Elena Kocaqi

Albant
me fam n mijvjear
(Nga Troja e lasht deri n ditt tona)

HYRJE

Ky studim ka si objekt figurat m t famshme shqiptare, ose me rrnj shqiptare, t cilt
kan ln gjurm t thella n historin botrore. Shqiptart jan krijuesit dhe qeveritart e
perandorive m t mdha t njerzimit; Perandorit, si ajo e Aleksandrit t Madh, Roms,
Bizantit dhe Osmanve, jan n thelbin e tyre perandori t krijuara dhe qeverisura nga shqiptart,
apo nga paraardhsit e tyre, pellazgo-ilirt. Ata n rolin e qeveritarve, i kan dhn bots
zyrtarisht fen njzotshe dhe jan arkitektt dhe financuesit e veprave t kultit m t vjetra dhe
m t famshme t bots. Shqiptart kan dhn kontributin e tyre pr krijimin e disa shteteve
moderne si t Egjiptit, Turqis, Greqis, Rumanis, Italis etj. Ata studiues t huaj, t cilt e
njohin historin, e vlersojn lart kontributin q kan dhn shqiptart pr qytetrimin botror.
Nj nga kta sht amerikani Xh. Williams, i cili e dnon ashpr persekutimin e shqiptarve n
shekullin e XX, kur thot se: sht tragjedi tej do prfytyrimi q kjo rac e madhe dhe
shum e lasht t katandisej n kt gjendje, e cila meriton t quhet skandal i qytetrimit
evropian.
Ka ardhur koha q t njihet e vrteta historike dhe shqiptarve tu jepet vendi q meritojn,
pr kontributin q kan dhn n historin e qytetrimit botror. Shqiptart jan gjyshrit e
kombeve dhe gjuhve t Evrops, si dhe krijuesit e qytetrimit m t lasht etnik evropian dhe
nuk e meritojn t trajtohen si jan trajtuar, sidomos n shekullin e XX. Bota duhet t dij t
shfrytzoj dhe t kanalizoj aftsit e shqiptarve n drejtimin e duhur, pr t kontribuar pr t
mirn e njerzimit dhe, pr ta br kt, ajo duhet t njoh historin e vrtet t ktij kombi.
N kt libr, pr her t par prfshihen fakte t marra nga burimet Mesjetare
perndimore, n t cilat flitet pr origjinn iliro-trojane t popujve t perndimit, apo racs
gjermanike nga ku del qart roli i madh i genit shqiptar n formimin e kombeve t Evrops dhe
t gjuhve t tyre. Kto t dhna mendoj se meritojn t shihen me kujdes nga historiant
shqiptar dhe t huaj. Pr t nxjerr t vrtetat historike, t cilat pr nj historian jan t
rndsishme, jam mbshtetur n burimet historike parsore, si t Antikitetit dhe t Mesjets, i
kam ballafaquar kto burime me njra tjetrn si dhe me t dhna t tjear. Shpresoj q t kem
dhn sadopak kontribut mbi njohjen dhe rivlersimin e historis s vrtet t shqiptarve.
Falnderoj Zotin e vetm t t gjith njerzimit, q e dua m shum se do gj n kt bot,
i cili m ka dhn vullnetin pr t studiuar dhe do gj q un kam. Falnderoj prindrit dhe
profesort e mi pr edukimin tim, nga ana njerzore dhe profesionale si dhe t gjith intelektualt
shqiptar pr mbshtetjen q m kan dhn n punn time.

Autorja Elena Kocaqi

MBRETRIA TROJANE

far etniciteti kan pasur trojant

Qytetrimi trojano-dardan, sht nj nga qytetrimet m t lashta dhe m t ndritura q ka
njohur njerzimi dhe s bashku me qytetrimet e Krets dhe at etrusk prbjn bazn e atij q
quhet qytetrimi evropian, apo Perndimor, pasi si qytetrimi grek, dhe ai romak nuk jan gj
tjetr vese derivate t ktij qytetrimi.
Populli dardano-trojan i Azis s Vogl sht quajtur nga autort e antikitetit si populli i
par q ka banuar at vend, q pas prmbytjes s madhe dhe Dardani si i pari njeri q ka lindur
n at tok. Pr her t par n histori, dardant prmenden si aleat t Hetve n betejn e
Kadeshit n vitin 1272 p.k. kundr mbretit legjendar Ramses II i Egjiptit. T dhnat e tjera rreth
tyre jepen nga Homeri dhe m pas nga autort antik. Dardant e Trojs ishin qendra, ose
kryeqyteti i Perandoris trojano-dardane q prfshinte t gjith Azin e Vogl me nj influenc
q shtrihej nga Gadishulli Ilirik deri n Evropn Perndimore. Troja sht qytetrimi m i
lavdishm i racs evropiane.
Nga Troja dhe rrethinat si Thraka, Iliria, dshmohet se e kan origjinn pothuajse t gjitha
dinastit dhe kombet e Evrops Perndimore, kshtu q, sht e rndsishme t prcaktohet se
cilt ishin trojant dhe far etniciteti kan pasur ata.

Popullsia trojane e Azis s Vogl, ishte dardano-albane

Autort antik kan sjell nj numr t madh faktesh direkt apo indirekt, t cilat, po t
lexohen me pak vmendje, nxjerrin n pah origjinn e trojanve. Kur flasim pr trojan kemi
parasysh t gjitha fiset q popullonin Azin e Vogl si lidt, frigt, myzt, dardant, kariant,
pellazgt, lelekt etj.
Faktet q tregojn se popullsia e Azis s Vogl sht e nj fisi me ilirt, dalin qart nga t
dhnat e historianve antik. Le ti marrim me radh:

1 Paiont ishin nj nga fiset m t mdha ilire. Herodoti te vepra e tij Historia jep
bisedn q zhvillohet midis disa paionve dhe mbretit t Persis, Dari, n t ciln ai prcjell fjalt
e paionve kur tregojn pr origjinn e popullit t tyre Paionia n brigjet e Strymonit (n
Maqedonin bregdetare) dhe se ky lum nuk ishte shum larg Helespontit, se ishin me
prejardhje teukrase dhe koloni e trojanve
2 Straboni te Gjeografia thot po t njjtn gj pr paiont Paiont disa i quajn
koloni frigase disa t tjer vendas.
Paiont nj nga fiset m t rndsishme t ilirve quhen trojan dhe frigas, nga Herodoti
dhe Straboni.
3 Paiont Trojan jan ilir dhe kt na e tregojn autort antik, midis tyre Apiani, i cili
thot se Paiont jan nj fis i madh pran Istrit dhe shtrihen pr s gjati q nga Japodt
deri te Dardant. Prej helenve ata quhen paion, kurse prej romakve quhen panon, t
cilt prfshihen n Iliri.
Pra, paiont jan ilir, por e konsiderojn veten e tyre si trojan, ather edhe trojant jan i
njjti fis me ilirt. Nga kto fakte del se meq paiont ilir, jan trojan, ather ilirt dhe
trojant jan nj etni. Ky fis i madh Ilir si do e shohim, ka qen shtrir nga Maqedonia deri n
Danub dhe sht ndar n Panonin e Siprme dhe at t Poshtme.
4 Trojant jan quajtur Dardan nga Homeri dhe, sipas tij, jan t part q kan banuar
n Azin e Vogl pas prmbytjes s madhe. Pas rnies s Trojs ka fakte q nj pjes e tyre u
shprnguln pr tu vendosur n vende t tjera t bots pellazgo-ilire apo albane. sht fakt q
ishte Ene Dardanidi ai q themeloi Romn. sht fakt q nj fis ilir ka pasur emrin dardan. Ata
jetojn ende dhe sot n ato troje dhe quhen shqiptar.
far kan t prbashkt dardant e Trojs me dardant e Iliris?
E prbashkta e tyre sht se ata jan nj popull dhe fakti q dhe sot flasin shqip, tregon q
edhe Troja duhet t ket folur kt gjuh. Dardant e Iliris ndoshta u vendosn n Iliri tek ilirt
q ishin t s njjts kombsi me ta dhe i vun vendit n Iliri emrin Dardani n kujtim t atdheut
t tyre. Por ka edhe mendime se Dardani nga Gadishulli Ilirik ka shkuar n Troj dhe ka
themeluar aty qytetrimin trojan, dhe kjo mund t jet e mundur.
5 Straboni tek Gjeografia mban nj qndrim t till kur thot se Dardani dhe Jasoni
ishin dy vllezr q jetonin n Samothrak (territori i Thrakis s athershme) dhe pas
vdekjes s Jasonit, Dardani shkon dhe themelon n rrz t malit Ide qytetin e quajtur
sipas emrit t tij Dardania.
Straboni tregon se dardant jan me origjin Thrake. Pra, dardant ilir jan quajtur si ilir,
thrakas e trojan n t njjtn koh, rrjedhimisht nuk ka asnj dallim etnik midis thrakasve, ilirve
dhe trojanve.
Por sido t jet, edhe sikur ata t ken ardhur nga Troja n Iliri, edhe sikur t ken ikur nga
Iliria n Troj, kjo nuk bn ndonj ndryshim, pasi bhet fjal pr nj popullsi t nj gjaku dhe
gjuhe q shtrihej nga Azia e Vogl deri n Evropn Perndimore. Sido t jet padyshim q
dardant e trojs jan dardant e sotm alban apo shqiptar.
6 Nj fakt tepr interesant q tregon se dardant e Iliris jan t nj etniciteti me trojant,
sht ai q jepet tek libri romak Historia e Perandorve. Autori romak tregon pr origjinn e
perandorit ilir, Klaudi II dhe thot se N kt luft q e udhhiqte Klaudi, u dallua shum
guximi i kalorsis dalmate, pasi Klaudi linte t kuptohej se ishte nga kjo
provinc, megjithse t tjert thoshin se ishte dardan dhe rridhte nga mbreti i trojanve Ili
dhe nga Dardani vet.
Dardant e Iliris konsideroheshin nga autort romak si ekzaktsisht i njjti popull me
dardant e Trojs, madje disa me origjin dhe nga vet dinastia dardane e Trojs. Pra, sipas
autorve romak, dardant e Iliris jan i njjti komb me dardant e Trojs. Dardant e Iliris
mbajn t njjtin emr si dardant e Trojs dhe kjo nuk sht koinidenc por vazhdim i kujtimit
t Trojs nga popullsia e saj.
7 Trojant e kan quajtur veten si dardan dhe alban dhe kjo duket tek emrat q u vun
vendeve t reja ku u vendosn, pas shprnguljes s nj pjese t popullsis nga Troja. Kshtu, Ene
Dardanidi qytetin q themeloi n Itali e quajti Alba. Nipi i tij Briti, pasi u vendos n Britani e
quajti nj pjes t saj Albani (Skocia emr q e ka trashguar kryeqyteti i New Yorkut). Pra, ka
fakte q ata e mbanin veten pr alban dhe dardan, emra q dalin te dy fiset ilire t dardanve
dhe albanve n antikitet. Por edhe sot, t vetmit popuj q quhen alban dhe dardan, jan
shqiptart.
Nuk sht rastsi q populli shqiptar i sotm quhet me emrin m t vjetr t Evrops Alban,
me t cilin jan quajtur tr popujt e Evrops s vjetr. Kshtu, Britania sht quajtur Albion dhe
Skocia, Albani, fiset gjermane teutono-trojane jan quajtur nga Straboni me emrin Albane, n
Itali trojant ngritn qytet me emrin Alban, n Detin e Zi Skitht e quanin veten Alban etj... Edhe
dinastit perndimore, si do e shohim m von n kt studim, s bashku me popullsit e tyre,
rrjedhin nga dardano-albant.Albant jan shum t rndsishm pr t prcaktuar historin e
Evrops dhe arkeologt, para se t merren me grrmime arkeologjike, duhet t studiojn albant,
t cilt me gjuhn dhe kulturn e tyre t lasht tregojn t gjitha misteret e bots s
vjetr. Historiant e antikitetit duhet t msojn shqip pr t kuptuar historin botrore. Ata
krkojn t zbulojn misteret me bijat e shqipes, si greqishtja dhe latinishtja, por nse vazhdojn
kshtu duke ln nnn e tyre pa msuar, nuk kan pr ta kuptuar kurr historin antike.
8 Emri alban sipas t gjitha burimeve historike dhe shkencore, do t thot I
BARDH. Skitht q banonin n veri t Detit t Zi t cilt ishin t s njjts rac me iliro-
trojant, thon n kronikat e tyre se flokt tan bjond na vendosn emrin Alban. N t
gjith fjalort fjala albino do t thot njeri i bardh. Me nj fjal, emri alban me t cilin njihen
shqiptart e sotm nga bota, ka kuptimin i bardh.
9 Fis tjetr trojan sht edhe ai i kaonve, t cilt kan br pjes n shtetin e Epirit apo
Ilirin e Jugut. Homeri prmend kaont si nj fis i rndsishm q banonte n Azin e Vogl, por
nga ana tjetr ka fakte q nj pjes e kaonve t Trojs, pas lufts u vendos n Epir dhe n Itali,
ashtu si dhe dardant.
Kaont e Epirit jan po i njjti popull me kaont e Trojs dhe kaont e fiseve ilire t
Italis. Kaoni ia vuri vendit emrin Heleni, i biri i mbretit t Trojs, Priamit, pasi erdhi n Epir.
Kaont e Italis e kishin ruajtur mir origjinn e tyre dhe gjat kohs s Pirros u erdhn n
ndihm kaonve t tjer q banonin n Korfuz dhe Epir, n luft kundr Maqedonis, edhe pse
kishin kaluar 1000 vjet nga rnia e Trojs. Kaont e sotm q banojn nga Llogaraja n lumin
Cami, nuk jan gj tjetr vese trojan t pastr t przier me popullsin vendase t s njjts
etnie me ta.
10 Myzt jan nj tjetr fis i rndsishm n Azin e Vogl, dhe q ishin aleat me
trojant, por myzia m von del si nj fis ilir q ishte vendosur n verilindje t Paionve apo
Panonve. Pas lufts s Trojs, krert e ktij fisi duhet t jen shprngulur si dardant dhe kaont
dhe jan vendosur pran popullsis q ishte e nj etnie me ta. Straboni tregon se Myst e Iliris
dhe t Trojs jan t njjt, vese ata t Trojs e kan prejardhjen nga Myst, q banonin n
Gadishullin Ilirik.
11 Myst jan thrak, dhe t njjt me njerzit q tani quhen Moesi, nga kta mys
kan dal, gjithashtu, edhe myst q jetojn ndrmjet lidve, frigasve dhe trojanve.
Pra, myst e Trojs jan nj fis me myst e Evrops dhe se kta t Evrops kan shkuar n
Azi.
12 Por, nga ana tjetr, Apiani q ka shkruar nj libr pr Ilirin, thot se Romakt, jo
vetm ilirt po edhe paiont q jan afr tyre, dhe Retet, Norikt dhe Myzet q jan n
Evrop dhe tr ato fise q jan kufitare me to q banojn nga e djathta e atij q lundron
npr Ister nga lart posht i dallojn nga helent si kundr bjn dhe helent vet dhe i
quajn secilin me emra t veant, por viset e gjith ktyre, i quajn me emrin e
prbashkt, Ilir.
Pra, romakt myst i quajn ilir, nga ku del se, prderisa myst e Evrops jan t njjt me
myst e Trojs, ather trojant jan ilir.
13 Troja dardane ka nj emr shqip pa i hequr asnj grm, q do t thot Troj vend ku
ndrtohen shtpi banimi, ndrsa t do lloji. Ky emr kshtu prdoret edhe sot. Kur krkon t
ndrtosh, t duhen troje q t ngresh ndrtesa mbi t. Kt emr Troja ndoshta e ka pasur, sepse
ajo ishte nj vend i ngritur q ka shrbyer pr ndrtimin e banesave.
14 Nj fakt interesant sht ai q trojant kan pasur si simbol t tyre shqiponjn, e cila
ka qen simbol i Aleksandrit t Maqedonis, i Pirros, i perandorve ilir t Roms, Ptolemenjve,
Sknderbeut dhe sot populli alban ose shqiptar sht i vetmi q shqiponjn e ka n flamurin e
kombit dhe veten e quan me emrin shqiptar.
15 Nj fakt i rndsishm q tregon etnicitetin alban t Trojanve dhe aleatve t tyre,
sht vet Iliada. Homeri jep emrat e vendeve, njerzve, perndive t asaj kohe, emrat e t cilve
jan shqip. Kto emrtime nuk kan nevoj pr shpjegim, sepse vijn n nj variant t pastr t
shqipes s sotme.
Festi ishte lufttar i zoti nga Lidia q i prgjigjet fjals n shqip fest.
Arna Menesti, nga Beocia quhej kshtu se luftonte me vegla t vjetra q i prgjigjet fjals
shqip arna, gj e vjetr dhe e arnuar.
Soku q shqip do t thot shoku, dhe ky ishte trojan.
Alkatos, trojan emr q sht prdorur dhe n Epir, prdoret edhe sot tek ne pr vajzat dhe
djemt.
Kliti, trojan emr q sht prdorur n Iliri, Maqedoni e Troj. Kt emr ka pasur dhe
mbreti ilir q luftoi me Aleksandrin e Maqedonis n Pelion. Ky emr i bukur prdoret edhe sot.
Perifati, sht n shqip shum pastr perri-fati, pra fat t mir e t bukur si perri. Edhe sot
te ne prdoret n disa krahina dhe nuk thuhet mir, por bukur p.sh. bukur mir q ka kuptim
shum mir, por bukur sht e njjta gj si perri, por kjo e fundit sht nj shkall m e lart se e
bukur.
Aise, perndi q sheh veprimet e njeriut gjat gjith dits, q n shqip do t thot Ai-
se pra Ai-she, sheh se far bn njeriu gjith ditn.
Aretyre, vend i zhvilluar q i prgjigjet fjals n shqip aretyre do t thot ar-tyre, pra
ara e tyre.
Erinjet sht perndi q mbron jetn q i prgjigjet shqip funksionit t saj. Ajo do t thot
Erinjet q sht e-rin-jet, pra e rin e prtrin jetn.
Haropi, q ishte trojan i pasur, n shqip do t thot fjala ha-ro-pi, pra ha, rro dhe pi.
Hypokanti, q sht nga Thraka, n shqip hy-po-kan-ti, pra, q je si hy i bukur.
Hypodon, q sht emr trojan n shqip do t thot hy-po-don, pra q don t jet si hy.
Jadet quhej perndesha e shirave q sht n shqip ja-det, pra q sht det me uj.
Menti nga Qipro q n shqip mendi ose menti, pra q sht person i menur, ka mend
gjithashtu ka emr trojan t till si Mentor, ka mend i ditur. Pra, si shihet kto emra dhe pothuaj
se t gjitha emrtimet q jepen n Iliad jan shqip.
Pra, popullsia q ka banuar n Azin e Vogl ka qen e njjta popullsi nga etniciteti
me at q ka banuar n Iliri, pr aq koh sa fiset trojane quhen trojane dhe Ilire n t
njjtn koh, dhe ka fakte historike q tregojn se kto fise iliro-shqiptare e kan origjinn
nga Troja pellazgo-iliro-albane.
T dhnat e historianve t antikitetit, vrtetojn se pellazgt apo trojano-dardano-albant
kan qen t part q kan populluar territoret e Azis s Vogl, Evrops dhe ndoshta m gjer.
Ka dhe nj numr faktesh t cilat jepen m pas n studim (pr t mos i prsritur dy her, jan
tek kapitulli q flitet pr origjinn e popullsis s Thrakis dhe racs gjermanike) q tregojn
qart se Troja ka pasur t njjtn etni me popujt e tjer q banonin n gadishullin Ilirik, si dhe me
vet Mykenn kundrshtaren e saj politike.

MBRETRIT E TROJS DHE PRINCAT ALEAT

Dardani, sipas Homerit, sht i pari njeri q ka banuar n Azin e Vogl pas prmbytjes s
madhe, nga i cili kan rrjedhur dhe popujt e racs s bardh me origjin dardano-albane t Azis
s Vogl si frigjia, lidia, mysia, karia, pellazgjia e Azis s Vogl dhe popujt e racs s bardh
Europiane si ilirt, keltt, gjermant etj.
Teukri
Sipas Deodor Siilianit, mbreti i par i Trojs ka qen Teukri, q ishte djali i Skamandrit
me Iden.
Dardani
Ai ishte pasardhs i Teukrit q i dha emrin trojanve dhe pothuajse Azis s Vogl si
dardane. Ai themeloi qytetin Dardani buz detit.
Erithoni
Ishte djali i Dardanit dhe mbahet si mbreti m i pasur i Trojs, madje Homeri e quan si
burrin m t pasur ndr njerzit e vdekur.
Trojani
Ai ishte djali i Erithonit dhe dardant u quajtn edhe si Trojan pas qeverisjes s tij. N
fakt, Homeri, prdor t dy emrat pr t treguar trojant, si at dardan dhe at trojan.
Ilu ose Ylli
Ai ndrtoi qytetin e Trojs duke e zgjeruar dhe lulzuar at, prandaj Homeri e quan Trojn
edhe si Ilu, nga ku ka marr emrin dhe vepra e tij Iliada.
Laomedon
Qeverisi Trojn dhe pati dy djem, Priamin dhe Thithon. Djali i madh, Priami, u b mbreti i
Trojs pas vdekjes s t atit.
Priami
Ishte mbreti i Trojs, vendit q ishte ashtu si sht edhe sot nj nga pikat m strategjike t
planetit ton. Priami ishte nj mbret i pasur dhe kjo do t ket shrbyer si shtys pr nisjen e nj
lufte kaq t madhe pr kohn. Emri i tij n shqip do t thot Pri-am, jam prijs. Nga rrnja
shqip, ka dal dhe emri Princ, q prdoret edhe sot n disa gjuh t bots, por q me siguri nuk e
din se do t thot me t vrtet dhe n ciln gjuh e ka kuptimin. Priami kishte shum gra t
cilat i kishte marr nga fiset e Azis s Vogl dhe nga Gadishulli Ilirik. Ai ishte baba i 50
fmijve me gra t ndryshme. Ka hyr n historin e njerzimit pr urtsin, menurin dhe
besnikrin e tij. Disa popuj t Evrops q e kan origjinn nga Troja, e kan mbajtur Priamin si
njeri t shenjt, madje dhe si perndi dhe kjo pr shkak t cilsive t tij t admirueshme. Ai sht
nj nga burrat m t mdhenj t historis s njerzimit.
Hektori
Djali m trim i Priamit, q luftoi dhe vdiq n Troj. Ai kishte marr pr grua Andromakn,
vajzne mbretit t Qiqilis po n Azin e Vogl. Hektori, nj burr trim, i printe n luft ushtris
s Trojs dhe u vra nga Akili. Si do ta shohim m posht n kt studim, nga djali i Hektorit dhe
nga ilirt e Panonis rrjedh populli dhe mbretria e Frankve.
Pari
Ishte i biri i Priamit dhe vlla i Hektorit. Pari q n shqip do t thot po Pari, pra, q sht i
pari, nga ku del dhe fjala Pari q ka prdorur shqiptart pr parin, apo aristokracin. Ai
rrmbeu Helenn nga Mykena dhe e mbajti si gruan e tij pr dhjet vjet. Thuhet se lufta
shprtheu pr Helenn pasi ai e shkeli n bes Menelan, sepse i mori gruan kur ky i kishte
besuar shtpin. Po ti referohemi bess q ka qen institut i s drejts tek shqiptart deri sot,
ndoshta mund t gjejm ndonj nga shkaqet e Lufts s Trojs, por shkaku kryesor i saj nuk ishte
as Helena dhe as Pari, por interesat gjeo-ekonomike midis vet fiseve pellazgo-albane. Pari vret
Akilin, por vritet nga Filokteti.
Ene Dardani
Ishte trojan dhe lufttari m i zoti pas Hektorit, q i printe fisit t dardanve. Pas rnies s
Trojs ikn pr te fiset e tjera pellazgo-iliro-albane t Italis, ku themelon Romn. Romakt ia
dedikojn edhe sot Ene Dardanidit themelimin e qytetit t tyre. Ene Dardanidi sipas Geofrey of
Manmouth dhe autorve t tjer mesjetar perndimor sht edhe babai i dinastis britanike,
sepse nga nj nipi i tij Briti, themelohet mbretria e Britanis pasi ai vendoset aty me popullin e
tij. N sagat mesjetare skandinave, t cilat tregojn pr origjinn iliro-trojano-thrake t
skandinavve, thuhet se Evropa quhet ndryshe dhe me emrin Enea. Kjo tregon sa i rndsishm
ka qen Ene Dardanidi pr historin e Evrops.
Hypothoni dhe Pyleu
Prijsit e pellazgve q banonin n Larisn e Azis s Vogl dhe ishin bijt e pellazgut
Leto Teutamidi. Teutamid q ishte mbiemri i tyre, sht emr iliro-shqiptar, q prdoret edhe
sot.
Elefnor Halkadondia
Princ i Abantve popullsis q n at koh pasi kishte ardhur nga Thrakia, jetonte n
Kalkida, Eube, Histe dhe Ritre, dhe q luftuan kundr trojanve. Po ky fis, pas lufts s Trojs
ikn nga ishulli i Eubes dhe, si na njofton Herodoti, do t vendoset n tokat ilire dhe gjat gjith
historis s lasht jan njohur si Amant me qytet kryesor Bylisin dhe themelues t Orikumit.
Ktu edhe nj her del qart se nuk ka dallim etnik midis ilirve e thrakve.
Pandari dhe Glauku
Ishin prijsit e lykaoneve q banonin n Troj. Pandari ishte hedhsi m i mir i shtizs. Ai
arrinte gjithmon ta hidhte n shenj, ndoshta dhe pr kt ka pasur emrin Pa-ndar q do t thot
se e hidhte shtizn n shenj pa iu ndar asnjher objektivit. Kaont jan populli trojan q pas
rnies s Trojs, nj pjes u vendos n Kaonin e Epirit dhe n Korfuz, dhe pjesa tjetr n Italin
ilire. Pasardhsit e tyre jetojn edhe sot n Shqipri nga malet e Llogaras deri n lumin Thiami.
Ishin aleat t trojanve. Emri Glauk sht prdorur shum n Iliri, ka pasur nj mbret t
taulantve q quhej Glauk dhe q m pas u b mbret i ilirve.
Pirro, Akamanti, Aksyli
Ishin prijsit e thrakasve n luft dhe ishin aelat t trojanve. Emri Pirro del n Thrak po
edhe n Epir, edhe sot n Shqipri. Emri Akamant sht i afrt me emrin Amant q ishte fisi
thrakas q u vendos n Iliri pas lufts dhe q quhej si fis ilir. Aksyli kishte baba Teutandrin, emr
q e ndeshim te fisi tjetr trojano-pellazg dhe m von tek ilirt e sot n Shqipri.
Rez Eanidi
Ishte mbret i Thraks n at koh dhe ka nj emr t bukur po shqip Rez q do t thot
rreze dielli. Me emrin Rez n kt koh ka dhe nj lum n Troj. Ishte aleat i fort i trojanve,
sepse kishte krushqi me ta.
Pylemeni i Enetve
Ishte prijsi i Pelagonve q banonin n Kytorr e Sezam, aleat t trojanve. Ka pasur dy
fise enetsh, nj n Ulqinin e Kotorrin e sotm, q banohet nga shqiptar, edhe pse kan kaluar
tre mij e dyqind vjet nga lufta e Trojs, dhe fisi tjetr i enetve n Venecian e sotme, q sipas
disa autorve antik e kan themeluar trojant dhe n antikitet sht njohur si territor ilir. N
luft ndoshta kan marr pjes Enett e Kotorrit por ka mundsi t ken qen edhe Enett e
Venetias sot, apo Enett e Belgjiks, pra kjo sht e diskutueshme.
Askani dhe Forku t Frigasve
Ishin prijsit e nj tjetr fisi trojan n Azin e Vogl, nga ku kishte dhe origjinn familja
mbretrore e Mykens. Askani dallohej pr bukurin e tij dhe prandaj e kan quajtur me emrin
Asgan, q i prgjigjet shum mir emrit t sotm shqip, kur tregon pr nj djal t bukur dhe
trim. N ninullat q u kndojn bebeve t tyre edhe sot nnat shqiptare kndojn q tu rritet djali
tu bhet asgan. Ktu duket qart q lufta e Trojs ka qen luft civile, sepse frigasit jan aleat
t trojanve dhe kundrshtar t mbretit mykenas, q ishte i s njjts etni me ta.
Hyrt Gyrtiadi
Ishte mbreti i Mysve fis n Azin e Vogl, q m pas dalin si nj fis Ilir n vend t Iliris
n kufi me Danubin. Dhe si e sqaron Straboni te Gjeografia Myst e Trojs kan ardhur nga
Myst e Evrops. Emri Hyrt n shqip do t thot tok afr shtpis, q prdoret si kopsht, ndrsa
mbiemri i tij Gyrt, ka kuptimin n shqip gurt, sepse n kt vend ka pasur qytete t quajtur Gyr-
tona, pra gur-tona po kshtu ka pasur emra t till n Kret e Thesali.
As Hyrtaku
Prijsi i fiseve nga Prkoti dhe Arsiba hyjnore. Mbiemrin i As-it, Hyrt e shpjeguam m
sipr si nj pjes toke afr shtpis q punohet e mbillet pr t plotsuar nevojat e familjes pr
perime ose bar pr lopt, pra, ka funksionin e nj kopshti afr shtpis. Pr-koti q sht
shqip Pr-koti. Arsib ishte nj vend i pasur, nga m t pasurit n Azin e Vogl.
Penthesilea e Amazonave
N ndihm t trojanve kan marr pjes dhe amazonat, si jan quajtur nga grekt, sepse
emri i tyre i vrtet nuk dihet. Amazonat ishin nga Skithia nj vend n veri t Detit t Zi. Skitht
e quanin veten e tyre alban dhe ishin t nj race me thrako-iliro-trojant. Mbretresha e tyre
luftoi krah trojanve dhe u vra nga Akili.

Trojau shkatrrua, dhe u dogj, por nuk mori fund qytetrimi i saj i lavdishm. Si do e
shohim m pas n kt studim fiset trojane emigruan n Itali, Britani, Irland, Franc dhe
themeluan mbretrit trojane atje, por edhe fiset e ashtuquajtura gjermane, anglo-Saksone, q
nisn nj val t dyt emigrimi nga territoret etnike trojane dhe ilire duke u bashkuar me t
njjtn popullsi q kishte prej 1000 vjet q banonte n ato vende, u przie dhe formuan ato
kombe q njohim edhe sot. Nuk ishte rastsi q Evropa Perndimore ngriti qytetrimin dhe
kulturn m t lart q ka njohur njerzimi, sepse ata ishin njerz me kultur t lart, ishin
trojano-dardano-albano-ilir.
Trojano-ilirt nuk vdiqn, ata jan t gjall dhe sot m t fort se kurr, pasi kan
ngritur qytetrimin dhe shtetet m t forta t bots s sotme si ato amerikano-verior,
anglez, gjerman, francez, skandinav etj.

MBRETRIA E MYKENS

Atuor t shumt antik Grek dshmojn se Peloponezi ka qen banuar nga nj popullsi e
vjetr q ka lindur n ato troje dhe se grekt i gjetn atje kur erdhn dhe i quajtn me emrin
pellazg.
1 Efori thot se Peloponezi mbante dikur emrin pellazgjia se ky orakull (Dodona)
sht ndrtuar nga pellazgt, pr t cilt flitet se jan m t vjetrit q banuan Eladhn.
2 Eskili n Lutset dhe Danajt thot se raca e pellazgve ka dal nga Argoja
pran Mikens.
Pra t dhnat e autorve antik grek tregojn q Peloponezi apo Mykena para se t vinin
grekt n Evrop ishte e banuar me pellazg. Derisa t dhnat tregojn q para grekve n at
vend kan qen pellazgt ather qytetrimi i vjetr Mykens i cili daton shekuj para se grekt t
hidhnin kmbn n Evrop, sht qytetrim pellazg. Po qytetrimi i ri i Mikens, ai q daton
gjat lufts s Trojs, i kujt sht i grekve apo pellazgve?
Studiuesit grekocentrik q nuk njohin qytetrim tjetr, n kundrshtim me t gjitha t
dhnat historike dhe arkeologjike, thon se ishin grek. Ather le tu japin prgjigje ktyre
pyetjeve?
Prse qytetrimi dor shkatrroi at ake n momentin q dort erdhn n Myken? A nuk
ishin grek ata e grek kta?
Pse grekt akeas patn kultur n shekullin XIII-XI p.k. dhe grekt dor qen fare t
paqytetruar? A nuk ishin nj popull e nj kultur?
Si shpjegohet q dort shkatrruan do gj dhe n vend t pallateve madhshtore t
Mykens dhe Krets, mbin kasollet e kashts nga shekulli XI deri n at t VIII p.k. kur grekt
na dalin n histori si shum t qytetruar? Si shpjegohet kjo munges e madhe kulture?
Pse shkrimi linear B i Mikens, q sht deshifruar nga shkenctart, nuk prkthehet me
gjuhn greke t re dhe as me at t vjetrn apo me asnj dialekt t saj?
Si shpjegohet q nga t dhnat arkeologjike ka nj kultur t njjt midis Trojs, Mikens
dhe Krets?
Kto jan pyetje q historiant e mirfillt duhet tua bjn vetes, pr t gjetur t vrtetn
historike q t mos e bjn historin sipas simpative, por sipas fakteve t vet grekve t lasht
mbi t cilat mbshtetet historiografia antike. Pse kta historian, kur vjen puna tek e vrteta,
anashkalojn ato q kan thn vet grekt duke folur me supozime t pabaza.
Qytetrimi i Mikens NUK sht qytetrim ake grek, por vazhdimi i qytetrimit pellazg
dhe ka nj numr t madh faktesh t qarta q e tregojn.
1 Mikena gjat lufts s Trojs nuk ka qen qeverisur nga grek sepse kt na e tregojn
autort antik t cilt e quajn mbretin e Mikens si barbar nga Frigjia apo Lidia.
Hekateu nga Mileti na jep t dhnat pr origjinn e Atreut, babait t Menelaut dhe
Agamemnonit. Ai dshmon q Pothuajse e gjith Helada n koht e lashta ka qen banuar
nga barbar. Pelopi solli popullin nga Frigjia n vendin e quajtur sipas tij Peloponez. Por
Pelopi Frigas sht babai i At-Reut, i cili ishte babai i Agamemnonit dhe Menelaut.
Pra, n Miken qeverisi gjat Lufts s Trojs nj dinasti frigolidase me mbret Atreun, t
birin e Pelopit dhe nipi i mbretit Tantali. Frigt banonin n pjesn qendrore t Azis s Vogl
dhe q nuk kan absolutisht asnj gj t prbashkt me akeasit. Kshtu, pra Atreu nuk ka qen
ake, por Iliada u shkrua n shekullin VI p.k. dhe lufta e Trojs u zhvillua n XIII p.k., kshtu q
me koh ndoshta sht ndryshuar dhe i sht prshtatur popullsis q zotroi kto territore m
pas.
Sipas t gjitha t dhnave t autorve antik, akejt jo vetm q nuk kan pasur pushtet gjat
Lufts s Trojs n Myken, por ndoshta nuk kan ardhur ende. Por edhe nse ka akej n kt
koh n Myken, ata kan qen t pakt dhe pa pushtet. Qytetrimi i Mykens, si i riu dhe i
vjetri, nuk kan asgj t prbashkt me grekt, ai sht vazhdim i atij qytetrimi q kishte shekuj
q ishte ngritur n at territor.
2 Fakti q dyndjet dore shkatrruan qytetrimin e lart t Krets dhe Mykens dhe ka nj
kthim pas t historis nga pallatet te kasollet, tregon se n at koh ka nj dyndje t vrtet e t
mirfillt greke dore, e cila kishte nj nivel kulturor t ult n momentin q erdhi, krahasuar me
popullsin vendase pellazge.
Mykenn nuk e qeverisnin akejt, por popullsia vendase, e cila e humbi kt pushtet n
kohn q erdhn grekt dor. Dort u dbuan n shekullin X p.k. nga shteti i Izraelit, n kohn e
Davidit dhe n kt koh erdhn n Evrop. Ka t dhna, si nga Bibla dhe nga historia e Izraelit
pr dbim t nj fisi t dorve n kt shekull nga tokat q pushtuan izraelitt q koinidon me
ardhjen e dorve n Greqi.
3 Origjinn nga Lindja e Mesme t grekve e vrtetojn vet grekt e vjetr. Kshtu,
sipas Strabonit, i cili citon Hekateun nga Mileti Danau (kshtu quheshin Grekt) erdhi nga
Egjipti
Euripidi thot se Danau si erdhi n Argos u vendos n qytetin Inah dhe urdhroi q
pellazgt t linin emrin e tyre t vjetr dhe t quheshin danaj. Pra, ka t dhna q tregojn
dhe vrtetojn origjinn e sakt t grekve q para se t vinin n Evrop, kan banuar n vendin
midis Egjiptit dhe Izraelit t sotm. Me ardhjen e tyre ata mundn t asimilojn nj pjes t
popullsis vendase pellazge dhe kt e vrteton edhe Herodoti kur thot popullsia e Atiks
pellazge nga origjina harroi t folmen e saj, duke u kthyer n helene, prej t cilve msoi
dhe gjuhn. Ndrsa disa studiues t sotm q nuk e shkruajn historin mbi bazn e atyre q
thon grekt, tregojn se grekt erdhn nga veriu, q tingllon sa absurde dhe qesharake. E
vrteta sht ajo q thon vet grekt e vejtr, se kan ardhur nga Egjipti dhe vendi i Izraelit dhe
kt e tregojn edhe tiparet e tyre q nuk jan si ato t Evrops s veriut pasi nse duhet t kishin
zbritur nga veriu, duhet t ishin bjond.
4 Duke u mbshtetur tek t dhnat arkeologjike midis popujve q morn pjes n Luftn e
Trojs, nuk ka dallime kulturore q tregojn dhe vrtetojn, se kemi t bjm me t njjtin etni si
n Miken dhe n Troj.
5 Fakt tjetr sht se shkrimet e Mykens t deshifruara nga studiuesit, nuk jan
prkthyer as me gjuhn greke t vjetr as me t ren. Kjo sepse ajo gjuh nuk sht e grekve por
sht e atij populli q ata gjetn kur u vendosn aty.
6 Po t shohim dhe emrin e Atreut, prkthehet n shqip si At-Reu, pra si Ati q e kishte
emrin Reu q i prgjigjet fjals shqipe re n t shquarn e shqipes reu, pra shqip pa asnj sqarim
sht e kuptueshme At-reu.
Pra familja mbretrore e Mikens nuk sht akease, por sht nga Frigjia dhe frigt
nuk kan asgj t prbashkt me akejt, nga ku del se n Myken nuk qeverisnin akejt.
Frigt jan popullsi trojane, q n Luftn e Trojs ka qen aleate e trojanve, n t njjtn
koh ata luftonin kundr mbretit t Mikens, q e kishin t nj gjaku.
Popullsia q u ndesh n Luftn e Trojs ishte e s njjts kombsi. Nga ana e dardanve
ose trojanve luftonin disa fise si lidt, frigt, pellazgt, myzt, thrakt, maqedont, amazonat,
enetet etj. Nga ana e Mykens luftonin dinastia mbretrore frigase, pellazgt e Epirit dhe
Thesalis, s bashku me Kretn.
N luftn e Trojs nuk kan luftuar grekt kundr Trojs, por trojant e Mikens
kundr trojanve t Dardanis, pra ishte nj luft civile midis shteteve t t njjtit komb.
Ajo ishte luft trojano-trojane. Mbretrit e Mykens, para dhe gjat Lufts s Trojs kan qen
t s njjts etnie me popullin q banonte gadishullin Ilirik dhe Trojn.
Perseu mbreti i Mikens XV-XIV p.k.
Ishte djali i Dans dhe nipi i Akrizit, mbretit t Argos Pellazgjike; sa pr baban e tij nuk
ka t dhna, sepse pretendohet se e kishte me Zeusin. N fakt Kreuzi e dboi t bijn nga shtpia,
sepse ndoshta ajo duhet ta ket pasur fmijn jasht martese, ndrsa burimet thon se ai e dbon
t bijn, sepse thuhet se kishte par n ndrr q nipi kur t rritej, do ta vriste. Mendoj se varianti
i par sht i sakt, duhet ta ket dbuar se e ka pasur fmijn me ndonj t dashur dhe pr t
qen n rregull me t gjith thoshte se e kishte me Zeusin.
Perseu mbahet si themeluesi legjendar i qytetit t Mykens dhe kjo duhet t ket ndodhur
diku nga shekulli XV-XIV p.k. N fakt nga t dhnat arkeologjike Mykena ka nj qytetrim m
t lasht se kto shekuj me nj kultur t lart e t sofistikuar si paraqitet te maskat e arta q
jan gjetur dhe varret monumentale q datojn n shekullin XVI p.k.Perseu duhet t ket qen
nj nga mbretrit e Mikens dhe themelues i dinastis s Persejve q mbaron me Yllin, djalin e
Herkulit kur Mikena pushtohet me luft nga Pelopi, babai i Atreut. Emri Mykena ka lidhje me
nj lloj krpudhe q quhej Myk. N fakt myk i thon edhe sot mykut n shqip, q sht si nj lloj
krpudhe, q mbin dhe rritet shpejt si ajo.
Ka autor q thon se djali i Perseut, Perseu sht themelues i shtetit Pers, pasi dhe
vet perst ia dedikonin krijimin e mbretris dhe t shtetit t tyre nj t huaji.
Perseu ra n dashuri dhe u martua me Andromedn, vajzn e mbretit t Aethiopias, Kefeut
dhe mbretreshs Kasiope. Andromeda shkoi n vendin e burrit t saj n Tiryn n Argo dhe i dha
atij disa fmij: Perseun, Alkeun, Heleu, Mestor, Sthenelu, dhe Eliktronin, gjyshin e Herkulit.
Atreu, Agamemnoni dhe Menelau.
Atreu ishte babai i mbretit t Mykens, Agamemnonit, i cili mbretronte n at vend gjat
kohs q u zhvillua Lufta e Trojs. Atreu ishte i biri i Pelopit frigas, apo trojan, q mori me luft
pushtetin n Myken, t ciln e qeveriste dinastia e Perseut. Nga trojani Pelop ka marr emrin
edhe gadishulli i Pelopit. Mykena njohu forcim ekonomiko-ushtarak gjat qeverisjes s Atreut,
por ajo kishte nj rivale t fort dhe t pasur, si ishte Troja kryeqendra e Azis s Vogl. Gjat
qeverisjes s Agamemnonit u zhvillua nj luft 10 vjeare me Trojn q drejtohej nga
Agamemnoni dhe Menelau. Si pretekst pr shprthimin e lufts shrbeu fakti q Pari rrmbeu
Helenn, gruan e Menelaut gjat kohs q ai e kishte ftuar Parin n shtpi. Rrmbimi i grave
sht nj zakon q e kan prdorur gjithmon shqiptart, por rrall e kan ushtruar me gra t
martuara.
Lufta filloi me pretekstin se Pari e kishte shkelur n bes, duke i marr gruan kur Menelau i
kishte besuar shtpin. N fakt, besa ka qen nj institut juridik i s Drejts Zakonore n botn
albane, por nuk besoj se lufta shprtheu pr Helenn dhe as pr besn, por pr shkak t pasuris
q kishte Troja. Kjo luft e gjat, nuk do t ishte fituar kurr nga Mykena, nse ajo nuk do t
kishte prdorur dredhin pasi Troja ishte shum e pasur dhe kishte aleat gjith Azin e Vogl
dhe Gadishullin Ilirik, pra, nj ushtri t madhe. Mykena as mund ta ndrronte q t fitonte
prball Trojs po t mos kishte qen pr kalin e drunjt t Trojs n barkun e t cilit ishin futur
ushtart q i hapn portat ushtris s Mykens natn. Ushtria e Mykens e zuri n gjum dhe n
befasi ushtrin trojane, e cila nuk qe n gjendje t mbrohej. Mykenasit ndrmorn nj masakr t
vrtet duke vrar t gjith ata q i doln para n mes tyre dhe antart e familjes mbretrore t
Trojs, Priamin dhe Parin. Nj pjes e popullsis i shptoi masakrs dhe u shprngul pr n
vende t tjera dhe nga kjo popullsi s bashku me popullsin thrako-ilire krijohen kombe t tjera
n Evrop. Kjo zon q prfshin Trojn, gadishullin Ilirik dhe territoret e Detit t Zi, ka qen
nna q populloi Evropn e bardh.
Tezeu themelues i Athins XIII p.k.
Tezeu ishte me origjin nga fisi i Lapve, t cilt jetonin n faqen lindore t malit t Pindit.
Lapt duhej t jen i t njjtit fis me labt e sotm, ndoshta Labri apo Lapri sht quajtur zona
malore nga Pindi deri n Karaburun. Kt ide e hedh Aristidh Kola, q ishte nj njohs shum i
mir i popullsis s ktyre territoreve. Tezeu njihet si mbreti i par i Athins dhe ka qeverisur n
shekullin XIII p.k.
Tezeu njihet pr reformat dhe ligjet q vendosi n qytet ku kryesorja ka qen ndarja e
popullsis n disa kategori sipas pasuris. Ai ndrtoi akropolin e Athins, por muret rrethuese q
jan quajtur si pellazge nuk dihet se n koh jan ndrtuar.
Ishte nj burr i pabes dhe i linte femrat n mes t rrugs, pavarsisht se far mund t
bnin ato pr t. Kshtu pati disa gra, t parn Arjann, princeshn e mbretit t Krets, t ciln
m von e braktisi. Rrmbeu mbretreshn e Amazonave, Hipolyten, me t ciln pati nj fmij
dhe q m von e la dhe u martua me Fedrn, me t cilin pati djalin Akaman, q mori pjes n
Luftn e Trojs. Ka burime q thon se Hypolyta solli amazonat pr t vrar t gjith
pjesmarrsit n dasm, por nuk ia arriti dot.
Gruaja e tij, Fedra, ra n dashuri me djalin q ai e kishte me amazonn Hypolyta, q quhej
si e ma Hy-po-lyt, por ai e refuzoi at. Thuhet se ajo e gnjeu Tezeun se gjoja djali i tij e kishte
prdhunuar dhe Tezeu vret t birin, por m pas del se ai ishte i pafajshm dhe Fedra vret veten.
Tezeu mbahet si mbreti i par i Athins dhe si i pari q kreu reforma n at vend.
Akili
Ai ishte i biri i Peles dhe Thetit dhe kishte lindur n Fthija t Thesalis. Fthija banohej n
at koh nga pellazg, dhe nj fakt t till na e jep Dionis Halikarnasi n veprn e tijHistoria e
vjetr e Roms kur thot pr vendin e Akilit kshtu N brezin e 6 ata (pellazgt) lan
Peloponezin dhe emigruan n Hajmoni, q sot quhet Thesali. N krye t kolonis ishin
Aheu, Fthiu dhe Pellazgu t cilt e ndan vendin n tre pjes n Fthioti, Ahe dhe Pellazgi.
Popullsia e Fthijes ku mbretronte i ati i Ahiles, ishte pellazge ather Akili, q ishte biri i
nj mbreti t pellazgve, patjetr q sht pellazg.
Straboni shum shekuj pas lufts s Trojs thot se: Pr pellazgt pothuajse t gjith
jan t mendimit se ishin nj fis i vjetr, i prhapur n t gjith Helladn e sidomos n
vendin e etolve afr Thesalis... Thesalia q shtrihet nga gryka e Peneit dhe Thermopileve
dhe gjer n malet e Pindit quhet Argo pellazgjike.
I ati i Akilit ishte mbret i pellazgve t Fthijas, ndrsa e ma ishte Theti, perndesha
pellazge e Detit, pra emri i saj sht shqip Theti do t thot deti kshtu q Akili me dy prindr
pellazg nuk ka se si t jet tjetr vese Pellazg.
N varrin e Akilit do t prulej nj mij vjet m von iliro-maqedonasi Aleksandri i Madh
dhe m von perandori i Roms me origjin ilire, Konstandini i Madh, q tregon se kta dy burra
pellazgo-iliro-alban e mbanin pr t fisit t tyre Akilin.
Akili n Iliad del me tiparet e popullit shqiptar, si mipritja q i bn Priamit, edhe pse i
kishte vrar t birin Hektorin, besa q i jep atij dhe q Priami u thot t vetve dilni jasht
mureve, pr far t doni se m ka dhn besn Akili. Kto kan qen institute t s drejts
popullore t shqiptarve deri m sot.
Akili kur i lutet Zotit, i lutet Dodons s pellazgve. Pse i lutej Dodons pellazge q ishte
kryeqendra e pellazgve? Fakti q ai i lutet pr ndihm Dodons pellazge, tregon q ai ishte
pellazg dhe q do ti drejtohej perndis q kishte trashguar nga paraardhsit e tij.
Plutarku thot se Akili n Epir nderohej si hyjni dhe n gjuhn e atij vendi quhej
aspet. Kjo fjal n shqip i prgjigjet shum mir cilsis kryesore t Akilit, i shpejt, q tregon
vitalitetin e shqipes q ska ndryshuar, edhe pse kan kaluar mijvjear. Pra spet=shpejt t
shqipes s sotme, sepse nuk ka sh n gjuhn greke, si ka shqipja dhe kur ne e prdorim kt
fjal, edhe sot me nxitim e themi shpet-shpet pa ia vn shkronjn j. Pra n gjuhn e prditshme
shqiptare edhe sot prdoret shpet ose kur thuhet akoma m me nxitim e themi spet.
Akili quhet Mirmidon dhe n vendin e tij Homeri jep vendbanime me emra shqip si kto t
sotme pa asnj ndryshim.
Pel-jon q do t thot po n shqip Pel-jon, mal n vendin e Akilit ku rriteshin kuajt.
Gyr-ton q n shqip do t thot Gur-ton,
A-lopes q n shqip do t thot A-lop
Do-lop q n shqip do t thot Do-lop
Ethik q n shqip do t thot Thik, kshtu quhej krahina malore n Thesali q do t thot
sht si thik e pjerrt.
Kuajt e Akilit quheshin Ksanthi, si quhej kali i Hektorit, kundrshtarit t tij trojan, dhe si
emri i nj lumi n Troj dhe kali tjetr bal. Sot n viset shqiptare t Ballkanit dhe kudo q jetojn
shqiptar si n Itali, Turqi, Greqi, gjysma e kafshve t shtpis quhet, bal q tregon se
shqiptart kan gusto t njjt n vnien e emrave te kafsht. Pra emri bal i kalit t Akilit sht
emri m popullor pr kafsht n botn shqiptare, si pr qen, lop, kuaj. Fjala bal n shqip do t
thot nj kafsh q sht me nj bal, me shenj, n trupin e saj.
Akili n t gjitha pikturat e ardhura deri m sot, paraqitet me simbolet e Dodons pellazge,
me shqiponjn q ishte simbol i Aleksandrit t Madh, Pirros, Sknderbeut dhe i shqiptarve sot,
si dhe me simbolin tjetr t yllit ose diellit, q ishte simboli i ilirve dhe i flamurit t Aleksandrit
t Maqedonis.
Pra, etniciteti i Akilit sht i qart dhe i padiskutueshm, ai ishte pellazg. sht e qart se
n kt koh Grekt nuk kishin ardhur n territoret e tyre historike Peloponez dhe Atik dhe jo
m t bhej fjal q t gjenden n teritoret, t cilat shteti grek modern i prvetsoi shum von.
Odisea
Ishte nga ishulli i Itaks n detin Jon, q shqip do t thot i joni dhe ishte prijs i gjith
ishujve t Jonit dhe Epirit pellazgjik. Jan autort e antikitetit q japin t dhna pr origjinn
pellazge t Epirit.
Straboni thot se Shum autor t vjetr dhe fiset epirote i kan quajtur Pellazge
sepse ato shtriheshin deri atje (N Epir).
Efori thot se Dodona sht e ndrtuar nga Pellazgt.
Po Efori thot se Fillimi i Heladhs sht Akarnania (posht Prevezs), sepse kjo
takon e para me fiset epirote. Kjo do t thot se epirott nuk ishin Grek.
Hesiodi thot se Dodona (n Epir) dhe lisi ishin qendra e pellazgve.
Kto fakte tregojn q Epiri ishte pellazg gjat Homerit dhe gjat antikitetit. Fillimi i
Greqis pr autort antik grek ishte jasht tokave t Epirit.
Aia apo Ajaksi
Emri i vrtet i Aiaksit sht Aia q shqi do t thot Ai, dhe q ajo s q iu shtojn grekt
emrave zakonisht nga pas e bn t lexohet ashtu. Aia ishte kushri me Akilin dhe ishte i t njjtit
gjak me t. Ajaksi kishte nj vlla me emrin Teukr, emr me t cilin quheshin trojant, pasi i ati
i tij kishte rrmbyer n Troj motrn e Priamit q quhej Hesiona, me t ciln kishte lindur
Teukrin. Ktu del edhe njher i qart se n Troj luftuan trojant kundr trojanve, se vllai i tij
Teukri e kishte daj Priamin. Aia luftoi n Troj si aleat i Mikens dhe ka qen nj nga lufttart
m t zot, saq pr trimrin q ka treguar disa e quajn i madh. Thuhet se vrau veten se nuk pati
lavdin q kishte Akili dhe Odisea.
Helena e Trojs
Helena, preteksi i lufts smund t ket qen tjetr prvese pellazge, ashtu si ishin t
gjith ata q morn pjes n Luftn e Trojs. Ajo ishte kushrir e par me Penelopn e Odises.
Thuqididi te libri Historiae na tregon pr origjinn e emrit helen Para Lufts s Trojs,
Helladamua bile m duket se ajo n trsi nuk e mbante akoma kt emr, se nj emrtim i
till nuk ekzistonte para Helenit, t birit t Deukalionit dhe se emrin ia kan dhn asaj
sipas emrave t tyre fiset e ndryshme, m tepr pellazgt. Pra, emri Helena nuk sht emr
etnik grek, por emr Pellazg.
Dionisi i Halikarnasit kur flet pr pellazgt thot raca e lasht e pellazgve ishte helene
nga Peloponezi Ktu del edhe nj her qart se emri Helen sht emr pellazg dhe jo grek.
Helena e Trojs, apo Helena Dardanidi sht personifikimi dhe simboli i bukuris
femrore t popullsis vendase pellazgo-trojano-ilire.
N fakt, Homeri nuk e tregon direkt se ajo ishte shum e bukur, por kjo del kur e shikojn
disa pleq trojan t cilt thon se ia vlen lufta q u b pr t, pra, q donte t thoshte se ajo ishte
shum e bukur, aq sa ia vlejti t luftoje pr t.


MBRETRIA THRAKE
Do thoni se far lidhje kan shqiptart e sotm me Thrakn e vjetr?
Shqiptart kan aq lidhje me Thrakn sa kan, edhe me ilirt; sepse ilirt dhe thrakt ishin
t s njjts etni. Shpesh studiuesit nga afrsit q ka midis thrakasve dhe Ilirve n lidhje me
gjuhn dhe kulturn nuk jan n gjendje t dallojn ndryshimet midis ktyre dy popujve. N
rrethet serioze shkencore sht arritur prfundimi se thrakt dhe ilirt ishin popuj t t njjtit
komb, ose q kan afrsi t mdha etnike midis tyre dhe faktet tregojn se kan t drejt. Duke iu
referuar autorve antik gjen t dhna interesante n lidhje me kt shtje.
1 Amantt ishin nj fis Thrakas, i cili n fillim ka banuar n ishullin e Eubes dhe pas
Lufts s Trojs u vendosn n iliri dhe m von autort, duke na treguar origjinn e tyre, i
quajn ilir. Pra, fisi i Amantve, q themeloi Bylisin dhe Orikumin, ishte thrakas, por ata nga t
gjith autort antik m von jan quajtur si ilir, dhe pasardhsit e tyre jetojn ende edhe sot aty
ku kan jetuar gjyshrit e tyre.
2 Gjeografi m i madh i antikitetit Straboni, jep disa t dhna interesante pr thrakt, me
ann e t cilave arrijm n konkluzionet se ata ishin i njjti popull me ilirt.
Ai thot se Myzt tani (shek I t ers son) gjithashtu jan thrakas dhe identik me
njerzit q tani quhen Moesi. Nga kta mysi rrjedhin edhe Mysit q jetojn midis lidve,
frigve dhe trojanve. Dhe vet frigt jan brigi nj fis thrakas ashtu si jan Mygdoni,
Bebri, Medobithyni, Bithyni dhe Thyni.
Pra si dshmon Straboni, Myzt jan fis thrakas, por n burime t tjera quhen, dhe si fis
ilir, q do t thot se thrakt dhe ilirt ishin t s njjts etni derisa studiuesit e antikitetit nuk
shikonin dallime etnike midis tyre dhe t njjtat fise her i quanin thrake dhe her ilire. Po aty
Straboni thot se fiset trojane jan thrake dhe myse pr sa iu prket etnicitetit q do t thot se
Trojant me Thrako-Ilirt ishin t nj etnie.
3 Straboni vazhdon duke thn se poeti (Homeri) lidh me myst dhe Hippemolgi,
edhe Galaktofagi dhe Abi, q jan vendet e skythve dhe saramantve. Vendet e Skythve (e
quanin veten e tyre me emrin Alban) dhe Saramantve jan n veri t Detit t Zi q do t thot se
populli i Azis s Vogl dhe i rrethinave t Detit t Zi kishte t njjtn kombsi me popullin e
gadishullit Ilirik.
4 Aeliu Catu, thot Straboni, transportoi nga Isteri n Thrak 50 mij burra
ndrmjet Geotve, nj fisi me t njjtn gjuh si Thrakasit, dhe ata jetojn atje tani dhe
quhen Moesi, ndoshta kta njerz n koht e vjetra jan quajtur kshtu dhe q n Azi emri
i tyre sht ndryshuar n Mysi, ose q n koht e hershme kta njerz jan quajtur n
Thrak, Mysi.
Geot ishin fisi gjerman i gotve, q Straboni i quan mys, dhe t s njjts kombsie e
gjuhe me thrakt. T njjtn gj thot dhe historiani i vetm q ka shkruar historin e gotve i cili
ishte edhe vet Got, me emrin Jordanes. Pra gott gjermanik ishin iliro-thrak pasi ata quheshin
myz.
5 Fisin e Tribalve disa autor e shtrijn deri n Fush-Dardani dhe e quajn si fis
thrakas, por Apiani i quan tribalt fis ilir. N Fush-Dardani t gjith autort antik kan treguar
qart se ka banuar historkisht, ashtu si dhe sot, fisi ilir i Dardanve, kshtu nse ka thrakas n
Fush-Dardani, ata nuk jan gj tjetr vese dardan ilir. Dardant shpesh nga autort antik dhe
modern jan quajtur si fis thrako-ilir, ka tregon q nuk ka asnj ndryshim etnik midis ilirve
dhe thrakasve, prderisa fise t njohura si ilire jan edhe thrake njkohsisht.
6 Fjalt q kan mbrritur deri sot nga gjuha thrake jan shqip, madje dhe shum fise
thrake kan emra shqip. N enciklopedit dhe studimet e huaja kur flitet pr gjuhn thrake, s
pari jepet ngjashmria e saj me shqipen e sotme. Shum fjal t thrakishtes jan shqip kshtu
p.sh. Mz ka lidhje me fjaln shqipe Mz, q tregon t voglin e kalit dhe pr kt kan rn
dakord t gjith gjuhtart. Sorin Paliga linguist rumun e lidh fjaln buza q si n shqip dhe
rumanisht ka t njjtin kuptim q do t thot buza, me emrin Buza me t cilin e quanin veten
thrakt. Fiset thrake kan emra q kan kuptim n gjuhn shqipe ku dallohen fiset Besa si Besa,
fisi Di q po shqip do t thot Di, Bythyni q shqip po Bith-yni,Medobithyni q n shqipen e
pastr do t thot Me-do-bith-yni, Fisi Thyni, pra, q sht Thyni, Edoni q do t thot E-
doni n shqip. Pra, emrtimet dhe fjalt q kan mbrritur nga thrakishtja jan nj variant tepr i
pastr i shqipes s sotme.
7 Dakt n baz t t gjitha burimeve antike jan vet thrakt dhe disa fjal q kan
ardhur n kohn e sotme, jan t nj shqipeje t pastr, fakt q e kan nxjerr dhe e pranojn
studiuesit perndimor. Kshtu p.sh. fjala Vatr sht po n shqip Vatr. Fjal tjetr q
studiuesit kan rn dakord sht Karpate, nga ku kan marr emrin malet eKarpateve, q
rrjedh nga fjala shqip Karp q do t thot shkmb, naparka q do t thot neprka etj. Nga
gjuha dake kan mbrritur rreth 160 fjal dhe nga kto 90 jan shqip, fakt q e pranojn t gjith
gjuhtart.
far krkon shqipja n Daki e cila ndodhej n veri t Detit t Zi? Kjo sht shum e
thjesht derisa dakt kan n gjuhn e tyre rreth 60 prqind fjal t shqipes, padyshim, q ata
kan qen t nj etnie me ilirt. Nga ktu del se, prderisa dakt jan t nj etnie me ilirt,
ather dhe ilirt jan t s njjts etni me thrakt, skytht, trojant dhe gott me t cilt dakt
dalin si t nj etnie.
8 Fisi ilir i paionve sht quajtur nga Herodoti si koloni trojane, apo si trojan. Trojant
vet jan quajtur nga autort si popull q e kishte origjinn nga thrakt. Prderisa paiont ilir
jan trojan, ather ata jan edhe thrakas, sepse fiset e trojs ishin nga Thrakia. Ka nj
variant tjetr si e kemi prmendur m sipr q thot se Dardani, i cili themeloi Dardanin e
Trojs ka ardhur nga Thraka, por Dardani sht ilir.
9 Maqedonia sht quajtur Emathia, q n shqip do t thot po E-mathia dhe n kohn e
Homerit dhe Herodotit sht quajtur e gjith me emrin Paioni, por paiont ishin fis iliro-trojano-
thrakas. Prderisa maqedonasit jan quajtur paion dhe Paiont ishin iliro-thrako-trojan, ather
maqedonasit jan popull i s njjts etnie me iliro-thrako-trojant.
10 Dionisi n gjuhn paione quhej si n shqip Dyalu pra djal. Paiont kan folur
gjuhn shqipe ashtu si kan folur maqedont, thrakt edhe trojant q ishin t nj etnie me ilirt.
11 Nj fakt tepr i rndsishm dhe i patundur sht se n Thraki vendbanimet kan t
gjitha pas fjaln Fara p.sh. Besa-fara, Bendo-fara, Buzi-fara. Studiuesit vrasin mendjen dhe
nuk e kuptojn se far do t thot emri fara? Po t dini shqip, patjetr q nuk do e kishin
problem pr ta kuptuar. Vendbanimet thrake me fara tregojn farn dhe fisin pra q kjo sht fara
e besve, kjo e buzve e me radh. Po ndarja n fara ekziston akoma n disa zona t Shqipris
edhe sot. Pra thrakt kan prdorur emrin shqip Fara pr t treguar vendbanimin e secilit nga
fiset, q tregon edhe nj her q thrakasit ishin t nj etnie me ilirt dhe shqiptart jan t vetmit
pasardhs t tyre q ruajtn gjuhn e vjetr t Evrops.
Si konkluzin: nga t dhnat e msiprme, thrakt, ilirt, trojant, gott, dakt, skytht dhe
Maqedonasit ishin i njjti popull. Kt e vrtetojn t dhnat historike, gjuhsore dhe emrat e
vendeve t cilat kuptohen leht nga shqiptart e sotm.
Herodoti i quan thrakt nj popull i madh dhe shum i shtuar, madje kombin e dyt n bot
pas indianve. Territoret e Thraks shtriheshin nga Deti Egje n Jug deri n Paionin ilire dhe
Maqedonin n Perndim e Jugperndim. N lindje shum fise trojane jan quajtur si thrake
pothuajse e gjith Troja si Lidia, Frigjia. N veri kaprcente Danubin n vendin e dakve dhe
skythve t Amazonave q shtrihej n territoret q sot jan shtetet e Rumanis, Moldavis,
Ukrahins dhe Rusis Jugore. Pra, nj territor i gjer me nj popullsi t madhe. Autort mesjetar
me emrin Paioni kan quajtur t njjtat territore q quhen dhe Thraki. Koncepti Paioni sht
shtrir nga disa, nga kta studiues deri n vendin e dakve dhe skithve prtej Danubit n lindje
dhe n t gjith Alpet e Evrops n perndim.

Mbretria e Bithynit 328-75 p.l.k.
Bithynia ishte nj mbretri q u krijua n fund t shekullit t IV p.l.k. n Azin veri-
perndimore. Sipas autorve antik Strabon, Kenofon, Bithynt ishin nj fis thrakas. N fakt si e
kemi par m lart n kt studim q n koht m t lashta popullsia e Azis s Vogl e njohur si
trojane ka qen e nj race me thrakasit. Fiset kryesore thrake q banonin n Azi t vogl, sipas
Herodotit kan qen Thyni dhe Bithyni.
Bithynia qe pjes e Mbretris s Krezit t Lidis dhe, pasi u pushtua nga Persia, ajo bnte
pjes n Satrapin e Frigjis. Gjat pushtimit t Aleksandrit t Madh, Azia e Vogl q ishte e nj
kombsie me t, i hapi portat, kshtu q patn dhe privilegje duke ruajtur pavarsin e tyre,
prve qytet-shteteve greke t cilat bn luft. Nikomedi sht i pari mbret q e meritoi kt
titull, pasi ai sundoi trsisht mbi mbretrin e tij. Ai themeloi si kryeqytet Nikomedin q do t
forcohej shum gjat qeverisjes s pasardhsve t tij. Sundimtari i fundit, Nikomedi i IV, n vitin
74 p.k. ia dorzoi me dshirn e tij mbretrin Roms s fuqishme, pasi ai nuk mundi t
prballonte dot m fushatat ushtarake t Mithridatit t Pontit.

Mbretria Thrake e Odryseve shekulli V-III p.k.
Rez Eanidi sht mbreti i par i thrakasve, q njohim nga burimet e shkruara historike, por
pa diskutim q mund t ket pasur dhe mbretr t tjer para tij. Ai qeverisi n fund t shekullit
XIII dhe ndoshta n fillim t shekullit t XII p.k. dhe mori pjes n luftn e Trojs si aleat me
trojant. Rezi kishte lidhur nj numr t madh krushqish me dardant e Trojs dhe ishte aleat i
fort i tyre.
Mbretria thrake ka vazhduar t ekzistoj dhe pas lufts s Trojs, por ajo e arriti kulmin
me mbretrin e Odrysve. Kjo mbretri u krijua nga bashkimi i t gjitha fiseve thrake nga Egjeu
deri n Danub nn mbretin e fuqishm Tere 450-431 p.k.
Nn sundimin e t birit t Tereut, Sitalkut 431-424 p.k. mbretria arriti kulmin e shtrirjes
territoriale dhe fuqis ushtarake. Ai ndrtoi rrugt q lidhnin Egjeun me Danubin dhe ngriti nj
ushtri prej 150 mij ushtarsh. Sitalku ndrmori nj sr fushatash ushtarake kundr
maqedonasve dhe vdiq n fushatn ushtarake kundr fisit ilir t tribalve, t cilin donte ta
bashkonte me mbretrin e tij.
Gjat qeverisjes s Seuthe I 424-415 mbretria njohu paqe dhe zhvillim, por nj numr
fisesh u larguan nga mbretria e prbashkt thrake. Pas ktij mbreti, mbretria erdhi duke u
dobsuar.

Mbretrit e Lidis
Lidia ishte nj shtet n veri t Azis s Vogl me nj qytetrim t lart dhe t lasht. Lidt
jan trojan dhe gjat Lufts s Trojs luftuan pr mbrojtjen e Trojs. Nga Lidia kan ardhur
edhe tyrrent apo etruskt. Kshtu Straboni citon Antiklidin q thot se pellazgt qen t part
q populluan ishujt Lemno dhe Inmbro dhe disa prej tyre kaluan n Itali me Tyrrenin t
birin e Atit. Qytetrimi i lidve dhe frigasve, t cilt ishin popuj trojan, pa dyshim ka qen nj
nga qytetrimet m t larta q ka njohur njerzimi. Nga Lidia shtetet greke, dhe ato t tjera fqinje
morn shpikjen me patent lide, q quhej monedh.
Nj nga mbretrit e Lidis, sipas Herodotit, ka qen Agroni i njjt me emrin Agron t
mbretit Ilir. Aty ka emra q kan shpjegim n shqip dhe q shqiptart i prdorin edhe sot si
mbreti Ati po si ati n shqip, mbreti Koti po si koti n shqip, emri Ar-di q prdoret dhe sot n
Shqipri.
Nj fakt tjetr interesant sht nj mal n Lidi q quhej Tmol, pra mol q quhej po mos si
n shqipen e sotme. Lidt e frigt i thoshin Buks po si i thon shqiptart sot Buk.
Tantali 1300 p.k.
Tantali sht nj nga mbretrit legjendar t Lidis. Ai kishte djal Pelopin, baban e
Atreas q mori mbretrin e Mykens. N fakt Tantali njihet si mbreti i Frigjis, por edhe i
Lidis. Meq kto dy shtete kan qen afr, ka mundsi q n at koh ai ti ket bashkuar n nj
shtet mbi t cilin sundonte vet. Tantali, thot legjenda, ka sakrifikuar djalin e tij Pelopin pr
perndit, por perndia q e kishte emrin Fati, e ringjalli prsri Pelopin. Perndia lide Fati, n
shqip ka kuptim t njjt me fjaln q prdorin edhe sot shqiptart Fati, pra q prcakton fatin
dhe jetn e nj njeriu, kshtu pavarsisht do gjje nse sht e shkruar nga fati, ashtu do t
ndodh. Mbretr t tjer pas Tantali ishin Moloni, Koti, Ati, Liduja, Aciasmu, Ermon,
Alkim, Kamblitu, Tmoli, Teoklemenu, Marsia, Iardanu, Omfal, Filomenu, Alkau, Belu,
Ninu, Agron, Ardi, Aliate, Mirsu, Kandal Gigi 720-682, Ardi 682-633, Sadiate 633-621.
Aliati 621-564.
Ishte djali i Sa-di-atit dhe n histori njihet si themelues i perandoris s Lidis. Gjat
mbretrimit t tij, arriti t nnshtroi t gjith Azin e vogl si Karin, Miletin dhe Smirnn.
Media n kt koh po shndrrohej n nj krcnim t vrtet pr interesat e perandoris Lide.
Gjendja u acarua aq shum, sa kto shtete hyn n luft kundr njra-tjetrs dhe beteja finale u
zhvillua n lumin Hali. N kohn q t dyja ushtrit po ndesheshin ndodhi nj eklips q friksoi
pa mas t dyja palt, t cilat e morn pr nj shenj t keqe. Ata menjher ndrpren luftn,
dhe prfunduan nj marrveshje paqeje q i dha mundsi shtetit lid t jetonte edhe disa vite.
Krezi 564-546
Ai ishte djali i Ali-atit dhe kur erdhi n pushtet, trashgoi nj perandori dhe pasuri
prrallore. Krezi ka qen nj nga mbretrit m t pasur t bots s athershme. N kt koh
perst kishin krijuar nj perandori t fort dhe t madhe, dhe krcnonin egzistencn e shteteve t
tjera fqinj duke prfshir ktu edhe Lidin. Krezi lidhi nj aleanc ushtarake me mbretin e
Egjiptit, dhe at t Babilonis pr t prballuar krcnimin e mbretit Kiri t Persis. N 547 p.k.
nn komandn e tij, ushtria Lide kaprceu lumin Hali dhe ndeshet me Kirin. Krezi nuk qe me fat
si Aliati, sepse nuk ndodhi asgj pr t penguar humbjen e tij prball mbretit pers, nga i cili u
kap rob. Kiri donte ta ekzekutonte, por m pas u bind se ai ishte njeri i mir dhe e mbajti si nj
nga kshilltart e tij m t besuar, detyr q ai do ta mbante edhe pas vdekjes s Kirit. Krezi
njihet n histori pr pasurin e madhe q kishte dhe pr besnikrin e tij ndaj kundrshtarit.

DINASTIT TROJANO-DARDANO-ALBANE T EVROPS

Dianstia Trojano-Dardane e Alba-Longs
Pas lufts s par t Trojs (1189 disa thon 1230) disa fise trojane q kishin qen drejtuese
t lufts, megjith princat apo mbretrit e tyre u larguan nga Troja pr n perndim. Ene
Dardanidi ishte princ i dardanve q shptoi pa u vrar gjat lufts. Ai me gjith familjen e tij
dhe shum antar t fisit mori rrugn pr n perndim. Para se t ikte n Itali qndroi n Butrint,
dhe kodra ku ata qndruan gjat zbarkimit u quajt Troj. Deti i trazuar e hedh Enean n Afrik
ku qndron pr nj koh t shkurtr dhe m pas vendoset prfundimisht n Itali. Ene Dardanidi
s bashku me gjith bashkatdhetart q e ndiqnin, zbarkuan n Latium ku u prit shum mir nga
prijsi i vendit, i cili i dha vajzn Lavinia pr grua. M von vjehrri i tij, vritet n luft, kshtu q
drejtimi i mbretris i mbeti Enes. Nga martesa me Lavianin ai pati djalin Silvi, t cilit iu vu ky
emr pasi e ma e lindi posht nj peme q e kishte emrin Selvi. Studiuesit e huaj kan rn
dakord q emri Selvi sht nj emr peme, por ata thon se nuk e din se pr lloj peme bhet
fjal. Nga shqipja e sotme jepet zgjidhja se kjo pem sht Selvia q shqiptart edhe sot pas
mijra vjetsh e quajn Selvi. Fakt q tregon edhe njher q trojant kan qen gjyshrit e
shqiptarve t sotm. Kjo pjes e historis s Dardanve sht prjetsuar nga Virgjili te vepra e
tij Eneida si, dhe nga autor t tjer t cilt vrtetojn kto fakte historike.
Ene Dardanidi 1181-1176
Ene Dardanidi ishte djali i Angisesit dhe ishte martuar me nj nga vajzat e mbretit Priam t
Trojs, por n ikje e sipr ai humbi lidhjet me t dhe nuk e mori n Itali. Kshtu q n Itali u
martua me nj grua tjetr, me t ciln pati pasardhsin e tij Selvi. Pas vdekjes s tij, pushtetin n
Luaret e mori i biri i tij Azgani me t cilin erdhi nga Troja.
Asgani ose Julu 1176-1151. Asgani e la Laureten dhe ndoshta n t vazhdoi qeverisja nga
trojant dhe themeloi nj qytet tjetr t quajtur Alba-Longa, ku ai mbretroi vet. Pas Asganit
qeverisn disa mbretr t tjer n Alba-Longa si:
Asgan Julu 1151-1138 p.k.
Selvi 1138-1109
Ene Selvi 1078-1027
Ati 1027
Alban 1027-988
Epyti 988-962
Kapi 962-934
Kapetu 934-921
Tiberi 921-913
Agripa 913-872
Allodiou 872-853
Aventin 8353-816
Proka 816-793
Numitori 793-?
Kluilu ?-670
Meti Fufeti 670-655
Ktu merr fund edhe dinastia Trojane n Alba-Longa. Vajza e Numitorit, Rea Selvia lindi
dy binjakt Romulin dhe Remin, t cilt thuhej se i kishte me perndin m t lart Jupiterin. Pa
dyshim q i ka pasur me ndonj t dashur dhe pr ti shptuar qortimeve t t afrmve, ka
pretenduar se i kishte me Jupiterin, ose njerzit me botkuptimin e tyre fetar t kohs u kan
ngjitur nj at hyjnor pr shkak t lavdis s tyre si themelues t Roms.
T dy fmijt u hodhn n lum ngaq xhaxhai i saj nuk donte rivalitet pr fronin e Alba-
Longs, por lumi Tiber i nxori n breg dhe pr ta u kujdes nj familje, e cila i rriti dhe i bri
burra. Romuli vrau t vllan Remin gjat kohs q po debatonin se n ciln kodr do t
ndrtonin qytetin e Roms. Romuli e ndrtoi qytetin n kodrn Palatin, ku u vendos ai me nj
grup t vogl banorsh dhe ishte afr me qytetin Etrusk, Vei. N kodrn Palatin jetonin vetm
burra, nuk kishte gra, sepse sabint q jetonin afr, nuk ua jepnin vajzat pr gra. Kshtu Romuli
dhe shokt e tij vendosn ti rrmbenin dhe ti sillnin n Palatin vajzat e sabinve. Mbreti i
Sabinve, Taiti, u shpalli luft, por me ndrmjetsimin e vajzave t tyre, q ishin br grat e
atyre q i rrmbyen, u vendos paqja dhe mbreti sabin Tati, q i prgjigjet n shqip po Tati q
prdorin disa zona n Shqipri pr atin, u vendos n Kapitol ku t dy fiset jetuan s bashku. Gjat
nj mosmarrveshjeje midis Tatit dhe Romulit, ky i fundit e vret at dhe qeverisi vetm Romn,
deri sa vdes.

MBRETRIT
TROJANO-ALBANO-ETRUSK T ROMS

Romuli qeverisi n vitet 753-716
Romuli njihet jo vetm si themelues i Roms, por edhe si i pari mbret i saj. Ai rridhte nga
familja e princrore e dardanve t Trojs dhe njihet n histori si themeluesi i Institucioneve t
Roms. Kshtu, ai formoi Senatin e famshm romak, q kshillonte mbretin pr shtje civile e
ushtarake dhe q m von do t kshillonte magjistratt gjat sistemit republikan t qeverisjes.
Senati ishte institucioni m i rndsishm i Perandoris Romake.
Romuli mbahet n histori pr krijimin e kalendarit, q sht quajtur m von si Kalendari
Romak. Ky kalendar kishte 10 muaj dhe 304 dit dhe fillonte n muajin Mars. Festa e 14 marsit
Dita e Vers q n Shqipri sht fest kombtare nuk sht gj tjetr vese Viti i Ri sipas
kalendarit t vjetr, q tregon, edhe njher autoktonin e padiskutueshme t shqiptarve n kto
troje. Kjo tradit sht prcjell brez pas brezi dhe, nse populli i sotm shqiptar nuk do t ishte
ai i vjetri, ather kjo tradit do t ishte ndrprer dhe nuk do vazhdonte, ashtu si nuk e kan
popujt e tjer, t cilt nuk jan vendas.
Numa 716-672
Ai ishte mbreti i dyt i Roms dhe qeverisi pr nj koh t gjat kt qytet. Gjat qeverisjes
s tij, mbretroi paqja n vend. Numa njihet si i pari q vendosi ceremonit fetare n Rom dhe
ngriti tempuj fetar. U organizua hierarkia e priftrinjve dhe m i larti nga ata quhej pontifeks.
Numa i shtoi kalendarit romak 2 muaj, janarin dhe shkurtin dhe i bri muajt me nga 29-30
dit. Ky kalendar ka mbizotruar pr shum koh n t gjith botn romake. Sot muaji shtator
sht muaji i nnt, por sipas kalendarit romak ka qen i shtati, sepse viti fillonte n mars,
prandaj quhet dhe shtator, dhe ai i dhjeti quhet tetor dhe me radh, pasi me kalendarin e vjetr
janari dhe shkurti ishin muajt e fundit t vitit.
Tul Hostili 672-640
Pas vdekjes s Numitorit, Hostili zgjidhet mbret nga populli i Roms. Gjat kohs q
qeverisi Romn, shkatrroi mbretrin trojane t Albanis, nga ku kishte origjinn Romuli dhe
kapi rob mbretin e fundit t saj Met Fufetin, t cilin e vrau. Pas ksaj ai filloi luftn me sabint t
cilt, ashtu si dhe etruskt e albant ishin shum afr, madje nj pjes e sabinve jetonin n
Rom. Hostili arriti ti nnshtroj qytetit t tij fiset e albanve dhe sabinve, prve etruskve, t
cilt jetonin n qytete t zhvilluara dhe t fortifikuara. Tul Hostili ndrtoi godinn e senatit t
quajtur sipas mbiemrit t tij Ku-ria Hostilia.
Anku Marku 640-611
U zgjodh mbret pas Tulit nga popullsia e Roms dhe u miratua nga Senati. Ai ngriti nj ur
mbi Rom dhe e zgjeroi at duke populluar nj kodr tjetr t quajtur Jan-kulum. N politikn e
jashtme qe i suksesshm, sepse vazhdoi pushtimin e qyteteve t tjera afr Roms.
Lokum Tarkuin Prisku 616-578
Nna e tij ishte nga familje e lart etruske dhe quhej Tana e babai i tij vinte nga Korinthi
dhe quhej Demarat, por emri i tij i vrtet ishte Lokum, t cilin e mori dhe i biri. N burimet e
Mesjets thuhet se Demarati vinte nga Paionia ilire. Emri Lokum ndoshta ka lidhje me fjaln
Lokum q prdoret edhe sot tek albant apo shqiptart dhe q emrton nj lloj mblsire. Ai
njihet si rregullues dhe ndrtues i qytetit t Roms. Gjat qeverisjes s tij u ngrit sistemi i
kullimit t Roms, q sht ruajtur deri sot. Ai pati dy djem t quajtur Luk ose Lokum sipas
emrit t t atit dhe Arrun q u vran nga pasardhsit e Anku Markut, t cilt pretendonin t
merrnin pushtetin n Rom. Kshtu, duke mos pasur djem, pushtetin n Rom e mori dhndrri i
Priskut, i cili ishte martuar me vajzn e tij, Tarkuina.
Serve Tuli 578-534
Emri i tij origjnal ishte Mastar, ndrsa emri Serve e mori kur hipi n fron. Ai ndrtoi
muret rrethuese t Roms; njihet si reformator dhe q zhduku dallimet midis patricve dhe
plebejve. Kshtu, ai ndrtoi ushtrin romake sipas shtresave t popullsis, duke vendosur q edhe
plebejt t shrbenin n ushtri, q deri n kt koh q flasim kishte qen privilegj i patricve.
Serve Tuli e ndau popullsin n katr kategori sipas pasuris dhe jo sipas asaj n ishin patric
apo plebej. Emri Patric ka rrnjn tek fjala shqip at q tregon t parin e fisit apo t familjes nga
ku ka dal dhe fjala Pater q n latinishte e n disa gjuh do t thot at.
Ai e mbajti pushtetin n Rom, derisa u vra nga vajza e tij Tula dhe dhndri Lukum.
Luk Tarkuin Superbu 534-510
Ishte dhndri i Mastarit apo Serv Tulit dhe erdhi n pushtet duke vrar t vjehrrin. Ai sht
mbreti i fundit q qeverisi Romn, sepse n 510 p.k. me revolucion u prmbys mbretria dhe u
vendos nj form e re qeverisjeje-Republika. Gjat qeverisjes s tij ngriti sistemin e shkarkimit t
Roms n lumin Tiber dhe i ndrtoi nj tempull perndis Jupiter. Ai njihet si tiran dhe pati
marrdhnie t kqija me Senatin, duke vrar shum senator. Tarkuini u rrzua nga froni dhe u
strehua n Kuma t Etruris, derisa vdiq n vitin 496 p.k.
Ai kishte tre djem q quheshin Tati, Arrun dhe Seksti; ky i fundit prdhunon Lukrecian
gruan e kushririt t tij n kohn q i ati dhe burri i saj nuk ishin n shtpi. Ajo i tregon t atit
dhe burrit pr prdhunimin dhe pas ksaj vrau veten. Lukum Juni Bruti ishte kushri si i mbretit,
ashtu edhe i Lukrecias dhe n kt mes mbajti nga familja e viktims, duke ndihmuar q t vritej
Sekstu dhe t rrzohej nga froni i ati i tij q kishte qeverisur si tiran. Ai organizoi nj revolucion
n Rom q prfundoi me rrzimin nga froni t mbretit etrusk, kushririt t tij. N krye t Roms
u vendosn etruskt Lokum Juni Bruti dhe bashkshorti i Lukrecias Trakuin Kollatini q u
zgjodhn dhe konsujt e par t Roms, por m von bashkshorti i Lukrecias do t zvendsohej
nga Mark Horat Pulvili. Lokum Bruti u vra nga kushriri i tij Arrun, djali i mbretit t fundit
etrusk, q mbetet edhe vet i vdekur n kt betej. Mbreti i rrzuar nga froni caktoi nj etrusk
tjetr Lar Porsena q t merrte fronin pr t, por sipas Tacitit, ai arriti t mar fronin, por qeverisi
vet n t.
Kshtu mori fund edhe dinastia trojane-albane-etruske e Roms. Romn e kan themeluar
trojano-dardant dhe ajo u rrit n bashkpunim me fise t tjera vendase t nj etnie me trojant,
por q jan quajtur me emra t ndryshm sipas fiseve si etruske, ilire, sabine, pellazg etj.
Bashkimi i ktyre fiseve solli dhe formimin e Roms, e cila m von u zgjerua dhe u b nj
perandori e madhe. Pr trojant apo ilirt, q i ruajtn rrnjt e prejardhjes s tyre dhe emrat e
fiseve do t flasim m posht. I ashtuquajturi komb latin romak nuk sht asgj tjetr vetm sa
przierje e fiseve t ndryshme albane t antikitetit si trojant, etruskt, ilirt me nj element
ndoshta t ardhur, apo jo nga diku, q askush nuk e di dhe nuk mund ta prcaktoj deri m sot.
Ajo q sht e sigurt sht fakti se kombi romak pati si baz t tij popullsin iliro-trojane q ka
qen sipas hum t dhnave e nj etnie me at etruske.

DINASTIA TROJANO-DARDANO-ALBANE E ALBIONIT (BRITANIS)
Do t thoni ju se far lidhje kan britanikt me dardant dhe albant?
Britanikt jan komb dardano-alban, sepse dinastia dhe populli i vjetr britanik e kishin
origjinn e tyre nga dardant e Trojs, por edhe Anglo-Saksont si do t shohim m posht n
kt studim e kishin origjinn nga Iliria. Kjo periudh e historis ka qen konsideruar nga disa
historian si mitologji deri n kohn q u zbulua Troja n fund t shekullit t XIX, e cila tregonte
se ishte atje dhe doli t vrtetonte ato q kishin shkruar pr t, me mijra vjet rresht historiant.
Zbulimi i Trojs vrtetoi ato q kishte thn Homeri dhe historiant e vjetr t Antikitetit dhe
Mesjets, duke prfshir ktu edhe vrtetimin e veprave t shkruara nga historiant britanik n
Mesjet. Historin e Britanis e kemi filluar gjithmon me Cezarin n momentin q ai pushton
Britanin n 55 p.k. dhe pr periudhn m prpara nuk flitet, sikur kta njerz t mos ken
ekzistuar fare n at vend para ktij viti. Ka nj histori para vitit 55 p.k. q sht pasqyruar nga
disa historian britanik me tepr dinjitet.
Historia e vjetr e Britanis lidhet me dardant e Trojs, sepse ishte kjo popullsi q
populloi kt ishull pas rnies s Trojs.
Trojant mbrritn n Albion n shekullin e XI p.k. Por prpara sesa trojant t mbrrinin
n Britani, ka jetuar nj popullsi tjetr. Sipas nj kronike t vjetr t quajturHolinshed, t part
njerz q pas prmbytjes s madhe kan banuar ishullin jan Samotheant, t cilt ndrtuan nj
perandori t madhe nga Rini n Pirenej. Samotheantt u mundn nga Albiont (mendohet se
kan shkuar n Albioni n 1721 p.k.), t cilt e quajtn ishullin, Albani deri sa mbrriti Briti
trojan q e quajti me emrin e tij, Britani. N kronik jepen emrat e disa mbretrve t ksaj kohe
t quajtur si Druid, Bard(h)u, Albion, Pari, Romi, Nane, etj. N fundin e shekullin t XII e
fillimit t XI p.k. disa vite nga prfundimi i Lufts s Trojs, mbrrin nj pjes e popullsis
trojane me n krye Britin. Neniu (q s bashku me Geofrey of Monmouth) jan dy historian m
t rndsishm t Britanis Mesjetare) thottrojant e Britit ishin t s njjts origjin me
popullsin q gjetn n Albion kur mbrritn. Pra, Neniu thot se populli q banonte n Albion
n momentin q erdhn trojant, ishte i s njjts etnie me trojant.
Briti, si na tregon Geofrey of Monmouth, ishte nga familja e Ene Dardanidit. Ai ishte nipi
i Enes. Pasi pa dashje vret t atin, Selvin, merr nj pjes t trojanve t tjer dhe shkon n
Angli. Faktet q tregojn se britanikt jan trojan, jan t shumta.
1 Autori Britanik i shekullit t VIII Nennius si e tham m sipr tregon origjinn trojane
nga Briti t britanikve n librin e tij Historia Britnum pra, Historia e Britanis. Ai paraqet
linjn e dinastis trojane deri te Briti i britanikve, i cili ishte nipi i Ene Dardanidit dhe themelues
i mbretris s Albionit.
Neniu ka shkruar n shekullin e VIII dhe t dhnat q jep pr origjinn e britanikve
koinidojn me ato t Geofrey of Monmouth dhe autorve t tjer t Mesjets. Vepra e tij sht
nj nga veprat m t vjetra t historis Anglo-Saksone.
2 Geofrey of Monmouth n librin e tij Historia e mbretrve t Britanis, botuar n
shekullin e XII, jep qart gjith historin e Britanikve nga shekulli XI p.k. deri n 650 kur
Britania pushtohet nga Anglo-Saksont. Autori thot se ky libr ishte i shkruar n gjuhn
britanike dhe se ai po e prkthente nga gjuha e vjetr e britanikve n at latine n shekullin e
XII. Kta dy historian jan m t rndsishmit e Britanis s Mesjets dhe t dy flasin pr t
njjtn gj, pr origjinn trojano-dardane t britanikve.
Pr t qen sa m t qart, dyndjet e popullsive n Britani jan kryer n disa val, por m t
rndsishmet kan qen dy. S pari, dyndja dardane e shekullit t XI p.k. dhe s dyti, dyndja
anglo-sakse n shekullin e VI-VII t ers s re. Bashkimi i ktyre dy popullsive krijoi kombin
britanik. Le t shohim me radh edhe faktet e tjera q tregojn pr origjinn trojane t
britanikve.
3 Historian t Antikitetit dhe t Mesjets tregojn pr shprnguljen e popullsis trojane
dhe vendosjen e tyre n Evropn Perndimore. Kronistt Mesjetar t popullsive gjermanike,
anglo-saksone, skandinave tregojn pr emigrimin e popullit t tyre nga rajoni i Trojs,
Gadishulli Ilirik dhe nga Deti i Zi, drejt perndimit, n epoka t ndryshme t cilat do i shohim m
me hollsi tek kapitulli pr racn gjermanike.
4 N dorshkrimin anglo-sakson Pseudo-Sybella i shkruar n latinisht, tregohet
se Britania ishte nj ishull i populluar nga t mbijetuarit e Trojs (insulam reliquiis
Trojanorum inhabitatam). Pra, pushtuesit anglo-sakson thon pr popullin q gjetn n Britani
se ai sht trojan. Ndrsa flasin pr britanikt, ata tregojn edhe origjinn e tyre.
5 Kshtu, Kronika Saksone Widukind thot se Saksont kan prejardhje nga
Maqedonia nga ushtria e Aleksandrit t Madh. Ushtria e Aleksandrit prbhej nga ilir dhe
maqedonas, t cilt ishin t nj etnie. Pas Lufts s Trojs nj pjes e trojanve u vendos n
Maqedoni, q quhej Paioni. Por si e kemi shpjeguar, paiont ishin n t njjtn koh ilir,
Trojan, thrakas dhe maqedonas, pra e njjta etni. Anglia pas emigrimit t par ka nj emigrim
tjetr, po nga fise iliro-maqedono-trojane, t cilat s bashku me britanikt e vjetr dardano-trojan,
formuan kombin britanik. Saksont kur flasin pr popullsin e tyre thon se kan ardhur nga
Maqedonia dhe kur flasin pr britanikt Trojan q gjetn kur erdhn n shekullin VI-VII, thon
se jan nga Troja, por ata thon gjithashtu se ne me trojant, q jan britanikt e vjetr, jemi t
nj etnie. Ata vrtetojn edhe njher n shkrimet e tyre q iliro-Maqedonasit ishin i njjti popull
me dardano-trojant, sepse ata i konsiderojn si t s njjts etnie, ashtu si del edhe nga burime
t tjera historike. Madje, po tu referohesh autorve mesjetar, ata thon se emri Maqedoni
vendit ia kan dhn fiset q erdhn nga Troja pas lufts. Kjo sht trsisht e vrtet, sepse emri
Maqedoni nuk ka ekzistuar pr maqedonasit gjat kohs s Lufts s Trojs, pasi Homeri e quan
popullsin e vendit t Maqedonis me emrin Paioni dhe kta paion ishin ilir. Pra, q
Maqedonasit jan ilir, nga fisi i paionve dhe q emrin ia dhan asaj po paiont q banonin n
territoret e Maqedonis, dhe q e mbanin veten pr Trojan. Kshtu q kan t drejt autort
mesjetar q maqedont e kan marr emrin nga paiont dhe q maqedono-paiont jan t nj
etnie me trojant.
6 Lord Chancellor Fortescue n punn e tij Ligjet e Anglis thot: Mbretria e
Britanis ka institutet e veta origjinale nga Briti i Trojanve. Pra, q tregon se kjo ka qen e
njohur shum mir nga britanikt n vitet e mpasme.
7 Po kshtu, Mbreti Eduard fliste me krenari q ishte pasardhs i Trojanve.
8 Cezari e quajti qytetin e Londrs si Trinovante, sepse ai e konsideronte si Troja e re nga
ku edhe familja e tij kishte origjinn. Cezari e ka ditur shum mir hsitorin e britanikve dhe ai
thot kshtu, kur mbrriti prball Britanis: N t vrtet ne romakt dhe britanikt kemi t
njjtn origjin, sepse rrjedhim nga raca trojane. Babai yn i par pas shkatrrimit t
Trojs ishte Enea. Briti, q kishte baba Selvin, djalin e Asganit, djalit t Enes.
9 Studiuesit mesjetar Wace, Laymon mbshtesin origjinn trojane t britanikve, t cilt
erdhn aty pas rnies s Trojs.
10 Fakte t tjera jepen dhe nga autor t tjer, t cilt tregojn pr nj shprngulje t nj
pjese t popullsis s Trojs drejt vendeve t perndimit, q na e paraqet Virgjili meEneida-n
pr vendosjen e Ene Dardanidit n Itali. Gjithashtu Straboni te Gjeografia, i cili tregon pr
vendosjen apo udhtimet e disave nga kto fise dhe vendosjen e tyre n Perndim.
11 N Britani n vitin 1103 n Toton n lumin Dart ishte nj gur historik q prkujtonte
ardhjen e princit trojan, Briti n Albion.
Pra, t dhnat e t gjith autorve m t rndsishm t Mesjets flasin pr origjinn
trojane t britanikve t vjetr. Nuk ka kronika ose histori t autorve t tjer q t kundrshtojn
kto fakte edhe t tregojn pr ndonj variant tjetr t origjins s britanikve apo albionit.
Autort antik dhe mesjetar jan t gjith t nj mendjeje, q britanikt e vjetr ishin dardano-
alban dhe anglo-sakst, q erdhn m pas, ishin t nj etnie me ta, pra, trojano-iliro-shtrak.
Kshtu, Briti pasi vret t atin pa dashje, detyrohet t shprngulet pr n Albion. Gjat
rrugs qndroi n brigjet e Galis, Francs s sotme, ku themeloi qytetin e Turit. Pas nj
udhtimi relativisht t gjat, Briti dhe trojant e tjer mbrritn n at vend q quhej Albion.
Ishulli ku mbrritn ishte i pasur dhe pothuajse i pabanuar, prve nj popullsie t pakt. Kshtu,
Briti u vendos prfundimisht atje s bashku me pasardhsit e tij dhe popullsin trojane q kishte
me vete. Vendi quhej Albion para trojanve, por Briti e quajti Britani, sipas emrit t tij dhe e
ndau n tre qendra t mdha, t cilat u emruan sipas emrave t djemve t tij, Albani u quajt
Skocia, Kamberi u quajt Wells dhe Lokrini, Anglia. Ai themeloi Londrn n lumin Thame, por
ajo do e merrte emrin Londr shum koh m pas n shekullin e I p.k. sepse n kt koh q
flasim quhej Troja e re. Cezari nj tjetr trojan e quajti Londrn kur e pushtoi si Troja e re dhe jo
si Londr. Kshtu, n Britani u vendos nj dinasti trojano-dardano-albane, q do t qeverisi atje
pr shum shekuj.
Briti ishte i pari q themeloi dhe ndrtoi Trojn e re, Londrn e sotme dhe e rrethoi at me
mure t larta dhe t forta. N kohn q Briti qeveriste Britanin, djali i Hektorit ishte rikthyer n
Troj dhe qeveriste Trojn, q ishte marr srish nga duart e atyre q e pushtuan, ndrsa Dardani
tjetr Selvi Enea qeveriste Alba-Longn n Itali, kshtu thot Geofrey of Manmouth. Autort e
Mesjets flasin pr tre luftra trojane, sepse disa vjet pas lufts s par dinastia e Priamit u
rikthye n pushtet me djalin e Hektorit. Jordanes autori Myso-Got q ka shkruar nj vepr pr
historin e gotve thot gjithashtu se nuk ka vetm nj luft Trojane. Ai dshmon se pr her t
dyt Trojne pushtuan myzt. Kta popuj q e kan shkruar nj gj t till, ishin me origjin nga
Troja dhe duhet ta din mir nj gj t till, sepse e kishin prjetuar vet dhe po e shkruanin vet
historin e tyre, dhe nuk po shkruanin t huajt pr ta.
Nga lufta e Trojs e shekullit t XIII-XII p.l.k. deri tek Hesiodi dhe Herodoti jan rreth 700
vjet t pambuluar nga historia, sepse Iliada dhe Odisea bjn fjal vetm pr luftn e par.
Mund t ket pasur edhe vepra t tjera q kan folur pr kt periudh, por ato ndoshta nuk i
kan rezistuar kohs dhe nga ana tjetr grekt ishin t ardhur dhe nuk e kan ditur mir historin
e popullit q gjetn ktu. Iliada dhe Odisea duhet t jen ruajtur vet nga populli Alban q e
zhvilloi kt luft dhe grekt vetm sa e transmetuan n veprat e tyre duke e marr nga historia e
popullsis vendase.
Pas vdekjes s Britit, Britania u nda midis tre djemve t tij. Lokrini mori pr grua t bijn e
Korinel Guendolenit nj tjetr trojani q Briti e kishte gjetur n brigjet spanjolle gjat rrugs pr
n Albion. Me t pati nj djal t quajtur Madan. Lokrini pati edhe fmij t paligjshm me nj
grua shum t bukur t ciln e mori pr grua pas vdekjes s t atit t gruas s tij t ligjshme,
sepse sa ishte gjall Korineli ai nuk guxonte ti linte t bijn. Kshtu, pas vdekjes s Korinelit ai
divorcoi gruan dhe mori t dashurn, kjo zemroi pa mas gruan e tij t par, e cila mblodhi nj
ushtri tek vendi i t atit dhe arriti t mund ushtrin e Lokrinit duke vrar dhe vet at. N krye t
Trojs s Re u vendos ajo me djalin e saj Madan.
Madan 1056-1016. Ai pati dy djem Meibirin dhe Malin t cilt pas vdekjes s t atit
qeverisin 40 vjet. Ata hyn n luft pr pushtet dhe n fund doli fitues Meibyr 1016-996.
Efrauk 996-957. Ai ishte i pari nga mbretrit trojan q kaprceu ngushticn dhe ndrmori
ekspedita luftarake kundr galve. Shkatrroi qytetet e tyre dhe plakiti nj sasi t madhe ari dhe
argjendi. Ai mbahet si themelues i qytetit t Yorkut q e quajti sipas emrit t tij Kaer-Efrauk.
Efrauku kishte 20 gra me t cilat pati 20 djem dhe 30 vajza. T 20 vajzat i oi n Itali tek Selvi
Alba dhe i martoi me aristokrat Trojan t qytetit Albani. Djemt e tij ikn n Gjermani dhe me
ndihmn e Selvi Albas morn n dor mbretrin atje. Pas tij vijn mbretrit si Briti, Leili,
Hudibra, Bladudi.
Lir 861-801. Ai qeverisi pr nj koh t gjat prej 60 vjetsh, por nuk la djem pas q t
trashgonin mbretrin e tij. Pati tri vajza dhe vajzn e vogl Kordelian e kishte m pr zemr.
Kordelia u martua me mbretin e galve, Aganipin q ishte gjithashtu trojan sepse si do e shohim
m pas trojant u shprndan n t gjith Evropn. Dy vajzat e mdha s bashku me
bashkshortt e tyre e hoqn nga pushteti mbretin Lir. N ndihm t t atit vjen vajza e vogl
Kordelia me bashkshortin e saj Aga-nip, t cilt duke prdorur ushtrin e mbretris s tyre, e
solln n pushtet Lirin.
Kordelia 801-796. Pas riardhjes n pushtet, Liri vdes, dhe pas tij vdes dhe bashkshorti i
Kordelias, kshtu q ajo mbeti e vetme n pushtet pr 5 vjet. Djemt e motrave t saj q ishin
duk t dy qyteteve t rndsishm, mblodhn nj ushtri dhe e rrzuan nga pushteti. Ajo burgoset
dhe vret veten n burg. Pastaj dy kushrinjt filluan nj luft pr pushtet q prfundoi me vrasjen
e Morganit nga Kyneda. Kjo luft sht quajtur si lufta civile midis Albanit dhe Cornwellit, q u
fitua nga ky i fundit.
Dinastia Trojane vazhdoi me nipin e mbretit Lir, Kyneda, q si nga nna dhe babai kishte
gjak trojan. Por, po t kesh parasysh se popullsia q banonte Albionin pas Britit, ishte e gjith
trojane nuk bhet fjal pr kalim pushteti jasht ders s Trojs. Kyneda qndron nga 796-761 n
pushtet.
Rriallon 761-743, ishte nj mbret i zgjuar q qeverisi shum mir shtetin e tij, por gjat
ksaj kohe ra nj smundje q mori shum jet njerzish. Pas vdekjes s Rriallonit erdhn n
pushtet pasardhsit e tij: Gurgusti, Sisyli, Jame, Kimarku, Gurduku q pati dy djem Ferrek e
Porrex, t cilt luftuan midis tyre pr pushtet, luft q u fitua nga Porrex. Por pas ksaj filloi nj
luft e dyt civile 200-vjeare q prfundoi me ardhjen n pushtet t nj pinjolli t familjes s
Cornwellit q lidhej me familjen e Britit, nga vajza e mbretit Lir, q ishte martuar n at der dhe
kishte ln djalin e saj Kyneda.
Dunvalio Molmutiu 430-390. Pas vdekjes s t atit q ishte mbreti i Cornwellit,
kundrshtart e tij i morn pushtetin. Kshtu, ai bri luft kundr mbretit t Loegris Ymnerit, t
cilin e vrau. Pas ksaj ai luftoi kundr mbretit t Kamberias, Hereupon Radakut dhe kundr atij
t Albanit t quajtur Stateri, q kishin br aleanc me njri-tjetrin. Molmutiu i mundi dhe mori
skeptrin e mbretris s Britanis. Ai vendosi rregullin dhe qetsin n vend dhe nxori nj sr
ligjesh t quajtura si ligjet Molmutine. Kishte disa rregulla pr trajtimin e mir t robrve t
lufts, pr azilin politik etj. Ai ndrtoi tempullin e Konkordit ku edhe u varros pas qeverisjes s
tij t gjat prej 40 vjetsh. Molmutini ishte i pari mbret q la nj kuror q simbolizonte
mbretrin.
Beli i madh 390-374 p.l.k. Pas vdekjes s Molmutiut pushtetin e trashguan dy djemt e
tij, Beli dhe Breni, t cilt filluan nj luft t gjat civile pr fronin e Britanis. N fillim ata
arritn nj marrveshje, sipas s cils Beli do t merrte Loegrin, Kamberin, Cornwollin, sepse
sipas s drejts trojane, e drejta e trashgimis s fronit i mbetej vllait t madh, e drejt q u
trashgua n Britani gjat gjith historis ku djali i madh mbante tokn ose pronn e babait.
Breni mori nga lumi Humbur dhe n Veri, por ai nuk ishte i knaqur dhe pr ti marr pushtetin
vllait t tij, u martua me vajzn e mbretit Elsinki t Norvegjis, me qllim q t siguronte
ndihm ushtarake prej tij. Gjat kohs q Breni ishte n Norvegji, Beli i merr tokat. Sapo u
njoftua pr nj gj t till, Breni u vendos n krye t ushtris dhe u nis pr n Britani. Mbreti i
dakve Guithlaku, ishte i dashuruar marrzisht pas vajzs q mori Breni pr grua. Ai e ndjek nga
pas dhe zhvillohet midis tyre nj luft detare q prfundon me marrjen e vajzs dhe anijes nga
mbreti i dakve. Breni nuk hoqi dor dhe e sulmoi srish vllan e vet. Beteja midis Belit dhe
Brenit u zhvillua n Albani, ku ky i fundit u mund dhe u largua pr n Gali.
Breni n Gali u martua me vajzn e nj duke t pasur dhe arriti t ngrej nj ushtri kundr
vllait t tij, por kur mbrriti n Britani nna i del prpara dhe arriti q ta bind t pajtohet me
vllan e tij, Belin. Kshtu, t dy vllezrit pas nj lufte disa-vjeare vendosn prfundimisht
paqen midis tyre dhe m pas ndrmorn nj ekspedit ushtarake n Gali dhe arritn ta pushtonin
at. Breni pas ksaj arriti q pa ndihmn e t vllait t sulmoj, dhe t pushtoj Romn pr pak
koh, sipas Gofrey of Manmouth. Beli ka br nj numr t madh rrugsh me gur q lidhnin
Britanin. N historin e Britanis sht quajtur si Beli i madh.
Gurgut Barbtruk 374-369 ishte djali i Belit dhe gjat qeverisjes s tij mbretroi paqja dhe
drejtsia n t gjith Britanin. Ndrmori nj ekspedit ushtarake ndaj Danimarks.
Kyhylyn 396-363 ishte djali i Gurgutit dhe u martua me nj grua t zgjuar q quhej
Marsiana, me ndihmn e t cils arriti t nxjerr disa ligje q mbajtn emrin e saj. Pas vdekjes s
Kyhylynit ajo mbajti pushtetin si regjente pr djalin e saj, Sisylin.
Beli 113-73 pati tre djem Ludin, Kasibelin dhe Neniun. Ludi sht shquar pr rindrtimin
q i bri Trojs s Re, pra Londrs dhe rrethimit me mure t saj. Ai i vendosi emrin e tij Kaer-lud
q m von u quajt London nga romakt.
Pushtimi i Britanis nga Cezari
Pasi Cezri pushtoi Galin, i drgon letr mbretit t Britanis q t nnshtrohet pa luft, por
prgjigjja q mori nga mbreti Kasabeli, ishte e till: Krkesa jote Cezar sht skandaloze,
derisa i njjti gjak aristokratik i Enes rrjedh si te romakt dhe te britanikt dhe i njjti
zinxhir gjaku na lidh ne, i cili duhet t jet nj ur miqsie dhe kt duhet t na kishe
krkuar ne, dhe jo skllavrin (Geoffrey of Monmouth History of the kings of Britain, London
1966 libri IV, faqe 55) Pra, si Cezari dhe mbreti i Britanis e ndiqnin dhe e dinin linjn e gjakut
dhe origjinn e tyre, edhe pse kishin kaluar mbi nj mij vjet q nga rnia e Trojs. Kasabeli nuk
pranoi krkesn e Cezarit pr nnshtrimin e Britanis pa luft.
Kasvallaun 58-38 ishte djali i Kasabelit dhe e vazhdoi konfliktin q kishte nisur i ati me
Cezarin. N kt koh Cezari kishte pushtuar Galin, por nuk kishte fituar dot mbi britanikt,
ndoshta ngaq t dy palt vinin nga e njjta der trimash. Cezari pas dy vjetsh u rikthye n
Britani q t luftonte me britanikt, por edhe ksaj here nuk i mundi dot, sepse anijet e tij q u
futn n lumin Thame, u mbytn nga britanikt dhe vet Cezari u largua pr n gjirin e Morinit.
Festimi i fitores kundr Cezarit u krye me nj therori t madhe pr nder t perndive q i dhan
fitoren britanikve.
Por kjo nuk do t zgjaste shum, sepse britanikve u hyri prarja, kshtu duka i Trojs t
cilit i qe vrar nipi, pretendonte se mbreti nuk kishte dhn drejtsi dhe ishte armiqsuar me t.
Kjo bri q ai t afrohej me kundrshtarin e mbretit, Cezarin, dhe t dy bashkpunuan q t
rrzonin nga froni Kasvallaun. Me ndihmn e duks s Londrs Cezari mndi trupat britanike, por
pas ksaj Duka nuk pranoi q mbreti britanik t shetiste si skllav n Rom. Kshtu duka i
Londrs u b ndrmjets midis mbretit Britanik dhe Cezarit, dhe i krkoi ktij t fundit
vendosjen e paqes. Cezari dhe Kasvallauni n bisedimet me ndrmjetsin e duks ran dakord
q Britania ti paguante nj tribut vjetor Roms dhe t pranonte nnshtrimin. Pas marrveshjes s
paqes, marrdhniet midis ktyre dy burrave u prmirsuan aq shum, sa u bn shok. Pas
Kasavallaut qeverisn Taskiovanti dhe Kynobeli, t cilt ruajtn marrdhnie t mira me Romn.
Guideriu
....................
Arvirag
...............
Mario 57-97
......................
Gurthena 437-480
...............................
Emri 480-501
........................
Uther Pendragoni 501-521
...................
Arthuri 521-542
.............................
Kadvan 600-625
............................
Kigvalad Vendigaid 633-664
...............................
Ktu merr fund edhe dinastia Trojane-Dardane e Britanis. Nj komb i ri filloi t formohej
n Britani q po mbipopullohej me fiset e quajtura Anglo-Sakse. Trojant u trhoqn n Wells.
Nga bashkimi i trojanve t tjer me Saksont, t cilt n kronikat e tyre tregonin se ishin i njjti
komb me britanikt, u formua kombi Anglez. Fillojn dinasti t reja n Britani, t cilat kishin po
t njjtin gjak me Trojant. Mbretrit e m pasm do e mbanin veten e tyre si pasardhs t
Trojanve. N shekullin e VIII nga rrnjt Pellazgo-Iliro-Albane u formua nj komb i ri, ai
Britanik i cili n dejet e tij ka t njjtin gjak q kan edhe shqiptart e sotm.

MBRETRIT TROJAN T GALIS 1216-776 P.L.K.

Ktu do t flasim pr mbretrit q kan qeverisur Galin para Lufts s
Trojs. Freculphe n librin mesjetar Historia de Hainhaut (nj prkthim francez nga latinishtja
n shekullin e XIII, shih tek Compendium of the World History volumi II i Herman Hoeh botim
1963) thot se n vitin 1216 p.l.k. n territoret e Francs s sotme mbretronte nj dinasti galo-
kelte q e kishte origjinn nga Troja. Ai sqaron se ata ishin trojan, por ishin vendosur atje n
kohn kur Troja ishte perandori e fort dhe nuk kishte rn ende. Ai jep nj t dhn shum
interesante dhe thot se n Luftn e Trojs mbreti i galve kishte marr pjes si aleat i
trojanve. Homeri, kur flet pr aleatt e Trojs, prmend fisin e enetve q i vinte n ndihm
Trojs q mund t ishin enetet e Italis dhe prderisa mund t ken marr pjes enett e Italis,
mund t ken marr pjes edhe galt q nuk ishin larg tyre. Nse galt kan marr pjes ose jo
prkrah trojanve dhe nse kjo luft ka qen ose jo e prmasave t mdha, duhet vrtetuar dhe
me fakte t tjera.
Kta mbretr, sipas autorit, qeverisnin keltt n Gali nga 1216-776 p.l.k. Apiani n librin e
tij Ilirike jep nj fakt interesant kur thot se Kt emr (Ilir) ky vend e mori nga Iliri i biri i
Polifemit. Bijt e ciklopit Polifem dhe Galats t quajtur Kelt, Ilir dhe Gal lan Siilin
dhe bn sundimtar mbi fiset t cilat nga emrat e tyre u quajtn Kelt, Ilir dhe Gal. Pra,
legjenda tregon se keltt, ilirt dhe galt jan vllezr. Edhe kronika bavareze e Mesjets i quan
prej nj nne dhe baba ilirt-keltt dhe galt. Kjo dinasti, sipas autorit, sht trojane, por vendase
dhe ka qen n Gali gjat kohs q zhvillohej Lufta e Trojs.
Ai jep t plot linjn dinastike t trojanve q sunduan n Gali dhe e fillon at n vitin
1216 me mbretin q quhej Franko 1216-1169 p.l.k. dhe m pas Sikamberi 1169-1118, Priami
1118-1095, Hektori 1095-1067, Troili 1067-1045, Trogoti 1045-969, i cili nuk sht pasardhs i
Troilit, por erdhi nga Panonia ilire nj emigrim n vitin 1045 dhe bhet pauses n fronin e
keltve n Gali. Pas tij vijn mbretrit, Tongre 969-935, Teuto 935-903, Agripa 903-875,
Ambrio 875-842, Thuringu 842-808, Kamberi 808-776.
Pas ktij viti mbretria trojane e Belgjiks pushtoi tokat e Keltve n Gali, dhe sundoi mbi
to. Pra, n kt vit, merr fund kjo dinasti q sundoi me shekuj n Gali.

Dukt trojano-dardano-alban t Galis 1181-416 p.l.k.

N dallim nga mbretrit trojan t Galis, t cilt ishin vendas, por me origjin trojane,
dukt e Galis emigruan n Gali pas rnies s Trojs. Historia e emigrimit n Gali sht shkruar
n nj kronik t Mesjets franceze me titullin Le Myreur dHistoire (compendium of
World... pjesa II). Dhe ky historian e fillon kt dinasti me mbretin Franko n vitin 1181 p.l.k.,
pra rreth tre vjet pas rnies s Trojs, sepse n kronikat e Mesjets dhe t ktyre historianve,
Troja ka rn n vitin 1184. Autori jep linjn mbretrore t panono-trojanve dhe un kam
seleksionuar disa nga mbretrit apo dukt e Galis.
Franko I 1181-1171, u largua nga Troja sipas ktij autori me Ene Dardanidin dhe t dy
udhtuan drejt perndimit. N fillim era i hodhi n Afrik dhe pas ksaj Enea u vendos
prfundimisht n Itali dhe Franko n Gali. Kta themeluan nj dukat n Gali, mbi t cilin
qeverisn pr shum vite. Sigurisht q dukati nuk kishte territore t gjera, por shtrihej n disa
pjes t Francs s sotme.
Melu 1171-1120. Vajza e tij, Odela, u amrtua me mbretin Selvi, t birin e Ene Dardanidit.
Si duket shokt e udhtimit, Eneja dhe Franko, bn krushqi, edhe pse njri vendoset n Gali
dhe tjetri n Itali. Nse Selvio nuk do t ket pasur grua tjetr, ather djali i tij, Briti, q u
vendos n Britani, duhet t jet i Odels.
Ektori I 1096-1080. Ishte djali i Selvios me Odeln dhe sht themeluesi i Trojs n
Burgonj.
Alemani 1080-1058. Pushtoi nj pjes t Gjermanis s sotme dhe nga ai ky vend e mori
emrin Aleman, sipas autorit.
Kastori 1058-1028. Themeloi qytetin e Kastrit dhe vdiq n luft me mbretin e Italis
Latin Selvin.
........................................................

MBRETRIT DARDAN T BELGJIKS 1179-52 P.L.K.
N librin Historia e hainautit (Annales Hannoniae), e shkruar n latinisht n shek. 13
nga autori Jacques de Guise (shih volumin e 19 cit. tek. Compendium of World pjesa II) flitet
pr origjinn e dinastis s vjetr t Belgjiks, Jacque de Guyse jep t gjith linjn princore t
Belgve nga Troja.
Mbretria e Belgjiks fillon me Bavon, nipin e Laomedonit, kushririt t Priamit. Bavoja,
me nj grup t madh l Trojn dhe shkon n vendet e ulta dhe si qendr duhet t ket pasur
qytetin e sotm belg me emr ilir, Gent, sepse aty ndodhet katedralja e Shn Bavos.
Autori q ka prkthyer kt libr t De Gyse, quhet Wauquelin (shek. XV) dhe n
parathnien e prkthimit t cilin e bri me krkesn e mbretit, Filipit t Mir, ka
shkruarArsyeja q po prkthej kt vepr sht se kronika e Hainautit demonstron jo
vetm antikitetin e Kontes (Burgundis), por edhe se zotria im i fort sht pasardhs nga
gjaku i lart dhe i shklqyeshm i trojanve.
Bavoja ishte profet, sipas autorit, q kishte parashikuar rnien e Trojs dhe q i qndroi
deri n fund besnik Priamit. Ai i priu nj pjese t popullit t tij sipas profecis q i ishte dhn,
dhe e oi n lumin Ren, ku u vendosn prfundimisht. Autori thot se ai u largua me anije nga
portat e Herkulit, kaloi n Albion dhe m pas n Belgjik.
Po Straboni n librin e tij Gjeografia flet pr nj qytet Venetia n Belgjik dhe q e lidh
me venetet e Italis, q Homeri i quan enet. Kta Enet, sipas Homerit, ishin aleat t trojanve
dhe morn pjes n mbrojtje t Trojs. Enetia e Italis sht mbajtur se sht themeluar nga
trojant, ndaj dhe ishte aleat me ta, por ajo sht quajtur dhe ilire n t njjtn koh. Ajo q ka
rndsi sht fakti q Enett e Belgjiks jan njlloj me enetet e Italis dhe jan rac me
Trojant. Pra, si burimet nga Homeri, Straboni dhe nga vet populli i ktyre zonave,
tregojn se kemi t bjm me t njjtin fakt, origjinn trojane apo ilire t belgve.
Ai themeloi nj dinasti priftrore, n t ciln qndronte nj princ me besim druid.
Fjala Druid sht shqip dru dhe lidhet me drurin. N Dodon kryeqendrn fetare t pellazgo-
iliro-albanve (t racs s Jafetit e Javanit sipas Bibls, nga ku ka prejardhjen popullsia e bardh
e Evrops), kur lexohej profecia dgjohej fshfritja e gjetheve t pemve t lisit apo dushkut.
Pra, besimi i Albionit t vjetr, Irlands, dhe pellazgo-ilirve ishte i njjt dhe quhej me emrin
druid, q pa dyshim sht shqip dhe i prgjigjet po fjals Dru.
Belgt praktikonin n fillim Princ Druid fetar, dhe m pas monarki t zgjedhur jo t
trashguar. Belgt e shtrin mbretrin e tyre n vendet e ulta dhe n nj pjes t Francs e
Gjermanis s sotme.
Kshtu Bavo trojani sht themelues i mbretris s par n Belgjik n vitin 1179-1169
p.k. N vitin 885-835 n pushtet vjen Aganipi, i cili martohet me princeshn trojane t Britanis,
Kordelia, vajza e mbretit Lir. Aganipi ndihmoi Lirin q t vinte n pushtet pasi dhndurt e tij t
mdhenj, q ishin duk n Albion, i kishin marr pushtetin.
Kjo dinasti pushon s ekzistuari n kohn e mbretit Andromad, n vitin 52 p.k. kur
pushtohet nga Cezari.
Mbretrit Irlandez
Irlandezt kan nj histori t vjetr dhe val t tra dyndjesh popujsh, t cilt populluan
her pas here kt ishull. T part q populluan kt vend, ishin partholant, q mendohet se jan
bask q sunduan n ishull nga 1484-1184. Pas tyre vjen nj popullsi e quajtur Tuatha da danan.
Irlandezt e sotm ia dedikojn origjinn e tyre Milesianve, ose Trojs s Azis s Vogl.
Kronistt irlandez thon se Milest trojan u nisn nga Thraka drejt e n Irland. Dy
udhheqsit e eksodit milesian jan Eremoni dhe Doni. Trojant themeluan kombin dhe dinastin
irlandeze. sht nj varg i gjat mbretrish q kan qeverisur Irlandn n disa mijvjear.
Mbretrit Skandinav
1 Robert Wace shkroi kronikn Roman de Rou, n t ciln tregon prejardhjen e
Normanve nga Troja. Ata, thot autori, e quajtn veten dan pr nder t mbretris s vjetr t
Trojs.
2 Ka shkrime q tregojn pr origjinn e danezve nga fisi thrakas, Agathyrsi, nga i cili
doli Odini, ose Adini, q i priu popullit t tij pr n Skandinavi.
Te Proza Eda, nj proz skandinave e Mesjets, jepet historia dhe origjina e racs
skandinave. N tekst autorja e quan Evropn me emrin Ene, ndoshta ngaq ai ishte babai i disa
nga kombeve t saj. N proz thuhet se nj nga vajzat e mbretit Priam, ishte e martuar me nj
mbret thrakas, edhe Homeri e dshmon nj gj t till. Kjo vajz quhej Troa dhe lindi nj djal t
quajtur Thor. Ai pati fmij Loridin, Einridin, Modn, Athran, Jatin, Finin dhe Odin, q u martua
me Frigen. Odini ishte ai q emigroi pr n Skandinavi s bashku me gruan e tij. Ai sipas Prozs
Eda ngriti nj shtet sipas modelit trojan n at vend ku u vendos prgjithmon me pasardhsit e
tij.
3 Heminskringla flet pr t njjtn gj q Odini ka ardhur nga Deti i Zi dhe nga lumi Don
n Ukrahinn e sotme. Odini ishte nga Troja, por fisi i tij u shprngul pr n Detin e Zi pas lufte
dhe q aty shkoi n Skandinavi. N fazn e dyt t dyndjeve ishin teutont q u vendosn n
Skandinavi dhe s bashku me popullsin e vjetr t vendosur atje pasi u shprnguln nga Troja,
formuan kombin skandinav. Mbreti i par i skandinavve, q sht njohur edhe si perndi, sht
Odini, ose i quajtur ndryshe me emrat Adin dhe Adon. Ai udhhoqi emigrimin e popullit t tij
trojano-thrak nga territoret e Thraks dhe Trojs pr n Skandinavi. Me Odini fillon edhe
mbretria e Skandinavis.
Odini i Skandinavve, si tregohet nga t dhnat, mendohet se ka shkuar deri n Amerik
ku ka themeluar mbretrin Maja, sepse n traditn e tyre Majat ia dedikonin krijimin e
mbretris nj t bardhi t quajtur Votan ose Odin. Po t kihet parasysh se nga grmimet
arkeologjike n Amerikn e ksaj periudhe historike ka dal nj kultur materiale e njjt me at
t Evrops para-greke, si spata me dy tehe q ka qen dominuese n botn pellazgo-ilire gjat
periudh s Bronzit, si dhe qeramika e njjt me at pellazgo-Ilire, mund t jet e vrtet dhe pr
kt t shtyn fakti q banort e par evropian kan qen lundrues t shklqyer, por megjithat
kjo hipotez mbetet pr tu vrtetuar.
Mbretria e lasht spanjolle
Spanja ka nj histori shum t vjetr, por q pr t sht shkruajtur shum pak. Spanja duke
pasur nj pozit gjeografike t mir dhe klim t ngroht ishte trheqse pr popujt e vendeve t
tjera. N Spanjn e kohve t lashta kan shkuar t part popujt e Azis s Vogl dhe m pas
popujt nga Afrika, t cilt formuan dhe popullsin e lasht spanjolle. N librat e Andersons
Royal Genealogies dhe Universial History, t publikuara n 1748 n Angli jepet gjith
historia e Spanjs, q nga mbretrit e para deri n kohn e Roms. N disa periudha historike
dalin edhe sundues t fuqive detare t Mesdheut lindor.
Kam zgjedhur ato mbretri q jan trojane-pellazge n kt territor dhe vitet q kan
qeverisur.
Lidt kan qeverisur nga viti 1149-1101
Pellazgt nga viti 1101-970
Thrakt 970-884
Rodt nga viti 884-864
Frigasit nga viti 864-838
Milesia nga 723-694
Kariant 694-646
Lesbosi nga 646-578
Pas ktij viti kontrollin mbi Iberikun e marrin fenikasit dhe m pas kolonia e tyre
Kartagjena.

ORIGJINA ILIRE E RACS DHE DINASTIVE GJERMANIKE

Fiset e ashtuquajtura gjermanike, t cilat formuan kombet e Evrops Perndimore dhe
Veriore emigruan nga Lindja drejt Perndimit. Si piknisje kto fise patn territoret e Detit t Zi,
Iliris dhe Trojs.
Fiset kryesore, t cilat formuan kombin francez, anglez, gjerman, skandinav, jan frankt,
teutont, gott, anglo-sakst, normant, langobardt etj. T gjitha kto fise kan ruajtur n
historin e shkruar nga vet ata faktin e emigrimit, se nga ku, dhe si emigruan, luftrat q kan
br dhe vendet ku u vendosn. Ajo q ka ruajtur nj popull n traditn e tij, sht shum her
m e vlefshme, nga ajo q thon t tjert pr t. Kta popuj q populluan Evropn dhe q i dhan
bots qytetrimin m t lart q ka njohur, nuk vinin nga pylli dhe nga hii, ashtu si sht thn
deri m sot, por ishin pasardhs t gjyshrve t tyre etnik evropian, sepse rrjedhin nga ata.
Frankt jan fisi me origjin gjermanike q formoi s bashku me galt dhe romakt kombin
francez.
Teutont nj nga fiset kryesore gjermanike, formuan kombin gjerman dhe at skandinav.
Shpesh me emrin Teuton prfshihen t gjitha fiset gjermanike.
Anglo-saksont jan fiset q populluan Albionin (Britanin) dhe q u bashkuan me
britanikt e vjetr pr t formuar kombin britanik.
Normant jan, gjithashtu, fis gjermanik, q kan luajtur rol n etnogjenezn e kombit
gjerman.
Gott e quajtur alban, jan nj fis i rndsishm gjerman. Dihet q kto kan populluar
Evropn me emigrimet e tyre nga Lindja.
Por cilt ishin kta popuj dhe nga doln?
Kta popuj kan qen t s njjts origjin me popujt pellazgo-trojano-iliro-thrak, ose
e thn ndryshe gjermant jan iliro-thrak.
Shkrimet e historianve antik dhe atyre t Mesjets, vrtetojn q frankt,
gjermant dhe skandinavt jan popuj iliro-thrak, t cilt emigruan n koh t ndryshme
drejt Perndimit.
Ka dy val dyndjesh kryesore t fiseve gjermanike, nga territoret trojane dhe ilirike, n
drejtim t perndimit.
Faza e par fillon pas Lufts s Trojs, pra rreth shekullit XII p.l.k., por edhe m prpara
pr t cilat folm m par. Si e pam, jan t dokumentuara emigrimet e trojano-dardanve drejt
Italis me Ene Dardanidin, emigrimi i nipit t Ene Dardanidit, Britit drej Albionit n shekullin XI
p.l.k., emigrimi i trojanve drejt Belgjiks dhe drejt Skandinavis. Kto jan vrtetuar nga
autort antik si Virgjili, Straboni, Dionis Halikarnasi etj., si dhe nga historia e shkruar nga kta
popuj gjat Mesjets.
Faza e dyt fillon n shekullin IV p.k. dhe vazhdon deri n shekullin e VI-VII t ers s re.
N kt faz jan emigrimet masive t popujve t quajtur gjermanik, nga Iliriku dhe Troja. Pse
morn rrugn e emigrimit kta popuj q lan pas vende t ngrohta dhe t begata dhe shkuan n
vende t ftohta dhe t varfra?
Shprnguljet e popullsive nga Troja, Thraka, Iliria, Dakia apo Deti i Zi ndodhn si pasoj e
luftrave t vazhdueshme dhe dyndjeve barbare nga lindja. Me pushtimin romak, nj pjes e
popullsis q nuk iu bind rregullave t Roms, kaprceu Danubin dhe emigroi drejt perndimit
dhe veriut, ku ishin m t lir. Popullsia etnike evropiane thrako-ilire e shtyr nga dyndjet e
sllavve q vinin nga Azia emigroi prtej Danubit n vende t sigurta dhe kto dyndje jan
quajtur Gjermanike por n fakt, jan dyndje iliro-thrake. Faktet q tregojn origjinn iliro-thrake
t rracs gjermanike n mnyr t drejtprdrejt jan t shumta.
1- Kronisti i mesjets Gregorius of Tours thot se Frankt kan dal nga fisi i
Panonve. Panont ishin fis ilir, q do t thot se frankt jan ilir.
2 Dudu, kronisti i Normandve tregon se Normant dhe frankt ishin i njjti popull
dhe kishin gjysh Antenorin. Pra, si tregohet edhe nga kronisti i Normandve, edhe ata kan
dal nga Iliria, pasi Antenori sht udhheqsi legjendar q u priu frankve n rrugn e tyre nga
Panonia e Iliris, deri n Francn dhe Gjermanin e sotme.
3 Edhe n kronikn Chronicle of Hunibald jepet emigrimi i pasardhsve t Antenorit
nga Iliria pr n Franc.
4 Fredergar, nj tjetr kronist i Mesjets, ka shkruar nj kronik n t ciln thot
se Frankt vijn nga Troja. Ai thot se nj grup trojansh u vendos n Paioni dhe q aty u
nisn pr t emigruar pr n Francn dhe Gjermanin e sotme.
T dy grupet e historianve mesjetar jan t nj mendjeje lidhur me origjinn e frankve,
sepse paiont ishin dhe ilir dhe trojan dhe maqedonas n t njjtn koh, pra, nj etni, kshtu q
nuk ka ndonj ndryshim midis thnieve t autorve pr kt shtje. Ata jan tepr t sakt dhe t
nj mendjeje lidhur me faktin se frankt jan nga Panonia Ilire dhe se q aty u nisn drejt
Perndimit.
5 Rethanan Macre, sht nj tjetr studiues mesjetar q ka dhn t plot linjn
mbretrore t frankve nga Priami deri te dinastit Merovinge dhe Karolinge, mbshtet
prejardhjen trojane t frankve, por ai thot se, kur emigruan, doln nga Panonia Ilire.
6 Kto t dhna t autorve t Mesjets, koiidojn me t dhnat q jep edhe
autori Virgjili tek Eneida, thot se "Antenori kaloi prmes liburnve, retve, dhe
vendolikve t cilat ndanin Panonin nga Reni, dhe u vendos tek ky lum ku themeloi qytetin
Patavium." Pra Virgjili para ktyre kronistve thot t njjtn gj q ka nj Antenor q nga ilirt
shkoi n Ren. Fiset e liburnve, retve, vendolikve ishin fise ilire, kshtu q Antenori ka dal
nga Iliria. Autori n kt rast e shtrin konceptin e Panonis Ilire n t gjith Alpet e Evrops deri
n kufi me Renin.
7 Straboni te Gjeografia thot se "Udhtimet e Enes jan fakte tradicionale, ashtu si ato
t Antenorit". Po Straboni thot se qyteti Opsicella, i themeluar nga Ocelasi, t cilt s
bashku me Antenorin dhe fmijt e tij, kaprcyen Italin". Pra, Straboni, flet pr nj
shprngulje t popullsis me n krye Antenorin t njjtn gj q thon edhe kronikat e Mesjets.
Ai flet edhe pr koloni t tjera trojane, apo fise t tjera q ishin vendosur atje pas Lufts s
Trojs. Straboni i quan Henett si kelt, por ai thot, se sipas disave ata jan pasardhs t
Antenorit q iku nga Troja pas lufts. Kto fakte q japin autort mesjetar pr udhtimin e
Antenorit nga Iliria n Ren vrtetohen edhe nga Virgjili dhe Straboni. Kjo do t thot se jan t
vrteta.

Pra, sipas autorve antik ka nj emigrim t frankve nga Iliria drejt perndimit dhe vet
kronistt e ktyre popujve kan treguar se ata vijn nga Iliria. Fisi gjermanik i frankve ishte fis
ilir, i cili formoi kombin francez, q do t thot se, prsa i prket etnicitetit, nuk ka pasur dallim
midis ilirve dhe gjermanve, ashtu si midis ktyre t fundit dhe fiseve thrake, trojane. Me nj
fjal frankt apo francezt jan Ilir.

Edhe kronisti i normanve ka shkruar q normant jan t s njjts origjin si edhe frankt, q
do t thot se jan ilir, pr aq koh sa frankt kishin dal nga Iliria.
Pra, fiset e Frankve dhe Normanve jan Ilir, gj q tregon se gjermant jan Ilir.
8 Gott gjermanik jan quajtur Getae dhe Straboni kur flet pr etnicitetin e tyre i quan
si "Getae ishin thrak, dhe jetonin n ann tjetr t Danubit, ashtu si dhe myst, t cilt
jan thrakas gjithashtu, dhe jan identik me njerzit q tani quhen Moesi. Nga kta myse
dalindhe myt, q tani jetojn ndrmjet frigasve, lidasve dhe trojanve. Dhe vet frigasit
jan brigian nj fis thrakas". Straboni tregon se gott gjermanik ishin t nj race me thrakt,
myst dhe trojant, nga ku del se gott ishin fis me etniciteti iliro-thrako-trojan.
9 Straboni thot pr Dakt e Getae se "disa njerz jan quajtur dak dhe t tjert jan
quajtur getae, t cilt shtrihen n drejtim t Pontit, dhe dakt q shtrihen n drejtim t
Gjermanis dhe burimit t Isterit. Gjuha e getaeve sht e njjt me at t dakve. Ai thot
se emigrimet e geatve prtej Istrit, jan t vazhdueshme". "Gjuha e thrakasve sht e
njjt me at t gotve".
Straboni e tregon qart q dakt jan t nj race me gott, ashtu si ishin edhe thrakt,
ather edhe trojant dhe ilirt t cilt si e kemi par jan t nj etnie me thrakt, jan t nj
etnie me dakt dhe gjermanikt. Ai dshmon pr emigrimet e herpashershme t gotve drejt
perndimit, q e tregon qart se nga cili popull kan dal gjermant.
Fjalt e gjuhs dake prkthehen 60 prqind me shqipen q do t thot se, meq
Straboni tregon se thrakt, dakt e gott gjermanik flisnin nj gjuh, ather ajo ka qen
t paktn 60 prqind shqip apo nj dialekt i shqipes. Shqiptart jan i vetmi popull etnik
evropian q ruajti gjuhn e vjetr t Evrops, pasi kombet e tjera q rrodhn nga kjo rac e njjt
krijuan gjuh t tjera, por q nn kan shqipen.
10 N kronikn mesjetare t piktve, t cilt ishin nj popull q erdhn nga vendet e
skythve, territoret e t cilve shtriheshin n Moldavin dhe Ukrahinn e sotme, nga ku ata
emigruan pr n Britani, thuhet se "Dakt jan prej s njjts prejardhje ashtu si dhe goetet,
pra gott". Po n kt kronik thuhet, gjithashtu, se "Skitht e gott kan t njjtn
origjin".
Piktt n Mesjet thon po t njjtn gj q ka thn Straboni n Antikitet se gott jan i t njjtit
etnicitet me thrakt, dakt, trojant, ilirt dhe me skitht. Gott gjermanik jan quajtur dhe me
emrin alban.
11 Fakti i fort sht libri i vetm i shkruar nga nj gjerman got, i quajtur Jordanes n
shekullin e VI, me titullin "Origjina dhe bmat e gotve", n t cilin tregohet origjina e
gjermanve. Vet autori sht got dhe e njeh mir historin e popullit t tij dhe faktet q ai jep,
jan dshmi q nuk mund t kontestohen leht, sepse ai jetoi n periudhn kur gott filluan t
emigronin drejt Gjermanis.
Ai tregon se gott quhen myz dhe fisi i tyre kufizohej n jug me Maqedonin
Veriore. Pra, ai dshmon se gott gjermanik jetonin n veri t Maqedonis dhe quhen myz,
por myzt n t gjitha burimet dalin si fis iliro-thrak q do t thot se vet gott gjermanik jan
iliro-thrak.
N libr ai tregon nj pjes t historis s thrako-iliro-trojanve pjes e t cilve ishin edhe goto-
myzt q nuk e njohim fare nga burimet historike greko-romake. Kshtu tregon se mbreti i
myzo-gotve, i quajtur Tanau luftoi kundr faraonit Vesos t Egjiptit, i cili kishte ardhur pr t
pushtuar gadishullin Ilirik. Myzt i mundin egjiptiant dhe i ndjekin deri n Egjipt. N rrugn e
kthimit ata pushtojn sipas tij Azin dhe nnshtrojn Sornusin mbretin e medve. Jordanes thot
se partht e kan origjinn nga myzo-gott q qendruan n at pjes t Azis. Ai tregon se
paraardhsit e tij pushtuan Kaukazin, Armenin, Sirin, Kilikin, Galatin, ishujt e Egjeut si dhe
ishin Myzt, ata q ngritn tempullin e Dians n Efes. Sipas tij myzt ngritn nj perandori
nga Deti i Kuq n jug deri n vendin e skythve n veri. Kto t dhna interesante dshmojn
se myst, iliro-thrakas kan pasur ushtri t fort dhe kan luftuar deri n Egjipt dhe nn sundimin
e tyre kan qen territore t gjera. Kjo pjes e historis nuk njihet fare nga grekt pasi ata nuk
kishin ardhur ende n Evrop prandaj dhe nuk flasin pr kto ngjarje. N fakt, t dhna t plota e
interesante pr historin e vjetr t Iliis, gjen m tepr n kronikat gjermanike t Mesjets, se sa
tek autort antik greko-romak. Kjo tregon se kta popuj gjermanik e kan ditur mir historin e
iliro-thrakve se ishin vet iliro-thrak.
Jordanes dshmon se myzt kan marr pjes n luftn e Trojs dhe se mbreti i tyre vret
Thesandrin, por vritet nga Akili. Pas vdekjes s mbretit, n pushtet vjen djali i tij Euripyli, i cili
ishte nipi i Priamit, pasi mbreti kishte marr t motrn e Priamit pr grua. Troja rindrtohet dhe
rimerret nga dera trojane, por jan myzt ata sipas tij q e shkatrrojn pr her t dyt. Edhe
kronikat dhe librat e tjer historik t mesjets s Evrops perndimore, flasin pr tri luftra
trojane q do t thot se, autort grek e kan njohur shum pak historin e popullsin q banonte
Ilirikun dhe pr t njohur historin e Iliris duhet t bazohemi me seriozitet n t dhnat e
burimeve mesjetare t hershme t racs gjermanike.
Pra Jordanesi tregon histori t panjohura q i prkasin nj periudhe historike t
hershme dhe dshmon se gott ishin n truallin iliro-thrak q n kto koh t lashta fakt q
tregon se gott ishin vet iliro-thrakt, pasi nuk ka t dhna nga autor t tjer q t'i quaj
myzt si t nj etnie tjetr q nga koha e Homerit e deri n kohn q flet Jordanesi n
shekullin e VI.
12 N "Pictich Chronicle" thuhet se "Skitht kan lindur me flok t bardh nga bora q
bie n mnyr t vazhdueshme dhe ngjyra e flokve i dha emrin skithve dhe pr kt u quajtn
alban dhe nga ata skott dhe piktt e kan origjinn. Albania kishte fqinj amazonat". Pra, te kronika
Pikte thuhet se piktt vet dhe skott e kan origjinn e tyre nga Skitht e quajtur alban. Skitht
(nga t cilt rrjedh nj pjes e kombit britanik), si e tham, ishin t nj kombsie me thrakt e
dakt, q do t thot t nj kombsie me pellazgo-ilirt.
Straboni thot se Thraka sht br zakon t quhet Skithia e Vogl. Kjo tregon se thrakt ishin
vet skytht.
13 Straboni i quan fiset gjermanike n Veri si Albane, dhe m t mirnjohurit tek kto
fise gjermane t quajtura albane jan Cimbrit dhe Sucambrit. Sukambrit autort i vendosin n
Panoni, dhe cimbret n Detin e Zi, prpara se t gjendeshin n Gjermanin Veriore. Pra, q
albant e Gjermanis jan ilir, sepse sukambrit jan panonas, pra ilir.
Autort e Mesjets shpesh e shtrinin konceptin e fisit panonas deri n lumin Don dhe
Dnjepr, ndrsa autort romak n Panonin ilire fusnin edhe Alpet e Evrops. Kshtu pra, emri
Panoni n disa raste ka prfshir brenda vetes edhe fiset thrake, dake, skithe, gote t cilat
Straboni dhe autor t tjer dshmojn se kan nj gjuh dhe jan t nj etnie.
14 Retet e Vendolikt jan quajtur nga Straboni dhe autor t tjer si fise ilire. Emrat e tyre
jan shqip dhe tregojn vendin ku ata banonin. Kshtu Re do t thot q banoj tekret, jan fis
i reve, dhe ata vrtet banonin n Alpet e Evrops n nj lartsi me ret. Vendolik po n shqip do
t thot Vendolik, pra q jam vendas dhe ku ka m vendas se ata q banojn n maj t malit.
Nga fiset ilire t Alpeve t Evrops u popullua nj pjes e madhe e Gjermanis dhe Italis
Veriore.
15 Tek belgt, Straboni prmend t part venett apo enett, t cilt bn luftn detare me
Cezarin, dhe ai tregon se jan t njjt me venett e Italis. Nse Venett e Belgjiks jan t nj
popullsie me Venett e Italis, ather venett apo enett e Belgjiks jan ilir, sepse autort e
antikitetit i kan quajtur enett, si ilir. Pra, ilirt kan populluar edhe Belgjikn.
16 N kronika Saksone "idukind" t shek. X thuhet se "Saksont kan prejardhje nga
Maqedonia nga ushtria e Aleksandrit t Madh". Maqedont ishin nj fis iliro-pellazg, sepse
Maqedonia sht quajtur me emrin Paioni dhe paiont jan ilir, q do t thot se edhe
maqedonasit ishin po ashtu ilir.
17 N kronikn anglo Saksone, t quajtur si dorshkrimi Pseudo-Sybella, e shkruar n
latinisht, tregohet se Britania ishte nj ishull i populluar nga t mbijetuarit e Trojs (insulam
reliquiis Trojanoru inhabitatam). Ktu e ka fjaln pr trojant q u quajtn britanik nga Briti
dhe q zbarkuan n Albion n shekullin XI p.l.k. Pra, pushtuesit anglo-Sakson e dinin mir
origjinn e popullit t Britanis n kohn q pushtuan Britanin, dhe i konsideronin ata si t nj
race me veten e tyre. Anglo-Saksont ishin maqedonas, fakt q do t thot se nuk ka dallim
etnik midis ilirve, maqedonve dhe Trojanve. Anglo-Saksont tregojn, gjithashtu, se ata
kan t njjtn kombsi me gott dhe frankt q vrteton se ilirt, thrakt, trojant ishin nj
komb, sepse frankt dhe gott doln nga Iliriku dhe Troja.
18 Teutont jan gjermanik dhe nga ata kan prejardhjen edhe skandinavt. Shpesh me
emrin Teutonike quhen t gjith gjermant. Emri Teuton sht nj emr pellazgo-ilir, dhe del pr
her t par tek Iliada e Homerit kur mbreti i pellazgve t Azi s Vogl quhet Leto Teutamidi.
Teuta ka qen emr ilir, pasi ka pasur nj mbretresh ilire me kt emr q prdoret edhe sot n
botn shqiptare. Teutont kan shum lidhje pr sa i prket emrit t tyre me ilirt dhe trojant.
19 Teutont tregonin se ishin trojan dhe kt e kan thn autor mesjetar, midis t
cilve nj Kronist Frank ka shkruar n shekullin e gjasht nj kronik, e cila sht dhe nj nga
m t vjetrat e frankve, n t ciln thot se "Populli Teutonik i kishte thn kronistit, se ata
kishin t njjtn gjak si romakt dhe q ata kishin emigruar si romakt nga Troja, dhe se
ata kan t njjtn prejardhje nga heronjt e Trojs".
20 Taciti thot pr teutont se jan rac e pastr dhe q pr t'u mos u przier me fiset e
tjera erdhn me anije nga oqeani. Kjo do t thot se dhe pr Tacitin, i cili ishte nj njohs shum
i mir i gjermanve, teutont jan t ardhur, por ai v n dukje se jan t ardhur nga rruga detare,
nga oqeani ndrsa tek kronikat e tjera konsiderohen t ardhur por nprmjet lugins s Danubit.
Pra, burimet tregojn q teutont gjermanik jan t ardhur dhe jo vendas.
21 M 787, historiani i mirnjohur Paulus Diaconus shkroi nj histori pr bishopin e Metz
dhe njri nga t afrmit e arkipeshkopit kishte nj djal me emrin Anchises. Pauli thot se ky
emr sht vendosur n kujtim t babait t Ene Dardanidit q shkoi nga Troja n Itali, dhe duke
iu referuar evidencave t vjetra ai thot se frankt ishin pasardhs t trojanve.Angises kishte
qen nj nga udhheqsit e teutonve pr n Gjermani.
22 Islandezt dhe skandinavt kur flasin pr origjinn e popullit t tyre teutonik, e quajn
at si rac trojane. Kjo tregohet n kronikat mesjetare skandinave t quajtura si Heimskringla dhe
Prosa Edda.
23 R[b]obert Wace me Roman de Rou[/b] si e pam dhe m sipr thot se normant jan
Trojan dhe se ata lan Trojn n flak dhe emigruan n Skandinavi, e cila sht quajtur Dan
pr nder t emrit t lavdishm t Trojs.
24 Galt, Cezari i quante si t t njjts rac me romakt, pra trojan q kishin ardhur n
ato territore pas rnies s Trojs (fratres consanguineique). Ndrsa frankt, q erdhn m pas,
pretendonin se me galt ishin nj fis, se t dy e kishin origjinn e tyre nga Troja, q ishin ndar
n dy grupe dhe u ribashkuan pas 1500 vjetsh. Pra, si romakt dhe frankt i quajn galt
trojan.
25 N librin Historia e Britanis, e Neniut vepr e shekullit VIII, jepet nj e dhn nga autori,
q ai thot se e ka marr nga Bibla e vjetr dhe nga autor t mparshm, n t ciln tregon se
kombi britanik e ka prejardhjen nga njri nga bijt e Nohut, Jafeti dhe nga djali i tij, Jovan. N
Bibl, Zoti e quan Aleksandrin e Madh t Maqedonis si mbret t Jovanit. Maqedonasit jan
quajtur panon, por panont ishin ilir, prandaj dhe anglo-saksont ishin ilir.
26 Autori Panajot Kupitori nga Hydra n veprn e tij "Studime Shqiptare" thot
se "Historiant bizantin t shekujve t XIV, XV, XVI shqiptart i quajn, arvanitas,
alvanus, ilirus, trivallus, skithas, myz, kroat, polanius dhe saramantes".
Kto t dhna jan shum t rndsishme q tregojn se shqiptart nga historiant jan quajtur
me t gjith emrat e fiseve nga ku doli raca gjermanike, q do t thot se ka qen e qart pr
historiant e Bizantit se shqiptart kan qen t nj etnie me t gjitha kto fise, gj q vrtetohet
nga t gjitha burimet historiket.
27 Laibinici thot se, shqiptart jan kelt nga origjina dhe gjuha e tyre sht fis me
gjermanishten dhe frngjishten. Laibnic studioi pak fjal nga shqipja dhe arriti n prfundimin se
shqiptart dhe gjuha e tyre jan t nj race me gjermant.
Si konkluzion, fiset q populluan Evropn e kan origjinn t gjitha nga populli iliro-thrako-trojan
q ishte i s njjts kombsie, fakt q vihet n dukje si nga autort e Antikitetit dhe nga ata t Mesjets s
hershme dhe t mesme. Kto fise populluan Evropn n disa val, t cilat kishin filluar q para Lufts s
Trojs, vazhduan pas Lufts s Trojs dhe vala m e madhe ishte ajo q filloi nga shekujt IV p.l.k. deri n
shekujt V-VI-VII pas ers s re. Kombet gjermane, angleze dhe skandinave jan t nj race me ilirt, pra, me
albant, shqiptart e sotm.

MBRETRIT ILIR-DARDAN-ALBAN T FRANKVE


Frankt doln nga Panonia e ilirve dhe emigruan me n krye djalin e Antenorit, Sunno.
Kta autor i quajn frankt si panon, po ashtu dhe normant, t cilt kishin t njjtin gjysh,
Antenorin. Rethaan Macar n librin e tij "Oude Kronijk van Brabant", n "Codex
Diplomaticus Neerlandicus", seria 2, pjesa 3 (publikuar nga Het Historisch Genootschap te
Utrecht, Holland n 1855), jep t gjith linjn dinastike nga Hektori deri te Karli i Madh i
frankve, q ishte dhe Duka i Brabanteve. Studiuesit e Mesjets jan t nj mendimi q dinastia
mbretrore franceze e ka origjinn nga djali i Hektorit, q quhej Franko. Rethanan Macre jep dhe
linjn e djalit t Hektorit, q qndroi n Sikambri t Panonis ilire. Priami i II, nipi i Hektorit t
dyt, strnipi i Priamit dhe Hektorit t Trojs, sipas tij filloi t qeveris n Panonin Ilire 1063-
1036, dhe themeloi qytetin e Sikambrit, dhe q m von, kur emigrojn, quhen si gjerman. Pas
tij vjen Enea 1063-1036 dhe Priami i III 976-965.


Selvi Brabon 965-916 ishte djali i Priamit t III. Ai pati 6 djem t quajtur Vandal q i dha
emrin fisit t quajtur Gjerman t Vandalve, Polex q i dha emrin Polonis s sotme,Ruso q
shkoi n Rusi q e mori emrin sipas tij, Himu dhe Frixi q shkuan n Frigji dhe Brabon Selvia
mbajti pushtetin e t atit. Pra si e shohim nga kjo e dhn q jep autori dhe fisi iVandalve q
njihen si gjerman, ashtu si dhe frankt dhe normant q njihen po ashtu si gjerman kan
dal nga fisi ilir i panonve.


Hektori III 881-847 n vitet q ai qeveriste vendin e tij, gjasht heronj sikambrian, pra
panont emigruan pr n Francn e sotme me 4000 veta. Ata ndrtuan nj qytet q pr nder t
djalit t Priamit t quajtur Pari e quajtn Paris. Autori jep me radh mbretrit n Panoni dhe thot
se djali i Hektor Brabonit 732-700, i quajtur Demfon martohet me vajzn e mbretit Anku Marku
t Italis, me t ciln pati Tarkuinin, i cili u b mbret. N historin e Italis ka nj Demrat, q
martohet me vajzn e Anku Markut, por burimet thon se ai ishte nga Korinthi. N fakt Panonia
e poshtme ka qen shtrir deri n jug t Maqedonis antike dhe kshtu q nuk prjashtohet
mundsia q Demrati apo Demfoni t jet nga Panonia ilire. Nj nga prijsit e Sikambrit n
Panoni quhej Pylime (552-522) q pati tre djem; Priamin, Arkadhin dhe Makedon, nga i cili
rrjedh dhe emri Maqedoni. N fakt Maqedonia sht quajtur Panoni nga Homeri kshtu q autori
mendoj se mund t ket t drejt kur thot se emri Maqedoni ia dhan panont pasi t thuash
Panoni dhe Maqedoni sht e njjta gj.
N kronikn "Chronicle of Hunibald" jepet emigrimi i pasardhsve t Antenorit nga Iliria pr
n Franc. Trojant kishin qndruar n Paioni, e cila quhej edhe vet trojane, n fund t shekullit
V p.l.k. filluan t emigrojn drejt perndimit. Ky sht edhe grupi m i madh dhe m i
rndsishm q krijoi edhe kombin francez. Antenori dhe pasardhsit e tij njihen edhe si etr t
Frankve, Normanve dhe Vandalve. Suno dhe Markomiri ishin pasardhs t Antenorit q u
vendosn n Franc n 439 p.l.k. Ata ishin kshilluar me nj prift, i cili iu kishte thn t shkonin
n perndim, ku kishte shkuar Briti i Britonve dhe q profecia i premtonte fitoren mbi galt dhe
romakt.
M 439 p.l.k. ata lan Danubin dhe lvizn pr n perndim, ku u vendosn n lumin Ren
me rreth 0.5 milion njerz, prve skllevrve, pra, nj numr i madh njerzish q do formonin nj
komb t madh.


Markomiri 444-416
...........................
Dioklea 341-302
..........................
Besani i Madh 288-252
.......................................
Meradaku 125-97.
..................................
Anthari 76-41
........................

Mbretria e frankve
Franku 41-13
.........................
Rathheri 66-87
........................
Rishmir 87-111
........................
Odomar 111-125
...........................
Markomir IV 125-146
.....................................
Faraberti 163-183
...............................
Hilderik 211-251
............................
Clodomir V 317-335
.................................
Richimir II 335-348
............................
Teodomir 348-358
............................
Clodi V 358-376
..........................
Marcomirus V 376-391
..................................
Dagobert II 391-396
...............................
Pharamund 396-417
.................................
Clodi VI 424-444
.............................
Meroveus 444-456
..............................
Hilderik II 456-459
..............................
Clodove or Klovis 481-511
........................................

Dukdomi i Frankonis Lindore
Genebaldi I 322-352
.................................
Klodi II 487-503
........................
Mbretrit e Brabantit (Austrazis)
...........................
Mbretria e Frizis (Vendet e Ulta) 321 p.k.-775 ers s re.
.........................
Dinastia e Habsburgve
...............................
Dinastia maqedonase

far e lidh Maqedonin me ilirt?


Maqedonasit ishin pellazgo-ilir. N burimet antike ata dalin her si ilir, si maqedonas, si
epriot, si pellazg dhe her si Trojan.

Maqedont jan quajtur si paion nga autort antik, por paiont jan nj fis ilir, q ka
banuar territoret e Maqedonis dhe m gjer, q nga koha e Homerit, Herodotit, madje
edhe n kohn kur mbretria Maqedonase ishte e fort, nj pjes e saj quhej Paioni.
1 Homeri tek [b]Iliada n bisedn q zhvillohet midis Akilit dhe Pelagonit, udhheqsit t
Paionve, n Luftn e Trojs, i v n goj t Pelagonit kto fjal pr origjinn e tij:
"Jam nga Paionia pjellore dhe e largt
burrave pajon heshtgjat u prij...
fisi im vjen prej Aksit me rrjedh t gjer".[/b]

Lumi Aks sht lumi Vardar i sotm, q derdhet n gjirin e Selanikut dhe q sht n zemr t
Maqedonis antike t Filipit dhe Aleksandrit t madh. Pra, sipas Homerit paiont jan
maqedonas, por paiont jan ilir, ather edhe Maqedonasit jan ilir.
2 Straboni te Gjeografia thot po t njjtn gj si Homeri: "Paiont n viset rreth lumit Aks
t quajtur pr kt Amfaksit". Pra edhe Straboni i quan maqedonasit, Paion.
3 Herodoti te libri Historia prforcon t njjtn gj q ka thn Homeri, por i shtrin m n
lindje "Paiont q banonin rreth Strymoni". Edhe pr Herodotin tokat ku banonte popullsia e
Maqedonis quheshin, Paioni, pasi lmi Strymoni derdhet m n lindje t lumit Vardar, pra
derdhen n truallin etnik t Maqedonis.
4 Apiani i quan paiont dhe panont si i njjti fis kur thot se "Paiont jan nj fis i madh
pran Istrit dhe shtrihen pr s gjati q nga Japodt deri te Dardant. Prej helenve ata
quhen Paion, kurse prej romakve quhen Panon, t cilt prfshihen n Iliri". Pra, Panont
dhe Paiont jan i njjti fis dhe kan pasur nj shtrirje t gjer.
5 Straboni i quan t njjt nga ana etnike si Maqedonasit dhe Epirott kur thot se: "Edhe
gjith fiset deri n Korkyr disa i quajn Maqedoni, pr arsye si thon se banort e ktyre
krahinave prdorin edhe t qethurin edhe t folmen edhe mantelin edhe gjrat e tjera n
mnyr t ngjashme". Kjo e dhn e Strabonit dshmon se maqedont dhe epirott kan pasur
t njjtin etnicitet.
6 Justini thot se "Maqedonia m par quhej e Emathia populli quhej pellazg e krahina
Botia". Pellazg jan quajtur dhe epirott q do t thot se maqedonasit dhe epirott ishin nj
komb dhe sot meq epirott jan popullsi etnike shqiptare ather dhe maqedonasit ishin
pellazgo-ilor me nj fjal shqiptar.
7 "Paionia thon se shtrihej deri n Pelagoni dhe Pieri, Pelagonia m par quhej Oresti.
Sikurse m par edhe tani duket se paiont zn nj pjes t madhe t Maqedonis s
sotme". Orestt jan paion, por ata jan njohur edhe si fis Maqedonas, edhe si fis epirot, ka do
t thot edhe njher se epirott, maqedon dhe ilirt kan qen fise t s njjts etni.
8 Po te Straboni "Maqedonia kufizohet nga Perndimi me bregdetin e Adrias dhe nga
Lindja me vijn paralele me kt, e cila kalon nprmjet derdhjes s lumit
Hebrit" (Maric). Straboni quan Maqedoni nj pjes t territoreve t mbretris ilire.
8 Gjeografi tjetr, "Ptolemeu, territoret e Maqedonis i vendos nga Durrsi, duke
mbaruar n jug me Amantt". Pas Amantve vendos fiset epirote. Ai quan Maqedoni truallin
historik t shtetit Ilir. Pra, t dy gjeograft m t mdhenj t Antikitetit, quajn territoret e Iliris
si Maqedonase. Si shihet koncepti Maqedoni prfshin tokat ilire t Adriatikut, q do t thot se
Maqedonia ka qen nj entitet politiko-shtetror, ashtu si mbretria ilire, epirote, por q ka qen
e s njjts etnie me to. Dardant nuk bnin pjes n mbretrin ilire, kishin nj mbretri m
vete, por ata quheshin ilir, kshtu edhe maqedonasit, kishin shtetin e tyre bashkim fisesh ilire,
epirote, thrake fise t cilat ishin t nj kombi.
9 Nj pjes e ushtris s Aleksandrit t Madh rreth 6000-10000 ikn nga ushtria pasi
Aleksandri, n gjaknxehtsi e sipr, vret t birin e dados s tij Lanika Mila. Aleksandri u b aq
shum pishman, saq donte t vriste dhe veten, por nuk e la garda q e ruante. Kta ushtar iliro-
maqedonas q ikn nga ushtria e tij vendosen n nj vend midis Afganistanit dhe Pakistanit t
sotm.
Para disa vjetsh skenaristi James Hilton xhiroi dokumentarin Horizonte t Humbura, ku
tregohej se banort e atij vendi ishin t gjat, t bardh me flok gshtenj. Ultsira ku jetojn
quhet Hundza, q n shqip sht hunda. Kjo ka marr kt emr ndoshta ngaq fusha ku
jetojn mbyllet me nj hund midis dy maleve q e rrethojn. Nj tjetr vend moalor
quhet Balta, q si n shqip moali sht balt. Gjuha q flasin sht e ndryshme nga ajo vendase
dhe quhet Burrusheski, pra gjuh burrash, po n shqip. Ata han mish derri dhe pin ver, edhe
pse jan mysliman ekzaktsisht si bjn nj pjes e shqiptarve mysliman sot. Atje ndodhet
nj kala q quhet Qala e Aleksandrit, pra n shqip fjala qala sht kala.
10 Feverial citon Puarson dhe Coyx n "Saktsimin e Historis s lasht" kur thon
se "Maqedonia ia detyron origjinn e saj nj kolonie pellazgsh t dbuar nga Histioktida
prej Kadasmve rreth 1302 p.l.k. Ata u vendosn n Pind me emrin Maqedonas dhe u
shtrin deri n Emathia". Kuint-Kyras dhe Plutarku shohin se midis Greqishtes e
Maqedonishtes ekziston nj ndryshim i thell, saq duke kuptuar njrn prej ktyre
gjuhve, nuk mund t kuptosh tjetrn" "Maqedonasit nuk flisnin greqishst dhe pr t'u
amrr vesh ishte e nevojshme nj prkthyes".
11 Herodoti thot se Aleksandrit, t birit t Amynts, nuk iu lejua t merrte pjes n Lojra
Olimpike, sepse nuk ishte grek.
12 Se far i lidhte maqedont me grekt e tregon qart Demosteni, i cili thot pr mbretin e
Maqedonis Filipin e II, t atin e Aleksandrit t Madh, kshtu: "Jo vetm q nuk je grek dhe
nuk ke asnj lidhje me grekt, nuk je as edhe nj barbar nga ndonj vend q mund t
quhet me nder, por je nj zuzar shtyps nga Maqedonia, q dikur nuk ishte kurr n
gjendje pr t bler nj skllav t sakt".
Fjalt e Demostenit e vulosin origjinn jo greke t Maqedonasve dhe tregojn origjinn e tij
barbare, q do t thot i huaj. Territoret e Maqedonis i kan banuar me shekuj iliro-shqiptart
ashtu si i banojn edhe sot. Vet ekzistenca e shqiptarve n kto territore q n mnyr absolute
sht kombi m etnik i Evrops tregon qart se shqiptart i kan banuar ato territore q prej
mijra vjetsh, koh para Filipit dhe Aleksandrit.
Mbreti i par i Maqedonis sipas burimeve historike sht Pelagoni, i cili mori pjes n Luftn e
Trojs si aleat i trojanve. Dinastia maqedonase e ka fillesn me Keraunin n shekulin e nnt
para ers s re. N shekullin e shtat ka t dhna pr nj mbret i quajtur Trimi. Pas tij qeverisn
Perdika, Argoja, Filipi, Aeropi, Alketa.
Amynta 540-498 Me t cilin fillon historia e Maqedonis, sepse ai ishte i pari mbret q lidhi
marrveshje me shtetet fqinje. N kt koh Maqedonia ishte ende nj shtet i dobt dhe vasale e
Darit t Persis, ashtu si dhe Thraka dhe nj pjes e ilirve t Lindjes.
Aleksandri I 498-454
Ai nuk ishte shum miqsor me perst, por sidoqoft i shrbeu Persis n kohn q ajo po
pushtonte Greqin. Nn Aleksandrin e par Maqedonia fitoi pavarsin nga Persia. Ai shprehu
dshirn q t merrte pjes n Lojrat Olimpike t grekve, por u fefuzua, sepse ishte barbar,
pra, i huaj jo grek, pasi ato lojra ishin vetm pr ata q ishin grek.
Perdika II 454-413
Ishte djali i Aleksandrit dhe qeverisi Maqedonin n nj koh shum t vshtir kur fiset e saj
ishin br autonome nga shteti qendror dhe n nj koh kur shtetet greke kishin hyr n nj luft
t gjat me njri tjetrin, gj q ndikoi n t gjitha vendet fqinje, q nga Italia deri n Azi t
Vogl. N politikn e jashtme sht treguar diplomat, sepse her lidhej me Spartn dhe her me
Athinn, sipas interesave t shtetit t tij, gj q solli prfitim prej Maqedonin. Ai e shfrytzoi
luftn civile t grekve pr t forcuar shtetin e tij.
Arkelau 413-399. Ishte djali i Perdiks me nj grua jasht martess. Pr t siguruar pushtetin,
zhduku t gjith njerzit e afrt q i kishte rival. Arriti t prfitoi shuma parash duke ndrtuar
anije, t cilat ia shiti me mime t larta AThins, q n kt koh luftonte ende kundr Sparts.
Ai ndrtoi rrugt e Maqedonis dhe organizoi ushtrin dhe kalorsin. Arkelau vendosi
kryeqytetin e Maqedonis n Pela, q sht nj emr q i prgjigjet n shqipen e sotme fjals
Pela, femrs s kalit. N Maqedoni ka pasur shum qytete me emrin Pela, si Pelion, pasi
Maqedonasit ishin shum t dhn pas rritjes s kuajve. Ai e shndrroi qendrn shpirtrore fetare
t Maqedonasve, Dionin, n nj qendr t rndsishme. Ai u vra nga nj shrbtor i pallatit
ndrsa po gjuante n pyll dhe ndoshta ka qen nj plan i prgatitur m prpara pr ta eleminuar
fizikisht. Tuqididi thot se Arkelau ka br pr Maqedonin m tepr sesa bn t gjith
mbretrit prpara tij. Pas vdekjes s Arkelaut, fillon nj gar e madhe pr pushtet dhe disa
mbretr hipin e rrzohen nga pushteti, deri n 392 vjen Amynta.
Amynta III 392-370. Erdhi n pushtet pas 10 vjet trazirash dhe vrasjesh, q vazhduan pas
vrasjes s Arkelaut II. Ai luftoi me ilirt q e dbuan nga pushteti n Maqedoni, por q m von
u arrit nj marrveshje paqeje, q u firmos me martesn e tij me Euridikn, princeshn lynkeste
t ilirve, q n at koh shtrihej n territoret ku sot banojn shqiptart n Maqedoni n pjesn
perndimore t saj. Euridika pati tre djem dhe nj nga ata ishte Filipi II, babai i Aleksandrit t
Madh. Pra, pasardhs t gjyshes s Aleksandrit t Madh, jan shqiptart q banojn sot n ato
territore ku kan banuar paraardhsit e tyre prej mijra vjetsh. Shqiptarve u takon flamuri me
diellin simbolin e Ilirve, t mbajtur nga gjyshi i tyre Aleksandr, si edhe emri, Maqedoni.
Aleksandr II 370-368. Ishte djali i Amynts dhe Euridiks s Lynkeste. Ai u fut n nj sr
luftrash dhe aleancash pr t mbrojtur pushtetin e tij, megjithat nuk arriti t qeveris, sepse u vra
nga kundrshtari i tij politik brenda pallatit, burri i motrs, Ptolemeu.
Ptoleme 368-365. Ishte dhndr i Amynts dhe Euridiks, sepse kishte marr vajzn e tyre pr
grua. Aleksandri II ishte djali i madh i Amynts dhe pas vdekjes s tij pushteti i kaloi djalit t
dyt Perdika III dhe regjenca i kaloi Ptolemenut.
Perdika III 365-359. Perdika vrau Ptolemeun q mbante realisht pushtetin n Maqedoni dhe
siguroi fronin q i takonte. Perdika u vra n luft kundr mbretit t ilirve Bardhylit dhe froni i
kaloi djalit t tij t vogl, Amynta IV me regjent Filipin II q m von e mori vet pushtetin n
dor, sepse Maqedonia krcnohej t zhdukej si shtet nga fqinjt e saj.
Filipi II i Maqedonis 382-334 p.l.k.
Filipi ishte mbret i Maqedonis gjat viteve 356-334 p.l.k.. Ai lindi n vitin 382 p.l.k. nga nj
baba maqedon dhe nj nn ilire nga Lynkestia e quajtur Euridike. Nga martesa me Amynten II,
ajo lindi 3 djem dhe nj vajz". Euridike ishte vajza e princit t lynkestve, mbesa e mbretit ilir,
gruaja e Amynts s dyt mbretit t Maqedonis, nna e Filipit II dhe gjyshja e Aleksandrit t
Madh.
Me vdekjen e t shoqit t saj, ajo s bashku me dhndrin Ptoleme, morn realisht pushtetin n
dor n Maqedoni dhe Filipin e drgoi peng n Iliri tek Lynkestt, pr t garantuar marrveshjen
e paqes midis Lynkestis dhe Maqedonis, e vendosur q me martesn e princeshs Euridike me
Amyntn. Pas Iliris Filipi drgohet peng n Teb.
Situata do t ndryshoj m von, pasi trashgimtari i fronit maqedonas, Perdika vritet n luft me
ilirt, dhe froni maqedonas i jepet t birit t tij, Amynta, me regjent Filipin q kthehet n
Maqedoni. N vend plas kontradikta pr marrjen e pushtetit ndaj dhe Filipit iu dha kurora e
mbretit t Maqedonis.
Kshtu n 359 p.l.k. Filipi, hipi n fronin mbretror kur ishte 23 vje.


Jeta e Filipit II
Filipi gjat viteve t adoleshencs kishte qndruar peng n Lynkesti dhe Teb nga ku mori
shum njohuri t artit luftarak. Ai ishte nj burr tipik maqedonas, t cilit i plqente t pinte, por
edhe punonte shum.
theopompi thot se "shtja e jets q Filipi kuptonte m pak ishte velra e paras" kt zakon e
trashgoi dhe i biri i tij Aleksandri i Madh, i cili pasuroi t gjith ata q e ndoqn nga mbas duke
mos mbajtur asgj pr vete. Ai i kishte shum pr zemr grat dhe binte n dashuri nga shkonte
rrugs duke ln shum fmij t ligjshm, dhe t paligjshm.
Gruaja e par e tij e ligjshme ishte ilirja Audata, me t ciln pati nj vajz, Kynn. Por m von
gjrat do t ndryshonin pasi n ishullin e Samotraks ai njohu nj grua t bukur, princeshn
epirote Olimpian, e cila me emrin e saj origjinal sht quajtur Mirtal. Ishte e bija e mbretit
Neoptolem I.
Si thot Vajgal, vizita e Filipit n Samotrak pati rndsi pr historin botrore se aty pa gruan
me t ciln u martua, dhe q u b nna e Aleksandrit t Madh. Olimpia ishte nj bionde e bukur
me flok me onde t mdha. Ajo merrej me zbutje gjarprinjsh, ishte shum fetare, ambicioze
dhe xheloze.
Marrdhniet mes Filipit e saj nuk ishin t mira, pasi ajo pretendonte se Aleksandrin nuk e kishte
me t, por me Amonin, perndin m t lart. Kjo e trbonte Filipin, sepse ajo me Amonin, q
ishte nj gjarpr i pshtir, rrinte n shumicn e kohs, madje dhe flinte, fakt q do t'i jepte fund
dashuris s tij pr t. Mohimi i atsis s padiskutueshme t Aleksandrit, e xhelozonte pa mas
Filipin, i cili urrente nprkn Amon, q i kishte rrmbyer dashurin e gruas, dhe atsin e t
birit.
N fakt Olimpia si nn e si besimtare e ndiente se nuk kishte lindur nj mashkull dosido, por
Aleksandrin, nj nga burrat m t mdhenj t njerzimit, nj burr biblik.


Jeta politiko-ushtarake e Filipit t II
Qllimi krysor i Filipit ishte zgjerimi i Maqedonis, prandaj ai filloi t forcoj ushtrin, duke
formuar kalorsin me 600 ushtar, ndrsa kmbsoria ishte e pajisur me falanga prej 7 metrash
dhe nj shpat t shkurtr, prkrenare dhe mburojn.
Fushatn kundr lynkesteve
Filipi fushatat e tij ushtarake n fillim i drejtoi kundr lynkestve, fisit t s ms, sepse nuk
mund t vazhdonte t varej nga ata, ndrkoh q pretendonte t zgjeronte territoret e shtetit t tij
dhe pr kt duhet t kishte prapavijn e sigurt. Lynkestt q nga viti 423 p.l.k. kishin dominuar
me politikn e forcn e tyre ushtarake n Maqedoni, por Filipi i detyroi q mos kishin m at rol,
sepse i mundi.
Dbimi i kolonive greke nga territori maqedonas
Pas ksaj ai pushtoi dhe dboi t gjitha kolonit greke n gjirin e Selanikut, pasi i shihte si
shkaktare t rrnimit t ekonomis vendase. N luft pr marrjen e kolonis greke t Methans ai
humbi dhe njrin sy pasi u godit nga nj grek me emrin Aster. Ai filloi t pres monedha ari, t
cilt u prhapn kudo n botn tregtare, sepse futi n dor disa miniera ari n vendet q pushtoi.
Pushtimi i Paionis, Thrakis dhe Skithis
M von zgjeroi territoret n Paioni, Thraki, Skithi, dhe n kto territore zhduku 200 koloni
greke, duke e uar kufirin n Helespont, ku sot ndodhen ngushticat e Dardaneleve e Bosforit,
ndrsa n veri deri n Danub.
Pushtimi i Greqis nga Filipi II
Fitoret kundr grekve i festonte me komedi greke, pasi atij i plqente t qeshte e pinte gjith
ditn. "Athins i drgonte fjal se kishte dashur q t spastronte brigjet e atdheut t tij prej
kolonizatorve t huaj, t cilt nuk kishin asnj t drejt mbi tokn maqedonase". Pasi dboi t
gjith kolont grek kudo n tokat e pushtuara prej tij, krkonte marrdhnie t mira me grekt,
pasi tani donte t'i pushtonte dhe vet ata.
N botn greke kt synim t Filipit ishin t pakt ata q e kuptonin, dhe njri prej tyre ishte
Demosteni, i cili njihet n histori pr Filipiket, t cilat ishin fjalimet publike kundr barbarit
Filip, q krcnonte interesat e bots greke. Madje Demosteni mburrej se kur t shkonte n
Maqedoni do e vinte Filipin me shpatulla pas murit, por n realitet kur shkoi s'tha asnj fjal,
pasi nga natyra ishte shum frikacak, ligjronte kundr Filipit, por kur ishte larg.
Ai priste shkakun t pushtonte Greqin e cila ishte e pasur, dhe preteksti erdhi kur n Pele,
kryeqytetin maqedonas, vjen nj lajmtar nga Delfi, i cili i krkon ndihm Filipit pr ndshkimin
e malsis s Amfisas, pas ata kishin grabitur tempullin e Delfit. Kshtu, asti i ndrruar pr t
pushtuar Greqin erdhi nga vet grekt, ai mori t birin Aleksandrin dhe u nis. Teba, mikja e tij
ishte br me Athinn, t ciln e kishte ngritur n kmb Demosteni. Kshtu filloi nj luft
maqedono-greke, ku Sparta e Arkadhia qndruan asnjanse.
Pasi pushtoi Amfisasin ai i propozoi Athins dhe Tebs paqe, por ato nuk deshn. Ather n
frontin kundr tebanve vendosi t birin Aleksandr, i cili kishte prball etn e shenjt tebane,
t ciln e asgjesoi komplet dhe i shkoi n ndihm t atit kundr Athinasve. Athinasit morn
arratin s bashku me Demostenin, i cili me filipiket e tij i kishte uar n luft.
Filipi ishte burr i madh, ai nuk u tregua ashpr me t humburit, disa athinas t shquar i uli pr t
ngrn n tavolin me t pas fitores dhe lshoi robrit e lufts, por nuk u soll kshtu me tebant,
pasi ata e kishin ngrn n bes se nga miq t tij ishin br armiq, duke u bashkuar me Athinn.
Kshtu ai pushtoi tr botn greke, prve Sparts. Tani e kishte t leht t prdorte grekt si t
donte pr qllimet e tij, duke i vrar n sedr ai u kujtoi perst, armiqt e tyre, por q n fakt
ishin m tepr t Filipit, se sa t grekve, t cilt putheshin e prqafoheshin me perst prapa
krahve t maqedonasve.
Megjithat ai arriti t'i detyronte grekt q t merrnin pjes n luft kundr persve dhe pr kt
n vitin 337 p.l.k. u mblodh Kuvendi i Korinthit, n t cilin ai u b komandant i ushtris greke.
Kshtu Filipi me luft e me zgjuarsi arriti t vendos nn sundimin e tij botn greke q ishte e
pasur dhe ta prdor at si mash pr qllimet e veta.
Bashkimi q i bri Filipi me forc bots Greke, ishte n t mirn e Grekve, t cilt pr shkak t
xhelozis e ambicies s tyre kishin pataksur botn e kohs, sepse i kishin lar n gjak territoret
greke, n luft me njri-tjetrin.
Ajo q ndrpreu fushatn e Filipit kundr persve ishte rnia n dashuri me nj grua tjetr q
quhej Kleopatra, e cila donte t bhej mbretresh, ambicje q do t'i hante kokn asaj dhe Filipit.
Dashnorja e re e Filipit pretendonte t mnjanonte mbretreshn e Maqedonis, Olimpian. N
fakt ajo nuk i kishte br hesapet mir pasi nuk kishte grua t matej me Olimpian, madje dhe as
edhe vet Filipi nuk merrej dot me t. Ajo e akuzoi Olimpian se Aleksandrin nuk e kishte me
Amonin, por me nj burr tjetr t vdekshm dhe se ia kishte dredhur Filipit, por q n fakt nuk
diskutohej q Aleksandri ishte i biri i Filipit, sepse Olimpia nuk njihej si imorale.
Meq Aleksandri s'ishte i Filipit dhe as i Zotit m t lart, Amonit, ajo pretendonte t lindte
trashgimtarin e fronit. Filipi aq sa i fort ishte n fushn e betejs, aq i dobt bhej me grat,
sepse dashurohej marrzisht prapa tyre, kshtu ai ndau Olimpian dhe u martua me Kleopatrn.
Por gjat dasms ndodhi nj incident pasi nj i afrm i nuses s re, uroi q s shpejti t lind
trashgimtari i fronit. Ather Aleksandri, q ishte detyruar nga Filipi t merrte pjes n dasm,
prmbysi tavolinn e tha "Pse kopil jam un!"
Filipi ngriti shpatn t qllonte t birin, por rrshqiti e ra. Pas ksaj Aleksandri iku te fisi ilir i
gjyshes n Lykesti pr nj vit dhe Olimpia n Epir te familja e saj. Filipi sulmoi Lynkestet, pr t
mar me forc t birin por s'i mundi dot dhe nuk arriti t marr Aleksandrin nga fisi i gjyshes, ku
qe strehuar. N betejn me Lynkestt, Filipi pr pak humbi jetn. Pas nj viti ai krkoi t pajtohej
me Aleksandrin, por ky i fundit vuri kusht q e ma t kthehej n Maqedoni e t respektohej,
kusht q Filipi e pranoi. Pr t forcuar miqsin me fisin e Olimpias, ai i dha mbretrit t Epirit,
vllait t saj, t bijn pr grua t quajtur Kleopatra. N dasmn e s bijs s tij Kleopatra me
mbretin e Epirit, grekt, perst dhe Olimpia ngritn nj komplot. Ata nxitn nj ushtar t tij, i cili
e vrau Filipin me thik n zemr. Pas ksaj Olimpia vret nusen e re t Filipit s bashku me
fmijn e saj, dhe pr kt krim Aleksandri e qortoi ashpr. N fronin maqedonas hipn
Aleksandri i Madh.
Filipi mbetet i famshm n histori se e bri Maqedonin nga nj mbretri t vogl malsore
vasale t nj fisi ilir t Lynkestve, n nj mbretri t madhe, nga Danubi n Egje duke pushtuar
edhe Greqin. Ai ngriti nj ushtri moderne pr kohn pa t ciln Aleksandri nuk do t kishte
pushtuar dot pjesn m t madhe t bots s athershme n nj koh rekord. Filipi ka nj pjes t
merits n veprn q realizoi Aleksandri.

Aleksandri i Madh i Maqedonis 356-323 p.l.k.


Aleksandri i Maqedonis padyshim sht burri dhe strategu ushtarak m i madh q ka
njohur njerzimi deri m sot. Sot pr t fituar t drejtn e pasardhsit t tij, jan futur n gar
shum kombe, t cilat nuk kan t bjn fare me Aleksandrin dhe Maqedonin antike. Cila sht
e vrteta? Cils etnie i prket ai?


Etniciteti i Aleksanrit t Madh t Maqedonis
1 Emri i vrtet mbretror i Aleksandrit t Maqedonis sht Mirjamun
Aleksandr (Alexander's royal name Meryamun Setepenra Alexandro) Kt emr e ka vendosur
n nj mbishkrim n Egjipt ku thuhet nj citim dhe n fund vendoset emri i tij "Horus, the strong
ruler, he ho seizes the lands of the foreigners, beloved of Amun and the chosen one of Rameryamun
setepenra Aleksandros". Emri i Aleksandrit, Mir-jam-un do t thot nga shqipja Mir-jam-un,
jam mir un. Pra, Aleksandri e ka emrin shqip t pastr.
2 Babai i tij ishte Filipi II i Maqedonis, i cili ishte gjysm Maqedon dhe gjysm nga fisi ilir i
Lynkestve t cilt banonin rreth liqenit t Ohrit dhe kishin kryeqytet Manastirin e sotm.
3 E ma e tij ishte Mirtali ose Olimpia, princesha e Epirit, i cili n antikitet sht quajtur nga
autort antik grek si popull "barbar" q ka kuptimin jo-grek, pra q nuk ka t njjtn gjuh dhe
zakone me grekt dhe jan t shumt autort q i kan quajtur me emrin pellazg. Epiri
historikisht sht banuar ashtu si banohet edhe sot n pjesn m t madhe t tij nga rraca
shqiptare.
4 N t gjitha t dhnat e autorve antik, Maqedonia asnjher s'sht quajtur nga grekt si
greke, por si barbare, pra jogreke. Autori Pompe Trogu q ka shkruar nj vepr t plot pr
Maqedonin, e cila ka ardhur prmes Justinit, shprehet "Populli quhej pellazg, kurse krahina
Beotia".
Straboni i quan me gjuh dhe zakone t njjta si maqedonasit dhe epirott pellazg. Maqedonasit
jan quajtur si paion, por paiont ishin ilir q tregon se edhe maqedont ishin ilir. Maqedonasit
kishin nj gjuh t tyre q ndryshonte nga gjuha greke. Ka fakte t forta q ata flisnin me
prkthyes dhe se Aleksandri, ushtris s vet i fliste maqedonisht dhe grekve, greqisht, t ciln
nuk e zotronte mir. Kur ka fakte q maqedonasit flisnin nj gjuh t ndryshme nga grekt
ather si ishin grek kur nuk flisnin asnj dialekt greke. Nse ishte grek pse duhet q Aleksandri
t msonte greqisht?
Q ktu del se Aleksandri ishte 100 prqind ilir. Them 100 prqind sepse nga e ma ishte epirot
nga i ati 50 prqind ilir e 50 prqind maqedonas, por si e pam maqedonasit ishin pellazgo-
ilir, ather n dejet e tij rridhte 100 prqind gjak pellazgo-ilir, pra shqiptar.
Historia duhet t thot t vrtetn dhe t'u jap shqiptarve meritat q ata kan n lindjen dhe
rritjen e burrave t mdhenj si Aleksandri. Grekt apo sllavt mund t pretendojn Aleksandrin
vetm nse plotsojn nj kusht, nse n dejet e tyre rrjedh gjak iliro-shqiptar. Kur t vrtetojn
prqindjen e gjakut iliro-shqiptar n dejet e tyre, ather mund t pretendojn se n raport me
prqindjen e gjakut shqiptar q kan, sht edhe prqindja q u prket Aleksandri.

Kush sht Aleksandri i Madh? Cila sht jeta dhe vepra e tij?


Aleksandri lindi n nj dit vjeshte me stuhi n tetor t vitit 356 p.l.k. n pallatin mbretror t
Maqedonis, ndrsa sipas gojdhnave t popullit shqiptar ka lindur n Emathia dhe pasi u b nj
vje, Mirtali e on n Pela. Disa thon se Emathia mund t jet Mat i sotm, por kjo mund t
vrtetohet vetm nga t dhnat arkeologjike n t ardhmen. Mirtali nna e tij nj nat para
martese thuhet se kishte par n ndrr se nj rrufe shkrepi mbi trupin e saj, ndrsa Filipi pa n
ndrr nj nat pas martese sikur vulosi me unazn e tij me kok luani trupin e Olimpias. Pra,
nga ndrrat q pan t dy prindrti e tij, ishte shkruar se do lindte nj njeri i madh.
Profecia e Bibls pr Aleksandrin
Po t shikosh me vmendje Bibln te profecia e Danielit, lajmrohet q n shek. e 7 p.l.k. lindja e
Aleksandrit. Kshtu te profecia e Danielit te "Vegimi i dashit dhe Cjapit" thuhet:"Pash nj
dash q godiste kundrejt perndimit, drejt veriut dhe drejt jugut. Asnj kafsh nuk mund t'i
rezistonte, askush nuk mund t lirohej nga pushteti i tij, kshtu ai bri at q deshi, dhe u b i
madh ndrsa kisha parasysh kt, ja ku po vinte nga perndimi nj cjap q prshkonte tr
siprfaqen e dheut pa prekur tokn. Cjapi kishte nj bri t madh midis syve t vet. E pash q i
afrohet, dhe t zmrohet kundr tij pastaj i ra me bri dashit dhe coptoi dy brirt e tij ndrsa
dashi nuk kishte fuqi pr t'i rezistuar kshtu e hodhi pr tok dhe askush nuk mund ta liroi
dashin nga pushteti i tij. Cjapi u b shum i madh, por kur u b i fuqishm biriri i tij i madh u
thye, n vend t tij doln katr brir t mdhenj q drejtoheshin n t katr erat e qiellit".
Po te Danieli shpjegohet "Dashi me dy brir q ti ke par, prfaqson mbretin e Medis dhe
Persis. Cjapi leshtor sht mbreti i par i Javanit dhe briri i madh q ishte mes syve t tij,
sht mbreti i par. Briri i thyer dhe katr brirt q doln n vend t tij jan katr
mbretrit q do t dalin nga ky komb, por jo me t njjtn fuqi t tij"Dashi ishte mbreti i
Medis e Persis, t cilt n shekullin e 6 e 5 p.l.k. arritn t vendosin nn vasalitetin e tyre
Maqedonin e Thrakn, por duhet theksuar ve Greqis.
Ndrsa cjapi me nj brir sht Aleksandri i Madh, i cili mundi mbretin e Persis, Darin III q na
paraqitet me simbolin e dashit. Ky cjap pushtoi Persin e territore t tjera shum shpejt, prreth
10 vjet, ashtu si thuhet aty ku cjapi "prshkonte dheun pa prekur Tokn", ashtu si e realizoi
Aleksandri.
Briri i thyer n katr pjes n drejtimet e ers ishte ndarja e mbretris s Aleksandrit nga
gjeneralt e tij t nj kombsie me t ashtu si u nda n t vrtet ndrmjet gjeneralve t tij
Ptolemeut, Lisimakut, Antipatrit, dhe Selekut.
Danieli e jep t njjtn profeci te "Konflikte t ashpra deri n kohn e mbarimit" ku thot
"Ather do t dal nj mbret i fuqishm q do t sundoj mbi nj perandori t madhe dhe do t
bj far t doj. Por kur t jet formuar mbretria e tij do t coptohet e do t ndahet n drejtim
t katr errave t qiellit, por jo midis trashgimtarve t tij dhe as me po at forc me t ciln ai
mbretonte, sepse mbretria e tij do t rrnjoset do t'u kaloj t tjerve dhe jo
trashgimtarve" Mbretria e tij u ndaj midis katr gjeneralve, por t s njjts kombsi me t,
dhe jo midis trashgimtarve t tij, ashtu si ndodhi n realitet, sepse djemt e tij nuk trashguan
asgj.
Dhe sa pr sqarim me emrin Jovan, Zoti n Bibl ka quajtur nipin e Nohut t birit t
Jafetit q mitologjia thot se pellazgt e mbajn si gjyshin e tyre. Duke qen se Aleksandrin
n Bibl e quan bir t Jovanit, ather me kt emr kuptohet popullsia pellazge e Maqedonis e
rrethinat gj q vrteton se kjo popullsi sht aq e vjetr, sa thon dhe grekt e lasht, t cilt
thon se me par ka dal pellazgu n tok, se sa hna. Pra, dhe para Zotit, Aleksandri s'ka t bj
me kombsi tjetr, ve asaj m t vjetr evropiane q sht quajtur pellazge q nuk sht e
ardhur por vendase.
Zoti bn fjal pr nj mbret, populli i t cilit ka aty q nga koha e Nohut, dhe s'sht i ardhur si
jan disa kombe q sot pretendojn se jan pasardhs t Aleksandrit.
Zoti t birin e Jovanit, pra Aleksandrin, n Bibl e quan cjap, edhe Pirroja dhe Sknderbeu n
kapelet e tyre vun kokn e dhis sht kjo rastsi apo ata e kan njohur Shkrimet e Shenjta ku
flitet pr t. Kjo sht nj tem interesante, q meriton t diskutohet m thell. Nj tjetr simbol
q ka pasur Aleksandri, ka qen shqiponja, t ciln e prdori si Pirroja dhe Sknderbeu, dhe sot
shqiptart e kan n flamur dhe emrin e shtetit.
I dhan kto detaje pr t kuptuar lexuesi se sa i rndsishm sht Aleksandri n hsitorin
botrore dhe at t Zotit.
Jeta e Aleksandrit t Madh
Edukimi kulturor-ushtarak
Deri n dy vje pr t u kujdes dadoja e quajtur Lanika Mila, t ciln e deshi shum gjat
gjith jets s tij dhe m von pr edukimin e tij, Mirtali solli nga Epiri nj njri t vetin t
quajtur Leonidha, q e edukoi pr 10 vjet. Ishte nj djal bjond me sy bojqielli, lkur t
trndafilt, tepr i bukur, dhe nj paraqitje m tepr i ngjante Olimpias. Kishte marr nga ajo
zgjuarsin, trimrin, ambicien, besimin fetar, ndrsa nga Filipi besnikrin, trimrin, pijen dhe
prishjen e parave.
Olimpia e mbante larg nga Filipi, pasi ajo po e rriste q ta bnte t madh; pr t nuk ishte
as m shum e as m pak, por vet biri i Zotit m t lart Amon dhe jo i Filipit. Nga ana tjetr
Filipi donte ta shkpuste nga influenca e Mirtalit q ta edukonte me artin ushtarak, gj q e bri
shum mir ai dhe Leonidha. Filipi zgjodhi Aristotelin q ta edukonte me filozofi, letrsi.
Marrdhniet e tij me Aristotelin nuk ishin aq t mira, pasi ai s'e vlersonte shum. Plutarku
thot se "Aristoteli shtypi n librat e tij disa nga parimet filozofike q u kishte msuar nxnsve
t tij. Aleksandri i drgoi letr e tha: "Gjithka na msuat ju, ia bt t ditur gjith bots, prsa
m prket mua, do doja t'ua kaloja t tjerve m fort n dituri se sa n fuqi e ndikim vetjak". Pra
ktu del qart ambicia e dshira e tij pr t qen i ditur m tepr se t tjert. N moshn 16 vje
ai mbante pushtetin real n Maqedoni, kur Filipi ikte pr fushata ushtaake.
Virtytet e tij si njeri
Aleksandri njihet n histori jo vetm si strategu m i madh i njerzimit, por edhe si nj nga
burrat me mendje dhe me zemr t madhe. N histori ka disa ngjarje q udisin t gjith ata q i
lexojn. Kshtu ishte sjellja e tij e mir me familjen e Darit. N betejn e Isos, ai zuri peng t
gjith familjen e Darit: nnn, gruan dy bijat dhe princin trashgimtar t Perandoris Perse, pra t
birin e vetm t Darit. uditesh nga marrdhniet e mira q mbajti me kt familje pr 10 vjet,
edhe pse ai luftonte kundr Darit III. Nna e Darit do t bhej nn e tij deri n fund t jets, pasi
ai e trajtoi at si nn, edhe pse luftonte kundr t birit t saj. Edhe ajo, nga ana e saj, e donte
Aleksandrin sikur ta kishte bir, dhe u b nj nn e dyt pr t, madje, kur vdiq Aleksanri, ajo
nuk duroi dot dhe vdiq pes dit pas tij. Ku sht par n histori q t doj si birin e vet nna e
kndrshtarit.
Gruan e Darit e trajtoi si mbretresh dhe nuk lejoi ta prekte askush me dor, madje as
shfaqi dshirn ta shikonte. Gjat kohs q gruaja e Darit qndronte n kampin e Aleksandrit,
smuret rnd dhe vdes. Aleksandri u prek shum sikur ta kishte nn. Qau, mbajti zi dhe agjeroi
pr t. I bri varrimin si mbretresh. Dari s'e besoi kur i dgjoi q ai ia kishte respektuar gruan
dhe familjen sikur ta kishte t tijn, dhe thuhet se iu drejtua perndis dhe i tha: "Nse mbretris
persiane i ka ardhur fundi, po ju lutem q asnj tjetr t mos hip n fronin e Kirit, prve
Aleksandrit t Maqedonis".
T dyja vajzat e Darit i trajtoi si motra dhe si princesha, madje ai s bashku me shokun e
ngusht do t martoheshin pas dhjet vjetsh me kto dy princesha. Princin trashgimtar t
Persis t birin e Darit e trajtoi si vlla dhe e mbajti afr vetes. sht unikale n histori q nj
pushtues t sillet kaq mir me robrit e vet. Kjo tregon fisnikrin e ktij burri t madh edhe pse
ende ishte 23 vje dhe kulturn e lart t fisit t lavdishm, nga ku ai kishte gjakun.
T njjtn gj bri edhe me vet Darin, kundrshtarin e tij m t madh, me t cilin luftoi pr disa
vite. Pas betejs s Guagamels, truproja e Darit e kishte detyruar at t abdikonte nga froni dhe
pritej ta vriste. Kur mori vesh Aleksandri, u nis menjher me nj grup t vogl kalorsish, por
qe von se e gjeti Darin duke dhn shpirt. Aleksandri e puthi n ball Darin, duke i thn "t
betohem se kt nuk e kam dashur kurr" dhe dha urdhr t varrosej si mbret pran familjes
mbretrore perse.
Truprojn e Darit e kapi, dhe e lidhi midis dy pemve, duke e shqyer m dysh, si ndshkim
pr vrasjen e Darit. Edhe pse ishte vetm 25 vje, ai e nderoi dhe e varrosi kundrshtarin e vet si
mbret. Ai kishte br plan q Darin t mos e vriste, por t'i jepte nj pjes t mbretris dhe ta
linte t jetonte si mbret me familjen e tij.
N vitet e fundit t jets u b shum nevrik dhe n gjaknxehtsi vrau t birin e dados
Lanika Mila, i cili e shau duke i thn se ti s'je biri i Zotit, se un t kam shptuar jetn. N fakt
Aleksandri ishte shum besimtar dhe e mbante veten sipas frymzimit t nns s tij si bir t
Zotit, dhe nse e kundrshtoje pr nj gj t till, t ikte koka. Pas vrasjes u pendua aq shum sa
qau tre dit e net, dhe donte t vriste veten por s'e lan rojat e tij. Pra pavarsisht faktit q ai
ishte i pamshirshm me ata q e kundrshtonin, ai pendohej shum, aq sa donte t vriste dhe
veten kur u bnte keq atyre.
Aleksandrit nuk iu dorzua Jerusalemi, sepse i qndroi besnik Dari. Meq ishte vend i
shenjt Aleksandri si besimtar q ishte, ia kishte frikn dhe nuk bri luft me t, por i krkoi t
futej n qytet q t'i bnte kurbane perndis s tyre, q pas disa shekujsh do t bhej perndia e
pjess m t madhe t njerzimit. Priftrinjt pranuan dhe Aleksandri bri nj dem kurban dhe u
largua pa pasur n mend q ta pushtonte Jeruzalemin, i cili mbeti i vetmi vend i papushtuar,
ndrkoh q t gjitha territoret rreth tij ishin pushtuar. Nj gjeneral i tij i tha, si e nderove
kryepriftin q mban ann e Darit dhe ai iu prgjigj: "Un nuk nderova personin, por Zotin e tij.
Madje, shum historian thon q Aleksandri ndoshta e ka pyetur si besimtar q ishte nse kishte
ndonj profeci pr t Bibla dhe prifti duhet t'i ket treguar profecin e Danielit. Besoj se
profecin e Danielit ai dhe Olimpia e kan ditur.
Ndrkoh q po ndrtonte flotn pr t pushtuar tokat deri n Gjibraltar smuret rnd dhe
vdes shoku, Hefesti t cilin e kishte si vlla.
Hidhrimi e trboi. Nuk kishte njri ta ngushllonte pr vdekjen. E humbi arsyen, dhe qau
tri dit mbi kufomn e tij, shkuli flokt dhe i qethi, preu jelet e kuajve dhe dha urdhr q t
mbante zi gjith Perandoria. Varrimin e tij e bri n Babiloni n nj monument madhshtor. N
fakt at e kishte pasur shok q nga fmijria dhe ishte i vetmi njri besnik q kishte, sepse po t
mos kishte qen ai mundej q Aleksandri t ishte vrar nga komplotet, ashtu si ndodhi menjher
pas vdekjes s Hefestit.
Disa njerz e akuzojn Aleksandrin se ishte homoseksual, dhe se Hefestioni ishte dashnori
i tij, q sht tepr qesharake. Kta njerz xheloz pr lavdin e tij dhe ngaq nuk mund t
ndrrojn kurr q t bhen as hija e tij, duan t hedhin balt mbi burrrin dhe veprn e
Aleksandrit, duke shpifur gjra t tilla. E vrteta sht se kta nuk kan par traditn e popullit
nga ku lindi dhe u rrit Aleksandri q e vlersonte shoqrin, edhe sot te pasardhsit e tij direkt,
q jan shqiptart, dy meshkuj mbajn shum shoqri me njri-tjetrin, aq sa mund t japin jetn
pr njri-tjetrin, dhe ky sht nj virtyt i mashkullit shqiptar. Ndrsa sot ka plasur nj epidemi e
madhe e homoseksualizmit, aq sa ka kombe, q gjysma e burrave jan zhburrruar duke u kthyer
n femra, meshkujt e kombit shqiptar nga ana sentimentale vdesin pr femrat, madje jan t
pangopur. Nuk duhet ngatrruar homoseksualizmi tek grekt t cilt e solln nga Lindja e
Mesme, me shoqrin mashkullore q kan shqiptart, pasi Aleksandri n dejet e tij nuk pati as 1
prqind t gjakut grek sipas autorve antik grek.
Jeta sentimentale
Ai ishte i frymzuar nga nna e tij q ishte hyjnor dhe pjesn m t madhe t adoleshencs
e ka kaluar duke menduar pr lavdi. Gjat ksaj kohe Olimpia kujdesej pr jetn sentimentale t
princit hyjnor, duke i gjetur dashnore toksore, si thot Vajgali.
Pasi filloi betejat n perndim, ai u dashurua me nj vejush me t ciln pati nj djal q lindi
gjat rrethimit t Tirit dhe q i vendosi emrin Herkul, pr nder t perndis s qytetit, i cili e
ndihmoi ta pushtonte.
Pati nj djal dhe me nj princesh tjetr t nj qyteti t quajtur Masaga, t cilit ia vuri
emrin Aleksandr.
Gjat kohs s pushtimit t Baktrins, ai u dashurua me princeshn Roksana, t ciln e
kishte rob lufte dhe mund t bnte far t donte, por ai nuk e preku me dor. Aleksandri i krkoi
dorn t atit t vet, t cilin e kishte mundur dhe u martua me t bijn e tij, e cila d lindte nj djal
t quajtur Aleksandr pas vdekjes s tij. Komandantt Maqedon nuk e donin nj martes t till,
sepse ata pretendonin q mbreti i tyre t merrte nj grua nga kombi i vet, andej nga kishin marr
gjithmon mbretrit maqedonas si n Maqedoni, Epir, Iliri. Ata nuk e njohn dhe respektuan
kurr Roksann si mbretreshn e tyre, madje quanin bashkimin e tyre si bashkjetes dhe jo si
martes t vlefshme.
Para se t vdiste, u martua dhe me t bijn e Darit, t ciln nuk e preku me dor pr rreth
10 vjet t ngujuar n kampin e tij, deri ditn q u martua. Vajza e Darit, pas vdekjes s tij, vritet
nga Roksana xheloze, e cila n at koh ishte shtatzn dhe lindi djalin trashgimtar t
Aleksandrit, q nuk e trashgoi kurr t atin.
Jeta politiko-ushtarake e Aleksandrit t Maqedonis.
Pas vrasjes s Filipit nga nj komplot greko-pers me asistencn e veant t ish-
mbretreshs s shkurorzuar Mirtali, n moshn 20 vje, Aleksandri mori fronin Maqedonas. Ai
menjher filloi t prgatis ushtrin pr n lindje, pr luft kundr persve. Aleksandri kishte
pasur prvoj n drejtimin e shtetit maqedonas, sepse Filipi kur ikte n fushata ushtarake e linte
at t kujdesej pr Maqedonin. Ai kishte marr pjes n disa beteja q n moshn 16-17 vje, ku
midis t tjerave kishte shkatrruar etn e Shenjt Tebane dhe i kishte shptuar jetn Filipit disa
her.
Grekt t cilt mendonin se me vdekjen e Filipit s'kishin m pun me Maqedonin, filluan
ta shihnin me mosprfillje Aleksandrin, por q shum shpejt e pan se me k kishin t bnin.
Grekt filluan t shpallin pavarsin nga Maqedonia, ndrsa Demostenit i qe dukur Aleksandri
si "nj budalla qesharak i padmshm" kjo tregon qart se sa fjal t pa menduara ka thn
Demosteni.
Betejat ushtarake
Bukuroshi hyjnor mori ushtrin dhe doli nj xhiro nga Greqia por sa mbrriti atje, nuk pati
burr t'i dilte para, as dhe vet Demosteni. Grekt pranuan q ta njihnin si komandant t t gjith
Greqis. Pas ksaj, ai shkoi deri n Danub ku kontrolloi territoret e pushtuara, dhe u kthye me t
shpejt se mori vesh q mbreti ilir Kliti, i cili mendonte t merrte kontrollin e Maqedonis, meq
vdiq Filipi shkeli kufijt maqedonas e po marshonte drejt Pels.
Beteja e Pelionit.
N Pelion u zhvillua beteja midis mbretit ilir, Kliti, i ndihmuar nga mbreti i Taulantve,
Glaukia me mbretin e Maqedonis, Aleksandr. N kt betej Aleksandri psoi t vetmen dhe t
fundit disfat n jetn e tij, ku mbeti i plagosur rnd me gur n kok, aq sa u hap lajmi se vdiq.
Ushtria e mbretit ilir fitoi. Pra Aleksandri nuk e pati t leht t fitoj me burrat e fisit t tij q
ishin aq lufttar sa ai. Por ai ishte gjeni ushtarak; pas tre ditve kur ilirt mendonin se i
shpartalluan, ai kthehet e sulmon n befasi dhe fiton, por nuk shkel m tej tokat ilire, sepse donte
vetm t siguronte prapavijn kur t nisej ndaj persis.
Masakra e Tebs
N kohn kur u plagos n kok n luft me ilirt, n Greqi u hap fjala se vdiq dhe grekt u
ngritn n kmb kundr pushtuesit maqedonas. Tebant rrethuan garnizonin maqedonas q u
mbyll n kshtjell pr t luftuar. Aleksandri vjen me t shpejt dhe i krkon Tebs paqe, por
prgjigjja e saj ishte se do bashkohej me Perst kundr Maqedonis.
Persia kishte qen armike e Greqis m tepr se sa e Maqedonis dhe tani q Aleksandri
prgatitjej t luftonte kundr saj, grekt preferonin m mir perst. Pa dyshim kjo e trboi
Aleksandrin, i cili s bashku me gjeneralt e mir q i kishte ln Filipi e mori mjaft leht Tebn
q e kishte ngrn n bes dy her, nj her t atin e tij e nj her at. Ndrsa Filipi u hakmor
duke mos varrosur kufomat e mos liruar robrit, hakmarrja e Aleksandrit qe e papar.
Ai masakroi dhe vrau 6000 teban dhe shiti si skllevr 8000 t tjer, shkatrroi Tebn deri n
themel. Kjo masakr e par e jets s tij tmerroi tr botn greke, q kishte ngritur krye, e cila
filloi t hynte n gar se kush do i nnshtrohej m shum. U pa se Aleksanri qe m i tmerrshm
se i ati dhe me t nuk bhej shaka.
Pasi vuri n kontroll prapavijn, shiti pasurin e tij pr t mbajtur 30 mij ushtar dhe 5000
kalors pr nj muaj, prshndeti t mn, q e donte shum dhe iku drejt Lindjes pr t mos u
kthyer m kurr. Ndalesn e par e bri n Troj, ku i bri kurban heronjve t saj, pasi ai ishte i
marrosur pas tyre dhe filloi t prgatitej kundr Persis.
Beteja e Granikos
Dari III i drgon nj letr ku e kshillon q t kthehet n shtpi tek e ma, nj kamzhik q
tregonte se Aleksandri do rrahur, nj top q t loz dhe nj ark me flori q ta kishte si para
xhepi. Dari e quante at fmij t papjekur, mndjemadh dhe kokfort. Aleksandri s'e prishi
gjakun fare, mobilizoi ushtrin dhe fiton n Graniko kundr ushtris s Darit, ku mbetn t vrar
dhndri dhe kunati i Darit. N ushtrin e Darit kishte shum mercenar grek me t cilt u
hakmor rnd duke i therur dhe ln pa varrosur, ndrsa perst e vrar i varrosi. Pjesn tjetr t
grekve q zuri robr, i drgoi si skllevr n Maqedoni s bashku me plakn e lufts.
Pushtimi i Azis s Vogl
Ai pothuajse pa luft pushoi Frigin, Lidin, Efesin q i hapn portat e qyteteve
Aleksandrit pasi ishin t nj race me t.
Problem i hapi kolonia greke e Miletit, q ishin t knaqur nga Persia dhe i mbylln dyert
atij. Ai u tha se "Nuk pranoj t ndaj me t tjert at q m takon vetm mua". Rrethoi qytetin dhe
e mori n kt betej, vritet i biri i Dados s tij Lanika Mila q quhej Kliti, si mbreti ilir.
Miletasit filluan t'i tregojn medaljet q kishin marr n Olimpiad, por ai u ktheu kurrizin, pasi
s'i plqenin mburrjet e ktyre lojrave, se ndoshta pr t s'prbnin burrri t madhe. Pas ksaj iu
drejtua kolonis greke t Halikarnasit, e cila si Miltei ia mbylli dyert. Aleksandri zhvilloi nj
betej t ashpr, ku u vran shum Maqedonas midis tyre u vra dhe nj princi lynkest Ilir i afrm
i tij nga gjyshja, q pretendonte fronin e Maqedonis. Qytetin e pushtoi dhe e rrnoi q nga
themelet dhe shiti popullsin si skllave. Ndrsa Aleksandri luftonte kundr persve, Sparta bnte
plane me Persin t pushtonte Maqedonin nga pas. Athina i lutej Aleksandrit q t lironte
pengjet greke dhe nga pas thurte intriga e komplote kundr tij. Pushtimet vazhduan me marrjen e
Gordonit dhe Kilkilis.
Beteja e madhe n Isos
N Isos u ndesh me ushtrin perse q e komandonte vet Dari III. N kt betej ai arriti t
thyej krahun grek dhe t fitoj betejn, edhe pse ushtria e tij ishte e vogl. Fitoret e Aleksandrit i
dedikohen dhe ksaj ushtrie pellazge apo albane, e cila kishte ushtar tepr t zot t cilt m
von ishin ushtart m t mir t Roms, Bizantit dhe Perandoris Osmane. N kt betej ai kap
rob familjen e Darit; nnn, gruan, vajzat dhe djalin e tij t vetm, q ishte princi trashgimtar i
kurors s Perandoris Perse.
Beteja e Tirit.
Pas betejs s Isosit u dorzuan qytet-shtetet e bregut lindor t Mesdheut, pothuajse pa
luft, por hasi vshtirsi me Tirin e ndrtuar n ishull. Nabukodonosor, mbreti i Babilonis e
mbajti 13 vjet rrethuar dhe nuk e pushtoi dot. Aleksandri e kishte zakon q t'u bnte kurban
perndive kudo q shkonte pasi ishte shum besimtar, madje ai nuk fillonte asnj betej pa therur
vet ndonj dem, ky sht nj zakon q grekt e vjetr thon se e kan pasur pellazgt.
U krkoi tirasve q t futej brenda paqsisht pa ushtar pr t'i br kurban perndis s qytetit,
por ata s'deshn dhe kjo e trboi Aleksandrin, q vendosi t pushtoj qytetin. Tiri i fenikasve,
rac me grekt, ishte n ishull dhe Aleksandri nuk kishte flot. Ai ishte kaq i vendosur t
pushtonte qytetin, sa urdhroi ushtart q t ngren nj pend me dhe q t lidhte ishullin me
tokn. Kjo krkonte nj pun t madhe dhe vite koh, por ai ishte i vendosur ta bnte, sepse ata e
kishin tepruar q s'e kishin lejuar q t'u bnte kurban perndis. Penda do ishte 800 m e gjat e
50 m e thell, gj q sht nj menduri q krkon shum pun edhe me mjetet q nuk jan n
dispozicion edhe sot. Ndrsa vazhdonte punn pr pendn, atij i erdhn 224 anije nga vendet q
kishte pushtuar, t cilat donin shkatrrimin e Tiros, sepse ai u bnte konkurenc t madhe n
tregti.
Edhe pse e prfundoi pendn, ajo nuk i hynte n pun, sepse ishte e vshtir t pushtohej pasi
kishte mure t larta, ndaj prdori flotn dhe fitoi. Kur pushtoi Tiron, lindi dhe djali i par i tij me
nj robresh t cilit i vendosi emrin e perndis s qytetit q e kishte ndihmuar t fitonte, pra
Herkul. Vrau si n Teb rreth 8000 burra t Tirit dhe t tjert i shiti si skllevr.
Pushtimi Egjiptit dhe Afriks Veriore
Ai e mori Egjiptin pa luft dhe atje i bri kurban perndis Amon me t cilin thoshte se e
kishte Olimpia dhe n grykderdhjen e Nilit themeloi Aleksandrin. Gjith Afrika bregdetare ve
Kartagjens, u dorzua pa luft. Ai nuk u mor me Kartagjenn, sepse kishte plan t ikte n lindje,
dhe m pas do t kthehej prsri t merrej me perndimin. N Egjipt, djali i gjeneralit t tij m t
mir, Hektori, u mbyt n Nil, ngjarje q e trishtoi shum dhe pr nder t tij bri nj therore t
madhe. Ndrtoi tempullin e perndis Amon, q e zbukuroi me ar, sepse e mbante pr baba
shpirtror q e ndihmonte.
Beteja e Guagamels.
Para ksaj beteje vdes gruaja e Darit, t ciln e varros si mbretresh. Beteja e Guagamels
ishte m seriozja e jets s tij, sepse do luftonte me 50 mij ushtar prball ushtris perse prej
200 mij ushtarsh. Tr natn para betejs kishte par zorrt e puls si e kishte msuar e ma
nse do t fitonte apo jo dhe n mngjesin e betejs nuk po ohej nga gjumi. Betejn e fitoi dhe
Dari e la ushtrin e iku.
Pushtimi i Babilonis, Persepolit.
Duke u vn n ndjekje t Darit, ai arriti t'i pushtoj kto dy qytete t mdha e t pasura ku
kapi nj pasuri prrallore me ar e argjend, t ciln ua ndau me shumic ushtarve t tij.
N nj letr q drgoi n Maqedoni, thuhet se nuk do t mjaftonin as 20 mij mushka dhe 5000
deve ta trasnportonin arin q kishte n dor. Kur mori vesh Olimpia bujarin e tij q ishte e njjt
me at t Filipit, i shkruan dhe thot: "Ti po i bn t gjith mbretr dhe vet po varfrohesh". N
kt koh Aleksandri ishte 25 vje.
Pushtimi i Arians q sht Afganistani i sotm, Baktrins dhe Sogadians.
Ushtria donte t kthehej por ai vazhdoi t pushtoj territoret m n lindje. Aleksandri shkoi deri
n kufi me Kinn, ku gjeti nj koloni greke, t cilt i theri t gjith pasi grekt i konsideronte si
tradhtar t pabes. N Baktrin u dashurua me t bijn e mbretit, princeshn Roksana, me t
ciln u martua.
Pushtimi i Pakistanit t sotm; ai po planifikonte t pushtonte Indin, por ushtria e tij
donte t kthehej n shtpi, kshtu nuk e kaprceu dot lumin Ind. Aty zhvilloi disa beteja q i
rrezikuan seriozisht jetn. N nj nga kto beteja ngordhi dhe kali i tij i dashur q e kishte
shoqruar q nga mosha 12 vje dhe pr nder t tij themeloi qytetin Bukefal. Ushtria donte t
kthehej dhe kshtu mori rrugn e kthimit pr n Perndim. Kur mbrriti n Persi ai dhe shoku i
tij i ngusht Hefestion u martuan me t dy princeshat perse, t bijat e Darit III, q i mbante q
prej 10 vjetsh. Pas ksaj ai nxiti nj epidemi martesash mes gjeneralve e ushtarve t tij dhe
grave vendase. Pothuajse e martoi t gjith ushtrin; ushtart kishin nga dy gra, nj aty dhe nj
grua me fmij n Maqedoni e Iliri. Ndrkoh q po ndrtonte flotn pr t pushtuar tokat deri n
Gjibraltar, smuret rnd dhe vdes shoku m i ngusht i tij Hefestioni, t cilin e kishte si vlla.
Vdekja e Aleksandrit
Pas vdekjes s mikut t tij m t ngusht i cili u smur e vdiq pasi hngri e piu 2 dit, po n
t njjtn mnyr i ndodhi dhe Aleksandrit. At e ftuan pr t pir disa miq t tij, dhe pas dy
ditsh u smur rnd. N ditn e dhjet pasi u smur, edhe pse ishte duke vdekur, po prgatiste
flotn pr n perndim dhe u bri kurban perndive dhe po at dit dha shpirt n Babiloni n
datn 13 qershor t vitit t 13 t mbretrimit pa mbushur 33 vje t cilat i bnte n vjesht
n vitin 323 p.k. Trupin e tij e mori me vete Ptolemeu, t cilit ia kishte ln amanet, dhe e oi n
Egjipt, ku e ballsamosn. Trupi i tij ka qen deri n vitin 30 p.l.k., por Augusti xheloz e dogji,
sepse ndoshta donte t bhej m i madh se ai. Historiant hedhin dyshim pr vdekjen e tij ashtu
si hodhi dhe e ma Olimpia q e paralajmroi se kush donte ta vriste, por ai s'e dgjoi. Thuhet se
nuk vdiq nga pija, por u helmua gj q ka shum mundsi, sepse po n t njjtn mnyr vdiq
dhe shoku m besnik q kujdesej pr jetn e tij, dhe ishte penges pr eleminimin e Aleksandrit.
Kshtu eleminuan Hefestion t parin, i cili kishte zbuluar disa komplote pr vrasjen e
Aleksandrit dhe qe br penges pr ata q donin vdekjen e Aleksandrit dhe m pas eleminuan
vet Aleksandrin. Gjeneralt u pasuruan shum nga bujaria e tij dhe nuk donin t luftonin m
drejt perndimit, ku ai po prgatitej t shkonte. Pas vdekjes s tij, 5 dit m pas, vdes e ma e
Darit. Ndrsa gruaja e tij xheloze Roksana vret gruan tjetr t tij, q ishte e bija e Darit bashk
me t motrn e saj. Perandoria u nda n 4 pjes. Ptolemeu mori Egjiptin, Lisimaku mori
Thrakin e rrethinat, Antipatri Maqedonin dhe Greqin, dhe Seleuku, Sirin. Roksana lindi djal
dhe i vendosi emrin Aleksandr.
Olimpia akuzoi Antipatrin se kishte helmuar Aleksandrin dhe filloi luftn me t; ajo mbeti
e vdekur s bashku me dy grat dhe dy djemt e Aleksandrit, Herkulin 12 vje, dhe Aleksandrin
2 vje. Ai la nj djal me nj princesh n lindje i cili shptoi, por q nuk ishte trashgimtar,
sepse kush do t shkonte ktu e n kufij me Kinn t merrte t birin e tij pr ta vendosur n
fronin e Maqedonis n nj koh kur disa gjeneral t tij po ziheshin pr pushtetin n Maqedoni.
Kshtu mori fund raca e tij e lavdishme.
Aleksandri njihet n historin botrore si strategu m i madh ushtarak q ka njohur
njerzimi. Ai arriti q pr nj periudh kohore prej 10 vjetsh t pushtonte pjesn m t madhe t
bots s qytetruar q njihej deri n at koh. Kufijt e perandoris shtriheshin nga Iliria n
Perndim, dhe deri n kufi me Kinn n Lindje. N Jug nga bregdeti verior i Afriks pa
Kartagjenn dhe oqeani Indian dhe n veri deri n Danub n pjesn evropiane, dhe Azin
Qendrore n at Aziatike. Kjo ishte perandoria m e madhe e krijuar n histori nga dora e nj
burri dhe pr nj periudh kohe kaq t shkurtr. Ai mundsoi przierjen e kulturave dhe
qytetrimeve t asaj kohe, duke i afruar m tepr midis tyre. Krijoi qytete t mdha dhe
mundsoi rritjen e tregtis midis kombeve t ndryshme, nga e cila prfitonte pjesa m e madhe e
ktyre popujve.
Aleksandri sht burri m i madh iliro-shqiptar, dhe m i madhi burr q ka njohur
njerzimi. Kan kaluar 2300 vjet nga vdekja e tij, do t kalojn edhe shum vite t tjera q do t
nxjerrin burra t fuqishm, por asnjri prej tyre nuk ka pr t qen si Aleksandri, q me kal dhe
me kmb arriti q pr nj periudh kohe rekord t pushtoj siprfaqe kaq t mdha. Aleksandri
meriton t quhet m tepr se i Madh, sepse kjo fjal sht tepr e vogl pr t, sepse Zoti e ka
privilegjuar at mbi t gjith burrat e tjer t mdhenj, duke i dhn nj fuqi q nuk e ka pasur
asnj njeri deri m sot n tok.


Aleksandri IV 323-309
............................
Demetri I Poliorket 294-287
.................................
Antigoni II 277-239
............................
Demetri II 239-229
.........................
Filipi V 222-179
.....................
Perseu 179-168
........................

Dinastia e Epirit
Mbretria e Epirit shtrihej n Ilirin e Jugut dhe prfshinte territoret nga Karaburuni n Prevez dhe
ndonjher kufijt shtriheshin dhe m n jug. Epirott ishin iliro-pellazg. Shqiptart e kan banuar Epirin
historikisht ashtu si dhe sot pjesn m t madhe t tij.
Dinastia mbretrore e Epirit e ka origjinn nga Pirro Aiakidi, djali i Akilit, q pas lufts s Trojs
themeloi dinastin Molose. N vitet n vazhdim dinastia e Molosve qeverisi t gjith Epirin. N fakt
mbretria n Epir nuk fillon me Pirro Aiakidin, sepse nga t dhnat e mparshme Epiri ka pasur dhe
mbretr t tjer. Ajo q duhet theksuar sht fakti se me djalin e Akilit fillon nj dinasti q zgjati rreth nj
mij vjet.
Aleksandri Molos ka qen nj nga mbretrit e dinastis Molose q qeverisi Epirin gjat kohs s
Aleksandrit t Madh t Maqedonis. Ndrsa nipi i tij shkonte drejt Lindjes, Indis daja shkonte drejt
perndimit pr t luftuar kundr Roms. At e ftuan n Itali fiset e tjera ilire q banonin atje dhe q krkuan
ndihm pr t mos rn n pushtimin romak. Aleksandr Molosi shkon n ndihm dhe arrin q t ket disa
fitore, por vdes duke e ln pr gjysm fushatn q kishte nisur.

Pirro i Epirit 319-272 p.k.

Jeta e Pirros

Pirroja lindi n Epir n vitin 319 p.k., pra rreth 4 vjet pas vdekjes s Aleksandrit t Madh,
kushriri i tij. Pausania thot se Neoptolemi babai i Olimbis, dhe Arrypa gjyshi i Pirros ishin
vllezr, dhe kishin baba Alketn. Vet Pirroja kishte baba Ajakidin. I ati i tij ashtu si edhe
xhaxhai i tij vdiqn n luft kundr Maqedonis se mbanin ann e Olimbis pas vdekjes s
Aleksandrit. Gjyshi i Pirros, dhe gjyshi i Aleksandrit t Maqedonis ishin vllezr, Olimpia e
ma e Aleksandrit me Ajakidin t atin e Pirros ishin kushrinj t par, dhe Aleksandri me Pirron
kushrinj t dyt.
Plutarku thot se Meq populli nga urrejtja kundr t atit, (Ajakidit, i cili i erdhi n
ndihm kushrirs s tij Olimbis n luft kundr vrassve t t birit t saj Aleksandr) krkonte
vdekjen e tij (Pirros). Ather kt e morn fshehurazi dhe e shpun tek ilirt, ia dorzuan
Berojs, bashkshortes s mbretit Glaukia (mbretit Ilir) pr ta mbajtur se edhe ajo ishte nga
familja e ajakidve (pra mbreti ilir, gruan e kishte epirote). N kt koh Pirro ishte 2 vje, t
cilin Glaukia e bri bir pr shpirt dhe e mbrojti nga Kasandri i Maqedonis q e krcnoi mbretin
ilir me luft. Kasandri krkoi t blinte me para Pirron duke i ofruar Glaukias rreth 3000 kg
argjend q ky ta dorzonte, por Glaukia nuk pranoi. Maqedonasit krcnuan por nuk bn luft
me ilirt.
Pirro pati disa gra, pasi ai lidhi disa martesa politike pr t forcuar pushtetin e vet. Gjat
kohs q iku n Egjipt ai u njoh me Antigonn, vajzn e Berenikes, njrs nga grat e Ptolemeut.
Kt vajz ajo e kishte pasur me Filipin II t Maqedonis.
Ai u martua me t bijn e Filipit II t Maqedonis, q ishte motra e Aleksandrit t Madh
nga babai. N fakt, nse Antigona ka qen vajza e paligjshme e Filipit, sipas Plutarkut, dhe motra
e Aleksandrit, ajo do t ket qen t paktn 35 vjee, (sepse Filipi vdiq n 336 p.k., kshtu q
nuk mund t ishte m e vogl se kaq) dhe Pirro rreth 20 vje. Antigona ka qen gruaja q Pirro
ka dashur m shum n jetn e tij, por vdiq shum shpejt pasi i dha nj djal, ky fakt q e
hidhroi pa mas. Ai ia prjetsoi emrin duke ngritur nj qytet me emrin e saj Antigona q sot
ndodhet pran Gjirokastrs.
Plutarku thot se pas vdekjes s Antigons, Pirro mori disa gra pr arsye shtetrore, dhe
rriti fuqin e tij. Mori pr grua princeshn nga fisi i madh ilir i paionve. Mori princeshn ilire t
bijn e mbretit Bardhyl II t Enkeledve, q quhej Brikena, e cila i dha nj djal t quajtur Helen,
dhe Lanasn t bijn e sundimtarit t Sirakuzs, q solli prik Korfuzin, e cila i dha nj djal t
quajtur Aleksandr. Pirroja ka dashur shum Antigonn dhe Brikenn princeshn ilire.
Jeta politiko-ushtarake e Pirros
Pirro e kaloi t gjith fmijrin e tij n oborrin mbretror ilir, nga 317 p.k. deri n vitin
307 p.k. kur sipas Plutarkut mbreti ilir e drgoi me nj ushtri t madhe n Epir, dhe e vendosi
n fron. Pra, ishte mbretria ilire q e vendosi at n fronin e Epirit, e rriti, dhe e edukoi. Sipas
Plutarkut n moshn 17 vjeare kur kujtonte se e kishte siguruar fronin, iu desh t bnte nj
udhtim, pasi njri nga djemt e Glaukias me t cilin qe rritur do t martohej. Ather molost
(302 p.k.) u ngritn pr t dytn her dhe e dbuan, ndrsa miqt e tij i rrmbyen pasurit dhe
thirrn n fron Neoptolemin. Burimet historike e nxjerrin Pirron n Maqedoni, ku Demetri,
mbreti maqedon i cili ishte martuar me motrn e Pirros, e oi peng n Egjipt pasi humbi betejn
me Ptolemeun e Egjiptit. Atje ai krijoi nj miqsi t jashtzakonshme me ilirin, Ptoleme q kishte
qen gjeneral i Aleksandrit t Madh, dhe martohet me Antigonn t bijn e Filipit II.
Plutarku thot se kjo martes e rriti m tepr emrin e Pirros, duke pasur dhe ndihmn e
gruas s tij t menur Antigona, ai arriti t mbledh t holla dhe ushtar dhe u nis pr n Epir.
N Epir u prit mir dhe i propozoi paqe e miqsi mbretit Neoptolem, duke bashkqeverisur me
t, por shpejt midis tyre filloi sherri, sepse Neoptolemi po bnte plane ta eleminonte, kshtu q
Pirro e vrau para se ai ta vriste. N kt koh, Antigona lindi djal dhe Pirro i vuri emrin e t
vjehrrit ilir, Ptoleme, i cili ishte njerku i s shoqes por, q ai e donte dhe e respektonte shum.
Pasi forcoi pozitat n pushtet ai filloi prgatitjet pr nj politik t jashtme agresive ndaj
Greqis, Roms, por edhe ndaj Maqedonis, pasi e motra e martuar me mbretin Maqedon kishte
vdekur. Pirro bashkoi pas vetes Prevezn, Akarnanin, Amfilokin, dhe nj pjes t Maqedonis,
dhe u prgatit t sulmonte Maqedonin. Lisimaku, mbreti i Thraks dhe nj ishgjeneral i
Aleksandrit, nuk donte q ai t pushtonte Maqedonin dhe nisi nj letr fallco sikur tia kishte
nisur Ptolemeu i Egjiptit, t cilin Pirro e dgjonte shum ku e kshillonte t mos sulmonte
Maqedonin. Pirro e kuptoi q nuk ishte letr e Ptoelemeut sepse prshndetja ishte Mbreti
Ptoleme prshndet mbretin Pirro, kur zakonisht ai e prshndeste Babai i drgon
prshndetje t birit, dhe kjo e zemroi shum me Lisimakun. T dy ushtrit nisen kundr
njra-tjetrs, por Pirro nuk takohet rrugs me Demetrin mbretin maqedonas, i cili hyn n Epir
dhe shkatrron vendin, ndrsa Pirro hyn n Maqedoni, ku ndeshet me nj pjes t ushtris q
kishte mbetur atje. Pra, t dy mbretrit nuk u ndeshn me njri-tjetrin. Pirro nuk arriti fitoren q
donte.
Lanasa, njra nga grat e tij, u b xheloze ngaq Pirro donte m shum njrn nga grat
ilire dhe ikn n Korfuz, ku, pr inat t Pirros martohet me mbretin e Maqedonis Demetrin, i cili
kishte qen martuar m par me Diademn, t motrn e Pirros, por q n kt koh si e tham
ajo kishte vdekur.
Shpallja e Pirros mbret i Maqedonis
S bashku me Ptolemeun e Egjiptit, dhe Lisimakun e Thraks, Pirro lufton kundr Demetrit
dhe e rrzon at nga froni, duke u shpallur mbret i Maqedonis, por pr pak koh pasi i ndau
territoret e pushtuara Maqedonase me Lisimakun midis Lisimakut, dhe mbretit Pirro, t cilt pak
m von vepruan si aleat kundr Demetrit filluan grindjet. M pas, Pirro e humbi Maqedonin,
sepse Lisimaku ishte nga Maqedonia, pavarsisht se sundonte n Thraki, dhe kishte shum
influenc atje, kshtu q ai arriti t bindte ushtart maqedonas dhe ti kishte pas vetes.
Fitoret mbi Romn
Pirro synonte, ashtu si kushriri i tij Aleksandri Molos, daja i Aleksandrit t Madh dhe
vllai i Olimbis, t luftonte ndaj Roms. N vitin 281 p.k. tarentasit kaon, sidomos plebejt
japig (ilir) t lidhur ngusht tejemban me Dodonn, e ndihmua Pirron me flotn e tyre gjat
lirimit t Korkyrs kaone, prej maqedonasve.
Ishin fiset ilire apo pellazge t nj gjaku t cilat kishin ndihmuar Pirron, q t lironte
Korfuzin nga Maqedonasit, t cilt u vendosn aty kur u martua gruaja e tij Lanasa me mbretin e
Maqedonis, Demetr Pliorketi.
Kjo ndihm erdhi sepse kishte qen Aleksandri Molos i cili i kishte ndihmuar ata kundr
Roms. Ktu del dhe nj fakt tepr interesant sepse kaont e Italis ndihmuan kaont e Korfuzit.
I gjith ky fis i lavdishm kaonsh ishte me origjin nga Troja, t cilt u shprnguln q atje dhe
u vendosn n kto vise. Edhe pse kishte kaluar 1000 vjet n at koh, nga lufta e Trojs q ishin
t nj fisi, dhe i gjendeshin njri-tjetrit, pavarsisht se ishin prtej Adriatikut.
Nj vit m pas (pra n vitin 280) u nis me nj ushtri prej 3 mij kalorsish, 20 mij
kmbsorsh, 2 mij harktarsh dhe 20 elefant q i kishte marr nga ata q solli Aleksandri i
Madh nga India. Gjat rrugs i zuri nj stuhi dhe vetm gjysma e ushtris doli n brigjet e
japigve.
Megjithse me gjysmn e ushtris n betejn e par, ai i mundi romakt dhe u b zot i
lmit, por humbi shum nga komandantt e tij m t mir. N kt koh i ndodhi nj pabesi nga
mjeku i tij, i cili i drgoi nj letr konsullit romak Fabricio, ku i krkonte nj shprblim t mir
dhe nga ana tjetr, ai do ti jepte fund Pirros dhe lufts.
Konsulli romak u trbua nga pabesia e mjekut t Pirros dhe ndrmori nj veprim tepr
burrror. Ai i drgon letrn Pirros dhe e kshillon q t marr masa t menjhershme kundr
doktorit. N letr thuhej Gai Fabric dhe Kuit Emil, konsuj romak, i drgojn prshndetje
mbretit Pirro. Duket se nuk ke pasur fat, as n zgjedhjen e miqve, as n t armiqve. Kur ta lexosh
kt letr q na u drgua ne do ta kuptosh se po lufton kundr njerzve t ndershm e t drejt
dhe u beson miqve t ligj e t pandershm. Ne t vem n dijeni, jo pse t duam t mirn, por
n.q.s. do t psosh ndonj gj, t mos thon se ne romakt, duke mos qen n gjendje t fitojm
luftn me trimri, prdorim dredhi. Pirro pasi e vrtetoi komplotin, e dnoi ashpr mjekun e tij
dhe i drgoi Roms njerz pr t biseduar pr paqe. N shenj mirnjohjeje liroi t gjith robrit
romak dhe po t njjtn gj bri Roma duke liruar dhe ajo disa pengje t ilirve vendas.
Por lufta vazhdoi me betejn e Askolit, ku morn pjes dhe elefantt. Pirro arriti t fitoj
edhe pse u plagos. Plakn e lufts ia dha fisit ilir t daunve. Pas ksaj beteje Pirro
deklaroi n.q.s. do ti mundim romakt dhe nj betej tjetr si kjo, do t humbasim plotsisht.
Nj nat para se t ndeshej pr her t tret me Romn, pa nj ndrr q e tronditi shum.
Ai ndrroi sikur i ran t gjith dhmbt. Kjo ndrr e shqetsoi, pasi ai e shpjegonte se do t
kishte humbje t mdha n ushtar. Edhe sot po t pyessh t gjitha grat shqiptare plaka dhe t
reja do t thon menjher se rnia e dhmbve do t thot vdekje. sht shum interesante se
edhe pse kan kaluar mbi 2285 vjet q ather, prsri n mendjen e popullit ton, e njjta ndrr
shpjegohet njsoj. N kt betej ai humbi gjysmn e ushtris dhe sot fitoret me humbje t
mdha quhen fitore pirrike. N t vrtet atij i doli ndrra si e interpretoi.
Fitorja mbi Kartagjenn
N 278 Pirros do i dorzohej Sicilia pa luft, por pas ksaj Kartagjena do t hynte n
konflikt t armatosur pr kt zotrim territorial t saj dhe n betejn q do t zhvillohej midis
tyre, Pirro fitoi.
Humbja me Romn
Ai e la Sicilin pr t luftuar prsri kundr Roms. N Maleventum n 275 p.k. sulmoi
Romn me 23 mij ushtar, ku fitorja u buzqeshi romakve, sepse elefantt bn rrmuj t
madhe.
Fitorja mbi Maqedonin
Pas ksaj humbje u kthye n Epir dhe sulmoi srish Maqedonin ku sundonte i biri i
Demetrit, Antigoni, me preteksin se ai nuk i kishte drguar ndihm n Itali. Pirro arriti q t
mund maqedonasit shum leht, sepse nj pjes e ushtarve u dorzua vet.
Pa konsoliduar fitoren me Maqedonin e thrriti Sparta q ta ndihmonte pasi kishin nj
luft t brendshme pr pushtet, por ai vajti e plakiti. Pas ksaj shkoi n Argos ndrsa luftonte
me nj ushtar vendas e ma e tij e godet me nj qoromill n kok, dhe humb ndjenjat. N kt
koh kali e trheq zvarr, dhe nj ushtar q i shrbente mbretit maqedonas Antipatri II, prfiton
nga rasti dhe i pret kokn. Kshtu n vitin 272 p.k. n moshn 47 vjeare vdiq dhe nj nga
strategt m t zott t antikiteti me gjak iliro-shqiptar.
Pirro njihet si i madh n histori se ai mundi t luftoj, dhe fitoi mbi tre fuqi t mdha
ushtarake t bots. Fitoi mbi Maqedonin q kishte br vetm disa vite m par nj perandori
deri n Indi, arriti t fitoj mbi Romn, q pas disa vjetsh do bhej fuqia e vetme ushtarake n
botn e athershme, por duhet thn se fitoi, dhe mbi Kartagjenn n Sicili q ishte zonja e
Mesdheut.
Tit Livi thot se pyetjes s Skipion Affrikanit (nj komandant i famshm romak, q luftoi e
mundi Kartagjenn) drejtuar Hanibalit Kartagjenas se kush ishte sipas tij komandanti ushtarak
m i madh, ai iu prgjigj: Aleksandri mbret i Maqedonis, i cili me nj grusht ushtarsh
shkatrroi ushtri t panumrta, dhe kishte arritur krahinat m t largta t bots ku askush nga
njerzit nuk shpresonte t arrinte. N vend t dyt u prgjigj pr Pirron, sepse ky ishte i pari q u
msoi t tjerve si t vendosnin lmin, dhe komandanti i tret pa dyshim ishte ai vet. Autort
antik kan vn n dukje se Pirro m tepr kujdesej t merrte pushtetin se sa ta mbante, q n
fakt sht e vrtet. Megjithat, t gjith bashkkohsit e tij e vlersojn si nj nga mbretrit m
t drejt dhe pa t meta dhe mbi t gjitha si strateg ushtarak t madh.
Heleni, djali q kishte me iliren Brikena, t bijn e Bardhylit II, trashgoi fronin n Epir,
sepse Ptolemeu djali i madh kishte vdekur n nj betej ushtarake. Heleni, me ndihmn e armikut
t t atit Antipatrit II mbretit t Maqedonis, t cilin Pirro e kishte mundur, arriti t marr fronin
e Epirit. Kjo dhe njher tregon madhshtin e ktyre burrave t cilt luftonin me njri-tjetrin,
por pr udi, kur kundrshtari mbetej pa mbrojtje dhe dobsohej, i dilnin krah. Por nga ana tjetr
ndihma pr t trashguar fronin i biri i Pirros ishte n kuadr t legjitimitetit t monarkive, t
cilat sundonin me shekuj n kto shtete. Ajo ishte nj marrveshje ose nj kod moral i fisnikris
pellazgo-iliro-albane. Pirro, Aleksandri Molos dhe Aleksandri Maqedonis ishin burrat m t
mdhenj q nxori dinastia e lavdishme e Ajakidve, e themeluar q pas Lufts s Trojs nga
Pirro, i biri i Akilit me Andromakn, gruan e Hektorit Trojan.

DINASTIA E PTOLEMEJVE

Origjina etnike e Dinastis s Ptolemejve

Dinastia e Ptolemejve ishte me origjin ilire, sepse Ptolemeu, themeluesi i saj ishte ilir njri
nga shtat rojet personale t Aleksandrit t Maqedonis. T dhnat pr origjinn e tij na i jep
Ariani, i cili ishte maqedonas.
Ariani thot se Nga Eordaia ishin Ptolemeu i biri i Lagut po aty ai e prsrit dhe nj
her kt fakt ku thot se Ptolemeu i biri i Lagut ishte nga Eordaia. Eordaia sht quajtur n
antikitet lumi Devoll ashtu dhe krahina ku kalonte ky lum, pra Ptolemeu ishte nga Devolli i
Kors.
Ka disa autor q thon se ishte biri i paligjshm i Filipit II i cili e kishte pasur t dashur
gruan e Lagut. Pra, vlla nga babai i Aleksandrit, por kjo nuk dihet me siguri. Por edhe sikur t
ket qen i Filipit, prsri sht me gjak ilir. Po t llogaritsh se dhe maqedonasit e lasht ishin
nj fis me ilirt dhe epirott, pra pellazgt, kjo e bn at edhe sikur t jet i biri i Filipit 100
prqind ilir. Megjithat ai sht njohur si Ptoleme Lagu, pra i biri i Lagut nga Iliria.
Edhe n gojdhnat e popullit shqiptar faktohet kjo origjin. Leont Leontiu ka botuar n
greqisht nj bised t nj shqiptari nga veriu me nj bullgar, i cili donte t bindte malsorin
shqiptar se ptolemejt dhe Seleukt ishin Greko-Bullgar. Malsori iu prgjigj: Ne nuk i kemi
Ptolemejt dhe Seleukt pr bullgar as pr grek. I kemi pr burra shqiptar
Ptolemejt e kan pasur n monedhat e tyre simbolin Dodonas t rrufes, simbolin
panalban t shqiponjs.
Ptolemeu mori Egjiptin n ndarjen e perandoris, dhe kshtu u b themeluesi i dinastis s
Ptolemejve, q zgjati 292 vjet nga viti 323 p.k. deri n vitin 31 p.k. kur Kleopatra u mund nga
romakt. Pra, kt dinasti e themeloi Ptolemeu nj gjenral ilir dhe mori fund me gruan m t
madhe t antikitetit dhe nj nga grat m t mdha t njerzimit Kleopatra.
Ptolemeu I Shptimtari 323-285
Pas vdekjes s Aleksandrit t madh n 323 p.k. froni i Egjiptit i takoi Ptolemeut t birit t
Lagut dhe Arsinos. Ai ishte nj veteran i ushtris s Aleksandrit dhe i kishte shrbyer atij n t
gjitha fushat ushtarake si komandant besnik. Ptolemeu themeloi dinastin e Ptolemejve q zgjati
300 vjet. N vitin 305 e shpalli veten mbret t Egjiptit dhe filloi luftn pr t konsoliduar
pushtetin e tij. Ai pushtoi Qipron dhe luftoi kundr mbretit maqedonas Antigon, i cili donte t
zgjeronte territoret m n lindje. Ai bri luft me Antipatrin e Maqedonis dhe pushtoi katr her
Sirin, t ciln prfundimisht e mbajtn seleukt. N vitin 284, abdikoi nga froni n favor t t
birit t tij Ptolemeu II dhe vdes n moshn 84 vjeare n vitin 283 p.k.
Ptolemeu sht themeluesi i biblioteks s madhe t Aleksandris, e cila po t ishte sot,
mbase nuk do ti linte disa historian t flisnin kot.
Ai shkroi nj libr historik t titulluar Fushatat e Aleksandrit, q mendohet se ka humbur,
megjithat, ai libr ka mundsi t jet shfrytzuar nga Ariani, historiani q shkroi fushatat e
Aleksandrit.
Ptolemeu II 282-246
Ptolemeu II gjat qeverisjes s tij t gjat arriti t vendoste nn pushtetin Cikladet,
Samotrakn, Likin, Karin duke luftuar kundr Maqedonis. N luftn kundr seleukve pr t
pushtuar disa territore t Azis s Vogl ai humbi dhe n marrveshjen e paqes me seleukt, i
dha t bijn Berenise pr grua, Antiokut II t seleukve. Ai u martua me Arsinon I, e cila ishte e
bija e Lisimakut dhe nna e fmijve t tij legjitim. Gjat qeverisjes s tij u pasurua m tej
biblioteka e Aleksandris. N oborrin e tij mbretror ai ftonte dijetart m t mdhenj t kohs.
Mendohet q gjat qeverisjes s tij sht prkthyer dhe testamenti i vjetr i hebrejve n
gjuhn greke, pasi ka nj letr ku ai fton 70 hebrej t ditur q t bjn nj prkthim t till pr
bibliotekn e Aleksandris. Ai filloi punn pr ndrtimin e nj kanali q lidhte Nilin me gjirin e
Suezit.
Ptolemeu III 246-222
Ishte djali i Ptolemeut II me Berenisn I, dhe erdhi n pushtet menjher pas vdekjes s t
atit. Ai u martua me Bereniken II dhe patn Arsinon III dhe Ptolemen IV.Gjat qeverisjes s
Ptolemeut III, sht shkruar nj tabel si e Rozets me shkrime dy gjuhshe, t shkruara n gur
n t tre sistemet e shkrimit. Nse ai nuk do t kishte shkruar kto lloj shkrimesh, do t ishte e
vshtir, ndoshta e pamundur q sot t njihej nj pjes e historis njerzore. Dhe pasardhsit e tij
do t bnin t njjtn gj. N tabela jan shkruajtur predikime fetare, dhe n njrn nga ato jepen
ditt e vitit q jan 365, plus nj dit shtes q i sht shtuar kalendarit egjiptian.
Ptolemeu V 204-180
Ishte djali i Ptolemeut IV me Arsinon III. Ai u b mbret pas vdekjes s t atit n moshn 5
vjeare. E ma e tij nuk u b dot regjente e t birit, pasi i vllai i dashnores s burrit t saj, q
ishte nj ministr tepr i fuqishm, e vrau. Agathokleu u b regjenti i tij pr dy vjet, derisa nj
revolt e armatosur e hoqi nga pushteti.
Duke prfituar nga rasti q ai ishte i mitur, dy bashkatdhetart e tij q ishin mbretrit e
Maqedonis, Filipi V dhe Antiuku III i Seleukve, ran dakord q t ndajn territoret ptolemaike
n Egje e Azi t Vogl. Pas fitores s tyre mbi ptolemejt, Maqedonia mori territoret Thrake dhe
Karin, ndrsa Seleukt morn territore t Azis s Vogl dhe Judn. N marrveshjen e paqes
midis seleukve dhe ptolemenjve, Antiokui III i dha t bijn pr grua Ptolemeut V. Gjat
qeverisjes s tij sht shkruar stela e Rozets, e shkruar n tre gjuh q tregon kurorzimin e tij
si mbret. Kjo pllak u gjend shekuj m von nga ushtria e Napoleonit t Madh. Ai vdiq n
moshn 28 vjeare dhe ka burime q tregojn se u helmua. Kleopatra, gruaja e tij mori regjencn
pr djalin e saj Ptolemeun VI. Pas vdekjes s Kleopatrs do t fillonin trazirat midis ptolemenjve
dhe seleukve.
Berenise III 81-80
Ajo ishte vajza e Ptolemeut IX dhe gruaja e Ptolemeut X. Pas vdekjes s t atit dhe burrit t
saj ajo qeverisi pr nj vit vetm. Pas ksaj ajo u detyrua q t martohej me Ptolemen XI, i cili e
vrau nntmbdhjet dit pas martess q ti merrte fronin, gj q e revoltoi popullin, i cili u
ngrit n revolt dhe e vrau Ptolemen XI. Ajo mbahet si e para grua e Egjiptit q qeverisi Egjiptin
pas 1100 vjetsh vetm pa ndihmn e ndonj burri pr nj vit.
Ptolemeu XII 80-58 dhe 55-51
Ai ishte djali i Ptolemeut IX, por e ma e tij nuk dihet. Ptolemeu IX ishte martuar me
Kleopatra Selenn, por nuk dihet sakt nse ky ishte djali i saj. Pra, n burimet historike ai njihet
si djali i paligjshm i Ptolemeut IX. Ai ishte babai i Kleopatrs VII dhe t fundit t Egjiptit. N
vitin 58 ai u detyrua q t linte Aleksandrin dhe n fron mbeti gruaja e tij Kleopatra V me
Bereniken IV. Pas pak kohsh gruaja e tij vdiq dhe froni mbeti vetm Berenises. Ai u kthye n
fron n vitin 55 dhe qeverisi deri n vitin 51 kur edhe vdiq. N testament ia la regjencn t bijs,
Kleopatrs VII.

Kleopatra e Madhe 68-31

Jeta e Kleopatrs

Dinastia e ptolemejve, dhe pse qeverisi pr nj koh t gjat, e ruajti prejardhjen e saj,
sepse martesat jan br brenda t njjts familje dinastike, pr t mos ikur pushteti. Ajo ishte
vajza e Ptolemeut XII dhe Kleopatrs V. Kleopatra lindi 68 p.k. n familjen mbretrore t
ptolemejve dhe vdiq n 31 pk. Gjithsej ishin 6 fmij katr motra dhe dy vllezr, kshtu q pr
t marr fronin pati nj rivalitet t madh. Dy motrat e saj t mdha arritn t merrnin pushtetin,
duke organizuar nj revolt kundr t atit, por ky i fundit, me ndihmn e ushtris romake, arriti
ti thyej dhe t ekzekutoj t bijn rebele, e cila m par kishte vrar motrn e saj pr t mbajtur
pr vete gjith pushtetin. Mbreti Ptoleme, i ati, duke par aftsit e Kleopatrs, me testament ia la
fronin asaj dhe djalit t madh, madje e ngriti n rrang mbretreshe sa qe vet gjall. Pas vdekjes
s t atit Kleopatra duhej t martohej me t vllan e saj 11 vje Ptolemeun XI ky ishte nj zakon
i ksaj dinastie me qllim q kurora t mos dilte jasht familjes, mirpo Kleopatra nuk donte.
Regjenti i vllait t saj shpalli t rrzuar nga froni Kleopatrn, e cila u detyrua t largohej pr n
Gaza ku mblodhi nj ushtri me t ciln donte t luftonte Egjiptin pr t rimar fronin.

N kt koh Cezari, n ndjekje t Pompeut me ushtrin e t cilit kishte zhvilluar dy beteja,
nj te Shkmbi i Kavajs, ku nuk fitoi asnjra nga ushtrit, dhe tjetrn n Farfala t Maqedonis,
n t ciln fitoi Cezari, i ishte drejtuar Egjiptit. Pompeu kishte vajtur pr strehim n Egjipt, dhe
regjenti i Ptolemeut kishte dhn urdhr q ta vrisnin, dhe sa hyri n pallatin mbretror, e vran.
Kjo e trishtoi pa mas Cezarin pasi e kishte pasur shok prej shum vitesh dhe dhndr
njkohsisht, pasi e bija kishte qen martuar me Pompenun.

Romanca e dashuris me Cezarin dhe marrja e fronit t Egjiptit.

Ndrsa Kleopatra ishte n Gaza, i vjen lajmi se Cezari donte ta takonte. Kleopatra niset pr
Egjipt dhe arrin t hyj fshehurazi n dhomn e Cezarit. Ai i premton fronin pa asnj
kompensim, vetm pr t vn drejtsin n vend pasi pushteti i takonte asaj sipas testamentit t
t atit. Po at dit, Kleopatra rreth t 18-ave bhet e dashura e Cezarit me dshirn e saj, sepse e
dinte q po t kishte dashurin e burrit m t fuqishm t asaj kohe, do t plotsonte t gjitha
ambiciet e saj dhe nuk do ta prekte askush. Ajo n fakt, pavarsisht nga t gjitha kto
prfitimeve, ra n dashuri me t, pasi Cezari ishte nj dashnor i madh, dhe nuk para refuzonte
grua, dshironte t kishte do grua q plqente. T gjith burrat n Rom thuhet se i fshihnin
grat e tyre kur takonin ose dhe vetm kur kalonte Cezari, sepse thuhet se ai kishte aftsi q t
bnte pr vete do grua.
Cezari e vendosi n fron dhe e martoi formalisht Kleopatrn me t vllan e saj, me qllim
q t mos kishte kundrshtime t brendshme, por kjo martes nuk pati sukses, sepse midis tyre
nisi lufta. Lufta u fitua nga Kleopatra me ndihmn e Cezarit, por u dogj nj pjes e biblioteks s
Aleksandris. Ai qndroi rreth nj vit n Egjipt dhe kur iku, Kleopatra ishte shtatzn. Pasi lindi,
djalit ia vuri emrin Ptoleme Cezarion dhe u nis pr Rom q t takonte Cezarin. Djali i saj ishte i
vetmi fmij i Cezarit, sepse ai nuk kishte pasur fmij prve vajzs me gruan e par, e cila i
kishte vdekur, ndrsa gruaja e dyt nuk bnte fmij. Kleopatra ambicioze donte q ai t
trashgonte Cezarin, por ligjet n Rom ishin t forta, sepse Roma nuk ishte monarki.
Duke qen se Cezari nuk i linte dot trashgimi n Rom t birit t tij me Kleopatrn, ai
mendonte q ti linte nj mbretri t fuqishme n lindje. Por kt dshir nuk e realizoi dot se u
vra n senat nga disa njerz q mendonin se ai do vendoste monarkin.
Vdekja e Cezarit e hidhroi pa mas Kleopatrn dhe nga ana tjetr shuajti ambiciet e saj
pr nj perandori t vetn q do tia linte djalit t saj. Pas vdekjes s Cezarit perandoria u nda n
tre pjes dhe Mark Antoni q kishte qen truproja dhe gjeneral i tij mori Afrikn, ndrsa
Oktavian Augusti, djali i adaptuar dhe nip i Cezarit, mori Romn.
Martesa me Mark Antonin dhe lufta me Romn
Mark Antoni ishte i martuar me motrn e Oktavian Augustit, ndrsa kishte filluar nj
romanc dashurie me Kleopatrn. Madje ai arriti deri aty sa t ndante at dhe t martohej me
Kleopatrn, gj q e trboi pa mas Augustin. Qllimi i martess s Kleopatrs me Mark Antonin
ishte q ajo t bashkonte forcat ushtarake me t kundr Roms, pra ambicja e saj ishte tepr e
madhe donte t bhej zonj e perandoris m t madhe t kohs pas asaj t Aleksandrit. Pas disa
vitesh prgatitje, Oktaviani bindi Senatin, q ti shpallte luft Egjiptit. Beteja ushtarake detare
midis t dy flotave u zhvillua n gjirin e Prevezs, n 2 shtator t vitit 31 p.k. N kt betej pati
nj organizim t keq, sepse komandantt e anijeve nuk u morn vesh me njri tjetrin, dhe disa u
trhoqn nga beteja duke ln Mark Atnonin vetm, i cili u mund, por nuk u vra n betej. Pas
ksaj fitoreje Augusti filloi t pushtoj Lindjen deri n kufi me Egjiptin. Forcat e Antonit dhe
Kleopatrs nuk mundn ti bnin ball ushtris Romake.
Pas mundjes nga Roma, Mark Antoni vret veten dhe ushtria romake hyn n qytet. Augusti i
jep urdhr Kleopatrs q t bhet gati se do e ojn si peng n Rom, dhe ta shtiste si plak
lufte para turmave Romake. Kleopatra vendosi q m mir t vdiste si i shoqi, se sa t
poshtrohej, gj q ishte dhe qllimi kryesor i Augustit, i cili kishte inate t vjetra me t, q kur
ajo ishte e dashura e Cezarit, pasi ajo lindi nj trashgimtar q rrezikonte fronin e Augustit.
Kshtu Kleopatra kreu vetvrasje, duke u vethelmuar me gjaprin kobra. Ky ishte nj akt q
nuk do ta bnin dot as burra shum t fort, q dshmon pr guximin dhe trimrin e saj.
Augusti si nj njeri ambicioz q fronin ia kishte ln Cezari m tepr sesa e kishte
merituar, pr t mos pasur konkurenc n pushtet, vrau t birin e vetm t Cezarit dhe
Kleopatrs, Ptoleme Cezarionin. Ktu del dhe njher qart karakteri i Augustit dhe sa ka gabuar
nj burr i Madh si Cezari, q i la pushtetin atij q do ti vriste birin e tij t vetm. Ka historian
q thon se tre djemt q ajo pati me Mark Antonin nuk i vrau, por i mori n Rom ku edhe u
kujdes pr ta. Dinastia e ptolemejve, zgjati treqind vjet, dhe mori fund me vdekjen e Kleopatrs.
Vlerat e Kleopatrs dhe gruas Ilire
Vlera dhe madhshtia e ksaj gruaje qndron n at se ajo arriti q t rimarr fronin n
Egjipt, duke mundur kundrshtart e saj politik me ndihmn e burrit m t fuqishm t kohs.
Ngriti nj dinasti t fort mbretrore, e cila do i bnte rivalitet edhe Roms. Luftoi me
perandorin e vetme t kohs, sepse donte t vendoste pushtetin e saj n t, gj q edhe mund ta
kishte arritur nse Mark Antoni do t kishte pasur burrrin e saj.
N arritjet e saj si femr, ajo bri q t dashurohej pas saj Cezarin, burrin m t fort
politikisht, dhe ushtarakisht t bots s athershme, dhe ti jap atij t vetmin trashgimtar. Arriti
t ndaj nga burri motrn e sunduesit t Roms dhe t martohej vet me burrin e saj Mark
Antonin. T dy kta burra t fuqishm i bri t mendeshin pas saj, dhe forcn e tyre e vuri n
shrbim t interesave t shtetit, gj q ssht pak pr nj grua. Kleopatra njihet si gruaja m
moderne e antikitetit, dhe nga grat m moderne t historis.
Si shpjegohet ky modernizm i saj, kur dihet se gruaja greke nuk nxirrte kokn nga dera e
shtpis dhe sht trajtuar si skllave? Q ktu del qart kultura e saj, e cila skishte asgj t
prbashkt me at greke dhe romake, sepse nuk ka asnj rast n historin antike t Greqis q t
ket drejtuar shtetin nj femr. Drejtimi i shtetit nga grat n Evropn antike ka qen tek fiset
iliro-pellazge, kshtu mbretresha ilire, Teuta qeverisi Ilirin dhe bri luft me Romn, Kleopatra
me origjin ilire qeverisi Egjiptin dhe luftoi Romn gjithashtu.
Autort antik grek thon se gruaja Ilire mund t drejtonte shtetin nse froni i mbetej asaj
dhe i bindeshin t gjith shtetasit, por a do pranonte greku patriarkal ta udhhiqte nj femr,
natyrisht q kurr, se kishin tradita t ndryshme nga bota iliro-pellazge q sbnte dallim burr-
grua pr shtjet politike. Pra, si n drejtimin e shtetit nga burrat, dhe nga grat dhe emancipimi i
gruas, tregon qart nj diferenc kulturore t ndjeshme midis Ilirve vendas dhe bots greke, q
hedh posht edhe njher ca prralla q shkruajn disa historian t rinj.
Dinastia e Seleukve
Me vdekjen e Aleksandrit mbretria e tij u nda n katr pjes dhe nj nga kto pjes ishte
dhe mbretria e Seleukve.
Seleuku I 358-281
Ai ishte djali i Antiokut, njrit prej gjeneralve maqedonas t Filipit dhe i Laodis.
Seleuku I u vendos n Babiloni n vitin 312, vit q njihet si viti i themelimit t perandoris
s tij. Perandoria e seleukve shtrihej q nga deti Egje, deri n Afganistan. N perandorin e tij
kishte raca t ndryshme, por ai ndoqi politikn e Aleksandrit t Madh, duke mos diskriminuar
njri pr racn e tij. N vitin 304 pushtoi Indin e veriut dhe Pakistanin q e oi n luft me
dinastin indiane t Maryanve. Gjat kohs q ishte gjall humbi disa territore n detin Arabik.
N vitin 301, me nj koalicion me maqedonasin tjetr Ptoleme, ai fitoi mbi mbretin e
Maqedonis. N vitin 281, u ndesh me Lisimakun e Thraks, dhe fiton mbi t duke vendosur
Azin e Vogl nn sundimin e dinastis s tij. Ai ngriti kryeqytetin e perandoris, q n at koh
shtrihej nga Egjeu n Indi, n lumin Tigr dhe e quajti me emrin e vet, Seleuk. Nj vit para se t
vdiste ai kishte restauruar gjith perandorin e Aleksandrit t Madh, prve Egjiptit, Thraks,
Maqedonis dhe Greqis, t cilat kishte br plan ti pushtonte.
Antiuku I 281-261
Ishte i biri i Seleukut t I dhe emri i tij i vrtet ishte Apama. Antioku I ndrtoi nj
kryeqytet tjetr n Siri t quajtur Antiokia. Ai mori popullsi nga Maqedonia pr t populluar
kryeqytetin e tij dhe dboi popullsin vendase babilonase. U mundua q t merrte at pjes t
Siris q ishte nn sundimin e Ptolemejve t Egjiptit, por nuk arriti dot.
Antioku II 261-246
Ishte djali i Antiokut t I me vajzn e Dimitr Poliorketit mbretit t Maqedonis. Ai mori
pr grua t bijn e Ptolemeut, Berenisn pasi la gruan e par q ishte munduar ta helmonte. Gjat
qeverisjes s tij, shum qytet-shtete t Azis s Vogl u shpalln t pavarura.
Antiuku III i Madh 223-187
Ai ishte djali i Seleukut II. N kohn q erdhi n pushtet shum toka t perandoris ishin
humbur. Kshtu n vitin 250 Diodoti, qeveritari maqedonas i Baktrins, shpalli pavarsin nga
perandoria seleuke dhe krijoi nj shtet t tijin. Njri nga mbretrit e ksaj dinastie Demetri do t
pushtonte Indin n vitin 180 dhe do t formonte mbretrin maqedono-indiane, q do t zgjaste
deri n vitin 1 p.k.
Edhe Partht n vitin 250 ishin shkputur dhe kishin formuar nj mbretri t tyren q m
von do t bhej nj perandori e fort q luftoi pr shum vite kundr Roms. Ai humbi nj luft
t katrt me Ptolemejt pr Egjiptin. Por gjat qeverisjes s tij arriti t nnshtroj mbretrit rebel
t Baktrins dhe t Parthve, madje shkoi deri n Indi, duke restauruar kufijt e perandoris.
Antioku n aleanc me Filipin V t Maqedonis, hyri n nj luft t pest me ptolemejt
pr Sirin dhe e fitoi. Ai i nxitur nga gjenerali kartagjenas Hanibali, q kishte gjetur azil politik
n mbretrin e tij, planifikonte t pushtonte Greqin. Por Greqia ishte e pushtuar nga romakt,
t cilt e mundn ushtrin e Antiokut III dhe e detyruan at q t hiqte dor nga disa territore n
Azin e Vogl, dhe ti paguante tribute vjetore Roms. Vdiq n vitin 187 n nj ekspedit
ushtarake n lindje.
Antioku IV 175-163
Ishte djali i Antiokut III dhe vllai i Seleukut IV. Ai pushtoi Egjiptin, dhe po t mos kishte
ndrhyr Roma n kt konflikt, Egjipti do t ishte pjes e mbretris s seleukve. Antioku IV
shkatrroi Jeruzalemin dhe kreu nj masakr mbi popullsin, q shkaktoi nj kryengritje t
madhe n vend. Ai u nis vet n krye t ushtris pr t shtypur rebelimin e Izraelit, por nuk arriti
dot, sepse vdiq rrugs.
Dhemetri II 146-138
Ai u martua me Kleopatra Thean e ptolemejve, e cila u divorcua nga bashkshorti i saj
Aleksandr Bala. Mbreti i ri nuk ishte shum popullor, pasi kishte ardhur n fron me ndihmn e
ptolemejve, q kishin qen kundrshtart politik t seleukve n Mesdheun Lindor. N vend
shprtheu nj luft civile, midis prkrahsve t Bals dhe mbretit q e bri pushtetin e Demetrit
t dobt. Megjith kushtet e pafavorshme, ai u nis n nj fushat ushtarake kundr parthve q
ishin fuqizuar shum n tokat e seleukve. N kt betej, forcat e seleukve humbn dhe
Demetri II u zu rob lufte dhe u burgos n Parthi. Mitridati, mbreti i parthve, e trajtoi mir
Demetrin, duke i dhn edhe nj princesh pr grua, me t ciln pati fmij. Demetri u prpoq t
arratisej me ndihmn e shokut t tij besnik, Kalimanderit, por u kap nga rojat parthe. Mitridati,
n vend q t ndshkonte mikun e tij, veproi ndryshe, e vlersoi me dhurata pr besnikrin ndaj
mbretit Demetr. Hern e dyt q tentoi t arratisej, i dha nj lodr q t lozte, pasi Mitridatin e
konsideronte si fmij t lvizshm. Vllai i tij, Antioku VII mori fronin n Siri dhe kshtu q
vazhdoi dinastia seleuke.
Antioku VII 138-129
Pasi forcoi pozitat e tij brenda mbretris, ai iu drejtua kundrshtarit t tij, mbretit t
parthve, Mitridatit. N kt koh Mitridati lshoi Demetrin te vllai i tij, me qllim q t
shprthente nj luft civile midis vllezrve pr fronin dhe t largohej rreziku i lufts nga dera e
mbretris parthe. Dhe n fakt kshtu ndodhi, ushtrit e dy vllezrve u ndeshn me njra-tjetrn
dhe fitimtar doli Demetri, q rimori fronin dhe mbretreshn. N vitet 129-126 rivjen n fron
Demetri II, por lufta pr pushtet me vllan tjetr vazhdoi me ndihmn edhe t ptolemejve dhe ai
u vra n vitin 126 p.k.
Kleopatra Thea 125-121 p.k.k.
Ajo ishte vajza e Ptolemeut VI dhe e Kleopatrs II t Egjiptit. N 150 ajo u martua me
uzurpuesin e fronit t seleukve Aleksandr Baln dhe me t pati Antiokun VI. N vitin 148 ajo
u martua me Demetrin II me t cilin pati dy djem, Seleukun V dhe Antiokun VIII dhe nj vajz.
Martesa e saj e tret ishte me Antiokun VII, vllan e burrit t dyt q u zu rob nga partht dhe
pati djalin Antiokun IX t cilin pas kthimit t burrit t saj t dyt n fron, e fshehu n Azi t
Vogl. Kleopatra urdhroi vrasjen e burrit t saj gjat kohs q Demetri II kishte hyr n luft me
ptolemenjt q ishin familja e saj. Ajo e ndau fronin me Antiokun VIII i cili filloi shum shpejt
q t bhej i pakontrollueshm. Kshtu q ajo vendosi t helmoi t birin, duke i afruar atij nj
got me ver. Ai dyshoi sepse nna e tij nuk e kishte zakon q ti shrbente dhe e detyroi at q
ta pinte vern e helmuar, q solli si pasoj vdekjen e saj n vend. Ajo kishte vrar m prpara
edhe djalin e saj, Seleukun V, kur ai krkoi fronin. Nj mizori e papar pr pushtet q nj nn
arrinte deri aty sa t eleminonte dhe djemt e saj, e pabesueshme, por sht fakt, prandaj njerzit
nuk duhet t jen t fiksuar pas pushtetit, se bjn marrzira t tilla pr ta mbajtur.
Antioku IX 114-96
Ishte djali i Antiokut VII me Kleopatra Thean. Pas vrasjes s babait t tij dhe ardhjes n
fron t xhaxhait Demetrit II, ai u drgua nga e ma n Azi t Vogl, ku qndroi deri n vitin 116.
Pas ardhjes n fron t gjysmvllait t tij dhe kushririt t par, Antiokut VIII, ai krkoi fronin
dhe pas nj lufte civile mundi t marr gjysmn e mbretris. Ai u vra n luft n 96 p.k. nga
Seleuku VI.
Demetri III 90-88
Ishte djali i Antiokut VIII dhe Trifanis s ptolemejve. Me ndihmn e Ptolemeut X, q
ishte i afrm i tij nga nna, mundi t rifitonte territoret e mbretris q kishte humbur gjat
luftrave t brendshme civile pr pushtet. Gjat qeverisjes s tij pati probleme me t vllain,
Filipin I, i cili krkonte fronin. Ai u kap rob nga Mitridati II i Parthve pas humbjes s betejs
kundr tij, i cili e mbajti rob deri sa vdiq n vitin 88 p.k.
Filipi II 65-63.
Ishte djali i Filipit I dhe erdhi n pushtet n vitin 60 p.k. me ndihmn e Pompeut. Me
vdekjen e tij mori fund edhe dinastia maqedonase e seleukve n Siri. Mendohet se shum nga
pasardhsit e seleukve kan qeverisur n vende t tjera, por kjo sht shum e vshtir pr tu
vrtetuar.

Mbretria maqedonase n Azin Qendrore
Pas ndarjes s perandoris s Aleksandrit t Madh, seleukt morn nj territor t gjer nga
Mesdheu Lindor deri n kufi me botn kineze. Pr ta menaxhuar mir ky territor i gjer u nda n
provinca q qeveriseshin nga nj guvernator i emruar nga seleukt. Nj nga kta guvernator
ishte dhe maqedonasi Diodo, ose Diodoti, i cili n vitin 250 p.l.k. shpalli pavarsin e provincave
t Baktrins dhe Sogodians (Azia qendrore dhe Afganistani i sotm) nga Perandoria Seleuke.
N kt koh u fuqizua dhe dinastia perse, e cila bri t mundur shkputjen e ksaj dinastie nga
kontakti me seleukt dhe botn perndimore, sepse ishte ndrmjet territoreve t Seleukve dhe
atyre t Azis qendrore. Kjo mbretri m von u shndrrua n nj perandori t madhe. Pas
vdekjes s Diodotit I, n fron erdhi i biri i tij, Diodo II.
Dinastia e Euthydemit 230-170 p.l.k.
N vitin 230 Euthydemi rrzoi nga pushteti Diodon II dhe u shpall mbret i mbretris s
Azis qendrore.
N 206 Euthydemi theu trupat e mbretit Seleuk, bashkatdhetarit t tij Antiokut III. Pas
ksaj, seleukt e njohn pavarsin e mbretris s Baktrins dhe Antioku III lidhi krushqi me
Euthydemin, duke i dhn vajzn pr grua. Euthydemi i zgjeroi territoret e tij duke pushtuar
pjes nga territoret e Parthve n perndim.
T dhnat q na jep gjeografi m i madh i antikitetit, Straboni, tregojn se Euthydemi ka
luftuar kundr Kins dhe ka pushtuar pjes t saj. Ai ka pushtuar dhe pjes t Turkistanit kinez.
Pushtimi i disa territoreve kineze si dhe i Turkistanit kinez, bri q t zhvillohej tregtia dhe
shkmbimi i eksperiencs midis dy perandorive. Kshtu sht prdorur metali Koper-Nikel pr
prodhimin e monedhave, q do t prdorej vetm n shekullin XIX pr monedhat. Monedha t
ktij tipi u pren gjat mbretrve Agathokle dhe Pantaleon.
Demetri II 200-180 p.l.k.
Demetri ishte djali i Euthydemit dhe i vajzs s Antiokut III t seleukve. Ai ndrmori n
vitin 180 pushtimin e Indis dhe pushtoi ann perndimore dhe at veriore, duke formuar nj
mbretri maqedono-indiane, q zgjati pr dy shekuj, deri n vitin 1 p.k. N mbretrin e ksaj
kohe, lulzoi feja dhe kultura budiste. Gjat kohs q pasardhsit t Demetrit II, pikrisht vllai i
tij Antimak qndronte n selin e tij n Indi, n Baktrin, q ishte dhe qendra e vjetr e
mbretris, Eukrati rrmbeu pushtetin. N betejn q u zhvillua midis tyre fitorja i buzqeshi
Eukratit, i cili n 160 p.l.k. konsolidoi prfundimisht pushtetin e tij n mbretrin maqedono-
indiane.
Eukrati 170-145
Gjat qeverisjes s tij, vendi njohu nj zhvillim t madh. U ndrtuan qytete t mdha dhe u
pren monedha q mbizotronin n Azin Qendrore. Eukrati preu monedha t mdha ari.
Heliokle 141-125
Ai ishte mbreti i fundit i dinastis maqedonase mbi mbretrin indo-baktriane, sepse pas
125 ata do t sundonin vetm n pjesn indiane t mbretris, pr shkak t dyndjeve t fiseve me
origjin kineze Yueh chih n Azin Qendrore dhe n territoret e mbretris. Kto fise u vendosn
n Baktrin dhe n vitet m von zbritn n Indi. Dianstia maqedonase e qeverisi nj pjes t
madhe t Indis deri n vitin 1 p.k.

DINASTIA E ILIRVE

Mbretria ilire njihet nga burimet historike n shekullin IV. Duke qen se ka pasur
mbretri dominuese n t gjith rajonin e ksaj kohe, mendoj se mbretria ilire duhet t jet m e
vjetr. Fiset epirore dhe fise t tjera pellazgo-ilire kan pasur mbretri pothuajse q para Lufts
s Trojs, kshtu q n shekullin IV mendoj se arrihet n nj faz m t lart n at t bashkimit
t disa mbretrive t fiseve, n nj mbret t vetm, si ndodhi n Ilirin e Jugut (Epir) dhe n
krijimin e mbretris ilire nga enkeledt. Q nga shek. VII p.l.k. u krijuan federata e taulantve, e
molosve dhe e fiseve t tjera. Federata taulante drejtohej nga Galauri. Mbreti i par tek Ilirt del
tek fisi i Lynkestve, n vitin 423 p.l.k. dhe sht Sirra, q ndeshet me maqedonasit. N shek. IV
p.l.k. Bardhyli e rrzoi mbretin Sirra nga froni dhe mori drejtimin e shtetit ilir, duke themeluar
dinastin e tij, q e kishte qendrn rreth liqenit t Ohrit, te fisi i enekeldve. Pr ti liruar kto
toka, Bardhyli mundi tre mbretr maqedonas dhe i detyroi tu paguanin ilirve tribut vjetor. N
vitin 360 p.l.k. kur maqedonasit u prpoqn ta ndryshonin kt gjendje me luft, mbetn t vrar
4000 maqedonas, s bashku me mbretin e tyre, Perdikn.
Mbreti Bardhyl i Enkeledve ishte mbreti q luftoi kundr Filipit II t Maqedonis. N
vitin 359 p.l.k. n moshn 90vjeare, ai u vu n krye t ushtris ilire dhe prballoi sulmet
maqedonase, t cilat m n fund e detyruan t lshonte t gjitha qytetet q m par i kishte pasur
Maqedonia.
Kliti, mbreti ilir, pasi vdiq Filipi, hyri n tokat e shtetit maqedonas dhe marshoi drejt Pels.
Aleksandri i Madh i Maqedonis, kur mori vesh lajmin, i doli ushtris ilire para dhe beteja midis
tyre u zhvillua n Pelion, ku Kliti e mundi Aleksandrin e Madh. Aleksandri me ilirt psoi t
vetmen humbje ushtarake t jets s tij, ku mbeti edhe vet i plagosur me nj gur n kok, aq sa u
hap lajmi se vdiq. Por, si gjeni ushtarak q ishte, ai u kthye pas tre ditsh dhe e kapi ushtrin ilire
n befasi dhe mundi t fitoj, por q nuk eci m n brendsi t tokave t shtetit ilir. Pas shuarjes
s kryengritjes q bn enkeledt me n krye djalin e Bardhylit, Klitin, pr tu shkputur nga
Maqedonia, qendra e shtetit ilir kaloi te taulantt, me Glaukian. Ai zhvilloi nj politik t
papajtueshme ndaj maqedonasve pas vitit 232 p.l.k. kur vdiq Aleksandri i Madh Glaukia arriti t
lironte t gjitha tokat q maqedonasit ua kishin marr enkeledve. N vitin 309 p.l.k. Glaukia,
me nj ushtri t madhe, zbriti n Epir dhe vendosi n fron mbretin Pirro. Kjo ndikoi n
dobsimin e grupit promaqedonas n Epir.
N shekullin III p.l.k. pas dobsimit t pushtetit t taulantve, pushteti kaloi te dinastia e
mbretris s ardianve, themelues i saj ishte Agroni, i cili ngriti nj flot detare t prmasave t
fuqive t Mesdheut.
Teuta qeverisi mbretrin ilire pr nj vit, n 330-329, pra, nj periudh kohe t shkurtr
kohe si regjente e Pinit, t birit t Agronit. Ajo u dallua pr agresivitetin e saj n politikn e
jashtme dhe sidomos n marrdhniet e tensionuara me Romn. Nn pushtetin e saj ajo arriti q
t bashkoj Epirin pr disa muaj me mbretrin ilire n nj shtet, duke shtrir kufijt nga
Akarnania n Dalmaci. Armiku m i madh i saj n territorin ilir ishin kolonit greke q
konkuronin tregtin ilire. Ajo i lejonte shtetasit e saj q t ushtronin piraterin n det t hapur,
gj q e armiqsoi pa mas me Romn q dmtohej nga kjo pirateri. Vrasja e negociatorve
romak me urdhr t Teuts, q erdhn n Iliri pr t biseduar rreth mosmarrveshjeve midis dy
shteteve, shrbeu si pretekst q Roma t sulmonte mbretrin ilire.
Mbretria ilire kishte nj ushtri dhe flot t fort pr kohn, q shkonte n mbi 200 anije q
ishte afrsisht e njjt me flotn romake. Kshtu, shanset q ajo t fitonte ishin shum t
mdha. Por armiqsimi i saj me kolonit greke, bri q grekt tia hapnin dyert e qyteteve
ushtris romake, e cila zuri qytete strategjike t Iliris pa luft. Nga kto qytete filloi edhe sulmi i
Roms kundr ushtris ilire. Ajo q do t prcaktonte fatin e betejs, ishte flota ushtarake, por
edhe ajo ra n duart e romakve nga komandanti i ushtris ilire Dhimitr Fari, dashnori i
Tritetus, gruas tjetr t Agronit. Kshtu, flota e madhe dhe e fort ilire, u dorzua pa luft n
duart e romakve. Pra, humbja e Teuts erdhi nga hapja e dyerve t qyteteve greke t iliris, q
strehuan, mbshtetn, dhe u bn baza nga ku Romakt sulmonin Ilirt, si dhe nga dorzimi i
flots nga Dhimitr Fari, q pr etnicitetin e tij ka historian q hedhin tezn se ai ishte grek nga
nj koloni greke n Iliri. Grekt e asaj kohe bn t mundur pushtimin e Iliris dhe ata kan
meritn pr krijimin e Perandoris Romake, q do t pushtonte m von dhe vet Greqin.
Mbretria Ilire u mund me tradhti dhe dredhi nga ana e romakve, dhe jo me luft. Polibi
ka thn se Nse Roma nuk do t kishte pushtuar Ilirin, mbase nuk do t ishte br kurr
perandori.
Teuta nnshkroi nj marrveshje paqeje me Romn, por pas ksaj ajo pushoi s qeni
mbretresh reale e Iliris. Disa vite m von ajo vdiq dhe pushtetin n Iliri e merr Dhimitr Fari,
i cili me ndihmn e Maqedonis, zhvilloi luft kundr Roms, q njihet si lufta e dyt iliro-
romake (219-218), n t ciln ai humbet.
Genti ishte mbreti i fundit i ilirve, dhe gjat qeverisjes s tij u krye dhe lufta e tret Iliro-
Romake. Tre dinastit e s njjts etnie, si ajo maqedonase, ilire dhe epirote pr her t par n
historin e tyre u bashkuan kundr Roms. Lufta mund edhe t ishte fituar nse mbreti Gent nuk
do t kishte kryer nj menduri ushtarake duke nxjerr ushtrin nga kalaja e Shkodrs pr tu
ndeshur n fush t hapur me romakt. Kjo i kushtoi edhe ilirve humbjen e betejs, pasi ushtria
romake ishte tepr e madhe dhe fitonte n fush betej. Genti me gjith familjen u zu rob dhe u
ua n Itali ku edhe jetoi deri n vitet e fundit t jets s tij. Iliria, Epiri, Maqedonia ran nn
sundimin e Roms dhe kto shtete pushuan s funksionuari pothuajse deri n shekullin XX me
disa ndrprerje n mes. Iliria ra nn sundimin romak, pastaj at bizantin dhe turk. N shekullin e
XIX-XX doln srish shtetet, por jo si ishin nga pikpamja historike dhe etnike. Gadishulli ilirik
u b n dy shekujt e fundit mall i lir q e fitonte m i forti dhe kush kishte miq m t fort n
politikn e jashtme, pa marr parasysh fare etnicitetin. Kto marrzira t nj klase politike
oportunisto-feudale kan sjell nj gadishull ilirik sot t pastabilizuar q mund t vazhdoj edhe
m gjat nse nuk respektohen parimet historike dhe t drejtat m elementare t kombeve t
shtypura.
Themistokliu
Sipas Kornel Nepotit, nna e tij pellazge ishte nga Akarnania, ndrsa sipas Amfikratit dhe
Athaneut nna e tij ishte nga Trakia. Themistokliu, kur pati probleme n Athin, u strehua te
mbreti i Epirit, Admeti, kshtu q ka shum mundsi t ket qen nga Epiri. Nse ka qen nga
Epiri apo nga Thrakia nuk ka ndryshim t madh, sepse si thrakt dhe epirott ishin t nj
kombsie.
Kush ishte Themistokliu?
Themistokliu ishte nj nga udhheqsit e Athins gjat lufts greko-perse. Ai propozoi q
beteja prfundimtare detare me Persin t zhvillohej n Salamin, m 28 shtator t vitit 480
p.e.s., n t ciln u zhduk plotsisht flota detare perse. Merita e Themistokliut qndron n at se
ai ishte projektuesi i ktij plani q rezultoi tepr i vlefshm, pasi flota perse u zu n nj gryk t
ngusht n Salamin dhe u shpartallua.
Nn udhheqjen e Themistokliut u ndrtua nj sistem i madh fortifikimesh rreth Athins
dhe nj mur i gjat 11 km q lidhte Athinn me Pireun. N baz t ktij fortifikimi t shklqyer
Athina u bri ball kundrshtarve t saj n politikn e jashtme.
Themistokliu i dha fitoren detare Greqis kundr persve, dhe ndrtoi muret 11 km, dhe nj
sistem t madh fortifikimesh, por pas ktyre ai ra viktim e fams s tij, sepse grekt xheloz e
dbuan me ostracizm nga qyteti si person q dmtonte demokracin. Ostracizmi ishte nj votim
i fsheht me an t t cilit populli votonte pr personat q mendonin se ishin krcnues t
demokracis. Shpesh ky lloj votimi u prdor pr t dbuar nga vendi burrat e zot q qeverisn
Athinn, kur pjesa tjetr e burrave t pazot, bheshin xheloz pr veprn e ktyre njerzve.
Pasi u dbua nga Athina ai u strehua te mbreti i Epirit dhe m pas te mbreti i Persis,
Kserksi, armiku i tij m i madh q Themistokliu e kishte mundur n betej dhe i kishte prishur
planet pr pushtimin e Greqis. Kserksi, t cilin Themistokliu e kishte mundur, doli mik m i
madh se Athina s cils i dha fitoren.
Mendje t mdha t antikitetit me origjin iliro-albane.
Nj grup i madh filozofsh, historiansh, politikansh t antikitetit q quhen grek dhe
romak, nuk jan aspak t till, por jan nga populli vendas q banonte gadishullin Ilirik dhe
Italin n antikitet. Historia i ka prmbledhur kta intelektual n dy grupe ose jan grek ose
jan romak, duke ln me ose pa qllim mnjan etnicitetin e tyre pellazgo-ilir. Populli vendas
evropian q banonte kto territore para se grekt dhe romakt t dilnin n histori, ka pasur nj
kultur t lart q dshmohet edhe sot nga gjurmt q ka ln. Pasi analizon kt pjes t
antikitetit, t lind pyetja se kush jan grekt dhe kush jan romakt kur, shumica e mendjeve
greko-romake nuk ajn t tilla. Greko-romakt t cilt kopjuan qytetrimin e lasht evropian,
morn dhe meritn sikur i kishin krijuar ata t gjitha kto vlera.
Klementi i Aleksandris ka vn n dukje se shum nga figurat m t shquara t Greqis s
vjetr jan me prejardhje johelene, q do t thot se jan nga popullsia vendase e nj etnie q
popullonte t gjith gadishullin ilirik. Numri i tyre sht shum i madh, por po paraqes vetm
disa nga m t dgjuarit dhe m t famshmit e antikitetit. Pr origjinn e tyre etnike disa nga ata
kan shkruar vet, dhe disa t dhna jepen direkt ose indirekt nga autor t tjer.
Aristoteli 384-322
Lindi n Stagjyra t Maqedonis n vitin 384 p.l.k. dhe ishte maqedono-ilir.
1- Kalistheni, nj i afrm i Aristotelit, fliste nj gjuh jogreke, ashtu si edhe Aristoteli, pra,
gjuhn pellazgo-ilire q fliste i gjith gadishulli ilirik. Aristoteli e msoi greqishten n
Akademin e Platonit, sepse gjuha e nns s tij ishte maqedonishtja e vjetr apo ilirishtja.
2 Aristoteli nuk e mori kurr qytetarin Athinase dhe sht quajtur
si metanast refugjat, i ardhur, i huaj. Ai pati vetm lejen e qndrimit n Athin, por kurr
qytetarin e saj.
3 Aristoteli u thirr n oborrin mbretror t Maqedonis nga Filipi II q t edukonte
Aleksandrin e Madh. Pasi Aleksandri filloi fushatn n Lindje ai qndron n vendlindjen e tij,
Stagjira, dhe n vitin 334 n Athin themeloi shkoln Peripatetike. Pas vdekjes s Aleksandrit n
323, jeta e tij si maqedonas n Greqi u vu n rrezik, pasi ai kishte edukuar Aleksandrin dhe
kishte mbshtetur politikn pushtuese t shtetit Maqedonas n Greqi, kshtu q ai u largua nga
Greqia.
Deri sa Aristoteli nuk fliste greqisht, por e msoi at kur shkoi n Athin dhe gjuha e nns
ishte maqedonishtja, nuk ka sesi t jet grek, pra Aristoteli ishte maqedono-ilir.
N mosh t re shkoi n Athin dhe u b nxns i Platonit. Ai qndroi atje pr 20 vjet.
Filipi II mbreti i shtetit t Maqedonis, nga ku ishte dhe Aristoteli e ftoi n Maqedoni
vendlindjen e tij, q t edukoj princin Mirjamun Aleksandr, detyr q ai e kryen me shum
dshir. Aristoteli sht filozofi m i madh i antikitetit dhe nj nga filozoft m t mdhenj t
njerzimit q gabimisht shum njerz e njohin si grek.
Veprat filozofike t tij jan Metafizika, Fizika dhe Psikologjia. Tek Politika trajton
pikpamjet e tij mbi shtetin dhe familjen. Ai mbshtet formn e regjimit aristokratik, dhe jo ato
demokratike si Athina, q e quante form t keqe qeverisje. Ai ka shkruar kushtetutat e 158
vendeve, midis t cilave edhe ato t Epidamnit, Apolonis dhe molosve, por q kan humbur,
ve asaj t Athins q ka mbrritur deri sot. Ai sht autor i veprs Mbi historin e
kafshve dhe Mbi mrekullit e dgjuara.
Aristoteli u shqua pr kritikn ndaj idealizmit objektiv t Platonit ish msuesit t tij. Lidhur
me botn e ideve t Platonit ai shprehej T thuash se idet jan modele dhe do gj tjetr q
lidhet me to, do t thot t shqiptosh fjal boshe dhe t shprehesh me metafora
poetike. Aristoteli sht nj filozof materialisto-idealist, sepse ai pranonte iden e materies
jasht ndrgjegjes dhe e merrte at si nj lnd ku mund t ndrtohen sendet. Kjo bhej e mundur
me an t Intelehies, e cila ishte si fillimi i do gjje q lviz, qllimi i gjithkaje q ekziston.
Ai e kritikoi Platonin, por duket qart se ai ishte i ndikuar nga filozofia idealiste e tij.
Pitagora 580-500
Aristokseni, Aristoteli, Teopompi, Diogjeni, Laerti, Neanti, Porifyri, pohojn se
matematikani Pitagora, nga ishulli pellazg i Samosit, ishte me origjin pellazge. Pitagora ka qen
matematicien i madh pr kohn. Ai ka meritn e vrtetimit t dy teoremave q mbajn emrin e tij
edhe sot. Thelbi i filozofis s tij ishin numrat. Ai sht nj nga etrit e matematiks.
Hipokrati 460-370
Ai lindi n ishullin e Kosit, pran bregdetit t Karis, n vitin 460 p.l.k. dhe vdiq n vitin
370 p.l.k. Ai ishte nga t part mjek q prcaktuan misionin human t mjekut, i cili ishte jo
vetm t identifikonte smundjen, por edhe ta kuronte at, sepse disa teori para Hipokratit kishin
vn n dukje vetm identifikimin e smundjes dhe jo kurimin e saj. Hipokrati sht babai i
mjeksis dhe mjeku m i famshm i Antikitetit. Formula e betimit e mjekut t sotm, sht
vepr e tij. Ai hodhi bazat e mjeksis si shkenc, dhe e shkputi at nga lidhjet me fuqit dhe
magjit mbinatyrore.
Origjina e Hipokratit sht pellazge, sepse ai e ka prcaktuar vet at. Hipokrati rrjedh nga
nj familje e quajtur e Asclepius, q mbahej dhe si hyjni e shrimit, q kan banuar n Troj
rreth 1400 p.l.k. dhe nuk sht grek. Familja e Hipokratit ka qen familje mjeksh, sipas t
dhnave q 1400 p.l.k. dhe e ka trashguar at brez pas brezi, deri te Hipokrati.
Demokriti 470-380
Demokriti ka lindur n Abdera t Thraks n 470 p.l.k. dhe vdiq m 370. Mbahet si babai i
materializmit t lasht dhe me t, filozofia antike arriti kulmin. Ai sht i pari q futi n shkenc
nocionin e atomeve si pjesa m e vogl e pandashme e materies. Atomet formojn sende duke u
bashkuar dhe ndar. Filozofia e tij ishte se nga asgjja nuk mund t lind asgjja dhe asnj send
nuk mund t shndrrohet n asgj. Platoni e urrente filozofin e Demokritit, sepse ai ishte idealist
dhe dshironte tia digjt t gjitha librat q ai kishte shkruar, e ndoshta nga kjo nuk ka vepra t
tij, por Aristoteli, prkundrazi, e vlersonte punn e Demokritit.
Protagora
Ka lindur n Abdera t Thraks. Ishte filozof i Antikitetit i rryms s sofistve q
pretendonin se ka disa t vrteta n kt bot. Ai thoshte se njeriu sht masa e t gjitha sendeve
q ekzistojn dhe atyre q nuk ekzistojn. Ai arriti deri aty sa t mohonte ekzistencn e vet
perndive.
Sapfo
Sipas Ovidit, poetesha e famshme Safo e shekullit t VI p.l.k. ishte pellazge.
Pindari 518-438
Ai e pohonte vet se rridhte nga paraardhsit para-helen, pellazgo-ilir. Pindari lindi n
Teb. Ai ka qen nj poet lirik i famshm n antikitet. Kur Aleksandri dogji Tebn, vetm
shtpin e Pindarit nuk e shkatrroi, pasi ai kishte simpati pr t dhe poezit e tij. Me Pindarin u
mbyll dhe poezia lirike dhe u hap rruga nj gjinie t re n letrsi, q ishte poezia dramatike.
Mark Tul Ciceroni 106-43 ilir?
Ai lindi n Arpina, n fisin e Tulve n krahinn e Lacios s sotm, krahin q ka qen
banuar n antikitet nga fise ilire. Arpina u pushtua nga Roma dhe populli q banonte n kt
qytet shum von e fitoi qytetarin Romake.
Ai studioi pr drejtsi dhe retorik n Rom. N vitin 63 p.l.k. arriti n postin m t lart n
shtetin e Roms, at t konsullit. Gjat lufts civile n Rom ai mbajti ann e Pompeut dhe m
von ishte kundrshtar i Mark Antonit, i cili e vrau at n vitin 43 p.l.k.
Ai u dallua si orator, avokat dhe politikan. Veprat e tij jan De oratore (Mbi oratorin),
De republica (Mbi Shtetin), De senecute (Mbi pelqrin), De amicitia (Mbi miqsin).
Ciceroni hyri n histori si nj nga oratort m t famshm t antikitetit dhe njerzimit.
Taciti 56-117... ilir?
T gjith historiant kan rn dakort pr origjinn joromake t Tacitit. Fakt sht se ai
ishte me origjin nga provinca t Roms, por jo-romak. Ai ka lindur n veri t Italis s sotme n
pjesn e Alpeve. Ajo pjes e Italis sht banuar historikisht nga ilirt, ashtu si pjesa m e madhe
e Alpeve t Evrops. Taciti sht nj nga historiant, avokatat, senatort dhe oratort m t
mdhenj t Roms. Vepra e tij e madhe historike sht Analet ku pasqyrohet historia e
Perandoris Romake nga Augusti deri n vitin 96. Vepra t tjera janHistories, Gneau Iuliu
Agricola, libri Gjermania, ku flet pr fiset gjermane. Ai ka shkruar nj biografi dhe pr
britanikt e kohs.
Virgjili... ilir?
Lindi n Mantova t Italis n vitin 70 p.l.k. pra n jug t Alpeve. Virgjili e ka thn edhe
vet dhe studiuesit jan t mendimit se ai nuk ishte romak. N Alpet e asaj kohe kan jetuar fisi
ilir i retve dhe ai i vendolikve, t cilt populluan t gjith Italin e veriut, kshtu q popullsia e
ktyre zonave ka qen ilire gjat gjith Perandoris Romake. Ka pasur dhe supozime se mund t
ket qen edhe kelt, por sidoqoft t jet, ajo q sht e sigurt q ai vjen nga nj zon ku ka
mbizotruar elementi ilir.
Studioi n Rom pr retorik dhe filozofi. Veprat e autorit jan Ecloga, Vjersha t
zgjedhura. Kryevepra e tij sht Eneida, n t ciln tregohet pr peripecit e udhtimit t
heroit trojan Ene Dardanidi, prpara se t arrinte n Lat, ku themeloi Romn. Autori, jep t dhna
pr fatine nj pjese t popullsis s lavdishme dardane q iku nga Troja. N vepr tregohet se
Heleni, biri i Priamit, i quajti disa vise t Epirit me emrin Trojan Kaon.

PERANDORT DHE STRATEGT ILIR T ROMS

Gai Mariu 157-86 p.l.k.
Ishte nj politikan i shquar romak q u zgjodh konsull shtat her. Lindi n qytetin e
Ciceronit, Arpinum. N enciklopedi t ndryshme, Gai Mari futet te lista e sundimtarve ilir t
Roms, pra quhet si ilir.
Mario njihet pr reformn e famshme ushtarake q kreu n Rom, n saj t s cils Roma
do t kthehej n superfuqi. Deri n at koh karriera ushtarake kishte qen pron e fisnikris,
por me reformn q kreu, ia hoqi kt monopol asaj, duke rekrutuar ushtar dhe oficer nga
shtresat e tjera t popullsis. Ai u premtoi ushtarve tok, plak lufte n vendet q do t
pushtonin romakt dhe nj pension ushtarak pas lirimit nga ushtria.
Mario u dallua n fushatn ushtarake kundr Numantis dhe ra n sy t Scipio Emilianit q
ishte n at koh komandant i ushtris romake n fushat. N vitin 120 p.l.k., ai u zgjodh tribun
plebe, q ishte nj rang i lart, pasi pa firmn e tij nuk miratoheshin as urdhrat e senatit. N vitin
116 p.l.k. u zgjodh pretor n Rom dhe n vitin 114 u drgua pr t qeverisur Spanjn. Ai u
martua me Julia Cezarin, tezen e Jul Cezarit.
Mario u zgjodh konsull i Roms n vitin 107 p.l.k., n moshn 50 vjeare; gjat ksaj kohe
ai i dha fitoren Roms kundr Jogurthas mbretit t Mauritanis. N kt koh fiset t
ashtuquajtura gjemane t teutonve dhe cimbreve mundn ushtrin romake q komandohej nga
nj gjeneral romak i quajtur Mali Maxim, dhe krcnonin seriozisht Romn. Prball ktij
krcnimi, Mario u rizgjodh konsull pr her t dyt nga 104-100 p.l.k. N fakt, t drejtn pr tu
zgjedhur konsull e kishte vetm nj her pr nj vit, por kjo ishte hera e par q ndodhte ngaq
situata ishte e rnd. Ai mundi fisin e teutonve, q n aleanc me cimbret dhe tigret ishin nisur
t pushtonin Romn.
Punt m von nuk do shkonin mir, pasi reformat e tij ushtarake, prve efekteve pozitive
patn dhe efekte negative. Negativ ishte fakti se ushtart, nga t mirat q fitonin, i bindeshin
komandantve t tyre, q oi n luft civile n Rom midis Suls dhe Mariusit. Kjo luft
prfundoi me disfat pr Marion dhe ikjen e tij n azil n Afrik. Gjat ksaj kohe, kur Sula
mungonte, pasi kishte ikur n nj fushat n lindje, Mario me gjith ushtrin e tij marshoi dhe
hyri n Rom, ku ndrmori nj fushat zhdukjesh kundr kundrshtarve t tij politik, prkrahs
t diktaturs s Suls. N vitin 86 p.l.k. ai u rizgjodh konsull pr her t shtat, por 6 muaj m
von, vdes n moshn 71 vjeare. Sula rikthehet n Itali, ku vendos nj regjim terrori, duke
persekutuar senator dhe prkrahs t Marios. N kt koh, Jul Cezari largohet nga Italia e
shkoi prkohsisht n Kilkili pr t mos rn viktim e persekutimeve t Suls, pasi halla e tij
ishte gruaja e Mariosit.
Strategt ushtarak me origjin ilire jan t shumt, dhe vet Jul Cezari dhe dinastia e
Klaudve ishte trojane, sepse e mbante veten si pasardhse direkte e Asganit, djalit t Ene
Dardanidit. Ka qen i madh numri i perandorve me origjin ilire q qeverisn Romn pr
etnicitetin e t cilve ka t dhna t sakta nga autort romak. Kur studion rrnjt e historis s
Roms dhe krkon se kush jan romakt, aty t gjith dalin se jan ilir, etrusk ose trojan.
Sinqerisht, nuk di t jap nj prgjigje n lidhje me konceptin e etnis Romake. Mendoj se
historiant duhet t bjn m tej pr t prcaktuar etnicitetin e romakve, megjithse kjo ka qen
tepr e vshtir dhe askush nuk ka dhn nj prgjigje t qart e t sakt, sepse romakt dalin si
Trojan, Ilir dhe Etrusk.
Luc Septim Severi 193-211
Dinastin e Severve n pushtet e vendosi ushtria ilire e Panonis. Severi thuhej se ishte
nj aristokrat i pasur q kishte prona n Afrik, dhe pr origjinn e tij nuk ka t dhna t sakta,
por shum studiues t mvonshm e quajn ilir. N fakt, pr jetn e perandorve t ksaj
periudhe nuk kan folur shum autor ve Hadrionit, i cili nuk flet pr origjinn e tij. Ai u shpall
perandor nga ushtria ilire, komandant i s cils ishte, dhe rivalizoi me dy pretendent pr
perandor t shpallur nga ushtrit e tyre n Britani dhe Siri, t cilt i mundi.
Pr t gjith perandort e tjer ilir nga Deci te dinastia Valentiniane, ka t dhna t sakta
q tregojn se ata ishin me origjin ilire dhe u shpalln perandor, nga po kjo ushtri komandant
t s cils ishin. Ajo q m shtyn t mendoj njlloj me disa studiues t tjer, se severt ishin ilir
sht fakti q ushtria ilire asnjher nuk ka shpallur nj perandor, i cili t mos ket qen ilir.
Pra, t gjith perandort q ka shpallur ushtria ilire, m e forta e perandoris n shrbim t
Roms, kan qen komandantt e tyre ilir, dhe n asnj rast kjo ushtri nuk ka shpallur perandor
nj jo-ilir, kshtu q, meqense severt u shpalln perandor nga ushtria ilire pa dyshim q ata
ishin ilir. Shum studiues t tjer kan po kt mendim q severt ishin ilir edhe kt e
tregojn dhe masat q u morn n favor t ushtris ilire.
Ndrsa m par, kur kishim t bnim me perandor latin e gjith garda pretoriane zgjidhej
nga ushtart latin si romak, spanjoll e gal n momentin q erdhi Severi, situata ndryshoi
menjher. Ai shprndau gardn e vjetr pretoriane dhe pretoriant e rinj i rekrutoi nga
legjionet ilire t Danubit.
S.Severi vendosi me ligj q do ushtar mund t bnte karrier, pavarsisht origjins s tij
jolatine dhe menjher pas ktyre ligjeve, ushtart ilir qoft dhe me origjin t ult fshatare, n
saj t aftsis s tyre arritn deri n shkalln m t lart t qeverisjes s perandoris, at t
perandorit. Kto duke i dhn lavdi asaj. Ai lejoi martesat e ushtarve dhe pajisjen e tyre me
parcela toke t cilat i punonin kur nuk ishin n luft. Rriti rrogat e ushtarve pretorian nga 1000
n 1250 dinar n vit, ndrsa ato t legjionarve nga 300 n 500 dinar n vit dhe n koh
fushatash ushtarake paga dyfishohej gj q boshatisi arkn e shtetit, t ciln e mbushi me taksat
q i vendosi provincave perndimore. Severi e mnjanoi senatin dhe konsultohej vetm me
kshillin e perandorit. Ai luftoi kundr Parthis dhe i ktheu perandoris edhe njher
Mesopotamin q e kishte humbur si pasoj e trazirave t brendshme pr pushtet dhe presionit t
dyndjeve barbare. Severi me luft nnshtroi Britanin, por mbeti i vrar n Skoci.
Karakalla 211-217
Pas vdekjes s Septim Severit, perandor u shpalln bijt e tij Mark Aurel Antonini i
njohur si Karakalla dhe Publ Septim Gtes, si bashkperandor, por pushtetin n dor, shum
shpejt e mori Karakalla, pasi eleminoi t vllan. Karakalla, si i ati, pati marrdhnie t kqija
me senatin.
N vitin 212 ai shpalli ediktin e famshm perandorak, me an t t cilit t gjith qytetart e
perandoris shpalleshin qytetar romak. Ky edikt ishte tepr i rndsishm se, pr shekuj,
populli me qytetarin romake kishte qen m i privilegjuar se sa ata q nuk e kishin kt qytetari.
Kshtu, romakt kishin t drejtn e tyre me t ciln rregullonin marrdhniet midis tyre dhe
shtetit, ndrsa romakt kishin t drejtn Ius Gentium q ishte e ndryshme nga ajo romake. Pas
ktij edikti t gjith do prdornin t drejtn romake. Me ardhjen e perandorve ilir morn fund
privilegjet e romakve. Kjo tregon edhe njher se severt ishin jolatin.
Karakalla e oi ushtrin n disa beteja n zonat kufitare n Ren, Danub n lindje n Parthi,
pr t luftuar me fiset barbare. Perandori u vra nga ushtria e tij m 217, ndoshta sepse nuk qe aq i
zoti sa i ati, dhe nuk prmbushi amanetin q i la ai para se t vdiste kur i tha dy djemve t
tij Shkoni mir me njri-tjetrin, pasuroni ushtart dhe mos ani kok pr asgj. Karakalla nuk
bri asnj nga ato q i la amanet i ati se vrau t vllan dhe nuk e trajtoi si duhej ushtrin, kshtu
q, si veproi e psoi. Megjith kto, Karakalla mbetet n histori me dhnien e qytetaris romake
t gjith popullsis s perandoris. Pas vdekjes s tij, pushtetin e morn komplotistt dhe njerzit
e gruas dhe jo ndonj pasardhs i tij. Kshtu u zgjodh perandor nipi i gruas s tij Vari Avit
Basiani dhe m von kushriri i tij Aleksandr Severi (222-235). N kt koh vendi futet n
anarki dhe luft midis perandorsh t shpallur nga ushtrit e tyre, luft q do t vazhdonte deri n
268 kur n pushtet erdhn perandor ilir t zot. Ata qndruan n pushtet deri n vitin 455 pa
ndrprerje.
Deci 249-251
N 249 pushtetin e mori Deci i lindur n Budalie n Panonin e ult. Pra i lindur n veri
t Iliris. Aurel Viktor thot se Deci i lindur n nj fshat t Sirmit. Ai filloi karriern si
ushtar dhe arriti t bhej perandor. Ai shpalli Cezar t birin t cilin e quajti me emrin pellazg,
Etrusk, dhe e drgoi n Iliri duke bashkqeverisur me t. Deci arriti q t ngjis shkallt e
karriers nga ushtar i thjesht, duke arritur n rangun e perandorit t Roms. Gjat kohs s
shkurtr t qeverisjes s tij prej dy vjetsh, arriti t shtyp luftn civile n Gali dhe ndrtoi nj
banjo publike t madhe n Rom. Deci bashk me t birin u vra n Myzin e Ult, pra n Iliri, n
luft me Galt n vitin 251.
Laeliani 268
Ai e shpalli veten perandor n Mainz te Gjermanis dhe kjo zgjati pr 2 muaj.
Mark Viktori
U shpall perandor i perndimit pr pak koh n vitet 268, 270, 271. At e shpalli perandor
ushtria e tij n Trier, Gjermani, dhe u njoh nga galt dhe britanikt, por jo nga spanjollt. Ai u
vra nga ushtria e tij n vitin 270 ose 271. E ma e tij Viktoria, mbajti pushtetin pak koh pas tij
dhe u prpoq q pushtetin n perndim ta merrte Tetriku.
Tetriku 271-273
U zgjodh perandor i perndimit me ndihmn e Viktorias nns s Viktorit, dhe vendosi
kryeqytetin n Trier t Gjermanis. Ai e shpalli t birin, Tetrikun e dyt, bashkperandor. N
kt koh, perandor n Rom ishte iliri Aurelian, i cili donte t rekuperonte perndimin q kishte
dal nga pushteti i Roms. N betejn q u zhvillua midis perandorve ilir fitoi Aureliani, i cili
nuk e dnoi Tetrikun, por i dha atij tituj nderi dhe pasuri dhe e la t jetoi n Rom derisa vdiq.
Klaudi II qeverisi nga vitet 268-270
Klaudi II ishte dardan dhe kt na e vrteton libri i asaj kohe Historia e perandorve n
t cilin thuhet: N kt luft q udhhiqte Klaudi u dallua shum guximi i kalorsis s
Dalmacis, pasi linte t kuptohej se vinte nga kjo provinc, megjithse t tjert thoshin se
ishte dardan dhe rridhte nga mbreti i trojanve Ili, dhe nga Dardani vet (q ka qen
themeluesi i Trojs dhe q, sipas Homerit i pari q ka banuar n Troj). Ktu autori nxjerr qart
n pah se dardant e ballkanit jan pasardhs t dardanve t Trojs, edhe, pse kishin kaluar 1400
vjet nga ikja e tyre prej andej. N nj letr t drguar nga perandori Valerian guvernatorit t
Siris, thuhet se caktuam si tribun t legjionit t V t Marsit nj njeri shum t guximshm
dhe besnik, Klaudin me prejardhje ilire, pra ktu theksohet edhe njher prejardhja ilire e tij.
Karriern e nisi si ushtarak dhe m von si komandant legjioni. U ngrit n detyr duke u br
Duka e gjith Ilirikut. Klaudi u zgjodh perandor nga ushtart dhe u emrua nga senati.
Pasi mori fronin n Rom, gott plakitn Kretn, Qipron e Selanikun. N fakt, sipas
burimeve t vet gotve, t cilt ishin myzt, pra Ilir ata ishin brenda kufijve t perandoris. Kjo
sht nj shtje q duhet trajtuar me kujdes nga historiant pasi ktu bhet fjal pr ilir q nuk i
bindeshin fare perandoris, pjes e s cils ishin. N vitin 269, n betejn e Nishit t sotm, ai
theu gott duke i shpartalluar plotsisht. Dmet q i shkaktoi armikut tregohen n letrn q i
drgon nj mikut t vet, Brokut, ku thot se ai kishte vrar 320 mij got (por n fakt thuhet 50
mij) dhe kishte mbytur 2000 anije. Lumenjt, thoshte ai, jan mbuluar me mburoja dhe eshta.
Zum aq shum gra, saq ushtart kan marr nga 2 a 3 secili. N fakt, nga gott do e gjente dhe
vet perandori, sepse mosvarrosja e tyre solli si pasoj rnien e murtajs, ku vdiqn shum
ushtar dhe midis tyre dhe vet ai. Pas vdekjes, ai u shpallhyjnor dhe senati e vlersoi duke
urdhruar t vendos nj bust n Kuirie dhe nj bust i art n Kapitol.
Luc Domic Aureliani 270-275
Thuhet se lindi n Sirm t Panonis n nj familje t parndsishme ose si vretojn
disa, n Dakin Analumase. Panonia ishte nj fis ilir n kufi me Danubin dhe pikrisht n
Sirm kishin rezidencat e tyre perandort ilir t Roms. Aureliani nuk duhet ngatrruar me
perandorin Mark Aurel q ishte me origjin spanjolle dhe qeverisi gjat dinastis s Antoninve
n vitet 161-180, e njihet si perandori filozof.
Aureliani, i cili komandonte ushtrin n Iliri duke mos prfillur Galienin
(perandorin) mori pushtetin q i dhan ushtart. Aurel Viktori thot se Aureliani rridhte
nga nj baba i thjesht i cili, si na tregojn, ka qen kolon i shum t ndriturit senatorit
Aurel diku mes Dakis dhe Maqedonis. Autropi thot se mbas tij (Klaudit) e mori
sundimin Aureliani i lindur n Dakin Ripense. Pra ishte nga Iliria. Ai arriti t thyej
alemant q kishin hyr deri n Itali dhe krcnonin Romn. Pr t mbrojtur Romn nga dyndjet
gjermanike n vitin 272, ai ngriti murin 18 km t gjat dhe 9 m t lart q sht edhe sot n
Rom. Kto mure jan pagzuar me emrin e tij si mure Aureliane dhe jan t punuara me nj
tull t kuqe t pjekur mir. Pasi zhduku gott, ai kaprceu Danubin dhe vrau princin e gotve,
Kanabn, s bashku me 5 mij ushtar. Nga dyndjet gote provincat romake t perndimit ishin
shkputur nga Roma, ndaj ai ndrmori nj fushat ushtarake dhe rimori srish Galin (Francn),
Britanin dhe Spanjn, q ishte nj fitore e shklqyer historike, t ciln dhe vet Cezari do ta
kishte pasur zili.
Pas ksaj iu drejtua lindjes, pasi disa zotrime romake ishin shkputur nga perandoria. Pr
kt iu desh t luftonte me mbretrin e Palmirs, q kishte zgjeruar kufijt, duke marr
zotrimet romake gjat kohs q perandort ishin t zn n luftrat me gott. Bri prpjekje q
ti merrte me diplomaci, por ishte e pamundur, sepse n krye t ksaj mbretrie ishte nj grua
tepr dinake e quajtur Zenaria, ndaj u detyrua t prdorte forcn ndaj saj duke shkatrruar
mbretrin dhe duke zn rob lufte mbretreshn. Gjat qeverisjes s shkurtr, ai i ktheu lavdin
Roms, sepse vendosi nn sundimin e saj prsri Britanin, Francn, Spanjn, Egjiptin, Azin e
vogl, Sirin territore q Roms i ishin dashur shekuj ti bnte t sajat ndrsa Aureliani i bri
pr 5 vjet; ktu qndron dhe madhshtia e ktij perandori ilir.
Autort romak t kohs e kan vlersuar kt figur kshtu: Shteti yn, pas fatkeqsive t
Valerianit dhe t kqijave t Galienit, pati filluar t marr veten gjat sundimit t Klaudit, por ai
u rimkmb kur Aureliani filloi t kor fitore n t gjith botn. Ai na dha Galin, liroi Italin,
shptoi Vendolikt nga zgjedha e robris barbare. N saj t fitoreve t tij u rivendos pushteti n
Iliri dhe Thraki. N kt vlersim del qart n pah q Roma kishte humbur t gjitha territoret e
saj dhe ishte Aureliani q ia riktheu dhe e bri srish perandori. Aureliani nuk kishte marrdhnie
t mira me senatin, pr kt arsye senati i bri disa komplote, t cilat u zbuluan dhe komplotistt
u ekzekutuan. Megjithat ai pati shum armiq t brendshm, t cilt e vran n 275 gjat fushats
n lindje, edhe pse ai ishte nj perandor i madh dhe i dha shum perandoris. Pr veprn e tij si
perandor ai cilsohet si i Madh, duke u futur n rangun e perandorve m t suksesshm t
Roms pr 5 shekuj.
Mark Anni Florian qeverisi pr disa muaj n 276 para se t merrte pushtetin Probi, dhe
ishte gjysm vlla i mark Kalud Tacitit. Ai u zgjodh nga ushtria e perndimit pr t zvendsuar
Tacitin. Probi, i shpallur nga ushtria ilire si perandor, e mundi at n betejn e Kilikis.
Mark Aurel Probi 276-282
Pas vrasjes s Aurelianit ushtria shpalli perandor shokun e tij, Probin nga Iliria. Faktin q
ishte ilir, na e jep autori Aurel Viktor, ku thot se Probi i biri i nj fshatari q merrej me
kopshtari dhe emri i t cilit ishte Dalmat. Pra, emri i tij i vrtet sht Dalmat, dhe ka lindur
n Sirm t Panonis ilire. Merit e ktij perandori ishte se dboi fiset e frankve dhe alemanve
nga Galia dhe rivendosi kufijt e perandoris n Ren. Probi mbajti marrdhnie t mira me
senatin, q ishin t rndsishme pr sigurin e nj perandori, sepse ishte senati dhe senatort q u
hanin kokn perandorve me komplote. Autori i historis s perandorve, Aurel Viktori e ka
quajtur si Hanibal t dyt, pr njohurit e tij ushtarake dhe pr strvitjen e madhe q u bnte
ushtarve. Duke qen bir fshatari kopshtar ai vuri ushtrin n pun pr t mbjell hardhi n malin
Alm n Iliri, rreth Sirmit, vendlindjes s tij, si dhe t thanin knetat duke hapur nj kanal t
madh q do t derdhej n Sav. Ushtart u rebeluan kundr tij, ndrsa ai po prgatiste nj fushat
n Lindje, dhe e vran, ndoshta se ishin t zemruar q i kishte br bujqr. Gjat viteve t
qeverisjes s tij perandoria ishte n paqe, pasi ndihmoi shum vepra e t madhit Aurelian, i cili i
kishte kthyer nderin perandoris, duke thyer armiqt e saj dhe duke rivendosur kufijt atje ku
kishin qen n kulmin e zgjerimit.
Mark Aurel Kariusi 282-283
Tek libri i Aurel Viktorit Historia e Perandorve, thuhet se Onezimo, i cili ka
prshkruar m shum zell jetn e Probit, thot se ai (Kariusi) ka lindur dhe sht edukuar
n Rom, por prejardhjen e ka nga prindr ilir. Ndrsa Autori Fob Ceryliani, i cili ka
ndjekur me shum kujdes periudhn e Kariusit, thot se ai ai ka lindur jo n Rom, por n
Iliri. Kudo q t ket lindur, t dy burimet q flasin pr t thon se ai sht ilir nga Panonia.
Gjat kohs s shkurtr n pushtet, ai luftoi me fiset e ashtuquajtuara barbare q krkonin t
pushtonin Ilirin, Italin dhe Thrakin. Ai mundi t siguroj Panonin, vendin e origjins s tij,
nga dyndjet barbare, pasi ajo ishte m e ekspozuara ndaj tyre. Kariusi vdiq nga nj rrufe n
kohn e fushats kundr Persve dhe pas tij n fron erdhi Numeriani, por edhe ky vdiq pa
mbushur vitin.
Mark Aurel Karini 283-284.
Ai ishte djali i madh i Kariusit dhe gjat kohs q qeverisi i ati n Rom ai ishte qeveritar i
perndimit dhe qndroi atje dhe pas vdekjes s t atit. Numeriani, vllai i tij, u vra n nj betej
n lindje dhe pas ksaj ushtria Ilire shpalli Ilirin Dioklecian, si perandor.
Gai Valer Aurel Diokleciani 284-305
Aurel Viktor kur flet pr jetn e katr perandorve q qeverisn s bashku, pra q formuan
t tetrarkin thot se Atdheu i gjith ktyre ka qen Iliriku. Megjithse pak t qytetruar
ata kan qen mjaft t kalitur n vshtirsit e jets fshatare dhe ushtarake dhe qen
shum t dobishm pr shtetin. Diokleciani sht quajtur dhe me emrin Jovi.
Po aty e quan Dioklecianin dalmatas dhe libert i sentorit Avulin. Para se t merrte
sundimin quhej Diokles, emri q e kishte nga nna dhe nga qyteti Dioklea. Me
Dioklecianin fillon dhe nj form e re qeverisjeje n Rom, Dominati q ishte nj lloj monarkie.
Senati, q prej 8 shekuj kishte br ligjin n Rom, u shprnda, pushtetin e tij e morn
perandort. Kalimin n kt form qeverisjeje e krkonte vet koha, sepse Roma krcnohej pr
tu zhdukur nga dyndjet e ashtuquajtura gjermanike t cilat n fakt ishin ilirike. Ai solli nj
form t re qeverisjeje me katr perandor. Selia e Dioklecianit ishte n Nikomedi t Azis s
vogl.
Mark Aurel Valer Maksimiani
Aurel Vktori ka shkruar: Aurel Maksimiani i mbiquajtur Herkul, ka qen i egr nga
natyra, i ndezur nga pasioni, dhe budalla nga kshilalt. Rridhte nga nj familje fshatare
nga Panonia. Pra, t katr perandort q qeverisn s bashku, ishin nga Iliria. Diokleciani dhe
Maksimiani, morn titullin august, q ishte m i lart dhe caktuan dy ezar po ilir, t cilt
mbanin titullin perandor, dhe ishin t barabart n bashkqeverisje. Selia e Maksimianit ishte n
Ravena t Italis.
Gai Galeri ezar i Dioklecianit me seli n Sirmi t Panonis n Iliri.
Kostanc Klori ezar i Maksimianit me seli n Trir.
T katr kta perandor drejtonin t gjith Perandorin Romake s bashku, me qllim q t
ishte sa m e leht qeverisja dhe mbrojtja nga dyndjet e fiseve barbare. Augustt, q ishin
Diokleciani dhe Maksimiani, i adaptuan si bijt e tyre ezart (q m von u bn august) dhe u
dhan vajzat pr gra. Asnjri nga kta perandor nuk e pati selin e tij n Rom, ajo u
anashkalua. Roma faktikisht pushoi s qeni kryeqytet i perandoris. Kjo ndarje e pushtetit,
shnoi dhe fillimin e ndarjes s perandoris n at t Lindjes dhe t Perndimit.
Pavarsisht se ishin t katr perandor pushtetin m t madh e kishte Diokleciani. Gjat
qeverisjes s tyre u shtyp kryengritja n Gali, n Egjipt dhe nj pretendent pr perandor n
Britani. Diokleciani ndrmori disa reforma pr t qeverisur sa m mir vendin q rrezikohej nga
barbart.
Kshtu ndrmori nj reform t re administrative, duke e ndar vendin n 12 dioqeza dhe
n 100 provinca. Drejtuesit e dioqezave caktoheshin nga nj vikar i emruar nga perandori q
ndau pushtetin civil nga ai ushtarak, sepse drejtuesit e provincave me t gjitha llojet e pushteteve
n dor, shpesh me ushtrin e tyre donin t bheshin perandor dhe kjo oi n luft e prarje.
Ai ndrmori nj reform ushtarake, duke rritur numrin e ushtarve n 600 mij, t cilt nuk
do t ishin as mercenar, as vullnetar, por do t detyronin pronart e mdhenj t tokave ta
furnizonin ushtrin me rekrut skllevr, kolon barbar t kapur rob. N kt mnyr ai shkurtoi
fondet e shtetit pr pagimin e mercenarve. Ushtria u nda n ushtrin at t kufirit, pra, q do t
ruante kufijt nga barbart dhe n reparte t lvizshme npr provinc, q ishte nj reform
moderne. Pr t prballuar shpenzimet e shtetit ai u vuri shtetasve taksa t drejtprdrejta q
mblidheshin n natyr dhe n t holla, dhe n funksion t mbledhjes s taksave bri regjistrimin e
popullis. Nxori ediktin e mimeve me an t cilit vendoste mimet e t gjitha produkteve
ushqimore dhe zejtare, q u shoqruan me sanksione t rnda pr t gjith ata q shkelnin ligjin e
ngrinin mimet, deri n dnim me vdekje. Diokleciani mbajti nj qndrim mospajtues me fen e
re katolike t ciln e kishin prqafuar vajza e gruaja e tij. Ai mbajti kt qndrim negativ, sepse
kisha shihej si nj konkurent q rivalizonte pushtetin civil, e nj gj e till nuk mund t tolerohej,
aq m keq kur krishtrimi nuk prfillte e nuk respektonte kultin e perandorit q mbahej si
perndi. N 303 doli edikti kundr fes s krishter q u shoqrua me vrasje e persekutime, por
feja e re njzotshe mbijetoi dhe do t ishte nj tjetr perandor ilir q do ta zyrtarizonte dhe
mbronte, Kostandini i Madh. Megjith kto, Diokleciani mbahet n historin botrore si ideator
dhe reformator i madh, sepse ai forcoi perandorin dme masat q mori si reforma administrative,
reforma ushtarake dhe ndarjen e pushtetit me tre perandor t tjer.
Me reformat q kryen kta perandor ilir arritn, t mblidhnin dhe qeverisnin gjith
perandorin, nga Britania n Azi t Vogl.

Kostandini i Madh 306-337
Licini 306-324
Konstanc Klori pati disa fmij, kshtu me Helenn, Konstandinin e Madh. Me gruan e
dyt, Teodorn, t bijn e Maksimianit, pati djalin Dalmat, i cili la dy djem Dalmatin e Ri dhe
Hanibalin t dy me titullin ezar, pati Jul Konstancin, i cili la dy djem Gallin q u b ezar dhe
Julianin q u b august.
N vitin 305 Diokleciani abdikoi me dshirn e tij nga froni dhe detyroi dhe augustin tjetr,
Maksimianin, q t bnte dorheqje. T dy ezart q kishin marr vajzat e tyre pr gra, u bn
august, pra Gai Galeri dhe Konstanc Klori, t cilt duhet t caktonin dy ezar, pr t
bashkqeverisur.
Konstanc Klori vdiq n Jorkshir n Angli dhe ushtria shpalli perandor birin e tij 20vjear
Flav Kostandin, t cilit Galeri i dha titullin ezar. Nga ana tjetr, nj pjes e ushtris shpalli si
perandor t birin e Maksimianit, Maksencin. N luft pr pushtet u vra Maksimiani me Galerin.
Mbetet vetm Diokleciani, i cili ndihmon Konstandinin. Prfundimisht, Konstandini, i
mbshtetur nga Valer Licini fiton kundr Maksenit t cilin e mbytn n lumin Tiber. Kshtu
Konstandini erdhi n pushtet dhe bashkqeverisi me Licinin deri n 324, t cilit i kishte dhn t
motrn pr grua. Ndrsa pas ktij viti deri n 337 ai qeveris vetm, pasi e detyroi Licinin t hiqte
dor sepse ai kishte filluar t persekutonte t krishtert. Konstandini thuhet se ishte i biri i
Konstanc Klorit q ishte ilir.
Valesiani thot se Konstandini lindi dhe u edukua n Naise (Nish n Dardanin Ilire),
nga nna e tij Helena q ishte e nj shtrese shum t ult, e cila u martua me Konstanc
Klorin. Pas ksaj ai e ndau Helenn se u detyrua t merrte pr grua vajzn e Maksimilianit,
Teodorn. Qe pak i arsimuar dhe peng te Diokleciani dhe Galeri n kohn e t cilve ai
luftoi me trimri
Konstandini ndoqi me prpikmri reformat e Dioklecianit, bashkatdhetarit t tij q e
ndihmoi pr t ardhur n pushtet. Ai ruajti po at ndarje administrative, por kreu dhe nj ndarje
t re n katr prefektura; t Lindjes, Iliris, Italis dhe Galis, n krye t t cilave qndronin
prefekt t cilve iu nnshtroheshin qeveritart e 12 dioqezave dhe t 100 provincave.
Ai nxori disa ligje t uditshme pr kohn, por q n feudalizm nuk do ishin aspak t tilla,
pasi do t ishin shtylla e tij. Kshtu ai lidhi kolonin pas toks, zejtarin pas zejes dhe
nnpunsin pas qytetit, askush nuk kishte t drejt t largohej nga puna e vendi i banimit,
ndryshe dnohej me sanksione t rnda.
Ai shprnguli kryeqytetin nga Roma n lindje, duke ngritur nj qytet sipas shmblltyrs s
Roms, t cilit i vuri emrin e tij, Konstandinopol, q sht Stambolli i sotm. Kalimi i kryeqytetit
n Konstandinopol, ishte nj veprim i zgjuar nga ana e tij, sepse Roma ishte e ekspozuar ndaj
sulmeve t huaja dhe ishte e leht pr tu pushtuar, ndrsa Konstandinopoli ishte n vend t
sigurt dhe i mbrojtur nga natyra. N fakt, Roma ra nn pushtimin gjerman n vitin 476 ndrsa
Bizanti ose Konstandinopoli ra m 1453 nn sundimin turk. Pra, koha tregoi se sa i zoti dhe i
zgjuar kishte qen fshatari nga Iliria.
Ndaj fes katolike Konstandini ndoqi nj politik tepr favorizuese. Kshtu me Ediktin e
Milanit t vitit 313, shpalli lirin e besimit t krishter n kuadr t gjith Perandoris Romake.
Ai i dha kristianizmin bots, q ndoshta pa kt veprim nuk do ishte kaq e kristianizuar sa sht
sot dhe kt e ka br nj ilir, ose shqiptar. Shqiptart e sotm duhet t jen krenar, sepse ishte
nj shqiptar q i dha kristianizmin bots s qytetruar me t ciln ajo mburret sot, fe t ciln ilirt
e kishin prqafuar q n dhjetvjeart e par pas vdekjes s Krishtit.
N ditt e fundit para se t vdiste, Konstandini u pagzua si i krishter. N 22 maj t vitit
337, vdiq duke i ln perandorin tre djemve t tij. Kosntandini mbetet nj nga perandort m t
mdhenj t Roms, pr kt ai ka marr titullin i Madh nga historiant, sepse i dha paqe e qetsi
vendit, por mbi t gjitha, i dha kristianizmin me vlerat e t cilit mburret pjesa m e madhe e
perndimit sot.
Ka qen nj strateg i madh ushtarak, q nuk njohu humbje gjat jets s tij. Konstandini i
Madh pati dy fmij. Me Minervn gruan e par, pati Krispin q mori titullin e ezarit. M pas
u martua me Faustn, vajzn e Maksimianit, dhe pati pes fmij. Ai pati Konstandinin II,
Konstancin II, dhe Konstantin I, dhe dy vajza Konstandinn dhe Helenn.

Konstanti 337-351
Konstandini i ri 337-340
Konstanci II 337-361
Perandoria u nda n tre pjes, kshtu perandori Kosntandini i ri mori tokat prtej
Alpeve, Konstanti Azin dhe Orientin dhe Konstanci II Ilirin, Italin dhe Afrikn. Gjithashtu,
Konstandini u dha niprve t tij Dalmatit, Thrakin e Maqedonin, dhe vllait t tij Armenin.
Djali i par i Konstandinit, ishte Krispi q e kishte me gruan e par. Kt e ekzekutoi, pasi gruaja
e dyt e akuzoi pr incest, por m von doli e vrteta q ai ishte i pafajshm, dhe pr kt ai e
dogji gruan e tij t gjall n uj t valuar, e cila ishte e bija e Maksimianit.
Konstandini me ndihmn e nns s tij Helens arriti t zbuloj t vrtetn, dhe u pendua
pr vrasjen e t birit. Ai nxori nj monedh ku shkruante djalit tim q e dnova padrejtsisht.
Niprit u eleminuan dhe luftn pr pushtet midis djemve t tij e fitoi Konstanci q n 351
mori t gjith pushtetin n dor.
Konstanci luftoi kundr t vllait Konstandinit II, t cilin e vrau vet ushtria e tij n 351,
ndrsa vllai tjetr, Konstanti, kishte vdekur q n vitin 340, kshtu q pushteti i mbeti atij.
Konstanci mori pr grua vajzn e Jul Konstantit, t birit t Konstancit, q ishte edhe i ati i
Konstandinit t Madh, pasi Jul Konstanci dhe Konstandini ishin vllezr nga babai, por
Konstandini kishte pr nn Helenn dhe Jul Konstanci nj tjetr ilire, t bijn e Maksimianit.
Martesat q kan br perandort ilir kan qen brenda familjes, ashtu si te dinastia ilire e
ptolemejve. Kshtu, Konstanci II mori pr grua kushrirn e tij, vajzn e xhaxhait nga babai dhe
pas ksaj mori dhe disa gra t tjera.
Ai luftoi kundr persve, t cilt e kishin shkelur traktatin e paqes q kishin vendosur me
Dioklecianin para 40 vjetsh. N kohn q Konstanci mbeti vetm filluan stuhi dyndjesh barbare
dhe pr t mbrojtur Lindjen, ai shpalli ezar kushririn e tij t par po ilir Galin, t cilin m von
e vret. M pas shpalli si Cezar kushririn e tij Flav Klaud Julianin, i cili fitoi n Strasburgune
sotm mbi Frankt, duke zn rob dhe prijsin e tyre. Ushtart e tij e shpallin August, pra
perandor, dhe n momentin q do shprthente nj luft midis tyre, Konstanci vdiq n Lindje, e
kurora i mbeti Julianit. Nuk ishte gjeneral aq i madh sa vllezrit e tij, edhe pse ishte shum
puntor. Konstanti I, dhe i vllai i tij nga nna Krispi I ngjanin m tepr me Konstandinin e
Madh, dhe ishin m t zott, por fati e solli q t mos ishin sundues afatgjat t perandoris, por
vllai i tyre Konstanci, q i ngjante m tepr s ms intrigante, t bijs s Maksimianit, sesa
Konstandinit.
Veterani n 351 ishte perandor pr nj koh t shkurtr duke, e marr fronin me luft, n
kohn kur u vra Konstanti, por Konstanci arriti ta rimarr srish fronin. Veterani ishte nga Iliria
dhe quhej kshtu, sepse ishte i vjetr n mosh dhe q ka nj emr t pastr shqip qe do t thot
vete-ran, pra sht plak, ka veten e rn nga ku ka dal fjala vete-ran.
Juliani 361-363
Ishte ilir, sepse ishte i biri i Jul Konstancit, t vllait nga babai t Kosntandinit t Madh.
Juliani u shpall ezar nga Konstanci II, djali i xhaxhait t tij, dhe m von e shpalli ushtria si
perandor august. Ai u martua me vajzn e xhaxhait, Konstandinit t Madh, Helenn, e cila vdiq e
re dhe pas ksaj ai nuk u martua kurr, duke i qndruar besnik tr jetn gruas s tij. Ai nuk pati
fmij me Helenn.
Juliani donte t rikthente vlerat e qytetrimit pagan, t cilat po zhdukeshin nga krishtrimi,
dshir q ishte e pamundur pr tu realizuar, pasi nj filozofi e re, dhe vlera t reja kishin lindur
t lidhura me kristianizmin. Ka qen nj njeri tepr i arsimuar dhe i edukuar. Gjat qeverisjes s
tij luftoi kundr persve ku u plagos rnd dhe vdiq. Ai nuk la pasardhs, sepse nuk u martua m
pas vdekjes s Helens, por ka t dhna historike q tregojn se ai la nj djal ilir t adaptuar prej
tij dhe q m von u b perandor, i quajtur Joviani. Pra, pushteti kaloi nga familja e Kosntandinit
t Madh n nj perandor tjetr ilir. Pas Julianit nuk pati m perandor nga kjo der e madhe, por
jan ilir t tjer q merituan me zotsin e tyre fronin e perandoris.
Joviani 363-364
Autori Aurel Viktori thot se Joviani sht i biri i Varrenionit, banues i toks s
Singuidunit (Beogradit) provincs s Panonis. N kt burim historik ai del me origjin nga
Panonia. Gjat kohs prej shtat muajsh t qeverisjes s tij, ai bri paqe me Persin me t ciln
perandort ilir kishin zhvilluar vazhdimisht luft, dhe njohu pavarsin e Armenis.
Valentiani I i Madh 364-375
Lindi n Dardani t Iliris n 321 vdiq n 375. Ai kishte baba Gratianin, i cili kishte qen
nj ushtarak i zoti, dhe i biri kishte t njjtat veti. Valentiniani kishte jetuar n Afrik me
familjen e tij dhe ngjiti shkallt e karriers ushtarake me zotsi gjat qeverisjes s ilirve
Konstancit II, Julianit, Jovianit, duke arritur q t bhej komandant i Gards Perandorake. Pas
vdekjes s Jovianit, u shpall perandor nga ushtria. Ai e ngriti vllan e tij Valentin n rangun e
augustit i cili qeverisi n lindje dhe vet qndroi n perndim, sepse ishin intensifikuar dyndjet
barbare gjermane apo Ilire, dhe u angazhua n luft kundr tyre. Valentiniani si kryeqytet pati
Parisin dhe Amienin. Ai njihet si themeluesi i disa prej qyteteve dhe kryeqyteteve t sotme
europiane. Luftoi pr nj koh t gjat kundr anglo-saksve dhe gjermanve.
Gjat jets s tij anoi nga aristokracia ilire, por nuk la pas dore dhe interesat e shtresave m
t varfra dhe ushtarve. Ai i pajiste ushtart me tok, i lejonte t krijonin familje, kshtu lindn
dhe disa qytete evropiane nga kampet e ushtarve q u vendosn aty prfundimisht. Nuk u przie
n shtjet fetare, duke aplikuar tolerancn fetare n perandori. Ai e bri august t birin Gratiani,
t cilit i kishte vendosur emrin e t atit, dhe vdiq n vitin 375.
Valenti 364-378
Valenti ishte me origjin nga Sirmi i Panonis ilire, t dhnat na jepen kur flitet pr
perandorin tjetr Gratiani, ku thuhet se Gratiani pas vdekjes s xhaxhait t tij Valenti, thirri
nga Spanja Teodosin dhe e shpalli perandor t ksaj pjese. Po aty thuhet se Gratiani
kishte lindur n Sirmin e Panonis ilire. Duke qen se Gratiani ishte nipi i Valentit dhe ishte
nga Iliria, ather dhe Valenti ishte ilir. Valenti e Valentiani ishin vllezr dhe qeverisn s
bashku pr disa koh, njri n lindje, tjetri n perndim.
Ai e nisi karriern si ushtarak, gjat kohs q vllai i tij ishte komandant Garde. Ai ishte
tribun n gard, por nuk qe aq i aft sa Valentiniani. Pasi i vllai i tij u b perandor, ai u shpall
august i lindjes.
Gjat sundimit t tij pati probleme t mdha me gott. Duke qen n presionin e gotve ai
ra dakord q ti vendoste ata n Thraki, por me kusht q t shrbenin n ushtrin romake.
Qeveria nuk e mbajti fjaln dhe gott filluan nj kryengritje t fuqishme, pr shtypjen e s cils
shkoi vet perandori Valent. N betejn kryesore t Adrianopolit kundr gotve, ai vdiq, sepse
nuk i erdhn n koh ndihmat nga Graciani, djali i t vllait, Valentinianit q sundonte n
perndim. Ai luftoi dhe me perst pa arritur nj rezultat prfundimtar. Kishte simpati pr fen
ariane, q sapo kishte lindur te gjermant apo Ilirt, e cila predikonte nj variant t kristianizmit
t pastr, duke u bazuar te Bibla q pak a shum rilindi te gjermant me protestantizmin.
Protestantizmi ssht gj tjetr vese nj variant i ri i arianizmit.
Gratiani 375-382
Ishte i biri i Valentinianit dhe u martua me t bijn e perandorit Konstanci II,
Konstandinn, mbesn e Konstandinit t Madh. Ai u b august nga i ati n moshn 8-vjeare dhe
pushtetin e mori n moshn 16 vjeare kur i ati i tij vdes, por ushtria ilire e shpall august dhe
vllan e tij, Valentinianin II, katr vjear. Gratiani si rrallher ka ndodhur n histori jo vetm
q nuk i bri gj t vllait q ta largonte nga pushteti, por e rriti dhe e edukoi at, dhe qeverisn
s bashku. Qeverisi perandorin n perndim pas vdekjes s t atit dhe n lindje vendosi
Teodosin. N 382 vdiq dhe pushtetin n perandori, si n lindje e perndim e mori vetm Teodosi,
q mbajti deri n 395, kohn kur vdiq dhe u la perandorin dy djemve. Kta perandor, n
vazhdn e ligjeve t Konstandinit, nxorn ligje t reja q e lidhnin kolonin pas toks, madje,
kush linte tokn mund t dnohej me burg ose me gjoba t rnda. Nxorrn ligje kundr
korrupsionit t qeveritarve provinciale, t cilt me vjedhjet e tyre, sipas perandorve, kishin
varfruar popullsin dhe boshatisur buxhetin e shtetit. N politikn financiare u ndalua q ari t
nxirrej jasht perandoris n tregti me barbart, madje, udhzohej q me dredhi e tregti ari i
barbarve t futej n perandori dhe pr moszbatuesit e ktij ligji kishte sanksione t rnda. N
tregtin me barbart u vendosn dhe mallrat q nuk duheshin eksportuar si vera, vaji, ulliri,
peshku, pra kto produkte duheshin mbajtur brenda perandoris.
Valentiniani II 375-392
Lindi pran Sirmiumit t Panonis ilire n 371. Ishte i vllai i Gratianit dhe i biri i
Valentinianit I. Gratiani u shpall perandor nga vet i ati i tij Valentiniani I, ndrsa Valentinianin
II e shpalli perandor ushtria ilire pa lejen e t vllait. Gratiani e mirpriti brjen perandor t t
vllait, dhe t dy bashkqeverisn pr disa vjet. Ai u shpall perandor nga ushtria ilire vetm kur
ishte katr vje dhe iu dha pr qeverisje Iliria, Italia dhe Afrika. Perandori do t vritej n moshn
21 vjeare n pallatin e tij, pasi kishte qndruar 17 vjet n pushtet, por q n shumicn e kohs
pushtetin e mbajtn t tjert.
Valentiniani II kishte nj motr, Galln, q e martoi me Teodosin, i cili ishte perandor n
lindje dhe m von i t gjith perandoris. Ajo lindi nj vajz t ciln e quajti Galla Placida n
390, e cila t bijt e perandorit Teodos, q ishin Arkadi dhe Honori, i kishte vllezr nga babai.
Ajo u martua me nj ilir nga Dardania, q quhej Konstanc, me t cilin pati dy fmij, vajzn
Honoria dhe djalin Valentinian. Honori i vllai nga babai e bri kunatin e tij, pra burrin e Galla
Placids, august dhe bashkqeverisi me t. Pas vdekjes s vllait nga babai, Honorit, Galla
Placida bri perandor t birin e saj.
Valentiniani III 425-455
Lindi n vitin 419 nga nj nn ilire, Galla Placida dhe nj baba ilir nga Dardania,
Konstanci, i cili ishte perandor i njohur si Konstanci III, e bashkqeverisi me kunatin, Honorin.
N vitin 423, daja i tij q e kishte zgjedhur si trashgimtar, vritet. Ata shkuan te Teodosi II, q
ishte nipi i Teodosit t par, i cili e ndihmoi Valentinianin III q t merrte fronin e perandorit n
perndim, fron q ishte uzurpuar nga nj pretendent tjetr. Ai hipi n fronin e perandorit n
moshn 6-vjeare, por realisht pushtetin e ushtronte e ma dhe gjeneralt e tij. Ai vritet n
pallatin mbretror nga disa komplotist hun n bashkpunim me nj nga gjeneralt e tij.
Valentiniani pati dy vajza, Eudosin, e cila u martua me djalin e mbretit Huneric t vandalve
n Afrikn e Veriut, me t cilin pati djalin Helderic, q u b mbret i vandalve. Pati dhe vajzn
tjetr Placidia, q u martua me nj aristokrat t quajtur Olybrius, i cili n vitin 472 u emrua pr
disa muaj n fronin e Roms. Valentiniani III ishte edhe perandori i fundit Ilir i Roms.
Ilirt qeverisn Romn pr gati 2 shekuj, duke i kthyer fuqis m t madhe t antikitetit,
shklqimin e saj. Ilirt ishin komandantt dhe ushtarakt m t zot t Perandoris Romake q
ngjitn shkallt e karriers fal aftsive t tyre mendore dhe fizike. N shekujt n vazhdim do t
ishte po kjo rac q do t nxirrte ushtarakt dhe qeveritart m t mir t perandorive t tjera.

PERANDORT ILIR T BIZANTIT

Pas ndarjes s Perandoris Romake nga perandori romak Teodosi, n vitin 395, perandort
e lindjes dhe t perndimit ishin t ndryshm, dhe nuk ishte si m par kur nj perandor mund t
qeveriste vet t gjith perandorin. Bizantin e themeloi nj shqiptar, Konstandini, dhe m 1453
e pushtoi po nj shqiptar tjetr pr llogari t pearndoris q prfaqsonte. N 476, Perandoria
Romake e perndimit u pushtua nga fiset gjermanike. Kjo shnoi fundin e perandoris s
perndimit. Pas ksaj, e vetmja perandori mbeti ajo e lindjes e Konstandinopolit, q ruante ende
gjuhn, titujt dhe traditn latine n qeverisje, por kjo vetm n shekujt e par. Nga t dhnat e
autorve t asaj kohe, prsri dalin figura q jan ilir n krye t shtetit t Bizantit, q arritn ta
bjn nj perandori t vrtet. Pas shekullit t shtat, sht e vshtir t flassh pr origjinn e
sakt t perandorve t Bizantit, se popullsia u trazua nga dyndjet barbare sllav dhe n
Gadishullin Ilirik ndryshoi struktura etnike. Pra, flasim pr perandort shqiptar t perandoris s
Bizantit deri aty sa kemi t dhna historike. Shqiptart arritn edhe ktu majat e pushtetit n saj
t aftsive t tyre ushtarake, sepse edhe ktu vazhdoi ajo tradit q filloi n Rom n shek. III-
IV, q froni i takonte m t zotit, pra, kemi n marrjen e pushtetit meritokracin, e cila pr fat t
keq nuk funksionon as sot.
Anastasi 491-518
Historiani i Bizantit Joani Malala tregon se Pas sundimit t Zenonit u b perandor
shum i hyjnushmi Anastas Dikori nga Dyrrahu i Epirit t ri. Pra, Anastasi ishte nga
Durrsi. Para tij ishte n pushtet dinastia Izaure me t cilt luftoi shum pr fronin derisa i
shkatrroi.
Gjat kohs s qeverisjes s tij u ashprsua lufta midis dy rrymave fetare. Kta ndaheshin
n t gjelbrit, q prkraheshin nga Anastasi, dhe t kaltrit q predikonin ortodoksin. Kjo luft
fetare, desh i kushtoi fronin Anastasit, megjithat, arriti ta shmangte n saj t aftsive t tij
intelektuale dhe ushtarake. Anastasi, gjat qeverisjes s tij, arriti ti kthej perandoris disa
territore q i kishin pushtuar perst. Ai bri disa ndrtime t rndsishme n qytetin e tij t
lindjes, Durrs, dhe ndrtoi nj mur 75 km t gjat nga deti Marmara n detin e Zi, pr t
mbrojtur Konstandinopolin nga dyndjet barbare, dhe nga sulmet e shteteve t tjera, q m von
do t ishte shum i dobishm. Ai ngriti nj sistem ekonomik t fort dhe ndrmori reforma
monetare duke i ln shtetit rezerva t mdha ari n buxhet kur vdiq.
Justini I 518-527
Justini ishte me origjin ilire nga Dardania. Prokopi Cezares te Historia e Fsheht na
tregon origjinn e tij kur thot se Kur Leoni ishte perandor n Bizant, 3 fshatar t rinj ilir
Zimarhu, Ditivisti dhe Justini nga Bedriana, mbasi luftuan pr nj koh t gjat n
atdheun e tyre me vshtirsit e varfris, duke dashur t shptonin prej tyre, vendosn t
hynin n shrbim ushtarak. Ata u drejtuan n kmb dhe arritn n Bizant me torba n
krah n t cilat kishin futur nga shtpia vetm buk that. Ata u pranuan n ushtri dhe
perandori i zgjodhi pr roje t oborrit se kishin nj trup t mrekullueshm. Pasi u fut n
ushtri, Justini u b komandant i Gards perandorake, dhe me zgjedhjen e ushtris e miratimin e
popullit e Senatit u b perandor. Kshtu, nga nj fshatar me nj cop buk that n torb u b
perandor i fuqis m t madhe ushtarake t bots s athershme. Justini nuk dinte shkrim e
lexim, por u kujdes shum q nipi i tij, Justiniani, t merrte t gjith arsimimin e nevojshm, dhe
e afroi n pushtet sa qe vet gjall.
Justini uli tensionin midis kishs s lindjes dhe t perndimit duke hyr edhe vet n
negociata. N prgjithsi ishte tolerant pr shtjet e fes, pavarsisht se n perandori kishte
shprthyer nj konflikt i madh fetar.
Justiniani I i Madh
Justiniani ishte nip i Justinit t I dhe lindi n Bedriana n Dardani. Vendit t cilin e rriti ai
ia shprbleu si asnj perandor Ilir m prpara. Kshtu, ndrtoi qytetin e tij t lindjes dhe e rrethoi
me mure t larta me qllim q t mos prekej nga dyndjet barbare. Me shpenzimet e veta ndrtoi
nj ujsjells madhshtor n qytet q t kishte uj n t gjitha stint. Pr atdheun nga vinte
ndrtoi 157 kshtjella q nga Danubi n Epir me qllim q t siguronte kto territore nga dyndjet
e popullsive t ndryshme q kishin filluar prej shekujsh. sht merit e tij q nj pjes e madhe e
territorit shqiptar shptoi nga dyndjet sllave.
Justiniani u martua me Teodorn, nj femr e shthurur q kishte nisur jetn si artiste, por q
kur njohu Justinianin, ktheu rrug, pasi u dashurua me t dhe filloi ti prkushtohej perandorit
dhe Zotit. Gruaja ishte partneria e tij n politik, dhe nj nga kshilltaret m t zonja q do ta
shptonte at n disa raste, madje edhe kur rrezikoi fronin.
ndrra e Justinianit n politikn e jashtme ishte q t ribnte edhe njher Perandorin
Romake, dhe ksaj ndrre i dedikoi pjesn m t madhe t jets s tij. Ai kishte disa komandant
t zot si Belisari dhe Naseri t cilt ndrmorn fushata ushtarake pr t pushtuar territoret q
kishte projektuar Justiniani. Kshtu brenda nj kohe t shkurtr ai pushtoi mbretrine vandalve
n Afrikn veriore, Siilin, Napolin, Ravenn. N Itali luftoi kundr ostrogotve dhe kapi
mbretin e tyre rob, ashtu si edhe mbretin e vandalve. Pushtoi pjesn jug-lindore t gadishullit
Iberik duke shkatrruar dhe aty mbretrin gjermane. Por ndrkoh q ai ndrmerte fushata
ushtarake n perndim, barbart sllav po shkelnin tokat m t mira t perandoris ato t Iliris,
dhe pasi bn nj shekull fushata grabitse tashm, donin q t vendoseshin n kt vend
patjetr.
Ai nuk i pranoi ti vendoste n Iliri, por n shekullin e VII perandori Herakl i vendosi
sllavt n territoret ilire, n Kroaci dhe Sllovenin e sotme, pasi fiset me origjin turke t
quajtura bullgare, kishin hyr n pjesn lindore t Iliris me forc, m von erdhn edhe serbt
q u vendosn n Danub n veri t Dardanis. Enciklopedia Ruse e vitit 1954 pasqyron kufijt e
mbretris s Serbis n fillim t shekullit t XIX, t cilat shtriheshin n veri t Nishit vetm n
Beogradin e sotm dhe po aty pasqyrohet zgjerimi i Serbis n kurriz t tokave etnike shqiptare.
Nga njerz q mezi nxirrnin kokn nga pylli, dalngadal sllavt u bn zotr t pjess m t
madhe t Iliris duke e futur vendin n nj periudh errsire mesjetare dhe varfrie.
Justiniani, pr t mos pasur probleme me perandorin perse, nnshkroi me t nj
marrveshje paqeje pr 50 vjet. N vitin 532, ai shtypi kryengritjen e Nikes, q ishte nj luft
midis t kaltrve e t gjelbrve pr shtje fetare, q lidheshin me pikpamjet q kishte njra pal
pr Zotin dhe tjetra. Justiniani, nuk mbajti nga asnjra pal, gj q e oi n konflikt me t dyja
palt, t cilat u bashkuan kundr tij. Ata shpalln perandor nj ilir tjetr, nipin e Anastasit, dhe
Justiniani u b gati t largohej nga froni, por nuk e la Teodora dhe kshtu me ushtri e diplomaci
arriti ta shtyp rebelimin, dhe t forcoj pushtetin e vet.
Ai ndaloi shitblerjen e posteve n administrat, dhe kreu nj reform administrative q e
centralizonte pushtetin dhe e vinte nn kontrollin e tij. N provinca ndau pushtetin civil nga ai
ushtarak me qllim q administratort e tyre t mos kishin n dor gjithka dhe t bheshin
konkurent pr fronin perandorak me forcn e armve. Rriti tregtin duke hapur nj rrug t re
pr n Kin q shmangte territoret e perandoris perse, madje ai drgoi agjent n Kin, t cilt e
vodhn krimin e mndafshit, pasi kinezt nuk ua jepnin, dhe ngriti nj industri t madhe
mndafshi n Konstandinopoj dhe qytete t tjera.
Justianini ishte iniciatori i nj kodifikimi t madh t s drejts romake duke par se ajo nuk
po i prshtatej m marrdhnieve t reja q ishin krijuar. N fakt, e drejta romake ishte nj e
drejt skllavopronare, por n kushtet e krishterimit skllevrit po liroheshin dhe filloi nj lloj i ri
skllavrimi q quhej kolonat e m pas feudalizm. Kshtu kur marrdhniet ekonomike kishin
ndryshuar, duhej ndryshuar dhe ligji q rregullonte kto marrdhnie. N fakt, ishin br shum
ligje sepse do perandor nxirrte urdhresat e tij, duke e br drejtsin shum konfuze, kshtu q
lindte nevoja e kryerjes s nj seleksionimi t s drejts pr ta br at sa m praktike. Pr kt ai
ngarkoi nj grup juristsh, t cilt kodifikuan t drejtn duke nxjerr Corpus Juris Civilis, pra
kodin e s drejts civile. Pas nj pune trivjeare u b nj prmbledhje e shtjeve t s drejts
romake e quajtur Diageste, q ishte nj prmbledhje e shkrimeve t juristve t vjetr romak.
Pr ta studiuar studentt kt t drejt n shkoll u krijuan Institucionet. Ligjet q nxori vet
Justiniani gjat qeverisjes s tij u quajtn Novela dhe ishin t vetmet n gjuhn greke. Kshtu e
drejta Skllavopronare iu prshtat nj shoqrire t re. Ky kodifikim u ndikua nga idet e reja t
barazis para ligjit, megjithat kjo e drejt i shrbente klass s lart, dhe perandori kishte nj
pushtet t pakufizuar mbi shtetin dhe shtetasit e tij pra ai ishte mbi do gj. Kjo do t ishte dhe
filozofia e mbretrve feudal t mvonshm.
Ai ishte armik i paganizmit grek, dhe n vitin 529 mbylli Akademin e Athins ku
predikohej akoma feja pagane. N fakt, me grekt, perandort e Bizantit jan sjell shum keq,
sepse ata qen popullsia e fundit e perandoris q u kristianizuan ngaq kishin pasur nj tradit t
fort pagane dhe nj numr t madh perndish q sishte e leht ti shkulje nga mendjet e
njerzve. Ai e mbrojti kishn e krishter dhe i dhuroi prona t shumta. Ndrtoi kisha e manastire,
ku mbi t gjitha dallonte kisha e Shn Sofis n Konstandinopol, nj vepr arti e klasit t par q
u kthye n xhami, e sot sht muze. Kjo kish apo xhami sht ndrtuar n kodr n nj siprfaqe
t madhe prball detit, dhe qndron edhe sot madhshtore si prpara 1400 vjetsh.
Edhe pse kisha kishte Patriarkann, ai qndronte n krye t saj duke marr pjes n do
konsil dhe kshtu lidhi pushtetin fetar me at civil. Ai ishte autoriteti m i lart i kishs s
lindjes, dhe as para tij dhe as m pas nuk pati perandor q ndikuan aq shum te kisha. Q ta
kishte mir me Papatin ai duhet t dnonte t gjith kundrshtart fetar t tij, q ishin rrymat
fetare t lindjes, t cilat kundrshtonin doktrinn zyrtare t kishs si e pambshtetur n Bibl, pra
q mbshtetej n fjalt e njerzve t shenjt, dhe jo n fjalt e Zotit. Megjith masat q mori, ai
kurr nuk i mposhti dot kto rryma. Duke qen se nuk ia dilte dot as me papn dhe as me rebelt
fetar n perandori, e mbante mir her me njrn pal e her me tjetrn duke i krcnuar kur
ishte e nevojshme. Periudha e qeverisjes s Justinianit ishte periudha e fundit e lavdishme e
Perandoris Romake, se pas tij do t fillonte nj periudh e re n historin e perandoris. Ai ishte
nj nga perandort m t mdhenj t Bizantit, sepse i dha perandoris edhe njher, pr her t
fundit, territoret e perndimit deri n Spanj. Justiniani ishte iniciatori i kodifikimit t s drejts
romake, q sot sht baza e kodeve civile e sistemit civil low n Europ dhe kudo n bot.
Justini II 563-578
Pas vdekjes s Justinianit pushtetin e mori nipi i tij Justini, po ilir. N kohn e qeverisjes s
tij gjendja n vend u prkeqsua nga armiqt e brendshm e t jashtm. Kshtu, ai prishi
marrveshjen q kishte br Justiniani me perst pr 50 vjet dhe nuk pranoi tu paguante tributin
vjetor. Lufta midis tyre u zhvillua pr Armenin pr t ciln kishin pretendime t dy palt.
Tiber Konstandini 578-582
Gjat qeverisjes s tij vazhdoi luftn me Perst pr t ruajtur integritetin e perandoris. Ai
ishte nj njeri shum bujar dhe u kujdes pr popullin e perandoris. Kshtu uli taksat dhe
shpenzoi shuma t mdha nga buxheti duke e shterur at. Ai njihej si nj perandor i mir, dhe kur
vdiq populli u hidhrua shum.
Mauricio 582-602
Maurici ishte nj nga perandort m t mdhenj t Bizantit. Ai erdhi n fron pas vdekjes s
Tiber Konstandinit dhe duhet t ket qen nga e njjta dinasti ilire ose i afrm i tyre sepse nuk ka
ndonj reprezalje pr t marr pushtetin me forc. Derisa perandort filluan ti linin trashgimin
djemve ose t afrmeve t tyre pa dyshim q ai ka qen nj nga t afrmit e perandorit
paraardhs, sepse e mori pushtetin me qetsi t madhe, pasi kur ndrroheshin dinastit
perandorake bheshin luftra disavjeare, ashtu si ndodhi me Mauricion m pas, q i rrmbehet
froni me luft nga nj gjeneral i quajtur Foka.
Gjat sundimit t tij arriti t bnte paqe me Persin dhe i shkputi asaj nj pjes t
Armenis, e cila kishte nj pozit gjoegrafike t favorshme pr rrugt tregtare n lindje.
Krijoi Egzarkatin e Ravens n Itali, dhe t Kartagjens, t cilat ishin pushtuar gjat
Justinianit. Ai uli taksat dhe kjo e afroi me popullsin e vendit. N testament i la njrit djal
Ravenn, dhe tjetrit Konstandinopolin, por n at koh, nj gjeneral i ushtris s Danubit, gjysm
barbar, i quajtur Foka, organizoi nj kryengritje kundr tij dhe e rrzoi nga froni. Foka vrau t
pes djemt n sy t Mauricios, dhe pastaj at vet, kshtu mori fund dhe sundimi i ksaj dinastie
ilire.
Perandort ilir t Bizantit qeverisn q nga viti 491 deri n vitin 602, pra pr 111 vjet. Ata
u dalluan pr aftsit e tyre ushtarake dhe politike n drejtimin e shtetit, duke i rikthyer lavdin
Roms, dhe Bizantit. Me kta perandor Bizanti arriti kulmin e zgjerimit t tij, sidomos me
Justinianin. Prvese burra t zot, ata qen dhe njerz q kontribuan n qytetrimin botror me
veprat e artit q ndrtuan.
A ka pasur perandor t tjer Bizanti me origjin ilire?
Me dyndjet barbare filloi nj epok e errt pr gjith historin e gadishullit Ilirik pasi ai u
kthye n fush lufte dhe dyndjeje n mas t popullsive t stepave, t cilt dalngadal u bn
zot t toks s ilirve. Kjo errsir ishte e gjithanshme, si n jetn ekonomike dhe at politike e
kulturore, dhe nuk ka historian q t ken shkruar n kt koh pr kt rajon dhe pr popujt e
tij. N fakt, duke qen se pushteti n Bizant merrej me merit, pra, ushtarakt m t zot dilnin
n drejtimin e perandoris dhe deri n kohn kur flitet pr gadishullin Ilirik, kemi pothuajse
vetm perandor ilir, patjetr q ka pasur perandor t tjer sepse elementi Ilir dhe klasa
aristokrate ushtarake Ilire n Bizant, ishte tepr e fort.
Dinastit e Maqedonasve, Komnenve, Dukasve, Paleologve dhe Katakuzhinve.
Meq n Bizant gjuha greke ishte gjuh zyrtare ashtu si latinishtja n perndim, t cilat
ishin gjuh t kishave, disa studiues e quajn Bizantin perandori greke. Kjo sht e barabart me
at, se meq sot gjuha angleze sht gjuh ndrkombtare, ather e gjith bota ka qeveritar
anglez dhe popujt e kulturs angleze. Pra, t thuash se Bizanti ishte perandori greke, sht e
njjta gj sikur t thuash se sot bota ka popuj dhe drejtues anglez dhe sht angleze.
N revistn Monument t 2003 jepet nj e dhn tepr e rndsishme. N nj mbishkrim t
gjetur n Ravena q ka lidhje me peshkopin Felix, i cili i prkiste periudhs kur perandor ishte
Filippicus 711-713 shkruhet: Post mortem vero Justiniani levaverunt super se Pelasgi
novum imperatorem (Felix-Ravenna, 1974, Bovini, p.212) q do t thot se pas vdekjes s
vrtet t Justinianit (II) vendoset perandori i ri pellazg. Pra, autori e ka quajtur Filippicusin q
qeverisi n 711-713 si pellazg, pra ilir q do t thot se Bizanti vazhdon ende t qeveriset nga
ilirt t cilt njihen nga romakt ende me emrin pellazg, fakt q dshmon edhe njher se ilirt
ishin vet pellazgt.
N Bizant njihet nj dinasti q quhet si dinastia maqedonase, e cila qeverisi nga viti 867
deri n shekullin XI. Kta maqedonas nuk quhen as sllav e as grek por thjesht me emrin
Maqedonas. far etniciteti kan pasur? Po t kihet parasysh se n vitin 1912, e Maqedonis
etnike pellazgo-ilire e Aleksandrit dhe e Filipit, ishte e banuar nga shqiptart mundet q kjo
dinasti t ket qen nga familje feudale shqiptare.
N shekullin XI n pushtet erdhi nj perandor Bizantin i quajtur Roman Argjir. Aristidh
Kola te libri Arvanitt dhe prejardhja e grekve kur flet pr disa familje shqiptare n shtetin
grek, Argjirt i quan shqiptar, por edhe po t shikosh edhe etimologjin e mbiemrit sht shqip
Ar-gjiri. Kur flitet pr Komnent, Paleologt, thuhet se ata nuk ishin grek, as sllav por ishin t
nj kombsie tjetr. Cila ishte kjo kombsi tjetr kur dihet q ata kishin marrdhnie t mira me
shqiptart?!
N vitin 1056, n pushtet n Bizant vjen Isak Komneni nga aristokracia provinciale.
Familjet feudale shqiptare kishin marrdhnie me Komnent dhe lidhje gjaku si Arianitt.
Aristidh Kola jep disa fakte q qartsojn disi origjinn e burrave t ktyre dinastive.
1 Ai thot se familja Vrionase ka pretenduar se sht pasardhse e Paleologve sepse
emri i tyre i vjetr ka qen paleolog.
2 Paleologt dhe Kataguzhint me dekrete t posame thirrn shqiptart q t vendosen
n grupe prej mijra vetsh n Peloponez. far i lidhte me shqiptart q ti merrnin me dekrete
t posame dhe pse nuk e bn pr ndonj etni tjetr?
3 Konstandin Paleologu e liroi Moren me ushtri arbreshe.
4 Paleologt ishin perandort q vendosn shqiponjn simbolin e shqiptarve n
flamurin e shtetit t tyre, dhe po t shikosh flamurin e Bizantit n at koh me flamurin e
Sknderbeut nuk ka asnj ndryshim. Pse do e vendosnin kt simbol po qe se nuk do ta kishin n
kulturn e traditn e tyre? T njjtn gj bn edhe perandort ilir t Roms t cilt, kur erdhn
n pushtet, vendosn shqiponjn, t njjtn gj bri Napolon Bonaparti kur erdhi n pushtet.
far tregon kjo?
5 N 1358 prijsi shqiptar Karl Topia i ngriti arbresht n nj kryengritje kundr Niqifor
Angjelos, sepse ky ndau gruan q t martohej me t motrn e s ves s Stefan Dushanit. Pse do
ngriheshin n kryengritje pikrisht arbresht dhe jo grekt. Ktu nuk bhej fjal pr fen pasi t
gjith ishin ortodoks, por bhej fjal pr kombsin sepse arbreshve nuk u ka plqyer q nj
arbresh t lr gruan arbreshe pr t marr nj sllave. Kjo do t thot se n kundrshtim me
far thuhet te Shqiptart, ka ekzistuar ndrgjegjja kombtare, por shqiptart e kan prdorur
pr t tjert.
6 Kur ra Konstandinopoja dhe Paleologt po dorzonin armt n Peloponez, arbresht,
me Pjetr Bue Shpatn, u ngritn t ndalojn kt veprim t perandorit t tyre. Pse pikrisht
arbresht dhe jo ndonj komb tjetr? Sepse arbresht e kishin iden e kombsis m t
zhvilluar se fqinjt, dhe ata i doln n mbrojtje perandorit t etnis s tyre.Shqiptart duke qen
se i kan qeverisur vet perandorit e mdha, i kan par ato si shtete trsisht t tyre.
7 N kohn q Konstandinopoli ra dhe paleologt po bheshin gati q t dorzoheshin,
arvanitt shpalln perandor Manuil Kadakuzhinin njlloj si bnte ushtria ilire me shekuj, q
shpallte vet perandort q qeverisn Romn. Pse peranor Kataguzhinin dhe jo ndonj tjetr?
Si konkluzion:
Perandort q qeverisn Bizantin nga shekulli IX deri n shekullin XV, ishin nga Ballkani
dhe jo nga territore t tjera t perandoris. Sipas burimeve historike nuk ishin as grek dhe as
sllav madje, ka t dhna q ata i urrenin shum sllavt. Ather, far ishin nga
etniciteti? Sigurisht q kan qen shqiptar, se vetm tokat e shqiptarve mbetn nn
perandorin Bizantine nga tokat e Ballkanit dhe fisnikria feudale shqiptare e bnte karriern e
saj politike-ushtarake natyrisht te shteti i asaj, q n kt rast ishte perandoria Bizantine. Pra,
fisnikria feudale shqiptare e shikonte pushtetin Bizantin si pushtet t shtetit t saj, prandaj dhe
shqiptart u shkputn von nga Bizanti dhe perandoria Osmane, se kjo fisnikri i drejtonte dhe
qeveriste vet kto perandori.
Jan Klod Feveriali nj njohs i mir i historis s mesjets t Ballkanit tek libri Historia
m e vjetr e Shqipris thot gjithashtu se edhe mbreti i bullgarve, Samueli ishte gjysm
shqiptar dhe gjysm vlleh. Pra, ka t dhna q shqiptart vazhdonin t qeverisnin Ballkanin,
ashtu si kishin br prej shekujsh. Megjithse t dhnat pr kt periudhn historike jan t
pakta, mendoj se n bibliotekat e Vatikanit dhe n ato mesjetare t Bizantit, ka t dhna q mund
t dalin n drit m von.

Gjergj Kastrioti, Sknderbeu 1405-1468

Gjergj Kastrioti lindi n vitin 1405 n Kruj nga babai Gjon Kastrioti dhe nga nna
Vojsava, q ishte me origjin nga Pollogu i Maqedonis. Gjoni e Vojsava patn disa fmij,
kshtu ata patn katr djem, Reposhin, Stanishan, Konstandinin, Gjergjin dhe pes vajza Marin
q u martua me Stefan Crnojeviin, princin e Malit t Zi; Jelln q u martua me Pal Stres
Balshn, Angjelinn q u martua me Vlad Golem Arianitin, vllan e Gjergj Arianitit nga ku
Sknderbeu mori pr grua Donikn me t cilin pati djalin Gjonin dhe vajzn Vojsavn; Vllajkn
me Gjin Muzakn dhe Mamicn me Muzak Topin.
Ka mendime t shumta mbi origjinn e familjes s Kastriotve. Disa thon se jan me
origjin nga Dibra, disa nga Mati e disa nga Kosova. Me pushtimin e pjesshm t tokave
shqiptare nga Turqit, Gjon Kastrioti hyri nn vasalitetin e sulltanit dhe i dorzoi atij t katr
djemt peng. Gjergj Kastrioti u rrit n oborrin e sulltanit dhe u dallua si nj strateg ushtarak i
zoti, q kishte marr titullin bej. Sulltani i dha titullin Aleksandr, pra, Sknderbej pr shkak se,
si thuhet, ai luftonte si gjyshi i tij Aleksandr.
Sknderbeu, pas betejs s Nishit u kthye n Kruj, ku me nj ferman t rrem mori n
dor qytetin, dhe ngriti flamurin e Kastriotve q u b simboli kombtar i shqiptarve. Nn
udhheqjen e Sknderbeut u mblodh n mars t 1444 Kuvendi i Lezhs, q themeloi Lidhjen e
Princrve Shqiptar. Kuvendi zgjodhi Sknderbeun si kryekomandant t ushtris s prbashkt.
Qllimi i Sknderbeut ishte q t bashkonte prijsit shqiptar n luft kundr osmanve, dhe deri
diku ia arriti.
Ai ngriti nj ushtri t fort, e cila u prball me ushtrin m t madhe t kohs, si ishte
ushtria e perandoris osmane, dhe arriti ta mundte at. Sknderbeu me at ushtri turproi dy
sulltan, dhe arriti q 25 vjet rresht t fitonte dhe t mbante t lira trojet shqiptare.
Sknderbeu pati meritn q arriti t mundte ushtrin m t madhe t kohs me nj numr t
vogl burrash shqiptar, dhe kjo fal talentit t tij ushtarak, dhe pr kt ka hyr n plejadn e
strategve ushtarak m t mdhenj t njerzimit. Ai ka ndjekur t njjtn teknik ushtarake t
gjyshrve t tij, Aleksandrit t Maqedonis, dhe Pirros.Vepra e tij dhe sakrificat e popullit
shqiptar kan meritn q Evropa nuk ra nn pushtimin osman, sepse qndresa e tyre u b penges
pr prparimin e ushtris turke n perndim. Nj merit t madhe n luftn e shqiptarve kundr
osmanve ka edhe Gjergj Arianiti, t cilin historiant e vlersojn si heroin e dyt
Evropa, n nj far mnyre, ia dedikon shqiptarve qytetrimin kristian q ka, sepse ishte
dardani Konstandini i Madh q shpalli lirin e predikimit t fes s krishter, dhe qe nj tjetr
shqiptar, Sknderbeu, ai q e mbrojti kristianizmin e Evrops. Gjergj Kastrioti vdiq n 1468.
Sot pr etnicitetin e Sknderbeut kan hyr n gar disa nga fqinjt tan me pretendimin
absurd dhe qesharak se ai ishte ortodoks. sht fatkeqsi q edhe pse kemi arritur n shekullin e
XXI, disa nuk mund t shkputen nga pikpamje mesjetare, duke ngatrruar fen me kombsin.
Nse Sknderbeu ishte grek apo serb sepse, ishte ortodoks ather t gjith shqiptart e asaj kohe
ishin greko-serb pasi pjesa m e madhe e tyre ishte e besimit ortodoks. Nj gj duhet t din ata
q pretendojn se pr do gj mund t jen dalluar, por vese pr burra q bjn luft, q
qeverisin, dhe krijojn perandori, kategorikisht jo, n gadishullin ton ky ka qen ekskluziviteti i
shqiptarve.

KRYEMINISTRAT SHQIPTAR T PERANDORIS OSMANE

Trojet shqiptare, pas vdekjes s Sknderbeut, ran trsisht nn pushtimin osman, me
prjashtim t disa zonave autonome n bregdet dhe malsi dhe viti 1506 njihet si viti i ktij
pushtimi trsor.
Ashtu si n Rom edhe n Bizant, regjimi ushtarak u jepte mundsi ushtarakve m t zot
t qeverisnin perandorin. Shqiptart, ashtu si n perandorit e tjera, jan dalluar pr forcn e
krahut dhe t mendjes, edhe n perandorin osmane. Ata e qeverisn me shekuj, duke i dhn
asaj nj pushtet t fort dhe lavdi. Pa frik mund t themi se perandorin osmane e krijuan
shqiptart sepse ata pushtuan t gjitha territoret q hyn nn perandori, dhe i qeverisn ato gjat
gjith ekzistencs s saj. Ka nj numr t madh kryeministrash dhe strategsh t perandoris. Si
kryeministrat e par me origjin shqiptare flitet se kan qen Bajazit Pasha dhe Isak Pasha, por
t dhnat m t sakta jan pr Gjedik Ahmet Pashn.
1 Gjedik Ahmet Pasha
Kryeministr i perandoris me origjin shqiptare. Ai ka qen kryeministr n vitet 1475-
1479. Gjat kohs s qeverisjes s tij me an t flots ushtarake, arriti t pushtoj pjesn m t
madhe t Krimes, e cila bllokoi rrugn tregtare t Evrops pr n lindje. Arriti q t fitoj luftn
kundr Venedikut, duke i imponuar nj marrveshje paqeje t favorshme, sipas s cils Venediku
do u kalonte osmanve t gjitha ishujt e Egjeut, prve Krets dhe Korfuzit dhe do i paguante
tribute vjetore perandoris. N 1478 ushtrit osmane ndrmorn ekspedita plakitse n
territoret austriake. Ai nuk pranoi t merrte pjes n pushtimin e Shkodrs, dhe pr kt u
shkarkua nga posti i kryeministrit. Kryeministrat kishin meritn pr sukseset ushtarake, sepse ata
ishin komandant t operacioneve ushtarake dhe prgjigjeshin me kok para sulltanit n rast
dshtimesh.
2 Daut Pasha
Sipas Sami Frashrit, sht me origjin shqiptare, i marr rob nga sulltani kur ishte fmij.
N saje t aftsive dhe talentit t tij t lindur, n kohn e sulltanit Mehmed II u b bejlerbe i
Rumelis dhe Anadollit. N vitin 1483, n kohn e Sulltan Bajazitit, duke qen bejlerbe i
Anadollit, kaloi n postin e kryeministrit dhe arriti t drejtoj me sukses punt e rndsishme t
shtetit osman. N vitin 1496, u largua nga detyra, dhe pas dy vitesh vdiq.
3 Haim Ahmet Pasha
Kryeministr me origjin shqiptare nga vitet 1496-1514. Gjat qeverisjes s tij nnshtroi
Hercegovinn dhe ndrmori disa ekspedita plakitse n Hungari, Austri, Poloni. Edhe pse ishte
vendosur paqja me Venedikun, ai ende mbante disa pika strategjike t cilat lakmoheshin nga
osmant, prandaj vazhduan luftimet, kryesisht n det.
Flota osmane korri nj fitore historike n betejn e Leopantos n Korinth, kundr
flots s Venedikut me t cilin ishte bashkuar Hungaria, Franca dhe Spanja, t bekuara
nga Papati. Fitorja mbi Venedikun nuk solli ndonj plak lufte t madhe, por vetm u futi
frikn evropianve q t mos merreshin me osmant, dhe nga ana tjetr, nxori superioritetin e
flots osmane kundr flots perndimore. N kt koh, e gjith Azia e vogl u prfshi n shtetin
osman. Gjat qeverisjes s tij filloi nj luft e gjat me shahun e Iranit, sepse ai kishte pushtuar
Irakun, Armenin, Kurdistanin dhe krkonte edhe Azin e Vogl shtpin e osmanve. Kjo luft
mori karakter fetar, sepse iraniant ishin shiit dhe turqit synit.Prfundimisht, Irani u mund n
vitin 1514 aq sa Osmant hyn n territoret e vet shtetit t Iranit dhe morn nj pjes t madhe
t arks s shtetit. Ai arriti q gjat qeverisjes s tij t mundte Venedikun fuqin mesjetare
detare, dhe pas ksaj edhe vet Iranin, i cili kishte m tepr zotrime se sa
osmant. Prfundimisht, Azia e vogl, gjat qeverisjes, s tij u b e osmanve, q do t ishte dhe
qendra e kombit turk. Pra, shqiptart pushtuan edhe territoret historike ku shtrihet sot kombi
turk.
4 Ahmet Pash Dukagjini
Ka qen kryeministr pr nj periudh t shkurtr kohe nga vitet 1514, deri n vitin 1515
dhe rrjedh nga familja e madhe e Dukagjinve. Gjat qeverisjes s Sulltan Selimit, ai ka qen
ushtarak i lart me titullin gjeneral, dhe m pas ka qen bejlerbe i Rumelis, pra, qeveritar i
Ballkanit, dhe m von u b kryeministr. Dukagjini, gjat kohs s qeverisjes s tij si qeveritar i
Egjiptit, synoi pavarsin e ktij vendi nga pushteti i Sulltanit. Ai u rebelua kundr sulltanit, por
u mund nga forcat ushtarake, dhe koka e tij e prer iu drgua sulltanit n Stamboll.
5 Ibrahim Pasha
Ishte me origjin nga Butrinti, por ka studiues q thon nga Parga e amris, gjithsesi,
ishte shqiptar. Gjat nj ekspedite ushtarake n trojet shqiptare sulltani e mori, dhe e rriti n
pallatin e tij s bashku me t birin, Sulejmanin, i cili n 1520, bhet sulltan, dhe shokun e tij t
fmijris e bn kryeministr. Pra, ai u rrit me sulltan Sulejmanin e ndritur q ishte nj nga
sulltant m t mdhenj t perandoris, ndoshta m i madhi. Ai u edukua dhe mori arsimin e
mjaftueshm pr t qen nj ushtarak dhe politikan i zoti. Ka qen kryeministr nga vitet 1523-
1536. Ai u martua me motrn e sulltanit, i cili i bri nj dasm madhshtore. Si u b
kryeministr, drejtoi fushatat pr pushtimin e Beogradit dhe Rodosit.
Kshtu, n vitin 1526 ai u vu n krye t nj ushtrie prej 100.000 vetash, dhe u nis
kundr Hungaris. N gusht t po atij viti u zhvillua beteja e Mohait ku Hungarezt u
mundn dhe, pas ksaj, ushtria osmane mori Budn kryeqytetin e vendit. Kjo betj, n t
ciln mori pjes dhe sulltan Sulejmani, ishte nj betej historike, sepse osmant pas ksaj erdhn
n kufijt e Evrops qendrore dhe e krcnonin seriozisht at. Beteja e Mohait ishte nj nga
betejat m t mdha q kan zhvilluar osmant, por me komandant shqiptar. Po t kihet parasysh
q Hungaria bri nj luft 100-vjeare, q nga 1444 kur krkoi ndihmn e Sknderbeut, rndsia
e ksaj fitoreje sht historike.
N vitin 1529 ushtria osmane prej 250.000 ushtarsh, t komanduar nga Ibrahimi, n
t ciln merrte pjes dhe vet sulltani, rrethoi Vjenn. Vjena u bombardua ashpr por nuk u
dorzua. N dshtimin e ushtris osmane, n marrjen e Vjens, ndikoi negativisht i ftohti me t
cilin nuk ishte msuar ushtria osmane, pasi ajo vinte nga nj zon e ngroht. N vitin 1532 ishte
kryekomandant i nj lufte tjetr me Austrin por m tepr pr territoret hungareze. N kt luft
ai i shkaktoi disfat Austris dhe arriti q prfundimisht t kthente Hungarin n nj provinc t
perandoris osmane. N vitin 1534 arriti t pushtonte Azerbajaxhanin dhe zgjeroi m tej
territoret e shtetit osman n lindje. Ibrahimi ka nnshkruar dhe Kapitulacionet me Francn, q
shum studiues i quajn n disfavor t Turqis prsa i prket ekonomis, sepse tregtart francez
ishin t privilegjuar n perandori, por nga ana tjetr kapitulacionet ishin nj marrveshje me
Francn kundr armikut t prbashkt, Austris, t ciln donin ta sulmonin njkohsisht. Kshtu,
e par n kuadr t politiks s jashtme nuk ishte aspak nj marrveshje e keqe, sepse bnte
aleate nj shtet perndimor. Ai arriti t shtypte me arm t gjitha kryengritjet brenda vendit.
N vitin 1536 vritet n pallatin e Sulltanit aty ku u rrit, por nuk dihet se kush e vrau dhe pr
far, megjithse shum historian thon se u vra pr xhelozi, ngaq kishte arritur t kishte
sukses. Nuk besoj t ket pasur dor sulltani n vrasjen e tij ashtu si ndodhte rndom tek
osmant, sepse ata ishin rritur bashk q fmij, dhe nj sulltan i madh si Sulejmani nuk mund t
kishte shpirt kaq t vogl. N histori mbetet nj nga vezirt m t mdhenj t njrit prej
sulltanve m t mdhenj t perandoris osmane. Ai ka meritn se arriti t pushtoj Hungarin, e
cila kishte 100 vjet q sfidonte osmant, sulmoi Austrin edhe pse se pushtoi me at veprim
tmerroi Evropn, pushtoi Azerbajxhanin, nnshkroi marrveshje aleance me Francn etj.
6 Ajaz Mehmet Pasha
Qe kryeministr n vitet 1536-1539 pas vdekjes s Ibrahimit. Ishte nga Vlora dhe kishte
lindur n Vuno. Hyri n pallatin e Sulltanit me sistemin e devishermes, q ishte marrja e
fmijve t krishter n mosh t vogl, dhe edukimi pr shrbimin n ushtri ku m t mirt
mbaheshin pr shrbimin n pallatin e sulltanit. N fillimet e karriers s tij ka qen bejlerbej,
pra qeveritar i Anadollit dhe i Damaskut. Shtypi kryengritjen e shqiptarit Ahmet Pasha, nj
funksionar i lart i shtetit i rebeluar ndaj qeveris qendrore. Mori pjes n betejn e Mohait dhe
t Rodosit krahas shqiptarit tjetr q ishte n at koh kryeministr Ibrahm Pashs. N vitin 1536
u b kryeministr, detyr q e mbajti derisa vdiq n 1539. Gjat qeverisjes s tij ai drejtoi
fushatn ushtarake kundr Rumanis dhe arriti t pushtoj Rumanin e Mildavin. Midis
lumenjve Dniepr dhe Dniestr u krijua nj sanxhak i ri me tokat e pushtuara.
N vitin 1538 flota osmane mundi n Prevez flotn e tre fuqive t perndimit, at t
Karlit t V Habsburg, t Venedikut dhe Papatit. Pas ksaj humbjeje Venediku u detyrua t
lshonte disa qytete n Dalmaci dhe t paguante nj tribut vjetor t rnd n favor t
osmanve. Ai mori pjes n shtypjen e kryengritjes n vendlindjen e tij, Himar, pasi ishte
kryeministr e ndoshta nuk mund t bnte dot ndryshe se i priste kokn sulltani. Kryeministri
Ajaz Ahmet Pasha ka meritn se pushtoi Rumanin dhe Moldavin si edhe mundi flotn detare
evropiane.
7 Lutfi Pasha
Qeverisi si kryeministr n vitet 1539-1541. Ishte me origjin nga Vlora, nga ku osmant e
morn q t vogl. Ai u rrit n pallatin e sulltanit, ku mori t gjith edukimin e nevojshm
politiko-ushtarak. Historiant e kohs kan thn se sht Shqiptar kokfort e inati Ai mori
pjes n rrethimin e Vjens n vitin 1529 s bashku me ushtarak t lart shqiptar, dhe
kryeministrin po shqiptar. Ka qen bejlerbe i Rumelis, pra i Ballkanit. Ai ka marr pjes n
betejn e Otrantos kundr italianve, t cilt edhe u mundn. Pas vdekjes s kryeministrit,
shqiptari Ajaz Mehmet Pasha, ai u b kryeministr. Gjat qeverisjes s tij, bri paqe me
Venedikun, q ishte tepr e favorshme pr osmant sepse ajo sillte territore, para dhe qetsi. Ai
hyri n bisedime pr paqe me Austrin. N luft me arabt mori disa territore t Jemenit, dhe
arriti t dal n detin e Kuq. N vitin 1541 u trhoq nga detyra me dshirn e vet, por arsyet
nuk dihen. Marrdhniet e tij me sulltanin qen t mira, sepse ai ishte dhndr te sulltani, pasi
ishte martuar me motrn e tij.
8 Rustem Pasha
Kryeministr i perandoris me origjin shqiptare, q qeverisi n vitet 1544-1552 dhe pr
her t dyt, n vitet 1555-1560 pas vdekjes s Kara Ahmet Pashs, pra ai qeverisi perandorin
pr 13 vjet. Ai arriti t fus n perandori disa vise t Jemenit. N qeverisjen e tij u pushtua
Tripoli n Libi, pasi theu flotn spanjolle, q mbante nj pjes t madhe t Afriks Veriore.
Ai organizoi e drejtoi nj luft t dyt kundr shahut t Iranit n vitin 1548 e cila do t
prfundonte me disfat pr Iranin dhe marrveshjen e paqes do e nnshkruante nj
shqiptar tjetr, Kara Ahmet Pasha.
9 Kara Ahmet Pasha
At e morn t vogl nga trojet shqiptare dhe e rritn n pallatin e sulltanit, ku mori dhe
edukimin e nevojshm pr t qen nj qeveritar dhe ushtarak i zoti. Sulltani i dha t motrn pr
grua, ashtu si bnin shpesh sulltant me figura t mdha e t forta t shtetit. Gjat karriers s tij
ka qen bejlerbej i Rumelis, me kt emr quheshin zotrimet osmane n Ballkan. N 1526 mori
pjes n betejn e Mohait kundr Hungaris. Gjat kohs q ishte kryeministr, n vitet 1553-
1555, u ngarkua t merrej vesh me shahun e Iranit dhe nnshkroi me t nj marrveshje paqeje,
sipas s cils Iraku mbeti nn sundimin osman, Gruzia dhe Armenia u ndan m dysh, ndrsa
Azerbajxhani kaloi nn sundimin e shahut t Iranit. Marrveshja e paqes ishte e favorshme se
perandoria doli n gjirin Persik, pra ishte nj tjetr shqiptar pas atij q e nxori perandorin n
detin e Kuq, q i dha gjirin Persik shtetit osman. Me flotn osmane u kryen edhe disa pushtime
n Afrikn Veriore. N 1555 i pren kokn, edhe pse qe dhndrr i sulltanit, arsyet se prse nuk
dihen. Megjithse qeverisi pr nj koh t shkurtr ai arriti q ti jap perandoris gjirin
Persik dhe nj pjes t Afriks Veriore.
10 Semiz Ahmet Pasha
Ishte kryeministr me origjin shqiptare gjat viteve 1579-1580 pra, pr nj koh t
shkurtr, ku nuk jan shnuar shum ngjarje t rndsishme. Prpara se t bhej kryeministr
ishte bejlerbe i Rumelis. Ai mori pr grua t bijn e ish-kryeministrit Rustem Pasha.
11 Koxha Sinan Pasha (1506-1596)
Ka qen kryeministr i perandoris 5 her n vitet 1580-1582; 1584-1585; 1589-1591; n
1593; 1595-1596. Ka lindur n Topjan t Lums, pra ishte shqiptar dhe u rrit n pallatin e
sulltanit. Gjat kariers s tij ka shrbyer si qeveritar n Tripoli t Libis dhe n Damask t
Siris. Ai ka meritn q nnshtroi prfundimisht Jemenin t cilin pjesrisht e kishin
nnshkruar dy shqiptar t tjer. Me pushtimin e Jemenit perandoria doli n detin
Arabik. N vitin 1580 drejto vet fushatn ushtarake kundr Persis dhe Hungaris, edhe pse
ishte n mosh t thyer. Ai mori pjes edhe n nj luft tjetr kundr Austris, e cila prfundoi
me marrveshje paqeje, por pas vdekjes s tij. Vendlindjes s tij, Lums, i lehtsoi taksat dhe
detyrimet, gjithashtu ngriti n Kaanik nj kshtjell dhe nj xhami.
12 Ferad Pasha
Edhe ai si kryeministrat e tjer shqiptar u rrit n pallatin e sulltanit ku mori edukimin e
nevojshm. Gjat karriers s tij qeverisi Rumelin, si bejlerbe. Qe kryeministr gjat viteve
1591-1592 dhe n vitin 1595. Ka marr pjes n luft kundr Austris e cila n kt koh zgjati
disa vjet. Ai drejtoi luftn kundr Vllahis, pas s cils u pushua nga puna dhe u vra nga rivalt e
tij po shqiptar.
13 Merre Husein Pasha
Ishte me origjin shqiptare. Ka nisur karriern si kuzhinier, dhe m von shrbeu si vali n
Misir. Shrbeu si kryeministr n vitet 1601-1602, pra pr nj koh t shkurtr. Ai quhej Merre,
sepse pr kundrshtart e tij prdorte fjaln shqip merre, zhduke, kshtu q i mbeti ky emr.
14 Jemishxhi Hasan Pasha. Sipas Sami Frashrit sht me origjin shqiptare. (Sami
Frashri... f.komp.45). Ka ngjitur shkallt e karriers ushtarake dhe qeveritare n saj t aftsive
t tij. N vitin 1602-1603, ishte kryeministr i perandoris.
15 Kujxhu Murat Pasha. Ka qen me origjin shqiptare. Ishte kryeministr gjat viteve
1606-1611, pra pr rreth 5 vjet. Gjat qeverisjes s tij u nnshkrua amrrveshja e paqes me
Austrin, me t ciln perandoria kishte disa vite q kishte rifilluar luftn. N 1606 me Austrin u
nnshkrua nj traktat paqeje 10 vjeare, sipas s cils, t dyja palt nuk patn prfitime
territoriale. Austria i dha perandoris nj tribut vjetor prej 200 000 dukatsh ari dhe nga ana
tjetr, osmant njohn sundimtarin e Vjens si perandor. Kto kushte nuk ishin t favorshme pr
osmant, por shteti u detyrua, pasi n vend kishte plasur nj kryengritje e madhe dhe nuk kishte
se si t luftohej jasht kur kishte probleme e anarki brenda vendit. Ai arriti q t shtypte
kryengritjen e madhe brenda vendit, t quajtur si kryengritja Xhelaliane. Kshtu n nj betej n
vitin 1608, kur kryeministri ishte 90 vje, arriti t shkatrroj ushtrin kryengritse dhe t
asgjsoj pjesn m t madhe t saj.
16 Nasuh Pasha
Ishte shqiptar dhe qeverisi si kryeministr n vitet 1611-1614 vite gjat t cilave mbretroi
nj gjendje paqeje pa luftra t mdha. Para se t bhej kryeministr ka punuar si qeveritar i
Halepit dhe i Bagdadit.
17 Ohril Hysein Pasha
Ai lindi n zonn e Pogradecit, dhe vdiq n vitin 1622. U rrit n pallatin e sulltanit dhe m
pas u b komandant i jenierve, dhe qeveritar i Rumelis. Mori gradn vezir dhe shrbeu si
kryeministr gjat vitit 1621.
18 Hasan Pasha.
Ai ishte me origjin shqiptare. U mor i vogl dhe u edukua n oborrin e sulltanit. N fillim
ka qen bejlerbej i Rumelis, pastaj vezir i grads s ult deri sa u b vezir i madh ose
kryeministr n vitin 1624.
19 Taban Mehmet Pasha
Ishte kryeministr me origjin shqiptare i perandoris n vitet 1631-1637, pra pr 5 vjet.
Vite q nuk patn ngjarje t mdha. Pas detyrs u burgos dhe u ekzekutua, sepse kshtu bnin
shpesh sulltant.
20 Mustafa Pash Kamekeshi
Lindi n Vlor, dhe hyri n ushtrin osmane me an t sistemit t devishermes. Kushti i
par q t bje karrier n perandorin osmane ishte q t bheshe mysliman, kshtu, duke qen
se shqiptart nuk jan fanatik fetar, por prkundrazi, jan tepr tolerant pr fen e tjetrit, nuk
e patn problem t ndrrojn fen. N fillim hyri n radht e ushtris s jenierve, dhe arriti deri
n postin e komandantit t flots ushtarake osmane. U dallua si kryekomandant n rrethimin e
Irakut ku merrte pjes dhe vet Sulltan Murati IV, pr suksesin e s cils mori dhe titullin vezir i
madh q ishte titulli m i lart n hierarkin e qeverisjes, dhe qeverisi vendin n vitet 1637-
1644. Ai nuk ishte vetm ushtarak i zoti, por edhe financier i zoti, sepse arriti t kryej me sukses
nj reform financiare me an t s cils nxori buxhetin e shtetit nga kriza. E vrau sulltani sepse
ky donte t ndrmerrte nj reform administrative q nuk i plqeu, pasi binte ndesh me interesat
e tij.
21 Xhixhan Mehmet Pasha.
Me origjin shqiptare nga i ati, ndrsa nga e ma nga familja e sulltanit. Ai u rrit dhe u
edukua n oborrin e sulltanit, dhe qeverisi n vitet 1644-1645. Karriern e nisi si vali i Egjiptit,
dhe m von i Damaskut. Gjat kohs s qeverisjes s tij mori Kretn, t ciln e mbante ende
Venediku. Marrja e Krets ishte nj fitore pr perandorin, sepse ajo kishte nj pozit gjeografike
t mir, dhe nga ana tjetr dbohej prfundimisht Venediku nga Egjeu dhe Mesdheu lindor.
22 Kara Mustafa Pasha
Me origjin shqiptare, i lindur n Shqipri. Ai shkoi n Stamboll si jenier dhe arriti t
bhej komandant i ushtris s jenierve. Ka qen dy her kryeministr n vitet 1649-1650 dhe
1655. Gjat detyrs si ministr i marins, mundi flotn Venedikase.
23 Tarhanxhu Mustafa Pasha
Ishte me origjin nga Mati dhe qeverisi vendin n vitet 1652-1653. Karriern e nisi si
qeveritar i Egjiptit, dhe m von i Selanikut. Ishte kryeministr i par q n kushtet e ndalimit t
fushatave dhe plakitjeve arriti t bj buxhetin e shtetit pr t menaxhuar m mir t ardhurat
dhe shpenzimet. Ai ra viktim e zgjuarsis s vet, sepse askujt nuk i interesonte buxheti i shtetit,
se t gjith krkonin t hanin sa t mundeshin, pra fenomeni i korrupsionit sht aq i vjetr sa
dhe profesioni m i vjetr n bot. Pr t thuhej se ishte i pakorruptueshm, dhe bnte detyrn si
duhej, kshtu q natyrisht sdo ta kishte t gjat. Xhelozit e kundrshtarve bn q ai t
pushohej nga puna dhe t ekzekutohej.
24 Qypyrli Mehmet Pasha
Ishte shqiptar nga Berati, lindur n nj familje t varfr dhe kishte punuar si kuzhinier i
sulltanit. Ai nuk kishte arsim, madje, ishte analfabet, nuk dinte t shkruante dhe t lexonte. Por
edhe pse i pashkolluar, kishte cilsi t tjera q e bn kryeministr t perandoris n vitin 1656-
1661, n moshn 75-vjeare. Para se t bhej kryeministr, kishte punuar si qeveritar i
Damaskut, Jerusalemit dhe Tripolit. Ai e mori pushtetin duke i vendosur disa kushte sulltanit si;
t zgjidhte vet ndihmsit e bashkpuntort e tij n qeverisje dhe t ishte i lir n qeverisjen e
vendit, gj q se kishte br asnj kryeministr deri n at koh. Vendi ishte futur n kriz, dhe
ai arriti t balancoj buxhetin e shtetit duke vn dor n arkn e vakfeve dhe t
sulltanit. Forcoi disiplinn n ushtri e cila kishte filluar t artej dhe t humbiste betejat, rriti
efikasitetin e flots ushtarake. Gjat qeverisjes s tij mundi Venedikun, dhe drejtoi fushatn
ushtarake n Poloni. Vendosi qetsin n vend duke vrar me mijra vet q nuk i bindeshin
dhe midis tyre partirarkun ortodoks t Stambollit.
25 Fazlli Ahmet Pasha Qypyrliu
Pas vdekjes s Mehmetit vendin e tij e zuri i biri Fazlliu, q qeverisi pr nj koh prej 15
vjetsh nga 1661-1676. U edukua n Stamboll dhe ishte m pak i ashpr se sa i ati. Karriern e
filloi si vali i Damaskut dhe pastaj si kryeministr n nj mosh t re 26-vjeare. N politikn e
jashtme u mor me Austrin, t ciln gjeneralt shqiptar nuk e kishin thyer dot. Ai pushtoi
kshtjellat rreth Vjens, dhe po prgatitej t pushtonte dhe vet kryeqytetin Austriak, gj q
tmerroi Evropn. Me gjith prpjekjet e mdha nuk arriti t pushtoj Vjenn. Gjat qeverisjes s
tij pushtoi trsisht Kretn, pasi shqiptari q e pushtoi pr her t par kishte ln disa kshtjella
pa pushtuar dhe n vitin 1666 ripushtoi Jemenin i cili ishte pushtuar m par nga 2 kryeministra
shqiptar, por q nga 1635 ishte shkputur nga perandoria. Vdiq n moshn 46-vjeare, n vitin
1676 nga nj smundje e pashrueshme.
26 Fazlli Mustafa Pash Qypyrliu
Ishte djal i dyt i Mehmet Qypyrliut dhe ngjiti shkallt e karriers shum shpejt me
ndihmn e t afrmve, por dhe me meritat e veta.
N vitin 1690-1691 u emrua kryeministr n nj koh kur Austria, gjat mungess s
shqiptarve, n qeverisje, nga 1676 deri n 1690, pra pr 14 vjet kishte mundur ushtrin osmane
n vitin 1683 dhe kishte marr territore t mdha n Ballkan. N krye t nj ushtrie mundi
austriakt dhe rimori territoret n Danub, Nishin dhe Beogradin. Ai trajtoi shum mir t
krishtert dhe popullsin jomyslimane t perandoris, ashtu si kan br historikisht shqiptart.
27 Ali Pash Arabxhiu
Lindi n Ohr. Hyri n ushtri si jenier dhe prfundoi si komandant i jenierve. M von u
b komandant i rojeve n oborrin e sulltanit. N vitin 1691 bhet kryeministr deri n 1692.
Sulltani nuk miratoi disa veprimtari politike t tij n drejtimin e shtetit, dhe pr kt arsye e
ekzekutoi.
28 Hysen Qypyrliu
Me origjin nga familja e madhe e Qypyrlinjve, kushri i par me bijt e Mehmet
Qypyrliut. N fillim qe ministr i marins, dhe pas mbrojtjes s Beogradit kundr austriakve, u
b kryeministr n vitet 1697-1702.
29 Dalltaban Mustafa Pasha
Ishte shqiptar i lindur n Manastir, i cili ngjiti shkallt e karriers n saj t aftsive t tij
politiko-ushtarake. Nga jenier n komandant t jenierve. Ai qeverisi n disa vilajete si n
Bagdad, Bosnj dhe Anadoll. Qeverisi vendin si kryeministr n vitet 1702-1703.
30 Numan Pash Qypyrliu
Me origjin nga familja e qypyrlinjve, ishte nipi i Mehmet Qypyrliut, dhe qeverisi shtetin
n vitin 1710. Para se t bhej kryeministr n vitin 1708 u martua me t bijn e sulltanit.
31 Haxhi Halil Pash Shqiptari
Ishte nga Shqipria i lindur n Elbasan. Ai ngjiti shkallt e karriers me mundim dhe punn
e vet, duke kryer disa detyra si komandant ushtarak e qeveritar, deri sa n vitin 1716 u b
kryeministr.
32 Ivaz Zade Halil Pasha u b kryeministr n vitin 1770.
33 Almedar Bajraktar Mustafa Pasha
Ishte shqiptar dhe mori detyrn e kryeministrit pasi hipi n fron sulltan Mahmut Hani II.
Ka qen nj ushtarak dhe tregtar i zoti. Ka marr pjes n ekspeditn ushtarake kundr Rusis.
Ai ndihmoi Selimin III q t reformonte ushtrin e pabindur t jenierve dhe u b kryeministr
nga sulltan Mahmuti II.
34 Memish Pasho i zgjuar ishte kryeministr n vitet 1808-1809.
35 Gjirtili Mustafa Nail Pasha
Ishte me origjin nga Kosturi, q sot grekt e quajn Kastoria, dhe u b kryeministr 3 her
me ndrprerje n 1853, 1854, 1857. Prpara se t bhj kryeministr ai qeverisi Kretn pr disa
vjet duke vendosur paqen dhe qetsin atje. Ai qe ministr disa her, derisa u b kryeministr i
perandoris.
36 Mehmet Ferit Pash Vlora
Ishte kryeministr n vitet 1902-1908 dhe ka lindur n Janin, pasi la postin e kryeministrit
u b kryetar senati dhe ministr i brendshm.
37 Mirsili Said Halim Pasha
Ishte nipi i Mehmetit t Kavalls. Ai u b senator dhe m pas kryetar i Senatit n 1912,
ministr i brendshm, dhe kryeministr n vitet 1913-1917.
38 Ahmet Izet Pasha
Me origjin nga Manastiri, qe kryeministr n vitin 1918.
39 Demat Ferit Pasha
Ishte kryeministri i fundit i perandoris osmane n 1919-1920.

Shqiptart qeverisn perandorin osmane si kryeministra, pr nj periudh prej afro 150
vjetsh. Kryeministrat shqiptar i dhan osmanve Anadollin, Konstandinopojn, Irakun,
Jemenin, Egjiptin, Algjerin, Libin, Arabin, Sirin, Hungarin, Krimen, Kretn etj. Pra,
me punn dhe mendjen e shqiptarve, u ngrit perandoria osmane. Ky sht nj fakt q pranohet
nga vet turqit dhe historiant q studiojn kt periudh t historis. Gjat shekullit t 18-19,
nuk ka pasur shum shqiptar n rangun e kryeministrit dhe shihet q perandoria pati disfata t
tmerrshme q vun n pikpyetje ekzistencn e saj. Po t mos ishte pr disa shtete perndimore
t cilat donin ta mbanin pr kundrapesh ndaj Rusis, patjetr q do t kishte rn. kto 2 shekuj
shqiptart nuk ishin pa pushtet, por kishin fituar pavarsin nga sulltani, dhe qeverisnin pr
llogari t vet n disa shtete, si n Arabi, Siri, Egjipt etj.

Dianstia e Mehmet Aliut n Egjipt.
Shqiptart kan qeverisur Egjiptin para vendosjes s Dianstis s Mehmet Aliut nga vitet
1698-1798, pra pr rreth 100 vjet.
Irakun nga vitet 1704 deri n vitin 1754, pra pr rreth 50 vjet, dhe Arabin Saudite nga
vitet 1817-1841.

1 Mehmet Aliu i Kavalls
Lindi n vitin 1768 n Kavall, n at koh truall i populluar nga shqiptar etnik. Ai s
bashku me 300 lufttar nga vendlindja e tij mori pjes n betejn e Abu Kirit kundr Napolon
Bonapartit. Pas largimit t francezve nga Egjipti, u b vali i vendit me dshirn e popullsis
atje, dhe u njoh zyrtarisht nga sulltani n vitin 1805.
Anglia nuk donte q ai t ishte qeveritar i Egjiptit dhe i bri presion Ports q ta hiqte, por
paria e Egjiptit nuk e la t ikte vali, as n Arabi, e as n Selanik. N vitin 1807 Anglia donte ta
rrzonte nga pushteti me luft, meq Porta se hoqi dot, por anglezt u thyen aq keq nga ushtria e
Mehmet Aliut saq krkuan paqe.
Ai ndrrmori disa reforma n vend kshtu: zhduku feudalt mamluk q ishin penges pr
zhvillimin e vendit, dhe nga ana tjetr bashkpunonin me Anglin fshehurazi q ta rrzonin at
nga pushteti. Ai kreu disa reforma me karakter borgjez t cilat ende nuk ishin kryer n vendet ku
lindi borgjezia, dhe revolucioni borgjez. Kshtu kreu Reformn Agrare, me ann e s cils ua
mori tokat feudalve dhe ua dha fshatarve pa tok. liroi popullsin fshatare nga renta feudale
e bujkrobria shekullore. Ai zhvilloi industrin moderne, e cila sapo kishte filluar t ngrihej dhe
n vendet m t zhvilluara t kohs dhe krijoi nj ushtri moderne me 250.000 ushtar. Me kt
ushtri t madhe nuk synonte t mbante Egjiptin, por synon t bnte nj shtet deri n lumenjt
Tigr dhe Eufrat. Ai i mori osmanve Kretn dhe Sirin dhe n 1832 vendosi t birin Ibrahim
Pashn si qeveritar t ktyre territoreve.
Ibrahim Pasha e oi m tej veprn e t atit, kshtu n krye t ushtris s tij marshoi drejt
Stambollit t cilit iu afrua 35 km e q me siguri do ta kishte marr, po t mos ishin alarmuar
fuqit e mdha t cilat e donin shtetin osman pr interesat e tyre dhe e detyruan q t bnte
paqe. Kjo paqe i ngriti vlerat kavallasve, kshtu sipas saj Mehmet Aliut i mbetej Egjipti,
Sudani, Arabia, Kreta, Palestina, Siria, Kilikia n kufi me Anadollin. Pra nj perandori m e
madhe se sa ishte vet perandoria osmane n kt koh.
N vitin 1839 flota e Mehmet Aliut shkatrroi flotn osmane dhe e kishte n dor srish
Stambollin, por nuk e mori sepse nuk donte t hynte n luft me t gjith fuqit ushtarake t
bots q mbanin ann e sulltanit. Kshtu, Rusia ndrronte dit e nat q t dilte n ngushticat e
Dardaneleve dhe Bosforit, sepse ishte nj gjigand i mbyllur pa dalje n det t ngroht. Nga ana
tjetr, Anglia nuk donte q t rrzohej perandoria osmane sepse e kishte si penges pr interesat
e Rusis n Ballkan.
N vitin 1839, Mehmet Aliu u njoh zyrtarisht nga porta e mundur si sundimtar i Egjiptit
dhe Siris, por nj gj t till nuk e pranonte Anglia q e donte pr vete Egjiptin, megjithat,
duke qen se Mehmet Aliu e kishte mundur, u detyrua q prfundimisht ta njoh si sundimtar t
Egjiptit.
N vitin 1841, Egjipti u b i pavarur dhe at e qeverisn pr m shum se nj shekull
pasadhsit e Mehmet Aliut, i cili viziton Kavalln, vendlindjen e tij, n vitin 1846 dhe n vitin
1849 ndrroi jet.
2 Ibrahim Pasha
N vitin 1817 ka qen qeveritar i Meks dhe me ushtrin e tij pushtoi tr Arabin, e cila
n kt koh u fut nn perandorin q krijuan kavallasit, por jo pr shum koh. N vitin 1820, ai
s bashku me t vllan Ismail Pashn pushtuan Sudanin, ku themeluan dhe kryeqytetin e tij t
sotm. Deri n vitin 1885 nn pushtetin e dinastis shqiptare t Egjiptit ishin Ekuadori,
Uganda, nj pjes e Somalis, Etiopis dhe Eritres.
Ai u b themelues i shtetit t pavarur Sirian t cilin e qeverisi vet pr disa vite me
radh. Ashtu si i ati n Egjipt zhvilloi bujqsin, dhe industrin dhe ka sht m e
rndsishmja vendosi barazin fetare, gj q sot nuk e kan as vendet m t zhvilluara e m t
emancipuara, dhe jo m n at koh, gj q tregon vitalitetin dhe tolerancn e mendjes
shqiptare. Ai hapi nj rrjet shkollash n gjuhn vendase dhe ngjalli vetdijen kombtare t
Ejectionve.
Ishte Ibrahim Pasha q i solli humbjen m t madhe perandoris osmane n 7-8 shekuj
histori, duke mbrritur n Stamboll n vitin 1839. Gjat kohs s sundimit t tij n Siri ashtu si
dhe n Egjipt u vendosn shum shqiptar, t cilve iu dha tok, aq shum ishin sa q n Siri
sht regjistruar n 1844 nj kryengritje shqiptare (pasi Sirin e rimorn osmant) sepse
shqiptart nuk donin ti onin djemt e tyre ushtar pr llogari t osmanve. N dinastin e
Mehmet Aliut, krahas gjuhve t tjera, sht folur dhe shqip.
3 Abas Pasha 1849-1853
Ishte djali i tret i Mehmet Aliut, dhe qeverisi Egjiptin n vitet 1849-1853. Gjat qeverisjes
s tij me ndihmn e Anglezve, ndrtoi hekurudhn Kajro-Aleksandri. Pati marrdhnie t mira
me Sulltanin, Francn, Anglin. Vritet n rrethana misterioze prej njerzve t oborrit.
4 Mehmet Said Pasha 1853-1863
Ishte djali i dyt i Mehmet Aliut, dhe qeverisi n vitet 1853-1863. Gjat sundimit t tij
zgjeroi m tej territoret e pushtuara dhe dha leje pr ndrtimin e kanalit t Suezit, q sht nj
nga veprat m t mdha njerzore. Kanali i Suezit shkurtonte n mnyr drastike rrugn pr n
vendet e lindjes.
5 Ismail Pasha 1863-1875
Ishte djali i dyt i Ibrahim Pashs dhe nipi i Mehmet Aliut. Ai studioi n Franc dhe
dshironte ta bnte Kajron si Parisin, ndaj ndrmori nj fushat ndrtimesh moderne. U shpall
nga sulltani si zvendsmbret. Ai pr her t par miratoi nj kushtetut dhe mblodhi
parlamentin. Nn qeverisjen e tij prfundoi kanali i Suezit, n inaugurimin e t cilit morn pjes
zyrtar nga e gjith bota. Hoqi skllavrin e cila praktikohej n mas n t gjith botn e
kohs. Ai ngjalli vetdijen kombtare, t Ejectionve gj q pasardhsve t tij do tu kushtonte
fronin.
6 Mehmet Tefik Pasha 1875-1892
Gjat kohs s qeverisjes s tij n Egjipt u rrit influenca e Anglis, por dinastia shqiptare u
la e qet n pushtet. Edhe pse kishte lindur n Egjipt ai vazhdonte t prdorte shqipen n zyrn e
tij dhe turqishten pr dokumentat zyrtare.
7 Haxhi Halim Abas Pasha 1892-1914
Hipi n fronin e Egjiptit n moshn 18-vjeare. Ai njihet pr ruajtjen dhe nxjerrjen n drit
t kulturs s vjetr egjiptiane, duke krijuar muzeun e par arkeologjik, dhe financoi ekspedita
grmimi. U prpoq q t ngrinte lvizjen kombtare egjiptiane pr pavarsin nga Turqia, pasi
formalisht Egjipti ishte nn sovranitetin turk. Anglezt nuk e kishin me sy t mir dhe e
zvendsuan me xhaxhan e tij, Hysen Qemalin.
8 Hysen Qemal Pasha 1914-1917
ishte djali i dyt i Ismailit, t birit t Ibrahimit. Erdhi n pushtet me ndihmn e anglezve,
dhe sundoi pr pak koh. Edhe gjat qeverisjes s tij pati prpjekje pr pavarsi t plot t
Egjiptit nga shteti osman.
9 Ahmet Fuat Pasha 1917-1934
Ishte djali i Ismailit dhe vlla i Hysenit. N vitin 1922 u shpall mbret i Egjiptit, pasi
anglezt u larguan nga vendi i cili u shpall i pavarur. Ai u quajt monark me t drejta t plota, dhe
kishte kopetenca t mdha t cilat e ndihmuan t shprndante parlamentin q e kishte futur n
sherr me Anglin.
10 Mbreti Faruk 1936-1956
Ishte i biri i Fuatit. Ai i martoi t tre vajzat e tij me bejler shqiptar, dhe strehoi pr disa
koh Ahmet Zogun. Lvizja nacionaliste n vend ishte rritur, dhe kjo fal shqiptarve q
sundonin atje, t cilt zgjuan ndrgjegjen kombtare t vendasve q do t bhej gur pr kokn e
tyre. Egjiptiant filluan ta shikonin mbretin e tyre si t huaj dhe dshironin largimin e tij. N fakt,
n vend kishte akoma trupa britanik, prezencn e t cilve e kundrshtonin myslimant fanatik
vendas si dhe ata t bots arabe, t cilt filluan sulmin ndaj ktyre forcave. Kjo acaroi gjendjen
n vend dhe pati disa dorheqje kryeministrash q shkaktuan kriz qeveritare. Kjo kriz e oi
vendin n anarki, sepse lufta mori karakter fetar t myslimanve. N fakt, shqiptart se kan
ngatrruar kombsin me fen, dhe kjo sht veti vetm e popujve t kulturuar, q fen e shohin
si nj besim q nuk ka t bj me gjakun dhe etnicitetin e nj kombi, por me mnyrn e t
konceptuarit t Zotit dhe t besimit fetar, nga do individ. Mendimi q ka do njeri pr Zotin, t
formuar brenda ndrgjegjes s tij, nuk ka pse t ngatrrohet me kombsin e cila ka t bj me
gjakun, gjuhn dhe ndrgjegjen e t qenurit nj etni. Kshtu, mbreti shqiptar ra viktim e lufts
fetare, dhe u detyrua t abdikoj nga froni.
11 Mbreti Fuati II 1952-53
Djali i Farukut qeverisi n vitin 1952-53. Ai nuk arriti t qeveris gjat, pasi lvizja anti-
monarkiste kishte arritur kulmin. Me nj grusht ushtarak shteti, oficert rrzuan monarkin, dhe
shpalln republikn. Mbreti u largua n emigrim, dhe kshtu mori fund dinastia mbretrore q
themeloi Mehmet Aliu i Kavalls. Kjo dinasti e bri Egjiptin shtet t pavarur, zgjoi ndrgjegjen
kombtare tek Egjiptiant, shpesh ngatrrohej me ndrgjegjen fetare. Kjo dinasti kreu disa
ndrtime si, hekurudha, kanalin e Suezit, q sht nj nga kryeveprat botrore pr nga rndsia
strategjike e cila i sjell Egjiptit fitime t mdha sot. Pra, me nj fjal, Egjipti pa vepra t mira nga
dinastia mbretrore shqiptare q e qeverisi at me arm e diplomaci pr 150 vjet duke i dhn nj
kontribut t muar popullit egjiptian, pr t ciln egjiptiant duhet tu jen mirnjohs
shqiptarve.

FIGURA T TJERA T SHQUARA SHQIPTARE N LINDJE

Ballaban Pasha
Ishte nj nga komandantt m t shquar t perandoris osmane. Ai komandoi pushtimin e
Konstandinopojs n vitin 1453. Ishte shqiptar i lindur n Mat dhe ishte marr rob nga sulltani n
mosh t vogl. N vitin 1465 u drgua n Shqipri me 15 mij kalors dhe me 3 mij ushtar
kmbsor kundr Sknderbeut, ku fitoi n betejn n afrsi t Dibrs. Ai zuri rob Mojsiun,
njrin nga shokt mt t guximshm t Sknderbeut dhe gjasht persona t tjer nga krert e tij.
Ballabani mori pjes n rrethimin e Krujs ku edhe vdiq. N historin e shqiptarve njihet si
tradhtar, sepse luftoi kundr Sknderbeut, por nga ana tjetr, ai mbetet n historin botrore si
komandanti q pushtoi qytetin e pathyeshm, Konstandinopojn, t themeluar nga perandori ilir
Konstandini i Madh. Nj shqiptar e themeloi, dhe n 1453 ishte nj shqiptar tjetr q e bri
qendrn e sulltanve osman.
Arkitekt Kasm Agai ose (Mimar Kasm)
Ka lindur n zonn e Tomorrics n Berat, dhe ka qen nj nga arkitektt m t mir t
perandoris. Ka ndrtuar xhamin e re t Stambollit. Ka projektuar dhe ndrtuar rreth 400 xhami
t cilat kan nj struktur arkitekturore t prkryer, madje dhe sot nj pjes e tyre mund t
konsdierohen si kryevepra arkitekturore.
Arkitekt Mehmet Isai
Po me origjin shqiptare, ka ndrtuar tyrben me fam n Indi, t quajtur Taxh
Mahall punimet e s cils zgjatn 22 vjet. Ajo kushtoi 47 milion florinj, ka nj lartsi 82 m dhe
sht punuar me mermer dhe zbukuruar me gur t muar.
Arkitekt Mehmet Sedefgar 1562-1618
Po me origjin shqiptare, dhe punn e nisi pas arkitektit tjetr shqiptar Mimar Kasmit ku
dhe msoi mjeshtrin. Kryevepra e tij sht xhamia blu q sht edhe nj nga kryeveprat e bots
n arkitektur.
Ali Pash Tepelena 17401-1822
N kushtet e nj anarkie t prgjithshme q kishte prfshir perandorin, u zhvilluan
tendenca lokale pr shkputje nga pushteti qendror. Kshtu, t gjith shqiptart e zot t cilt
kishin pushtuar shum territore n shekuj pr llogari t osmanve filluan t qeverisnin n mnyr
autonome me lejen e perandoris. Fenomene t tilla ndodhn n Egjipt, ku Mehmet Aliu nga vali
kthehet n dinasti, n Siri, Arabi dhe Shqipri. N kto kushte Ali Tepelena merr pushtetin n
Janin me luftra e dredhira, dhe n kushtet, kur Porta ishte n luft u detyrua ta njoh pushtetin
e tij. Realisht sundoi t gjitha tokat etnike shqiptare nga Preveza n Shkumbin dhe nj pjes t
Greqis s sotme.
Ai njihet si burr diplomat q i dridhte t gjith dhe i respektonte t gjith dhe arrinte t
fitonte mbi t gjith. Kshtu me Portn i mbajti shum mir marrdhniet duke i paguar t gjitha
taksat e pashallkut ndaj saj, dhe nuk linte vend q armiqt e tij ta futnin n konflikt me t. Ai i
bnte kaq mir detyrat ndaj saj, saq porta e emroi vali t Rumelis, q ishte nj post i lart. Si
rezultat i veprave t tij mori titullin pasha dhe m von titullin m t lart vezir. N pamje t par
e mbante mir me Portn, por nga ana tjetr prpiqej t siguronte nj shtet t pavarur shqiptar,
dhe kt ua krkoi me radh si Rusis, ashtu dhe Anglis e Francs s Napolonit, me t cilin
kishte marrdhnie shum t mira.
Ai me diplomaci arriti q t qeveriste kto territore pothuajse n mnyr t pavarur dhe me
krushqi u lidh me pashallkun e Bushatllinjve.
Ali Tepelena ishte nj nga kontribuesit kryesor t revolucionit grek. Kryengritja e 1821
ishte nj kryengritje e shqiptarve, por pr pavarsin e shtetit t Greqis.
Pashko Vas Shkodrani
Ka qen vali i Libanit, pra qeveritar i tij dhe npuns i lart i perandoris. Pr Shqiprin
ka br hymnin O moj Shqipni e mjera Shqipni, ku kritikon mendurin shqiptare q gjith
jets ka derdhur gjakun pr t tjert dhe pr vete nuk sht kujtuar ndonjher. Ka shkruar
librin E vrteta mbi Shqiprin e shqiptart q flet pr kombin shqiptar.
Namik Qemali 1840-1888.
Ka lindur n Marmara n Turqi nga nj nn shqiptare me origjin nga Konica. Ai ka qen
shkrimtar, publicist, gazetar dhe iluminist. Ishte nj nga themeluesit e organizats sTurqve t
Rinj t cilt krkonin nj shtet osman modern.
Abedin Pash Dino 1843-1908
Ka lindur n Prevez t amris n 1843. Ishte nj intelektual i kalibrit t lart. Zotronte
disa gjuh, dhe pati nj eksperienc t gjat n politik. Filloi karriern si vali n Varna, n
Bulglari, dhe m pas n Selanik, Sivas, Rumeli etj. Ai ka hyr n 50 valijt m t famshm t
perandoris. Duke qen n pozitn e kryetarit t komisionit t 1789 pr zgjidhjen e shtjes s
kufijve midis Greqis dhe Shqipris, nuk lejoi q shteti grek t vinte dor n tokat etnike
shqiptare t amris. N kt koh ishte ministr i jashtm i Perandoris Osmane, dhe ky ishte
fat pr amrin.
Familja Frashri
Familja Frashri nuk i ka dhn vetm Shqipris, por edhe Turqis. S.Frashri sht nj
nga themeluesit e turqishtes moderne, pasi i dha Turqis fjalorin turqisht-turqisht, dhe ishte i pari
q prdori emrin turk, sepse pr 700 vjet shteti ishte identifikuar me emrin e dinastis osmane. Ai
vuri bazat e turkologjis dhe gjuhs turke. sht autori i librit Shqipria ka qen, sht e
do t jet. N.Frashri (1846-1900) prktheu n turqisht Iliadn dhe shkroi disa vjersha n
persisht. sht autori i poems Bagti e bujqsi n t ciln i kndon bukuris dhe madhshtis
s Shqipris.
Ismail Qemali
Rridhte nga der e lart shqiptare i lindur n Kanin. Paraardhsit e tij kan kontribuar
shum pr shtetin osman, kshtu ishte nj nga gjyshrit e tij, i cili pushtoi Jemenin pr llogari t
osmanve. I.Qemali u shkollua n Selanik, ku jetoi nj pjes t jets s tij. Ai zotronte
greqishten e vjetr, latinishten, italishten, frngjishten dhe ka qen i pari n shkolln ku
studionte. E nisi karriern si prkthyes n ministrin e jashtme, dhe m von, u b zvends-
ministr i jashtm i perandoris. Ishte vali n Siri dhe bri shum pr kt vend n fushn e
arsimit, kulturs, ndrtimeve etj. M pas u b kshilltar politiko-juridiko-diplomatik i sulltanit
dhe n vitin 1908 deputet i Beratit. I.Qemali mori iniciativn dhe realizoi aktin e shpalljes s
pavarsis s Shqipris nga Turqia n 1912.
Ibrahim Temo 1865-1945
Ka lindur n nj familje shqiptare n Strug, ku dhe mori msimet e para n shqip. Studioi
pr mjeksi, dhe gjat kohs q ishte student u b nj nga themeluesit e shoqatsBashkim e
Prparim, e cila krkonte reforma perndimore, dhe doli kundr absolutizmit t sulltanit. Ai ka
marr pjes n delegacionin e diaspors shqiptare n Konferencn e Paqes n Paris, pr t
mbrojtur shtjen shqiptare.

Hoxh (prof.) Hasan Tasini 1811-1881
Ka lindur n Filat t amris dhe m pas u transferua n Stamboll, ku ndoqi studimet e
para. Ai kreu studimet e larta pr 10 vjet n Paris.
sht themeluesi i arsimit t lart n Turqi, sepse hapi universitetin e par turk n vitin
1871, n t cilin punoi si rektor dhe profesor. N kt universitet t par ka dhn lndt: fizik,
kimi, astronomi, shkenca sociale. Ai sht autori i 20 librave shkollor dhe ishte i pari q solli
lndt moderne n Stamboll t cilat akoma sishin krijuar si shkenca t mirfillta si sociologjia e
psikologjia. Ai mori titullin profesor, pra hoxh, por me gjith kontributin q dha, vdiq n
varfri, aq sa nuk i dihet as varri.
Mustafa Rnda 1881-1957
Ka lindur n Janin t amris ku mori edukimin e par. Ndoqi studimet e larta n Juridik
t cilin e mbaroi me rezultate t mira. Gjat karriers s tij ka drejtuar dikastere t rndsishme
ministrore si at t Ministris s Brendshme, Financave, Ekonomis, Mbrojtjes dhe Shtetit dhe
Punve Botrore. N vitet 1927, gjat qeverisjes s Ataturkut, ai ishte kryetar i parlamentit, post
q e mbajti deri n vitin 1946. Pra ishte nj politikan i suksesshm q drejtoi dikasteret m t
rndsishme t qeveris turke.
Prof.dr.Omer Besim Pasha 1861-1840
Ka lindur n Nart t amris, dhe vazhdoi studimet pr mjeksi. E filloi karriern si
profesor universiteti dhe m von u b dekan dhe rektor i universitetit t Stambollit. Ai sht
krijues i gjysm hns s kuqe turke.
Mehmet Aqif Ersaj
I lindur n Stamboll me nj baba shqiptar nga Peja e Dardanis. Vazhdoi studimet e larta
n veterinari dhe zotronte disa gjuh t huaja. Ai ndriti n letrsi dhe sht njohur si poet dhe
deputet n parlament. Ka meritn se vjershat e tij Marshi i Pavarsis e vitit 192 u b himni
kombtar i Turqis. N nj vjersh pr vendlindjen e t atit shkruan: ... Ngrihu baba ngrihu nga
varri. Eja shpejt se t gjallt nuk shkojn t shptojn atdheun ton. Shqipria po digjet flak.
Prof. dr. Mehmet Fuat Qypyrliu 1890-1966
sht nga familja e madhe e Qypyrlinjve, pra me origjin shqiptare. Ai mbaroi studimet
pr Drejtsi dhe u b profesor universiteti. Karriern e vazhdoi si deputet pastaj Ministr i
Jashtm dhe arriti postin e zv-kryeministrit. N vitin 1954 mbrojti hyrjen e Shqipris n OKB
dhe luftoi Greqin pr Vorio-Epirin e Shqipris. Ai e ka treguar hapur etnicitetin e tij shqiptar
dhe ka qen krenar pr t.
Prof.dr.Abdulla Aker 1905-1977
Ka lindur n Gjakov t Dardanis dhe emigroi me familjen pr n Turqi. Aty vazhdoi
studimet e larta n Ekonomik, dhe n 1954 u b deputet n parlament. M von, drejtoi disa
ministri si, t Shtetit, Tregtis, Industris dhe Koordinator Ndrministror.
Mustafa Qemal Ataturku
Ataturku sht babai i Turqis moderne. Qllimi im nuk sht q ti marrim kujt kt figur
q ska br pr Shqiprin aq sa ka br pr Turqin, po t v n dukje etnicitetin e tij. Turqit,
n ndryshim nga disa kombe t tjera, ia kan ditur pr nder Shqiptarve pr kontributin q ata
kan dhn pr shtetin turk.
Ataturku rrjedh nga nj familje shqiptare nga Dibra q ishte shprngulur n Selanik, i cili
n at koh banohej ashtu si dhe pjesa m e madhe e Maqedonis nga shqiptar. Ai lindi n
Selanik dhe rinin e kaloi n Shqiprin e kohs. Pati lidhje me etat shqiptare t Bajo Topullit
dhe t Mihal Gramenos.
Ataturku sht me origjin shqiptare nga nna dhe babai dhe fakte pr kt na japin autort
e kohs s tij turq apo t huaj. Kshtu, Harold Armstrong pr origjinn e nns s tij
shkruan: Zybejdeja qe nj vajz e nj katundari nga Shqipria e Jugut dhe nnn e kishte nga
Maqedonia
Po t njjtn gj thot edhe nj shkrimtar arab Azir Hanki q ka qen ambasador n
Ankara: Zybejdeja q vjen nga nj baba shqiptar dhe nj nn maqedonas. Mustafa Qemalit i
ziente n damar gjaku i Aleksandrit t Madh dhe Mehmet Aliut t Kavalls. Pra nga kto t
dhna del se nna ishte shqiptare.
Ndrsa nga i ati, ishte shqiptar me origjin nga Dibra. T dhnat pr kt na i jep nj
gazetar dhe historian turk i quajtur Murat Sertologu i cili n 1970 shkroi se Dikur pr t msuar
biografin e Ataturkut, e sidomos prejardhjen e tij, kisha vajtur deri n Selanik dhe kisha br
hulumtime. S pari, shnoj se Ali Bej Efendiu ka qen njerku i Ataturkut. Babai i vrtet i
Mustafa Qemalit sht Beqir Agai, q quhej Beqir Aga Shqiptari. Ai kishte vrar nj kaak dhe
kishte rn n burg ku edhe vdiq. Zybejdeja pati me t dy djem, Suren dhe Mustafan dhe nj
vajz. Zybejdeja pasi u martua me Ali Rizan t tre fmijt i regjistroi n emrin e tij. Un kt
shnim vazhdon autori, e bra q ti shrbej historis.. Pra, sipas t dhnave t ktij historiani
q pr t ditur origjinn e sakt t Ataturkut ka ardhur deri n vendlindjen e tij, babai i Ataturkut
sht shqiptar.
Kur Asaf Xhaxhuli ambasador i Shqipris n Turqi i paraqiti letrat kredenciale Mustafa
Ataturkut filloi ti lexoj ato n frngjisht. Ataturku e ndrpreu e i tha: T lutem mos m fol
frngjisht, por turqisht ose shqip se un kuptoj edhe shqip.
far ka br Ataturku pr Turqin.
Pas mbarimit t Lufts s Par Botrore Turqia doli humbse, dhe tokat e saj u pushtuan
nga forcat fituese t Antants, pra kshtu ajo humbi sovranitetin. Pr t shptuar vendin n
Ankara u formua nj qeveri paralele me at t sulltanit, me n krye Qemal Ataturkun i cili s
pari, krijoi ushtrin kombtare. Kshtu, vendi hyri n nj luft civile midis Sulltanistve dhe
Qemalistve n nj koh kur ishte i pushtuar nga forcat e huaja, prfshir edhe ato greke.
T dy ushtrit brenda vendit hyn n veprime ushtarake t drejtprdrejta dhe fituan forcat
ushtarake t Mustafa Qemalit. Forcat greke n kushtet e anarkis prparuan m n lindje dhe
trupat e huaj zotronin ngushticat. N kto kushte, n 1919, sulltani nnshkroi marrveshjen e
paqes me an t s cils humbte dhe tokat e fundit t perandoris dhe ishte m e keqja, Turqis
i mbetej shkrettira e Anadollit, dhe ca territore n detin e Zi se t tjerat do i mbante Antanta, q
do i jepte edhe ca Greqis. N kto kushte duhej nj dor e fort q t luftonte me Antantn e cila
sapo kishte fituar Luftn e Par Botrore dhe kishte pozita t forta n bot.
Grupimi politik i Ataturkut organizoi zgjedhjet dhe mori situatn n dor. N vitin 1921 n
jug t vendit forcat ushtarake t Ataturkut mundn forcat franceze dhe italiane dhe kto fuqi t
mundura nnshkruan marrveshje paqeje dhe u larguan nga Turqia. Lufta u drejtua ndaj grekve
t cilt kishin prfituar nga gjendja kaotike brenda vendit dhe nga prkrahja ndrkombtare, dhe
ishin futur thell n trojet turke. Kshtu Ataturku i theu grekt n vitin 1921, por sulmi
prfundimtar u krye n vitin 1922 dhe prfundoi me disfatn e grekve, t cilt pas ksaj lan
prfundimisht Anadollin e Turqin.
N vitin 1923 Turqia me marrveshjen e paqes q nnshkroi me fuqit e mdha ruajti
territoret e saj dhe kjo u arrit n saj t lufts q organizoi Ataturku.
Ai n histori njihet si shembulli m i mir i prqafimit t reformave dhe institucioneve
perndimore. Shpalli Turqin Republik dhe vet u zgjodh president, sepse nuk plqente formn
monarkike t qeverisjes, se po t kishte dashur ishte br edhe mbret, pasi me reputacionin q
kishte do ta kishin prkrahur t gjith. Ai i dha vendit nj kushtetut moderne q ishte shum kur
dihet se vendi qeverisej me sheriatin dhe populli e pranoi. Ai realizoi nj kod t ri civil q
rregullonte sipas mnyrs moderne marrdhniet n pronsi dhe familje, t cilat deri n at koh
ishin rregulluar me Kuran.
Vendosi disa ligje t uditshme, por po t marrsh parasysh etnicitetin e tij, nuk jan se
shqiptari sht dalluar n shekuj pr toleranc fetare dhe prqafimin e modernizmit.
Kshtu ai vuri ligj, q t prdorej kapelja, dhe jo m shamit q mbanin burrat. Vendosi
kalendarin dhe numrat ndrkombtar. Regjistroi popullsin dhe shpalli t drejtn e vots pr t
gjith, kshtu ai u b nga t part n bot q i dha t drejtn e votos gruas, po t kihet parasysh
se pr shembull, Shqipria kt t drejt grave iu dha n 1945.
Vendosi alfabetin me germa latine duke hequr ato arabe, pr ta sjell vendin sa m afr
perndimit. Prve ktyre, mori dhe masa t rrepta ndaj fes, pasi mbylli gjyqet fetare. Ai u
vendosi turqve mbiemra, sepse ata deri n at koh kishin mbajtur vetm tituj feudal.
Ndau fen nga shteti, pra laicizoi pushtetin politik q m par kishte pasur tipare
teokratike, pasi sulltani e mbante veten si kalif, pra si udhheqs i myslimanve t bots, por
laicizmi nuk godiste fen myslimane vetm sa e ndante nga shteti. Reformat q ndrmori ishin
perndimore dhe moderne t cilat nga vende t ndryshme t bots nuk ishin pranuar si nga Kina
dhe vendet e tjera aziatiko-myslimane. N histori ky lloj reformimi njihet me emrin Qemalizm,
q konsiston n prqafimin e modernizimit n ekonomi dhe institucionet politike perndimore.
Kto reforma ishin perndimore dhe nuk kishte guxuar asnj drejtues i nj populli
mysliman ti ndrmerte, jo ather por as edhe sot, por ishin t domosdoshme t ndrmerreshin
sepse Turqia ishte afr Evrops dhe nuk mund t rrinte e pareformuar.
Turqia n baz t reformave t Mustafa Qemalit sht vendi m i reformuar mysliman dhe
po t njihet mir besimi fetar mysliman, ata kan braktisur shum nga traditat e tyre fetare pr t
arritur deri ktu, dhe kjo sht pr tu vlersuar, sepse sht nj sakrific e madhe, por
perndimort, do bnin mir, q t lexonin Kuranin pr t kuptuar se sa ka br Turqia. Pr ato
q ka br pr Turqin e kan quajtur at t turqve dhe heroin e tyre kombtare, dhe q e ka
merituar plotsisht.
Kenan Everen (Reisi) me origjin shqiptare?
N Turqi jetojn edhe sot nj numr i madh shqiptarsh pr t cilt nuk ka statistika t
qarta, por jan disa milion. Shpesh turqit thon se nuk iu kemi shtypur ne ju, por ju ne pasi si e
kemi par, shum nga drejtuesit e shtetit osman kan qen shqiptar.
Kenane Evereni thuhet se ka qen i biri i Murat Reisit, nj shqiptari mysliman nga
Presheva e Dardanis. Ishte antar i shoqris s miqsis shqiptaro-turke. Ai ka qen gjenerali q
udhhoi grushtin e shtetit t vitit 1980 n Turqi. Sa erdhi n pushtet, shprndau qeverin dhe
parlamentin dhe krijoi nj qeveri t re. N vitin 1982 deri n vitin 1989 ishte presidenti i Turqis.
sht kritikuar se ka drejtuar Turqin me dor t hekurt, por megjithat, vendi ka par shum t
mira nga ai.

Shqiptart n Perndim
Gjon Francesko Albani, Papa Klementi XI 1623-1721.
Papa Klementi XI sht shqiptar. Gjat kohs s Sknderbeut n fushatn e tij ushtarake n
Itali me t shkoi edhe nj ushtarak i quajtur Mhill Laci i cili nuk u kthye m n atdhe, por u
vendos n Urbino t Italis. Nga kjo familje ka dal nj numr i madh kardinalsh dhe
politikansh, si dhe Papa Klementi XI.
Gjon Albani lindi n 1623 n Urbino dhe vdiq n vitin 1721. Mbajti postin e papatit n
vitet 1700-1721. Ai ishte njeri me kultur n fushn e filozofis, teologjis, letrsis,
jurisprudencs dhe njohs i mir i gjuhve t huaja.
Gjat papatit t tij pasuroi bibliotekn madhshtore t Vatikanit, hapi nj akademi pikturo-
skulpture, ndrtoi disa kisha t famshme dhe ujsjells.
Papa Klementi ishte shum krenar pr origjinn e tij, dhe vendlindjen Urbino, dhe bri
shum pr to. Ai u kujdes pr vendlindjen duke br disa ndrtime si shkolla e kisha dhe ngriti e
pasuroi me libra bibliotekn e Urbinos, e cila sht e mirnjohur n Itali edhe n ditt tona.
N 1703 mblodhi Kshillin Kombtar ku edhe prmendet pr her t par n histori termi
shqiptar. Detyrat kryesore e ktij Kshilli ishte prhapja e msimit t shqipes n masat e gjra t
popullit. Punoi pr afrimin e t krishterve katolik dhe ortodoks shqiptar dhe ngriti
arqipeshkvin e Prizrenit dhe Shkupit. Ai siguroi nj vend t prvitshm pr djemt e Epirit n
kolegjin e propagands Fide dhe ngriti Kolegjin Shn Mitr Korones. Ka qen i vetmi pap q
njohim deri m sot me origjin shqiptare. N fakt ka pasur dhe nj drejtues t papatit shqiptar
gjat kohs s perandorve ilir, por papati n at koh nuk ishte aq i konsoliduar dhe nuk kishte
rndsin q do t merrte m von. Papa Klementi vdiq n vitin 1721 dhe u varros n katedralen
e Shn Pjetrit.
A ishte Napoleon Bonaparti Arbresh?
Napoleon Bonaparti sht nj nga strategt m t mdhenj ushtarak q ka nxjerr
njerzimi. Ai meriton q t vihet pran burrave t tjer t mdhenj, pasi arriti t pushtoj
monarkit m t mdha t Evrops, si at gjermane, austriake, madje dhe vet Rusin, sepse hyri
n Mosk, dhe nuk ishte faji i tij q car Aleksandri nuk doli t luftonte, gj q e mrziti
Bonapartin dhe e detyroi t linte Rusin.
Bonaparti ka meritn se vuri n zbatim n vendet e pushtuara feudale konservatore e
evropiane idet e revolucionit francez. Po t mos ishin pushtuar kto vende nga Napoleoni, me
siguri Evropa dhe bota nuk do t ishin kshtu si jan sot, sepse me luftn e tij theu zinxhirt e
hekurt t feudalizmit Mesjetar, q bheshin penges pr zhvillimin e kapitalizmit dhe t
qytetrimit botror. Pra Napoleoni nuk ishte vetm ushtarak i zoti, por edhe politikan, pasi n
vendet q pushtoi vendosi parimet kryesore t shtetit modern, q lindi me revolucionin anglez,
amerikan dhe francez.
Ai i ka dhn qytetrimit botror m shum se sa mund t imagjinohet, sepse reformat e tij
q bazoheshin n idet iluministe t Revolucionit Francez, t cilat kishin t bnin me barazin e
shtetasve, lirin, t drejtn e prons etj., zgjuan popujt e shtypur nga feudalizmi prej shekuj.
Revolucionet q prfshin Evropn n vitin 1848, jan quajtur ndryshe dhe sipranvera e
popujve. Ato jan merit e reformave t Napoleonit, sepse me rnien e tij nga pushteti n vitin
1814-1815, reformat q ai kreu i anulluan nga mbretrit feudal q u rikthyen n fron. Por
njerzit u zgjuan, nga t drejtat q u dha Napoloni, dhe nuk do t pranonin q t
ribujkrobroheshin prsri, ndaj u rebeluan pr ti fituar kto t drejta.
Cila sht origjina e ktij burri t madh?
Napoloni ka lindur n Korsik, e cila nj vit pas lindjes s tij kaloi nn sovranitetin francez.
Lindi n nj familje t vogl fisniksh q nuk gzonin pasuri t mjaftueshme pr t jetuar
normalisht. Sot sht pranuar q nuk ishte francez, edhe pse bri shum pr Francn.
1. Shatobrion nj studiues i famshm francez i kohs, ka ngulur kmb pr origjinn e
huaj t Napolonit. Ai ka qen i bindur se ishte i huaj, por nse do t ishte italian, do ta kishte
theksuar.
2 - Jan studiuesit francez ata q kan komentuar origjinn shqiptare t Napoleonit. Myfit
bej Libohova n librin e tij Ali Pash Tepelena t botuar n gjuhn turke thot se Adolf Thiers
q ka shkruar historin e Revolucionit Francez, pra q sht njohs i mir i ksaj epoke se kishte
jetuar afr ksaj kohe dhe q m von do t bhej president i Francs, flet pr origjinn shqiptare
t Napolonit. Ai citon Thiers, i cili thot se kur Josef Bonoparti vlla i madh i Napolon
Bonopartit u b mbret i Napolit n vitin 1806, shqiptarve t Napolit q shkuan pr ti
uruar mirseardhjen, u tha edhe familja Bonoparti sht me origjin arbreshe.
3 N fakt, Myfit bej Libohova, n lidhje me shpjegimin e Adolf Thiers shton se Sipas
hetimeve t bra del se sht e vrtet q familja Bonoparti sht me origjin arbreshe. N
shekullin XV rreth 100.000 shqiptar t larguar nga viset shqiptare t Shqipris, u vendosn n
More. Sipas t dhnave t enciklopedive greke n shek. XIV-XV n Peloponez kan jetuar me
mijra shqiptar, t cilt kan qen vendosur n krahinn malore t Manit, por sipas tyre kta
shqiptar kan ardhur nga Shqipria. Ata qndruan aty pr rreth 100 vjet. Shqiptart luftuan me
Turqit, dhe pas vrasjes s prijsit t tyre me origjin nga Himara, Pjetr Bua ikn pr n Itali.
Ikja e shqiptarve t Peloponezit sht prjetuar n kngn Moj e bukura More q e
kndojn edhe sot shqiptart kudo q jan, sidomos ata ta Italis.
Myfit bej Libohova thot se sht fakt q shqiptart n Korsik formuan nj fshat, si
sht fakt se paraardhsi i Napolonit ishte nga ky fshat arbresh.
4 Nj aristokrate franceze q jetoi n kohn e Napolonit, dukesha dArbantes gruaja e nj
nga gjeneralve m t aft dhe m besnik t Napolonit n librin e saj Revolucioni, Perandoria
dhe Restaurimi thot se Napolon Bonapartin e njeh s afrmi dhe q t dy jan me
origjin nga zona e Manit n Peloponez. Ajo prmend, gjithashtu, dhe interesimin e beut t
Manit q Bonoparti t liroj nga Turqit, Manin vendlindjen e gjyshrve t tyre. N fakt, kjo
dukesh, burri i s cils ishte mik i afrm i Napolonit e shkroi librin n kohn q jetonte Naploni,
dhe fakti q ai nuk i prgnjeshtroi, tregon se kto fakte jan t vrteta.
5 Studiuesi francez me origjin nga Korsika, Rober DAngely n veprn e tij Enigma e
quan Bonopartin shqiptar, ashtu si Aleksandrin e Madh dhe Aleksandrin tjetr. Ky studiues
Korsikan, nj njohs i mir i shqipes dhe i shqiptarve, ka thn me plot gojn se Napoloni ishte
shqiptar. Ai sqaron se mbiemri i vrtet i Napolonit ka qen Kalmiri, i cili sht deformuar nga
grekt gjat kohs 100-vjeare q familja e tij jetoi atje si Kalomeros, q do t thot ana e mir
q u prkthye n italisht si Buonaparte. Pra, q mbiemri i tij i vrtet sht Napolon Kalmiri e
nse do t prkthehej n italisht do t ishte Naplon Buoncavalo, dhe jo Napolon Buonaparte.
6 N ditarin e tij Napoloni shkruan, se kur po shkonte n nj betej detare kundr
Albionit, pra Anglis, i lutet q me t t ishin t gjith paraardhsit e tij dhe prmend aty Ene
Dardanidin, Akilin dhe Odisen. Pra, prmend Trojanin Ene nga fisi i t cilve jan Dardant e
sotm, pra nj pjes e madhe e racs shqiptare t mbetur sot n Ballkan, i krkoi ndihm Odises
q ishte nj shqiptar tjetr nga Epiri Pellazg, po ashtu Akilit nga Thesalia dhe Fthija Pellazge.
Kto tregojn se ai e dinte shum mir origjinn e tij shqiptare dhe u krkonte ndihm ktyre
heronjve. Po kshtu, ai donte ti ngjante Aleksandrit t Maqedonis nj tjetr shqiptari, dhe kur
shkoi n Egjipt vizitoi vendin ku ka qen varrosur Aleksandri, dhe thuhet se urdhroi t gjith
ushtart ta linin vetm n dhom.
8 Nj fakt i trthort sht se kur zgjodhi simbolin e perandoris s tij francezt i afruan
gjelin dhe luanin, ndrsa ai zgjodhi shqiponjn, nj simbol mijra vjear t racs shqiptare, q
edhe sot e kan n flamurin dhe n emrin e shtetit t tyre. Shqiponjn thoshte e kan pasur
simbol perandort romak, paraardhsit e mi, por n fakt, shqiponjn e vendosn n perandorin
romake perandort ilir t Roms, q do t thot se Napoloni i dinte mir paraardhsit e tij.
8 Robert DAngely v n dukje se Napoloni u bnte shpesh vizita familjeve shqiptare n
Marsej, q kishin ardhur nga Shqipria, Greqia apo Italia. Pse duhet ta bnte nj gj t till?
e lidhte me shqiptart? Ka vende n Evrop sot q nuk i njohin fare se kush jan shqiptart dhe
nga bie Shqipria, ndrsa ai i njihte dhe u bnte vizita.
9 Sipas prof. Eqrem abej Njri nga gjeneralt m besnik t Napolon Bonapartit ka
qen edhe marshalli Ney. Njri me trup t madh q nga gjatsia ia kalonte shum perandorit.
Thuhet se ky i fundit kur e qortonte, Ney-in, i thoshte se do tia shkurtonte ndryshimin q kishte
me t n trup, dhe fjalt i shoqronte me disa fjal n nj gjuh t huaj, q marshalli Ney e
shokt e tij nuk e kuptonin. Cila ishte ajo gjuh? Se po t ishte italisht padyshim q do ta
kuptonin q bhej fjal pr italishten. Pa dyshim gjuha shqipe q flitej krahas italishtes n shum
territore t saj.
10 Ai gjithashtu, pati marrdhnie t mira me Ali Tepelenn, t cilin e ndihmoi pr t
ngritur nj ushtri t tijn dhe nj fonderi pr derdhjen e topave dhe barutit. Napoloni drgoi
konsull n Janin, n kundrshtim me Portn dhe de fakto e njihte at si kryeqytet t Shqipris.
Ai donte q Shqipria t ishte nj shtet i pavarur nga Turqia.
11 T dhnat historike flasin se ka pasur nj legjion shqiptar n ushtrin e tij t cilin e ka
mbajtur si gard personale, sepse ata i kishte m t besuar.
12 Familja Bonoparti n Itali ka pasur marrdhnie me shqiptart, kshtu nj vajz e
familjes s famshme Durrsaku, ka qen martuar me Gabriel Bonopartin, me t cilin pati nj djal,
Jerom Bonopartin. Gjat qeverisjes s Italis nga Napoloni, shqiptart e familjes Durrsaku i
ngriti n detyra t larta. Kshtu, Francois Luis Jerom Durazzo u b kont i perandoris s
Napolonit, dhe senator n 1808. Eshtrat e tij pr meritat e mdha prehen n Panteonin francez ku
prehen burrat m t mdhenj t Francs. Po kshtu, nj tjetr shqiptar i ksaj familjeje Gaetano
Gian Luca Durazzo u b kont i perandoris frnge, mori titullin e patricit dhe u dekorua me
urdhrin e kavalierit t legjionit t nderit, arriti t bhej dhe amberleni i perandoris frnge.
13 Aristidh Kola n librin e tij Arvantasit thot se kur e pyetn Napolonin se ciln
gjuh konsideronte m t bukur u prgjigj Kur flas me gra, m plqen t flas frngjisht dhe
kur flas me burrat e mi m plqen t flas shqip
Pra, t dhnat direkte ose indirekte flasin pr origjinn shqiptare t Napolonit t Madh, por
ende ka vend q secili t thot mendimin e tij n baz t fakteve.
Napoloni u martua me nj vejush t quajtur Jozefina, e cila ishte me fmij dhe m e
madhe sesa ai n mosh. Ai ishte i dashuruar marrzisht pas saj, aq sa nuk i shikonte fare
difektet, dhe deri diku imoralitetin e saj. Pas ksaj ai u martua me princeshn bukuroshe
austriake pr arsye politike dhe jo sepse nuk e donte Jozefinn. Ai deri n momentet e fundit t
jets nuk e ndau nga mendja fiksimin Jozefin. Me princeshn austriake pati djalin trashgimtar
q se trashgoi kurr t atin. Napoloni II i cili vdiq n mosh t re, rreth t 20, dhe q Napoloni
nuk e pa m kurr q nga dita q e la kur ishte foshnj pr t ikur n nj ishull t vetmuar. Adolf
Hitleri ia oi eshtrat e t birit nga Austria n Franc pr ta varrosur prjetsisht pran t atit t tij,
aty ku ndodhet edhe sot. sht pr tu uditur veprimi i nj fashisti si Hitleri kur dihet se Franca
me Napoleonin e pushtoi Gjermanin. Kjo i mbetet historis pr ta gjykuar. N histori mbetet si
nj nga strategt m t mdhenj t t gjitha kohrave dhe e meriton plotsisht t quhet i madh.
Djali i vllait t Napoleonit me vajzn e Jozefins, gruas s tij, u b perandori i Francs me emrin
Napoloni III.
Karl Gega 1802-1860
Karl Gega ishte nj nga arkitektt m t mdhenj t njerzimit dhe renditet n grupin e 100
austriakve m t famshm pran Mozartit, Maria Terezs, Jozefit, Kafks etj. Ai projektoi dhe
ndrtoi hekurudha malore n Austri t cilat jan n lartsin 1000 m mbi nivelin e detit, q ishte
nj vepr e pazakont, pasi hekurudhat ishin ndrtuar gjithmon n nj terren fushor. Ai ka qen
ministr i telekomunikacionit n Austri n kt koh. Nga sht origjina e tij?
Studiuesit e veprs s tij e kan ln gjithmon n hije origjinn e tij dhe nuk kan folur pr
t. Duke u nisur nga mbiemri i tij, Gega, shum studiues kan hedhur hipotezn se ai sht
shqiptar nga veriu. Sot sht vrtetuar se Gega ka qen me origjin shqiptare. Karl Gega sht
varrosur n panteonin e burrave m t mdhenj austriak.
Xhan Francesko Krispi 1819-1901
Krispi e ka pranuar hapur origjinn e tij arbreshe, ndaj pr kt nuk ka nevoj pr
vrtetime.
Lindi n Ribera t Sicilis, n 4 tetor t vitit 1819, n nj familje arbreshe. Ndoqi studimet
e larta pr drejtsi dhe punoi si avokat n Napoli. Kthimi i burbonve, pas dshtimit t
revolucionit 1848, e detyroi q t emigronte jasht n Malt, Paris dhe Angli. N vitin 1859 u
kthye n Piemont, dhe ishte nj nga ata nj mij persona q s bashku me Garibaldin ndrmorn
ekspeditn q filloi revolucionin italian. Pas lirimit t Sicilis ai u b ministr i jashtm i
prkohshm i ksaj qeverie. N 1861 hyri si deputet i s majts n parlament. N vitin 1867 u
zgjodh president i dhoms s parlamentit. N vitin 1877 u b ministr i brendshm, por u detyrua
t bj dorheqje sepse e akuzuan pr bigami, pasi kishte qen njher i martuar, por n fakt ishte
ndar dhe doli i pafajshm. Pr shkak t ksaj ai mbeti dhjet vjet jasht karriers politike deri n
vitin 1887 kur u kthye si ministr i brendshm, dhe pas vdekjes s kryeministrit t asaj kohe u b
kryeministr. Ai s pari, i bri nj vizit Bismarkut dhe e vendosi Italin n aleancn trepalshe
me Gjermanin dhe Austro-Hungarin dhe filloi nj politik t jashtme agresive pr t marr
koloni n Afrik. Nxori kodin e tregtis dhe reformoi administratn e drejtsis. N vitin 1891 u
detyrua t largohet nga pushteti pr t riardhur si kryeministr 1892-96. Ai i fitoi zgjedhjet e vitit
1895, por n 1896 ushtria italiane humbi n Etiopi kshtu q Krispi dha dorheqjen dhe pas ksaj
nj komision parlamentar hetimor e detyroi q t bnte dorheqje si deputet. N vitin 1898, at e
rizgjodhi Palermo me nj shumic t konsiderueshme votash. Ai u detyrua srish t trhiqet nga
jeta politike, sepse u smur rnd, dhe 1901 vdiq.
Princrit shqiptar t Rumanis
Familja shqiptare e Gjikajve ka qeverisur prej disa shekujsh Vllahin dhe Moldavin, q n
pjesn m t madhe do t quhej Rumani n shekullin e XIX. Familja e Gjikajve ishte me origjin
nga Prmeti. Ajo ishte vendosur n lagjen m t pasur dhe m t kulturuar t krishterve n
perandorin osmane, n Fanar. Moldavia e Vllahia kishin nj lloj autonomie brenda perandoris,
por qeveritart e ktyre teritoreve autonome caktoheshin nga sulltani. Pr t qeverisur Moldavin
e Vllahin, Porta e Lart caktoi pr dyqind vjet si sundimtar familjen e Gjikajve nga Prmeti.
Gjergj Gjika
Ka lindur rreth vitit 1600 dhe vdiq n vitin 1664. Ai mbahet si themeluesi i ksaj dinastie
shqiptare. Emrohet princ n Moldavi n vitin 1658-1659 dhe n Vlahi n 1659-1660.Ai vendosi
si kryeqytet t Rumanis Bukureshtin, q shqip do t thot bukur-sht.
Grigori I Gjika
Ishte i biri i Gjergj Gjiks dhe e trashgoi fronin princor nga i ati, sepse bashkqeverisi me
t, dhe n vitet 1673-1678 ishte princ i Vllahis.
Grigori II Gjika
Ishte princ i Moldavis n vitet 1726-1733, pastaj u emrua princ i Vllahis n vitet 1733-
1735 dhe 1748-1752, dhe prsri princ i Moldavis n vitet 1735-1741. Ai forcoi shtetin gjat
qeverisjes s tij dhe kreu reforma fiskale.
Matei Grigor Gjika
Ishte princ i Vllahis n vitet 1752-53 dhe n Moldavi 1756.
Scarlet Grigor Gjika
Princ i Moldavis n vitet 1757-58 m pas princ i Vlahis n vitet 1758-1761 dhe do t
rikthehet n kt detyr n vitet 1765-66.
Aleksandr Scarlat Gjika
Ka qen princ i Vlahis n vitet 1766-68.
Grigori III Aleksandr Gjika
Ai mbajti detyrn e princit t Moldavis n vitet 1764-67 dhe at t princit t Vllahis n
vitet 1768-69. U rikthye si princ i Moldavis n vitet 1774-77. Pas disfats s osmanve me
rust, Turqia u detyrua q tia kaloj asaj rajonin e Bukovins, gj q hasi n kundrshtimin e
princit shqiptar i cili udhhoqi nj rebelim t armatosur q do ti kushtonte jetn, sepse sulltani e
dnoi me vdekje.
Grigori Dhimitr Gjika
Ishte princ i Vlahis n vitet 1822-1828.
Grigori IV Aleksandr Gjika
Ishte princ i Moldavis n vitet 1854-56.
Aleksandri II Dhimitr Gjika
Ishte princ i Vllahis n vitet 1834-1842 dhe gjat viteve 1856-58. Gjat qeverisjes s tij u
nnshkruan disa marrveshje ekonomike me disa fuqi perndimore, edhe pse ato
kundrshtoheshin nga Rusia. Kto amrrveshje, edhe pse ishin disi t pabarabarta pr Vllahin
prsri ishin pozitive, sepse hapn vendin ndaj kapitalit botror q sapo kishte filluar t
zhvillohej.
Grigori V Gjika
Gjat karriers s tij punoi pr bashkimin e Moldavis dhe Vllahis n nj shtet t vetm
duke pasur dhe ndihmn e Napolonit III. Ishte kryeministr i Rumanis n vitet 1866 dhe n vitet
1870-71.
Jon Gjika
Ishte nj nga personalitetet m t shquara t shek t XIX n Rumani n fushn e politiks
dhe ekonomis. Ishte kryeministr i Rumanis n vitin 1867 si kryetar i partis Liberale. Ishte
kryetari i Akademis s Shkencave t Rumanis, profesor n universitet dhe ambasador.
Dhimitr Gjika
Ishte president i senatit t Rumanis n vitin 1886.
Elena Gjika
Ishte arsimuar n universitetet m t mira n botn gjermane dhe kishte nj kultur t lart.
Elena fliste rreth 9 gjuh q n moshn 14-vjeare. Ajo mbante lidhje me patriott shqiptar dhe
kontriboi n Rilindjen Kombtare Shqiptare. Ishte nj nga grat m t kulturuara t shekullit
XIX.
Kontributi Arvanit pr Greqin
Arbresht luftuan pr lirimin e Greqis me n krye figura si Boari, Xhavela,
Kolokotroni, Bubulina etj. Nga 100 heronjt e 1821, 90 ishin arbresh.
Ishin arvanit t tre antart e komisionit q u drguan pr ti dorzuar kurorn mbretit
Othon, Andrea Miauli, Marko Boari dhe Dhimitr Plaputa. Arvanitt ishin profesort e par q
themeluan Akademin e Athins. N vitin 1926, ministri i athershm i arsimit, Dhimitr
Egjiniti, arvanitas nga Egjina, hapi n 18 mars 1925 Akademin e Athins. Ndrtesa, ku ndodhej
Akademia, u financua nga nj shqiptar nga Voskopoja, q banonte n Vjen t Austris, Simon
Sina. Arvanit ka qen presidenti i par i Greqis, por disa thon se edhe kryeministri i par Jon
Kapodistria. Po t shikosh strukturn etnike t Greqis, nuk e kupton se kush jan grekt sepse
aty ka dominuar etnia shqiptare. Besoj se disa qarqe shqiptare me filozofi ekstremiste duhet t
pushojn veprimtarin e tyre antishqiptare se kan shum gjak shqiptar edhe vet n dejet e tyre.
Kolokotroni
Lindi n 1770 n Ramavun n Mesin t Peloponezit dhe vdiq n vitin 1843. Kolokotroni
sht me origjin arbreshe dhe ka shum fakte q e tregojn kt, edhe pse kjo sht mohuar.
Autori grek A.Kondiloros n 1905 pohoi n nj shkrim t tij se Teodor Kolokotroni i
quante shqiptart muscleman t nj race me t.
J.Maruga radhit edhe Teodor Kolokotronin ndr figurat m t shquara arvanite n dejet e
tij rrjedh gjak shqiptaro-Vllahu.
A.Kola e quan arvanit t pastr dhe jep disa fakte pr ta vrtetuar kt.
Kshtu, ai thot se ai fliste gjuhn shqipe.
Ishte i qethur mbrapa si qetheshin arvanitt.
Vlla me nj arvanit t krishter edhe nj mysliman q ishin Marko Boari dhe Ali
Farmaqi.
Libri i tij m i dashur, ishte Historia e Sknderbeut t cilin e mbante n gji.
Aristidh Kola, Arvanitasit dhe prejardhja e grekve, Tiran 2002, f.480

Sipas autorit Dhimitr Grillo mbiemri i tij Kolokotron nuk sht i prbr nga kollo e
kotron, por nga emrat Kolo ose Kola dhe Kotroni q sht nj mbiemr q gjendet n Vuno t
Himars, i cili jeton si i till n gojn e popullit, pasi nuk ka mbetur mbiemr i ksaj familjeje m
n Vuno. Si duket jan larguar t gjith gjat pushtimit turk. Ai na jep fakte q para 100 vjetsh,
nj pjestar i Kolokotronve erdhi prsri n Vuno t Himars ku ka ln pasardhsit e tij q
jetojn ende sot atje. Pra, emri i vrtet i tij sht Kolokotroni dhe jo Kollokotroni sepse grekt l
e lexojn si ll kshtu q ata i kan ngjitur nj mbiemr q nuk ka at kuptim.
Sipas hulumtimeve t mia personale kam zbuluar t njjtn gj q thot Grillo. Jam
interesuar pr mbiemrin Kocaqi, t njjtin mbiemr q ka dhe e ma e Kolokotronit me origjin
nga Vunoi i Humars, dhe fakti q ajo ishte shqiptare pranohet dhe nga grekt. Vunoi ka qen
qndra e vjetr e mbiemrit Kocaqi, nga ku thuhet Kocaqt u shprndan n t gjith bregdetin
dhe disa shkuan n Greqi ku edhe sot mbajn kt mbiemr. Ajo q di me siguri, sht se
origjina ime sht nga Kocaqt e Kanins, q kaniniott e mbajn si fisin m t vjetr q ka
banuar Kaninn. Por, sido qoft, t gjith Kocaqt jan shqiptar t pastr. I ati i Kolokotronit, q
sipas Grillos ka qen nga Kotront e Vunoit e ka marr gruan nga fshati i tij, pra nga Kocaqt e
Vunoit.
Kolokotroni ishte s bashku me shqiptart e tjer krahu ushtarak i kryengritjes greke t vitit
1821, dhe pr kt m von ai sht shpallur hero kombtar i Greqis.
Por pas kryengritjes, si shprblim pr kontributin n luft kundr turqve, e prndoqn dhe
e quajtn tradhtar, madje dhe e dnuan me vdekje heroin kombtar, por pr mshir m n fund
e faln.
Ka nj numr figurash t tjera arvanite q dhan kontributin e tyre pr shtetin grek si
Marko Boari, Bubulina, Karaiskaqi, Farmaqi etj. Pr t analizuar secilin prej tyre do m duhej
t bja nj libr t tr, kshtu q nuk po ndalem gjersisht.
Kryeministrat Arvanit t Greqis
Jan nj numr i madh kryeministrash dhe ministrash t shtetit modern grek me origjin
arvanite. Nj list m t plot t tyr e paraqet faqja n internet e shoqats s arvanitve t
Greqis. Fakti q ata jan arvanit pranohet pothuajse nga t gjith historiant grek apo t huaj.
1 Kio Xhavela 1801-1855
Kio Xhavela lindi n Sul dhe u rrit n Korfuz. Ai ishte prfaqsues i suliotve n
revolucionin e 1821 dhe dha kontribut t madh n luftn pr lirimin e Greqis. Pas vendosjes s
monarkis n Greqi mbreti e bri gjeneral dhe m pas ministr t mbrojtjes, n vitin 1844. N
vitet 1847-48 ishte kryeministr i Greqis.
2 Gjeorgjio Kundurioti 1772-1858
Lindi dhe u rrit n ishullin e Hidrs n nj familje t pasur arvanite. Familja e tij dhe ai i
kushtuan nj pjes t pasuris revolucionit. Ka qen deputet n parlamentin grek. N vitin 1844 u
b ministr i marins dhe kryeministr, dhe u rib srish kryeministr n vitin 1848. N vitin
1856 u b kryetar i parlamentit grek.
3 Andoni Kryeziu 1796-1865
Ka lindur n ishullin e Hidrs. Ai luftoi krahas shqiptarve t tjer n vitin 1821. N vitin
1836 u b ministr i marins dhe kryeministr n vitet 1849-1854. Gjat kohs q ishte
kryeministr, n vitin 1850 shpalli kishn greke autoqefale, t pavarur nga patriarkana e
Stambollit.
4 Dhimitr Vulgari 1801-1877
Lindi n ishullin e Hidrs n nj familje t pasur Shqiptare. Mori pjes n kryengritjen e
1821 dhe m pas punoi prokuror i Hidrs. N vitin 1848 u b ministr i ekonomis. Ka qen
kryeministr pes her n vitet 1855-57; 1862-64; 1868-69; 1871-72; 1874-75. Gjat kohs q
ishte kryeministr bri t mundur bashkimin e shtat ishujve me Greqin, duke i zgjeruar m tej
territoret greke.
5 Athanasios Miauli 1815-1867
Lindi n ishullin me popullsi shqiptare t Hidrs dhe ishte i biri i Andrea Miaulit. Mbaroi
studimet e larta n Gjermani, dhe pas tyre shrbeu si oficer i marins greke. N vitin 1855 u b
ministr i marins, dhe m pas u b kryeministr i Greqis n vitet 1857 dhe 1867.
6- Dhimitr Qirjako 1811-1869
Lindi n ishullin e Specias. Vllai i tij vritet n luftn e Mesolongjit ku mori pjes si
admiral i flots s ishullit. Ai mbaroi studimet n Franc pr drejtsi. Ka qen prokuror dhe
profesor i s drejts kushtetuese dhe redaktori kryesor i kushtetuts s Greqis s vitit 1843. Ka
qen ministr i fes dhe i arsimit, dhe n vitin 1863 bhet kryeministr.
7 Emanuel Repili 1811-1869
Lindi n nj familje arvanite n Kranidhi. Studioi drejtsi dhe gjat jets s tij punoi si
gazetar. Ka qen ministr i jashtm i Greqis n vitet 1910, 1913, dhe 1916 mbajti postin e
zv/kryeministrit. Qe kryeministr pr disa dit n vitin 1917. Vdiq n vendlindjen e tij, Kranidhi.
8 Aleksandr Koriziu 1885-1941
Lindi n Poro. Studioi drejtsi, por nj koh t gjat t jets s tij ia kushtoi ekonomis dhe
drejtimin e bankave n Greqi. Drejtoi Bankn Kombtare Greke, krijoi dhe drejtoi Bankn
Bujqsore. N vitin 1936 ishte ministr i telekomunikacionit. N vitin1941 u b kryeministr i
Greqis pr disa muaj.
9 Petro Bulgari 1884-1957
Lindi n ishullin e Hidrs dhe ishte mik i ngusht i Pavlo Kunduriotit. N vitet 1925-26
ishte komandant i marins. N vitin 1945, u b kryeministr i Greqis pr disa muaj nga prilli n
tetor.
10 Aleksandr Diomidi Qiriako 1874-1951
Lindi n Athin dhe ishte nipi i Dhimitr Qiriakos. Studioi drejtsi n universitetin e
Vajmarit dhe m pas punoi si pedagog n Berlin dhe si rektor dhe profesor n Greqi. N vitin
1910 ishte deputet n parlament, i zgjedhur n ishullin e Specias, dhe n vitin 1912 u b ministr
i ekonomis. N vitin 1949-1950 ishte kryeministr i Greqis.
Melina Merkuri ishte artiste q e bri t njohur Greqin n bot me filmat e saj. Gjat
qeverisjes s PASOKU-t ishte ministre e kulturs.
Teodor Pangalo sht pasardhs i Teodor Pangalos, q ishte president i Greqis n 1926.
Pangalo e ka pranuar hapur origjinn e tij arvanite dhe nga nna ka mbiemrin Kocaqi. Pangalo ka
qen ministr i kulturs dhe ministr i jashtm i Greqis. Ai ka pasur dhe ka nj karrier shum
t mir n politik dhe aderon n PASOK. Pa frik mund t thuhet se ashtu si gjyshi i tij, ka qen
nj nga arvanitt m t fort n politikn e vendit.

Presidentt Arvanit t Greqis
Pavlo Kundurioti 1855-1935
Lindi n Hidra n vitin 1855. Filloi karriern si ushtarak duke u br komandant i flots s
Egjeut dhe m von nn admiral. Ai pushtoi ishujt Lemno, Tenedo, Taso, Samothrak, Psara,
Mitilini. N vitin 1912 gjat lufts s par ballkanike, mundi flotn turke. N vitin 1920 ishte
mkmbs i mbretit dhe n vitin 1923-1926, ishte presidenti i par i Greqis. U rizgjodh
president n vitin 1929, por gjendja e keqe shndetsore e detyroi t jap dorheqjen. Kundurioti
sht presidenti i par i Greqis, ai sht i njohur pr dhnien e urdhrave n shqip. N kohn q
fliste greqisht vartsve t tij dhe i urdhronte t hapnin zjarr kundr armikut, ata nuk reagonin,
dhe sa u fliste n shqip ata menjher fillonin luftn, pasi marinart ishin arvanit dhe nuk dinin
gjuh tjetr ve gjuhs s tyre.
Teodor Pangalo 1878-1952
Lindi n ishullin e Selamins q ka qen gjat gjith historis ashtu si edhe sot, nj ishull
ku banojn arvanit. Mbaron akademin e lufts n Paris. Ka qen ministr i ushtris dhe
kryegjeneral. N vitin 1925, me ushtrin e tij prmbysi qeverin dhe u b kryeministr pasi u
votbesua nga parlamenti. N vitin 1926, ishte president i Republiks Greke. Pangalot e kan
pranuar hapur origjinn e tyre shqiptare. Me ardhjen e Pangalos n pushtet, pushoi edhe
prndjekja e amve musliman t cilt oheshin me forc drejt Turqis duke u konsideruar si
turq. Ai i konsideroi shqiptart mysliman dhe ortodoks si shqiptar dhe jo si turq e grek. Kur
ishte president i Greqis m 1925-1926, bri nj deklarat zyrtare para Lidhjes s Kombeve n
Gjenev: Republika Greke njihte minoritetin shqiptar q jetonte n Greqi, dhe nuk i
konsideronte m shqiptart muhamedan popullsi turke. Dhe se teza q ortodoksit shqiptar jan
grek, q sht prkrahur deri m sot nga ne, sht e gabuar dhe sht hedhur posht nga t
gjith ne. Pasi ajo mori t tatpjetn dhe arriti pikn q smbante m, mora masat e duhura dhe
shprndava t gjitha shoqrit vorioepirote, q mshironin skaje m ekstreme t ktij mentaliteti
t smur. Pra, si shihet nga fjala e tij ai ka qen i vetmi politikan arvanit i shtetit grek q ka
mbrojtur shqiptart t cilt ishin t nj gjaku me t. Dhe pr kt duhet q t meritoj t gjith
mirnjohjen dhe respektin e shqiptarve sot.
Edhe presidenti aktual i Greqis Karolio Papuljas, sipas Aristidh Kols sht arvanit.
Papuliat sipas tij ishin shqiptar nga fisi shqiptar i Lalajve t Mores, t cilt pas shkatrrimit t
tyre u shprndan n t gjith Greqin, madje disa u vendosn dhe n Shqiprin e Jugut
(amri). Shum laliot u kthyen n vitet e m vonshme n atdheun e tyre Lal dhe u pagzuan
si t krishter ndrsa disa fise si ai i papuljave edhe pse u pagzuan e ruajti mbiemrin e tyre
shqiptar Papulja. Fisi i Papulajve u vendos n Epir ose amri aty ku dhe lindi Karolio Papulja,
ministri i jashtm i Greqis, dhe sot sht presidenti i saj. Ai lindi n fshatin shqiptar Voshtine
(sot Pogonian) t amris q sht n kufi me Shqiprin. Karolo Papulja sht nj nga
politikant m t zot dhe m tolerant t Greqis moderne. Edhe n qeverin aktuale ka disa
ministra me origjin arvanite.
Athanagora 1886-1972. Athanagora ishte patriark i kishs lindore. Ai sht i pari q pas
1000 vitesh ndarje midis tyre kishave filloi t afroj Patriarkann me Papatin. N vitin 1054
kisha lindore e quajtur ortodokse u nda nga kisha perndimore me qendr Romn. Papati dhe
Patriarku i asaj kohe kishruan dhe mallkuan njri-tjetrin dhe pr rreth 1000 vjet nuk kan pasur
marrdhnie miqsore midis njri-tjetrit. Ishte patriarku shqiptar i Kostandinopolit Athanagora
dhe Papa Pali VI t cilt u takuan n Jeruzalem n 5 janar t vitit 1964 dhe pajtuan t dy kishat.
Pas ktij takimi kishat hoqn mallkimet dhe kishrimet e ndrsjella q kishin br nj mij vjet
m par dhe filloi nj proes afrimi midis tyre. Athanagora ishte shqiptar me origjin nga
Shqipria e jugut, dhe emri i tij i vrtet ishte Aristokle Spirou. Ka lindur n 25 mars t vitit
1886 n fshatin Tsaraplana t Epirit q n at koh ishte ende nn sundimin Turk.
Aristokleu ishte shqiptar dhe e ka pranuar vet, kt gjat gjith jets s tij. Anglezi Petr
Nichols thot Nj gj me rndsi bie n sy; dy personalitete me prejardhje shqiptare, edhe pse
t lindur jasht Shqipris kan ndikuar rrnjsisht n kristianizmin bashkkohor. Njri sht i
ndjeri Patriark Ekumenik i Konstandinopojs, njeri me hijeshi t dukshme fizike, me nj
personalitet t konsiderueshm i cili u takua me Papa Palin e VI sidomos me prqafimin historik
n Jeruzalem q hapi rrugn e mirkuptimit m t madh n mes dy grupeve m t mdha t
krishter. Tjetra sht nn Tereza. Pra Athanagora ishte patriarku shqiptar q afroi Patriarkann
e Konstandinopojs me Papatin e Roms. Shqiptart gjithmon kan qen tolerant pr shtjet
fetare, dhe ky sht nj virtyt q ata e kan pasur gjat gjith historis deri sot.

NOBELISTT SHQIPTAR

Ferid Murati
Lindi n SHBA nga nj baba shqiptar dhe nj nn amerikane. Kreu studimet e larta n
Universitetin e Ohaios, dhe m von punoi si profesor n Universitetin e Teksasit, q sht
instituti m i madh i krkimeve shkencore mjeksore n bot. Ferid Muradi sht vlersuar me
mimin Nobel n mjeksi n vitin 1998 pr zbulimin e Viagrs s bashku me dy kolegt e tij
Robert Furchgot dhe Louis Ingaro. Ai zbuloi se NO oksidi nitric ndihmon n luftimin e kancerit
dhe t smundjeve t zemrs. Ai sht autor dhe bashkautor i 334 punimeve shkencore. Muradi
sht babai i pes fmijve.
Nn Tereza 1910-1997
Ajo lindi n Shkup nga prindr shqiptar t quajtur Nikoll dhe DRane Bojaxhiu, dhe ishte
fmija m i vogl i familjes. Babai i saj vdiq kur ajo ishte n moshn 8 vje dhe pas ksaj jeta pr
t u b m e vshtir. Ishte e besimit katolik dhe q e vogl merrte pjes n meshat fetare. N
moshn 18 vje shkoi n Irland dhe hyri n institutin Motrat e Loretos ku mori emrin Maria
Tereza. Aty ajo jetoi pr 20 vjet duke punuar si msuese.
N vitin 1946 shkoi n Indi ku qndroi deri n fund t jets s saj. Aty themeloi misionin e
saj t ri dhe gjat gjith jets u shrbeu t varfrve dhe t smurve t rrugs, pr t cilt u kujdes
si nn. Nn Tereza hapi shtpi misionare n t gjith planetin, gjithashtu edhe n vendet
komuniste para viteve 90. N vitin 1979 ajo vlersohet me mimin Nobel pr paqen dhe
shprblimin e shpenzoi pr t varfrit. Ajo vdiq n 5 shtator t vitit 1997, dhe n varrimin e saj
morn pjes lidr nga e gjith bota. N vitin 1997 ajo kishte 4000 motra n 610 shtpi misionare
n 123 vende t bots.
Nn Tereza sht gruaja m e nderuar q ka pasur kombi shqiptar gjat shekullit XX. Ajo
iu prket t gjith shqiptarve kudo q jan, pavarsisht besimit fetar.Shqiptart para do ndarje
fetare duhet t ven kombsin e tyre. Feja sht dika personale dhe shpirtrore dhe nuk duhet
as tu imponohet t tjerve dhe as t prbuzen pr at q besojn. Secili njeri ka mnyrn e vet se
si mund t shptoj shpirtin e tij. Besimi sht shtje personale dhe shpirtrore, ai nuk
imponohet, por vjen nga logjika e arsyetimi i secilit. Pra, ai sht ngushtsisht i lidhur me
intelektin e secilit prej nesh. Shqiptart duhet ti vlersojn figurat e tyre jo nga feja, por nga ato
q ata kan br pr atdheun dhe njerzimin.

Jan nj numr i madh shqiptarsh sot q kan fam ndrkombtare n fusha t ndryshme.
Kshtu, aktor t famshm Jon e James Belushi nga Kora, Regis Francis Philbin mbajtsi i
rekordit gines pr numrin e orve q ka kaluar n televizion, Eliza Dushku aktore e talentuar,
Sten Dragoti regjisor i famshm nga Dragoti i Tepelens. Joseph Dioguardi q ka dhn
kontribut pr shtetin amerikan n fushn e financave dhe kryetar i ligs amerikano-shqiptare,
Xhorxh Tenet ish-drejtori i Shrbimit Inteligjent Amerikan me origjin nga Himara, Ismail
Kadare i njohur n t gjith botn me veprat e tij, piktori Ibrahim Kodra si dhe nj numr i madh
sportistsh, artistsh dhe shkenctarsh. Mbi t gjitha, nj merit t veant kan fmijt
shqiptar, t cilt jan t part n msime n vendet ku studiojn, dhe ky sht nj nder i madh
q i bhet kombit shqiptar.
Shqiptart jan njerz puntor, ambicioz, besnik dhe t prkushtuar ndaj asaj q bjn.
Ata i gjen n t katr ant e Globit dhe me siguri nuk do t jet e largt dita q do t jen n
majat e pushtetit n Evrop dhe n SHBA sepse kt e ka treguar historia.
Vetm nj gj duhet t bjn kur t arrijn majat, t hedhin syt nga vendi i origjins ku
kan eshtrat e paraardhsit e tyre dhe t kontribuojn pr t mirn e tij, sepse t gjith ia kan
borxh vendit q na dha jetn dhe emrin.