E DREJTA SENDORE

Dr.Sc. Bedri Bahtiri

 I. E DREJTA SENDORE
I.1. NOCIONI I SË DREJTËS SENDORE

E drejta sendore si pjesë e së drejtës civile,

përfshinë tërësinë e normave juridiko-civile,
gjegjësisht të normave juridiko-sendore me të
cilat rregullohen marrëdhëniet juridiko-civile,
të subjekteve lidhur me sendin e caktuar.
 II. PARIMET E TË DREJTËS
SENDORE
 Parimet e të Drejtës Sendore edhe pse trajtohen veç e veç, ato duhen
shikuar si një tërësi, sepse vetëm ashtu të kumuluara e kryejnë funksionin e
vet, dhe ato parime janë :

1. Parimi i absolutitetit të të drejtave sendore;

2. Parimi i numrit të kufizuar të të drejtave sendore

(numërimi taksativ);
3. Parimi i publicitetit të të drejtave sendore; dhe
4. Parimi i specialitetit (specificitetit) të të drejtave sendore.
 II.1. Parimi i Absolutitetit
 Të drejtat subjektive civile ndahen në: absolute dhe relative.
Të drejta absolute konsiderohen të drejtat sendore dhe të
drejtat personale. Ndërsa, të drejta relative janë të drejtat që
burojnë nga marrëdhëniet e detyrimeve. Fakti se të drejtat
sendore bëjnë pjesë në grupin e të drejtave subjektive
absolute, ato njëkohësisht i kanë të gjitha karakteristikat të
cilat i përcjellin të drejtat absolute. Prandaj, njëri ndër
parimet më të rëndësishme të së drejtës sendore është parimi
i absolutitetit.
 Me parimin e absolutitetit të të drejtave sendore
nënkuptojmë faktin se të drejtat sendore janë përfaqësuesi
kryesor i të drejtave absolute, që do të thotë se janë ato të
drejta që veprojnë erga omnes ndaj të gjithëve.
 II.2. Parimi i numërimit taksativ
(Numerus Claussus)
 Pronësia dhe të drejtat e tjera sendore me vetë faktin se janë të drejta
sendore me karakter absolut, ekziston obligimi që të dihet saktësisht se
cilat janë ato të drejta dhe kujt i takojnë. Në çdo rend juridik shprehimisht
parashihet në legjislacionet e tyre numri i të drejtave sendore, pronësisë
dhe të drejtave të tjera sendore. Në të gjitha rastet pronësia është e drejta
kryesore sendore dhe si e tillë ajo është e pashmangshme në çdo sistem
juridik. Ndërsa, të drejtat e tjera sendore, që në disa raste thuhet se burojnë
nga e drejta e pronësisë, janë të ndryshme dhe ato duhet që me ligj të
përcaktohen saktësisht. Prandaj, parimi i kufizimit të numrit të të drejtave
sendore konsiderohet si parim i dytë i të drejtave sendore. Ky parim
nënkupton se, e drejta (ligji) ka bërë kufizimin e të drejtave sendore. Ligji
përcakton llojin e të drejtave sendore, respektivisht cakton se cilat janë të
drejtat sendore që veprojnë erga omnes.
 II.3. Parimi i Publicitetit
 Të drejtat sendore janë të drejta të karakterit absolut. Andaj, është e
nevojshme që të gjithë personat e tretë të dinë se kujt i takon e drejta e
caktuar. Pra, personat duhen të dinë se kujt i takon e drejta, p.sh., pronësia,
servituti, pengu, etj.
 Parimi i publicitetit kur janë në pyetje sendet e paluajtshme manifestohet
me aktin e regjistrimit të të drejtës së pronarit apo të ndonjë të drejte tjetër
sendore në librat publik. Çdokush që dëshiron mund të shikojë librat
publik, respektivisht të marrë vërtetime se kush është titullar i asaj
paluajtshmërie të regjistruar në këto libra. Në qoftë se dikush e blen sendin
e paluajtshëm pa e vërtetuar të drejtën e pronësisë në bazë të librave
publik, nuk mund të thirret se ka qenë i painformuar. Në këto raste blerësi i
bart të gjitha pasojat juridike lidhur me sendin që është objekt i qarkullimit
juridik.
 II.4. Parimi i Specialitetit
(Specificitetit)
 Me parimin e specialitetit nënkuptojmë faktin se, të drejtat sendore
konstituohen mbi sendet individualisht të përcaktuara. Pra, e drejta e
pronësisë ekziston mbi secilin send veç e veç që i posedon pronari. Nëse
ka njëqind tavolina, nuk thuhet se është pronar i të gjitha tavolinave, por
thuhet se, ka të drejtën e pronësisë mbi secilën tavolinë. Kjo do të thotë se,
bartja e të drejtës mbi tavolinën nga një subjekt në një subjekt tjetër bëhet
në mënyrë të individualizuar. Njëqind tavolina, njëqind të drejta të
pronësisë për titullarin.
 Të drejtat sendore ekzistojnë vetëm në sende të përcaktuara individuale.
Objekti i të drejtës sendore është gjithmonë saktësisht i përcaktuar.
 Parimi i specialitetit, nënkupton se përvec sendit individividualisht të
përcaktuar si objekt, edhe individualizimin e përmbajtjes të së drejtës mbi
sendin e caktuar.
 III. BURIMET E TË DREJTËS
SENDORE
 E drejta sendore është degë pozitive e së drejtës që përfshinë
tërësinë e normave (dispozitave dhe rregullave) juridike me
të cilat rregullohen marrëdhëniet shoqërore, respektivisht
marrëdhëniet juridike me karakter juridiko-sendor, apo
marrëdhëniet midis njerëzve (personave) lidhur me sendet e
caktuara. Prandaj lind pyetja se cilat janë ato burime të së
drejtës sendore. Burimet e së drejtës sendore ndahen në
burime në kuptimin material dhe burime në kuptimin
formal.
 Burim në kuptimin material është ajo forcë që e krijon të drejtën në
përgjithësi, pra edhe të drejtën sendore në veçanti. E drejta krijohet nga
vullneti i përfaqësuesve të popullit, të cilët realizojnë demokracinë
indirekte brenda një strukture shtetërore me të drejtë të nxjerrjes së ligjeve
vetanake. Ligji, aktet nënligjore, e drejta zakonore janë burime formale të
pranuara botërisht. Kjo vlen edhe për Kosovën. Ndërsa, praktika gjyqësore
dhe doktrina juridike vazhdojnë të konsiderohen burime formale të të
drejtës sendore. Kjo do të thotë se këto nuk janë burim formal subsidiar i të
drejtës sendore. Pronësia, si e drejtë subjektive dhe si e drejtë themelore e
njeriut, rregullohet edhe me aktin më lartë juridik - Kushtetutën e
Republikës së Kosovës me LPDTS të Kosovës, Ligji për Regjistrimin e të
Drejtave në Pronën e Paluajtshme, etj.
 IV. SENDET
IV.1. Nocioni i sendeve
 Nocioni mbi sendin është një çështje që në të shumtën e rasteve
caktohet me ligj, respektivisht me kod civil, me rastin e
rregullimit të të drejtës së pronësisë. Sendi paraqitet si objekt i të
drejtës së pronësisë dhe të drejtave të tjera sendore.
 Në Kosovë me LPDTS, nuk jepet definicioni për sendin, por
përcaktohen llojet e sendeve, për këtë, neni 8, parasheh "Sende
konsiderohen sende e luajtshme, paluajtshmeritë dhe të të drejtat
jotrupore".
 Në Kodin Civil të Republikës së Shqipërisë, në nenin 141
parashihet: “Send është çdo gjë që mund të përbëjë objekt
pronësie ose i të drejtës tjetër reale”.
 IV.2. Ndarja e Sendeve
 Në sisteme të ndryshme juridike, ndarja e sendeve bëhet duke u mbështetur
në kritere të ndryshme. Prandaj, në legjislacionet e tyre ekzistojnë edhe
dallime kur bëhet fjalë për ndarjen apo klasifikimin e sendeve, që janë
objekt i të drejtës së pronësisë.
 Ndarja e sendeve ka rëndësi të madhe për të drejtën sendore, e cila është
degë pozitive e së drejtës që rregullon marrëdhëniet e subjekteve
(personave) lidhur me sendet. Varësisht nga lloji i sendeve përcaktohet
edhe përmbajtja e të drejtave sendore, kompetenca e gjykatave, mënyra e
fitimit të të drejtave sendore, mbrojtja e të drejtave sendore, shuarja e të
drejtave sendore. LPDTS i Kosovës, çështjet që kanë të bëjnë me sendet
dhe titullarët e tyre i rregullon në tërësi. Sendet janë objekt i të drejtave
sendore dhe pa ekzistimin e sendit nuk ekziston as e drejta, pra nuk ka të
drejtë pronësie.
 IV.2.1. Sendet e luajtshme dhe të paluajtshme

 Sendet janë objekt i marrëdhënies juridiko-sendore. Kjo do të thotë se

sendet janë objekt i të drejtës sendore. Në literaturën juridike, për
rëndësinë e sendit thuhet se, “sendi është objekt i të drejtave subjektive
sendore, ai njëkohësisht është edhe objekt i marrëdhënies juridiko-sendore
– marrëdhënia juridiko-sendore është marrëdhënie shoqërore, marrëdhënie
juridike e personave lidhur me sende të caktuara, si objekt i asaj
marrëdhënie”, dhe se “është i pamundur çfarëdo pushteti mbi sendin nëse
nuk ka send. Nuk ekzistojnë të drejta sendore pa objekte”.
 Ndarja e sendeve në sende të luajtshme dhe sende të paluajtshme, është
një ndarje tradicionale dhe ka një rëndësi të veçantë.
 Në të gjitha legjislacionet ashtu edhe në LPDTS të Kosovës, pranohet
ndarja në sende në të luajtshme dhe të paluajtshme, dhe për secilin llojë të
sendeve thuajse krijohet një regjim i veçantë juridik .
 Në sende të paluajtshme bëjnë pjesë: toka dhe të gjitha sendet e ngulitura,
gjegjësisht të lidhura për tokë, si për shembull, ndërtesa dhe sendet e
instaluara në ndërtesë, si p.sh.; gypat e ujit, përçuesit e rrymës, etj. Pastaj
vijnë: sendet e lidhura organikisht me tokën: drurët, pemët, pastaj
ekzistojnë edhe sendet të cilat konsiderohen të paluajtshme edhe pse në
fakt janë të luajtshme, e këto ndryshe quhen: paluajtshmëria sipas
destinimit, kur plotësohen dy kushte të caktuara: pronari t’i ketë futur në
paluajtshmëri dhe lidhja të jetë e përhershme, p.sh., mjetet e punës për
punimin e tokës.
 IV.2.2. Sendet në qarkullim dhe jashtë
qarkullimit
 Në çdo sistem juridik, ka sende të cilat nuk mund të jenë në
qarkullimin juridik dhe atëherë këto nuk do të trajtohen si
sende në kuptimin juridiko-civil. Prandaj, lirisht mund të
thuhet se për t’u trajtuar send ai duhet të jetë objekt i
pronësisë, respektivisht i ndonjë të drejte tjetër sendore. Kjo
nënkupton se, sendi i tillë është i bartshëm nga një titullar në
tjetrin. Akti i bartjes nga një titullar në tjetrin, e kushtëzon
ndarjen e sendeve në ato në qarkullim dhe në ato jashtë
qarkullimit. Ndarjen e sendeve në sende në qarkullim dhe
jashtë qarkullimit e hasim edhe në të drejtën romake dhe ky
dallim ekziston edhe në të drejtën sendore bashkëkohore.
 IV.2.3. Pasuritë Publike

 Në natyrë ekzistojnë disa të mira materiale mbi të cilat nuk lejohet

konstituimi i të drejtave pronësore.
 Të mirat materiale të natyrës, që janë në funksion të plotësimit të nevojave
të të gjithë personave, ndryshe quhen edhe pasuri publike. Këto përbëjnë
grupin më të madh të sendeve jashtë qarkullimit.
 Pasuri publike, konsiderohen pra të gjitha ato sende që u shërbejnë
nevojave të përgjithshme të të gjithë personave, siç janë: deti i hapur,
lumenjt e lundrueshëm, rrugët, etj.
 Pasuri në përdorim publik sipas ligjeve të reja mbi të drejtën sendore,
konsiderohet sendi i cili mund të përdoret nga secili në kushte të barabarta.
LPDTS i Kosovës, Neni 12, paragrafi 1, ku thuhet: "Pasuritë e përbashkëta
si ajri dhe uji nuk mund të jenë objekt i pronësisë apo i të drejtave sendore
të kufizuara të ndonjë personi ose objekt i punëve juridike").
 IV.2.4. Sendet në qarkullim të kufizuar

 Në sistemin juridik ku ekziston ekonomia e tregut, qarkullimi i sendeve jo

vetëm që duhet të jetë i lirë, por kërkohet edhe vënia në qarkullim e
sendeve pa kurrfarë kufizimi. Mirëpo, kjo nuk është e mundur nganjëherë,
sepse përveç që kemi sende jashtë qarkullimit ekziston edhe një tërësi
sendesh të cilat mund të vihen në qarkullim, por në mënyrë shumë të
kufizuar.
 Qarkullimi i kufizuar i sendeve mund të jetë sipas ligjit, kur ai ndalon
vënien në qarkullim të lirë të sendit të caktuar. Në legjislacionin slloven
parashihet se objekt i së “drejtës sendore nuk mund të jetë një send i cili
me ligj është ndaluar të jetë objekt i të drejtave sendore”. Kufizimi mund të
ketë për qëllim aspektin shëndetësor, sigurinë e shtetit dhe të qytetarëve.
Në këto raste, sendi mund të vihet në qarkullim vetëm pasi të sigurohet leja
nga organi kompetent. Në qarkullim të kufizuar, sot janë për shembull
armët, mjetet narkotike, shumica e barërave, etj.
 IV.2.5. Parimi Superficies Solo Cedit

 Parimi superficies solo cedit, të cilin e

njihte e drejta romake nënkupton faktin se,
çdo gjë që është e ngulitur në tokë i takon
pronarit të tokës. Në të drejtën romake nuk
ekzistonte ndarja e pronësisë në toka dhe
në ndërtesa. Ky parim i të drejtës romake
ka gjetur vend edhe në të gjitha kodet e
shekullit XIX dhe legjislacionet e
mëvonshme.
 IV.2.6. Sendet e konsumueshme dhe të
pakonsumueshme
 Në shkencën juridike një ndarje e rëndësishme e sendeve është edhe ndarja
në sende të konsumueshme dhe të pakonsumueshme. Sendet e
konsumueshme dhe të pakonsumueshme është ndarje e mbështetur
kryesisht në kuptimin juridiko-civil.
 Sendet e konsumueshme janë të gjitha ato sende të cilat me një të përdorur
konsumohen ose dukshëm zvogëlohet vlera e tyre. Në literaturën juridike
thuhet se: “Të konsumueshme janë ato sende të cilat me një të përdorur
harxhohen (zhduken) ose dukshëm zvogëlohet substanca”. Ndërsa, sende
të pakonsumueshme janë të gjitha ato sende të cilat nuk harxhohen me një
përdorim. Ato kanë për qëllim përdorimin për një kohë më të gjatë. Kur
bëhet fjalë për sendet e pakonsumueshme në literaturën juridike ekzistojnë
definime të ndryshme, ndërsa këtu do të përdorim njërin nga ato definime:
“Sende të pakonsumueshme janë ato të cilat në përdorimin e parë normal
nuk harxhohen e as që u zvogëlohet dukshëm substanca”.
IV.2.7. Sendet e individualizuara dhe sendet e
shquara sipas gjinisë (gjenerike)
Në literaturën juridike dallojmë edhe ndarjen në sende individualisht të
përcaktuara, apo sende të shquara sipas gjinisë.
Sende të individualizuara koniderohen ato sende të cilat janë unike në gjininë e
tyre, për shembull vetura unikate. Për dallim nga sendet e individualizuara, sende
gjenerike konsiderohen ato sende që përcaktohen sipas llojit dhe sasisë, p.sh., librat
e njëjta në shitore. Por, është e mundur që sendi i shquar sipas gjinisë të
individualizohet në qoftë se ai send ndahet nga sendet e tjera të llojit të njëjtë dhe
duke i vënë ndonjë shenjë dalluese, p.sh., e shënojmë emrin në libër të llojit të
njëjtë. Libri nga sendi gjenerik, me veçimin nga të tjerat dhe shënimin dallues,
bëhet send i individualizuar. Sendet e shquara për nga gjinia kurrë nuk mund të
asgjësohen, ndërsa ato të përcaktuara individualisht, mund të asgjësohen.
Sendet gjenerike nuk mund të reivindikohen, sepse e drejta e pronësisë fitohet edhe
kur puna juridike është e pavlefshme. Ka një ngjashmëri me kontratën reale
abstrakte të të drejtës gjermane.
 IV.2.8. Sendet e zëvendësueshme dhe të
pazëvendësueshme
 Në shkencën juridike, një ndarje e rëndësishme e sendeve është
edhe ndarja në sende të zëvendësueshme dhe sende të
pazëvendësueshme.
 Send i zëvendësushëm, është ai send, që në vend të të cilit mund
të vij një send tjetër i ngjajshëm, me veti të njëjta, me destinim
dhe vlerë të njëjtë (sendet e konsumuara dhe ato gjenerike).
 Sende të zëvendësueshme, konsiderohen ato sende, në rast se në
vend të tij vjen një send tjetër, me cilësi të njëjta. Si sende të
zëvendësueshme, parimisht, konsiderohen sendet e përcaktuara
sipas gjinisë dhe të konsumushme. Ndërsa, sende të
pazëvendësueshme janë sendet të cilat nuk mund të
zëvendësohen me një send tjetër, për shembull, piktura.
 IV.2.9. Sendet e pjestueshme dhe të
papjestueshme
 Sendet të cilat mund të pjestohen (ndahen) në pjesë të llojit të njëjtë pa e
humbur vlerën e tyre, janë sende të pjestueshme. Në këtë rast për
përcaktimin se sendi është i pjestueshëm apo i papjestueshëm, si kriter
merret vlera e sendit, pra aspekti ekonomik, e jo ai fizik. Pjesët e pjestuara
në mënyrë proporcionale e ruajnë vlerën e sendit që ka ekzistuar para
pjestimit.
 Për sendet e pjestueshme, prof. Vedrish shkruan: “Të pjestueshme janë ato
sende të cilat mund të ndahen në më shumë pjesë të llojit të njëjtë, ashtu që
të mos i humbet cilësia fillestare ose të mos i zvogëlohet vlera në masë të
konsiderueshme”. Sende të pjestueshme konsiderohen (janë) ato sende që
mund të pjesëtohen në sende të njëllojta pa e humbur cilësinë dhe vlerën e
tyre. Kurse, të papjestueshme janë ato sende që nuk mund të ndahen në
sende të njëllojta, sepse do ta humbnin cilësinë dhe vlerën e tyre. Kjo
ndarje ka rëndësi te bashkëpronësia dhe obligimi me shumë debitorë.
IV.2.10. Sendet e thjeshta dhe sendet e përbëra

Në të drejtën sendore send i thjeshtë, është ai send që

paraqet një tërësi natyrale të një gjinie, p.sh., një copë stofi,
guri, shtylla, etj., respektivisht sendi i thjeshtë është objekti
që nga vet sendi është i thjeshtë, ku pjesët e saj nuk njihen
(duken).
I përbërë është sendi i cili përbëhet prej shumë pjesësh të
ndryshme, p.sh. një këmishë.
Në literaturën juridike send i thjeshtë konsiderohet ai send i
cili sipas kuptimit në jetën dhe qarkullimin e përditshëm
paraqet një tërësi, p.sh., pullat e këmishës.
 IV.2.11. Sendet kryesore dhe akcesore

 Send kryesor konsiderohet ajo pjesë e sendit që përmbanë në vetëvete

karakteristikat e tërë sendit, i cili mund të jetë objekt i ndonjë të drejte
sendore, ndërsa akcesor konsiderohen pjesët përbërëse pa të cilat sendi
kryesor do të pushonte të ishte me të vërtetë ai që ka qenë.

 Send akcesor është ai send (pjesë e sendit) që është në funksion të sendit

kryesor. Sendet akcesore në këtë rast janë ose akcesor në kuptimin e
ngushtë ose pertinencë e sendit kryesor.
 Në disa raste konsiderohet se edhe ekzistenca e sendit kryesor varet nga
sendi akcesor. Në këtë rast send akcesor konsiderohen pjesët përbërëse të
sendit kryesor, pa të cilat sendi kryesor nuk është më sendi i cili ka qenë
kur e ka kryer funksionin e vet së bashku me pjesët akcesore.
 IV.2.12. Sendet Tubë (Universitates Rerum)

 Në disa raste ekziston mundësia që sendet të paraqiten si

tubë sendesh, respektivisht universitates rerum. Tubë
sendesh kemi atëherë kur përbëhen nga sende të llojit të
njëjtë, respektivisht sende të llojeve të ndryshme, por në një
vend të caktuar.
 Kur bëhet fjalë për tubë sendesh të llojit të njëjtë, si
shembull, merren librat në bibliotekë, etj. Ndërsa, kur bëhet
fjalë për tubë sendesh të llojeve të ndryshme, por të
vendosura në të njëjtin vend, si shembull mund të merren
depot e mallit.
 IV.2.13. Sendet trupore dhe jotrupore

 Ndarja në sendet trupore (res cosporales) dhe sendet jotrupore (res

incorporales), ekziston që nga e drejta romake. E drejta pozitive civile e
pranon këtë ndarje, për shkak se objekt i të drejtës sendore janë edhe disa
të drejta. Në legjislacionet ku nuk konsiderohen sende vetëm pjesë trupore
të natyrës, ekziston mundësia e njohjes edhe e sendeve jotrupore. Këtë sot
e hasim në legjislacionin e Kroacisë ku përveç pjesëve trupore të natyrës,
konsiderohen se janë sende edhe diçka krejt tjetër, që me ligj është
barazuar me të. Më konkretisht, në nenin 2, al 6, të Ligjit mbi Pronësinë
dhe të Drejtat e Tjera Sendore thuhet: “Me ligj mundet që disa lloje të
drejtash ose çfardo tjetër të barazohet me sendet dhe në këtë rast ato
numrohen në sende të luajtshme, ndërsa në paluajtshmëri vetëm nëse janë
të lidhura me pronësinë e paluajtshme, ose janë bazë e tyre ose me ligj janë
shpallur paluajtshmëri”.
 IV.2.14. Frutat (Fructus)

 Në të drejtën sendore, frutat janë gjithashtu send akcesor, dhe deri në

ndarjen nga sendi kryesor janë pronësi e pronarit të sendit kryesor. Frutat
janë sende që sendi kryesor i jep periodikisht, por që janë të destinuara për
ndarje, ose : frutat në formën e tyre natyrore janë produkte të cilat ndonjë
send i jep periodikisht pa e harxhuar substancën e vet, por janë të
destinuara për ndarje. Frutat janë të gjitha produktet natyrore dhe juridike
që krijohen nga vlerat pasurore, ose nga përdorimi faktik dhe juridik i saj.
Frutat ndahen në frutat natyrore dhe frutat civile. Frutat natyrore janë
sende të cilat i jep sendi, pa e humbur substancën e vet, ketu bëjnë pjesë:
frutat e pemëve, bimët, produktet e bagëtive, etj. LPDTS i Kosovës, neni
16, jep përkufizimin lidhur me frutat, dhe aty përcaktohet se "Frutat të një
pasurie ose të drejte jopersonale janë përfitimet natyrore dhe ligjore, të
cilat drejtpërsëdrejti burojnë nga pasuria apo e drejta jopersonale nga
përdorimi faktik apo juridik i tyre pa zvolglimin e vlerës së pasurisë ose të
drejtës jopersonale".
 IV.2.15. Sendi i përbërë sipas destinimit
ekonomik
 Në qarkullimin juridik ndodh që shumë sende të bashkuara,
për shkak të destinimit të tyre unik t’i mësojmë si tërësi.
 Sendi i përbërë sipas destinimit ekonomik ekziston atëherë
kur kemi pjesë të veçanta fizike të cilat kanë rëndësi
ekonomike, vetëm atëherë kur janë të bashkuara. Këto sende
edhe pse mund të jenë objekt i pushtetit fizik, prapëseprapë
kur janë të ndara nuk kanë rëndësi ekonomike, për
shembull, një palë këpucë, një palë dorëza, një palë çorape,
etj.
 IV.2.16. Paraja dhe letrat me vlerë si send

 Në të drejtën sendore, paraja konsiderohet send dhe ka vetitë e veta të

veçanta. Paraja konsiderohet send i luajtshëm i zëvendësueshëm, i
konsumueshëm, i pjestueshëm dhe sipas gjinisë send i shquar. I shquar për
nga gjinia, do të thotë se ato përcaktohen për nga numri i njësive që i
përmbajnë banknotat dhe monetat. Paraja është e zëvendësueshme, jo
vetëm për llojin e vet, por me të mund të shkëmbehet edhe çdo send tjetër,
qoftë i shquar sipas gjinisë, apo individualisht.
 Paraja është mjet, jo vetëm i qarkullimit ekonomik, por edhe i atij juridik,
sepse ajo është masë vlere e sendeve, pa marrë parasysh llojin e tyre.
 Paraja si send është i karakterit universal, sepse ajo, jo vetëm që
zëvendësohet, por ajo shërben edhe për përcaktimin e vlerës së çdo sendi,
pra edhe atij të individualizuar.
 I. POSEDIMI (POSSESSIO)
I. 1. Noconi i posedimit
 Posedimi si institut juridik paraqet një gjendje faktike të mbrojtur nga e
drejta pozitive. Me LPDTS të Kosovës, posedimi rregullohet me nenet
103-114. Posedimi nuk konsiderohet e drejtë sendore por vetëm pushtet
faktik (ekonomik) mbi sendin. Posedimi nuk regjistrohet në librat publik
edhe pse gëzon mbrojtje juridike, për shkak se posedimi nuk konsiderohet
e drejtë sendore.
 Posedimi paraqitet si çështje e domosdoshme për çdo të drejtë sendore.
Mbajtësi i sendit të gjetur, të vjedhur, apo të blerë nga jopronari edhe pse
sillet si pronar i sendit ai është vetëm një posedues i thjeshtë, pra ai ka
vetëm pushtet faktik mbi sendin dhe jo pushtet juridik mbi të. Pushteti
juridik mbi sendin i takon vetëm pronarit të vërtetë.
 I.2. Rëndësia e posedimit

 Rëndësia e posedimit për të drejtën civile në përgjithësi dhe për të drejtën

sendore në veçanti është shumë e madhe. Të dallosh posedimin nga pronësia
nuk është vetëm çështje e rëndësisë teorike (shkencës juridike), por edhe me
rëndësi praktike. Poseduesi i sendit supozohet se është pronar ose titullar i
ndonjë të drejte tjetër sendore. Poseduesi i sendit apo i të drejtës edhe pse ka
vetëm pushtetin faktik, ai në një mënyrë gëzon edhe mbrojtjen juridike.
Pastaj, posedimi, sidomos ai me mirëbesim dhe i ligjshëm, paraqet fakt
juridik që ka ndikim në fitimin e të drejtës së pronësisë apo ndonjë të drejte
tjetër, respektivisht mund të shkaktojë shuarjen e ndonjë të drejte sendore të
titullarëve të tjerë. Në këto raste shuhet mundësia e realizimit të të drejtës së
kërkesës në mënyrë të dhunshme nga ish-pronari. Në disa legjislacione
konsiderohet se shuhet vetë e drejta e pronësisë. Posedimi kryen edhe
funksionin e publicitetit të të drejtave, kur për objekt janë sendet e luajtshme,
të cilat mund të shihen.
 Poseduesi edhe në rastet kur nuk është pronar, mund të përgjigjet për dëmin
e shkaktuar, duke ushtruar pushtetin faktik mbi sendin, respektivisht, ai
përgjigjet për dëmin e shkaktuar, në bazë të përgjegjësisë objektive.
 I.3. Kuptimi tradicional (romak) dhe kuptimi
modern i posedimit
 Në të drejtën romake, për ekzistimin e posedimit është kërkuar të plotësohen dy
kushte: zotërimi i sendit (corpus-i) dhe dëshira (vullneti) që sendin ta mbajë si
pronar (animusi). Në të drejtën romake personi i cili kishte vetëm pushtetin faktik
mbi sendin, por nuk kishte dëshirën (vullnetin) që të sillej ndaj sendit si pronar,
nuk konsiderohej posedues, por vetëm si ndorës (detentor).
 Kuptimi modern i posedimit kërkon vetëm pushtetin faktik mbi sendin dhe në këtë
rast nuk kërkohet të manifestohet dëshira që sendin ta mbanë si të vetin. Në këtë
rast kemi të bëjmë me botëkuptimin objektiv apo modern të posedimit, sipas të cilit
me rëndësi janë sjelljet e poseduesit ndaj sendit në bazë të të cilave personi i tretë
me arsye mund të konkludojë se dikush është posedues. Sipas këtij botëkuptimi,
posedimi i këtij sendi fitohet me vënien e pushtetit faktik mbi sendin.


 II. OBJEKTI I POSEDIMIT

 Ligji për pronësinë dhe të drejtat e tjera sendore, kur bën përkufizimin e
posedimit parasheh se objekti i posedimit mund të jetë sendi dhe nuk
parasheh që edhe e drejta të jetë objekt i posedimit. Mirëpo, ky ligj në
pjesën që bën fjalë për sendet trajton edhe të drejtat jotrupore si të drejta
sendore të kufizuara. Kjo nënkupton se objekti i posedimit mund të jetë
edhe e drejta jotrupore që ka cilësinë e të drejtës sendore të kufizuar.

 Në legjislacione të ndryshme, në të shumtën e rasteve, në mënyrë

shprehimore përcaktohet se kush mund të jetë objekt i posedimit. Këtu
natyrisht numërohen sendet si objekt i posedimit. Objekt mund të jenë
sendet e luajtshme dhe të paluajtshme, individualisht të përcaktuara. Këtu
bëjnë pjesë edhe frytet e shkëputura. Sendi për të qenë objekt i posedimit,
duhet të dalë në qarkullim juridik, kjo bëhet me punë juridike.
 II.1. Posedimi i të drejtës

 Përveç posedimit të sendeve, ekziston edhe posedimi i të drejtave. Kur

dikush nuk ka pushtetin e plotë faktik ndaj sendit, por vetëm pushtet të
atillë që është përmbajtje e ndonjë të drejte sendore tjetër, ai ka posedimin
e të drejtave. Te ky lloji posedimi është e drejta, që do të thotë se objekt
mund të jetë edhe një e drejtë servituti, e drejta në barrën reale, e drejta e
obligacionit, që janë rezultat i ndonjë pune juridike.

 LPDTS i Kosovës, parasheh se "Në qoftë se poseduesi i një paluajtshmërie

dominuese pengohet në ushtrimin e një servituti sendor të regjistruar në
regjistrin e të drejtave në paluajtshmëri, atëherë poseduesi
përshtatshmërisht e gëzon të njëjtën mbrojtje të posedimit sikurse pronari".
Kjo nënkupton, se poseduesi për objekt tash ka një të drejtë që quhet e
drejta e servitutit.
 II.3. Fitimi i posedimit

 Fitimin e posedimit, e rregullon shprehimisht edhe LPDTS i Kosovës,

sipas të cilit, Posedimi në një send fitohet me krijimin e pushteti faktik mbi
sendin. Marrëveshja e poseduesit të mëparshëm dhe e fituesit të posedimit
është e mjaftueshme për fitimin e posedimit, nëse fituesi është në gjendje
që të ushtrojë pushtetin mbi sendin në momentin e marrëveshjes. LPDTS i
Kosovës, parasheh se posedimi mund të konstituohet edhe me trashëgimi.
 Mirëpo, posedimi mund të fitohet në dy mënyra, dhe atë në mënyrën
origjinere dhe derivative. Fitim origjiner i posedimit, do të thotë, fitimi i
posedimit pa vullnetin apo kundër vullnetit të poseduesit të deritanishëm.
Në këtë rast, fitimi bëhet pa marrë parasysh paraardhësin. Posedimi në
sendet e luaj- tshme bëhet me marrjen e tyre, ndërsa në sendet e
paluajtshme, me fillimin e shfrytëzimit të tyre, siç bie fjala me lëvrimin e
tokës bujqësore dhe ngjashëm.
 Fitimi derivativ është mënyrë tjetër e fitimit të posedimit dhe do të thotë se,
fitimi i posedimit bëhet me vullnetin e poseduesit paraardhës, që
nënkupton kalimin e posedimit nga një posedues në poseduesin tjetër.
II.4. Bashkëposedimi dhe Posedimi i përbashkët

 Në të drejtën sendore, ekziston institucioni i

bashkëpronësisë, prandaj edhe gjendja faktike mund të
paraqitet si bashkëposedim. Posedimi i këtillë është i
mundshëm tek të gjitha të drejtat që mund të kenë më shumë
titullar, p.sh., edhe te e drejta e pronësisë, servituti,
bashkëposedimi, pushtetin faktik të poseduesit e ushtrojnë
sipas pjesëve alikuote, etj. Në rastet e tjera, bëhet fjalë për
posedimin individual (të një titullari).
 III. LLOJET E POSEDIMIT

 Posedim, ndahet në disa lloje, dhe atë varësisht nga mënyra e krijimit,
mënyra e ushtrimit dhe pasojave juridike që dalin nga posedimi.

 Llojet e posedimit janë :

1. Posedimi i drejtëpërdrejtë dhe Posedimi i tërthortë (indirekt);

2. Posedimi i ligjshëm dhe Posedimi jo i ligjshëm;
3. Posedimi i vërtetë dhe Posedimi jo i vërtetë;
4. Posedimi më mirëbesim dhe Posedimi me keqëbesim; dhe
5. Posedimi pronësor.
III. 1. Posedimi i drejtpërdrejtë dhe Posedimi jo i
drejtpërdrejtë (i tërthortë)
 Posedimi i drejtpërdrejtë - Ekziston atëherë kur personi drejtpërdrejtë, ose
përmes të të autorizuarit , ushtron pushtetin faktik mbi sendin.

 Posedimi jo i drejtpërdrejtë (i tërthortë) - Ekziston atëherë kur personi

pushtetin faktik mbi sendin e ushtron përmes një personi tjetër, i cili në
bazë të frytgëzimit, kontratës mbi pengun, qirasë, shërbimit, e ka sendin në
posedim të drejtëperdrejtë. Për personin e parë ky lloj posedimi është
posedim indirekt, ndërsa për mbajtësin e sendit në bazë të punës juridike
kemi posedim të drejtpërdrejtë, por edhe posedim të nxjerur, sepse pushteti
faktik i tij buron nga pushteti faktik i atij që ia ka kaluar përmes punës
juridike.
 III. 2. Posedimi i ligjshëm dhe Posedimi jo i
ligjshëm
 Posedim i ligjshëm, është posedim i cili mbështetet në bazë
juridike të vlefshme (punët juridike, vendimet, okupimi etj.).
 Posedimi jo i ligjshëm, është posedimi i cili nuk mbështetet në
ndonjë bazë juridike.
 Emërtimi i posedimit në të ligjshëm dhe të paligjshëm varet nga
ekzistimi, respektivisht mosekzistimi i bazës (titullit) juridik të
vlefshëm. Kur posedimi e ka bazën juridike të vlefshme, ka
mundësi që të bëhet edhe pronar përmes institutit të parashkrimit
fitues.
 Baza juridike duhet të jetë e vlefshme, e natyrës së tillë, që të
mundësojë edhe fitimin e pronësisë. Me ligj parashihet se:
Posedimi është i ligjshëm nëse posedimi ka një bazë juridike të
plotëfuqishme për posedimin.
III. 3. Posedimi i vërtetë dhe Posedimi jo i vërtetë

 Posedimi i vërtetë, është ai i cili fitohet me bazë juridike të

rregullt (në mënyrë të rregullt), me dorëzim të lejueshëm të
sendit në pushtet faktik. Posedimi i vërtetë ose i qetë është
ai posedim i cili nuk është fituar me vi, clam ose precario,
që do të thotë me forcë, mashtrim ose keqpërdorimin e
besimit, p.sh., i jepet libri në përdorim ai pastaj nuk e
kthen).
 Posedimi jo i vërtetë, është ai që fitohet me forcë, me
mashtrim, . (vi clam precario - keqpërdorimi i besimit),
p.sh., dikujt i jepet bicikleta që ta përdorë, dhe më pastaj ai
nuk e kthen.
 III. 4. Posedimi më mirëbesim dhe Posedimi me
keqëbesim
 Posedimi me mirëbesim, kemi atëherë kur poseduesi (personi i
cili e mban sendin) nuk e din që sendin që e mban nuk është i tij
apo nga rrethanat e arsyeshme nuk kërkohet t'a dijë se sendin që e
mban nuk është i tij. LPDTS i Kosovës, nuk bën përkufizimin e
posedimit me mirëbesim por bën vetëm përkufizimin e posedimit
me keqbesim.
 Posedimi me keqbesim, ekziston atëherë kur poseduesi e mban
sendin edhe pse e din që sendin që e mban nuk është i tij ose nga
rrethanat e arsyeshme është dashur t'a dinte që sendin që e mban
nuk është i tij. Posedues me keqbesim është edhe
poseduesi me mirëbesim pas marrjes së padisë për kthimin e
sendit, me kusht që poseduesi ta humbë kontestin në gjykatë. Pra
mirëbesimi ndërpritet në momentin kur poseduesi merr dijeni se
posedimi nuk i takon atij.
 III.5. Posedimi Pronësor

 Posedimi pronësor, është lloj i veçantë i posedimit të cilin e

njeh edhe LPDTS i Kosovës, me qëllim që të bëhet dallim
midis posedimit jopronësor. Te posedimi pronësor,
poseduesi njëherit është edhe pronar i sendit dhe në këtë rast
shpenzimet që i bën ky posedues konsiderohet se janë bërë
për sendin e vet. LPDTS i Kosovës, shprehimisht ka
paraparë, se personi i cili e posedon një send që është pronë
e tij, është posedues pronësor.
 III.6. Posedimi i Kualifikuar

 Posedimi i kualifikuar, konsiderohet ai lloj i posedimit ku në të njëjtin

posedues kemi posedim me mirëbesim dhe posedimin e ligjshëm. Posedim
me mirëbesim është kur poseduesi mban sendin duke menduar se është i tij
dhe nga rrethanat e arsyeshme nuk kërkohet t'a dijë që sendin që e mban
nuk është i tij.
 Ndërsa, posedim të ligjshëm kemi atëherë kur poseduesi e ka fituar
posedimin në bazë të ndonjë titulli juridik të vlefshëm (p.sh., me kontratë
të shitëblerjes, testament, etj). Në këtë rast, poseduesi i tillë që ka
posedimin me mirëbesim dhe posedimin e ligjshëm mbi sendin quhet
posedues i kualifikuar. Rëndësia e posedimit të kualifikuar qëndron në
faktin se afati i parashkrimit për fitimin e të drejtës së pronësisë mbi sendin
në shumicën e rasteve përgjysmohet respektivisht është më i shkurtër.
 Në Kosovë, LPDTS i Kosovës, nuk e njeh posedimin e kualifikuar, i cili
ishte në ligjin e vjetër (LMTHPJ) sepse fitimi i pronësisë me parashkrim
fitues mbi sendet e luajtshme është dhjetë (10) vjet.
 III.7. Posedimi Tabular

 Posedimi tabular, gjithashtu është një lloj i posedimit i cili

nënkupton posedimin e regjistruar në librat publik. Në
vende të ndryshme, lejohet regjistrimi i pushtetit faktik
(posedimit) dhe ky lloj i posedimit quhet posedim tabular
ose i regjistruar.
 Posedimi i regjistruar, në një afat të caktuar kohor, me
kalimin e të cilit shndërrohet në pronësi. Në Kosovë nuk
njihet posedimi tabular, respektivisht nuk lejohet që
personat t'a regjistrojnë pushtetin faktik pa patur edhe
pushtetin juridik.
 III.7.1. Efektet jurdike të posedimit me
mirëbesim dhe keqbesim
 Posedimi me mirëbesim, ka efekte juridike lidhur me sendet dhe të drejtat
e titullarëve, dhe kjo është objekt i çdo legjislacioni që rregullon pronësinë
dhe të drejtat e tjera sendore. Poseduesi me mirëbesim nuk mund të
disponojë juridikisht do të thotë nuk mund t'a kalojë të drejtën e pronësisë
sepse ai ka vetëm pushtetin faktik mbi sendin dhe jo edhe pushtetin juridik
mbi sendin. Kjo është pasojë e parimit e të drejtës se Askush nuk mund të
bartë më shumë të drejta në tjetrin se sa që ka vetë. Sendin, poseduesi me
mirëbesim mund t'a posedojë dhe t'a përdorë dhe për atë askujt nuk i
përgjigjet. Poseduesi me keqbesim është përgjegjës edhe për posedimin
faktik, pra, ai për veprimet lidhur me sendin në posedim është përgjegjës
para poseduesit, respektivisht pronarit të vërtetë.
 Shpenzimet të cilat i bën poseduesi lidhur me sendin Poseduesi i sendit,
duke e ushtruar pushtetin faktik ai mund të bëjë disa llojë shpenzimesh.
Këto shpenzime mundet ti bëjë si poseduesi me mirëbesim, ashtu edhe
poseduesi me keqbesim. Mirëpo, efektet juridike nuk janë të njëjta kur
është në pyetje poseduesi me mirëbesim dhe poseduesi me keqbesim.
 Shpenzimet të cilat i bën poseduesi lidhur me sendin që e mban në posedim mund të
jenë:

 1. Shpenzimet e nevojshme (të domosdoshme);

 2. Shpenzime të dobishme; dhe
 3. Shpenzime të luksit.

 Shpenzimet e nevojshme (të domosdoshme) - janë ato shpenzime të cilat poseduesi i bën
lidhur me sendin me të cilat shpëtohet sendi nga shkatërrimi respektivisht këto
shpenzime bëhen me qëllim që të ruhet sendi nga shkatërrimi. LPDTS i Kosovës, bën
përkufizimin e shpenzimeve të nevojshme, ku thuhet "Një shpenzim i nevojshëm është
harxhimi i pasurisë, i cili në kohën e harxhimit ishte i nevojshëm për mbajtjen ose
mbarëvajtjen e sendit sipas rregullit dhe standardit objektiv".
 Shpenzimet e dobishme - janë ato shpenzime me të cilat rritet vlera e sendit i cili duhet të
kthehet nga poseduesi i gjeritanishëm te pronari. Këto shpenzime, mundësojnë që sendi
të bëhet më i vlefshëm në krahasim me vlerën që ka patur para se të bëhen shpenzimet
nga ana e poseduesit. Shpenzimet e dobishme, i pranohen poseduesit me mirëbesim dhe
nuk i pranohen edhe poseduesit me keqbesim.
 Shpenzimet e luksit - janë ato shpenzime që rrisin komoditetin dhe luksin e sendit dhe si
të tilla nuk i pranohen as poseduesit me mirëbesim dhe as poseduesit me keqbesim.
 III.7.2. Efektet juridike lidhur me frutat

 Një regjim juridik i veçantë ekziston edhe lidhur me

shfrytëzimin e fryteve nga poseduesi. Posedimi është
pushtet faktik, por për interes ekonomik, prandaj shtrohet
pyetja çka bëhet me frytet të cilat i ka mbledhur ose i ka
lëshuar t'i mbledh poseduesi.
 Frytet natyrore janë produkte që dalin nga sendi frytëdhënës
(p.sh., pemët, gruri, etj.) ndërsa Frutat civile janë produkte
që dalin nga ndonjë punë juridike, p.sh., qiraja, kamata, etj.
 IV. MBROJTJA E POSEDIMIT

 Mbrojtja e posedimit është element dallues i vetë posedimit. Mbrojtje

juridike gëzon edhe vjedhësi i sendit, i cili ka krijuar pushtetin faktik mbi
sendin.
 Posedimi, nuk është e drejtë sendore, megjithatë posedimi gëzon
mbrojtje juridike. Posedimi është një gjendje faktike, kurse parimi i
përgjithshëm juridik i cili ka rëndësi jo vetëm në të drejtën civile, por edhe
në degët e tjera të drejtësisë është se një gjendje ekzistuese faktike duhet të
mbrohet. Askush nuk mund ta cenojë pushtetin faktik në mënyrë arbitrare,
por vetëm me ndihmën e organeve kompetente, poseduesi i sendit ka të
drejtë në mbrojtje nga shqetësimet (pengimet) ose nga marrja e sendit nga
posedimi, në këtë rast, poseduesi zhvishet nga posedimi i sendit. Posedimi
mbrohet me vetëndihmë dhe me padi.
 Vetëndihma - Vjen në shprehje vetëm për mbrojtjen e pushtetin faktik dhe
atë vetëm nën kushtet e parapara me ligj.
 Vetëndihma, poseduesi mund t'a përdorë vetëm nëse plotësohen kushtet e
parapara me ligj. Kushtet që kërkohen për përdorimin e vetëndihmës janë :

 1. Rreziku të jetë i drejtpërdrejtë;

 2. Vetëndihma të jetë e nevojshme; dhe
 3. Veprimi me vetëndihmë t’i përgjigjet rrethanave të rrezikut.

 Rreziku të jetë i drejtpërdrejtë - Nënkupton ndërhyrjen e atçastshme të poseduesit për

vetëndihmën e atçastshme respektivisht kur rreziku për pengimin e posedimit ose zhveshje
nga posedimi bëhet drejtpërdrejtë. Nuk lejohet vetëndihma, pas kalimit të kohës kur ka
përfunduar pengim posedimi respektivisht zhveshja nga pushteti faktik, p.sh., nuk mund t'i
merret në shtëpi pas dita ditësh veturën e vjedhur e cila ndodhet te poseduesi me keqbesim
sepse ajo duhet të kthehet me anë të padisë për rikthimin e sendit në posedim.
 Vetëndihma të jetë e nevojshme - Nënkupton se, përdorimi i forcës mund të bëhet në qoftëse
kjo ka qenë e domosdoshme. Pra, nuk mund të përdoret vetëndihma në qoftë se ekziston
mundësia që ajo të reaizohet me negociata respektivisht në mënyrë paqësore.
 Veprimi me vetëndihmë t'i përgjigjet rrethanave të rrezikut - Kjo nënkupton se përdorimi i
forcës duhet të jetë në proporcion me vlerën e cila mbrohet. Poseduesi, me rastin e përdorimit
të vetëndihmës për mbrojtjen e posedimit nuk mund të shkaktojë pasoja që do të ishin më të
mëdha se sa vlera e pushtetit faktik e cila mbrohet, p.sh., nuk lejohet të vritet njeriu pse dikush
tenton t’ia vjedhë veturën ose i’a ka vjedhur veturën. Në këtë rast, mbrojtja e posedimit të tillë
do të bëhet me ndihmën e padive përmes rrugës gjyqësore dhe jo me vetëndihmë.
 Posedimi, përveç që mbrohet me vetëndihmë ai mbrohet edhe me padi.
Paditë për mbrojtjen e posedimit janë :

1. Padia për pengimin e posedimit; dhe

2. Padia për kthimin e sendit në posedim.

 Padia për pengimin e posedimit - Është padi e cila ushtrohet nga

poseduesi vetëm në rastet kur poseduesi pengohet në ushtrimin e pushtetit
faktik mbi sendin. Kjo do të thotë se ai sendin e ka por vazhdimisht
pengohet në ushtrimin e pushtetit faktik.

 Padia për kthimin e sendit në posedim - Është padië të cilën e parashtron

poseduesi, kundrejtë personit i cili i’a ka marrë sendin nga posedimi dhe
me këtë padi kërkohet të kthehet sendit në posedim.
 V. SHUARJA E POSEDIMIT

 Posedimi është pushtet faktik mbi sendin. Me humbjen e

pushtetit faktik mbi sendin, humb edhe posedimi. Zhveshja
nga pushteti faktik duhet të jetë kundër vullnetit të
poseduesit. Nëse poseduesi e kalon pushtetin faktik tek një
person tjetër, ky edhe më tutje konsiderohet posedues.
 Posedimi shuhet me shkatërrimin e sendit që është objekt i
posedimit, pastaj posedimi shuhet me bartjen e sendit në
personin tjetër (p.sh., me shitje, me dhuratë, etj.). Shuarje të
posedimit kemi edhe në rastin kur sendi i kthehet
poseduesit, respektivisht pronarit në bazë të padisë për
rikthimin e sendit në posedim ose në bazë të padisë për
mbrojtjen e pronësisë: actio reivindicatio dhe padisë
publiciane, kur këto padi përfundojnë me sukses.
 I. E DREJTA E PRONËSISË
I. 1. Nocioni i pronësisë
 E Drejta e Pronësisë, paraqet njërin ndër institutet juridike
më të rëndësishme të të drejtës civile, në përgjithësi,
respektivisht institutin juridik më të rëndësishëm të së
drejtës sendore, në veçanti.

 E drejta e pronësisë edhe në literaturën më të re

konsiderohet institut themelor (kryesor) juridiko-sendor,
respektivisht si e drejtë themelore në të drejtën sendore.
 LPDTS i Kosovës, pronësinë e përkufizon
në nenin 18, paragrafi 1, ku thuhet:
"Pronësia është e drejta e tërësishme në
një send. Pronari mund të disponojë me
sendin sipas dëshirës së tij, veçanërisht
atë ta posedojë dhe ta përdorë, me atë të
disponojë dhe të tjerët t'i përjashtojë nga
çfarëdo ndikimi, nëse nuk kundërshtohet
nga ligji ose nga të drejtat e një të treti".
 I.2. Pronësia dhe Pasuria

 Në jetën e përditshme ndodh që të ngatërrohen termet pronësia dhe

pasuria, sepse disa nuk bëjnë dallim.

 Pasuria është tërësi e të drejtave subjektive civile me karakter pasuror që i

takojnë një personi. Lëndë e pasurisë janë sendet dhe vlerat ekonomike dhe
të drejtat e tjera me karakter pasuror.

 Konventat Ndërkombëtare e përdorin shprehjen “property”, që është me dy

kuptime, edhe si pronësi, edhe si pasuri.
 Mirëpo, Neni 1 i Protokollit 1 të kësaj Konvente, me fjalën "pasuri"
nënkupton edhe pronësinë. Për këtë në literaturën e Këshillit të Europës,
thuhet "Neni 1 i Protokollit Nr.1 i Koventës Europiane, garanton të drejtën
për respektimin e pasurisë, që zakonisht quhet e drejta pronës".
 I.3. Karakteristikat e pronësisë

 E drejta e pronësisë cilësohet me disa

karakteristika, siç janë uniteti i të drejtës së
pronësisë, e drejta lidhet për subjekt të caktuar,
pra e drejta e pronësisë është unike edhe kur
autorizimet gëzohen nga më shumë subjekte,
sepse ato nuk mund ta ndryshojnë përmbajtjen
e pronësisë.
 I.4. Kufizimi i pronësisë
 Në të kaluarën, pronësia (proprietas) ka qenë e pakufizuar
dhe është konsideruar si e drejtë hyjnore. Pronari, jo vetëm
që ka për pronë tokën, por edhe atë që është mbi dhe nën
tokë. Mirëpo, më vonë kemi disa kufizime mbi pronësinë.
Këto kufizime kanë për qëllim që pronari të ushtrojë
autorizimet e veta në mënyrë të caktuar, duke i respektuar
edhe nevojat e të tjerëve që lindin si rezultat i fqinjësisë. Për
shembull, në qytet nevojitet infrastruktura, p.sh., ujësjellësi,
mandej rrugët e ndryshme. Në kohën e nxjerrjes së Kodeve
Civile, të Shek. XIX, fillon të qartësohet më shumë kufizimi
ligjor i ushtrimit të të drejtës së pronësisë.
 II. E DREJTA FQINJËSORE
II. 1. Nocioni
 E Drejta Fqinjësore, është e drejtë e titullarit të
paluajtshmërisë që ta përdorë paluajtshërinë e fqinjit për
ushtrimin e plotë të pushtetit të të drejtës së pronësisë së tij.
Kjo e drejtë mund të ekzistojë vetëm midis pronarëve të
paluajtshmërive fqinje.
 E drejta fqinjësore është rregullator për kufizimin e të
drejtës së pronësisë. E drejta e pronësisë edhe pse është e
drejtë absolute ajo prapseprapë në disa raste i nënshtrohet
kufizimeve të caktuara.
 II.2. Imisione (Imissio)

 Imisionet paraqiten po ashtu si një kufizues i të drejtës së pronësisë

në rastet kur ato duhet të durohen si një e keqe e pashmangshme.
 Imisionet kanë të bëjnë me gazrat, tymin, nxehtësinë, zhurmën,
dridhjet, erërave, avujve, blozës dhe ngjashëm. Pra, për shkak se
jemi në marrëdhënie fqinjësore, jemi të detyruar që të durojmë
zhurmën që lejohet me ligj, erërat e ndryshme që janë të rëndomta
në jetën e përditshme, p.sh., erërat nga zierja e ushqimit (përgatitja e
ushqimit), në këtë rast bëhet fjalë për imisionet e lejuara.
 Imisionet mund të jenë edhe të palejuara, p.sh., lëshimi i tymit,
gazit, avullit, zhurmës, ujrat e ndyta, etj., më shumë se që është e
nevojshme të durohet, respektivisht në qoftë se këto e pengojnë
pronarin e pasurisë fqinjësore dhe janë të ndaluara (p.sh., zhurma e
maqinave pas mesnate).
III. E DREJTA E PRONËSISË ME MË SHUMË
SUBJEKTE
III.1. Bashkëpronësia
 Në të drejtën, është e mundur që një send individualisht i përcaktuar të jetë
objekt edhe i dy e më tepër personave. Pra, të ketë më shumë subjekte me
të drejtë pronësie mbi të njëjtin send. Kjo mund të paraqitet në formën e
bashkëpronësisë dhe pronësisë së përbashkët.
 Bashkëpronësia dhe pronësia e përbashkët nuk janë lloj i veçantë i
pronësisë, por formë e ekzistencës bashkërisht të shumë subjekteve të së
drejtës së pronësisë mbi sendin.
 Bashkëpronësia si institut juridik ekziston kur dy ose më shumë persona
kanë të drejtë pronësie mbi të njëjtin send, secili sipas pjesëmarrjes së vet.
Me LPDTS të Kosovës, parashihet se bashkëpronësi në send kemi atëherë
kur pronësia në një send u takon disa personave në pjesë të caktuara
(alikuote). Pra në qoftë se pronësia në një send u takon disa persoanave
(titullarëve) në pjesë të caktuara (alikuote) ata kanë bashkëpronësi në send
dhe nëse pjesët e bashkëpronarëve janë të pacaktuara atëherë prezumohet
se janë të barabarta.
 III.1.1. Të drejtat e bashkëpronarit

 LPDTS i Kosovës, si edhe ligjet tjera, përcakton të drejtat e bashkëpronarit dhe ato janë :

 1. Bashkëpronari ka të drejtë, që sendin ta merr në posedim dhe ta shfrytëzojë në proporcion me pjesën;

 2. Frutat të cilat i jep sendi ndahen sipas madhësisë së pjesës. Në qoftë se ndarja e frutave nuk është e mundshme, atëherë
bashkëpronarët e fitojnë bashkëpronësinë mbi fruta;
 3. Bashkëpronari mund të disponojë me pjesën e tij në send edhe pa pëlqimin e bashkëpronarëve të tjerë;
 4. Bashkëpronari kur bëhet fjalë për objektin e paluajtshmërisë në bashkëpronësi, ka të drejtën e parablerjes respektivisht kanë
të drejtën e parablerjes në proporcion me pjesën e vet të bashkëpronësisë, kjo e drejtë atij i takon edhe kur sendi shitet në
ankand publik me urdhër të gjykatës;
 5. Bashkëpronarët e administrojnë së bashku një send mbi të cilin ekziston bashkëpronësia, ku për administrim të rregullt të
bashkëpronësisë kërkohet pëlqimi i bashkëpronarëve pjesët e të cilëve së bashku bëjnë më shumë se 50%, ndërsa për punët e
administrimit të jashtëzakonshëm veçanërisht disponimi me sendin apo lënia hipotekë e sendit kërkohet pëlqimi i të gjithë
bashkëpronarëve.
 6. Bashkëpronarët, secili prej tyre mund të parashtrojë kërkesat kundrejt personave të tretë lidhur me sendin, kërkesa për
kthim ose për prestimet që sipas natyrës së tyre janë të pandashme, mund të parashtrohen nga bashkëpronari vetëm në atë
mënyrë që prestimi të bëhet ndaj të gjithë bashkëpronarëve.
 7. Bashkëpronarët e një paluajtshmërie, kanë të drejtë që me marrëveshje të përjashtojnë zgjidhjen e bashkëpronësisë
përgjithmonë apo përkohësisht ose duke respektuar një afat të denoncimit, kjo vlenë vetëm për bashkëpronarët e jo edhe për
pasardhësit e veçantë të një bashkëpronari, përveç nëse kjo rregull është e regjistruar në Regjistrin e të drejtave në
paluajtshmëri.
 III.1.2. Fitimi i bashkëpronësisë

 Fitimi i bashkëpronësisë mund të bëhet në mënyrë të njëjtë sikurse edhe

fitimi i pronësisë individuale (një subjekti), pra në bazë të punës juridike
(kontratës dhe testamentit), vendimit të organit kompetent dhe në bazë të
ligjit.
 Bashkëpronësia mund të krijohet në bazë të kontratës së shitëblerjes,
ndërrimit, dhurimit etj. Edhe këtu vlejnë rregullat si tek fitimi i pronësisë
në bazë të kontratës. Për dallim nga fitimi i pronësisë individuale, te
bashkëpronësia dy e më tepër veta e blejnë një send, p.sh., tre studentë
blejnv një veturë në të cilën secili ka pjesën e vet e cila mund të jetë e
barabartë ose në proporcion me pjesëmarrjen në blerje.
 Fitimi në bazë të vendimit mbi ndarjen e pasurisë së përbashkët (p.sh.,
gjykata vendos se të dy bashkëshortëve ju takon nga ½ e pasurisë), fitimi
në bazë të parashkrimit fitues (p.sh., një person e blen pjesën alikuote duke
mos e ditur se personi nga i cili e blen atë pjesë nuk ka qenë bashkëpronar
dhe nëse kalon koha e nevojshme).
 III.1.3. Shuarja e bashkëpronësisë

 Bashkëpronësia është institucion juridik që i nënshtrohet shuarjes

(zgjidhjes) kur plotësohet kushtet e parapara me ligj ose kur këtë e
kërkojnë bashkëpronarët. Bashkëpronarët mund të merren vesh që mos
të lejohet kërkesa për zgjidhjen e bashkëpronësisë. Kjo marrëveshje nuk
ka ndikim te trashëgimtarët e pjesëve të bashkëpronësisë. Kërkesa për
zgjidhjen e bashkëpronësisë nuk parashkruhet. Pra, mund të paraqitet në
çdo kohë.
 Ndarja e bashkëpronësisë mund të bëhet :
 1. Me marrëveshjen e bashkëpronarëve, dhe
 2. Në bazë të vendimit gjyqësor të plotfuqishëm për ndarjen e
bashkëpronësisë.


 III.2. Pronësia e përbashkët

 Në të drejtën tonë, përveç bashkëpronësisë, ekziston edhe pronësia e

përbashkët. Kjo ka mbetur si mbeturinë e formave të mëparshme ose si
formë e re që ka depërtuar në të drejtën tonë nga e drejta gjermane.
 Format më të rëndësishme të pronësisë së përbashkët janë pronësia e vetë
familjeve të mëdha, e bashkëshortëve dhe e trashëgimtarëve nga momenti i
delacioni (hapjes) deri në vendosjen e trashëgimisë.
 Pronësia e përbashkët rregullohet me dispozitat e LPDTS të Kosovës;
pastaj me dispozitat e LFK.
 Në të drejtën tonë njihen më shumë raste të pronësisë së përbashkët, dhe
atë si raste tipike konsiderohen :
 1. Pronësia e përbashkët e bashkëshortëve respektivisht bashkësisë faktike
(bashkësisë jashtëmartesore);
 2. Pronësia e përbashkët e anëtarëve të bashkësisë familjare; dhe
 3. Pronësia e përbashkët e bashkëtrashëgimtarëve mbi sendet e masës
trashëguese.
 III.3. Pronësia në njësi të ndërtesës
(pronësia etazhe)

 E drejta e pronësisë mund të ekzistojë edhe në

njësi të ndërtesës që mund të jetë : banesë,
lokal afarist, garazhë, etj., si pjesë e veçantë e
ndërtesës me të cilën në mënyrë të pandashme
janë të lidhura të drejtat e caktuara me pjesët e
përbashkëta të ndërtesës dhe me tokën në të
cilën është ndërtuar ndërtesa. Pronësia etazhe
(e katit) e ka prejardhjen nga fjala frënge etage
- kat, ose ndryshe quhet pronësi e katit.
III.3.1. Fitimi i të drejtës së pronësisë në njësi të
ndërtesës
 LPDTS i Kosovës, shprehimisht parasheh se, Pronësia në
një njësi ndërtese krijohet permes kontratës (në pajtim me
paragrafin 2 të këtij neni) ose përmes ndarjes (në pajtim me
paragrafin 3 të këtij neni)”. Ndërsa, sipas këtij ligji
bashkëpronësia në një paluajtshmëri mund të përcaktohet
përmes kontratës së bashkëpronarëve në atë mënyrë, që
secilit bashkëpronar i lejohet pronësia e veçantë në një
banesë, hapësira afariste apo mbi një vend parkim garazhi
në një ndërtesë të ndërtuar apo në një ndërtesë që do të
ndërtohet mbi paluajtshmëri të bashkëpronësisë.
 III.3.2. Objekti i pronësisë së veçantë

 Ligjet për pronësinë dhe të drejtat tjera sendore, për shkak

të vështirësive që lindin me pronësinë e veçantë në pjesë të
ndërtesës kanë për detyrë që shprehimisht t’a përcaktojnë
objektin e pronësisë së veçantë në njësi të ndërtesës. LPDTS
i Kosovës, shprehimisht parasheh se, Objekt të pronësisë së
veçantë janë hapësirat e caktuara si dhe pjesët përbërëse të
ndërtesës që i takojnë këtyre hapësirave, të cilat mund të
ndryshohen, mënjanohen ose plotësohen, pa u cenuar
pronësia e përbashkët ose pronësia e veçantë e personave të
tretë përtej masës së lejuar ose pa u cenuar pamja e jashtme
e ndërtesës.
 III.3.3. Bashkësia e pronarëve të njësive të
ndërtesës
 E drejta e pronësisë në njësinë e ndërtesës, është e llojit të
veçantë për shkak se ka më shumë titullar që kanë pronësi
në një pjesë të ndërtesës për shkak se ekziston edhe proënsia
e përbashkët për ushtrimin e të drejtës së pronësisë së
veçantë, ekzistojnë edhe rregulla të veçanta të cilat duhet t’i
respektojnë titullarët e pronësisë në një pjesë të ndërtesës.
LPDTS i Kosovës, përmban dispozita të
veçanta. Me ligj parashihet konstituimi i bashkësisë së
pronarëve të njësisë së ndërtesës, që në Shqipëri ndryshe
quhet “asambleja e pronarëve të njësive të ndërtesës”.
II.3.4. Të drejtat dhe detyrimet e pronarit të një
njësie të ndërtesës
 LPDTS i Kosovës, si të drejtë të një pronari në njësi të
ndërtesës parasheh të drejtën e disponimit sipas dëshirës në
një pjesë të ndërtesës të cilat qëndrojnë në pronësi të
veçantë dhe të drejtët i përjashton nga ndikimet për deri sa
nuk përballen me të drejtat e personave të tretë.
 Me marrëveshje mund të parashihet që përmbajtja e
pronësisë së veçantë që tjetërsimi i pronësisë në njësi të
ndërtesës, mund të bëhet nëse edhe pronarët tjerë apo
ndonjë person i tretë e miratojnë tjetërsimin.
 Refuzimi i tjetërsimit mund të parashihet vetëm për arsye të
rëndësishme dhe ky kufizim është i vlefshëm vetëm nëse
regjistrohet në regjistrin e të drejtave në paluajtshmëri.
 III.3.5. E drejta e përjashtimit të pronarit në
njësi të ndërtesës
 LPDTS i Kosovës, parasheh një dispozitë ndëshkuese nëse
titullari i një njësie të ndërtesës shkel rëndë detyrimet ndaj
pronarëve të tjerë në njësi të ndërtesës. Në këtë rast, parashihet
mundësia e përjashtimit të tij nga ndërtesa në të cilën ai ka të
drejtën në njësi të ndërtesës.
 LPDTS i Kosovës, shprehimisht parasheh se, Në qoftë se pronari
i një njësie të ndërtesës në mënyrë të përsëritur është fajtor për
shkelje të rëndë të detyrimeve ndaj pronarëve të tjerë të njësive të
ndërtesës, në atë mënyrë që nuk mund të pritet edhe më tej
vazhdimi i bashkësisë me atë, atëherë pronarët e tjerë të njësive
të ndërtesës mund të kërkojnë prej tij tjetërsimin e njësisë së tij të
ndërtesës, pastaj Për një vendim të tillë është i nevojshëm pëlqimi
i më shumë se gjysmës së pronarëve si dhe Dispozitat e
paragrafit 1 dhe 2 të këtij neni janë të detyrueshme.
 III.3.6. E drejta e parablerjes të njësisë së
ndërtesës
 LPDTS i Kosovës, shprehimisht parasheh të drejtën e
parablerjes edhe për njësinë në ndërtesë që konsiderohet e
drejtë ligjore e parablerjes dhe atë nën kushtet e njëjta si te
bashkëpronësia në paluajtshmëri.
 LPDTS i Kosovës, shprehimisht parasheh se, Në rast të
bartjes (tjetërsimit) së pronësisë në një njësi të ndërtesës,
pronarëve të tjerë të një njësie në të njëjtën ndërtesë u takon
e drejta e parablerjes. Në atë rast gjejnë zbatim rregullat për
të drejtën e parablerjes tek bashkëpronësia sipas nenit 52,
paragrafi 4 të këtij ligji.
 IV. E DREJTA E BANIMIT

 E drejta e banimit është e drejtë e llojit të veçantë dhe ajo

është fituar vetëm në ndërtesat banuese që ishin pronësi
shoqërore. Kjo e drejtë rregullohej me ligj të veçantë dhe
për rregullimin e kësaj të drejte ka qenë kompetente edhe
Kosova.
 Fitimi i të drejtës së banimit është bërë me plotësimin e tri
kushteve:
1. Vendimi për ndarjen e banesës;
2. Kontrata për shfrytëzimin e banesës, e lidhur në mes të
bartësit të ardhshëm të të drejtës së banimit dhe
ndërmarrjes kompetente për lokalet e banimit; dhe
3. Hyrja në banesë.
 V. FITIMI I PRONËSISË

 Pronësia është pushtet faktik dhe juridik mbi

sendin. Të fitosh pronësinë do të thotë të kesh
faktet juridike të cilat i njeh e drejta objektive si
bazë e këtij pushteti juridik të pronësisë.
 Pronësia mund të fitohet në dy mënyra që janë të
njohura që nga e drejta romake dhe ato janë :

- Mënyra Origjinare; dhe

- Mënyra Derivative.
 V. 1. Fitimi derivativ i pronësisë

 Fitimi derivativ i pronësisë por edhe i të drejtave tjera

sendore, do të thotë se e drejta e fituar buron nga një
pararendës pra nga një subjekt që para nesh ka qenë titullar i
asaj të drejte e cila me punë juridike kalon te pronari i ri.
Fitimi derivativ i pronësisë është mënyrë e fitimit të
pronësisë, nga titullari i vjetër në titullarin e ri, pra në
pronarin e ri. Bartja e pronësisë nga një titullar në tjetrin,
zakonisht bëhet përmes qarkullimit juridik të të drejtave
sendore. Qarkullimin juridik të të drejtave e mundësojnë
punët e vlefshme juridike, p.sh., kontrata e shitblerjes,
dhuratës, këmbimit dhe huave. Bartja e të drejtës së
pronësisë nga një titullar në tjetrin, bëhet edhe përmes
trashëgimisë.
 Për fitimin derivativ të pronësisë, pra,
nevojiten dy kushte :

- Titulli juridik (Iustus titulus); dhe

- Mënyra e fitimit (Modus aquirendi).
 V.1.1. Bartja e sendeve pa bartjen e pronësisë
(Pactum Reservati Dominii)
 Në të drejtën sendore edhe pse me kalimin e sendit të shitur
te blerësi fitohet pronësia për sendet e luajtshme, është e
njohur edhe mundësia e bartjes së sendeve pa bartjen e
pronësisë. P.sh., kur shitësi ja dorëzon sendet blerësit, por
ai ka rezervuar pronësinë mbi atë derisa blerësi ta bëjë
pagesën përfundimtare. Në këtë rast blerësi nuk është pronar
derisa të bëhet pagesa definitive. Ai deri në momentin e
pagesës definitive e ka vetëm të drejtën e përdorimit të
sendit, pra ai ka posedimin indirekt të sendit, ndërsa
posedimin e drejtpërdrejt e ka vetë shitësi.
 V. 2. Fitimi origjinar i pronësisë

 Fitimi origjinar është mënyrë tjetër për fitimin e pronësisë, që dallon nga
fitimi derivativ.
 Fitmi origjinar i të drejtës së pronësisë ekziston kur e drejta nuk nxirret nga
paraardhësi por në bazë të ndonjë fakti tjetër juridik të cilin ligji e
konsideron titull juridik për fitimin e pronësisë në mënyrë origjinare.
 Ndryshe thuhet edhe fitimi i pronësisë në bazë të ligjit (ex lege). Kjo do të
thotë se ligji e njeh titullin juridik si të mjaftueshëm për fitimin e pronësisë.
 Titujt për fitimin origjinar të pronësisë, i parasheh edhe LPDTS i Kosovës,
dhe sipas këtij ligji janë : Fitimi me parashkrim; Bashkimi; Përzierja;
Përpunimi; Fitimi i pronësisë në sendet e luajtshme pa pronar; gjetja e
sendit; gjetja e thesarit; fitimi i pronësisë nga sendet e braktisura; fitimi i
pronësisë me parashkrim për sendet e paluajtshme; fitimi i pronësisë me
parashkrim përmes regjistrimit; fitimi i pronësisë për sendet e paluajtshme
për shkak të heqjes dorë nga pronësia.
 V.2.1. TITUJT JURIDIK PËR FITIMIN E
PRONËSISË NË MËNYRË ORIGJINARE
V.2.1.1. Fitimi i pronësisë në sendet e luajtshme
pa pronarë (Okupimi - Ocupatio)
 Shikuar historikisht, fitimi i sendeve të luajtshme pa pronarë
(okupimi) është titulli më i vjetër për fitimin e pronësisë.
 Fitimi i pronësisë pa pronarë (Okupimi) është titull juridik
për fitimin e pronësisë në mënyrë origjinare.
 Okupim (Ocupatio), do të thotë marrja (pushtimi) i sendeve
të askujt (res nullius) në posedim me dashje që mbi to të
themelohet pronësia dhe okupuesi kur ka krijuar pushtetin
faktik mbi këto sende ka fituar edhe të drejtën e pronësisë.
 V.2.1.2. Gjetja e Sendit

 Në legjislacionet e mëhershme, ka qenë i pamundur fitimi i

pronësisë në sendin e gjetur, sepse ata konsideroheshin edhe
si vjedhës nëse nuk e lajmërojnë sendin e gjetur. Në Statutet
e Shkodrës, të vitit 1469, në pjesën e kreut 158, ku bëhet
fjalë për sendet e gjetura, thuhet: “Nëse dikush gjen një gjë
të huaj dhe nuk ia kallëzon atë gjykatësve, ose nuk njofton
gjykatësin nëpërmjet semecit ose vatakut, në rast se kapet
duhet të trajtohet sikur e ka vjedhur sendin në fjalë, dhe do
të gjykohet si vjedhës, kurse sendi i kthehet të zotit”. Në të
kaluarën ka qenë shumë më lehtë të gjendet pronari i sendit
të humbur, sot kjo është një çështje shumë më e vështirë.
 V.2.1.3. Thesari (Thesaurus)

 Gjetja e thesarit është titull juridik për fitimin e pronësisë

në mënyrë origjinare. Është një titull juridik i pranuar në të
gjitha Kodet Civile dhe ligjet e tjera që rregullojnë fitimin e
pronësisë. Thesar, në kuptimin e ligjit konsiderohen : sendi
me vlerë të veçantë që është i fshehur dhe ka qëndruar një
kohë të gjatë dhe nuk i dihet pronari i tij, dhe si send me
vlerë konsiderohen : paratë, ari, argjendi, guri i çmueshëm
dhe sendet e krijuara nga metalet e çmueshme.
 Pra thesari paraqet vlerë të madhe pasurore, të fshehur dhe
të cilit nuk i dihet pronari.
 V.2.1.4. Parashkrimi fitues (Usucapio)

 Në të drejtën sendore parashkrimi fitues ose ndryshe quhet edhe usucapio

dhe është titull juridik për fitimin e të drejtës së pronësisë në mënyrë
origjinare. Usucapio (parashkrimi fitues) është titull juridik për fitimin e të
drejtës së pronësisë duke e mbajtur sendin në posedim për kohën e caktuar.
Pra, me kalimin e kohës poseduesi me mirëbesim bëhet pronar në sendin që e
ka patur në posedim. Parashkrimi fitues, ka rëndësi të madhe, për shkak se
një numër i madh i qytetarëve kanë vetëm pushtetin faktik mbi sendin dhe
atë me mirëbesim por të drejtën e tij pronësore nuk e ka të regjistruar
respektivisht në të kaluarën nuk ka nxjerrë tapi mbi atë paluajtshmëri. Ky
institut juridik për shkak të mungesës së kontratave formale për shitëblerjen e
paluajtshmërisë do të ndihmojë që poseduesit me mirëbesim në bazë të
parashkrimit fitues të bëhen pronar ex lege. Mirëpo, pronar do të bëhen edhe
personat që kanë patur në posedim me mirëbesim një send të caktuar duke
menduar se është i tij. Te fitimi me parashkrim fitues, pushtet faktik
(posedimi) me kalimin e kohës shndërrohet në pushtet juridik dhe kështu vë
në harmoni gjendjen faktike, ekonomike dhe juridike. Për parashkrimin
fitues nevojiten dy kushte : Posedimi me mirëbesim dhe Kalimi i kohës.
 V.2.1.5. Fitimi i pronësisë nga jopronari

 Rregull është se, askush nuk mund të bartë mbi tjetrin më

shumë të drejta se ato që i ka vet.

 Mirëpo, si përjashtim, parashihet mundësia e fitimit të

pronësisë edhe nga jopronari, sepse shitësi mund të shet
edhe sende që nuk i ka në pronësi, p.sh., argjentari shet
unazën dhe ne si blerës kur jemi me mirëbesim bëhemi
pronar i unazës edhe pse shitësi nuk është pronar i saj
(unazës).
 V.2.1.6. Krijimi i sendit të ri (Përpunimi)
 Sendi i ri ekziston kur personi me material të vet dhe me
punën e vet krijon ndonjë prodhim të ri, ai e fiton pronësinë
mbi atë prodhim (send) të tij.
 LPDTS i Kosovës, krijimin e sendit të ri me punën dhe
materialin e vet si dhe krijimin e sendit të ri me punën e vet
dhe materialin e huaj, e rregullon në kuadër të përpunimit si
titull juridik për fitimin e pronësisë në mënyrë origjinare.
LPDTS i Kosovës, shprehimisht parasheh se, personi i cili
krijon një send të ri të luajtshëm përmes përpunimit apo
ndryshimit me materialin e vet, fiton pronësinë në sendin e
ri të përpunuar ose të ndryshuar.
 V.2.1.6.1. Përpunimi (Specificatio)

 Përpunimi (Specificatio) - Është institut juridik që

nënkupton krijimin e sendit të ri me anë të përpunimit dhe
atë kur personi me punën e vet dhe materialin e huaj krijon
një send të ri.

 Pra, përpunimi (specificatio) ekziston gjithmonë kur dikush

nga materiali i huaj krijon sendin e ri, ndërsa në mes
përpunuesit (krijuesit të sendit të ri) dhe pronarit të
materialit (sendi i përpunuar) nuk ekziston marrëdhënie
kontraktuese.
V.2.1.13. Ndërtimi në tokën e huaj pa pëlqimin e
pronarit
 Ndërtimi në tokën e huaj pa pëlqimin e pronarit, gjithashtu
paraqet mundësinë e fitimit të pronësisë në sendin e huaj.
Kjo do të jetë e mundur deri në jetësimin e parimit
superficies solo cedit, që do të thotë, çdo gjë që është e
ngulitur për tokën do t’i takojë pronarit të tokës.

 LPDTS i Kosovës nuk pëmbanë dispozita ligjore për fitimin

e pronësisë në paluajtshmeri përmes institutit juridik -
ndertimi në tokën e huaj pa pelqimin e pronarit.
 V.2.1.14. Mbindërtimi

 LPDTS i Kosovës nuk përmban dispozita lidhur me

institutin e mbindërtimit, mirëpo ky institut duhet të
rregullohet me ligj të veçantë.
 Mbindërtimi ekziston atëherë kur mbi ndërtesën e
përfunduar sipas planit ndërtimor, shtohet edhe një sipërfaqe
e re ndërtimore banimi, apo për qëllime afariste. Në këtë
mënyrë mbindërtimi paraqet një rast kur ndërtesës
ekzistuese i bashkohet (shtohen) një apo me shume kate.
Mbindërtimi ndodh në kulm (në krye) të ndërtesës dhe
paraqitet si pjesë e veçantë e ndërtesës.
V.2.1.15. Fitimi i pronësisë në bazë të vendimit të
organit shtetëror
 Fitimi i pronësisë me vendim të organit shtetërorë Me ligj
parashihet fitimi i të drejtës së pronësisë edhe në bazë të
vendimit të organit shtetëror i cili mund të jetë vendim i
gjykatës ose organit tjetër administrativ. Kjo rregullohet me
nenin 154 të Ligjit për pronësinë të Maqedonisë.Vendimi i
gjykatës dhe vendimi i organit janë tituj juridik në bazë të të
cilit regjistrohet e drejta e pronësisë në librat publik kur janë
në pyetje sendet e saj. Fitimi i pronësisë në bazë të objektit
administrativ është fitim origjiner, edhe pse ka mendime se
ky është fitim derivativ.
 V.2.1.11. Konfiskimi

 Konfiskimi do të thotë marrja e sendeve pa

kompensim në bazë të dispozitave penale dhe
administrative nga prona private dhe kalimi i
tyre në pronë shtetërore. Konfiskimi gjithmonë
është si rezultat i ndonjë vepre penale.Në këtë
rast konfiskimi paraqet mënyrën origjinere të
fitimit të pronësisë.
 V.2.1.12. Nacionalizimi

 Nacionalizimi, gjithashtu, është kalim i pronës private

mbi sendet e caktuara në pronësi shtetërore. Ai dallohet
nga konfiskimi se: a) Nacionalizimi është marrje e
pasurisë zakonisht me kompensim derisa konfiskimi është
pa kompensim, b) Konfiskimi gjithnjë është pasojë e
veprës penale ose kundërvajtjes administrative, te
nacionalizimi këtë nuk e kemi, sepse nacionalizimi është
pasojë e një mase ekonomike - politike me qëllim të
forcimit të pronësisë shtetërore, c) Konfiskimi ka të bëjë
me pasurinë konkrete, kurse nacionalizimi ka të bëjë me
një grup të tërë të veprimtarisë ekonomike.
 V.2.1.13. Denacionalizimi

 Për nacionalizimin janë nxjerrë shumë ligje dhe procesi i

nacionalizimit të pasurive në toka, ndërtesa dhe veprimtari
afariste ka zgjatur disa vite. Ligji i fundit për nacionalizimin
e ndërmarrjeve private është ai i vitit 1958. Kështu është
mundësuar shuarja e pronësisë private gati në tërësi dhe
kalimi i saj në pronësi shtetërore (shoqërore). Kalimi i
pronësisë private në atë shoqërore është bërë edhe në baza të
tjera, p.sh., me reformën agrare, me marrjen e pasurisë
bashkëpunëtorëve të okupatorit (atyre që ishin në anën e
gjermanëve), pastaj përmes rrugës së konfiskimit në baza të
ndryshme.
 V.2.1.14. Shpronësimi (Ekspropriimi)

 Shpronësimi është kalim i pronës private në atë shtetërore,

për interes të përgjithshëm dhe me kompensim.
 Interesi i përgjithshëm për të cilën mund të bëhet
shpronësimi është kuptim mjaft i gjerë. Mirëpo, sipas një
dispozite shpronësimi mund të bëhet veçanërisht për
ndërtimin e hekurudhave, aeroporteve, urave, rrugëve, etj.
 Objekt i shpronësimit gjithnjë janë paluajtshmëritë në
pronën private. Baza juridike për shpronësimin ekziston në
vetë kushtetutat. Kjo është përmendur në pjesën ku bëhet
fjalë për garantimin e të drejtës së pronësisë dhe kufizimi i
të drejtës së pronësisë.
 VI. MBROJTJA E PRONËSISË

 E drejta e pronësisë, si e drejtë subjektive e karakterit

absolut gëzon mbrojtje juridike. Mbrojtja e pronësisë
paraqet njëren nga mbrojtjet më të rëndësishme për të cilën
nuk është i interesuar, vetëm individi, titullari i pronësisë,
por edhe vetë sistemi juridik (ligjvënës). Pronësia
konsiderohet edhe si e drejtë e njeriut. Për këtë ajo sot gëzon
edhe mbrojtje me konventat ndërkombëtare. Konventa
Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive Themelore
të Njeriut, respektivisht neni 1, i Protokollit 1, ku trajtohet
mbrojtja e pasurisë, parasheh: “Çdo person fizik dhe juridik,
ka të drejtë në shfrytëzimin e lirë të pasurisë së vet.
 Paditë për mbrojtjen e pronësisë, sipas ndarjes
tradicionale, janë tri:

 Padia e reivindikimit (Actio reivindicatio);

 Padia publiciane (Actio publiciana);
 Padia negatore (Actio negatoria - padia për pengim,
gjegjësisht shqetësim).
 Në literaturë përmenden edhe padi të tjera që mund të
paraqiten për mbrojtjen e pronësisë në bazë të ligjit mbi
procedurën kontestimore, p.sh., padinë për vërtetimin e
pronësisë.
VI. 1. Padia e Reivindikimit (Actio Reivindicatio)

 Padia e reivindikimit është padi e pronarit jo

posedues kundër poseduesit jo pronar, duke
kërkuar nga ky i fundit t’i dorëzojë sendin në
posedim. Paditësi e paraqet këtë padi ngase
pronarit i është hequr posedimi në sendin që është
objekt kontesti, dhe kërkohet kthimi i sendit te
pronari. Ose, siç thuhet në ligj: “Pronari mund të
kërkojë me padi nga mbaj- tësi, kthimin e sendit
të caktuar në mënyrë individuale.
 VI. 2. Padia Publiciane (Actio Publiciana)

 Actio publiciana është padi për kthimin e sendit të cilin e

paraqet poseduesi uzukapient i mëparshëm kundër
poseduesit aktual (të tanishëm). Kjo padi është e njohur që
në të drejtën romake. Me këtë padi, poseduesi i kualifikuar
kërkon kthimin e sendit nga poseduesi te i cili ndo- dhet
sendi pa bazë juridike, ose me bazë më të dobët juridike.
 Në këtë padi provohet themeli më i fortë juridik. Paditësi
provon se themeli juridik i tij është më i fortë se ai i
poseduesit. Kjo padi, pra, nuk kërkon provimin e pronësisë,
por atë të posedimit dhe kjo padi mundësoi lehtësimin e
pronarit në vërtetimin e të drejtës së tij.
 VI. 3. Padia negatore - Actio Negatoria

 Me padinë mohuese (negatore) pronari - poseduesi kërkon

mbrojtje ndaj shqetësimeve që nuk kanë të bëjnë me marrjen
e sendit. Edhe kjo padi është për mbrojtjen e pronësisë. Te
padia mohuese pronari nuk zhveshet nga pushteti faktik për
sendin nga posedimi - ai sendin e ka në posedim. Këtë padi
mund ta paraqesë vetëm pronari, pra jo edhe ata që e pose-
dojnë sendin në bazë të ndonjë marrëdhënie detyrimore,
p.sh., shfrytëzues i banesës.
 Veprimet e personave kundër të cilëve parashtrohet padia
negatore kanë për pretendim fitimin e ndonjë të drejte në
sendin e tij ose janë të atilla që në mënyrë të paarsyeshme
pengojnë ose kufizojnë pronarin në ushtrimin e së drejtës së
pronësisë.
VII. HUMBJA E TË DREJTËS SË PRONËSISË
 E drejta e pronësisë, edhe pse është e karakterit absolut, ajo mund edhe të
humbet, si për titullarin paraprak, ashtu edhe për vetë sendin juridik, pra
duke e bartur nga një titullar në tjetrin, ose kur e humbur aftësinë që të jetë
objekt pronësie, bëhet send në të cilin askush nuk mund të fitojë të drejtën
e pronësisë. Varësisht nga ajo se e drejta e pronësisë pushon (humbet)
vetëm për pronarin e deriatëhershëm ose shuhet dhe zhduket nga jeta
juridike, mënyrat e humbjes së pronësisë ndahen në humbje relative dhe
absolute. Kur e drejta kalon nga një pronar i vjetër në pronarin e ri, e drejta
për pronarin e deritanishëm (pushon relativisht), e drejta e pronësisë
ekziston edhe në të ardhmen, por tani për pronarin e ri.
 Humbje relative të pronësisë kemi atëherë kur vjen deri të ndërrimi i
pronarëve, ashtuqë e drejta pushon vetëm për pronarin e mëparshëm që
mundet me qenë në bazë të vullnetit ose pavarësisht nga vullneti.
 Humbja absolute e të drejtës së pronësisë ekziston kur e drejta e pronësisë
shuhet dhe zhduket nga jeta juridike, p.sh., kur sendi shkatërrohet, ai e
humb individualitetin e vet (krijohet send i ri), ose shpallet send publik.
 II. E DREJTA E SERVITUTEVE
(SERVITUTES)
 Në të drejtën sendore servitutet kanë një vend të
rëndësishëm dhe në të shumtën e rasteve në literaturën
juridike radhiten menjëherë pas institutit juridik të pronësisë
dhe gjithmonë para të drejtave të tjera sendore mbi sendet e
huaja.
 E drejta e servituteve është e drejtë sendore mbi sendin e
huaj e cila titullarit të vet i mundëson që ta shfrytëzoj sendin
e tjetrit ose të kërkoj që pronari i sendit të kufizohet në
shfrytëzimin e të drejtës së vet, në interes të titullarit të të
drejtës së servitutit. Parimisht, titullari i të drejtës së
servitutit ka autorizime të përdorimit të sendit të huaj në një
vëllim të caktuar.
 III. PARIMET E SERVITUTEVE

 Parimet e të drejtës sendore nuk mund të shpjegohen pa

lejuar mundësinë e ekzistimit të përjashtimeve.
 Duke u nisur nga kjo që u tha më lart, parimet e të
drejtës së servituteve janë:
- Parimi sipas të cilit servituti ka të bëjë me sendin e
huaj;
- Parimi sipas të cilit servituti nuk mund të ekzistojë
në të vepruar;
- Parimi i restrikcionit të servitutit;
- Parimi i pacenueshmërisë së servituteve.
 III.1. Servituti është e drejtë sendore

 Me parimin se, servituti është e drejtë sendore nënkuptojmë

faktin se, e drejta e servitutit është një e drejtë subjektive
absolute me të gjitha karakteristikat e të drejtave të tjera
sendore, si të drejta absolute.
 E drejta e servituteve është një e drejtë sendore titullari i së
cilës ushtron përmbajtjen e saj në pajtim me autorizimet që i
jep e drejta e servitutit si e drejtë sendore. E drejta e
servitutit vepron erga omnes, dhe nuk parashkruhet.
 Për të drejtën e servitutit vlejnë të gjitha karakteristikat
themelore që vlejnë edhe për të drejtat e tjera sendore.
III. 2. Servituti është e drejtë sendore në një send
të huajin
 Parimi se, servituti ka të bëjë me sendin e huaj, i përcakton
vendin kësaj të drejte sendore në grupin e të drejtave
sendore mbi sendin e huaj. Historikisht shikuar gjithmonë
është thënë se, e drejta e servitutit mund të ekzistojë vetëm
mbi sendin e huaj. Ky kuptim lidhur me këtë parim ekziston
që nga e drejta romake. E thënë thjeshtë, ka ekzistuar
mendimi se mbi sendin e vet nuk mund të ekzistojë
servituti. Këtë parim në tërësi e gjejmë edhe në kodet civile
të shekullit të XIX-të, si Kodi Francez i vitit 1804 dhe ai
Austriak i vitit 1811, si dhe në kodet e mëvonshme, por
edhe në ligjet e tjera civile.
 III.3. Servituti nuk mund të jetë në bërje (të
ekzistojë në të vepruar)
 Me këtë parim nënkuptojmë faktin se, pronari i pasurisë
shërbyese - pronari i pasurisë i cili është i ngarkuar me
servitut, duhet vetëm të durojë që titullari i servituteve të
kryejë veprime të caktuara ose duhet të heq dorë nga kryerja
e disa veprimeve, të cilat përndryshe do të kishte të drejtë t’i
bënte si titullar i të drejtës së pronësisë. Pronari i pasurisë
shërbyese kurrsesi nuk duhet të bëjë veprime pozitive në
favor të titullarit të servituteve.
 III.4. Servituti duhet të jetë i dobishëm

 Me këtë parim nënkuptojmë faktin se për

të ekzistuar një servitut duhet patjetër të
ekzistojë nevoja për konstituimin e tij. Në
parim, servituti mund të konstituohet
vetëm në qoftë se është i dobishëm për
titullarin e pasurisë dominuese
(sunduese).
 III. 5. Parimi i restrikcionit të servitutit
(Ushtrimi i servitutit duhet të bëhet me kujdes)

 Parimi i ushtrimit të servitutit me kujdes apo

ndryshe siç quhet edhe parimi i restrikcionit, i cili
nënkupton se titullari i të drejtës së servitutit
duhet ta ushtrojë të drejtën e vet në mënyrë që sa
më pak ta ngarkojë apo të dëmtojë tokën
shërbyese.
 Ky parim nënkupton atë që me rastin e ushtrimit
të të drejtës së servitutit, objekti i pronësisë me të
cilin ka të bëjë servituti duhet të kursehet sa më
shumë që jetë e mundur.
III.6. Patjetërsueshmëria e pavarur e servituteve
(Servitutet janë të patjetërsueshme vetëpërveti)

 Parimi i patjetërsueshmërisë në mënyrë të pavarur

nënkupton se servitutet nuk mund të tjetërsohen
pa tjetërsimin edhe të vetë pasurisë shërbyese,
gjegjësisht pasurisë dominuese. Kjo do të thotë se
servituti gjithmonë ndan fatin e pasurive e jo të
pronarëve. Kjo sidomos kur janë në pyetje
servitutet sendore. Pra, nuk mund të veçohet
vetëm e drejta e servitutit që të tjetërsohet
vetëpërveti.
 III.7. Servitut në vetë servitutin nuk mund të
ketë
 Parimi se servitut në vetë servitutin nuk mund të ketë,
nënkupton faktin se, e drejta e servitutit nuk mund të
ngarkohet me servitut. Në parim, nuk mund të ekzistojë
servitut mbi servitutin. Por kjo nuk e përjashton mundësinë
që në një paluajtshmëri të ketë më shumë servitute. Në këtë
rast është e domosdoshme që servitutet të ushtrohen në
mënyrë të papenguar, pra nuk guxon një servitut të
konstituohet duke penguar ushtrimin e servitutit tjetër
ekzistues.
 IV. LLOJET E SERVITUTEVE

 Servitutet edhe pse janë një institut juridik unik, prapëseprap

brenda tyre ekzistojnë lloje të servituteve. Po ashtu, edhe
brenda llojeve të servituteve nënlloje të servituteve.
 Si kriter për ndarjen e servituteve merret fakti se, servituti a
është krijuar në dobi të pronarit të përhershëm të një
paluajtshmërie apo në dobi të një personi të caktuar. Në
qoftë se servituti është konstituuar në dobi të pronarit të
përhershëm të një paluajtshmërie quhet servitutet sendor
(real). Ndërsa, nëse konstituohet në dobi të një personi të
catuar, ky servitut quhet servitut personal.
 V. SERVITUTET SENDORE

 Servitutet sendore konsiderohen ato servitute në bazë të të

cilave pronari i një sendi të paluajtshëm duhet të durojë që
pronari i një sendi tjetër të paluajtshëm të shfrytëzojë sendin
e tij të paluajtshëm për nevojat e sendit të vet ose pronari të
mos shërbehet në interesin e këtij pronari të dytë me sendin
e vet të paluajtshëm, për shkak se ekziston servituti sendorë.
 Tradicionalisht, servitutet sendore ndahen në: servitute
tokësore (shprehja më e drejtë është servitute fushore - iura
praediorum rusticorum) dhe servitute shtëpiake (iura
praediorum urbanorum).
 VII. SERVITUTET PERSONALE

 Servitutet personale janë e drejtë sendore e cila titullarit të vet i mundëson

të shërbehet me sendin e huaj duke e kufizuar pronësinë e tij. Servituti
personal është i lidhur për një person të caktuar titullar. Prandaj, servituti
personal në fund të fundit është i lidhur për kohëzgjatjen e jetës së titullarit,
që e bënë të dallohet nga servitutet sendore. Me vdekjen e titullarit të
servitutit personal, servituti ndërpritet dhe nuk kalon në trashëgimtarë.
Titullar i servitutit personal mundet me qenë personi fizik dhe personi
juridik.
 Servitutet personale janë të karakterit më fleksibil për shkak se, ato mund
të konstituohen edhe në pjesën alikuote të titullarit të të drejtës së
pronësisë, çka nuk është rasti me servitutet sendore.
 Servitutet personale janë të numëruara në mënyrë taksative dhe ato sot janë
vetëm tri: uzufrukti (usufructus), përdorja (usus) dhe servituti i banimit
(habitatio). Këtë ndarje që njihet nga e drejta romake e kanë përkrahur të
gjitha kodet civile dhe legjislacioni bashkëkohor.
 I. E DREJTA E PENGUT
I. 1. Nocioni i pengut
 E drejta e pengut është e drejtë sendore mbi sendin e huaj në
bazë të së cilës kreditori mundet të realizojë (paguajë)
kërkesat e veta nga vlera e sendit të lënë peng (nëse debitori
nuk e plotëson detyrimin e arritur) para debitorëve të tjerë,
pa marrë parasysh se në duart e kujt ndodhet sendi i lënë
peng. Ose, “pengu është e drejtë sendore në bazë të të cilit
titullari i tij – pengmarrësi apo kreditori i pengut mund të
kërkojë pagesën e kërkesave të tija nga sendet nëse ata nuk
paguhen ne afatin e caktuar”. Ose, “e drejta e pengut është e
drejtë sendore mbi objektin e huaj, e nga kjo e drejtë
pengmarrësi fiton autorizimin që të përmbajë detyrimin nga
objekti i lënë peng nëse debitori nuk e përmbush detyrimin e
marrë në kohën e caktuar”.
 II. LLOJET E TË DREJTËS SË PENGUT

 Tradicionalisht e drejta e pengut ndahet në pengun e dorës,

gjegjësisht në të drejtën e pengut në sendet e luajtshme dhe
në hipotekë, gjegjësisht e drejta e pengut në sendet e
paluajtshme. Në ndarjen e të drejtës së pengut në pengun e
dorës (pignus) dhe në hipoteë, për kriter merret lloji i sendit,
gjegjësisht objekti i cili lihet peng, prandaj nëse objekti i
pengut është sendi i luajtshëm gjithmonë bëhet fjalë për
pengun e dorës. Ndërsa në rastet kur objekti i pengut është
sendi i paluajtshëm, kemi të bëjmë me hipotekën si e drejtë
e pengut.
 II.1. Ndarja e të drejtës së pengut sipas
themelimit

 Lidhur me të drejtën e pengut kemi edhe një

ndarje tjetër, e cila mbështetet në mënyrën e
themelimit, përkatësisht të krijimit të të drejtës
së pengut.
 Duke u mbështetur në këtë kriter dallojmë:
1. Të drejtën e pengut të kontraktuar (në bazë të
veprimit juridik)
2. Pengun ligjor, dhe
3. Pengun gjyqësor.
 III. PARIMET E TË DREJTËS SË PENGUT

- Parimi i akcesoritetit;
- Parimi i oficialitetit;
- Parimi i specialitetit;
- Parimi i papjestueshmërisë; dhe
- Parimi i prioritetit.
 III.1. Parimi i akcesoritetit

 E drejta e pengut si e drejtë sendore mbi sendin e huaj dhe

që siguron kërkesën e kreditorit në raport me debitorin
vetëvetiu nënkupton faktin se, kjo e drejtë është pasojë e
ekzistimit të një marrëdhënie juridike - civile me karakter
detyrimor. Nuk mund të lindë e drejta e pengut në qoftë se
kësaj nuk i paraprin ekzistimi i marrëdhënies detyrimore
midis debitorit dhe kreditorit. Në këtë rast, pengu si objekt i
të drejtës së pengut paraqet mjet për sigurimin e kërkesës së
kreditorit. Detyrimet, debitori mund t’i përmbushë edhe pa
ekzistimin e të drejtës së pengut.
 III.2. Parimi i oficialitetit

 Me parimin e oficialitetit nënkuptojmë faktin se

realizimi i të drejtës së pengut apo përmbushja e
të drejtës së kërkesës nga sendi i lënë peng bëhet
gjithmonë në rrugë zyrtare, e në këtë rast
mendohet për rrugën gjyqësore. Mirëpo, edhe pse
pengmarrësi mund të përmbushë kërkesën e vet
nga sendi i lënë peng vetëm përmes rrugës
gjyqësore, sot ekziston mundësia e përmbushjes
së kërkesës nga sendi i lënë peng edhe në rrugën
jashtëgjyqësore.
 III.3. Parimi i specialitetit

 Kur është folur për parimet e të drejtës sendore është thënë

se, e drejta sendore konstituohet mbi sendin individualisht të
përcaktuar. Pra, që të jetë objekt i të drejtës sendore, sendi
duhet të jetë i veçuar nga të tjerët.

 Edhe në kuadër të të drejtës së pengut ekziston parimi i

specialitetit, që do të thotë se e drejta e pengut ekziston,
respektivisht fitohet vetëm në sendin e caktuar i cili mund të
jetë i pengdhënësit apo personit të tretë dhe e drejta e pengut
ekziston vetëm për kërkesën e caktuar.
 III.4. Parimi i papjestueshmërisë

 E drejta e pengut është e papjestueshme sepse ajo siguron

kërkesën (pretendimin) në tërësi. Kjo nuk lejohet edhe në
rastet kur detyrimi është i pjestueshëm. Parimi i
papjestueshmërisë është edhe objekt i legjislacionit nga se
“pasuria e paluajtshme krijohet për sigurimin e pretendimit
të kreditorit si të tërësishëm deri në shlyerjen e tij të plotë,
pa marrë parasysh pjestimin e mëvonshm të sendit të
paluajtshëm pengor”.
 III.5. Parimi i prioritetit

 E drejta e pengut ekziston mbi sendin e e caktuar. Një send i

caktuar mund të jetë objekt i më shumë të drejtave të
pengut. Sendi bëhet peng për kërkesa të subjekteve të
ndryshme, që në këtë rast janë kreditorët pengmarrës. Kjo
paraqet një kumulim të të drejtave të pengut. Kumulimi i të
drejtave të pengut mund të lind në të njëjtën kohë ose kohë
të ndryshme. Në këto raste duhet të parashihet mundësia e
radhës së përmbushjes së kërkesave të siguruara me peng.
IV. NDARJA E TË DREJTËS SË PENGUT NË
BAZË TË OBJEKTIT
 Në bazë të objektit të të drejtës së pengut ekzistojnë dy lloje
të të drejtës së pengut: e drejta e pengut të dorës dhe e drejta
e pengut të hipoteës.

 E drejta e pengut të dorës (pignusi) ekziston gjithmonë kur

objekt i të drejtës së pengut është sendi i luajtshëm. Ndërsa,
konstituimi i të drejtës së pengut në sendin e paluajtshëm
gjithmonë e nënkupton hipoteën. Objekt i të drejtës së
pengut mund të jetë edhe e drejta – me karakter pasuror. Në
ligjin për pronësinë të Maqedonisë shprehimisht parashihet:
“E drejta e pengut mund të ekzistojë në sende të luajtshme,
paluajtshme dhe në të drejta”.
 V. E DREJTA E PENGUT MBI SENDET E
LUAJTSHME
V. 1. Pengu i dorës (Pignusi)
 E drejta e pengut mbi sendet e luajtshme është lloji më i vjetër
i të drejtës së pengut dhe ka luajtur një rol shumë të
rëndësishëm për sigurimin e kërkesave të kreditorëve. Me
ekzistimin e pengut të dorës, kërkesat e debitorëve janë bërë të
realizueshme në mënyrë më të lehtë dhe më të thjeshtë.
Shikuar historikisht, e drejta e pengut të dorës është
zëvendësim i drejtpërdrejtë i institucionit të pactum fiducia që
ekzistonte në marrëdhëniet juridiko - civile. Me kalimin e
kohës përsosen mjetet për sigurimin e kërkesave të kreditorëve
dhe në këtë mënyrë, më vonë paraqitet edhe e drejta e pengut
mbi sendet e paluajtshme, e në literaturë njihet me emrin
hipoteka. Pengu i dorës dhe hipoteka, si lloje të të drejtës së
pengut e realizojnë funksionin e vet në mënyrë të pavarur.
 I. E DREJTA E PENGUT NË SENDET E
PALUAJTSHME (HIPOTEKA)
 Në të drejtën sendore, përveç të drejtës së pengut mbi sendet e luajtshme
dhe mbi të drejtat, ekziston edhe e drejta e pengut në sendet e paluajtshme,
që njihet me emërtimin hipoteka. Në çdo rast, kur objekt i të drejtës së
pengut është paluajtshmëria kjo quhet hipotekë.
 Në teorinë juridike hipoteka është e drejtë sendore, e drejtë sendore në
sendin e huaj, e drejtë sendore në sendin e huaj të paluajtshëm.
 Hipoteka është e drejtë pengu në sendet e paluajtshme, te të cilat lënia peng
bëhet me regjistrimin e të drejtës së kreditorit në librat publik (librat e
tokave apo intabulacionit - librat të cilët i mbanë gjykata për këtë qëllim),
ndërsa paluajtshmëria e ngarkuar me hipotekë edhe pas lënies së
paluajtshmërisë peng, mbetet në posedimin e debitorit.
 E drejta e pengut mbi sendet e paluajtshme (hipoteka) fitohet me regjistrim
në librat publik dhe kjo mjafton për t’u siguruar kërkesa e kreditorit.
 Në të drejtën tonë është pranuar ndarja që mbështetet
në llojin e sendeve. Kur objekti i pengut është sendi i
luajtshëm, kemi pengun e dorës, ndërsa kur objekt i
pengut është sendi i paluajtshëm kemi hipotekën. Në
rastet kur objekt i pengut janë sendet e luajtshme, të
cilat lihen peng me regjistrim, pra nuk dorëzohen te
pengmarrësi. Kemi një lloj të ri pengu, që quhet
pengu i regjistruar, i cili është i ngjajshëm me
hipotekën ekzistuese edhe pse objekt i këtij lloj pengu
është sendi i luajtshëm. Rastet e reja të pengut, si
p.sh., dhënia peng e mallit në depo, e mjeteve të
punës, e kafshëve, janë sende të luajtshme, por që nuk
dorëzohen.
 I.1. Objekti i hipotekës

 Objekti i të drejtës së pengut në përgjithësi, por edhe i të

drejtë së hipotekës në veçanti, është një çështje e
dispozitave juridike. Me ligj shprehimisht parashihet se: “E
drejta e pengut mund të ekzistojë mbi sendet e luajtshme,
sendet e paluajtshme dhe mbi të drejtat”. Prandaj, nga ky
përkufizim del se përveç të tjerash, paluajtshmëritë janë
objekt i të drejtës së pengut. Paluajtshmëritë mund të jenë
objekt vetëm i hipotekës. Vetë objekti i hipotekës përcakton
se hipoteka është e drejtë pengu mbi paluajtshmërinë.
Hipoteka dallohet nga pengu i dorës, dhe këtë e përcakton
vetë objekti i saj që është send i luajtshëm.
 I.2. Ndarja e hipotekës sipas themelimit

 Për nga mënyra e themelimit, hipoteka mund

të jetë:

- Hipoteka e kontraktuar;
- Hipoteka ligjore, dhe
- Hipoteka gjyqësore.
II. PARIMET E TË DREJTËS SË PENGUT NË
SENDET E PALUAJTSHME (HIPOTEKËS)

1. Parimi i akcesoritetit;
2. Parimi i oficialitetit;
3. Parimi i specialitetit
4. Parimi i papjestueshmërisë, dhe
5. Parimi i prioritetit.
 II.1. Parimi i akcesoritetit

 E drejta e pengut në sendet e paluajtshme (hipoteka) edhe

pse është e drejtë sendore me karakter absolut, prapë se
prapë këtu nuk mund të mohohet fakti se ajo është një e
drejtë akcesore, respektivisht e drejtë e dorës së dytë, që
është drejtëpërsëdrejti e varur nga një e drejtë tjetër, që është
e drejtë kryesore. Kjo e drejtë kryesore që e kushtëzon
lindjen e të drejtës së hipotekës është e drejta e kërkesës së
kreditorit hipotekues, e cila lind nga marrëdhënia e
detyrimeve, respektivisht kontrata e lidhur në mes të
kreditorit dhe debitorit, ku debitori ka për detyrim të
përmbushë në afatin dhe mënyrën e caktuar një vlerë
pasurore.
 II.2. Parimi i oficialitetit

 Pengmarrësi mundet të përmbush kërkesën e vetë nga sendi

i lënë peng vetëm përmes rrugës gjyqësore. Që ta realizojë
kërkesën e vet nga vlera e sendit të lënë në hipotekë,
kreditori duhet t’i drejtohet gjykatës që ajo ta shesë sendin
në ankand publik. Në literaturën e re juridike kërkohet të
bëhet thjeshtësimi i procedurës për përmbushjen e këresës
nga sendi i lënë në hipotekë. Prandaj në disa legjislacione
lejohet që shitja publike e sendit mos të jetë vetëm
kompetencë e gjykatës por edhe ndonjë organi tjetër siç
është noteria, por shkohet edhe më larg që edhe vet kreditori
mund ta shesë sendin dhe nga çmimi i shitjes ta permbushë
kërkesën e vet.
 II.3. Parimi i specialitetit

 Ky parim nënkupton:
1. Se me hipotekë mund të sigurohet vetëm kërkesa e
caktuar e kreditorit (e jo numër i pacaktuar, ose shumë e
pacaktuar), dhe
2. Hipoteka mund të ekzistojë vetëm mbi sendet
individualisht të përcaktuara. Sot, edhe te ky parim njihen
disa përjashtime.
 Objekt i hipotekës mundet me qenë një apo më shumë sende
individualisht të përcaktuara. Pra hipoteka nuk mund të
krijohet në mënyrë të përgjithësuar mbi të gjithë pasurinë e
debitorit.
 II.4. Parimi i papjestueshmërisë

 Parimi i papjestueshmërisë së hipotekës nënkupton se hipoteka

sipas natyrës së vet është e papjestueshme. Ky parim nënkupton
se: tërë sendi i lënë peng siguron kërkesën gjersa nuk përmbushet
në tërësi. Pra, hipoteka siguron tërë kërkesën, kurse sendi i tërë i
lënë në hipotekë siguron kërkesën.
 Lidhur me parimin e papjestueshmërisë së hipotekës ekziston
edhe dispozita ligjore, ku thuhet: “Pasuria e paluajtshme e lënë
peng në tërësi siguron kërkesën e kreditorit deri në shlyerjen e
plotë të kësaj kërkese pa marrë parasysh pjesëtimin e mëvonshëm
të pasurisë së paluajtshme (pandashmëria e hipotekës)”.
 II.5. Parimi i prioritetit

 Parimi i prioritetit është njëri ndër parimet e të drejtës së pengut

në sendet e paluajtshme, që nënkupton se, titullari i kësaj të drejte
sendore ka të drejtë që të realizojë kërkesën e vet para
kreditorëve të tjerë, të cilët e kanë konstituuar të drejtën e
hipotekës pas tij, ose nuk kanë fare të drejtë hipoteke.
 E drejta e hipotekës - ekziston mbi paluajtshmërinë e caktuar. Një
paluajtshmëri e caktuar njëkohësisht mund të jetë objekt i më
shumë të drejtave të hipotekës. Sendi i paluajtshëm lihet peng për
kërkesa të subjekteve të ndryshme, që në këtë rast janë kreditorët
pengmarrës. Në këtë rast bëhet fjalë për kumulimin e të drejtave
të hipotekës. Kumulimi i të drejtave të hipotekës mund të lind në
të njëjtën kohë ose kohë të ndryshme. Në këto raste duhet të
parashihet mundësia e radhës së përmbushjes së kërkesave të
siguruara me hipotekë.
 III. FITIMI I HIPOTEKËS

 E drejta e hipotekës si e drejtë sendore mbi sendin e huaj të

paluajtshëm fitohet në mënyrë të njëjtë si edhe të drejtat e tjera
sendore në sendet e paluajtshme. Për fitimin e hipotekës kërkohet
titulli juridik (veprimi juridik) dhe mënyra e fitimit (modus
aquirendi). Në këtë rast titull juridik është kontrata, respektivisht
veprimi juridik tjetër i vlefshëm për të qenë titull për themelimin e të
drejtës së hipotekës. Përveç kontratës, titull juridik për fitimin e
hipotekës në mënyrë vullnetare mund të jetë edhe dispozita e legut,
për këtë thuhet: “mund të jetë edhe çdo punë tjetër juridike e
drejtuar kah qëllimi i njëjtë, për shembull dispozita mbi legun dhe
ngjajshëm me qëllimin e njëjtë, dhe e drejta e pengut mbi
paluajtshmërinë që do të ishte themeluar në këtë bazë juridike do të
ishte hipotekë vullnetare, por jo kontraktuese”.
 III.1. Hipoteka e përbashkët

 Sigurimi i kërkesës së kreditorit hipotekues ka

për objekt paluajtshmërinë e caktuar, e cila me
tërësinë e vet e siguron kërkesën e kreditorit,
në qoftë se debitori nuk e përmbush kërkesën e
kreditorit në afatin e caktuar. Mirëpo, për
sigurimin e një kërkese të kreditorit hipotekues
mund të themelohet hipoteka mbi disa sende të
paluajtshme, dhe kjo quhet hipoteka e
përbashkët ose hipoteka simultane.
 IV. SHUARJA E HIPOTEKËS

 Hipoteka si e drejtë sendore në sendin e huaj e cila e autorizon titullarin që nga

paluajtshmëria e lënë peng të përmbush kërkesën e vet me shitjen e sendit në rrugë
gjyqësore edhe mund të shuhet. Shuarja mund të jetë jo vetëm pas përmbushjes së
kërkesës që është rregull, por edhe para përmbushjes së kërkesës së kreditorit
hipotekues.
 Pushimi i hipotekës mund të kërkohet:
- kur debitori hipotekues paguan kërkesën e siguruar me hipotekë;
- kur kreditori hipotekues heq dorë nga hipoteka me deklaratën me shkrim të dhënë
para organit shtetëror kompetent që mban librin publik në të cilin është regjistruar
hipoteka;
- kur pasuria e paluajtshme e ngarkuar me hipotekë ka kaluar në pronësinë shoqërore;
- kur i njëjti person është bërë bartës i së drejtës së pronësisë dhe bartës i hipotekës mbi
të njëjtën pasuri të paluajtshme, dhe
- kur shkatërrohet pasuria e paluajtshme e ngarkuar me hipotekë, po qe se nuk
përtërihet.
 V. E DREJTA E MBAJTJES
(IUS RETENTIONIS)
 E drejta e retencionit është e drejtë e kreditorit që për
kërkesën e vet të arritur, ta mbajë sendin e debitorit që i
është gjendur në duar dhe pasi me kohë ta ketë njoftuar
debitorin mbi qëllimin e vet, të arkëtojë nga vlera e sendit
që mbanë.
 Me ligj parashihet se kreditori i kërkesës së arritur për
pagesë në duart e të cilit ndodhet ndonjë send i debitorit, ka
të drejtë ta mbajë këtë send derisa të mos i paguhet kërkesa.
 Në rast se debitori është bërë i paaftë për pagesë, kreditori
mund të ushtrojë të drejtën e mbajtjes megjithëse kërkesa e
tij nuk ka rrjedhur për pagesë.
 VI. E DREJTA E PARABLERJES

 E drejta e parablerjes autorizon një person (personin që e ka të drejtën e

parablerjes) që të kërkojë nga pronari, kur ai të vendosë që ta shesë sendin
e vet , që t’ia afrojë atë para të gjithë blerësve të tjerë. Po nëse pronari nuk
vepron kështu, por ia shet sendin një personit të tretë?
 E drejta e parablerjes e autorizon parablerësin të kërkojë që sendi t’i
dorëzohet atij me çmim dhe në kushtet sipas të cilave është lidhur kontrata
e shitblerjes. Kjo e drejtë shënohet në listën ngarkuese të librave publikë.
 Kjo e drejtë ka dy autorizime:
- Të drejtën e parablerjes, dhe
- Të drejtën e kthimit të sendit nga blerësi te blerësi me të drejtë parablerjeje.
 E drejta e parablerjes mund të jetë ligjore dhe e kontraktuar, ajo mund të
themelohet edhe me testament.
 E drejta e parablerjes ligjore ekziston në të gjitha rastet kur këtë ligji e
parasheh shprehimisht,p.sh. E drejta e parablerjes së pjesëve të
bashkëpronësisë.
 VII. BARRA SENDORE

 Barrë sendore ëseë të drejta sendore në sendin e huaj. Barra

sendore paraqet një institut juridik shumë të vjetër. Barra
sendore ekziston atëherë kur për pronarin e paluajtshmërisë
së fituar lind ndonjë obligim juridik, për shkak se
paluajtshmëria e tij është e ngarkuar me bazën sendore.
Derisa kodet e ndryshme e përjashtojnë ose e pranojnë; në
Kosovë ligji i aplikueshëm vetëm e parasheh ekzistimin e
barrës sendore.
 Ligji këtë e parasheh shprehimisht: “E drejta e uzufruktit, e
drejta e përdorimit, e drejta e banimit, si dhe e drejta e
barrës reale rregullohen me ligj”.
 Barra sendore është e drejtë sendore në sendin e huaj, e cila i
mundëson titullarit të vet që nga pronari i paluajtshmërisë të
realizojë bërje ose dhënie, në mënyrë periodike. Barra sendore
edhe pse duket se është e njëjtë me servitutin, ajo dallon ngase
këtu kemi veprim pozitiv të titullarit të paluajtshmërisë.
Titullari i paluajtshmërisë duhet të veprojë, p.sh., t’i paguajë
një shumë në formë rente sepse paluajtshmëria e tij është e
ngarkuar me barrë. Kjo e drejtë regjistrohet në librat publik.
Edhe barra sendore e ndjek fatin e paluajtshmërisë së ngarkuar
dhe vepron ndaj të gjithëve si çdo e drejtë tjetër sendore.
 E drejta e barrës sendore ekziston pa marrë parasysh kush
bëhet pronar i paluajtshmërisë së ngarkuar me barrë sendore.
 E drejta e barrës sendore mund të krijohet edhe në pjesën
alikuote.
 Detyrimet e përmbajtjes së barrës sendore, përmbushen njëjtë
sikurse edhe kërkesat e tjera të arritura.
 VIII. E DREJTA E NDËRTIMIT
(SUPERFICIES)

 E drejta e ndërtimit është e drejtë sendore në

sendin e huaj, por mund të ekzistojë edhe në
sendin e vet (përjashtimisht), përmbajtja e kësaj të
drejte është autorizim që të ndërtojë dhe të ketë në
pronësi ndërtesën në tokën e huaj.
 Për këtë LPDTS parasheh se e drejta e ndërtimit
është e drejtë sendore e kufizuar në tokën e
tjetërkujt e cila e autorizon bartësin e tij që në
sipërfaqen e asaj toke ose nën të, të ketë ndërtesën
e vet, ndërsa pronari aktual i tokës është i obliguar
ta durojë këtë.
SUKSESE NË PROVIM !