SENDET

Sendet jane objekt I se drejtes reale. Sendi eshte ajo pjese e natyres materiale, qe I
ploteson dy kushte: kushti I pare eshte ai fizik, ka dtth se kjo pjese duhet t!I
nenshtrohet pushtetit te njerez"e dhe se dyti eshte kushti shoqeror, qe dtth se kjo pjese e
natyres njekohesisht duhet te jete edhe mall, dtth te mund te shkembehet dhe te dale ne
qarkullim ekonomik. #uptimi sendit dhe I mallra"e nuk ehte identik. $arksi theksonte
se puna e njeriut eshte mall, por sipas te drejtes bor%jeze nuk eshte edhe send. Ne te
drejten i"ile send eshte "etem malli.
&arimet e s' drejt's sendore:
( parimi I absolutitetit
( parimi I numrit t' kufizuar t' t' derjta"e sendore
( parimi I publiitetit t' t' drejta"e sendore dhe
( parimi I speialitetit t' t' drejta"e sendore
burimet e s' drejt's sendore( n' sistemin kontinental: li%ji si burim kryesor
( n' sistemin an%losa)on: "endimet %jyq'sore plus statute la* dhe kon"entat
nderkombetare.
Ndarja e s' drejt's sendore
Sendet e luajtshme dhe t' paluajtshme
Sendet jan' objekt I marr'dh'nies juridiko(sendore. #jo do t' thot' se sendet jan'
objekt I s' drejt's sendore. N' sende t' paluajtshme b'jn' pjes' toka dhe t' %jitha
sendet e lidhura p'r te ndersa send I luajtshem konsiderohet ai send I ili mund t'
bartet n%a nj' "end n' nj' tjet'r pa I ndryshuar esena.
Sendet ne qarkullim dhe jasht' qarkullimit
+kti I bartjes s' sendit n%a nj' titullar n' tjetrin e kushtezon ndarjen e sende"e ne t'
qarkullueshme dhe sende jasht' qarkullimit. +ft'sia e sende"e q' t' paraqiten si
objekte t' t' drejta"e subjekti"e dhe si objekte t' pun's quhet aftesia qarkulluese e
sende"e. Sendet q' nuk mund t' jen' n' qarkullim juridik, konsiderohen si t' mira t'
p'r%jithshme dhe k'to nuk mund t' jen' objekt I ndonj' t' drejte sendore, sepse jan'
n' funksion t' plot'simit t' ne"oja"e t' p'rbashk'ta t' njer'z"e. N' k't' %rup t'
sende"e b'jn' pjes': ajri I lire, deti I hapur, lumenjt' etj.
&asurit' publikeN' natyr' ekzistojn' disa t' mira materiale mbi t' ilat nuk lejohet
konstituimi I t' drejta"e pron'sore. T' mirat materiale t' natyr's q' jan' n' funksion t'
plot'simit t' ne"oja"e t' t' %jith' persona"e ndryshe quhen edhe pasuri publike. #'to
p'rb'jn' %rupin m' t' madh' t' sende"e jasht' qarkullimit.
Sendet n' qarkullim t' kufizuar
N' sistemin juridik ku ekziston ekonomia e tre%ut, qarkullimi I sende"e jo "et'm q'
duhet t' jet' I lir' por k'rkohet edhe "'nia n' qarkullim e sende"e pa kurrfar'
kufizimi. $ir'po kjo nuk 'sht' e mundur n%ase p'r"e q' kemi sende jasht'
qarkullimit ekziston edhe nj' t'r'si sendesh t' ilat mund t' "ihen n' qarkullim por n'
m'nyr' shum' t' kufizuar. #y kufizim mund t' ket' p'r q'llim aspektin sh'ndet'sor,
si%urin' e shtetit dhe t' qytetar'"e. N' qarkullim t' kufizuar mund t' jen' arm't,
mjetet narkotike, disa barna etj,
Superfiies solo edit
&arimin SS- t' ilin e njihte e drejta romake n'nkupton faktin se do %j' q' esht' e
lidhur p'r toke I takon pronarit t' tok's. N' t' drejt'n romake nuk ekzistonte ndarja e
pron'sis' n' toka dhe nd'rtesa. #y parim ka %jetur "end edhe n' t' %jitha kodet e
shek..I. dhe le%jislaionet e m'"onshme.
Sendet e konsumueshme dhe t' pakonsumueshme
Sendet e konsumueshme jan' t' %jitha ato sende t' ilat me nj' t' p'rdorur
konsumohen ose duksh'm I z"o%'lohet "lera e tyre. Nd'rsa sende t' pakonsumueshme
jan' t' %jitha ato sende t' ilat nuk har)hohen me nj' p'rdorim. +to kan' p'r q'llim
nj' p'rdorim m' t' %jat'. Sende t' konsumueshme jan' sendet ushqimore etj. Sende t'
pakonsumueshme konsiderohen: toka, ndertesat, q' jan' nj'koh'sisht edhe sende t'
paluajtshme.
Sendet e indi"idualizuara dhe sendet e shquara sipas %jinis' /%jenerike0
Sende t' indi"idualizuara konsiderohen ato sende t' ilat jan' unike n' %jinin' e tyre,
psh "etura unikate. &'r dallim n%a sendet e indi"idualizuar, sende %jenerike
konsiderohen ato sende q' p'raktohen sipas llojit dhe sasis', psh librat e nj'jta n'
shitore.
Sendet e z'"end'sueshme dhe sendet e paz'"end'sueshme
Send I z'"end'suesh'm 'sht' ai send n' "end t' t' ilit mund t' "ij nj' send tjet'r I
n%jash'm, me "eti t' njejta si dhe me destinim dhe "ler' t' njejt'.
Sende t' paz'"end'sueshme jan' ato sende t' ilat nuk mund t' z'"end'sohen me nj'
send tjet'r, psh piktura.
Sendet e pjestueshme dhe te papjestueshme
Sendet t' ilat mund t' pjestohen n' pjes' t' llojit t' njejt' pa e humbur "ler'n e tyre
jan' sende t' pjestueshme. #'tu si kriter merret "lera e sendit, pra aspekti ekonomik jo
ai fizik. #urse sende t' papjestueshme jan' ato sende q' nuk mund t' ndahen n' sende
t' nj'llojta,sepse do ta humbnin il'sin' dhe "ler'n e tyre. #jo ndarje ka r'nd'si t'
bashk'pron'sia dhe obli%imi me shum' debitor'.
Sendet e thjeshta dhe sendet e p'rb'ra
N' t' drejt'n sendore send I thjesht' 'sht' ai send q' paraqet nj' t'r'si natyrale t' nj'
%jinie, psh nj' op' stofi, %uri, shtylla etj. I p'rb'r' 'sht' sendi I ili 'rb'het n%a shum'
jes' t' ndryshme, psh., nj' k'mish'.
Sendet kryesore dhe akesore
Send kryesor konsiderohet ai send I ili p'r n%a natyra dhe q'llimi duket se 'sht' me
r'nd'si m' t' madhe ekonomike.
Send kryesor konsiderohet ajo jes' e senit q' p'rmban n' "ete karakteristikat e t'r'
sendit, I ili mund t' jet' objekt I ndonj' t' drejte sendore. Nd'rsa akesor
konsiderohen pjes't p'rb'r'se pa t' ilat sendi kryesor do t' pushonte t' ishte me t'
"'rtet' ai q' ka qen'.
Sendet tub' /1ni"ersitates rerum0
N' disa raste ekziston mund'sia q' sendet t' paraqiten si tub' sendesh,
resp.,uni"ersitates rerum. Tub' sendesh kemi at'her' kur p'rb'hen n%a sende t' llojit t'
nj'jt', resp., sende t' lloje"e t' ndryshme, por n' nj' "end t' aktuar. #ur b'het fjal'
p'r tub' sendesh t' llojit t' nj'jt', si shembull merren librat n' bibliotek'. Etj.
Sendet trupore dhe jotrupore
Ndarja n' sende trupore /res orporales0 dhe sendet jotrupore /res inorporales0,
ekziston q' n%a e drejta romake. N' le%jislaionet ku nuk konsiderohen sende "et'm
pjes' trupore t' natyr's, ekziston mund'sia e njohjes edhe e sende"e jotrupore t' ilat
sipas rre%ullit num'rohen t' %jitha t' drejtat pasurore p'r"e t' drejt's s' pron'sis',
pra t' drejtat sendore mbi sendin e huaj. /2edrish0
3rytet /frutus0
3rytet %jithashtu jan' send akesor dhe deri n' ndarjen n%a sendi kryesor jan' pron'si
e pronarit t' sendit kryesor. 3rytet jan' sende q' sendi kryesor I jep periodikisht por, q'
jan' t' destinuara p'r ndarje.
3rytet jan' t' %jitha produktet natyrore dhe juridike q' krijohen n%a "lerat pasurore,
ose n%a p'rdorimi faktik dhe juridik I saj. 3rytet ndahen n' fryte natyrore dhe i"ile.
3rytet natyrore jan' sende t' ilat I jep sendi, pa e humbur substan'n e "et, k'tu b'jn'
pjes':frutet e pem'"e, bim'"e, produktet e ba%'ti"e etj.
3rytet i"ile jan' rezultat I ndonj' pune juridike dhe zakonisht jan' n' para, por
lejohet mund'sia q' k'to t' jepen edhe n' natyr'.
Sendi I p'rb'r' sipas destinimit ekonomik
Sendi I p'rb'r' sipas destinimit ekonomik ekziston at'her' kur kemi pjes' t' "eanta
fizike t' ilat kan' r'nd'si ekonomike, "et'm at'her' kur jan' t' bashkuara.
&araja dhe letrat me "ler' si send
N' t' drejt'n sendore, paraja konsiderohet send I luajtsh'm I z'"end'suesh'm, I
konsumuesh'm, I pjestuesh'm dhe sipas %jinis' send I shquar. &araja 'sht' e
z'"end'sueshme, jo "et'm p'r llojin e "et, por me te mund t' shk'mbehet edhe do send
tjet'r, qoft' I shquar sipas %jinis', apo indi"idualisht.
&araja 'sht' mjet, jo "et'm I qarkullimit ekonomik por edhe I atij juridik, sepse ajo
'sht' mas' "lere e sende"e pa marr' parasysh llojin e tyre.
N' t' drejt'n sendore, edhe letra me "ler' 'sht' objekt I s' drejt's s' pron'sis'. 4etra
me "ler' ka il'sin' e sendit. 4etra me "ler' mund t' p'raktohet si dokument, si pun'
juridike por edhe si send. 4etra me "ler' 'sht' dokument I shkruar q' p'rmban "ler'
pasurore.
&osedimi /&ossessio0
&osedimi si institut juridik paraqet nj' %jendje faktike t' mbrojtur n%a e drejta poziti"e
/e aplikueshme0. &osedimi nuk konsiderohet e drejt' sendore por "et'm pushtet faktik
mbi sendin. &osedimi paraqitet si eshtje e domosdoshme p'r do t' drejt' sendore.
$bajt'si I sendit t' %jetur, t' "jedhur apo t' bler' n%a jopronari edhepse sillet si pronar
I sendit ai 'sht' "et'm nj' posedues I thjesht', pra ai ka "et'm pushtetin faktik mbi
sendin por jo edhe ate juridik. &ushteti juridik mbi sendin I takon "et'm pronarit t'
"'rtet'.
5'nd'sia e posedimit
5'nd'sia e posedimit p'r t' drejt'n i"ile n' p'r%jith'si dhe p'r t' drejt'n sendore n'
"eanti 'sht' shum' e madhe. &oseduesi I sendit supozohet se 'sht' pronar ose titullar I
ndonj' t' drejte tjet'r sendore.
6bjekti I posedimit
6bjekt mund t' jen' sendet e luajtshme dhe t' paluajtshme, indi"idualisht t'
p'raktuara. #'tu b'jn' pjes' edhe frytet e shk'putura. Sendi p'r t' qen' objekt I
posedimit duhet t' dal' n' qarkullim juridik, kjo b'het me pun' juridike.
Sendet q' jan' n' p'rdorim t' p'r%jithsh'm nuk mund t' jen' objekt I posedimit, psh
rru%'t, parqet publike etj.
N'se mbi nj' send 'sht' I mundsh'm fitimi I pron'sis' ose e drejta e shfryt'zimit 'sht' I
mundsh'm edhe posedimi ndaj tij.
&osedimi I s' drejt's
&'r"e posedimit t' sende"e ekziston edhe posedimi I t' drejta"e. #ur dikush nuyk ka
pushtetin e plot' faktik ndaj sendit por "etem pushtet t' atill' q' 'sht' p'rmbajtje e
ndonj' t' drejte sendore tjet'r ai ka posedimin e t' drejta"e. Tek ky lloj posedimi 'sht'
e drejta q' dtth se objekt mund t' jet' edhe nj' e drejt' ser"ituti, e drejta n' barr'n
reale, e drejta e obli%aionit, q' jan' rezultat I ndonj' une juridike.
&osedimi I t' drejta"e q' p'mbajn' dy elemente orpusin dhe animusin , quhet posedim
I drejt', I ili %'zon mbrojtje juridike.
-orpusi tek posedimi I t' drejta"e dtth kryerja faktike e p'rmbajtjes eseniale t'
ndonj' t' drejte.
+nimusi, tek osedimi I t' drejta"e dtth "ullneti q' t' ushtrohet p'rmbajtja e ndonj' t'
drejte, si e drejt' e tij.
#rijimi dhe shuarja e posedimit
N' t' drejt'n sendore, r'nd'si t' "eant' paraqet momenti I konstituimit t' ndonj' t'
drejte sendore. &osedimi edhepse nuk 'sht' e drejt', krijimi saj lidhet p'r faktin e
aktuar.
&osedimi I ili paraqet pushtetin faktik mbi sendin, resp., mbi t' drejt'n, lind me
konstituimin e pushtetit faktik ndaj sendit q' 'sht' objekt I posedimit.
3itimi I posedimit
&osedimi mund t' fitohet n' dy m'nyra: n' ate ori%jinere dhe deri"ati"e.
3itim ori%jiner I posedimit dtth fitimi I posedimit pa ose kund'r "ullnetit t' poseduesit
t' deritanish'm. N' k't' rast fitimi b'het pa marr' parasysh paraardh'sin.
3itimi deri"ati" 'sht' m'nyr' tjet'r e fitimit t' posedimit dhe dtth se fitimi I osedimit
b'het me "ullnetin e poseduesit paraardh's, q' n'nkupton kalimin e posedimit n%a nj'
posedues n' poseduesin tjet'r. 3itimi deri"ati" b'het pra me dor'zimin e sendit dhe
dor'zimi I sendit n'nkupton konstituimin e posedimit.
7ashk'posedimi ose posedimi I p'rbashk't
N' t' drejt'n sendore, ekziston instituioni I bashk'pron'sis', randaj edhe %jendja
faktike mund t' paraqitet si bashk'posedim. &osedimi I k'till' 'sht' I mund'shm tek t'
%jitha t' drejtat q' mund t' ken' m' shum' titullar, psh edhe tek e drejta e pron'sis',
ser"ituti, bashk'posedimi, pushtetin faktik t' poseduesit e ushtrojn' sipas pjes'"e
alikuote et. N' rastet tjera kemi t' b'jm' me posedimin indi"idual /t' nj' titullari0.
&'r"e bashk'posedimit ekziston edhe posedimi I p'rbashk't, kur dy e m' shum'
persona e ushtrojn' pushtetin faktik mbi sendin dhe nuk dihet "'llimi I ushtrimit t'
pushtetit faktik derisa t' ndahet sendi I p'rbashk't n' posedim.
4468ET E &6SEDI$IT
&osedimi I drejt'p'rdrejt' dhe posedimi I t'thort'
&osedimi I drejtp'rdrejt' ekziston at'her' kur personi drejtp'rdrejt' ose p'rmes t'
autorizuarit, ushtron pushtetin faktik mbi sendin.
&osedimi indirekt, ekziston at'her' kur personi pushtetin faktik mbi sendin e ushtron
p'rmes nj' personi tjet'r, I ili n' baz' t' fryt%'zimit, kontrat's mbi pen%un, qeras',
sh'rbimit , e ka sendin n' posedim t' drejtp'rdrejt'.
&osedimi I li%jsh'm apo jo I li%jsh'm.
&osedim I li%jsh'm 'sht' posedimi I ili mb'shtetet n' baz' juridike t' "lefshme.
&osedimi I pali%jsh'm 'sht' posedimi I ili nuk mb'shtetet n' ndonj' baz' juridike.
Em'rtimi I posedimit n' t' li%jsh'm dhe t' pali%jsh'm "aret n%a ekzistimi respekti"isht
mosekzistimi I baz's juridike t' "lefshme. #ur posedimi e ka baz'n e "lefshme, ka
mund'si q' t' b'het edhe pronar p'rmes institutit t' parashkrimit fitues.
&osedimi I "'rtet' dhe jo I "'rtet'&osedimi I "'rtet' 'sht' ai I ili fitohet me baz' t'
rre%ullt', me dor'zim t' lejuesh'm t' sendit n' pushtet faktik. &osedimi I "'rtet' 'sht'
ai posedim q' nuk 'sht' fituar me "ilam ose prearis, q' dtth me for', mashtrim ose
keqp'rdorimin e besimit.
N' rastet kur posedimi b'het me for', mashtrim ose keqp'rdorimin e besimitekziston
posedimi jo I "'rtet', pra posedimi I pa"'rtet' ai q' fitohet me dhun', mashtrim dhe me
for'.
&osedimi me mir'besim dhe me keqbesim
&osedues me mir'besim 'sht' ai q' nuk di apo n%a rrethanat e arsyeshme nuk duhet t'
dinte se sendin q' e posedon 'sht' I tj. &osedimi 'sht' me mi'besim kur poseduesi nuk e
ka ditur ose nuk ishte I detyruar ta dinte se posedimi I tij 'sht' I pali%jsh'm, nd'rsa
posedimi 'sht' me keqbesim kur poseduesi e ka ditur ose duhet ta dinte se posedimi I tij
'sht' I pali%jsh'm, psh pushteti faktik krijohet edhe me "jedhje.
$brojtja e posedimit
$brojtja e posedimit 'sht' nj' element dallues I posedimit. $brojtje juridike %'zon
edhe "jedh'si I sendit, I ili ka krijuar pushtetin faktik mbi sendin. &osedimi nuk 'sht'
e drejt' sendore me%jithate posedimi %'zon mbrojtje juridike.
&'r mbrojtjen e posedimit ekzistojn' dy padi: padia p'r pen%imin e posedimit dhe
padia p'r kthimin e posedimit. &'r mbrojtjen e posedimit li%ji lejon padit' p'r pen%im
posedim dhe padia p'r rikthimin e posedimit, ndryshe quhen edhe padi posesore edhe
"et'mbrojtja si mjet I mbrojtjes s' posedimit.
Shuarja e posedimit
&osedimi 'sht' pushtet faktik mbi sendin. $e humbjen e pushtetit faktik mbi sendin
humb edhe posedimi. 9h"eshja n%a pushteti faktik duhet t' jet' kund'r "ullnetit t'
poseduesit. &osedimi shuhet me shkat'rrimin e sendit q' 'sht' objekt I posedimit,
pastaj posedimi shuhet me bartjen e sendit n' personin tjet'r etj.
E drejta e pron'sis'
&ron'sia dhe pasuria
&asuria 'sht' t'r'si e t' drejta"e subjekti"e i"ile me karakter pasuror q' I takojn' nj'
personi. 4'nd' e pasuris' jan' sendet dhe "lerat ekonomike. E drejta e pron'sis' 'sht' e
drejt' sendore q' p'rmban autorizime m' t' m'dha lidhur me p'rdorimin, shfryt'zimin
dhe disponimin e nj' sendi. &ron'sia p'r n%a p'rmbajtja e "et 'sht' e drejt' e pushtetit
m' t' %jer' q' I njihet pronarit mbi nj' send. +utorizimet m' t' %jera t' pron'sis' jan'
e drejta e p'rdorimit, shfryt'zimit dhe disponimit.
&ron'sia si e drejt' sendore b'n pjes' n' t' drejt'n subjekti"e absolute dhe 'sht' e
rre%ulluar me dispozita imperati"e. &'rmbajtja e pron'sis' mund t' ndryshoj' ose t'
kufizohet.
#arakteristikat e pron'sis'E drejta e pron'sis' il'sohet me disa karakteristika, si jan'
uniteti I t' drejt's s' pron'sis', e drejta lidhet p'r subjekt t' aktuar, pra e drejta e
pron'sis' 'sht' unike edhe kur autorizimet %'zohen n%a m' shum' subjekte, sepse ato
nuk mund ta ndryshojn' p'rmbajtjen e pron'sis'. #arakteristik' tjet'r 'sht' "eprimi
plot'sisht I lir' p'r t' disponuar me sendin etj.
E drejta fqinj'sore
:sht' e drejt' e titullarit t' paluajtshm'ris' q' ta p'rdor' paluajtshm'rin' e fqinjit p'r
ushtrimin e plot' t' pushtetit t' t' drejt's s' pron'sis' s' tij. #jo e drejt' mund t'
ekzistoj' "et'm midis pronar'"e t' paluajtshm'ri"e fqinje.
E drejta fqinj'sore 'sht' rre%ullator p'r kufizimin e t' drejt's s' pron'sis'. E drejta e
pron'sis' edhepse 'sht' e drejt' absolute ajo pra'seprap' n' disa raste I n'nshtrohet
kufizime"e t' aktuara.
Imisionet
&araqiten si nj' kufizues I t' drejt's s' pron'sis' n' rastet kur ato duhet t' durohen si
nj' e keqe e pashman%shme. N' k't' rast b'het fjal' p'r imisionet e lejuara. Imisionet
mund t' jen' edhe t' palejuara, psh l'shimi I tymit, %azit, a"ullit, zhurm's, ujrat e pista
etj, nqs k'to e pen%ojn' pronarin e pasuris' fqinj'sore.
E drejta e pron'sis' me m' shum' subjekte
7ashk'pron'sia
7ashk'pron'sia dhe pron'sia e p'rbashk't nuk jan' lloj I "eant' I pron'sis', or form'
e ekzisten's bashk'risht t' shum' subjekte"e t' s' drejt's s' pron'sis' mbi sendin.
7ashk'pron'sia si institut juridik ekziston kur dy ose m' shum' persona kan' t' drejt'
pron'sie mbi nj' send, seili sipas pjes'marrjes s' "et.
3itimi I bashk'pron'sis'$und t' b'het n' m'nyr' t' nj'jt' sikurse edhe fitimi I
pron'sis' indi"iduale pra n' baz' t' pun's juridike, "endimit t' or%anit kometent dhe
n' baz' t' li%jit. 7ashk'pron'sia mund t' krijohet n' baz' t' kontrat's s' shitblerjes,
nd'rrimit, dhurimit etj.
9%jidhja e bashk'pron'sis'7ashk'pron'sia 'sht' instituion juridik q' I n'nshtrohet
z%jidhjes, kur k't' e k'rkojn' bashk'pronar't. 7ashk'pronar't mund t' merren "esh
q' mos t' lejohet k'rkesa p'r z%jidhjen e bashk'pron'sis'.
9%jidha e bashk'pron'sis' mund t' b'het:
;. me marr'"eshjen e bashk'pronar'"e dhe
<. n' baz' t' "endimit %jyq'sor t' plot'fuqish'm p'r ndarjen e bashk'pron'sis'.
E drejta e pron'sis' s' p'rbashk't n' pjes' t' "eanta t' nd'rtes's ose pron'sia
ET+9=E
&on'sia etazhe 'sht' e drejt' pron'sore n' banes', lokal afarist ose %arazh, si pjes' e
"eant' e nd'rtes's me t' il'n n' m'nyr' t' pandashme jan' t' lidhura t' drejtat e
aktuara n' pjes't e p'rbashk'ta t' nd'rtes's dhe n' tok'n n' t' il'n 'sht' nd'rtuar
nd'rtesa.
&ron'sia etazhe e ka prejardhjen n%a fjala fren%e eta%e(kat, ose ndryshe quhet pron'si
e katit. &ron'sia etazhe fitohet sipas rre%ulla"e t' p'r%jithshme q' "lejn' p'r fitimin e t'
drejt's s' pron'sis' /me nd'rtim, me blerje, me nd'rrim, trash'%im etj0.
E drejta e banimit:sht' e drejt' e llojit t' "eante dhe ajo fitohet "et'm n' nd'rtesat
banuese t' pron'sis' shoq'rore. $e li%j 'sht' b'r' e mundur q' e drejta e banimit t'
sh'ndrrohet n' t' drejt' pron'sie me blerjen e banes's ose t' sh'ndrrohet n'
qiramarrje t' lokalit 'r banim. 3itimi I t' drejt's s' banimit 'sht' b'r' me plot'simin e
tri kushte"e:
;. 2endimi p'r ndarjen e banes's
<. kontrata p'r shfryt'zimin e banes's dhe
>. hyrja n' banes'. N'se nuyk plot'sohet nj'ri n%a k'to kushte nuk mund t' fitohet e
drejta e banimit.
3itimi I pron'sis'
E drejta e pron'sis' 'sht' kate%ori kushtetuese, se ajo %arantohet me kushtetut' andaj
edhe fitimi I pron'sis' n' disa raste parashihet me #ushtetut', por rre%ull 'sht' se
bazat e fitimit t' pron'sis' rre%ullohen me li%j. E drejta e pron'sis' fitohet n' baz' t'
li%jit, n' baz' t' pun's juridike dhe me trash'%im, si dhe n' baz' t' "endimit t' or%anit
kompetent shtet'ror.
3itimi deri"ati" I pron'sis'
:sht' m'nyr' e fitimit t' pron'sis', n%a titullari I "jet'r n' titullarin e ri, pra n'
pronarin e ri. 7artja e pron'sis' n%a nj' titullar n' tjetrin zakonisht b'het p'rmes
qarkullimit juridik t' t' drejta"e sendore.
3itimi ori%jiner I pron'sis'3itimi ori%jiner I pron'sis' 'sht' m'nyr' tjet'r e fitimit t'
pron'sis', q' dallon n%a fitimi deri"ati".
3itimi ori%jiner ekziston at'her' kur e drejta nuk n)irret n%a paraardh'si por n' baz'
t' ndonj' fakti tjet'r juridik, zakonisht n' baz' t' li%jit.
a. okupimi
'sht' titull juridik p'r fitim e pron'sis' n' m'nyr' ori%jinere. 6kupim dtth marrja e
sende"e t' askujt /res nulus0 n' posedim me dashje q' mbi to t' themelohet pron'sia.
b. %jetja e sendit t' humbur
n' baz' t' li%jit edhe %jetja e sendit 'sht' titull juridik p'r fitimin e pron'sis' n' m'nyr'
ori%jinere, respekti"isht edhe %jet'si I sendit si person fizik mund t' b'het pronar kur I
besohet posedimi por pas kalimit t' nj' kohe t' aktuar t' ne"ojshme p'r parashkrim
fitues.
. %jetja e thesarit t' fshehur /Thesaurus0
%jetja e thesarit 'sht' titull juridik p'r fitimin e pron'sis' n' m'nyr' ori%jinere. :sht'
nj' titull juridik I pranuar n' t' %jitha kodet i"ile dhe li%jet tjera q' rre%ullojn' fitimin
e pron'sis'. Thesar n' kuptimin e li%jit konsiderohen parat', ari, ar%jendi, %ur' t'
muesh'm etj q' jan' fshehur dhe kan' q'ndruar p'r nj' koh' aq t' %jat' saq' pronari
nuk mund t' dihet.
d. 1zurpimi
#a ekzistuar n' t' kaluar'n q' dtth kur dikush n' m'nyr' arbitrare e uzurponte
pron'sin' shtet'rore, me q'llim q' ta sh'ndrron n' t' drejt' t' pron'sis'. 1zurpimet sot
nuk lejohen dhe me uzurpime nuk mund t' fitohet e drejta e pron'sis'.
e. komasaioni
n'nkupton at' q' n' si'rfaqe t' aktuar n%a parelat ekzistuese t' "o%la dhe jo t'
rre%ullta, formohet nj' mas' e p'r%jithshme /masa e komasaionit0 e ila pastaj n'
form' t' numrit m' t' "o%'l, por n' parela m' t' rre%ullta u ndahet pronar'"e t'
nj'jt'.
f. parashkrimi fitues /usuapio0
'sht' titull juridik p'r fitimin e t' drejt's s' pron'sis' n' m'nyr' ori%jinere.
1suapio 'sht' titull I fitimit t' pron'sis' duke e mbajtur sendin n' posedim p'r koh' t'
aktuar. &ra me kalimin e koh's poseduesi me mir'besim b'het pronar.
f. shpron'simi / Ekspropriimi0
'sht' kalimi I pron's pri"ate n' at' shtet'rore, p'r interes t' p'r%jithsh'm dhe me
kompensim. Interesi I p'r%jithsh'm p'r t' il'n mund t' b'het shpron'simi 'sht'
kuptim mjafte I %jer'. $ir'po sipas nj' dispozite shpron'simi mund t' b'het
"ean'risht p'r nd'rtimin e hekurudha"e, aeroporte"e, ura"e, rru%'"e etj.
$brojtja e pron'sis'
E drejta e pron'sis' si e drejt' subjekti"e e karakterit absolut %'zon mbrojtje juridike.
$brojtja e pron'sis' paraqet nj'r'n n%a mbrojtjet m' t' r'nd'sishme p'r t' il'n nuk
'sht' I interesuar "et'm indi"idi, titullari I pron'sis' por edhe "et' sistemi juridik.
&adit' p'r mbrojtjen e pron'sis' sipas ndarjes tradiionale jan':
&adia e rei"indikimit /atio rei"indiatio0( /'sht' padi e pronarit jo posedues kund'r
poseduesit jo pronar, duke k'rkuar n%a ky I fundit t!I dor'zoj' sendin n' posedim.0
&adia publiiane /atio publiiana0 ? /'sht' padi p'r kthimin e sendit t' ilin e paraqet
poseduesi uzukapient I m'parsh'm kund'r poseduesit aktual0.
&adia ne%atore /atio ne%atoria0(/me padin' mohuese pronari k'rkon mbrojtjen ndaj
shqet'sime"e q' nuk kan' t' b'jn' me marrjen e sendit0.