %judske de%atnosti Furave, rivrede i
s%i-noG6 Ovi odaci rasoredjeni su siste&atski6
8red&etno*te&ataki kata%og je s%i-an siste&atsko&6 .a nje*
ga se,&edjuti&, kao osnov ne uzi&aju grane nauke i de%etnos*
ti veA se odaci o sadr?ini arhivske gradje grui,u re&a
te&a&a i%i ro/%e&i&a u okviru nauke i%i de%atnosti6
)11
8red&etni kata%og je in#or&ativno sredstvo o sadr?aju ar*
hivske gradje u ko&e se odaci grui,u re&e red&eti&a Fi*
tanji&a, oj&ovi&a, %ici&a, geogra#ski& nazivi&aG6 Ovako gru*
isani odaci rasoredjuju se re&a az/u-no& redu6
<rono%o ,ki kata%og je in#or&ativno sredstvo u ko&e su o*
daci o odredjeno& dogadjaju gruisani o vre&enski& eriodi*
&a, godina&a i datu&i&a, a rasoredjeni hrono%o,ki6
I&enski kata%og sadr?i kao red&ete sa&o i&ena i rezi*
&ena %ica, seudoni&e dru,tvenih i nau-nih radnika, u&etnika,
knji?evnika i s%6 8rezi&ena ovih %ica -ine osnovu za gruisa*
nje odataka, koji se rasoredjuju re&a az/u-no& redu6
R a d na s a s t a v % j a n j u k a t a % o g a
Rad na sastav%janju kata%oga sastoji se iz s%edeAih #aza:
aG +%asi#ikacija6 +ata%ozi koje s&o nave%i sa raz%i-itih
asekata i u raz%i-ito& o/%iku karakteri,u sadr?inu doku&e*
nata6
8odaci o doku&enti&a saku%jeni u gruu, a -ija je osnova
ostav%jen ro/%e&, te&a, itanje, datu&,dogadjaj, rezi&e i
i&e, -ine odeoke kata%oga u vidu de%ova, ode%jenja, te&a,
odte&a, ru/rika i odru/rika6 !ista ovakvih ode%aka, gru*
isana i oredjana na odredjen na-in -ini njegov k%asi#ika*
tor i%i k%asi#ikacioni %an6 On tre/a da os%u?i kao osnov
za /rzo do/ijanje odataka, a i kao osnovno riru-no sred*
stvo za kata%ogizaciju6
= o/ziro& da ostoje raz%i-ite vrste kata%oga, nu?no je
da ostoje i raz%i-iti k%asi#ikacioni %anovi6 Raz%ikuju se
re&a o/jekti&a gruisanja, koji &ogu /iti grana, red&et,
te&a, datu&, rezi&e, kao i re&a rasoredu sa&og gruisanja
red&eta: siste&atski, hrono%o,ki i az/u-ni6
+%asi#ikacioni %an stvara se re o-etka rada na kata%o*
gizaciji6 Njegove de%ove i odeoke stvaraju sastav%ja-i ka*
ta%oga i stru-njaci6
8odeoke siste&atskog kata%oga * grane i red&etno*te&at*
skog * ro/%e&e i te&e daju sa&i sastav%ja-i6 8odeoci, ak,
)1B
red&etnog kata%oga * itanje, red&et, odredjuju se neo*
sredno re&a tekstu doku&enata6 Isto je i sa hrono%o,ki&,
koji vadi datu&,i sa i&enski&, koji uzi&a rezi&ena, koji se
odredjuju iz teksta oisivane gradje6
Najs%o?eniji od svih k%asi#ikacionih %anova je %an si*
ste&atskog kata%oga, koji o/uhvata svu raz%i-itost oj&ova
koji su sadr?ani u gradji6 Iza njega je red&etno*te&atski,
-iji svi odaci iz gradje tre/a da se odnose na istu te&u6
+%asi#ikacioni %an red&etnog kata%oga je %ista oj&ova da*
tih * rasoredjenih o az/u-no& redu6 8%an hrono%o,kog ka*
ta%oga sadr?i ode%jke, koji &ogu /iti eohe i%i sto%eAa, sa
ru/rika&a * godina&a i odru/rika&a * konkretni& datu&i&a6
8%an i&enskog kata%oga -ini %ista rezi&ena, i&ena i seudo*
ni&a rasoredjenih o az/u-no& redu6
/G 8rona%a ?enje doku&enata * gradje6 =tru-no te%o arhiva
razradjuje %an k%asi#ikacije i ozvani-ava ga, -i&e zao-inje
roces kata%ogizacije6
Arhivska gradja se najre istra?uje u #ondovi&a koji &ogu
dati najveAu ko%i-inu gradje koja se &o?e kata%ogizirati6 8o
istra?ivanju #ondova odredjuju se arhivske jedinice koje Ae
se reg%edati6 .ati& se reg%eda svaki %ist jedinice6 8ri
ovo&e reg%edu je najva?nije oda/rati doku&ente koji
redstav%jaju najveAu vrednost, i ti&e zas%u?uju da se
uk%ju-e u kata%og6 Razrada ovako reg%edane gradje, sa
in#or&acija&a koje su u njoj, ide od #onda ka te&i,
ro/%e&i&a i grana&a, a ne od te&e ka #ondu6
+ada se ana%izira arhivska jedinica i doku&enti u njoj,
uvek tre/a i&ati u vidu da je svaki taj doku&enat odigrao
odredjenu u%ogu u ?ivotu, i da je svoji& sadr?aje& odrazio neku
#unkciju6
cG Oisivanje doku&enata na %isti Au kata%oga6 Ovako re*
g%edana gradja i izvr,en iz/or doku&enata iz nje o&oguAuju
njihovo oisivanje6
8odaci iz doku&enata unose se na karticu ose/nog o/%ika,
koja se naziva kata%o,ki %istiA6 Na jedno& takvo& %istiAu
&o?e se oisati sadr?ina doku&enata neko%iko arhivskih
jedinica, jedne jedinice, neko%iko doku&enata jedne arhivske
)15
jedinice, ojedina-nog doku&enta i%i njegovog de%a6 Na koji
Ae se na-in oisati sadr?ina zavisi od sastava i sadr?ine
sa&ih doku&enata6 (ako se, na ri&er, zajedno oisuje neko%iko
jedinica kada sadr?ina -itave te grue o&oguAuje da se ozna-i
jedinstveni& oj&o& Fizve,tajiG6
8odaci o doku&enti&a koji se daju na kartici &ogu se ode*
%iti na neko%iko vrsta: k%asi#ikacioni, in#or&ativni, uutni
i so%jni6
D sastav k%asi#ikacionih odataka sadaju: indeks k%asi*
#ikacione ode%e, nazivi ru/rika i odru/rika, oznaka vre&e*
na i &esta dogadjaja6 8rva tri de%a renose se iz k%asi#ika*
cionog %ana, a druga dva Fdatu& i &estoG s%u?e za siste&ati*
zovanje: kartice u okviru odru/rike6 Indeks je us%ovno ozna*
-avanje &esta kartice u kata%ogu, a ozna-ava se s%ovi&a i /ro*
jevi&a6
8odaci in#or&ativnog karaktera su osnovna grua onih oda*
taka koji se na%azi na kartici6 =av rethodni rad uravo se i
-ini da /i se do,%o do ovih odataka6 =vi drugi odaci su
sorednijeg karaktera6 Deo kartice na&enjen in#or&aciji ka*
rakteri,e sadr?aj onoga ,to se oisuje, a koji, ak, tre/a da
/ude rikazan recizno i jasno6
Dutni odaci o/uhvataju naziv arhiva i #onda u ko&e se
oisivana jedinica i%i doku&ent -uva, sa njegovo& otuno&
signaturo&6
=o%jna o/e%e?ja su jezik doku&enta i na-in njegove rero*
dukcije6
dG =iste&atizacija kartica6 8o o/av%jeno& oisivanju vr,i
se siste&atizacija kartica u kata%ogu6 (o je, u stvari, gru*
isanje %istiAa u sk%adu sa %ano& k%asi#ikacije6
D rocesu gruisanja kartice se o/jedinjuju re&a odeo*
ci&a kata%oga6 Razdvojeni %istiAi se o/jedinjuju u de%ove i
ode%jke, koji se grui,u u ru/rike6 D okviru ovih se m!gu
rasoredjivati na neko%iko na-ina, i to re&a njihovo& zna*
-enju, hrono%ogiji i%i az/u-no& redu6
Ovako siste&atizovani %istiAi se &edjuso/no ode%juju kar*
tica&a*&edja,i&a, koje &ogu /iti raz%i-ite /oje, zavisno od
toga ,ta de%e Fnr6 te&uG6 Isto tako tre/a da se raz%ikuju o
o/%iku, re&a to&e ,ta de%e Fvi,i od ni?eg ode%jkaG6
8itanja:
)6 +akve odatke o gradji daje kata%ogK
06 +ako se vr,i k%asi#ikacija odataka u kata%oguK
56 +oji je na-in oisivanja doku&enata u kata%oguK
)12
)1C
AR<IV=+H 8DB!I+A>I:H
>i%j u/%ikacije
=redjivanje i o/rada arhivske gradje o&oguAi%i su istra*
?iva-ki rad na doku&enti&a i njihovo kori,Aenje, u sa&o& ar*
hivu, u nau-ne i rakti-ne svrhe6 Arhivi se, &edjuti&, ne &o*
gu zaustaviti na to& stunju rada6
Iz u%oge koju i&aju arhivi, a to je da s%u?e otre/a&a
dru,tvene zajednice u ce%ini, kao ,to su: nauka, ku%tura,
u&etnost, o%itika, rivreda i drugi o/%ici dru,tvenog ?ivo*
ta, roizi%azi i njihov zadatak da arhivsku gradju i in#or*
&ativna sredstva u-ine ristua-ni& javnosti i ti&e o/ez/ede
nau-no*istra?iva-ki i drugi rad u svi& do&eni&a dru,tvenog
?ivota6 Oni ovo osti?u u/%ikovanje&, tj6 o/jav%jivanje&
in#or&ativnih sredstava i sa&e gradje6 Ovi& se osti?e za*
vr,na #aza jednog jedinstvenog arhivisti-kog rocesa rada,
koja o-inje od riku%janja i rije&a doku&enata, njihovog
sredjivanja i o/rade, a do izdavanja6
8u/%ikovanje in#or&ativnih sredstava i arhivske gradje
i&a svoje oravdanje i &nogostruki zna-aj6 =tru-no izdati,
oni su ve%ika vrednost za nau-nog radnika, ,to, odrazu&eva i
ve%ikii u,tedu u vre&enu, kao i s&anjenje tro,kova na izradi
&nogih nau-nih radova6 Osi& toga, njihovi& izdavanje& arhivi
skreAu a?nju javnosti na svoj rad i ou%ari,u arhivsku
s%u?/u u ce%ini6 Ovakve u/%ikacije dorinose i uoznavanju
naj,ireg kruga -ita%aca sa dru,tveni& i drugi& z/ivanji&a u
ro,%osti6 Izdavanje doku&enata i in#or&acija o nji&a ujedno
je i njihovo naje#ikasnije -uvanje, kako od osteAenja z/og
-este uotre/e, teko i od drugih uzroka, kao ,to su, na
ri&er, ratna razaranja6
Da /i se ostvario use,an, jednoo/razan i siste&atski rad
na ovi& os%ovi&a, Arhivsko veAe =r/ije je done%o D u t
*s t v o o v r s t a & a a r h i v s k i h u / % i k a c
i j a, koji& se redvidjaju otre/ni redus%ovi, vrste i
rioritet u/%ikacija6
)17

8redus%ovi
Osnovni redus%ov za u/%ikovanje je sredjenost, jer ona
o&oguAava jasan i reg%edan uvid u arhivsku gradju, a ti&e i
otunost i ta-nost odataka u in#or&ativni& sredstvi&a
do/ijenih kroz o/radu6
Vrste
8re&a D u t s t v u vrste u/%ikacija roizi%aze iz
de%atnosti arhiva, a zavise od zna-aja, ko&%etnosti, sredje*
nosti i o/rade arhivske gradje6
Na to& osnovu, arhivi rvo in#or&i,u o arhivskoj gradji u
ce%ini, a zati& u deta%ji&a, ,to us%ov%java o/jav%jivanje
rvo in#or&ativnih sredstava, a zati& i sa&e arhivske gradje6
Od in#or&ativnih sredstava redvidjaju se s%edeAa:
)6 reg%ed gradje jednog arhiva,
06 vodi-i,
16 su&arni inventari,
B6 ana%iti-ki inventari,
56 regesti,
26 registri i
C6 kata%ozi6
.a arhivsku gradju se redvidjaju:
)6 siste&atsko o/jav%jivanje izvora,
06 arhivska gradja o aktue%ni& dogadjaji&a, i
16 edago,ko*ku%turne u/%ikacije6
8rioritet
Izdavanje vrsta i u/%ikacija u nji&a od%e?e odredjeno&
radu6 Njihov redos%ed, odnosno koja od njih i&a rioritet,
dat je u sa&o& redos%edu iz%aganja o vrsta&a6 .na-i * rvo
in#or&ativna sredstva, zati& arhivska gradja, o redos%edu
kako su na/rojani, od )*C, odnosno od )*16
)13
INMORMA(IVNA DH!A(NO=( AR<IVA
.ADA(A+ I >I!: INMORMA(IVNH DH!A(NO=(I
8roces &odernizacije rada, u svetu i kod nas, a kroz nje*
ga i nove koncecije nau-no*istra?iva-kog rada nisu &i&oi,%i
arhive6 Ovakav siste& nas uuAuje na sve veAu saradnju sa dru*
gi& nauka&a, ne zane&arujuAi ri to&e jo, -vr,Au ovezanost
unutar arhivske s%u?/e6
8otre/a da odgovore savre&eni& zahtevi&a razvitka dru,tva
uuAuje arhive da koriste razvoj nau-nog rada i istra?ivanja
uo,te, tehno%o,ke inovacije nauke i ku%ture koje iz njega
roizi%aze6 =ve ih to uuAuje na razvijanje raznovrsnih o/*
%ika &edjuso/ne saradnje, kao ,to su kooeracija u radu i
integracija ojedinih os%ova6
:edan od os%ova koji iz ovih nastojanja roizi%aze je iz*
gradnja i #or&iranje in#or&ativnog siste&a na /azi koncentri*
sanja evidencija o razni& itanji&a6 =adr?aj rada ovakvog si*
ste&a o/uhvata riku%janje i o/radu odredjenih vrsta odataka
iz arhivskih i nearhivskih organizacija udru?enog rada, a
koji se odnose na arhivsku gradju i arhivsku s%u?/u6 Ovako
saku%jene odatke arhiv o/radjuje kroz razne o/%ike &oderne
in#or&acije u svi& njeni& vidovi&a6 Razu&e se, da /i se one
&og%e svuda koristiti, &oraju /iti jedinstvene i o vrsta&a
evidencije i o jedinstveno& k%asi#ikaciono& siste&u in#or*
&acija i, naravno, na isto& jeziku indeksiranja6
=av ovaj rad na in#or&isanju i&a red so/o& jedah jasno
utvrdjen ci%j * da rire&i istra?iva-u in#or&aciju koja tre/a
da o%ak,a i u/rza s%o?en i dugotrajan istra?iva-ki rad u
arhivi&a6 (akva in#or&acija tre/a de us&eri njegova
istra?ivanja ka ravo& izvoru odataka koji su red&et istra*
?iva-kog interesovanja6
140
"itava organizacija siste&a in#or&isanja, koja i&a red so/o&
zajedni-ki &oto: 'o%ak,ati rad istra?iva-a u arhivu' zasniva
se na neko%iko vrsta 'Ae%ija' koje se nazivaju in#or&ativni&
centro&6
In#or&ativni centar
In#or&ativni centar je takva arhivska s%u?/a koja i&a jas*
no odredjen zadatak da riku%ja, o/radjuje, siste&atizuje,
na ogodan na-in o/jav%juje*u/%ikuje i stav%ja na raso%aga*
nje svi& korisnici&a U nau-ni& radnici&a i drugi& zaintereso*
vani& ravni& i #izi-ki& %ici&a s%edeAe in#or&acije o:
* arhivskoj gradji,
* nau-no*in#or&ativni& sredstvi&a,
* knji?no& #ondu,
* kori,Aenju arhivske gradje, i
* tehni-ki&, #inansijski&, kadrovski& i osta%i& us%ovi*
&a rada6
Vrste in#or&ativnih centara
8re&a svoji& #unkcija&a i vrsta&a evidencija koje vode,
raz%ikuju se neko%iko vrsta in#or&ativnih centara6 D arhivi&a
=r/ije ostoje osnovni in#or&ativni centar i sa/irni in#or&a*
tivni centar6
Osnovni in#or&ativni centar organizuje se ri svako& arhi*
vu i arhivsko& ode%jenju, i njen je zadatak da o/razuje i
vodi izvorne odatke o njegovoj arhivskoj gradji i arhivskoj
s%u?/i6 Ovako saku%jeni odaci stav%jaju se na raso%aganje
korisnici&a /i%o kao in#or&acije u sa&o& arhivu gde su nasta*
%i i%i se uuAuju kao in#or&acija sa/irno& in#or&ativno& cen*
tru6 NajkraAe re-eno ovaj centar saku%ja odatke iz jedne
radne organizacije6
D sa/irni in#or&ativni centar se s%ivaju odaci iz vi,e
osnovnih centara6 On se organizuje ri &ati-no&, reu/%i-ko&
arhivu, sa zadatko& da saku%ja, siste&atizuje i stav%ja na
raso%aganje korisnici&a utvrdjene evidencije o arhivskoj
)B)
gradji i arhivskoj s%u?/i sa teritorije Reu/%ike F/ez =A8G6
D njega se s%ivaju odaci iz svih osnovnih in#or&ativnih cen*
tara sa teritorije njegove nad%e?nosti6
Veo&a je va?no nao&enuti da se sve ove vrste evidencija u
in#or&ativn&& centri&a vode jednoo/razno, na na-in kako su se
to arhivi dogovori%i6
Vrste evidencija u centri&a
Da /i &ogao da ru?i in#or&acije koje se od njega tra?e,
in#or&ativni centar &ora voditi i odgovarajuAe evidencije iz
kojih cre odatke6
(e evidencije su s%edeAe:
* evidencije o arhivskoj gradji,
* evidencije nau-no*in#or&ativnih sredstava o arhivskoj
gradji,
* evidencije o knji?no& #ondu /i/%ioteka u arhivi&a, i
* evidencije o kori,Aenju arhivske gradje6
>entra%ni kata%og arhivskih #ondova i z/irki
Hvidencije koje vode osnovni in#or&ativni centri o arhiv*
skoj gradji su s%edeAe:
* evidencija o arhivski& #ondovi&a i z/irka&a isanih do*
ku&enata, #otogra#ija, %anova, karata, %akata i s%6, sa ve*
%iki& /roje& odataka iz o,teg i su&arnog inventaraI
* evidencija rariteta i gradje koja je izdvojena z/og nje*
ne ose/ne vrednostiI
* evidencije gradje u rivatno& v%asni,tvu, sa e%e&enti&a
o njenoj sadr?ini i sastavu, o-uvanosti, kori,Aenju i dr6 i
* evidencija o rerodukovanoj gradji, u koju sadaju &ik*
ro#i%&,ksekoks*koija, reisi i s%6, a koji su sni&%jeni ra*
di dounjavanja #ondova arhiva6
Od o&enutih evidencija i od evidencija o arhivskoj gradji
#ondova Reu/%i-kog arhiva ri ko&e je sa/irni centar #or&i*
ra se >entra%ni kata%og arhivskih #ondova i z/irki6
Na&ena kata%oga je da ru?i korisniku ,to vi,e in#or&aci*
ja siste&atski riku%jenih i jednoo/razno o/radjenih, stvo*
renih na osnovu odataka iz ovih evidencija6
)B0
+ata%og sastav%jen na osnovu odataka iz evidencija koje
s&o nave%i je osnovna evidencija o arhivskoj gradji, jer se
u njege unose sve tekuAe ro&ene na sa&oj gradji6
8odaci iz ovih evidencija vode se u o/%iku kartoteke i
njihova siste&atizacija se vr,i o ,i#ra&a grana de%atnosti
uzetih iz DD+ siste&a6
Osta%e evidencije o arhivskoj gradji
8ored evidencija koje se s%ivaju u sastav centra%nog kata*
%oga, centar &ora raso%agati i jo, neki& evidencija&a o ar*
hivskoj gradji, koje ne u%aze u sa& kata%og, a%i ga na izves*
tan na-in dounjavaju6
:edna od rvorazrednih vrednosti koju svaki centar tre/a
da oseduje jeste evidencija nau-no*in#or&ativnih sredstava
o arhivskoj gradji6
+oja nau-no*in#or&ativna sredstva ostoje kao o&oA u ra*
du na istra?ivanju gradje, za koji #ond i%i deo #onda su u*
radjena, njihova vrsta, ko%i-ina, da %i su o/jav%jena, kada
i gde, kao i u ko& o/%iku * -ine in#or&acije od rvorazred*
ne va?nosti za istra?iva-e6
8oise, du%ikate i%i koije sredstava koje osnovni in*
#or&ativni centri o gradji svojih arhiva saku%jaju dostav*
%jaju sa/irno& centru6 Na osnovu ovog do/ijene in#or&acije
o&oguAuju istra?iva-u uvid u sadr?aj gradje i %ak,e rona*
%a?enje doku&enata koji ga interesuju6
8ored ove o/avezne evidencije, centar Fosnovni i%i sa/ir*
niG &o?e, na ri&er, raso%agati evidencija&a o gradji koja
se na%azi u arhivi&a drugih reu/%ika i =A8, u okviru =MR:,
i%i, ak, u inostrani& arhivi&a6
8itanja:
)6 +akva je s%u?/a in#or&ativni centarK
06 +oje vrste centara ostojeK
16 +akav je sastav centra%nog kata%oga, #ondova i z/irkiK
B6 +oje su osta%e evidencije centraK
)B1
Rad sa istra ?iva -i&a
=vaki arhiv je ostigao jedan od svojih g%avnih ci%jeva
rada, ako je u stanju da o&oguAi svestrano kori,Aenje svojih
#ondova svi&a koji to ?e%e, a re svega nau-ni& istra?iva-i&a6
D og%edu kori,Aenja arhivske gradje u ovakve svrhe, u -i*
tavo& svetu, a i kod nas, ostoje o,ti rincii kojih se
ridr?avaju svi arhivi6 :edan od tih rincia, koji se gotovo
svuda retvorio u ravi%o, jeste da se gradja rou-ava u
-itaonici koja ostoji u arhivu6 Rad u -itaonici se &ora o/av*
%jati o odredjeno& redu i na-inu rada, zato se &ora i ose/*
no organizovati6
Organizovanje rada u -itaonici
8od organizacijo& rada u -itaonici odrazu&eva se vi,e o*
stuaka koji tre/a da o%ak,aju rad, o&oguAe /o%je kori,Aenje
arhivske gradje, a istovre&eno i vodjenje raznih evidencija o
sa&i& korisnici&a i o kori,Aenju gradje arhiva6
=vaki arhiv i&a izvesne roise*ravi%nike o kori,Aenju
arhivske gradje6 Ovi roisi ug%avno& regu%i,u ostuak oko
do/ijanja i kori,Aenja &aterija%a i daju o/ave,tenja o na-inu
njegovog kori,Aenja u -itaonici, a takodje diktiraju red u
-itaonici6
Istra?iva- Ae se, ri%iko& do%aska u arhiv, rijaviti
in#or&ativnoj s%u?/i, koja ga o/ave,tava o arhivskoj gradji i
in#or&ativni& sredstvi&a6
+ori,Aenjje in#or&ativne s%u?/e oso/ito je o?e%jno, a -es*
to i nu?no, za istra?iva-e koji rvi ut koriste neku arhiv*
sku gradju6 Do/ra i sadr?ajna in#or&acija o&oguAava da se
iz/egnu &noga uza%udna i /eskorisna traganja, kao i suvi,no
reg%edanje ve%ikih ko%i-ina arhivske gradje6
8re&a struci i%i o/%asti iz koje je te&a, istra?iva-u se
daju sva o/ave,tenja o sredjenosti #ondova, njihovo& signira*
nju, zati& o na-inu do/ijanja &aterija%a Fgradje, knjiga, &i*
kro#i%&ova, #oto * i kseroks koija i dr6G, kao i o na-inu
njihovog kori,Aenja6
Hvidencije o kori,Aenju arhivske gradje
:edna od in#or&acija koju centar &o?e da ru?i jeste i e*
videncija o kori,Aenju i korisnici&a arhivske gradje6
Ni jedan oz/i%jan, te&e%jit istra?iva-ki rad, na ri&er,
iz istorije Fo%iti-ke, ekono&ske i%i ku%turneG i%i neke dru*
ge njoj srodne nauke, ne &o?e se o/av%jati /ez kori,Aenja ar*
hivske gradje, /ez njenog rou-avanja6 Hvidentiranje odataka
o to&e koji su istra?iva-i koristi%i arhivsku gradju arhiva
u te svrhe, i o te&a&a za koje su o/av%jana istra?ivanja,
odnosno koje su te&e o/radjivane i%i na koji&a je rad u toku,
ru?iAe dragocenu in#or&aciju savre&no& istra?iva-u6
Ova evidencija sadr?i rezi&e i i&e istra?iva-a, nas%ov
te&e, naziv #ondova i z/irki koji su za ovu te&u kori,Aeni
i svrhu istra?ivanja, i kao takva je od dvostruke koristi6
Ona in#or&i,e istra?iva-a da %i se neko veA /avio te&o& za
koju je on zainteresovan, i%i trenutno radi na njenoj o/radi,
kako se ne /i os%ovi du%ira%i6 Dz to, du?e evidentiranje
odataka za koju te&u su koji #ondovi i z/irke kori,Aeni, o*
&oguAava uuAivanje /uduAih istra?iva-a iste i%i s%i-ne ro/*
%e&atike na &esta u koji&a &o?e naAi izvore za svoja istra*
?ivanja6
Ovako saku%jeni odaci oraoguAavaju da se istra?iva-i uu*
te na rave izvore i da se skrati vre&e njihovog nau-no*is*
tra?iva-kog rada6
8itanja:
/- +ako se organizuje rad u -itaoniciK
2- 9ta sadr?e evidencije o kori,Aenju
gradjeK
Bi/%ioteka u arhivu
Na&ena i sastav knji?nog #onda
Medju organizacione jedinice jednog arhiva u koji&a se di*
rektno ne radi sa gradjo& i na njoj, a%i koje su tesno ove*
)B5
/>>
?
zane
sa
osnovn
i&
zadaci
&a i
de%atn
o,Au
arhivs
ke
s%u?/e
u ce*
%ini,
sada
i
/i/%io
teka6
Bi/
%iotek
a
o&oguA
ava
stru-n
o
ososo
/%java
nje i
usavr,
ava*
nje
arhivs
ki/h
radnik
a,
o&a?e
nau-no
*
istra?
iva-ki rad u arhi*vi&a, kao i u os%ovi&a na sredjivanju i
o/radi sa&e arhivske
gradje6
Da /i o/jasnio arhivsku gradju i o%ak,ao njeno sredjivanje i
o/radu, knji?ni #ond /i/%ioteke Fknjige, -asoisi, %istovi, i
drugi ,ta&ani, odnosno &ehani-ki& sredstvi&a u&no?en &ate*
rija%G tre/a da /ude u neosrednoj i%i osrednoj vezi sa ar*
hivsko& gradjo& koju odredjeni arhiv oseduje6
+ako je ro#i% /i/%ioteke odredjen njeni& s&ero& Funare*
djivanje nau-nog i stru-nog radaGu izvr,avanju svojih zadataka
ona se rukovodi odredjeni& kriteriju&i&a, i to kako u sastavu
svog knji?nog #onda, tako i u njegovo& o/nav%janju i
oveAavanju6
Na osnovu tih kriteriju&a, u sastav knji?nog #onda u%aze:
sva o/jav%jena arhivska gradja, riru-nici i re-nici raznih
vrsta, %eksikoni, encik%oedije i /i/%iogra#ije, do&aAi i
strani arhivisti-ki ud?/enici i riru-nici, zati& de%a iz o*
,te, naciona%ne i zavi-ajne istorije, kao i eriodi-na izda*
nja Fdnevni %istovi, arhivisti-ki, istorijski i /i/%iotekar*
ski -asoisi, s%u?/eni %istovi, z/ornici zakona i ured/i i
dr6G, ,to sve -ini njen osnovni knji?ni #ond6
D sastav /i/%ioteke tre/a%o /i o &oguAnosti da udju i sta*
tuti, ravi%a i ured/e raznih dru,tava i organizacija, kao i
ODR*a, &onogra#ije, ju/i%arna izdanja, so&enice ustanova i
reduzeAa, raznih dogadjaja, ,ko%ski izve,taji, kata%ozi raz*
nih iz%o?/i i drugi s%i-ni &aterija%i koji se ti-u teritori*
je i vre&enskog erioda na koji se odnosi arhivska gradja6
Na/avka u/%ikacija
+nji?ni #ond /i/%ioteke u arhivu #or&ira se uoredo sa
arhivo& i nerestano se te?i njegovo& sta%no& %ansko& dou*
njavanju i o/nav%janju6
D sk%adu aa svoji& zadaci&a, /i/%ioteke na/av%jaju knjige,
-asoise i %istove na jedan od s%edeAih na-ina: kuovino&,
raz&eno&, ok%ono&, reuzi&anje&, o/avezni& ri&erko& i
deo* zito&6
+uovina se o/av%ja iz #inansijskih sredstava koji&a
arhiv raso%a?e6
Raz&ena se vr,i iz sostvenih u/%ikacija arhiva, i to
raz&eno& du%ikata, odnosno veAeg /roja ri&eraka,
uko%iko takvi u /i/%ioteci ostoje6
8ok%ono& se o/ogaAuje knji?ni #ond kada ojedinci i%i
or*ganizacije ok%anjaju knjige /i/%ioteci arhiva6
8reuzi&anje se vr,i kada ne ostoji v%asnik /i/%ioteke a
od%uko& nekog organa ona je reneta u v%asni,tvo arhiva6
Bi/%ioteka se dounjuje o/avezni& ri&erko& knjige i%i
se*arato& nekog rada o/jav%jenog u -asoisu, uko%iko je on
ra*djen na osnovu gradje arhiva, a redje i o/avezni&
ri&erko& iz ,ta&arije6
Deozito& se do%azi do /i/%iote-kih #ondova o od%uci,
na ri&er, sudskih organa, kada je ovaj iz /i%o kojih
raz%oga ostao /ez v%asnika6 Ovakav deozit &o?e vre&eno&
ostati i v%asni,tvo /i/%ioteke6
Na/avka u/%ikacija je u nad%e?nosti /i/%iote-kih
ko&isija, -iji je zadatak vodjenje na/avne o%itike i
us&eravanje rada /i/%ioteka6
O/rada knji?nog #onda i eriodike
Od trenutka kada knjiga, i%i -asois, udje u arhivsku /i*
/%ioteku a do njenog s&e,taja u o%icu, odnosno &oguAnosti
njenog kori,Aenja, ona ro%azi kroz niz stru-nih radnji koje
na nji&a &oraju /iti izvr,ene6
8re nego ,to se o-ne sa o/rado&, rade se s%edeAi
os%ovi: identi#ikovanje i roveravanje knjige i -asoisa,
rasecanje %istova i e-atanje6 8os%e o/av%janja ovih
os%ova knjige i -asoisi se stru-no o/radjuju6
= t r u - n a o / r a d a
8od stru-no& o/rado& odrazu&evaju se s%edeAe radnje: in*
ventarisanje, k%asi#ikacija i kata%ogiziranje6
147
)B2
Inventar je osnovni doku&enat svake /i/%ioteke6 Nji&e se
utvrdjuje /rojno stanje i sadr?aj /i/%ioteke6 D nje&u se ni,ta
ne s&e ni /risati ni dodavati6
+njige se u inventar unose o redu do%aska u /i/%ioteku, i
to svaka od ose/ni& /roje&6 :ezik i is&o koji&a je knjiga
,ta&ana unose se u origina%u6
Novine i -asoisi FeriodikaG se inventari,u kao ce%ine6
One &ogu /iti o/razovane tro&ese-no, ,esto&ese-no i%i godi,nje
i -ine jedan inventarni /roj6
Brojevi u inventaru o-inju od /roja ) i idu redo&, /ez
rekida, sve dok /i/%ioteka ostoji i dok se u nju ri&aju
knjige6 Na svojoj zadnjoj strani inventar je overen e-ato&
arhiva i ov%a,Aenog %ica6 8odaci koji se u njega unose o/i-no
su uzeti sa nas%ovnih stranica knjige6
+%asi#ikacija Fs&e ,taj knjigaG6 Da /i se -itaoci i radnici
/i/%ioteke F/i/%iotekar, knji?ni-ar i /i/%iote-ki &aniu%antG
&og%i orijentisati u knji?no& #ondu /i/%ioteke vr,i se k%a*
si#ikacija re&a siste&i&a usvojeni& u /i/%ioteci6 Najoznati*
ji siste&i s&e,taja su:
* o tekuAe& /roju,
* o ve%i-ini i%i #or&atu i
* o struka&a Fnauka&a i%i red&eti&aG6
=iste& s&e,taja o tekuAe& /roju odrazu&eva redjanje knji*
ga u o%ice oni& redo& koji& su stig%e u /i/%ioteku i koji&
su uisane u inventar6
=iste& s&e,taja o ve%i-ini i%i #or&atu odrazu&eva re*
djanje knjiga o ve%i-ini6 Ove ve%i-ine ode%jene su u neko*
%iko vrsta o usta%jeni& #or&ati&a knjiga6
=iste& s&e,taja o struka&a odrazu&eva ode%u svih knjiga,
-asoisa i novina na raz%i-ite struke, i na osnovu te ode%e
njihovo redjanje u o%ice6 =vaka struka o/e%e?ava se i%i /ro*
je& i%i s%ovi&a i takva oznaka u%azi u saatav signature6 D
siste&u s&e,taja o struka&a najoznatiji je deci&a%ni siste&,
u koje& su sva %judska saznanja ode%jena u %o osnovnih grua,
o/e%e?enih jednoci#reni& /rojevi&a od ;*36 =vaka grua se,
zati&, de%i na da%jih %o odgrua, itd6 +njige se uz o&oA
ovih g%avnih /rojeva i da%jih oznaka o/e%e?avaju indekso&
deci&a%ne k%asi#ikacije, koji je u isto vre&e i signatura
knjige6
Bi/%iote -ki kata%og6 Da /i ae -itaoci&a*korisnici&a /i/%io*
teke o%ak,a%o /r?e uoznavanje njene sadr?ine i o&oguAi%o %ak*
,e rona%a?enje ?e%jene knjige, a /i/%iotekaru o%ak,a%o sna*
%a?enje ri radu, u /i/%ioteci se #or&iraju kata%ozi6
+ata%og /i/%ioteke o/uhvata sve knjige, novine i -asoise
koji se u njoj na%aze6 Radi se o unared utvrdjeno& raso*
redu i o odredjeno& redu, -i&e se raz%ikuje od inventara, u
koji se knjige unose o redu do%aska6
=vaki kata%og sastav%jen je od kartote-kih %istiAa odre*
djenog #or&ata, koji su ri dnu iz/u,eni radi %ak,eg redjanja
u kutije6
D /i/%ioteci se &o?e #or&irati vi,e vrsta kata%oga, a%i su
tri &edju nji&a osnovna, a to su:
* az/u-ni i%i a/ecedni,
* stru-ni i%i siste&atski i
* red&etni6
D az/u-no& i%i a/ecedno& kata%ogu %istiAi se za -itav /i*
/%iote-ki #ond, redjaju o i&eni&a isaca knjiga i%i autora
-%anaka*radova u -asoisi&a, novina&a, z/ornici&a i dr6 On na&
daje odgovor koje sve knjige, odnosno -%anke, jednog autora
oseduje /i/%ioteka6
=tru-ni i%i siste&atski kata%og na& ru?a odatke o sadr*
?ini /i/%iote-kog #onda6 Iz njega se -itaoci o/ave,tavaju ko*
je knjige iz o/%asti jedne i%i vi,e nauka /i/%ioteka i&a6 !is*
tiAi stru-nog kata%oga rasoredjuju se o sadr?ini, o
grua&a, a unutar ovih * o az/u-no& redu i&ena autora6
8red&etni kata%og ru?a odatke -i&e sve raso%a?e
/i/%iote*ka u vezi sa odredjeni& itanje&6 I on se sastav%ja
re&a sa*dr?ini knjige i%i rada, a%i se njegovi %istiAi
grui,u o az*/u-no& redu red&eta i%i itanja na koji se
odnose6
D svako& od ovih kata%oga rvo se svrstavaju kata%o,ki %is*
tiAi ojedina-nih knjiga, a zati& oni iz novina i%i -asoisa,
i to od isti& s%ovo&6
Izrada %istiAa za kata%oge je odgovoran osao6 8ri njihovo&
sastav%janju &oraju se i&ati u vidu neka o,ta ravi%a, a ona
su s%edeAa:
149
)B7
* za svako de%o i%i -%anak izradjuje se ose/ni %istiAI
* %istiA sa isunjava sa&o sa jedne straneI
* odaci se unose o odredjeno& reduI
* na-in isanja &ora /iti jednak na svi& %istiAi&a6
Na kata%o,ko& %istiAu isisuju se signatura i odrednica6
=ignatura je znak o ko&e se knjiga s&e,ta u o%ici /i/%i*
oteke i o kojoj se i rona%azi6 =astoji se od /roja knjige i
oznake grue kojoj riada6
Najva?niji odatak u %istiAu kata%oga je odrednica, o ko*
joj on i zauzi&a &esto u kata%ogu6 (o je re- koja se isti-e
na -e%u %istiAa Fu %evo& gornje& ug%uG i o kojoj ovaj do/i*
ja svoje &esto u kata%ogu6
8itanja:
)6 +akva je na&ena /i/%ioteke u arhivuK
06 +ako se o/radjuje #ond /i/%iotekeK
56 .a,to se #or&iraju /i/%iote-ki kata%oziK
+D!(DRNO*8RO=VH(NA DH!A(NO=( AR<IVA
>I!:, .ADA(A+, OB!I>I OVH DH!A(NO=(I
:edna od de%atnosti koje su o&oguAi%e da, nasurot neka*
da,njoj zatvorenosti arhiva, danas u njihovo& ?ivotu /ude ri*
hvaAena kao neohodna otre/a, jeste i njihova ku%turno*ro*
svetna de%atnost6 Ovakav stav je rezu%tat novih koncecija o
arhivi&a i njihovoj u%ozi u dru,tvu, nasta%ih na osnovu novih
dru,tvenih ojava koje su se z/i%e u ro,%o& i, naro-ito, u
ovo& veku, ose/no o zavr,etku II svetskog rata, kada se u*
nose /itne ro&ene u ranija shvatanja o arhivi&a6
.a ovakvu ro&enu, za oravdano zauzi&anje ovakvog stava,
ostoji vi,e raz%oga, od kojih Ae&o navesti sa&o neke6 =avre*
&eno dru,tvo ne &o?e za&is%iti, na ri&er, neku nau-nu i%i
ku%turnu instituciju koja /i &og%a ?iveti izo%ovano, zatvo*
reno, isk%ju-ivo osveAena svo& interno&, stru-no& i nau-no&
radu, a to zna-i koja /i /i%a dovo%jna sa&a se/i6 Osnovna i*
deja u savre&enoj de&okratizaciji svih dru,tvenih de%atnosti,
a i ku%ture, uuAuje ih, naravno sa institucija&a koje u njoj
de%uju, na ,to intenzivnije o/ogaAivanje tekuAeg dru,tvenog
?ivota6 Ovaj ro/%e& de&okratizacije ku%ture, o ko&e se u sa*
vre&eno& svetu sve vi,e govori, za na,u ze&%ju i&a du/oko zna*
-enje6 On je sastavni, neizostavni deo srovodjenja njenog so*
cija%isti-kog reo/ra?aja6
:edna od osnova na koji&a se te&e%ji ovakav reo/ra?aj je
reva%orizacija ku%turne /a,tine na,ih naroda, u ,ta sada i
arhivska gradja6 Njena interretacija u istoriogra#iji, u*
/%icistici i osta%i& de%atnosti&a ku%turno*rosvetnog ?ivota
tre/a da dorinese o/edi nad stari& shvatanji&a i deja&a u
)5o
)5)
nauci6 Arhivi &ogu dati zna-ajan dorinos u nastojanji&a svih
dru,tvenih #aktora, a ose/no nauke i ku%ture da sa ozicija
nau-nog socija%iz&a nadv%ada, &o?e&o reAi J o/edi, zastare*
%a shvatanja u tu&a-enju i o/ja,njenju istorije i rocesa ko*
ji su se u njoj dogadja%i6 +arakter arhivskog doku&enta, koji
on i&a o svo& o/%iku, tekstu koji sadr?i, o e%e&enti&a koji
ga -ine izvoro& in#or&acija i svedoko& istorijskih rocesa,
-ine da je on ne sa&o nezao/i%azno sredstvo za nau-ne i druge
Fravne i s%6G otre/e veA i veo&a ogodan za razne o/%ike
ku%turno*rosvetne de%atnosti6
Ogro&na je snaga kojo& origina%ni arhivski doku&enat, a uz
to i na savre&en na-in rezentiran, de%uje na njegovog o*
s&atra-a6 Vr%o su raznovrsni o/%ici rada koji na& o&oguAuju da
to sredstvo koristi&o6 (o su arhivske iz%o?/e i redavanja,
rou-avanje zavi-ajne istorije, saradnja sa ,ko%a&a, /i/%io*
teka&a, &uzeji&a i ga%erija&a, sredstvi&a javnog in#or&isanja
F,ta&o&, radijo&, te%evizijo&G, turisti-ki& i drugi& organi*
zacija&a udru?enog rada i s%6
Arhivske iz%o ?/e
8rire&anje i organizovanje raznih iz%o?/i je takav o/%ik
ku%turno*rosvetne de%atnosti koji arhivi&a ru?a naj,ire
o%je rada6 Neosredni kontakt, vizu%eni e#ekat i do?iv%jaj
koji u/%ici ru?a origina%ni doku&enat &o?e zadovo%jiti ?e*
%ju sa uoznavanje& sredine u kojoj je nastao, odnosno ?ivota
u ro,%osti6
8o svo&e sadr?aju, karakteru, na&eni i na-inu rikaziva*
nja, iz%o?/e &ogu /iti razne vrsta6 (o su o,te, te&atske i
edago,ke iz%o?/e6
D rvo& trenutku organizovanja, kod nas su se rire&a%e
o,te iz%o?/e6 Njihov -esto roagandni zna-aj, naro-ito ra*
di ou%arisanja arhivske s%u?/e, oravdavao je ovakva nasto*
janja6 A%i /a, iskustvo sa ovakvi& iz%o?/a&a okaza%o je da
je, iak, /o%je organizovati te&atske iz%o?/e odredjenog sa*
dr?aja6
(e&atske iz%o?/e koji&a se rikazuje odredjen dogadjaj u
neko& istorijsko& eriodu, de%atnost ojedinih %i-nosti,
ustanova i to&e s%i-no, &nogo vi,e dorinose uoznavanju jed*
nog dogadjaja, jedne te&e, i ostav%jaju sna?niji utisak na
osetioce6 Arhivska Ae iz%o?/a ostiAi &nogo vi,e useha, nje*
ni Ae rezu%tati /iti /o%ji ako se ,to vi,e isune odredjeni
redus%ovi, a to su, re svega, iz/or odgovarajuAe te&e i stu*
diozno uradjen %an iz%o?/e, koji je rezu%tat te&e%jitih red*
radnji Frou-avanja, oda/iranja, ko&/inovanjaG6 .ati&, u uskoj
ovezanosti sa ovi& su i savre&ena interretacija te&e, ko*
ri,Aenje i drugih o&oAnih a ne sa&o arhivskih eksonata, iz*
/or odgovarajuAih stru-njaka za rad na iz%o?/i i njenoj os*
tavci, kao i iz/or odgovarajuAeg, ravog &esta, rostora i
vre&ena za odr?avanje iz%o?/e6 Ovo&e jo, dorinose do/ar ka*
ta%og iz%o?/e FodgovarajuAi tekst, i%ustracija, ore&aG, kao i
do/ro organizovana roaganda iz%o?/e i u rire&no& eriodu i
za vre&e njenog odr?avanja, ,to zna-ajno uti-e na osetu6
H#ekat te&atskih iz%o?/i je jo, sna?niji kada su ih zajed*
ni-ki rire&i%i arhivi, &uzeji, /i/%ioteke i dr6 8red&eti &a*
terija%ne ku%tura, orudja i red&eti rada, u&etni-ki red&eti,
nu&iz&ati-ki ri&erci, razni roizvodi i s%6 o&oguAuju, uz
arhivske doku&ente, svestranu o/radu te&e i oveAanu atraktiv*
nost iz%o?/e6
8ose/an useh ostig%e su zajedni-ke iz%o?/e koje su kao
okretne arhivi rone%i kroz razna &esta u svoji& regioni&a, gde
su one i&a%e zna-ajan dru,tveni i o%iti-ki uticaj, a -esto
/i%e i ose/an ku%turni dogadjaj6
8edago,ke iz%o?/e su, kako s&o rek%i, ose/na vrsta iz%o?*
/i, koje se organizuju u saradnji sa ,ko%a&a6
Danas, kada re#or&a ,ko%skog siste&a tra?i razvijanje sa*
&oaktivnosti u-enika i njihovo ososo/%javanje da ostanu sa*
&osta%ni i aktivni stvaraoci dru,tva u ko&e ?ivi&o, o-ig%ed*
nost u izvodjenju nastave je od izvanrednog zna-aja6 D to& o*
g%edu iskori,Aavanje arhivske gradje ostaje koristan i dra*
gocen &etod u nastavi vi,e red&eta, a ose/ne su koristi, na
ri&er, u nastavi istorije, knji?evnosti i drugih red&eta6
O-ig%edno sredstvo u nastavi, kao douna us&eno& iz%aganju,
o&oguAuje se da &nogo /o%je a&te ojedinosti o dogadjaji&a
i%i %ikovi&a o koji&a se na -asovi&a iz%a?e6 (o ostav%ja
ue-at%jiv utisak na &%ade %jude6
)50
)51
Arhivske iz%o?/e takodje o&oguAavaju da ,to vi,e %judi, ,to
,iri s%ojevi stanovni,tva, shvati vrednost ku%turne zao*
stav,tine, da ih koristi, da nau-i da o,tuje to ku%turno /%a*
go na,ih naroda a, svakako, i one koji ga -uvaju6 Anga?ovanje
svih njih u za,titi arhivske gradje, kao istaknutog de%a na,eg
ku%turnog nas%edja, o&oguAuje da se ,to svestranije ostvari
o,ta dru,tvena /riga o ku%turnoj /a,tini na,ih naroda6 (i&e
se osti?e jedan od e%e&enata u savre&eno& shvatanju
de&okratizacije ku%ture, koja svoj s&isao ne vidi sa&o u go%o&
rezentiranju ku%turnih do/are veA i u /rizi o nji&a6
8redavanja
Najstarija, &o?e&o reAi k%asi-na #or&a ku%turno*rosvetne
de%atnosti, jesu redavanja, koja jo, uvek u &nogi& s%u-a*
jevi&a redstav%jaju neza&enjiv o/%ik rada6 Iz rakse je veo*
&a do/ro oznat uticaj ?ive re-i6 I ored svih o/%ika re*
zentiranja ku%turne /a,tine Fiz%o?/e i dr6G, ne tre/a za/o*
raviti na snagu koju ru?a neosredna ?iva re-, naro-ito kon*
takt koji do/ar redava- &o?e usostaviti sa oni&a koji ga
s%u,aju6
+az%i-iti su na-ini na koje se ovaj o/%ik ku%turno*rosvet*
ne de%atnosti ostvaruje6 8redavanja se, re svega, &ogu ode*
%iti na ona koja se odr?avaju u sa&o& arhivu i ona van arhiva6
8redavanja koja se odr?avaju u arhivu, za vre&e osete ar*
hivski& ustanova&a, &ogu /iti:
* ona koja uvode s%u,aoce u saznanje o zna-aju arhiva i
arhivskih &aterija%a, kao i otre/e -uvanja i saku%janja
arhivske gradjeI
* iz istorije zavi-aja, vezana za kori,Aenje origina%nih
doku&enataI
* redavanja uz iz%o?/u arhivskih doku&enataI
* rigodna redavanja vezana za raznike i ju/i%eje6
8redavanja van arhiva &ogu se organizovati na raz%i-iti&
&esti&a, uz rikazivanje origina%ne i%i na raz%i-it na-in
rerodukovane gradje6 (ako se ona &ogu odr?ati:
* u radnoj organizaciji, &esnoj zajednici, ,ko%i, kasarni,
)5B
narodno& univerzitetu, o zahtevu istih, i%i ak ri%iko&
sve-anih akade&ija vezanih za ju/i%arne ros%aveI
* kraj so&enika izginu%ih rodo%ju/a i%i okraj /ista
narodnih heroja krajaI
* uz iz%o?/u doku&enata organizovanu na /i%o koje& &estu
van arhiva6
.a otuni useh ovog o/%ika ku%turno*rosvetne de%atnosti
va?ni su i iz/or te&e, i iz/or redava-a, koji zavisno od ti*
a redavanja i strukture korisnika odredjuje ci%j i &etod
iz%aganja, kao nastavna i o-ig%edna sredstva, ovezujuAi ih
sa ,to %e,o& interretacijo&6
(i&e se osti?e da ,to vi,e %judi, ,to ,iri s%ojevi sta*
novni,tva shvate vrednosti ku%turne zaostav,tine, da ih ko*
riste, da nau-e da o,tuju to ku%turno /%ago na,ih naroda i,
svakako, i one koji ga -uvaju6
8rou -avanje zavi -ajne istorije
D radu na izu-avanju zavi-ajne iatorije arhivi tre/a da /u*
du u u%ozi inicijatora i organizatora ovog os%a6
Osi& riku%janja i o/rade arhivske gradje, kao g%avnog
zadatka, arhivi tu gradju rezentuju na razne na-ine6 :edan od
tih je, kao ,to s&o vide%i, iz%o?/a6 Drugi vid je u*
oznavanje svih s%ojeva stanovni,tva Fu-enika, se%jaka, rad*
nika i dr6G sa interesantni& dogadjaji&a iz istorije njihovog
kraja, grada, se%a, za/e%e?eni& u doku&enti&a, uz o/ja,njenje
njihove vrednoati i zna-aja6
Rad na riku%janju &aterija%a * gradje za &onogra#ije i
hronike onih &esta koja su o /ogatstvu dogadjaja u /%i?oj i%i
da%joj ro,%osti i z/ivanji&a u nji&a najzna-ajnija jo, je
jedan vid de%atnosti u rou-avanju zavi-ajne istorije6
Arhivi tre/a da saradjuju sa /i/%ioteka&a, &uzej&&a, sa*
vezo& /oraca i dr6 ri sastav%janju ka%endara*hronika va?ni*
jih dogadjaja u jedno& kraju6
=vi ovi zadaci, kao i oni koji Ae se jav%jati u /uduAe,
ukazuju na& da arhivi &ogu i tre/a da se razviju u zna-ajne
centre za rou-avanje i uoznavanje zavi-ajne istorije6 (ak*
vi& svoji& rado& oni tre/a, u zajednici sa &uzeji&a i /i/%i*
)55
oteka&a da ostanu ku%turna sredi,ta gde Ae se, se& riku%ja*
nja odataka, rou-avati istorija odredjenog kraja, odnosno
kako se to u na,e& narodu ka?e * zavi-aja6
=aradnja aa drugi& organizacija&a u o/%asti ku%turno*rosvetne
aktivnosti
Dosada,nja aktivnost arhivske s%u?/e govori o sta%noj evoU
%uciji u%oge i #unkcije arhiva6 Dana,nji arhivi, kao ,to s&o
veA rek%i, nisu zatvorene ustanove6 Ako se igde arhiv otvara,
ako uz izvodjenje sa&osta%nih akcija, razvija veo&a intenzivno
tesnu saradnju na ostvarivanju zajedni-kih akcija sa srodni&
de%atnosti&a * onda je to ova de%atnost6 8ri to&e se ne &is%i
sa&o na saradnju sa oni&a koji su u &estu sedi,ta arhiva i
njegovo& regionu, veA i na onu sa drugi& &esti&a i regioni&a,
na saradnju &edju reu/%ika&a i okrajina&a, a -ak i na
&edjunarodnu saradnju6
(akva saradnja, ose/no sa /i/%ioteka&a, &uzeji&a i ga%eri*
ja&a, najvi,e do%azi do izra?aja u rire&anju iz%o?/i6 Ona
ostaje har&oni-an deo osta%e ku%turno*rosvetne aktivnosti6
+o&%eksan sastav eksonata, koji &ogu zajedni-ki da ru?e
dorinosi otunije& ostvarenju ovog odgovornog os%a6
Osi& ,to saradjuju u ostvarivanju svojih iz%o?/i, arhivi
&ogu ru?iti o&oA i saradnju drugi&a u rire&anju i organi
*zovanju iz%o?/i, nr6 ozaj&ico& svojih eksonata razni& orga*
nizacija&a ri%iko& odr?avanja rigodnih &ani#estacija i ros*
%ava6
:edan od zna-ajnih vidova ove aktivnosti je saradnja sa ,ko*
%a&a svih vrsta6 Osi& saradnje u sa&oj nastavi Forganizovanje&
edago,kih iz%o?/iG, ona se &o?e ostvariti i na druge na-ine6
(o je, na ri&er, odsticaj djaci&a, studenti&a i nastavnici&a
da ,to vi,e koriste /i/%ioteku i -itaonicu arhiva za izradu
raznih re#erata u vezi sa nastavo&, se&inarskih i &agistarskih
radova, kao i doktorskih disertacija6 I rije& djaka na o/av*
%janje rakse iz raznih nastavnih red&eta je jedan vid sarad*
nje u ovoj o/%asti6 D okviru ove saradnje su zajedni-ke akcije
,ko%a i arhiva na rona%a?enju i riku%janju arhivske gradje6
)52
Ova saradnja tre/a da o/uhvati i one organe i organizacije
koje &ogu o&oAi ,to /o%je& ostvarivanju ku%turno*rosvetne
de%atnosti arhiva6 (o je saradnja sa sredstvi&a javnog in#or*
&isanja, odnosno redakcija&a novina i -asoisa, radio i te%e*
vizijskih e&isija, turisti-ki& i drugi& organizacija&a6
Vr%o su raznovrsni o/%ici saradnje koje &ogu arhivi ostva*
riti sa sredstvi&a javnog in#or&isanja6 (eksto&, ?ivo& re-i
i%i s%iko& &o?e se o/avestiti naj,iri auditoriju& o sadr?ini
arhivske gradje i%i arhivskoj ro/%e&atici6 (ako se u teksto*
vi&a eriodike Fnovina&a i -asoisi&aG &ogu o/jav%jivati nai*
si o ce%ina&a #ondova, gradji koja se odnosi na jednu odredje*
nu te&u, ce%i doku&enti i%i izvodi iz njih, tekstovi isani na
osnovu arhivske gradje, -%anci o arhivskoj ro/%e&atici i
o,ti& itanji&a rada arhiva6
Radio ru?a ,iroke &oguAnosti da na raz%i-it na-in ou%a*
ri,e arhivsku gradju6 D zavisnosti od ci%jeva koji se ?e%e o*
stiAi, &o?e se u osta%i& i%i ovre&eni& e&isija&a, du?i& i%i
kraAi&, govoriti o odredjenoj te&i, o sadr?ini ojedinih zna*
-ajnih doku&enata vezanih za ju/i%eje, o radu arhiva kao usta*
nova, o novoronadjenoj i%i otku%jenoj gradji, o iz%o?/a&a
koje su arhivi organizova%i i dr6
(e%evizijske e&isije radjene na /azi arhivske gradje su jed*
na od najzani&%jivijih #or&i u koji&a se ona koristi6 (ako se
&ogu, reci&o, rikazivati origina%ni doku&enti, #otogra#ije,
karte, %eci, %akati6 Arhivska gradja &o?e /iti i osnova za
stvaranje ojedina-nih e&isija, nr6 ,ko%skog rogra&a, i%i
-itave serije6
Ova saradnja dorinosi naje#ikasnije& ostvarenju javnosti
rada arhivskih ustanova i uz to o/ja,njava ,ta je sve arhivska
gradja, za,to se i kako ona &ora -uvati i ,ta sve &o?o zna-iti
jedan doku&enat6
Arhivske u/%ikacije, i one stru-ne, kao ,to su nau-no*in*
#or&ativna sredstva Fvodi-i, inventari, kata%ozi i dr6G, i o*
se/na izdanja, rire&%jena isk%ju-ivo za ku%turno*rosvetnu
aktivnost, tre/a da /udu na&enjene svi& otencija%ni& koris*
nici&a, ,iroko& krugu svih zainteresovanih6 One tre/a da /udu
tako uradjene i ore&%jene da svoji& kva%iteto& dorinose ,i*
renju korisnika arhivske gradje6
)5C
D saradnji arhiva sa drugi& organizacija&a ostoje jo, dve
&oguAnosti koje kod nas nisu jo, ostig%e un e#ekat6 (o je
saradnja sa turisti-ki& i rivredni& organizacija&a6
Iskori,Aavanje na,eg ku%turnog nas%edja, a &edju nji&a i
arhivske gradje, za /o%je uoznavanje na,e ze&%je i turisti&a
&o?e da /ude vi,estruko korisno6 (ako se, na ri&er, &ae,
%anovi i%i doku&enti &ogu koristiti za izradu raznih turisti-*
kih rosekata, za vodi-e o gradovi&a i drugi& zna-ajni& &es*
ti&a, neki redji i oznati doku&enti za izradu doisnih kara*
ta, a interesantniji e-ati za izradu suvenira i s%6
+ori,Aenje arhivske gradje u rivredne svrhe je sa&o deo
onoga ,to arhivi &ogu da ru?e6 (o su, nr6 razni odaci o
,u&sko& i drugi& rirodni& /ogatstvi&a, %ovnosti reka, raz*
ni& rojekti&a industrijskih o/jekata i zgrada, uteva, zati&
odaci&a koji &ogu os%u?iti za izradu novih %anova i roje
*kata i s%6 Brojne su &oguAnosti za saradnju arhiva sa udru*
?eni& rado& u rivredi6
8itanja:
)6 +oje vrste iz%o?/i organizuju arhiviK
06 D ko& ci%ju i gde se organizuju redavanjaK
16 =a ki& sve saradjuje arhiv u ku%turno*rosvetnoj aktiv*
nostiK
)57
AR<IV=+A (H<NI+A
O89(I 8O:MOVI ; NOVO: (H<NI>I I VR=(AMA (H<NI"+I< =RHD=(AVA
+O:A =H 8RIMHN:D:D D AR<IVD
Dvadeseti vek i nau-no*tehni-ka revo%ucija u nje&u, ose/*
no od edesetih godina, o&oguAi%i su da -ove-anstvo ostane,
u ravo& s&is%u te re-i, svetsko dru,tvo6 Organizovanje, ru*
kovodjenje i urav%janje, a sa nji&a i nau-ni rad, u ovakvo&
svetsko& dru,tvu su sve te?i i zahtevaju ko&%etnu in#or&i*
sanost o &nogi& itanji&a6 .a ove otre/e savre&ena nauka, a
sa njo& i usko ovezana industrija, stvori%a je i danas
stvara, &nogo/rojna tehni-ka re,enja o&oAu kojih se sakuJ
%jaju, o/radjuju i -uvaju od za/orava najraznovrsnije in#or*
&acije6 Mi Ae&o ovde govoriti o oni& novi& vrsta&a tehnike i
tehni-kih sredstava, na koji&a se ug%avno& zasniva rad na,ih
arhiva u ovoj o/%asti6
Na ?a%ost, gotovo je ne&oguAe govoriti o ovoj ro/%e&ati*
ci a ne o&enuti jedan kruan ro/%e& arhiva * s&e,taj arhiv*
ske gradje i tehnike6 "esto se, ug%avno& /ez ravih raz%oga,
&is%i da je na&enski zidana arhivska zgrada isk%ju-ivi re*
dus%ov za tehni-ku ore&%jenost jednog arhiva6
=astavna ko&onenta osnovnih us%ova za ovakvu ore&%jenost
arhiva, ored zgrade, jeste i ko&%eks ore&e i uredjaja6 Ovo
se ose/no isti-e danas, kada je arhivska s%u?/a sve vi,e
razvijena, i kada su otre/na &noga tehni-ka sredstva i ure*
djaji de /i se os%ovi &og%i stru-nije i e#ikasnije o/av%ja*
ti6 ./og toga su oni arhivi&a iz dana u dan sve otre/niji6
.na-i, tehni-ki ore&%jen arhiv retostav%ja, ored zgrade,
i na/avku odgovarajuAe ore&e i uredjaja6
)53
8o%
azeAi
od
svega
toga,
kao i
od
otre/
a
razvoj
a
siste&
a
za,tit
e i
in#or&
acije
u vezi
sa
arhivs
ko&
gradjo
&,
arhiv
/i
tre/a%
o da
/ude
ore&%
jen
s%edeA
i&
e%e&en
ti&a:
&eta%n
i&
o%ica
&a,
&eta%n
i&
or&ari
&a,
aarat
i&a za
ga,enje o?ara, ter&o&etri&a, higro&etri&a,
ko&ora&a za dezin#ekciju gradje,
k%i&a*uredjaji&a za deoe,
ko&ora&a za -i,Aenje i rad sa oasni& he&ika%ija&a,
ore&o& za restauraciju i konzervaciju, uredjaji&a
za &ikro#i%&ovanje, &ikro-ita-i&a,
sredstvi&a za koiranje, u&no?avanje i ,ta&anje,
kartote-ki& or&ari&a,
uredjaji&a za auto&atsku o/radu odataka * in#or&acija,
knjigoveznico&, &aniu%antski& ko%ici&a i odgovarajuAi&
na&e,taje&6
Razu&e se da Ae steen ore&%jenosti zavisiti od ve%i-ine
arhiva i njegove #unkcije6
Mi Ae&o onda govoriti o novi& vrsta&a koje su se ojavi%e
u arhivi&a6 (o su uredjaji za &ikro#i%&ovanje, sa nji&a usko
ovezani i &ikro-ita-i, kao i sredstva za koiranje i u&no?a*
vanje doku&enata, kod nas oznata od odo&aAeni& i&eno& kse*
roks6
Dredjaji za &ikro#i%&ovanje
Razvoj &ikro#i%&ske tehnike i uredjaje koje ona koristi
danas je takav da ih je te,ko na/rojati ojedina-no6 .ato Ae*
&o govoriti sa&o o najva?niji& uredjaji&a, neohodni& za sva*
ku vrstu &ikro#i%&ovanja6 (o su: uredjaj ze sni&anje, za raz*
vijanje, za o/radu i kontro%u kva%iteta, za du/%iranje i za
rerodukovanje6
.a sni&anje &ikro#i%&a ostoje secija%no konstruisani
aarati * ka&ere6 Danas ih i&a u uotre/i dve vrste: kora-na
i roto-na6
)2o
+ora-na ka&era je uredjaj koji sni&a svaki doku&enat o*
se/no, korak o korak, a joj otuda i i&e6 =na/devena je i
jaki& izvori&a svet%osti za osvet%javanje &aterija%a koji se
sni&a, kao i osto%je& na koje se ostav%ja doku&enat6
Noviji uredjaj od kora-ne ka&ere je roto-na ka&era6 Ova
ka&era se koristi tako ,to se #i%& i doku&enat kroz nju kreAu
ara%e%no, a sni&a se kontinuirano6 Njena rednost je u to&e
,to &o?e da sni&i du?i doku&enat od uo/i-aoenih6 ;si& toga
/rzina sni&anja kod nje je &nogo veAa nego kod kora-ne
ka&ere6
No &ora&o reAi da iskustva ste-ena u vezi sa ovo& ka&ero&
u sni&anju starih doku&enata, kada se isa%o na razni& #or&a*
ti&e, na e%iru, hartiji s%a/og kva%iteta, hartiji raz%i-ite
de/%jine i te?ine, nisu /a, najovo%jnija6 D toku sni&anja se
u ovi& s%u-ajevi&a zahteva sta%no doterivanje ka&ere6 ,to
znatno usorava rad6 8otre/no je da su doku&enti jedno*
o/razni u svi& e%e&enti&a, ,to je u arhivi&a ne&oguAe, z/og
-ega ova ka&era i nije osvoji%a sve arhive6
Danas ostoji auto&atska &a,ina za razvijanje #i%&ova6 ;*
na je soso/na da u jedno& &ahu razvije ro%nu du?ine 1o &e*
tara6 Ma,ina o/av%ja os%ove sa&a, auto&atski i ve%iko& /r*
zino&6
8ostoje dve vrste uredjaja za kontro%u kva%iteta uradje*
nog &ikro#i%&a: za vizue%no os&atrenje i za ana%iziranje6 O/a
kontro%i,u tehni-ku isravnost &ikro#i%&a6 Oti-ko, vizue%no
os&atranje se vr,i denzito&etro&, a gustina #i%&a se ana%izira
o&oAu &ikroskoa6
=ni&%jeni &ikro#i%& se retko -uva u jedno& ri&erku
*negativu nego se vr,i njihovo du/%iranje6 (ako se u&no?avaju
ozitiv i%i dijaozitiv, kao i negativi drugih generacija6 .a
ovu svrhu su uradjeni secija%ni aarati za du/%iranje6
Rerodukovanje sni&%jenog &aterija%a vr,i se i%i k%asi-no*
#otogra#ski na #otoairu u ?e%jenoj di&enziji i%i na koir*
ni& aarati&a Fkseroksi&aG6
.a -itenje teksta sni&%jenog na &ikro#i%&u s%u?e aarati *
oti-ka o&aga%a, koji se nazivaju &ikro-ita-i6 I&a ih
)2)
veo&a raz%i-itih vrsta6 Mogu da oveAaju tekst Fzavisno od toga
gde se on rojektujeG na ekran -ita-a i%i na neku drugu od%ogu
Fzid, %atnoG, do ve%i-ine origina%a i vi,e6 8ostoji i jedna
ose/na vrsta &ikro-ita-a U takozvani ,ta&a-, aarat koji je
soso/an da u roku od neko%iko sekundi, sa&o ritisko& na
dug&e, izradi koiju doku&enta koju je korisnik sa& iza/rao,
reg%edajuAi &ikro#i%& na ekranu6
=tedstva za koiranje i u&no?avanje
=vaki& dano& je sve vi,e raz%i-itih vrsta korisnika arhiv*
ske gradje6 8otre/e za /r?i& istra?ivanje& istiskuju dugo vre*
&ena raktikovan &ukotrni osao reisivanja arhivskih izvo*
ra, ,to nu?no na&eAe otre/u koiranja reg%edanih doku&enata,
koji Ae tako u&no?eni o&oguAiti istra?iva-u da ih i&a na ras*
o%aganju i van sedi,ta arhiva6 +oiranje o&oguAava #or&ira*
nje i sostvenog #onda doku&enata, koje u radu &ogu korisno
os%u?iti6
=ta%ni tehni-ki naredak ogodovao je da se os%ednjih go*
dina znatno oveAa i /roj sredstava za koiranje i u&no?ava*
nje doku&enata6 Ova sredstva se, kao ,to s&o rek%i, jedni&
i&eno& nazivaju kseroks6
Na koirni& aarati&a koija se do/ija vr%o /rzo6 D roce*
su koiranja koristi se e%ektrostati-ki na/oj, koji o&oguAava
da na hartiji ostane s%ika doku&enta6 .a raz%iku od ranijih
aarata za koiranje, koji su tra?i%i secija%nu hartiju, kse*
roks*aarati rade koije na o/i-noj hartiji6 .ahva%jujuAi toU
&e, cena njihovih koija je re%ativno niska, ,to je rezu%ti*
ra%o njihovo& &asovno& uotre/o&6
.avisno od &ode%a, ovi aarati &ogu koirati i%i u&no?ava*
ti raz%i-ite #or&ate doku&enata, u raz&eri ):), odnosno &ogu
oveAati i%i s&anjiti od #or&ata A*1 do A*76 F03C X B0o &&
*50 X CB &&G6 Na nji&a se &o?e auto&atsku izraditi ?e%jeni
/roj koija6 Neki od njih raso%a?u &oguAno,Au za sortiranje
izra*djenih koija, koje se s%a?u oni& redo& kako je
koiranje do*
ku&enata vr,eno6
Dvodjenje koirnih aarata u arhive na&etnu%i su vre&e u
ko&e
?ivi
&o i
o/av
eze
re&
a
savr
e&en
o&
istr
a?iv
a-u6
Nji&
a se
ost
i?e
e#ek
at koji integra%no zadovo%java i ku%turu vre&ena u ko&e
?ivi&o i nauku6
8itanja:
)6 +oje sve vrste tehni-kih sredstava u arhivu zna,K
06 +akve uredjaje za &ikro#i%&ovanje oznaje,K
O=NOVNI MA+(ORI O9(HHN:A AR<IV=+H GRAD:H I N:HNA .A9(I(A
+ON.HRVA>I:OM I RH=(ADRA>I:OM
+ao i svi osta%i &aterija%i i arhivska gradja toko& vre&e*na
stari, o,teAuje se i roada6
H%e&enti koji na to uti-u, odnosno do toga dovode, &ogu
/iti veo&a raz%i-iti6 Oni se jav%jaju od sa&e rire&e &ate*
rija%a ri%iko& njegove izrade, zati& su tu o,teAenja sa&og
&aterija%a na ko&e se i sa koji& se radi, kao i /io%o,ki #ak*
tori, at&os#erski uzroci i neovo%jni us%ovi -uvanja i ko*
ri,Aenja6
:edan od osnovnih zadataka arhiva je da gradju koja se na*
%azi u njihovi& deoi&a ,to vi,e za,tite od o,teAenja i ro*
adanja6
* 8ro/%e&i koji se oko ovoga susti-u su uto%iko veAi uko%i*
ko je i &aterija% od koga se arhivska gradja sastoji razno*
vrsniji6
+ao ,to je oznato, arhivska gradja je isana na razni&
od%oga&a i razni& sredstvi&a6 D na,i& arhivi&a naj-e,Aa je
gradja na airu, zati& na erga&entu, a dosta redja na dru*
gi& vrsta&a &aterija%a6 =redstva koji&a je isana su raz%i-i*
ta6 (o su razna &asti%a, /oje za ,ta&anje, trake za isaAu
&a,inu, a su i ro/%e&i ove za,tite ko&%eksniji6 Iz njih se
&oraju isk%ju-iti svaki a&ateriza& i do/ra vo%ja6
D na,oj ze&%ji ro/%e&u za,tite arhivske gradje o-e%a se
ridavati a?nja od re ne,to vi,e od 1o godina, da /i #e-
danas /i%a razvijena u siste&6 D tu svrhu su se u arhivi&a
)20
)21
organi
zova%e
radion
ice*
%a/ora
torije
za
konzer
vaciju
i
resta*
uracij
u6
=
o/ziro
& da
je
najvi,
e
gradje
isane
na
hartij
i, ove
ra*
dionic
e su
najveA
u
a?nju
o/rati
%e to&
ro/%e
&u, a
Ae&o i
&i
na,u
a?nju
zadr?a
ti na
to&e6
Dzroci o ,te Aenja arhivske gradje
Dzroci o,teAenja arhivske gradje &ogu se, u osnovi, svesti
na dve ve%ike grue, a to su: o,teAenja za vre&e #a/rikacije
hartije i o,teAanja gotove hartije6
A6 O,teAenja za vre&e #a/rikacije
Neotuno odvajanje rati%aca ce%u%oze iz sirovine -ini
da hartija vre&eno& o?uti6
Ako se ri &%evenju u ho%enderu v%akna suvi,e skrate, do*
/ijena hartija je &a%e &ehani-ke otornosti6
8revi,e uni%aca Freko 5YG i&a za os%edicu isunjavanje
ora i s%a/%jenje si%a veze &edju v%akni&a, a do/ijena harti*
ja je tvrda i krta6
Neotuna steri%izacija ri &ehani-koj o/radi drveta u ce*
%u%ozu &o?e kasnije da /ude uzrok /io%o,kog o,teAenja hartije6
8ri izradi %ista na &a,ini, u s%u-aju re/rzog kretanja
sita, do%azi do nedovo%jnog re%itanja v%akana, ,to izaziva
raz%i-itu &ehani-ku otornost i e%asti-nost aira u o/a rav*
ca6
Ako od resu i%i reto%e va%jke, stigne nedovo%jno osu*
,en %ist, s%a/i &u &ehani-ka otornost, a je air krt6
+ori,Aenje ko%o#oniju&a sa stiso&, kao %ei%a, kako je to
ranije -injeno nanosi%o je znatne ,tete airu, jer se
stisa, od odredjeni& us%ovi&a, raz%a?e u su&ornu kise%inu
koja je jedan od naj,tetnijih razara-a aira6 8airu ovr*
,inski %e%jeno& skro/o& i%i tutka%o& s&anjuje se &ehani-ka
otornost z/og /r?eg starenja ovr,inskog s%oja6
B6 O,teAenja gotove hartije
a G B i o % o , k i # a k t o r i
* Mikroorganiz&i F#ungi, /akterijeG rastu na ta&ni&,
v%a?ni& i to%i& &esti&a6 <raneAi se ce%u%ozo& i%i %eko&,
s%a/e air, redukujuAi ga -ak do u%e6 9tetni su i roduk*
ti njihovih ?ivotnih aktivnosti * kise%ine i ig&enti6 !ak,e
naadaju #ini, stari air i vredne, %eo uvezane knjige, ne*
go %o, air i novine i najje#tinije ko&ercija%ne knjige %e*
%jene sinteti-ki& %ei%i&a6
* Insekti Fknji,ka va,, ,eAera,, /u/a,va/e, ter&itiG se
razvijaju na &ra-ni&, v%a?ni&, s%a/o rovetreni& &esti&a6 I*
zazivaju &ehani-ka o,teAenja, rogrizajuAi i /u,eAi tune%e
kroz air6
* G%odari F&i,evi i acoviG u nedostatku druge hrane Fkoja
je vr%o s%i-na -ovekovojG rogrizaju hartiju, erga&ent i
ko?u6
/ G M i z i - k o * h e & i j s k i # a k t o r i
=vet%ost6* D%tra%ju/i-asto zra-enje sun-eve svet%osti i%i
#%uorescentnih %a&i /ez #i%tra u/rzava oksidativno razgra*
djivanje ce%u%oze kiseoniko& iz vazduha6 8ri to& s%a/i &eha*
ni-ka otornost, hartija ?uti i ostaje krta, dok &asti%o,
/oje i uvezi /%ede6 Ovo&e tre/a dodati i ,tetnost od to%ot*
nog dejstva sun-eve svet%osti6 Nasurot to&e, ta&a u srezi
sa nedovo%jno& insekcijo&, ose,uje risustvo insekata i
g%odara, kao i razvijanje %esni6
(o%ota6* Ona isu,uje ko?u, air i erge&ent, kao i neka
%ei%a6 =&anjuje otornost aira na du%e revoje6 =a oveAa*
no& v%a?no,Au u/rzava he&ijske rocese raz%aganja i ogoduje
razvoju &ikroorganiza&a6
V%aga6* 8reterana v%a?nost izaziva stvaranje &r%ja, razvi*
janje &ikroorganiza&a, raz%ivanje &asti%a, s%e%jivanje %isto*
va, tru%jenje ko?e i drveta6 8resu,en vazduh, &edjuti&, i&a
isti e#ekat kao i ovi,ena te&eratura6 Oti&a%na re%ativna
v%a?nost, ri te&eraturi od )7*00Z>, jeste 55*25Y6
8ra ,ina6* Ona riv%a-i v%agu iz vazduha, stvara ogodne
us%ove za razvijanje &ikroorganiza&a i insekata, od kojih se
neke vrste ne /i rezvi%e na -isto& airu6 Ako rodre &edju
v%akna, de%uje a/razivno6
)25
)2B
9te
tni
gasovi
iz
at&os#
ere6*
+iseon
ik i
ozon
izaziv
aju
oksida
ciju
nekih
&ateri
ja%a6
Dg%jen
*
dioksi
d
oja-a
va
dejstv
o
u%tra%
ju/i-a
stih
zraka6
=u&or
*
dioksi
d se
o&oAu
kiseon
ika
oksidu
je u
su&or*trioksid, koji sa vodo& gradi su&ornu ki*se%inu6
cG " o v e k
+ada se govori o uzro-nici&a o,teAenja arhivske gradje,
&o?da /i naj/o%je /i%o na rvo &esto staviti sa&og -oveka6
Gru/a ode%a okazuje tri vrste -ovekove aktivnosti koje
ugro?avaju trajno i /ez/edno -uvanje arhiva%ija:
* "ovek kao roizvodja -, o -e&u s&o veA govori%iI
* -ovek kao korisnik, jer nea?%jivo i reterano kori,Ae*
nje izaziva &ehani-ka o,teAenja6 "esto se u radu sa doku&en*
ti&a uotre/%javaju saja%ice, ig%e itd, koje vre&eno& zar*
djaju, a o,teAenja nasta%a na ovaj na-in te,ko i%i nikako se
uk%anjaju6 Da%je tre/a o&enuti ro%ivanje &asti%a i%i /oja,
zaisivanje /e%e?aka o rukoisi&a, ostav%janje otisaka rs*
tiju itd6I
* -ovek kao konzervator*a&ater, koji naj%ak,u gre,ku ravi
uotre/o& sa&o%eivih traka Fse%otejaG, koje izazivaju stva*
ranje #%eka na airu6 (ragovi %ei%a rodiru u hartiju i vr*
%o te,ko &ogu da se uk%one, a %e%jiva ovr,ina riv%a-i ra*
,inu6 Ako traku uk%anja nestru-njak,&o?e da skine ovr,inu
aira i ti&e te,ko o,teti doku&ent6 (akodje je ,tetno i ko*
ri,Aenje sinteti-kih %ei%a, nr6 na /azi o%ivini%*acetata,
z/og njihove he&ijske nesta/i%nosti i nerastvor%jivosti6 =
o/ziro& na veo&a -vrstu vezu koju grade sa airo&, retko &o*
gu da se uk%one /ez o,teAenja doku&enata6 Dko%iko je neohod*
no, reoru-uju se %ei%a od /ra,na6 Nije retka ni uotre/a
ogre,nih sustanci ri o/radi ko?nih oveza, kao ,to je nr6
asta za cie%e, ,to svakako tre/a iz/egavati6
dG H % e & e n t a r n e n e s r e A e
8o%ave, osi& kao os%edica vre&enskih ri%ika, nastaju
us%ed ucanja vodovodnih cevi i%i od neisravnih s%avina6
8o ?ari izazivaju o,teAenja koja je najte?e sanirati, a u*
stanov%jeno je da -ak i air koji nije neosredno o,teAen
vatro& gu/i &ehani-ku otornost6
Ratni dogadjaji i&aju za os%edicu, ored gu/%jenja i%i
odno,enja doku&enata u druge ze&%je i o,teAenja razni& #akto*
ri&a, ,to je os%edica neodesnih us%ova -uvanja, kao rateAe
ojave ratnog &ete?a6
8reventivne &ere za ,tite arhivske gradje
Osnovni us%ovi /ez/ednog -uvanja arhivske gradje su: osi*
guravanje od kradje, o?ara i o%ave, -uvanje gradje na h%ad*
no&, suvo&, do/ro rovetreno& &estu, a?nja da ne /ude iz%o*
?ena ko%e/anji&a te&erature i v%a?nosti i direktno& sun-evo&
svet%u6
Mere koje se reduzi&aju da /i se sre-i%a o,teAenja i us*
ori%o rirodno staranje su s%edeAe:
8rovetravanje6 8reoru-uje se s%o/odna cirku%acija -istog
vazduha jer sre-ava #or&iranje v%a?nih &esta i, na taj na-in,
s&anjuje &oguAnosti razvijanja &ikroorganiza&a i insekata6 D
s%u-aju zagadjenog vazduha, kada ostoji oasnost od
o,teAenja at&os#erski& gasovi&a, ri/egava se ugradjivanju
uredjaja za kondicioniranje i re-i,Aavanje vazduha6 (akodje
se, u os%ednje vre&e, sve vi,e nastoji da se arhivske zgrade
%ociraju ,to da%je od centra grada6
(e&eratura i re%ativna v%a ?nost6 Niske te&erature su najU
ogodnije za -uvanje arhivskog &aterija%a F%o*)0Z>G, a%i one
ne odgovaraju %judi&a koji rade sa gradjo&, a se, kao ko&ro*
&isno re,enje, rihvata te&eratura od )7*00Z> ri re%ativnoj
v%a?nosti od 55*25Y6 Redovna kontro%a se vr,i o&oAu hig*
ro&etra i%i higrogra#a, a najva?nije je sre-iti ve%ika ko%e*
/anja te&erature i v%a?nosti6
=un -eva svet%ost6 Da /i se sre-i%o direktno de%ovanje
sun-eve svet%osti, rostorije u koji&a se dr?i gradja se za*
&ra-uju6 Ovo se osti?e stav%janje& ro%etni i%i zavesa, zati&
/ojenje& i%i &atiranje& rozorskih staka%a6
)2C
)22
Ve ,ta -ko osvet%jenje6 Sve vrste ve,ta-kog osvet%jenja su, u
izvesnoj &eri, ,tetne za arhivski &aterija%6 M%uorescentne oevi
&oraju da /udu sna/devene #i%tri&a za u%tra%ju/i-asto
zra-enje, dok kod osta%ih %a&i tre/a voditi ra-una o to%oti
koju razvijaju,a koja je takodje ,tetna6
"i,A enje6 Redovno -i,Aenje deoa, o%ica, a i sa&og &ate*
rija%a je zna-ajno, ne sa&o kao &era kojo& se sre-avaju raz*
ni ,tetni uticaji veA se na taj na-in vr,i i insekcija, a se
&o?e /%agovre&eno reagovati -i& se ri&ete rve ro&ene na &a*
terija%u F%esni, insekti itdG6 Deo, o%ice i kutije se -is*
te usisiva-e& za ra,inu, a doku&enti vr%o &eki& -etkica&a i%i
gu&o& za /risanje6 =a oset%jivi& i krhki& &aterija%o& tre/a
a?%jivo ostuati, a u krajnje& s%u-aju uo,te ne ri/e*
gavati -i,Aenju da se ne /i jo, vi,e o,tetio6
8akovanje6 .a kutije, #ascik%e, o&ote itd6 tre/a koristiti
sa&o &aterija%e naj/o%jeg kva%iteta, kako ne /i do,%o do &i*
gracije kise%ine na arhivski &aterija%6 (akodje tre/a voditi
ra-una da #or&at doku&enata /ude uvek &anji od #ascik%e u ko*
ju se stav%ja, jer Ae u rotivno& doAi do o,teAenja o
ivica&a6
=ni&anje &aterija%a6 O,teAenja nasta%a reterano& i nea?*
%jivo& uotre/o& se naj%ak,e sre-avaju izrado& #otokoija i%i
&ikro#i%&ova, koji&a se u kori,Aenju za&enjuje origina%6
=ni&anje se, kao &era za,tite od eventua%nih o,teAenja, vr,i
i re nego ,to se ristui konzervaciji i restauraciji6
8o ?ar6 Radi za,tite od o?ara, u deoi&a i svi& rostorija*
&a u koji&a se radi sa arhivsko& gradjo& otre/no je, ored
svih &era redostro?nosti, ostaviti a%ar&ne uredjaje i aara*
te za ga,enje o?ara Fnaj/o%je na /azi ug%jen*dioksidaG6 Va?*
na reventivna &era je i ovre&eno roveravanje stanja e%ek*
tri-nih insta%acija6
8o%ava6 Arhivski &aterija% ne tre/a dr?ati /%izu oda, ,to
se, z/og nedostataka rostora, naj-e,Ae -ini6 Na ovo se %ogi-*
no nadovezuje da najvrednije #ondove ne tre/a dr?ati u rize&*
%ju arhivske zgrade6
Osnovne oeracije ri konzervaciji i restauraciji arhivske
gradje
Osnovni rinci konzervacije i restauracije je da su sve
reduzete oeracije reverzi/i%ne, tj6 da se doku&ent, o o*
tre/i, &o?e vratiti u rvo/itno stanje6 Da%je se &o?e reAi da
ne ostoji genera%no ravi%o za restauriranje i konzerviranje i
da se svaki doku&ent, i%i grua doku&enata, &ora ose/no tre*
tirati6 8ri iz/oru ostuka koji Ae se ri&eniti vodi se ra*
-una da se ne ugrozi origina%nost doku&enta, a to zna-i da sve
naknadne intervencije &oraju uvek /iti jasno vid%jive6
Metode i redos%ed oeracija u rocesu konzervacije i re*
stauracije su s%edeAi:
ois i evidencija, koji se ura?njavaju kao &era za,tite, a
i radi stvaranja doku&entacije za /uduAe konzervatore koji&a
/i &aterija% &ogao onovo da dodje u ostuakI
#o%ijacija %istova, koja o&oguAava da se i os%e restaura*
cije zadr?i rirodan redos%ed doku&enata u red&etu, odnosno
#onduI
raz%e%jivanje s%e%jenih %istova, ,to se radi a?%jivi&
&ehani-ki& odvajanje& i%i, ako to nije &oguAe, de%ovanje& v%aU
ge Fdr?anje& u v%a?noj at&os#eri i%i uvijanje& u v%a?ne ui*
ja-eGI
dezin#ekcija i dezinsekcija, ri -e&u se ojedini %istovi
re&azuju a%koho%ni& rastvoro& ti&o%a, a dezin#ekcija odnosno
dezinsekcija veAe ko%i-ine &aterija%a se vr,i u riru-ni& ko*
&ora&a Fo&oAu ti&o%aG i%i u vakuu&*ko&ora&a Fdejstvo& #or&a*
%ina i%i s&ese eti%en*oksida i ug%jen*dioksida u odnosu ):3GI
suvo -i,A enje re restauracije, koje i&a za ci%j uk%anjanje
ra,ine, /%ata, tragova voska, insekata itd6 Izvodi se
-etkico&, gu&o& za /risanje i%i ska%e%o&I
za ,tita teksta isanog rastvorni& &asti%o&I a to zna-i da
se, re nego ,to se ristui /i%o ko& ostuku koji odrazu&eve
v%a?enje doku&enta, rastvorna &asti%a za,tiAuju re&azivanje&
rastvoro& acetata ce%u%oze u acetonu i%i rastvorni& naj%ono&6
.a gra#itne o%ovke se koristi rastvoro& acetata ce%u%oze u
acetonu i%i rastvorni& naj%ono&6.a gra#itne o%ovke se koristi
rastvor &eti%*ce%u%oze u vodi6
)27
)23
&okro -i,A enje &r%ja i ne -isto Aa, odnosno ranje i uk%anjanje
&r%je od v%age, /%ata, ?e%atina, tutka%a i skro/nog %eka,
koja se vr,i to%o& vodo& uz dodatak neutra%nog deterd?enta6
<e&ijski se uk%anjaju &r%je od tanina, %esni, &asti i u%ja,
&asti%a, voska, -aja i ka#e, gvo?dja, se%oteja * tretiranje&
odgovarajuAi& he&ika%ija&aI
neutra%izacija, koja je veo&a va?na oeracija, a i&a za
ci%j uk%anjanje kise%ina nasta%ih u rocesu #a/rikacije, de%o*
vanje& at&os#erskih gasova i%i kise%ih &asti%a6 Naj-e,Ae ri*
&enjivana &etoda je sukcesivno tretiranje doku&enata rastvori&a
ka%ciju&*hidroksida i ka%ciju&*/ikar/onataI
oja -avanje os%a/%jene od%oge, -i&e se, o&oAu odredjenih
rastvora, &ehani-ki oja-ava air6 Vr,i se re&azivanje& i%i
otaanje& u rastvorni naj%on, ?e%atin i%i &eti%*ce%u%ozuI,
ru -no i%i 'k%asi -no' restauriranje, koji& se vr,i ounja*
vanje &esta koja nedostaju, a o,teAena &esta se %ee razni&
vrsta&a jaanskog aira i%i svi%eno& gazo&6 Od vrste i ste*
ena o,teAenja zavisi za koju Ae se od &nogih &etoda restaura*
tor orede%iti6
restauriranje %a&inacijo&, odnosno &etoda &a,inske resta*
uracije, ri kojoj se doku&enti o/%a?u ter&o%asti-ni& #o%i*
ja&a Facetato& ce%u%oze i%i oeieti%eno&G ri ovi,enoj te&*
eraturi i%i ovi,eno& ritisku6 +ada se radi sa o%ieti%eno&, u
s%u-aju otre/e se kao dodatno oja-anje koristi tanka ja*
anska hartija6 !a&iniranje se vr,i i%i u to%i& hidru%i-ni&
resa&a i%i u razni& tiovi&a %a&inatora, od kojih ose/no
o&inje&o do&aAi roizvod, 'strojotehnin' koji je zahva%ju*
juAi svoji& kva%iteti&a na,ao svoje &esto u &nogi& radionica*
&a u svetu6
8itanja:
)6 +o rouzrokuje o,teAenje arhivske gradjeK
06 +ako se reventivno ,titi arhivska gradjaK
16 9ta je to konzervacija arhivske gradjeK
B,6+oji su na-ini restauracije arhivske gradjeK
)Co
MI+ROMI!MOVAN:H D AR<IVIMA
Mikro#i%& u svetu
8otre/a za koiranje& arhivskih doku&enata je stara ko%iko
i arhivi6 D nastojanji&a da taj ro/%e& re,i, a oseAajuAi svu
te,koAu ru-nog reisivanja, -ovek je ?e%eo da ronadje
na-in da se isti& u%o?eni& trudo& do/ije vi,e koija6 Ova
&oguAnost &u se ukaza%a ojavo& #otogra#ije tridesetih godina
)36 veka6
(ako #otogra#ija, -iji je isk%ju-ivi ci%j u o-etku /io da
za/avi &a%i /roj %judi, do/ija i rakti-nu ri&enu6 Osi& ,to je
svoji& ostojanje& otvori%a &oguAnosti izrade koija koje su
/i%e /%i?e origina%u nego do tada svi oznati na-ini, ona je
otkri%a i svoje druge &oguAnosti6 MoguAnost u&anjivanja
doku&enata #otogra#sko& &etodo&, a sa ti& i &oguAnost %ak,eg
transortovanja, koju je otkrio Mrancuz Rene Dagron, o&ogu*
Ai%a je za vre&e osade 8ariza, u #rancusko*rusko& ratu, s%a*
nje na stotine hi%jada s%u?/enih i rivatnih oruka reko go*
%u/ova * is&ono,a, u unutra,njost Mrancuske6 Ovakav &etod
u&anjivanja nazvan je &ikro#i%&ovanje i%i &ikrokoiranje6
Iako je otkriven jo, u toku )36 veka, uotre/a &ikro#i%&a u
arhivi&a je novijeg datu&a6 Mada je /i%o nekih ojedina-nih
oku,aja za njegovu uotre/u u nauci, on je u nau-ne ustanove
a i u arhive zakora-io tek iz&edju dva rata, najre u =AD, a
zati& u arhive Madjarske i Mrancuske6 9iru ri&enu &ikro#i%&
do/ija u arhivi&a tek o zavr,etku II svetskog rata6 :edan od
uzroka koji su u/rza%i njegovu ri&enu i rihvatanje u ,iri&
raz&era&a jesu razaranja u-injena toko& ovog rata6
+o%iki je zna-aj ridat &ikro#i%&u u arhivi&a naj/o%je
i%ustruje odatak da je rvi os%eratni Medjunarodni arhivis*
ti-ki kongres u 8arizu )35;6 godine i&ao ovo itanje kao jed*
nu od g%avnih te&a na svo& dnevno& redu6
Danas gotovo i da ne&a arhivske s%u?/e koja ne osveAuje
a?nju &ikro#i%&u6 =iguran okazate%j takvog stanja su /rojni
-%anci i teoretske rasrave osveAene ovo& itanju6
)C)
Mikro#
i%&
kod
nas
8o-
eci
&ik
ro#
i%&
ova
nja
kod
nas
ad
aju
ne
osr
edn
o
iza
8a*
riskog
kongre
sa6
8rv
u
&ikro#
i%&sku
ore&u
na/avi
o je
)3516
godine
G%avni
ar*
hivski
savet
MNR:,
koji
je
zao-e
o sa
&ikro#
i%&ova
nje&
va?ni*
jih
arhivs
kih #ondova u neki& na,i& arhivi&a, u ci%ju njiho*
ve za,tite6
Organizovaniji rad na ovo& itanju o-inje ,ezdeaetih go*
dina, kada Arhiv MNR:, a zati& i reu/%i-ki arhivi* u .agre/u i
=ko%ju, na/av%ja &ikro#i%&sku ore&u6 D =r/iji je sa &ikro*
#i%&ovanje& o-eo Arhiv =r/ije )3206 godine, dok je danas &i*
kro#i%&ska ore&a sastavni deo svih arhiva u na,oj reu/%ici6
Mikro#i%&ovanje
D e # i n i c i j a i c i % j e v i
Moderna arhivisti-ka teorija ozna-ava &ikro#i%& kao ose/an
#i%&, odnosno traku za sni&anje doku&enata u veo&a u&anjeno&
o/%iku, u&anjeni& sni&ci&a, a koji i&a tu oso/inu da rikazu*
je doku&enat sa izraziti& deta%ji&a, odnosno i&a oso/inu kon*
trasta koja je neohodna kod sni&anja, du%iranja #i%&ova i
izrade koija6
Ana%ogno to&e de#ini,e se i &ikro#i%&ovanje, koje je sni&a*
nje arhivske gradje i registraturskog &aterija%a u&anjenih raz*
&era na #i%&skoj traci odnosno %o-i, #otogra#aki& aarato&, u
o/%iku ozitiva i%i negativa6
Mikro#i%&ovanje arhivske gradje u arhivi&a vr,i se radi:
za,tite,
doune,
kori,Aenja i *
za&ene FsustitucijeG6
Da /i se zao-e%o sa &ikro#i%&ovanje&, otre/no je da /udu
isunjeni neki redus%ovi6 Osnovni redus%ov su sredjeni #on*
dovi, a drugi redus%ov je da je izvr,ena arhivisti-ka ri*
re&a za &ikro#i%&ovanje6 Ona o/uhvata: %an &ikro#i%&ovanja,
izdvajanje i reviziju gradje, tehni-ku i drugu rire&u6 (ek
o ti& o/av%jeni& os%ovi&a &o?e se ristuiti &ikro#i%&ova*
nju6
)C0
.a ,tita6 Osi& ratnih vihora, ostoje i /rojne druge oas*
nosti koje ugro?avaju arhivsku gradju6 Razne su oasnosti koje
vre/aju gradju, o-ev od nestru-nog &aniu%isanja i kradje,
a zati&, kao ,to s&o vide%i, /io%o,ki, #izi-ko*he&ijski
#aktori, kao i e%e&entarne neareAe6 ./og toga arhivi u ci%ju
za,tite &ikro#i%&uju svoje zna-ajne #ondove i%i njihove
de%ove6 Mikro#i%&ovanje se vr,i siste&atski i o unared
izradjeno& %anu, koji redvidja do tan-ina razradjen
tehno%o,ki ostuak6 Na ovaj na-in sni&%jeni #ondovi se
ov%a-e i ne izdaju korisnici&a, osi& u hera%di-ke i
di%o&ati-ke svrhe6 D&esto origina%nih #i%&ova, korisnici&a se
daju &ikro#i%&ovi6
Mikro#i%&ovi u ci%ju za,tite izradjuju se u dva ri&erka,
od kojih negativ s%u?i za asivno -uvanje, a ozitiv za aktiv*
nu uotre/u6
Douna6 Radi doune svojih #ondova i z/irki, i%i da /i se
do&aAe& korisniku o%ak,ao osao i ru?i%a &oguAnoat kori,Ae*
nja izvora arhivske gradje koja se -uva u drugi& arhivi&a u
ze&%ji i%i u inostranstvu, arhivi &ikro#i%&uju doku&ente u
drugi& arhivi&a6
!o,i istorijski us%ovi Fkao nr6 -esti ratovi, ko%onizaci*
ja i dr6G ojedinih ze&a%ja naj-e,Ai su uzroci za ri&enu o*
ve vrate &ikro#i%&ovanja6
+ori ,A enje6 Arhivska gradja dostuna istra?iva-i&a u arhi*
vi&a radi njenog kori,Aenja &ikro#i%&uje se6 Ovo &ikro#i%*
&ovanje arhivi su du?ni da o&oguAe i radni& organizacija&a i
ojedinci&a6
=vrha ovog &ikro#i%&ovanja je da se o%ak,a rad korisnici&a
i da se ,to e#ikasnije organizuje istra?iva-ki rad6
.a&ena6 Mikro#i%&ovanje u svrhu za&ene Fsustitucije ori*
gina%aG veo&a retko se reduzi&a6 Raz%ozi za ovu vrstu &ikro*
#i%&ovanja su ug%avno& o&anjkanje rostora za -uvanje ori*
gina%ne arhivske gradje i tehno%o,ke oso/ine &ikro#i%&ske
trake, a re svega njen &a%i ga/arit6
Mikro#i%&ovanje u ovu svrhu u =R =r/iji u sada,nje&
trenutku se ne ri&enjuje6
Mikro#i%&ski standardi
8ravi%an iz/or &aterija%a koji& Ae se vr,iti &ikro#i%&o*
)C1
vanje je veo&a va?an -ini%ac u ovo& os%u6 Danas u svetu o*
stoje /rojni roizvodja-i &ikro#i%&a sa, &o?e se reAi, dosta
ujedna-eni& kva%iteto&6
=vi roizvodja-i ovaj #i%& &oraju roizvoditi u za to u
ce%o& svetu rihvaAeni& o/%ici&a * standardi&a6 Ovi standardi
redvidjaju oko %o o/%ika na koji&a se vrsi &ikro#i%&ovanje6
Od svih ovih &ikroo/%ika arhive najvi,e zani&aju #i%&ske tra*
ke od )2 i 15 &&, i to kako er#orirana, tako i neer#orirana6
Ve%i-ina ovih &ikroo/%ika u arhivi&a su ro%ne od oko 1o &6
Mikro#i%&oteka

D arhivi&a se #or&iraju dve vrste &ikro#i%&oteke: asiv*
na i /G aktivna6
aG 8asivnu &ikro#i%&oteku sa-injavaju negativi &ikro#i%&o*
va sni&%jeni radi za,tite6 Ona se s&e,ta van zgrade arhiva,
na za to /ez/edno& &estu, uz o/ez/edjene tehni-ke us%ove, ko*
ji su nr6 re%ativna v%a?nost vazduha )5*0oY6
/G Aktivna &ikro#i%&oteka s&e,tena je u zgradi arhiva6 Na*
%azi se naj-e,Ae u sastavu deoa i s%u?i za svakodnevne otre*
/e korisnika6 NajveAi& de%o& je -ine ozitivi na&enjeni za ko*
ri,Aenje na &ikro-ita-u6 D ovoj &ikro#i%&oteci -uvaju se i
&ikro#i%&ovi na/av%jeni u svrhu doune6
Va?an redus%ov za -uvanje &ikro#i%&ova, osi& rostorija,
jeste i ore&a za njih6 Mi%&ovi se na&otavaju na ka%e&ove
F%asti-ne i%i &eta%neG re-nika 5o &&, s&e,tene u kartonski&
kutija&a, osi& secija%nih us%ova u og%edu te&erature i
re%ativne v%a?nosti, naj/o%je je ako se za njih na/ave &e*
ta%ni or&ari sa #ioka&a secija%no izradjeni& za &ikro#i%&ove6
8itanja:
)6 +oji su raz%ozi &ikro#i%&ovanja arhivske gradjeK
06 9ta je to &ikro#i%&otekaK
16 +akvi su &ikro#i%&ski standardiK
)CB
AR<IV=+A .GRADA I O8RHMA
Da /i kao radna organizacija &ogao nor&a%no da #unkcioni,e,
da o/av%ja os%ove koji su &u stav%jeni u zadatak, arhiv tre*
/a da i&a us%ove za nor&a%an s&e,taj arhivske gradje, za nje*
nu za,titu, o/radu, kori,Aenje, u/%ikovanje i stru-ni rad6
Iz ovakvih zahteva roizi%azi i otre/a za o/ez/edjenje
na&enskih rostorija, arhivske zgrade, koja Ae o&oguAiti isu*
njenje ovih zadataka6
Da /i arhivska zgrada odgovori%a osnovnoj na&eni, &ora se
voditi ra-una o njenoj %okaciji, odnosno &estu na ko&e Ae se
na%aziti, o konstrukcioni& zahtevi&a s o/ziro& na steen o*
tre/nog otereAenja koji zgrada tre/a da i&a, vrsti os%ova
koji Ae se u njoj o/av%jati a re&a to&e i o /roju, ve%i-ini
i rasoredu otre/nih rostorija6 =a ovi& je u neosrednoj ve*
zi unutra,nje uredjenje rostorija, insta%acije, kao i ore&a
otre/na za o/av%janje os%ova6
!okacija
O iz/oru %okacije arhivske zgrade &ora se ose/no voditi
ra-una6 (u sadaju sastav ze&%ji,ta, njegova ve%i-ina, kao i
ovezanost sa sredi,te& nase%ja i srodni& institucija&a F/i*
/%ioteka&a, instituti&a i dr6G6
8ri to&e se &oraju znati geo%o,ke karakteristike ze&%ji,ta6
8oznavanje ovih e%e&enata o&oguAiAe da se te&e%ji zgrada os*
tave na terenu koji je -vrst i suv6 (i&e se osti?e za,tita od
k%izanja i roadanja zgrade z/og ritiska ko&e je ona izU
%o?ena us%ed te?ine &eta%ne ore&e i arhivske gradje, te e*
ventua%nih otresa, kao i za,tita od v%age kao ve%ikog neri*
jate%ja gradje6
.e&%ji,te za zgradu tre/a da /ude veo&a rostrano iz vi,e
raz%oga6 Radi o/ez/edjenja arhivske gradje od o?ara, di&a
otrovnih gasova, rasine i ratne oasnosti, arhivska zgrada
tre/a da /ude izo%ovana, a u /%izini nje ne /i tre/a%o da /u*
du sta&/ene zgrade, #a/ri-ka ostrojenja i o/jekti vojnog
zna-aja6 = o/ziro& na &oguAnosti riku%janja novih ko%i-ina
arhiva%ija uz veA ostojeAe, tre/a ostaviti rostor za do*
zidjivanje novih deoa6
)C5
Mes
to na
ko&e
se
zgrada
na%azi
/ez
o/zira
na
uda%je
nost
ne s&e
/iti
tako
da /i
ut do
njega
/io
ote?an
6
=ao/ra
Aajne
ri*
%ike
tre/a
da
/udu
takve
da se
u
/%izin
i
na%aze
gradsk
a
tran*
sortn
a
sredst
va
koja
Ae
o&oguAiti nes&etano re/acivanje do sredi,ta nase%ja i srodnih
institucija6
+onstrukcija zgrade
8ri%iko& gradnje zgrade &ora se voditi ra-una, osi& ! ote*
reAenju, i o vrsti gradjevinskog &aterija%a, kao i tiu zgrade6
(e&e%ji se &oraju os%anjati na -vrsto i sta%no t%o, a uz
to, zgrada tre/a da /ude gradjena od -vrstog gradjevinskog &a*
terija%a, jer je to naje#ikasnije sredstvo za,tite, na ri&er,
od vatre, a istovre&eno se osti?e i -vrstina zgrade6 Materi*
ja%i koji se za ovo uotre/%javaju su ce&ent, gvo?dje, stak%o
i az/est6
8ri%iko& gradnje tre/a se od%u-iti za takav ti zgrade koji
Ae se sastojati iz dva de%a: jednog za uravno*ad&inistrativne
i stru-ne s%u?/e i drugog za s&e,taj gradje, odnosno deoa6
O/a ova de%a tre/a da /udu &edjuso/no ovezana6 Ovo
ovezivanje istovre&eno tre/a da o/ez/edi i sigurnost za,tite
gradje u deou6
Rasored rostorija
D de%u zgrade za uravno*ad&inistrativne i stru-ne s%u?/e
&ora se voditi ra-una o rasoredu rostorija i o njihovoj
ve%i-ini, kako /i /i%e ,to #unkciona%nioe6 One tre/a da od*
govaraju otre/a&a i stru-nih i rateAih s%u?/i, a takodje
otre/a&a korisnika gradje i drugih stranki6
Ovde su s&e,tene rostorije za ad&inistraciju, sredjivanja
i o/radu arhivske gradje, knjigoveznicu, reatauratorsku radi*
onicu, #oto%a/oratoriju, rerogra#sku tehniku i druge, a na*
&enjene su isk%ju-ivo radnici&a arhiva6 Dz to, ostoje i ro'
storije za rad sa korisnici&a gradje, a to su -itaonice Fza
gradju i &ikro#i%&G, /i/%ioteka i iz%o?/ene rostorije6
D sastav deoa u%aze rostorije za rije& gradje, njeno
-i,Aenje, odnosno dezinsekciju i dezin#ekciju, kao i rosto*
rije za trajni s&estaj gradje6
)C2
Rasored rostorija tre/a da o&oguAi nes&etan rad, da
rad u jednoj ne uti-e na rad u drugoj, a ko&unikacija &edju
nji*&a &ora /iti nes&etana6
Dnutra,nje uredjenje i ore&a
Da /i odgovori%a svojoj na&eni,svaka rostorija &ora /iti
odgovarajuAe uredjena, sna/devena otre/ni& insta%acija&a,
kao i ore&o&6 (ako, na ri&er, da /i odgovori%a svojoj na&e*
ni #oto%a/oratorija tre/a da oseduje svu otre/nu ore&u za
sni&anje, rostorije za razvijanje sa uzidani& kada&a za rad
na koija&a i odgovarajuAi& e%ektri-ni& insta%acija&a6
Deo u svoji& s&e,tajni& rostorija&a tre/a da osigurava
gradju od v%age, suvi,ne svet%osti, o?ara i drugih uzroka
uni,tenja i o,teAenja6 Njegove o%ice, or&ari i sto%ovi su
od &eta%a, tavanice i od od ce&entnog &a%tera, e%ektri-ne
insta%acije od nesagor%jivih rovodnika sa auto&atski& ga,e*
nje&, dok ro%o*zavese i%i ?a%uzine ,tite od dejstva sun-eve
svet%osti6
Da /i se oveAa%a o-uvanost gradje, ter&o&etri i higro&et*
ri koji se ostav%jaju u svi& rostorija&a deoa tre/a da o*
/ez/ede najovo%jniju te&eraturu i v%a?nost6
Radi ,to use,nijeg kori,Aenja svih raso%o?ivih radnih
snaga, rostorije tre/a da /udu, o &oguAstvu, sna/devene
%i#tovi&a, a sratovi i de%ovi deoa te%e#oni&a6 .a ,to /r?e
transortovanje arhivske gradje unutar arhiva, od deoa do
radnih rostorija, koriste se i &aniu%antska ko%ica6
)6 +akav tre/a da /ude rasored rostorija i ore&e u ar*
hivskoj zgradiK
06 Gde se %ociraju arhivske zgrade i za,toK
)CC
PROPISI
,
ARHIVI
@A6
ARHIVS
K,J
SLUABI
I
ARHIVS
KOJ
GRADJI
.akons
ki
rois
i
Da
/i rad
u
arhivi
&a i
arhivs
koj
s%u?/
i /io
,to
otun
iji,
otre/
no je
da se
osi&
stru-
nog
rada
na
arhivs
koj
gradji oznaju i zakonski roisi koji se odnose na zadatke
koji stoje
red arhivi&a6
8reko zakonskih roisa se saznaje kako, u ko& o/i&u i na
koji na-in je regu%isana za,tita arhivske gradje kao ku%turnog
do/ra od trenutka njenog nastajanja kao registraturskog
&aterija%a a do njenog s&e,taja u arhivske ustanove na traj*
no -uvanje6
D rakti-no& svakodnevno& radu arhivskih radnika zakonski
roisi -ine osnovu njihove #unkcije i zadataka6 Bez oznava*
nja roisa koji se odnose na o/aveze i du?nosti dru,tva, kao
i na i&aoce i korisnike arhivske gradje, ne&a oznavanja ni
rava ni du?nosti svih dru,tvenih #aktora zainteresovanih za
za,titu arhivske gradje6 Bez oznavanja rava i du?nosti ne
&ogu se ni ravi%no us&eriti i izvr,avati osnovne #unkcije i
zadaci arhivske s%u?/e6
Razvoj arhivskih roisa do danas
8rvi oku,aji u =r/iji da se donesu arhivski zakonski ro*
isi u-injeni su )7256 god6, a%i su retre%i neuseh6 8onov*
na inicijativa okrenuta je )77)6 a%i je tek )7376 do?ive%a
rea%izaciju6 (e godine donet je .akon o dr?avnoj arhivi6 (i*
&e je rvi ut zakono& /i%o regu%isano itanje arhiva i ar*
hivske gradje6 Novo#or&irani Dr?avni arhiv, koj% je svoj rad
zao-eo )3oo6 god6, ovi& zakono& je do/io zadatak da riku*
%ja, sredjuje i -uva doku&ente od o,teg zna-aja za istori*
ju =r/ije6
.a vre&e +ra%jevine :ugos%avije, osi& jednog .akona koji
se odnosio na arhivsku gradju M%8*a, nije /i%o nikakve da%je
zakonske razrade koja /i se odnosi%a na ro/%e& arhivske gra*
dje i arhiva6 Ovskvo stanje je /i%o os%edica g%edanja dr?av*
nih #aktora na u%ogu sa&ih arhiva6
=a os%o/odjenje& ze&%je i stvaranje& nove dr?ave /itno se
&enja i stav re&a arhivi&a6 VeA o-etko& )3B56 god6 N+O: do*
nosi akt od ozivo& Od%uka o za,titi i -uvanju ku%turnih
so&enika i starina, kojo& se arhivski doku&enti zna-ajni za
istoriju, kao javna do/ra, radi za,tite od roadanja i uni*
,tenja stav%jaju od ose/nu za,titu dru,tva6
Godine )3B76 doneta je Nared/a o rivre&eno& o/ez/edjenju
arhiva, kojo& je ro,irena za,tita arhivske gradje6 =ada se,
osi& dr?avnih organa i sa&ouravnih institucioa, ,titi i gra*
dja drugih ravnih %ica Fnr6 dru,tava i udru?enjaG, kao i o*
jedinaca6 Osi& toga, organi nad%e?ni za arhive /i%i su du?ni
da, se& o/ez/edjenja gradje, o/ez/ede i rostor za njen s&e,*
taj6 D og%edu regu%isanja za,tite arhivske gradje ova Nared*
/a redstav%ja korak da%je u odnosu na onu iz )3B56 godine6
8rvi jugos%ovneski zakon osveAen airhivi&a je O,ti zakon
o dr?avni& arhivi&a iz )35o6 godine, o ko&e su i reu/%ike
done%e svoje zakone o arhivi&a6 (ako je veA )35)6 god6 u NR
=r/iji donet .akon o dr?avni& arhivi&a6
Da%ji zna-ajan korak za arhive i arhivsku s%u?/u redstav*
%ja O,ti zakon o arhivskoj gradji iz )32B6 god6 Osnovna ka*
rakteristika ovog zakona je u to&e ,to je u nje&u rvi ut da*
ta de#inicija arhivske gradje i registraturskog &aterija%a6
De#inisanje ova dva oj&a stvori%o je osnovu za izradu -itavog
siste&a za,tite arhivske gradje i registraturskog &aterija%a6
Na osnovu ovog .akona za,tita se zasniva na na-e%i&a
evidentiranja, riku%janja, sredjivanja i odr?avanja, a gra*
dja se o/ez/edjuje od o,teAenja, uni,tenja i nestajanja6 De*
%atnost arhiva rog%a,ena je kao de%atnost od o,teg dru,tve*
nog interesa6
D =R =r/iji je na osnova&a ovog zakona )32C6 god6 donet
.akon o arhivskoj gradji i arhivskoj s%u?/i6 Nji&e je utvrdjen
niz &era koje, uz veA usvojenu de#iniciju arhivske gradje i
registraturskog &aterija%a, govore o o/aveznosti organizova*
nja s%u?/e za,tite arhivske gradje, o za,titi arhivske gradje
i registraturskog &aterija%a van arhiva, du?nosti&a i ravi&a
i&a%aca ovog &aterija%a, ri&oredaji, odnosno reuzi&anju
gradje i registraturskog &aterija%a, javnosti i kori,Aenju
arhivske gradje, osnivanju, ravu i du?nosti&a arhiva6 Ovi&
)C7 )C3
zakono
&
takodj
e se
rvi
ut
utvrdj
uju
&ati-n
i
arhivi
,
o/razo
vano
je
Arhivs
ko
veAe
koje
Ae
regu%i
sati
stru-n
i rad
i
drugo6
Rad
i ,to
/o%jeg
re,ava
nja
ro/%e
&a
arhiva
, u
?e%ji
da se
za,tit
a
arhivske gradje i registraturskog &aterija%a ,to adek*vatnije
regu%i,e * kroz ce%inu za,tite ku%turnih do/ara, -iji je ona deo
* os%e vi,egodisnjih rire&a, utvrdjen je novi zakonski tekst
od nazivo& .akon o za,titi ku%turnih do/ara6 Donet )3CC6 god6,
ovaj zakon je razradio znatno ,ire i jasnije os%ove i zadatke
koji stoje red arhivi&a u og%edu za,tite arhivske gradje, kao
i njenog rezentiranja, a u sk%adu sa novi& ustavni& re,enji&a i
sa .akono& o udru?eno& radu, ose/na a?nja ok%onjena je
&oguAnosti&a jedinstva siste&a za,tite ku%turnih do/ara6
Danas, arhivska s%u?/a i svi stvaraoci i i&aoci arhivske
gradje i registraturskog &aterija%a u =r/iji svoj rad o/av%jaju
na osnovu ovog zakona i nji&e utvrdjenih os%ova i zadataka6
9ta je red&et regu%isanja zakonskih roisa
.akonski roisi nasta%i do dono,enja O,teg zakona o dr*
?avni& arhivi&a )35;6 godine ug%avno& su tretira%i ro/%e&atiku
itanja riku%janja i za,tite doku&enata, a &anje organi
*zaciju i kadar u nji&a6 Ovi& zakono&, kao i osta%i& do danas
doneseni& ro/%e&atika itanja koja se tretiraju u zakonski&
roisi&a se ro,iri%a, odnosno u nji&a se govori o ,iroj de*
%atnosti arhiva6
Na,e ozitivno zakonodavstvo u zakonski& roisi&a treti*
ra%o je i danas tretira, zadatke i u%ogu arhiva, riku%janje
arhivske gradje, -uvanje arhivake gradje i registraturskog
&aterija%a i u arhivi&a i van njih, sredjivanje i o/radu
gradje, njeno kori,Aenje,organizaciju arhiva i arhivske
s%u?/e, organizaciju rada, urav%janje i rukovodjenje arhivi*
&a, kao i ro/%e&atiku kadra6
Mi Ae&o se ovde zadr?avati aa&o na osnovni& itanji&a6
* Arhivsku gradju -ine isani, crtani, ,ta&ani, #oto*
gra#isani, #i%&ovani, #onogra#isani i%i na drugi na-in za/e%e*
?eni izvorni i rerodukovan doku&entarni &aterija% od ose/nog
zna-aja za istoriju i ku%turu, kao i za druge dru,tvene otre*
/e, koji je nastao u radu dr?avnih organa i organizacija, dru,*
tveno*o%iti-kih organizacija i zajednica i njihovih organa,
organizacija udru?enog rada i drugih organizacija, gradjanskih
ravnih %ica i ojedinaca, /ez o/zira kad i gde, /ez o/zira da
%i se na%azi u organizacija&a za,tite i%i van njih6
*Arhivska gradja je ku%turno do/ro od o,teg interesa i u?iva
ose/nu za,titu6
* .a,tita i kori,Aenje ku%turnih do/ara, &edju koje sada i
arhivska gradja, od ose/nog je dru,tvenog interesa, a u to&
s&is%u svako je du?an da -uva ku%turno do/ro i da se re&a
nje&u odnosi sa ose/no& a?njo&6
* .a,tita i kori,Aenje arhivske gradje o/ez/edjuje se dru,*
tveni& %anovi&a i %anovi&a sa&ouravnih organizacija i zaJ
jednica6
* De%atnoat za,tite arhivske gradje vr,e za to osnovane
organizacije udru?enog rada, koje se o/avezno udru?uju u .ajed*
nicu arhiva6
* =va arhivska gradja i registraturski &aterija% koji os*
toje u radu ravnih %ica dru,tvena je svojina6
* Arhivsku gradju u dru,tvenoj svojini -uvaju arhivi6 Oni
su du?ni da ovo ku%turno do/ro riku%jaju, reuzi&aju, -uvaju,
stru-no o/radjuju i o/ez/edjuju njegovo kori,Aenje u sk%adu sa
.akono&6
* Arhivi svoji& sa&ouravni& o,ti& akto& uredjuju na-in
-uvanja, kori,Aenja i odr?avanja arhivske gradje6
* Arhivska gradja i registraturski &aterija% -uvaju se kao
ce%ina i ne &ogu se raaar-avati6
* Arhivi u okviru svojih os%ova o/jav%juju arhivsku gra*
dju i istra?uju je radi stvaranja njene ce%ine kako u ze&%ji
tako i one koja ae na%azi u inostranstvu a koja je od ose/*
nog zna-aja za istoriju =r/ije6
8reoruke i uutstva Arhivskog ve Aa za stru -an rad u Arhivu
Arhivska s%u?/a =R =r/ije #or&iranje& Arhivskog veAa do/i%a
je veo&a &nogo u stru-no& og%edu6 Njegovi& rado& zao-inje
)7)
I7;
organizovan, jedinstven stru-ni rad, koji danas, os%e njego*vog skoro dvadestogodi,njeg rada, okazuje o-ig%edne rezu%*tate6
Dstanov%jeno .akono&, kako s&o veA rek%i, )32C6 godine, ono je danas na osnovu =a&ouravnog sorazu&a arhiva =r/ije, Vojvodine i +osova, njihov
zajedni-ki stru-ni organ6 Njegov zadatak je da raz&atra zna-ajna itanja za jedinstveno vr,e*nje stru-nih os%ova u o/%asti za,tite arhivske gradje,
i da donosi stru-na uutstva i reoruke za jedinstveno vr,enje stru-ne za,tite6
Od o-etka svog rada, o%azeAi od stava da se za svaki ro*/%e& u stru-no& radu &ora naAi re,enje rihvat%jivo i &oguAe za srovodjenje u svi&
arhivski& organizacija&a, VeAe je o*stavi%o i utvrdi%o ve%iki /roj stru-no*&etodo%o,kih ostuaka6 Istovre&eno, ono je kao svoj zadatak ostavi%o, da
se, od &no*,tva &oguAih i otre/nih os%ova, nu?no oda/eru oni koji su od rioritetnog zna-aja za arhivsku s%u?/u6
Rezu%tat takvog rada je dono,enje vi,e od dvadeset uut*stava i reoruka za jedinstveno o/av%janje stru-nih os%ova u arhivi&a6 Na njihovoj
izradi radi%o je, se& -%anova VeAa u vi,e saziva, i reko )5o -%anova raznovrsnih ko&isija i rad*nih grua koji su svoji& stru-ni& znanje&, radni&
iskustvi&a i iskustvi&a arhivistike u svetu udari%i s&ernice za da%ji razvoj arhivske s%u?/e u =R =r/iji6 Isto tako, ona su %od ve*o&a ,iroke
diskusije u arhivski& organizacija&a, a su tako, &o?e&o reAi, uutstva i reoruke Arhivskog veAa izraz otre*/a i stavova svih arhivskih radnika6
=va ova uutstva i reoruke, od kojih s&o neka od najva?*nijih nave%i govoreAi o odredjeni& itanji&a, re&a sadr?ini &ogu se ode%iti u tri
ve%ike grue:
* .a,tita registraturskog &aterija%a i arhivske gradje,
* =redjivanje i o/rada arhivske gradje, i
* 8u/%ikovanje, in#or&ativna de%atnost, arhivska tehnika6
D vezi sa ro/%e&o& za,tite registraturskog &aterija%a i
arhivske gradje VeAe je done%o gruu stru-nih uutstava i re*oruka i utica%o na druge dru,tvene -inioce kako /i se o/ez/e*di%a za,tita i ustanovi%a
stru-na &etodo%ogija radaI do nji*hovog dono,enja nije se &og%o govoriti o jedinstvenoj, a -esto
ni o stru-noj orijentaciji6 Na jedinstven na-in, &etodski i stru-no, u ovoj o/%asti utvrdjen je siste& rada i stvorena ,ira dru,tvena i stru-na
odgovornost izvr,i%aca os%a, kao i sa&ih tvoraca registraturskog &aterija%a6
8ro/%e&i sredjivanja i o/rade arhivske gradje jedno su od va?nijih itanja koji&a se VeAe /avi%o6 D ovoj o/%asti veA su ostoja%a neka re,enja i
iskustva, a%i je uvodjenje nove tehnike, a sa njo& i nove ad&inistracije, iziskiva%o da%je usavr,avanje i o/%ikovanje6 =te-ena iskustva u struci, kroz
inovacije i sag%edavanje ersektivnog razvoja, dorine%i su da se o/ez/edi jedinstvena tehno%ogija stru-nog rada, da stru-*nije sredjena i o/radjena
gradja /ude ristua-nija istra?iva*-i&a i nauci, i da se gradja koristi u svi& arhivski& orga*nizacija&a u =r/iji6
=%i-an s%u-aj je i sa treAo& gruo& os%ova, kada su uut*stva o arhivski& u/%ikacija&a, in#or&ativno& centru, stru-*noj de%atnosti /i/%ioteka,
&ikro#i%&ovanju gradje, dorine%a re,avanju niza ro/%e&a6
Danas red Arhivski& veAe& stoji zadatak uotunjavanja raznina, i uvodjenja novina u tehno%ogiju stru-nog rada6 8o*se/no zna-ajan deo os%ova je
&odernizacija arhivske s%u?/e i da%je unaredjenje struke6
8itanja:
)6 9ta se uoznaje reko zakonskih roisa o arhivi&aK
06 +ako su se razvija%i arhivski roisi do danasK
16 9ta tretiraju zakonski roisi o arhivi&aK
B6 9ta sadr?e uutatva i reoruke Arhivskog veAaK
)70
)71
5ITERAT.RA
%( E(
)asan!
#a,
Arc&i#
istica
,
Siena,
%DAE(
%( 2
(
8u
tu
ra
c,
Ar
&i
#s
ka
$
ta
nk
a ,
Dr
*a
#n
i
ar
&i
#,
6a
gr
e"
,
%D
<!
(
AA; str(
A( 8reneke, A(, 5eesc&, F(, Arc&i#kunde , 5eipzig, %D<C(
A( Iz ar&i#istike , Prirunik za s$u*"enike Ar&$#a, 8e!gra9,
%D<D(
C( Duc&ein, 3(, 5es "atiments et e guipements 9 G arc&i#es ,
;( I(8euc, Ar&i#$8tika , Ar&i# Hr#atske, 6agre", %DHE(
%I4 str(
I( G(Enders, Arc&i##erJa$tungs$e&re t Institut ur Arc&i#'
#issensc&at der Hum"!$dt'.ni#ersitat zu 8er$in, 8er$in,
%DHE( A;! str(
E( T(+e$en"erg, 3!derni ar&i#i, principi % te&nika rada ,
8e!grad, %DHEKL >umn!*(? G
D( 3anue$ dG arc&i#istigue , Par$s, %DI!(
%4( S( Ant!$jak, P!m!-ne ist!rijske nauke, Kra$je#!, %DI%(
>ar&i#istika0 str( %;%'A!D?
%%( Rije nik ar&i#ske termin!$!gije 2ug!s$a#ije , 6agre",
SDAR2, %DIA(
%A( Stru na uputst#a i prep!ruke ar&i#sk!g #e - a SR Sr"$je ,
8e!grad, %DI;(
%C( Te!rija i praksa ar&i#ske s$u * "e SSSR, 8e!grad, %DIH(
>umn!z(?
%;( Priru n$k iz ar&i#istike , 6agre", %DII(
%<( De#eti k!ngres ar&i#sk$& radn$ka 2ug!s$a#ije , Reerati
i sa!p+tenja, Struga, %DE!(
%H( 2( *!ntar, Ar&i#istika , 5ju"$jana, %DE;(
%I( Pr!i$ sa#remen!g Ar&i#a u SBR2 , 8e!grad, %DE;(
%E( Ar&i#ist , 8e!grad, %D<%'%DEA(
%D( Ar&i#ski preg$ed , 8e!grad, %D<<'%D<H(
A4( Du"!scM, GuN, 5es Arc&i#es de Brance , Arc&i#a$isc&e
6eitsc&rit , $TSTI
A%( Ar&i#ski a$mana& , 8e!grad, %D<E'%DHA(
AA( Arc&i#um OParisO, %DH;'%DE%(
AC( Ar&i#ski preg$ed >n!#a serija? 8e!gra9, %DH<'%DEC(
A;( T&e American Arc&i#ist Fas&ingt!nO, %DI<, %DID, %DE!,
%DEA, %DEC(
A<( /!menk$atura p!s$!#a u ar&i#ima S!cija$isti ke Re'
pu"$ike Sr"$je , Ar&i#8ki preg$ed, %DII1 %'A, %%C'%C!(
AH( 2aar#ers$ag #en de R$jkarc&iedienst OGra#en&ageO,
%DE!, %DEC, %DE;(
AI( 6ak!n ! za+titi ku$turni& d!"ara , S$u * "eni g$asn$k
SR Sr"$je , %DIIOA<
%E;
=ADR EA: RRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRR* =tr6
8RHDGOVOR
O89(I 8O:MOVI O AR<IVI=(I>I666666666666666666666666666 )
Arhivistika i arhivska s%u?/a6666666666666666666666 )
O@nos arhivistike re&a @rugi& nauka&a6666666666666 B
8o@e%a arhivistike666666666666666666666666666666666 2
8RHG!MD RA.VO:A AR<IV=+H =!DEBH D =VH(D I +OD NA=666666 7
=trane ze&%je6666666666666666666666666666666666666666 7
8rve ojave arhiva ko@ starih isto-nih naroda6666 7
Arhivi u anti-koj Gr-koj6666666666666666666666666 3
Arhivi u staro& Ri&u66666666666666666666666666666 %o
Arhivi u Hvroi @o NVI veka66666666666666666666666 )0
Arhivi u Hvroi o@ NVI * NVIII veka66666666666666 )2
=avre&ena arhivska s%u?/a666666666666666666666666 )C
:ugos%avija666666666666666666666666666666666666666666 10
=avezni arhivi u =MR:6666666666666666666666666666 10
Reu/%i-ki i okrajinski arhivi u =MR:66666666666 13
Najstariji arhivi u na,oj ze&%ji666666666666666666 BC
(HORI:A AR<IVI=(I+H6666666666666666666666666666666666666 5)
O,ti oj&ovi6666666666666666666666666666666666666666 5)
8isarnica66666666666666666666666666666666666666666 5)
Registraturski &atcrija%6666666666666666666666666 5)
Arhivski doku&enat6666666666666666666666666666666 50
Arhivski red&et i #ond666666666666666666666666666 5B
z/irke666666666666666666666666666666666666666666666 52
.a,tita registraturskog &aterija%a i arhivske
gradje van arhiva666666666666666666666666666666666666 5C
=tvarna i teritorija%na nad%e?nost arhiva666666666 57
O,ti rincii oda/iranja arhivske gra@je i
iz%u-ivanje /ezvrednog registraturskog &aterija%a62)
Arhivska gradja u rivatno& v%asni,tvu66666666666 20
Arhivski deo66666666666666666666666666666666666666666 2B
8os%ovi u deou arhiva666666666666666666666666666 25
8rije& arhivske gra@je666666666666666666666666666 22
=&e,taj i odr?avanje arhivske gradje66666666666666 2C
Izdavanje arhivske gradje na sredjivanje,
o/radu i kori,Aenje6666666666666666666666666666666 23
Hvidencije za ce%okunu arhivsku gradju6666666666 Co
=re@jivanje arhivske gra@je66666666666666666666666666 C0
Na-e%a sre@jivanja arhivske gra@je u Hvroi6666666 C0
(e&atski rinc%6666666666666666666666666666666666 C1
Mondski rinci66666666666666666666666666666666666 C1
Registraturski rinci66666666666666666666666666666 C5
=%o/odna rovenijencija6666666666666666666666666666 C2
Na-e%a sre@jivanja u na,oj ze&%ji666666666666666666 CC
O,ti oj&ovi sre@jivanja666666666666666*6666666666CC
=redjivanje #ondova radnih i drugih organizacija66 C7
Razvrstavanje gradje na #ondove66666666666666666666 C3
Iz/or #onda za sredjivanje66666666666666666666666666 7)
=redjivanje gradje jednog #onda66666666666666666666670
=redjivanje %i-nih i orodi-nih #ondova666666666666 %oo
=redjivanje z/irki6666666666666666666666666666666$6 );B
Geogra#ske karte6666666666666666666666666666666666 IoB
8%akate66666666666666666666666666666666666666666666 );5
Motogra#ije6666666666666666666666666666666666666666 Io2
Varia6666666666666666666666666666666666666666666666
%oC
(HORI:A AR<(VI=(I+H, OBRADA AR<IV=+H GRAD:H6666666666666 Io3
>i%j, vrste i rincii o/rade arhivske gradje66666666 Io3
Inventari666666666666666666666666666666666666666666666 <0
8oja& i svrha666666666666666666666666666666666666666 ))0
Vrsta inventara66666666666666666666666666L66666666 <0
O,ti rincii i ravi%a za izradu inventara6666666 ))1
O,ti inventar6666666666666666666666666666666666666 ))1
=u&arni inventar66666666666666666666666666666666666 ))2
Ana%iti-ki inventar6666666666666666666666666666666 ))3
Regest666666666666666666666666666666666666666666666 )00
8reg%ed #ondova666666666666666666666666666666666666 )05
Vodi-i666666666666666666666666666666666666666666666 [0C
Registar i%i indeks66666666666666666666666666666666 )1o 6
+ata%ozi6666666666666666666666666666666666666666666 I
11
AR<IV=+H 8DB!I+A>I:H6666666666666666666666666666666666666
i17
>i%j u/%ikacija666666666666666666666666666666666LL %CE
8redus%ovi66666666666666666666666666666666666666666 )13
Vrste6666666666666666666666666666666666666666666666 %CD
8rioritet666666666666666666666666666666666666666666 %CD
INMORMA(IVNA DH!A(NO=( AR<IVA6666666666666666666666666666 %;!
.adatak i ci%j in#or&ativne de%atnosti6666666666666666 %;!
In!rmati#ni centar(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((%;%
Vrsta in#or&ativnih centara66666666666666666666666 )B)
Vrsta evidcncija u centri&a666666666666666666666666 )B0
>entra%ni kata%og arhivskih #ondova ) z/trki666666 )B0
Osta%e evidencije o arhivskoj gradji666666666666666 )B1
Rad sa istra?iva-i&a666666666666666666666666666666666 )BB
Organizovanje rada u "itaonici666666666666666666666 )BB
Hvidencije o kori,Aenju arhivske gradje666666666666 )B5
Bi/%ioteka u arhivu66666666666666666666666666666666666 )B5
Na&ena i sastav knji?nog #onda66666666666666666666666 )B 5
Na/avka u/%ikacija666666666666666666666666666666666)B2
O/rada knii?nog #onda i eriodike666666666666666666 )BC
+D!(DRNO*8RO=VH(NA DH!A(NO=( AR<IVA6666666666666666666666 )5)
>i%j , zadatak, o/%ic ove de%atnosti666666666666666666666 )5)
Arhivske iz%o?/e66666666666666666666666666666666666 )50
8redavanja666666666666666666666666666666666666666666 )5B
8rou-avanje zavi-ajne istorije666666666666666666666 )55
=aradnja sa drugi& organizncija&a u o/%asti
ku%turno*rosvetne aktivnosti 6 6$6666666666666666666 )52
AR<IV=+A (H<NI+A666666666666666666666666666666666666666666 )53
O,ti oj&ovi o novoj tehnici i vrsta&a tehni-kih
sredstava koja se ri&enjuju u arhivu66666666666666666 )53
Dre@jaji za &irko#i%&ovanje66666666666666666666666 I2;
=redstva za koiranje i u&no?avanje6666666666666666 )20
Osnovni #aktori o,teAenja arhivske gradje ) njena
za,tita konzervacijo& i restauracijo&66666666666666666 )21
Dzroci o,teAenja arhivske gradje6666666666666666666 )2B
O,teAenja za vre&e #a/rikacije6666666666666666666666 )2B
O,teAenja gotove hartije666666666666666666666666666 )2B
8reventivne &ere za,tite arhivske gradje66666666666 )2C
Osnovne oeracije ri konzervaciji )
restauraciji arhivske gradje66666666666666666666666 )23
Mikro#i%&ovanje u arhivi&a66666666666666666666666666666 )C)
Mikro#i%rn u svetu66666666666666666666666666666666666 )C)
Mikro#i%& kod nas6666666666666666666666666666666666 )C0
Mikkro#i%&ovanje6666666666666666666666666666666666666 )C0
Mikro#i%&ski standardi66666666666666666666666666666 )C1
Mikro#i%&oteka66666666666666666666666666666666666666 )CB
Arhivska zgrada i ore&a666666666666666666666666666666 %I<
!okacija6666666666666666666666666666666666666666666 )C5
+onstrukcija zgrade66666666666666666666666666666666 )C2
Rasored rostorija666666666666666666666666666 )C2
Dnutra,nje uredjenje i ore&a6666666666666666666 )CC
8RO8I=I ; AR<IVI<A6666666666666666666666666666 )C7
.akonski roisi6666666666666666666666666666666 )C7
Razvoj arhivskih roisa do danas666666666666666 )C7
9ta je re@&et regu%isanja zakonsk%h roisa6666 )7o
8reoruke i uutstva Arhivskog veAa za
stru-an rad u Arhivu66666666666666666666666666 )7)
!I(HRA(DRA
666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666
)7B
8RI!O.I66666666666666666666666666666666666666 )7C