T.

C
MLL ETM BAKANLII














DENZCLK














GEM DZEL YALAMA SSTEM





















Ankara, 2013


Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim
Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere
rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir.
Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.
PARA LE SATILMAZ.


i


AIKLAMALAR ................................................................................................................... iii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3
1. YALAMA YAI DEVRELER VE YALAMA TRLER .......................................... 3
1.1. arpma le Yalama ..................................................................................................... 4
1.2. Basnl Yalama .......................................................................................................... 5
1.2.1. Dizel Makinelerinde Yalama ............................................................................... 7
1.3. Yalayclarla (Lubrikeyter) Yalama ........................................................................ 15
1.3.1. Ya Nozullar ...................................................................................................... 17
1.3.2. Ya Verme Noktalar ........................................................................................... 19
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 20
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 21
RENME FAALYET2 .................................................................................................. 22
2. YALAMA DEVRES BLEENLER ........................................................................... 22
2.1. Yalama Ya Tank ................................................................................................... 22
2.2. Yalama Ya Pompas ............................................................................................... 23
2.2.1. Dili Tip Ya Pompas......................................................................................... 23
2.2.3. Rotorlu Tip Ya Pompas .................................................................................... 26
2.2.4. IMO Tipi Ya Pompas ....................................................................................... 27
2.3. Ya Filtreleri veya Streyner ........................................................................................ 27
2.3.1. Filtre ve Eleman ................................................................................................. 29
2.4. Yalama Ya Soutucusu .......................................................................................... 32
2.4.1. Yalama Ya Soutucular ................................................................................. 32
2.4.2. Ya Kulerlerinin Yeri .......................................................................................... 36
2.4.3. Ya Soutucularnn Temizlenmesi..................................................................... 36
2.5. Yalama Istcs (Oil Heater) ..................................................................................... 37
2.6. Yalama Ya Toplaycs (Kolektr) ......................................................................... 37
2.7. Yalama Ya Devredeki Basn ve Scaklk Gstergeleri ........................................ 38
2.7.1. Scaklk lm .................................................................................................. 38
2.7.2. Gvenlik Cihazlar ............................................................................................... 38
2.7.3. Alarm Cihazlar ................................................................................................... 38
2.7.4. Basn lm ..................................................................................................... 39
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 40
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 42
RENME FAALYET3 .................................................................................................. 43
3. YALAMA YAI SEPARATRLER ........................................................................... 43
3.1. Ya Separatrlerinin Operasyonu ............................................................................... 46
3.1.1. Separatr Start Etme .......................................................................................... 46
3.1.2. Separatr Stop Etme .......................................................................................... 46
3.2. Separatrlerde oklama lemi ................................................................................... 47
3.3. Ya Separatrlerinde Sklkla Karlalan Arzalar ve zmleri ............................ 47
3.3.1. Separatrn Ya Darya Vermesi .................................................................... 47
3.3.2. oklama leminin Gerekletirilememesi .......................................................... 47
3.4. Yalama Ya Separatrlerinin Bakm ve Tutumu ..................................................... 47
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 48
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 50
NDEKLER

ii

MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 51
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 52
KAYNAKA ......................................................................................................................... 53



iii

AIKLAMALAR

ALAN Denizcilik
DAL/MESLEK Makine Zabitlii
MODLN ADI Gemi Dizel Yalama Sistemi
MODLN TANIMI
Gemi dizel yalama sistemleri ve sistem elemanlarn tanma,
bakm ve onarmn yapabilme ile ilgili bilgilerin
kazandrld bir renme materyalidir.
SRE 40/32
N KOUL n koul yoktur.
YETERLK Gemi dizel yalama sisteminin iletim ve bakmn yapmak
MODLN AMACI
Genel Ama
Uygun ortam salandnda gemi dizel yalama sistemi
paralarn makine kataloglarna uygun olarak skp
takabilecek ve arzal paralar deitirebileceksiniz.
Amalar
1. Ya pompasnn bakm ve onarmn makine
katalouna uygun olarak yapabileceksiniz.
2. Ya filtrelerini deitirebilecek ve ya
temizleyebileceksiniz.
3. Yalama ya soutucusu ve stcsnn bakm ve
onarmn makine katalouna uygun olarak
yapabileceksiniz.
4. Ya kolektrnn bakm ve onarmn makine
katalouna uygun olarak yapabileceksiniz.
5. Devredeki basn ve scaklk gstergelerini
okuyabilecek ve katalog deerleri ile
karlatrabileceksiniz.
6. Yalama ya separatrlerinin bakm ve onarmn
makine katalouna uygun olarak yapabileceksiniz.
ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
Ortam: Gemi makineleri atlyesi
Donanm: Standart el ve l aletleri, dizel motorlar,
yalama sistemi elemanlar, bilgisayar ve yanstm cihaz,
eitim CDleri
LME VE
DEERLENDRME
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra
verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,
doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.)
kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve
becerileri lerek sizi deerlendirecektir.


AIKLAMALAR

1

GR
Sevgili renci,

Gnmzde dizel motorlar deniz yolu, demir yolu ve kara yolu ulamnda, tarmda,
sanayide, madencilikte enerji retiminde vb. pek ok alanda g kayna olarak
kullanlmaktadr. Uzun yllar boyunca kullanlmaya devam edecektir.

Dizel motorlarnn retim, pazarlanma, iletim servis hizmetlerinde dnya leinde
milyonlarca insan istihdam edilmektedir. Bu sektrde alacak kiilerin nitelikli bir eitim
alarak bilgi ve beceri edinmeleri arttr. Almakta olduunuz eitimi tamamladnzda
makine zabiti yeterliine sahip olacaksnz. Mezun olduunuzda alt aylk ak deniz stajn
tamamlayp makine zabitlii snavna girmeye hak kazanacaksnz.

Hareketli paralarn almalarnda srtnme sonucu anmalar artmaktadr. Herhangi
bir nlem alnmad takdirde makineler ok ksa bir zaman ierisinde arzalanacak ve
kullanlmaz hle gelecektir. Gnlk hayatnzda da deiik makinelerde srtnmeyi azaltc
yalama sistemlerinin kullanldn grmektesiniz.

Bu modl tamamladnzda yalama sistemi elemanlarn tanyacak, sistemin
almasn bilecek, sistem elemanlarn skp takabilecek, bakm ve onarmlarn
yapabilecek bilgi ve beceriye sahip olacaksnz.

GR

2




3

RENME FAALYET1




Bu renme faaliyeti sonunda gemi dizel motorlarnn silindir kapaklarn (kaverleri)
tanyacak, silindir kapaklarnn bakm ve onarmn makine katalouna uygun olarak
yapabileceksiniz.




Tersanelerde ve limanlarda bulunan gemilerdeki kataloglardan ve brorlerden,
nternetten niversite ktphanelerinden aratrma yaparak bilgi edininiz.
Edindiiniz bilgileri rapor hline dntrp grubunuza sunum yaparak
paylanz.

1. YALAMA YAI DEVRELER VE
YALAMA TRLER

Bir parann yzeyi ne kadar hassas ilenirse ilensin, ilenen yzeye bir byte ile
bakldnda girinti ve kntlar (przler) grlr. Birbirine temas ederek hareket eden
paralarn yzeylerinde bulunan przler, hareketi zorlatrr. Harekete kar zorlanma
olayna srtnme denir. Srtnme sonucu paralar hem snr hem de anr. Paralarn
snmas genlemesine ve mekanik dayanmnn azalmasna sebep olur.

Resim 1.1: Yalama yann srtnen yzeyler zerinde viskozitesine gre farkl ak
Birbirine temas ederek alan paralar yalandklar zaman srtnen yzeyler
arasnda ya filmi meydana gelir. Ya, para yzeyinde bulunan przlerin arasna dolarak
srtnmeyi en aza indirir. Srtnme en aza inince de anma ve snma da en aza iner.
RENME FAALYET1
AMA
ARATIRMA

4


ekil 1.1: Dizel makine yalama sistemi
1.1. arpma le Yalama

ekil 1.2: arpma ile yalama
Bu tr makinelerde yalama ya kartere depo edilir ve bir ubuk yardmyla yalama
yann miktar denetlenir. Makinenin almas srasnda krankpin yataklarnn alt yar
paralarnn pabular, krank ukurlar veya krank pinlerde bulunan yaa arparak onun sis
eklinde karteri doldurmasna yardmc olur. Sis eklindeki yalama ya, silindir ve
pistonlar iin yeterli bir yalama salar. Bu yntem genel olarak karterlerinde sabit seviyede
yalama ya bulunan makinelere uygulanr.


5

1.2. Basnl Yalama

Basnl yalama sisteminde, ya pompas kam milinden hareket alarak alr. Ya
pompas, karterden ya emerek krank mili ana ve kol muylu yataklarna, klbtrlere, kam
mili yataklarna, zaman ayar dililerine, belirli basnta gndererek yalanmalarm salar.

ekil 1.3: Orta gteki bir dizel motorunun basnl yalama devresi
Orta gteki bir dizel motorunun yalama ya devresi verilmitir. Bu makinede kirli
yalama ya, karter yerine makinenin alt tarafnda bulunan ve "samp tank" veya "dreyn
tank" ad verilen bir tankta toplanmaktadr. Ya pompas, samp tanktan emdii yalama
yan metal kenarl bir filtre ve ekilde grlmeyen bir sourucudan geirdikten sonra
makineye vermektedir. Bu devrede, makine alsa bile yalama yann temizlenmesi
mmkndr. Bu amala ya, separatr devresindeki pompa altrlarak samp tanktan
emilir, bir stcdan geirilerek separatre gelir ve yabanc maddelerinden arndrlm olarak
tekrar samp tanka verilir. Bu sistem merkezka kuvvetle temizleyici ile birlikte kullanld
zaman yan stlmas gerekir. Byle bir sistemde yalama yann scakl, yangn
tehlikesini nlemek amacyla separatre girite 82 C'nin zerine karlmamaldr.

ekil 1.4te ar devirli, yksek gl bir dizel makinesinin yalama ya devresi
grlmektedir. Bu devrede ya pompalar, streynerler ve ince filtreler daima ikier tanedir.
Bunlardan birer takm alrken dier takm oluturanlar hazr durumda bekletilir. nce
filtreler ya akmna engel olmayacak temizleme yapmak zere dizayn edilmitir. nce
filtrelerin gzenek lleri, yatak malzemesi ve klerensine baldr. Ancak ar devirli
makinelerin byk bir blmnde bu l 50 mikron dolaylarndadr.


6


ekil 1.4: Basnl yalama devresi
Ya ou zaman silindirik bazen kare prizma eklinde olan ya hederine verilir.
Rezervuar ad da verilen ya hederi, birer boru yardmyla krank aft ana yataklarna
balanmtr. ekil 1.6da Ya rezervuarndaki (1) basnl ya bir boru (2) ile palamar
yata st kepine (3) verilir. Bylelikle krank aft ana yataklar basnl ya tarafndan
yalanm olur.

Ya daha sonra krank aft iine alm bulunan kanallardan (4) krankpin yataklarna
(5), oradan konnektin rotun dikey ekseni ynndeki dairesel kanaldan da gacn pin yatana
(6) kar. ekil 1.6da grlecei gibi bazen gacn pin yatan yalayan yadan piston
kafalarnn soutulmasnda da yararlanlr. Byle sistemlerde ya, gacn pin yatandan
piston kafasna kar ve soutma kanallar iinde dolatktan sonra snm ve kirlenmi
olarak kartere dklr.

7


ekil 1.5: Orta gteki makinelerde kullanlan yalama sistemi
1.2.1. Dizel Makinelerinde Yalama

Dizel makinelerinde yalanmas gereken srtnme yzeyleri

1.2.1.1. Piston ve Silindirlerin Yalanmas

Aadaki nedenlerle makine silindirlerinin verimli bir biimde yalanmalar son
derece zordur.
Yzeyleri arasndaki srtnmeyi azaltarak silindir layneri ve piston
segmanlarnn anmasn en aza indirmek
Piston segmanlarnn srtnmesini gidermek iin kullanlan gc azaltmak
Piston ile silindir arasnda bir ya filmi oluturarak basnl hava ve gazlara
kar bir szdrmazlk salamak

1.2.1.2. Krankaft ve Palamar Yataklarnn Yalanmas

Krank aft tayan ana yataklar veya "palamar yataklar" genel olarak ya cebri
(basnl) yalama sisteminden ya da silindirlerin yalanmasnda olduu gibi lubrikeyterler
tarafndan beslenir. Genellikle gemi dizel makinelerinde birinci yntem uygulanr. ekil
1.6da krank aftn ve krank aft ana yataklarnn basnl devreden nasl yaland
grlmektedir.

Resim 1.2: Krank aft palamar yata ve ya kanal

8


ekil 1.6: Krank aft ana yataklar ile krankpin yataklarnn yalama ilkesi
Bamsz hareketli bir pompa tarafndan verilen basnl ya, karter iinde ve makine
boyunca uzanan ya hederine verilir. Rezervuar ad da verilen ya hederi, birer boru
yardmyla krank aft ana yataklarna balanmtr. Ya hederindeki (1) basn ya itirak
borusu (2) yardmyla yatak st kepine (3) verilir. Bylelikle krank aft ana yataklar basnl
ya tarafndan yalanr. Bilindii gibi yan basnc 1,5-6 bar deerleri arasnda
deimektedir. Ana yataklarda oluturulan ya filmi ksa bir sre iin ar basnlar
tayabilir. Manevra srasnda ya filminin bozulmasna neden olan belirli bir sre, rnein
birka saat makine hazr olda bekletildiinde nispeten kk bir basn anma nedeni
olmaya yeterlidir.

9


ekil 1.7: Krank aft muylularnn yalanmas
Yatak yzeylerinde basn giderilinceye veya jurnal yeterli evre hz kazanncaya dek
yeni bir ya filmi oluturulamaz. Bu nedenle tek etkili, drt stroklu makinelerin ana
yataklarnn yalanmas, iki stroklu makinelerin yataklarna gre biraz daha kolaydr. Drt
stroklu makinelerin jurnallerindeki basn srekli olarak deiir. Genellikle tek etkili, iki
stroklu makinelerde basncn yn deimez ve verimli yalama daha zordur. Dier taraftan
iyi bir biimde dizayn edilmi iki stroklu makinelerde maksimum yatak basnc benzer drt
stroklu bir makineninkinden te bir orannda daha kktr.

Yalama ya yataklara ou zaman st taraftan verilir. Bu uygulamann tek sakncas,
karmak ya donanmna neden olmas ve yatan kontrol edilmesi veya deitirilmesi
srasnda sz edilen borularn sklmesini gerektirmesidir.

1.2.1.3. Krankpin ve Krankpin Yatann Yalanmas

ekil 1.8 ve ekil 1.9da grlecei gibi krankpin ve yataklarnn yalanmasnda
krank aft ana yataklarna verilen basnl yadan yararlanlr. Bilindii gibi krank aftlarn
i ksmlarna trl ekillerde yalama kanallar almaktadr.

ekil 1.8: Yalama kanallar
Bu kanallar yardmyla ana yataklardan gelen basnl ya, krankpine dolaysyla
krankpin yatana iletilir. ou zaman basnl yalama sistemlerinde krankpine ya veren
kanallar, jurnalden krankpine kadar meyilli olarak delinir.

10


Resim 1.3: Krankpinin yalanmas
1.2.1.4. Piston Pin Yataklarnn Yalanmas

Krankpin yatan yaladktan sonra basnl ya, konnektin rotun dikey ekseni
boyunca alm bulunan dairesel kesitli kanaldan ykselerek piston pin yatana eriir. Bu
ya bir taraftan gacn pin yatan yalarken yan fazlas ou zaman piston kafasna
geerek onun soutulmasn salar.

ekil 1.9: Piston pininin yalanmas
ekil 1.10da bu amala piston kafasna yatay olarak donatlm soutma kanallar
grlmektedir. Baz kk gl, yksek devirli makinelerde piston pin, silindir duvarndan
syrlan ya tutan zel bir kepe yardmyla yalanr. Konnektin rotun kesiti I biiminde ise
ya kanal almas iin ok ince olacandan i tarafna balanm bakr bir boru yardmyla
krankpin yatann yalanmas salanr.

11


ekil 1.10: Piston kafasnn yala soutulmas
1.2.1.5. Kroshet Pin ve Yataklarnn Yalanmas

Yksek gl, kroshetli gemi dizel makinelerinde kroshet pin, kroshet pin yataklar,
sliper ve gaytlarnn yalanmasnda birka uygulama yaplmaktadr.

zellikle pistonlar ya ile soutulan makinelere uygulanan aadaki ekilde yalama
ya, basnl ya devresinden teleskopik boruya verilmekte ve buradan kroshet pin yata ve
gaytlara iletilmektedir.

Krosheti yalayan ya, bir yandan konnektin rot boyunca uzanan ya kanalndan
krankpin yatana inmekte ve dier yandan da piston rotun dikey ekseni ynndeki kanallar
yardmyla piston kafasna verilmektedir.

Resim 1.4: Kroshetin yalanmas

12

1.2.1.6. Kam aft Yataklarnn Yalanmas

Dizel makinelerinde makine tr ve dier etkenlere bal olarak kam aft yataklarnn
yalanmasnda trl yntemler uygulanr. Bunlar;

Mekanik yadanlk veya lubrikeyter,
Otomatik gresrlk,
Kam aft ve krankkeys basnl yalama sistemidir.

Ar devirli, yksek gl makinelerin byk kam aftlar zaman zaman bilyal
yataklarla tanr. Rulman yataklar gresle bir kez yalandklar zaman, ya deitirmek iin
birka aylk bir sreyi gerektirir.

ekil 1.11: Kamaft ve klbtr sisteminin yalanmas

13

Makinelerin almalar srasnda zellikle egzoz kemlerinin trnaklarnn hzl bir
biimde anmasna engel olmak iin ok iyi bir ekilde yalanmas gerekir. Ar devirli
makinelerde kemler ou zaman, iinde sabit dzeyde ya bulunan, basnl devreden bir
boru yardmyla beslenen ve bir tant borusu ile donatlan derin bir ya kabnn iinde
dner.

ekil 1.12: Rokerarm ve valflarn yalanmas
Kam aftlarn krankkeys iine yerletirildii makinelerde, kemler ve yataklar arpma
etkisi ile oluan sis eklindeki ya ile iyi bir biimde yalanabilir. Grlt ve anmay en
aza indirmek iin kam aft hareket ettiren dililer ve donanmlar basnl ya devresinden
salanan ufak bir akm yardmyla yalanr. ekilde tm dili yataklarnn basnl devreden
alnan ufak yalama ya akmlaryla nasl yalandklar grlmektedir.

Basnl devreden diler arasna gelecek ekilde yalama ya verilmektedir. Baz
makinelerde rnein kapal karter sistemlerinde dililerin kartere ak olmalar hlinde bu
akm arpma etkisiyle salanr. Sessiz zincirler ile gavrnr donanmlarnn yalanmasnda
da buna benzeyen devrelerden yararlanlr.

1.2.1.7. Trboarjerlerin Yalanmas

Gemi dizel makinelerinde kullanlan trboarjer niteleri, ou kez silindirik metal
yataklarla tanr. ok yksek devirli olan trboarjer yataklarnn ayr bir devre yardmyla
ve basnla yalanmas gerekir.

14


ekil 1.13: Turboarj yalama devresi
Trboarjerlerin yalama devresi; dreynlerin topland bir tank (l), pompa (2), filtre
(3), soutucu (4), gravite tank (5), akm kontrol penceresi (6) ve sz edilen blmleri
birbirlerine balayan boru devresi ve valflardan olumaktadr. Pompa (2) ana tanktan (1)
ald yalama yan geri dndrmez bir valftan geirerek ok elemanl filtreye (3) daha
sonra da soutucuya (4) verir. Bylelikle bir yandan ya iindeki yabanc maddeler
tutulurken bir yandan da yan gereken scaklk derecesine kadar soutulmas salanr.
Soutucudan kan yalama ya makine dairesinin ok daha yksek bir yerine yerletirilmi
gravite tankna (5) iletilir. Trboarjerin yataklarndaki basn, gravite tankn ykseklii ile
orantldr. Gravite tanknn ykseklii deitirilerek yataklardaki basnc azaltmak veya
oaltmak mmkndr.

Yalama ya yer ekimi veya gravite olarak trboarjerin gaz trbini (9) ve hava
bloverinin (10) yataklarna akar. Gravite tank zerinde bir tant borusu bulunur. Ayrca ya
akmnn iletmeciler tarafindan denetlenebilmesi amacyla tant devresi zerine bir kontrol
penceresi (6)de donatlmtr. letme srasnda yalama ya dolam pompas arzalanabilir
ve bu arzann giderilmesi iin uzunca bir sre gerekebilir. Bu arada trboarjer yataklarnn
yasz kalmamas gerekir. Bu gibi durumlarda gravite tank bir ya pompas grevi yapar ve
yaklak 10 dakika sre ile devreyi beslemeye devam eder. Ayn durum trboarjer
yataklarna verilen yan basnc 1,5 bar dolayna dtnde de meydana gelir. Bu gibi
durumlarda iletmecileri uyarmak iin sisteme alak seviye alarm (7) donatlr. Alak seviye
alarm, sesli ve kl olarak iletmecileri uyarr.Bu arada hzl bir ekilde gerekli nlemler
alnr.

15


ekil 1.14: Turboarj yataklarnn yalanmas
Yalama yana karacak yabanc maddelerin trboarjer yataklarna girmesini
nlemek amacyla gravite tank ile sz edilen yataklar arasna ok elemanl bir filtre (8)
daha yerletirilir. ekilde grlmemekle birlikte, yataklara ya veren boru devrelerinin
zerlerine birer kontrol penceresi donatlr. Bylelikle yataklarn srekli olarak ya alp
almadklar izlenebilir.

1.3. Yalayclarla (Lubrikeyter) Yalama

Pervaneye hareket veren, yksek gl, ar devirli dizel makinelerinin karterlerine
ou zaman "kuru karter" ad verilir. Bunun anlam yalama yann bu makinelerin
karterlerinde deil makinenin alt tarafnda bulunan bir tankta depolanm olmasdr.
Dolaysyla bu tr makinelere arpma ile yalama ynteminin uygulanmas mmkn
deildir. Operasyon srasnda bu makinelerde de karterde sis hlinde yalama ya bulunur.
Bu ya, srtnme yzeylerinden gelen kirli ve snm yadr. Byle bir ya ile silindirleri
yalamak da olanakszdr. Bu nedenle orta ve ar devirli makinelerin silindirlerinin
yalanmasnda "mekanik yadanlk" veya "ya otomatii" adlar verilen lubrikeyterlerden
yararlanlr.


16


ekil 1.15: Mekanik yadanlk
ekil 1.15te byle bir mekanik yadanlk veya lubrikeyter grmektedir. Lubrjkeyter
bir ya deposu stroku ayarlanabilen bir plencer ve silindiri, bilya seklindeki kresel ek
valflar ye kontrol penceresinden olumaktadr. Silindir ya, bir streynerden geirilerek
lubrikeyterin deposuna doldurulur. Lubrikeyter plenceri makineden hareket alan bir kem ya
da eksantrik yardmyla altrlr. alma srasnda plencerin sola doru hareket etmesi
nedeniyle silindiri iinde bir hacim bymesi ve vakum meydana gelir. Bunun sonucu olarak
alt taraftaki kresel ek valfler yuvalarndan kalkar ve atmosfer basncndaki yalama ya
plencer silindirini doldurur.

Plencer, kem tarafndan sa tarafa doru hareket ettirildiinde silindire verilmi ya
sktrmaya balar, alttaki ek valflar yuvalarna oturur ve stteki ek valf alarak silindir
ya kontrol penceresine girer. Kontrol penceresinin i blm su ve gliserin karm ile
doldurulmutur. Bylece plencer tarafndan sktrlarak basnc ykseltilen silindir ya,
damla damla kontrol penceresinden ykselir ve silindir besleme devresine gnderilir. ou
zaman kontrol pencerelerinde su ve gliserin yerine sadece gliserin kullanlr. Bu durumda
gliserinin daha yksek zgl arlkta oluu nedeniyle ya damlacklar klr.

Kontrol pencereleri iki amaca hizmet eder:
1) Silindirlere ya verilip verilmediini gsterir ve
2) Silindire verilen ya damla saysnn bir kronometre yardmyla denetlenmesini
salar.


17

Kontrol pencerelerinin sakncalar da vardr. Bunlardan biri kontrol penceresi camnn
dumanlanmasdr. Bu durumda ya damlalarn grmek ve saylan hakknda bilgi sahibi
olmak mmkn deildir. Sz edilen sakncay gidermek amacyla kontrol pencerelerinde
birka trl sv kullanlmaktadr. Vindeks (Windex) ve baz silikonlu bileiklerle ok iyi
sonular alnmaktadr. Daha nce sz edilen "Dow Corning 200" de bunlardan biridir.

1.3.1. Ya Nozullar

Dizel makinelerinde lubrikeyterlerin disar ettikleri yalama ya, ekil 1-19'da
grlen nozul ile trl noktalardan silindir laynerinin i yzeylerine verilir. Ya nozullar,
nozulu lubrikeytere balayan bakr boru (a), yay ykl geri dndrmez valf (b),iinde
dairesel bir kanal bulunan nozul gvdesi (c) ve silindir balantsndan (d) olumaktadr.

ekil 1.16dan anlalaca gibi nozul gvdesi (c) silindir ceketi iinden gemektedir.
Bu nedenle bir yandan silindire ve dier yandan da silindir dna su szmamas iin d
tarafa lastik ve i tarafa (d) bakr contalar yerletirilir.

Korozyondan kanmak iin nozul gvdesi pirin veya monel metalden yaplmtr.
Lubrikeyterden bakr boru (a) ile gelen ya, kresel ek valfi yay basncna ramen
yuvasndan iterek aar ve nozul gvdesi yardmyla silindir laynerine verilir. Devredeki ya
basnc dnce yay kresel ek valfi sitine oturtarak ya devresinin basnl gazlar ve
havadan etkilenmesini nler.

ekil 1.16: Makine iinde silindire yerletirilmi bir ya nozulu
Uzun sre kullanldktan sonra lubrikeyterler ile nozullar arasndaki borular, basnl
buhar verilerek temizlenmeli ve ya akmn engelleyecek bir tkanklk olup olmad
anlaldktan sonra yerlerine balanmaldr.

Lubrikeyterlerin ya depolan ve pompa ksmlar ise iletme kitaplarnda belirtilen
srelerde, rnein her 6 aylk almadan sonra sklp benzen ile iyice ykanmaldr.


18


ekil 1.17: Mekanik yadanlkla yalamada ya nozullar
Ya nozullarnda kullanlan kresel ek valflar, nemli grevler yklenmitir. Baz
makinelerde lubrikeyterler, laynerlere ya verilen noktalardan daha yukarya yerletirilmitir
ve silindir yalamas gravite olarak yaplr.

Byle dizaynlarda makine stop durumunda iken kresel ek valf lubrikeyterdeki yan
silindire dreyn olmasn nler.ou zaman eksik yanma nedeniyle silindirde oluan
karbonumsu kat partikllerin ya borusuna girmesine de bu valflar engel olur.

Lubrikeyterlerin ya nozullar, iletme kitaplarnda belirtilen srelerde sklr,
kresel ek valflar parafinde ykanarak iyice temizlenir. Bu arada kendisi ve yuvasnda
paslanma olup olmad da gzlenir. Kresel ek valflar yuvalarnda daima gerekli miktarda
hareket edecek kadar serbest bulundurulmaldr.

Drt stroklu makinelerde yalama yan silindirlere veren nozullar, piston alt l
noktasnda iken birinci ve ikinci kompresyon segmanlar arasna gelecek ekilde yerletirilir.
Bylelikle ya nozullar hibir zaman kzgn gazlar ve havadan etkilenmez. Sprme ve
egzoz portlaryla donatlm tek etkili dizel makinelerinde ya nozullar egzoz portlarnn
hem st hem de alt taraflarna gelecek ekilde donatlr. Genellikle yksek gl, iki stroklu
makinelerde egzoz portlarnn st blmne 8, sprme portlarnn alt tarafna ise 2 veya 4
ya nozulu yerletirilir. Byle makinelerde genileme stroku srasnda kzgn gazlardan ok
az etkilenmeleri asndan ya nozullar mmkn olduu kadar egzoz portlarna yaklatrlr.


19

ift etkili makinelerde ya nozullar silindirin tam ortasna donatlr ve pistonun
hareketi srasnda zaman zaman tm ile ak kalr.

ki stroklu, tek etkili makinelerde olduu gibi silindirin kzgn egzoz gazlaryla dolu
bulunduu genileme stroku srasnda yalama yann laynerlere verilmesi, karbonlama ve
yanmas olasl nedeniyle sakncaldr.

1.3.2. Ya Verme Noktalar

ekil 1.20'de bir dizel makinesi silindirinin mekanik yadanlk ile yalanmas ilkesi
grlmektedir. ekilden de grlecei gibi lubrikeyter drt elemandan meydana gelmi olup
silindir gmleine doksanar derecelik alarla drt adet ya kanal alm ve her kanal bir
nozul ile donatlmtr. Ya silindirlere genel olarak 2-8 noktadan verilir. Silindir gmlei ve
piston segmanlarnn anmas ve szdrmazlk asndan en iyi sonucu alabilmek iin silindir
yzeyleri minimum kalnlkta bir ya filmi ile rtlmelidir.

Bu durum silindirin yzeyine ok sayda noktadan ya verilerek gerekletirilir. Oysa
ayn sonu sadece ok saydaki nozul ile deil minimum miktardaki ya tketimiyle de elde
edilebilir. Yaplan deneyler sonucu, silindirlere ya verilen noktalarn saysnn deil bu
noktalar arasndaki mesafenin nemli olduu gerei ortaya kmtr.



20

UYGULAMA FAALYET
Gemi dizel motorlarnn silindir kapaklarn (kaverleri) tanyp silindir
kapaklarnn bakm ve onarmn makine katalouna uygun olarak yapnz.

lem Basamaklar neriler
Ana makine ve dizel jeneratrlerin
yalama sistemini oluturan paralar
tanmaya alnz.
Makine kataloglarn (instruction)
gzden geirerek inceleyiniz.
Ana makine ve dizel jeneratrlerde
kullanlan yalama yntemini tespit
ediniz.
Yalama sistemi devre emalarn
inceleyiniz.
Gemilerde kullanlan ya eitlerini ve
zelliklerini tespit ediniz.
Gemilerde kullanlan yalar iin
firmalarn nternet sitelerinde veya ya
kataloglarndan yararlannz.
Gemilerde baka hangi ksmlarda
yalama yapldn tespit ediniz.
Makine zabitlerinden kullanlan yalar
ve testleri hakknda bilgi alnz.



UYGULAMA FAALYET

21

LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

1. Basnl yalama sisteminde ya pompas hareketini genellikle hangi elemandan alr?
A) Karter B) Filtre C) Kam mili D) Krank mili E) Yakt pompas

2. 2. Gemi dizel makinesi yalama yann scakl, yangn tehlikesini nlemek
amacyla separatre girite ka C'nin zerine karlmamaldr?
A) 20 C B) 30 C C) 40 C D) 52 C E) 82 C

3. 3. Dizel makinelerinde yalanmas gereken srtnme yzeyleri hangi maddelerde
verilmitir?
I- Piston ve silindirler
II-Krankaft ve palamar yataklar
III-Krankpin ve yataklar
IV-Trboblover
A)I-II B) II-III-IV C) I-II-III D) I-II-III-IV E) II-III



DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.



LME VE DEERLENDRME

22

RENME FAALYET2




Bu renme faaliyeti ile gemi dizel yalama devresi bileenlerini tanyarak iletim ve
bakmn yapabileceksiniz.




Tersanelerde ve limanlarda bulunan gemilerdeki kataloglardan ve brorlerden
nternetten, niversite ktphanelerinden aratrma yaparak bilgi edininiz.
Edindiiniz bilgileri rapor hline dntrp grubunuza sunum yaparak
paylanz.

2. YALAMA DEVRES BLEENLER

2.1. Yalama Ya Tank

Makinenin trl ksmlarndan alt kartere dreyn edilen kullanlm ya streynerlerden
yer ekimi ile geerek samp tanka verilir. Dreynlerin pompa alcsndan uzakta bulunmasna
dikkat edilmelidir. Pistonlar soutulan makinelerde dn borusu ya scakl kontrol
edilmeli sonra yalama ya kartere dklmeden nce bir kontrol penceresinden
geirilmelidir. Samp tank, bir dablbotum tank olarak dizayn edilmitir ancak kaaklardan
gelecek kirlenmeye kar koferdam ile korunmaldr. Bu tanklar bir tant borusu, seviye
gstergesi vb. ile donatlmlardr. Seviye gstergesi, geminin yalpa ve ba-kndan gelen
dalgalanmay azaltmak iin tanka merkezi durumda yerletirilir.

Samp tanklarn i yzeyleri, youma nedeniyle oluacak paslanmaya engel olmak
iin korozyona dayankl malzeme ile kaplanmaldr. Sistem ayrca alak basn, yksek
scaklk ve alak seviye alarm ile donatlmaldr. Sistem ayrca dreyn tanknda bulunan
yalama yandaki su, amur ve znmez maddeleri gidermek iin bir purifayer ile
donatlmaldr. Bu cihaz, sefer srasnda ve zaman zaman kullanlarak dreyn tanktan ald
ya temizler ve onu tekrar samp tanka verir. Separasyona yardm iin yalama yann bir
hiyterde 70-90
0
C'ye kadar stlmas salanr.

Bir sre kullanldktan sonra yalama ya trl yabanc maddeler rnein anmadan
gelen metal paracklar ve havadaki nemin youmasndan gelen su tarafndan kirletilir.
Kirleticiler arasnda yanmadan gelen organik, inorganik asitler ve yakt da vardr. Kirletici
maddeler nce stlp sonra separatrden geirilerek yalama yandan karlr. Yalama
devresinin ya temizleme blm pompalar, stclar ve separatrden oluur. Bu blm,
yalama yann gvenli bir durumda tutulmas bakmndan nemli rol oynar.

AMA
ARATIRMA
RENME FAALYET2


23

Baz gemilerde kirli ya tank ad da verilen ya temizleme tank makine dairesinin
yksek bir yerine yerletirilmitir. Bu tank, stimli bir stc ve iyi dreyn balantlarna
sahiptir. Makine kapatld zaman yalama ya, temizleme tankna baslr ve orada
scakl ykseltilir. Ya bu durumda ve stlm olarak bir sre temizleme tanknda tutulur.
Yakt dinlendirme tanklarnda olduu gibi burada da amur, su vb. yadan ayrlarak tankn
dibine ker ve dreyn edilerek geminin amur (sla) veya yal su tankna alnr. Bu
ilemden sonra yalama ya separatre verilir. Sonu olarak yalama ya hemen hemen
yenilenmi ya da yeni bir duruma getirilmi olur.

2.2. Yalama Ya Pompas

Yalama sistemlerinde, yalama yan dolatrabilmek amacyla kullanlan pompalar,
yakt sistemlerinde kullanlan pompalardan farkl deildir.

Gemi dizel makinelerinde kullanlan ya pompalar dili trnde yaplmaktadr.
Yksek gl, ar devirli gemi dizel makinelerinde, makineden bamsz veya bir elektrik
motoru tarafndan altrlan merkezka pompalardan da yararlanlr. Kk gl yardmc
makinelerin bir blmnde yalama ya pompas makine tarafndan altrlr.

Yalama ya pompalarnda disar basnc 1,556 bar deerleri arasnda deiir.
Yatak yk nedeniyle oluan zgl basn, pompa disar basncndan daima daha yksek
olduundan pompa basncnn grevi sadece yalama yan devre bileenlerinde
dolatrmaktr.

Yalama ya pompalarnn kapasiteleri silindir says ve silindir aplarna gre
deiir. Gc 2 bin beygirgcnn zerinde olan gemi dizel makinelerinde ya pompasnn
kapasitesi 10-320 m /saat deerleri arasnda deimektedir.

Ya pompas, ya karterden emerek belirli basn altnda ya filtresine ve ana ya
kanallarna basar. Makinalarda dili tip, paletli tip, rotorlu tip olmak zere eit ya
pompas bulunur.

2.2.1. Dili Tip Ya Pompas

Pompa iinde birbiriyle kavram iki dili bulunur. Dililerden birisi dndren dieri
dnen dilidir. Dndren dili hareketini baz makinelerde kam milinden, baz makinelerde
krank milinden alr. Dililer dndnde giri kanalndan gelen ve di boluklarna dolan
ya k kanalna tanr. Tanan yan miktar dililerin dnme hzna ve ya kalnlna
baldr.


24


ekil 2.1: Dili tip yalama ya pompasnn almas
Makine ya souk iken veya makina devri ykseldike dililerin tad ya,
gereinden ok fazla olur. Ya basncnn belirli bir deerden daha fazla ykselmesini
nlemek iin k kanalna ya basn ayar supab konur.

Basn ayar supab, pompa gvdesinde veya ana ya kanal zerinde olabilir. Pompa
ya k basnc, basn ayar supap yaynn basncn yenecek kadar ykseldiinde supab
aarak geri dn yapar.

ekil 2.2: Basn ayar subabnn (emniyet valfi ) alma ekli

25


Resim 2.1: Dili tip yalama ya pompas

Resim 2.2: Dili tip yalama ya pompas tahrik ekilleri

Resim 2.3: ten dili pompa

26

2.2.2. Paletli Tip Ya Pompas

Paletli ya pompasnda dili yerine paletler kullanlr. Paletler, pompa gvdesi iinde
eksenden kak olarak dnen palet balndaki yuvalarna taklr. Yuva iindeki palet
yaylar, paletleri devaml olarak gvde yzeyi ile temas hlinde tutar. Palet bal pompa
miline baldr. Mil dndnde paletler, giri kanal nnde byyen ve k kanal
nnde sfra kadar klen bir hacim meydana getirir. Yan tand hacmin sfra
dmesiyle ya, ana ya kanalna baslr.

ekil 2.3: Paletli tip ya pompas (iki paletli ve ok paletli)
2.2.3. Rotorlu Tip Ya Pompas

Rotorlu tip ya pompasnda i rotor, rotor yuvasnda pompa mili dndnde i rotor
ile alan d rotor, ya giri kanalnda byyen ve ya k kanalnda sfra kadar klen
deiken bir hacim meydana getirir. Giri kanalnda byk hacme alnan ya, k kanalnda
hacmin sfra dmesiyle ana ya kanallarna baslr.

ekil 2.4: Rotorlu tip ya pompas almas
Yalama ya pompalarnda discharge basnc 1,55-6 bar deeri arasnda deiir.
Yatak yk nedeniyle oluan zgl basn, pompa discharge basncndan daima daha yksek
olduundan pompa basncnn grevi sadece yalama yan devre bileenlerinde
dolatrmaktr.

Yalama ya pompalarnn kapasiteleri silindir says ve silindir aplarna gre
deikenlik gsterir.


27

2.2.4. IMO Tipi Ya Pompas

Gnmzde yksek gl gemi dizel makineleri ve kara tesislerinde vida biimindeki
pompalarda yaygn bir biimde kullanlmaktadr. malat firma tarafndan De Laval-IMO'
pump ad verilen bu pompa tane sonsuz vida grnmndeki dililerden meydana
gelmitir. Ortadaki vidann aft bir elektrik motoru tarafndan dndrldnde bu devir
hareketi st ve alttaki vidalara aktarlr ve sonsuz vidalar afta zt ynde dner.

Resim 2.3: IMO Pompas Dilileri
Bu arada vida dileri ile keys arasnda kalan hacimler tarafndan ya istenilen basnta
istenilen yere baslr. Kapasiteleri 7500 litre/dk. ve basnlar 200 bara kadar yapabilen IMO
pompalar, yalama ya transferinde deil kazan brnerlerine yakt salamada circulation
(dolam) salamak iin veya fuel oilin transferinde yaygn bir biimde kullanlr.

Tm devir hareketli pompalar, yeterli pompa verimini salayabilmek iin ok kk
klerensli yaplr ve bunlarn i yzeyleri pompalanan sv ile yalanr. Akkanla birlikte
pompaya gelebilecek kir, toz, kum vs. yabanc maddelerin yala birlikte pompaya girmesine,
verimini drebilecek bir klerens bozukluuna engel olmak ok nemlidir.

Bu nedenle her pompann alc tarafna bir filtre veya streyner yerletirilmeli ve bunlar
zaman zaman denetlenmeli ve yenilenmelidir.

2.3. Ya Filtreleri veya Streyner

Dizel makinelerinde verimli bir yalama iin iki nemli etken rol oynar. Bunlardan
birincisi srtnme yzeylerine yeterli ya vermek, ikincisi temiz veya yabanc
maddelerinden arndrlm ya kullanmaktr. Makinenin operasyonu srasnda yalama ya
srekli olarak kirletildiinden zaman zaman temizlenmesi ve yabanc maddelerinin
giderilmesi gerekir.

28


ekil 2.5: Filtrede yan temizlenmesi
Yalama yalarn temizlemek zere yaygn olarak kullanlan cihazlara, yakt
sistemlerinde de belirtildii gibi "filtre" veya "streyner" ad verilir. Bunlar yalama ya
iindeki yabanc maddeleri zellikle karbon artklarn tutar. Dizel makinelerinde ok ince
gzenekli ve 0,120,15 mm llerinde yabanc maddeleri tutmak zere ok sayda streyner
kullanlabilir.

Yakt devreleri blmnden beri yakt ve yalama yalarnn temizlenmesinde
kullanlan cihazlar iin filtre ve streyner szc yaygn bir biimde kullanld ancak filtre
ile streyner arasnda belirgin bir fark olup olmadndan sz edilmedi. Filtre ile streyneri
birbirinden kesin snrlarla ayracak bir tanmlama da doru deildir. Yakt ve yalama ya
iindeki olduka byk kat partiklleri tutan ve ok kk paracklar ile kolloidal
maddelerin geiine engel olmayan cihazlara "streyner" ve ok kk paracklar ile
kolloidal maddeleri tutarak yalarn rengini etkileyen ve deitiren cihazlara ise "filtre"
adlar verilmektedir. Genel olarak filtrelerin nnde bir streyner bulunur.

Bylelikle yalama ya iindeki nispeten byk kat yabanc maddeler tutulur ve
filtre elemannn zarar grmemesi amalanr.

Gemi dizel tesislerinde yaygn olarak metal kenarl, perdeli kumal ve sellloz
trndeki filtrelerden yararlanlr.


ekil 2.6: Tkal bir filtrede yan baypas supabndan tahliye edilmesi

29

2.3.1. Filtre ve Eleman

ekil 2.14'te yalama devrelerinde kullanlan olduka kk llerdeki bir ya
filtresi grlmektedir. Ya, filtre kabna bazen st ou zaman alt tarafna yakn verilir ve
ok saydaki dairesel deliklerden geerek filtre elemannn silindirik yzeyine gelir. Filtre
eleman metal bir flana oturmaktadr. Dtaki deliklerden filtre elemanna gelen ya, kk
deliklerden ii bo pndla girer ve onun altndan disar edilir.

ekil 2.7: Kk boyutlarda bir yalama ya filtresi
Filtre eleman skca paketlenmi, ok kk gzenekli pamuk veya sellozdan
meydana getirilmitir. Bylece ok kk rnein 0,0254 mm llerindeki yabanc
maddeler tutulur. Bu tr filtreler genel olarak baypas devreleri zerine yerletirilir ve
merkezdeki kk deliklerin de yardmyla bol miktardaki amur ve yabanc maddeyi
yadan ayrr.

Filtre elemannn ii, yadan szlen amur ve yabanc maddelerle dolduu zaman,
yan viskozitesi ykselir ve kirlenme balar. Bu, filtre elemannn yenilenmesi ve
deitirilmesi zamannn geldiini gsterir. Deitirme ii filtrenin st kapa alarak
yaplr. Bu tr filtreler, genel olarak 205 mm yksekliinde ve 115 mm apnda
yaplmaktadr.

2.3.1.1. Basn Filtreleri

Alc veya giri tarafnda, yalama pompas yardmyla atmosfer st bir basn
oluturulan filtrelere "basn filtresi" denir. ekil 2.8de filtre eleman kuma veya havlu olan
byle bir ya filtresi grlmektedir. Filtre eleman, drt kuma torba ve bunlarn arasna
yerletirilmi esnek metal ayrclardan olumu ve tm silindir biiminde bir form verilerek
filtre kab iine sokulmutur. Ya filtrenin altndan, tam merkezden basnla verilir, oklarla
gsterilen yollardan geer ve sonra tekrar alt taraftan disar edilir. Yay yk ile alan bir
basn giderme valfi (rilif valf), filtre yabanc maddeler ile tmyle dolup tkandnda yan
bir blmn baypas eder (ekil 2.6). Bu durumda filtre torbalar yerlerinden kolaylkla
karlr, lamba petrolnde ykanr ve tekrar yerine balanarak kullanlabilir.

30


ekil 2.8: Dizel makinelerinde kullanlan bir basn filtresi
Filtre elemanlar veya torbalarnn yapmlarnda yn, pamuk veya ketenden
yararlanlr. Keten ya da pamuk elemanlar viskoz yalarla bile ok iyi bir filtre verimi
salamaktadrlar. Filtre eleman yzeyi 0,186-1,95 m olup yan viskozitesi 182 SSU
olduunda filtre kapasitesi 4-45 litre/dakika deerleri arasnda deimektedir.

Dizel makinelerinin yalama sistemlerinde;
Metal kenarl, Sktrlm ktl veya sellloz tipli,
Perdeli, Sellloz ve toprakl,
Kumal, Rafineri tr filtrelerden yararlanlr.
Toprakl,

Metal kenarl filtre
Yalama devrelerinde kullanlan bu tr filtreler, yakt devrelerinde kullanlanlara
benzer. Aralarndaki temel fark, yalama ya iin kullanlan streyner syrcsnn daha kaln
ve filtre llerinin daha byk olmasdr. Dizel makinelerinin yalama devrelerinde
dolatrlmakta olan ya miktar, silindirlerde yaklan yakt miktarndan yaklak olarak 80
1000 misli daha fazladr. Bu oran, yan tm streynerden geirilecekse nemle gz nnde
bulundurulmaktr. Bu bakmdan streyner elemanlar birden fazla sayda ve byk apl
olarak yaplmal, streyner kab iine yerletirilmelidir. Filtrelerin i paralar, iletmedeki
zellik gz nnde bulundurularak yumuak elik, bronz veya monel metalden yaplr.

Kt filtre
Kat filtreler metal kenarl streynerler gibi yaplr. Ancak metal diler yerine kt
disk ve syrc baklar yerletirilmitir. Ticari adlar "klarifayer" olan bu tr filtreler
yalama yalarnn temizlenmesinde ok iyi sonular vermektedir. Ancak lleri metal
streynerlere gre ok daha byktr. Ayrca streyner disk ve syrclar kirlendii zaman
yenileri ile deitirilmeleri gerekir ki bu iletme giderleri bakmndan bir sakncadr.


31

Manyetik filtreler
Yalama ya iindeki metal partikllerini tutmak zere kullanlan filtrelere "manyetik
filtre" ad verilir. Bu amala mknatslanm metal perdeler bir geit oluturacak ekilde filtre
kab ieresine yerletirilmitir. Perdeler 3 mm boyutunda ve gen eklinde deliklere sahiptir
ve ya bu deliklerden geirilir. Yan iindeki demir kkenli herhangi bir metal partikl,
mknatslanm perdeler tarafndan tutulur.

Manyetik filtreler, herhangi bir streyner veya filtreden rahata geen 0,001 mm
apndaki ok kk metal partiklleri bile tutabilir. Manyetik filtrelerin elemanlar ya sabit
mknatsl veya 110-220 voltluk bir akmla beslenen trden yaplmaktadr.

2.3.1.2. Gravite Temizleme

Yeterli zaman bulunduunda yalama ya, iindeki yabanc maddelerin cins ve zgl
arlklarna bal olarak dinlendirilir. Ayrca yan viskozitesini azaltmak ve yabanc
maddeleri kolayca ktrmek iin yan stlmas gerekir. Byle yalama yalarn kaba
yabanc maddelerinden ayrmak iin nce kuma torbal filtrelerden geirmek gerekir.
Grevin iyi yaplabilmesi bakmndan kuma torbalar belirli zamanlarda temizlenmelidir.

Kirli ya, szge maddesi kil olan bir filtreden geirmekle ok iyi bir temizleme
yapmak mmkndr. Kil katman tm kurum ve karbon paracklarn tuttuktan baka, yan
orijinal rengini almasn da salar. Byle bir sistem bir filtre tank, bir elektrikli stc ve
temiz ya tankndan oluur. ok iyi bir filtrasyon ve temiz ya vermesine ramen bu
sistemde olaylar ok ar cereyan eder. Kil tabakasnn zaman zaman yenilenmesi nedeniyle
filtreleme giderleri de artar. Ayrca yalama yann % 20'si kil katmanndan geemez ve
bylelikle kayplar oalr. Bu nedenle killi filtrelerin gemi dizel makinelerinde kullanlmas
son derece sakncaldr.

Yalama ya stlr ve sonra kimyasal maddelerle ilem grrse olduka iyi bir
temizleme elde etmek mmkn olur. Kimyasal madde olarak ou zaman potasyum
hidroksit bazen oakit (Oakite) kullanlr. Bu sistemin en byk sakncas, srekli olarak scak
suya gereksinme gstermesi ve dinlendirme tanknn temizlenmesi ok pis bir i olduundan
iletmeciler tarafndan sevilmemesidir.

2.3.1.3. Filtreleme Scakl

Filtrelerin verimli bir temizleme yapabilmesi iin temizlenecek yan belli bir
scaklkta olmas gerekir. Bu nedenle ideal olarak temizlenecek yan viskozitesi 120 SSU'yu
gememelidir. Bu viskozite deerini elde edebilmek bakmnda trl yalar iin yaklak
scaklk; SAE 20 iin 74
o
C, SAE 30 iin 80
o
C ve SAE 40 iin 85
o
C dolaylarndadr. Birok
makinede krankkeys scakl yeterince yksektir. Bu nedenle yalama ya soutucudan
geirilmeden nce filtrelere verilmek zorundadr.

Gemi ana makinelerinin pek ounda olduu gibi kuru karterli makinelerde samp
tankn scakl, ngrlen filtreleme scaklnn altndadr.


32

Bu durum, filtrelerin yalama devresine uygun bir ekilde yerletirilmeleriyle ve
yalama ya samp tankta bir miktar stlarak dzeltilebilir. Samp veya dreyn tanklarna
stimli stclarn yerletirilmesinin nedenlerinden biri de budur.

2.3.1.4. Filtrelerin Yeri

Filtreler, egzoz manifoldlara komu yerler dnda mmkn olabilen en scak yerlere
yerletirilmelidir. Filtreyi makineye birletiren borularn karmamas, zellikle kzgn egzoz
borusu veya devresi zerine yan damlamamas gerekir. Filtrelerin ya hemen makineye
dreyn edebilecek yerlere de konulmamalar gerekir. Filtrelerin elemanlarn kolayca
temizlemek, yerinden karmak ve deitirebilmek asndan da uygun yerlere donatlmalar
gerekir.

2.4. Yalama Ya Soutucusu

2.4.1. Yalama Ya Soutucular

Dizel makinelerinde dolatrlan yalama ya yataklardan, ya ile soutulan
pistonlardan ve yanma odasndan silindir duvarlarndaki ya filmine aktarlan sy alr ve
kartere dklr. Bu snn trl yntemlerle yalama ya zerinden alnarak scakln 80
0
C
veya ngrlen scakln altnda tutulmas gerekir nk yksek scaklklarda yalama ya
hzl bir biimde oksitlenir. Baz makinelerde ya zerindeki snn karterde radyasyon ve
makinenin su ile soutulan blmlerine dokunarak kondksiyon yolu ile alnmasna ramen
scakln yeterince drlmesi mmkn olmaz. Byle makinelerde ya soutucusu veya
ya kulerine gerek vardr. Kk gl, yksek devirli dizel makinelerinin bir blmnde
soutucu yoktur. Pistonlar ya ile soutulan yksek gl dizel makinelerinde ya
sourucusu kullanlmas kanlmazdr.

Resim 2.4: Yalama ya soutucusu detay resmi

33


Resim 2.5: Yalama ya soutucusu
Gemi dizel makinelerinde yan, heder veya ya galerisine giri scakl 50 C'yi
gememelidir. Karteri terkeden yalama yalarnn scaklklar ise normal iletmelerde 70
C'nin zerinde olmamaldr. Bylece makineden alnan s miktar, yalama ya
scaklnn 20 C kadar artmasna neden olur. Scaklk artna neden olan snn bir blm
ise yalama ya soutucusu tarafndan giderilmelidir.

Dizel makinelerinde kullanlmakta olan ya soutucular borulu, radyatrl, levha
veya pleyt tr olmak zere balca ana gruba ayrlr. Bunlardan levhal ve radyatrl
soutucular daha ok yksek devirli, kk gl makinelerde kullanldklarndan burada
sadece borulu soutucudan ve plaka trnden sz edilecektir.

2.4.1.1. Borulu Is Deitiriciler

Borulu soutucular, dizel makinelerinin silindir ceketlerinde dolatrlan suyu
soutmak zere kullanlan kulerlere ok benzer fakat onlardan ok daha byk llerde
yaplr. ekil 2.9da borulu veya srfeys soutucu grlmektedir.

almas srasnda makinede snan yalama ya, soldaki 7 numaral flenten kulere
verilir. Borular etrafnda ve bafillar arasndan akan ve bu arada borularn iindeki deniz suyu
tarafndan zerindeki snn bir blm alnan ya, sadaki flenten (7) kuler dna kar.
Bafillarn grevi; yalama yann tm boru yzeylerine dokunmasn, yksek s transferi
salamasn hem de soutucu borularn tanmasn salamaktr.

34


ekil 2.9: Borulu veya srfeys yalama ya kuleri
1- Kuler kapaklar 4- Boru aynalar 7- Ya giri ve k flanlar
2- Soutucu kuler zarf 5- Bafil veya gei perdeleri 8- Deniz suyu girii
3- inko koruyucudan 6- Soutma borular 9- Deniz suyu k

Kuler zarf ve kapaklar dkme demirden ve soutma suyu borular ise s geirgenlii
yksek metal veya alamlardan yaplmtr. Bu nedenle deniz suyu bulunan hacimlerde "pil
oluumu" veya "galvanik akn" olay meydana gelir. Pil oluumunun zararl etkilerine engel
olmak ve galvanik korozyon sonucu oluacak anmay nlemek iin kuler kapaklarnn i
yzeylerine inko koruyucular (3) yerletirilir. inko elektrotlar olduka hzl bir biimde
anr.

Bu bakmdan kldkleri zaman deitirilmeleri veya 3-6 aylk sreler iinde
yenilenmeleri gerekir.

Yalama ya kulerleri, ou zaman borularn iinden ya, dndan ise soutucu su
geecek ekilde dizayn edilir. Bu tr kulerlerde inko koruyucular kuler zarfnn i
blmlerine donatlr.

Baz soutucularda yalama yann kulere giri hederi ok sayda dairesel deliklerle
donatlmtr. Bylece yan, borularn d yzeylerine iyi bir ekilde yaylmas salanr.
Byle soutucularda k hederleri de giri hederlerinde olduu gibi dairesel deliklerle
donatlmtr.

35


Resim 2.6: Borulu veya srfeys yalama ya kuleri

ekil 2.10: Dizel motorlarnda kullanlan borulu bir yalama ya soutucusu
Pervaneye hareket veren dizel makinelerinde kulerler hem su hem de ya tarafnda
olmak zere birer baypas devresi ile donatmlardr. Baypas devreleri zellikle souk
iklimlerde manevralar srasnda kullanlr.

2.4.1.2. Plaka Tipli Is Deitiriciler

Yeni gemilerde kullanlan plaka tipli s deitiriciler dikdrtgen biime ondleli
titanyumdan yaplm plakalardan olumutur. Her plaka arasnda sentetik lastiklerden
yaplma eliptik ekillerden olumu contalar vardr. Malzemesi neopren- viton veya buna
tabir edilir. Her iki bata elikten mild steel balklar vardr. Bunlarn plaka kalnlklar
adetine gre deiir 3 ile 6 cm kadar kar. Gayt zerinde gidip gelebilen bask plakasnn
plaka malzemeleri cupro nickel- paslanmaz elik veya ok kullanlan titanyumdan yaplr.
Delikler ve contalarn ayarlar sayesinde tek sayl plakalardan ya giderse ift sayl
plakalardan su gidebilme imkn vardr ve temizlikleri ok kolaydr.

36


Resim 2.7: Plakal tip ya soutucusu ve makine zerindeki yeri
2.4.2. Ya Kulerlerinin Yeri

Yalama devresinin trne bal olarak kulerler, ya filtrelerinden sonraya
yerletirmelidir. Bylelikle filtrelerin viskozitesi dk ve scak ya ile beslenmeleri
salanr. Bu durum, filtre veriminin ykselmesine ve sistemde basn dmnn azalmasna
neden olur.

2.4.3. Ya Soutucularnn Temizlenmesi

Soutucularn ya blgeleri belirli zaman aralklarnda temizlenmelidir. Soutucularn
temizlenmeleri gerei, yan giri ve klar arasndaki scaklk fark ile kendini gsterir.
Deneyler, iindeki karbonlam ya bulunan soutucunun temizlenmesinde byk zorluklar
olduunu gstermitir nk karbonu temizleyecek bir zc bulunmamaktadr. Ancak
iinde ksmen katlam ya bulunan soutucularn temizlenmesinde bir sorun sz konusu
deildir.

Soutucularn temizlenmesinde kullanlan pek ok ticari kimyasal bileik vardr.
Temizlenecek soutucularn iinde bulunan ya boaltlr sonra ya soutucusu temizleyici
sv ile doldurulur. Temizleme svs soutucuda en az 3-4 saat tutulur ve sonra kirlenen
temizleme svs soutucu dna boaltlr. Eer ya soutucusu ok kirli ise temizleme
ilemi birka kez tekrarlanmaldr.

Dizel motorlarnda uzun bir sre kullanlan yalama yalarnn renkleri koyular ve
yalar kirlenir. Renginin koyulamas yan yapsna giren kolloidal grafit veya karbon
nedeniyledir.



37

2.5. Yalama Istcs (Oil Heater)

ok souk mevsimlerde makinenin rahat ya da kolay altrlabilmesi ve ilk hareket
kolayl bakmndan yalama ya scakl ok nemlidir. Ya scakl normal deerinden
ok dk ise yan scaklnn ykseltilmesi ve dolaysyla viskozitesinin azaltlmas
gerekir.

Resim 2.8: Yalama ya stclar ve alma ekli
Bunu salamak bakmndan ou zaman samp tanklara elektrikli veya buharl stclar
yerletirilir.

Yksek gl gemi dizel tesislerinde egzoz gaz kazanlarndan faydalanld
bilinmektedir. Bu kazanlarda retilen dk basnl buhar, elektrik retiminden baka samp
tanklardaki stclarda da kullanlr. Yalama yalarnn merkezka kuvvetle temizlenmesi
srasnda da scak su ile ilem yaplmas veya stlmalar gerekir.

Dizel motorlarna giren yalama yann scakl 45-50 derece, disar edilen ya ise
70 dereceyi gememelidir.

2.6. Yalama Ya Toplaycs (Kolektr)

Herhangi bir makinenin baarl bir biimde altrlmas onun hareketli ve hareketsiz
paralar arasnda oluturulan ve metal metale dokunmay nleyen ya filmine baldr.
Gemi makinelerinde makine paralarnn ou hareketlidir. Bu yzden devaml olarak
srtnme durumundadr. Srtnme; iki parann birbirine temas etmesi, anmas ve
lakalamas demektir. Ayn zamanda paralar zelliini kaybeder. Srtnmenin en aza
indirilmesi iin makine paralar yalanarak aralarnda bir ya tabakas oluturulur. Bu
yalama ise borular yardmyla salanr.

Yalanmas gereken her yere borular uzanr. Borularn bal olduu ana bir boru
vardr. Bu boruya kollektr denir. Kollektrler datma ilemi yapar, borunun iinden geen
ya zerinde bulunan klcal borular yardmyla yalama isteyen her yere ya iletimi yapar.



38

2.7. Yalama Ya Devredeki Basn ve Scaklk Gstergeleri

2.7.1. Scaklk lm

Dizel makinelerinin eitli blmlerine yalama ve soutma amacyla girip kan ya
scaklklarnn ciddi bir biimde denetlenmesi gerekir. Makineye giren yalama yann
scakl 50
0
C'den yksek olmamal, k ise 70 C'yi gememelidir. Makinenin yk
normal deerini gemedii hlde yalama ya scakl ykselmeye balarsa yalama
sistemindeki ya miktarnn azald veya baz yataklar ve silindirlerde ar srtnmenin,
anmann balad ya da olutuu anlalmaldr.

Bu gibi durumlarda sebep aratrlmal, sebep bulunup giderilemiyorsa makine onarm
iin derhl stop edilmelidir.

Yalama devrelerinde ya scaklklarnn lmlerinde bilinen cval termometreler,
Burdon (Bourdon) geyileri veya dier cihazlarla birlikte makine santralna yerletirilen
termokapl ya da payrometrelerden yararlanlr. Payrometreler kullanl olmakla birlikte,
uzun kurun kablolar nedeniyle sakncaldr. Bu kablolarda oluabilecek bir arza hatal
scaklk deerlerine neden olmaktadr. Termokapl veya payrometreler birbirine bal ve
potansiyeli farkl iki metal ile bunlar bir milivoltmetreye balayan bir kurun kablodan
olumaktadr. Milivoltmetrenin blntleri scakl Fahrenhayt veya Selsiys derece
trnden belirtmek zere dzenlenmitir.

Yalama ya scakl st snr olan 70
o
C'ye eritii zaman, termometredeki cva
stunu bir mikrosvici kapayarak krmz renkli a neden olur. Eer scaklk deeri
ykselmeyi srdrrse 70-72
o
C arasnda ikinci kontak kumanda eden mikrosivici kapatarak
iletmecilerin ses ile uyarlmasn salar.

2.7.2. Gvenlik Cihazlar

Gemi dizel makinelerinin yatak vb. yerlerinde verimli bir yalama salayabilmek iki
nemli etkene baldr. Bunlardan biri makineyi terk eden yan scakl ve dieri ise
yalama hederindeki yan basncdr. Bu etkenlere bal olarak gemi dizel makinelerini
korumak zere dizayn edilen gvenlik cihazlar, alarmlar ve makineyi otomatik olarak stop
ettiren cihazlar olmak zere iki ana gruba ayrlr.

2.7.3. Alarm Cihazlar

Yalama devrelerinde kullanlan alarmlar; scaklk derecesi, basn ve ya seviyesine
gre alr. Elektrikli olan bu cihazlarn alma ilkeleri aada verilmitir.



39

2.7.4. Basn lm
Dizel motorlarnn yalama devrelerinde yksek veya alak basn alarm
cihazlarndan yararlanlr. Byle bir cihaz ekil 2.11de grlmektedir. Alarm cihaz bir keys
ve bu keys iindeki bir diyaframdan olumaktadr. Diyaframa bal bir kol, yay ve ayar
vidas da bulunmaktadr. Keyse diyaframn alt tarafndaki hacme gelecek ekilde, bir boru ile
yalama devresinden ya verilmekte ve bu boru zerinde de bir basn gstergesi
bulunmaktadr.

ekil 2.11: Yalama ya devresi basn alarm
Cihazn elektrik devresinin denenmesi, diyafram ve svilerin hareketleri, diyafram
kolu kullanlarak gerekletirilir. Alak basn ayar balant valfi kapatp diyaframn
altndaki hacmin dreyn valfi alarak yaplr. Bylece sktrlm olarak yerine yerletirilen
yay, diyafram aaya doru iter. stenilen basn deerinde dreyn valfi kapatr. Basn
gstergesinde de grld gibi ayar edilen basnca inildii zaman, alarm sesli olarak
iletmecileri uyarmaya balar.

Cihaz yksek basnca gre dzenlenmek istendiinde balant valfi kapatlr ve
diyafram altndaki hacim, dreyn valfi ve bir hidrolik pompas yardmyla ya ile doldurulur.
Yalama devresinde yksek basn olduunda diyafram basnl ya tarafndan yukarya
doru kaldrlr, mikrosvi devreyi kapatr ve alarm sesi duyulur.

Yalama devrelerinde ayr bir temiz ya tank kullanldnda tankn grlebilir veya
duyulabilir alarmlarla donatlmas gerekir. Bylelikle ya dzeyinin yksek veya alak
olduu iletmeciler tarafndan anlalr. Genel olarak yeil k yksek seviyeye, krmz k
ise alak seviyeye inildiini gsterir. Elektrik kesilmesine kar bir elektrikli siren ile
iletmecilerin uyarlmas da gerekir.




40

UYGULAMA FAALYET
Gemi dizel yalama devresi bileenlerini tanyp iletim ve bakmn yapnz.

lem Basamaklar neriler
Ana makine ve dizel jeneratrlerin
yalama yan depoladklar sistemleri
aralarndaki farklar tespit ediniz.
Yalama sistemi devre emalarn
inceleyiniz.
Ana makine ve dizel jeneratrlerin
kataloglarn inceleyiniz.
Bir makine zabitinden yararlanarak
tanklar hakknda bilgi edininiz.
Dizel jeneratrn yan boaltnz.
Yalama sistemi devre emalarn
inceleyiniz.
Karteri ve ya filtresini sknz.
Motor yan boaltrken aracn karter
altna temiz bir kap koyunuz.
Ya tapasn amadan nce motor
yann soumasn bekleyiniz. Yan
rahat boalmas iin motor st
kapandaki ya doldurma kapan
anz ve tapay uygun anahtar ile
anz.
Ya filtresini ya skme aparat ile
sknz.
Karter cvatalarn uygun anahtarla
sknz.
Karteri temizleyiniz.
Karterin arlna gre bir kaldrma
aracndan yararlanarak yerinden alnz.
gvenlii kurallarna uyunuz.
Ya pompasn sknz. Arzasn tespit
ediniz. Tamirini yapnz.
Kumanda panelinden yedek ya
pompasn devreye alnz.
Katalogdan ya pompasnn yerini tespit
ediniz.
Tavsiye edilen ilem srasna gre
uygun alet ve takmlarla sknz.
Tespit edilen arzaya gre para
onarmn veya deiimini yaparak ilem
srasna uygun ekilde yerine taknz.
Filtreyi temizleyiniz.
Dubleks filtreyi kumanda ederek ya
geiini dier filtreye veriniz.
Filtrenin zelliine gre ya deitiriniz
ya da uygun temizleme svs kullanarak
temizleyiniz.

UYGULAMA FAALYET

41

Ya soutucularnn temizleyiniz.
Soutucularn iinde bulunan ya
boaltnz.
Ya soutucusunu temizleyici sv ile
doldurunuz.
Temizleme svsn soutucuda en az 3-
4 saat tutunuz ve kirlenen temizleme
svsn soutucu dna boaltnz.
Eer ya soutucusu ok kirli ise
temizleme ilemini birka kez
tekrarlaynz.
Ya basnlarn lnz.
Ya pompasn altrarak zerinde
bulunan manometreden basnlarn
tespit ediniz ve katalog deeri ile
karlatrnz.
Makine simlatrnde ana makineyi
altrnz, kumanda odasnda her bir
silindirin ya basnlarn tespit ediniz
ve makine dairesi jurnaline kaydediniz.




42

LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

1. Gemi makinelerinde hangi tip ya pompas bulunmaz?
A) Dili tip
B) Paletli tip
C) Rotorlu tip
D) Diyaframl tip
E) Sonsuz vida tipi

2. Yalama ya scakl ok souk mevsimlerde normal s deerinin altna derse
scakl ykseltmek ve viskozitenin azalmas iin aadakilerden hangisi (oil heater)
kullanlr.
A) Ya pompas
B) Ya soutucusu
C) Viskozite drc
D) Ya stcs
E) Filtre

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen
bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.

3. ( ) IMO tipi pompalar ya transferinde deil kazan brnerlerine yakt salamada veya
fuel oil transferinde kullanlr.

4. ( ) Yakt ve yalama ya iindeki byk kat partiklleri tutan cihazlara streyner,
ok kk paracklar tutan cihazlara ise filtre denir.

5. ( ) Gemi dizel makinelerinde yan heder veya ya galerisine giri scakl 70
dereceyi gememeli, karteri terkeden yalama ya scakl ise 90 derece zerinde
olmamaldr.



DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.



LME VE DEERLENDRME

43

RENME FAALYET3




Bu renme faaliyeti ile yalama ya separatrleri bileenlerini tanyarak iletim ve
bakmn yapabileceksiniz.




Tersanelerde ve limanlarda bulunan gemilerdeki kataloglardan ve brorlerden,
nternetten, niversite ktphanelerinden aratrma yaparak bilgi edininiz.
Edindiiniz bilgileri rapor hline dntrp grubunuza sunum yaparak
paylanz.

3. YALAMA YAI SEPARATRLER

Yalarn separatrden temizlenmesi yaktlardan ok daha nemlidir. Eer yalama
yanda msaade edilenden daha fazla karbon veya asitlemeye ynelmi bir durum varsa bu
yalama ya ile alan ana makine ve yarmdmc dizellerde krank aft ve yatak
problemlerine yol aabilir. Bu yalama ya ham petrolden elde edilir. Bu yalarn iine
detergent kimyasal katk maddeleri kartrlr. Bu maddeler yan iinde erimi olarak
bulunur.

Detergent katk maddesinin nemi
Ana makine silindirlerindeki kt yanmadan dolay meydana gelen karbonlam
maddeler piston rotlar vastas ile kartere der, yalama yana karr. Bu karbonlar
yataklarda, krank aftn pinine ve yalanan dier blgelere zarar verir. Ya zamanla
havann oksijeni ile oksitleir ve yada amurlama balar. Detergent, yan amurlamasna
mani olur. Devaml alan yadaki karbonlar ve amuru temizler.

Resim 3.1: Yalama ya separatr
AMA
ARATIRMA
RENME FAALYET3

44

Yan kirlenmesinde en nemli yabanc madde, metal paracklardr nk bu
paracklar srtnme yzeylerinin, zellikle yataklarn ve elik borularn anmasna neden
olmaktadr. Ayrca metal paracklar katalizr gibi etkiledikleri iin yan oksitlenmesine ve
katran tr maddelerin ortaya kmasna neden olur.

ekil 3.2: Yalama ya separatr taslar

ekil 3.3: Yalama ya separatr almas

45

Kk gl makinelerde yalama ya iindeki partiklleri tutabilmek iin biri
pompadan nce ve dieri sonra olmak zere iki streyner kullanlr. Pompann emme
tarafndaki streyner olduka byk llerdeki metal paracklarn i yzeylerde ar
anmalar meydana getirmesine engel olmak iin kullanlr. Disar tarafndaki streyner ise
daha kk metal partikllerinin yalama devresine gitmemesi iindir.

Yalama yann baypas usul ile devaml separesi
Ana makine alyorken veya limanda, yalama ya separatr sump tankndan
separatr kendi dili pompas ile sump tankndan ya eker. Bir stcdan geirdikten sonra
70/80 derecede separatre verir. Temizlenen ya tekrar sump tankna dner. Bu dng yan
kirlilik oranna gre tekrarlanr.

Separatrlerin seri ve paralel balantlar
Seri balama: Purifier olarak alan separatrlerden kan yalar
clarifier separatrne gider ve buradan servis tankna geri dner.

ekil 3.4: Separatrlerin devreye seri balanmas
Paralel balama: Burada iki purifier separatr ayr ayr temizlerken daha
fazla yakt temizler ama seri balamaya gre daha az temizler.

ekil 3.5: Separatrlerin devreye paralel balanmas

46

Separatrler bir geminin en nemli yardmc makinelerinden biridir. Bilindii zere
gemiye alnan ya ve yakt hi bir zaman temiz deildir. Belki dardan bakld zaman
ierisinde bulunan istenmeyen maddeleri tam olarak gremeyiz ama bu, yan ve yaktn
ierisinde artk maddelerin olmad anlamna gelmez. Ar yaktn setling tanknda
dinlendirilmesiyle bir miktar suyun ve atk maddelerin dibe kmesi salanabilir. Ancak
yalama ya iin bunu yapmak mmkn deildir.

Rafineriden kan yalama ya ve yakt geminin akaryakt tanklarna pompalanncaya
kadar birok yerden geer. Zaten ierisinde kalan bir miktar karbon, bu yolculuk srasnda
yanna metal tozlarndan tutun da daha birok gereksiz ve ana makine iin zararl olan
maddeleri de alr.

Bu metal tozlarndan en nemlisi mikron apndaki karbon paracklarndan ana
makineye ait yakt pompas, enjektrler ile dier nemli paralar korumak ve salkl
almalarn salamak amacyla gemilerimizde separatrler kullanlr.

Separatrlerin alma ilkesi ok basittir. Santrifj kuvvetin etkisiyle yan veya
yaktn ierisinde bulunan su ve karbon paracklar younluk farklarna gre farkl yerlere
savrulur. Bu sayede de temiz ya ve yakt elde etmi oluruz. Byk bir farkllk olmad
takdirde tm gemilerde yakt separatr ve bir ya separatr bulunur.

3.1. Ya Separatrlerinin Operasyonu

3.1.1. Separatr Start Etme

Separatre ait sirklasyon pompas giri ve k valfleri alr.
Karter ya seviyesine baklr.
Separatr start dmesine baslarak altrlr. Birka dakika separatrn
devrini almas beklenir.
Devrini alan separatr ancak oklama ileminden sonra seperasyon ilemine
balatlmaldr.
oklama ileminden sonra operasyon suyu ak konumdayken 3 yollu baypas
valfi alarak separatre kirli ya verilmeye balanr.
Bu arada yan daha kolay temizlenebilmesi iin viskozitesinin drlmesi
gerekir. Bu da separatrn heaterine steam alarak yaplr.
Genelde 65-70 derece scakllar uygun scaklklardr. Ayrca bir yandan da
separatrden kan yan basnc ayarlanr (1,5-2 bar).
Vardiya kontrollerinde muhakkak scaklk ve basn deerleri kontrol
edilmelidir. Aksi hlde yalama yamz sludge tankna gidebilir.

3.1.2. Separatr Stop Etme

yollu baypas valfi alarak yan separatre girii kesilir.
Ya basnc sfrlandktan sonra oklama ilemi yaplr.
oklama ileminden sonra separatr sirklasyon pompasnn giri ve k
valfleri kapatlr.
Separatr stop dmesine baslarak stop edilir.


47

3.2. Separatrlerde oklama lemi

oklama ileminde aadaki unsurlara dikkat ediniz.
oklama esnasnda kesinlikle aceleci davranlmamal ve panik yaplmamaldr.
Ampermetre, discharge ksm ve scaklk gstergeleri ile i basn manometresi
srekli gzlenmelidir.
oklama ilemi esnasnda steam kesilmelidir.
oklama ilemi bitmeden separatre kesinlikle kirli ya verilmemelidir.

3.3. Ya Separatrlerinde Sklkla Karlalan Arzalar ve
zmleri

3.3.1. Separatrn Ya Darya Vermesi

Sebebi genelde steam scaklnn dk olmas veya sklp taklmas esnasnda
aslna uygun olarak monte edilmemesidir. Bu gibi durumlarda steam scaklnn
ykseltilmesi ile separatr yeniden start edilmelidir. Olmad takdirde ise separatr
sklerek taklan paralar kontrol edilmelidir. Ayrca o ringlerin yenileriyle deitirilmesi
salanmaldr. Genelde sorun o ringlerden kaynaklanmaktadr.

3.3.2. oklama leminin Gerekletirilememesi

Bu sorunun kayna genelde ok mahallidir. Zamanla tkanan su delikleri suyun
geiine izin vermemektedir. oklama ilemi de suyun gc ile olduu iin separatr bu gibi
durumlarda ok yapamamaktadr. Arzay zmenin tek yolu separatr ok mahalline kadar
skp mahalli iyice temizlemektir. Ayrca separatrde kullanlan suyun da damtk su olmas
veya kimyasal kartrlarak yumuatlmas separatrde bu tip arzalarn meydana gelmesini
nleyecektir.

3.4. Yalama Ya Separatrlerinin Bakm ve Tutumu

Ya separatrlerinin dzgn almas amacyla aadakilerin uygulanmas
gerekmektedir:
Separatre ait instruction book iyice okunmal ve alma saatlerine gre
paralarn bakm yaplmaldr.
Separatrde bulunan o ringler, separatrn her sklp taklmasnda kontrol
edilmelidir.
Devreye alnmadan nce mutlaka karter yann kontrol edilmesi
gerekmektedir.
Seal suyunun bulunduu tanklarn temiz tutulmas salanmaldr.


48

UYGULAMA FAALYET
Yalama ya separatrleri bileenlerini tanyarak iletim ve bakmn yapnz.

lem Basamaklar neriler
Ya pompas basnc dyorsa basn
kontrol supabn ve diler aras klerensi
sentille kontrol ediniz.
Basn kontrol supab ak kalm
olabilir. Yayn kontrol ediniz.
Diler aras klerensin ne kadar olmas
gerektii pompann instruction book
unda yazar. Ne kadar ant olduunu
kontrol ediniz.
Ya pompasnn alc tarafnda bulunan
filtre veya streyner zaman zaman
denetleyiniz.
Temizleyiniz veya deitiriniz.
Filtreleri mmkn olabilen en scak
yerlere yerletiriniz.
Filtreyi makineye birletiren borularn
karmamasna ve zellikle kzgn egzoz
borusu veya devresi zerine yan
damlamamasna dikkat ediniz.
Filtrelerin ya hemen makineye dreyn
edebilecek yerlere de konulmamasna
dikkat ediniz.
Pompann alc veya verici tarafnda
bulunan eleman kuma veya havlu olan
filtreleri dolduu zaman skerek
temizleyiniz.
Torbalar, yerlerinden karnz, lamba
petrolnde ykaynz ve tekrar yerine
balaynz.
Yan viskozitesi ykseldii zaman
filtrenin dolduu anlamna gelir.
Skerek yenileyiniz ve deitiriniz.
Filtrenin tkanmas ya basncn
ykseltir.
Filtre st kapak alarak kolayca
deitirilebilir.
Ya soutucularn ya blgelerini
belirli zaman aralklarnda temizleyiniz.
Soutucularn temizlenmeleri gerei,
yan giri ve klar arasndaki
scaklk fark ile kendini gsterir,
scaklklar kontrol ediniz.
Deneyler, iindeki karbonlam ya
bulunan soutucunun temizlenmesinde
byk zorluklar olduunu gstermitir.
nk karbonu temizleyecek bir zc
bulunmamaktadr. Ancak iinde ksmen
katlam ya bulunan soutucularn
temizlenmesinde bir sorun sz konusu
deildir.
Temizlenecek soutucularn iinde
bulunan ya boaltnz sonra ya
soutucusunu temizleyici sv ile
doldurunuz. Temizleme svsn
soutucuda en az 3-4 saat tutunuz ve
sonra kirlenen temizleme svsn
UYGULAMA FAALYET

49

soutucu dna boaltnz.
Eer ya soutucusu ok kirli ise
temizleme ilemini birka kez
tekrarlaynz.
Ya separatrlerinin dzgn almas
amacyla aadaki ilemleri
uygulaynz.
Separatre ait instruction booku iyice
okuyunuz ve bakm ona gre yapnz.
Separatrn alma saatlerine gre
paralarn bakmn yapnz.
Separatre ait instruction booku iyice
okuyunuz ve bakm ona gre yapnz.
Separatrde bulunan o ringleri
separatrn her sklp taklmasnda
kontrol ediniz.
Separatr devreye alnmadan nce
mutlaka karter yan kontrol ediniz.
Seal suyunun bulunduu tanklarn temiz
tutulmasn salaynz.



KONTROL LSTES

Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr
1. Ya pompas basnc dyorsa basn kontrol supabn ve
diler aras klerensi sentille kontrol ettiniz mi?

2. Ya pompasnn alc tarafnda bulunan filtre veya streyner
denetlediniz mi?

3. Eleman kuma veya havlu olan filtreleri dolduu zaman
skerek lamba yanda temizlediniz mi?

4. Soutucularn ya blgelerini belirli zaman aralklarnda
temizleyiniz.

5. Separatrn alma saatlerine gre paralarn bakmn yaptnz
m?

6. Separatr devreye almadan nce mutlaka karter yan kontrol
ettiniz mi?




DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.




50

LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen
bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.

1. ( ) Yalama ya pompalarnda disar basnc 1,55-6 bar deerleri arasnda deiir.

2. ( ) Yatak yk nedeniyle oluan zgl basn, pompa disar basncndan daima daha
yksek olduundan pompa basncnn grevi sadece yalama yan devre
bileenlerinde dolatrmaktr.

3. ( ) Yalama sistemi ve separatrde kullanlan katk maddelerinden detergent yan
amurlamasna mani olur. Devaml alan yadaki karbonlar ve amuru temizler.

4. ( ) Separasyona yardm iin yalama yann bir hiyterde 70-90
0
C'ye kadar stlmas
salanr.



DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.



LME VE DEERLENDRME

51

MODL DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen
bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.

1. ( ) Bir parann yzeyi ne kadar hassas ilenirse ilensin, ilenen yzeye bir byte
ile bakldnda girinti ve kntlar (przler) grlr

2. ( ) Basnl yalama sisteminde ya pompas krank milinden hareket alarak alr.

3. ( ) Makinelerin almalar srasnda zellikle egzoz kemlerinin trnaklarnn hzl bir
biimde anmasna engel olmak iin ok iyi bir ekilde yalanmas gerekir

4. ( ) Gemi dizel makinelerinde kullanlan trboarjer niteleri, ou kez silindirik
plastik yataklarla tanr.

5. ( ) Pervaneye hareket veren yksek gl, ar devirli dizel makinelerinin
karterlerine ou zaman "kuru karter" ad verilir.

6. ( ) Makinenin trl ksmlarndan alt kartere dreyn edilen kullanlm ya
streynerlerden yer ekimi ile geerek samp tanka verilir.

7. ( ) Yalama yalarn temizlemek zere yaygn olarak kullanlan cihazlara, yakt
sistemlerinde de belirtildii gibi "filtre" veya "streyner" ad verilir.

8. ( ) Clarifier olarak alan separatrlerden kan yalar clarifier separatrne gider ve
buradan servis tankna geri dner.

9. ( ) Separatr stop etmede nce yollu baypas valfi alarak yan separatre girii
kesilir.

10. ( ) Detergent, yan amurlamasna mani olur.



DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.



MODL DEERLENDRME

52

CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI

1 D
2 E
3 C
4 Doru



RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1 D
2 D
3 Doru
4 Doru
5 Yanl



RENME FAALYET-3N CEVAP ANAHTARI

1 Doru
2 Doru
3 Doru
4 Doru



MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1 Doru
2 Yanl
3 Doru
4 Yanl
5 Doru
6 Doru
7 Doru
8 Yanl
9 Doru


CEVAP ANAHTARLARI

53

KAYNAKA
KKAHN Fahrettin, Gemi Makineleri Operasyonu 1
SERFEL Y.Saip ,Malzeme Bilgisi, stanbul, 2006.
KKAHN Fahrettin, Denizcilik Kimyas, stanbul, 2001.
GNERALP Ltfullah, Gemi Makineleri Temel Bilgisi, Yksek Denizcilik
Okulu Mezunlar Cemiyeti Yaynlar No: 2
KAYNAKA