Ar ur Dziok o

Woiciech Ku
?..
uwrczento
gimnosltczne
t'
zopoolegolqce
I tl
oolom
krzya
1r,
a-

Inriylul Wydowniczy CRZZ

Worgzowo
Projekt ol|odli i strony tYtu owej
locek Neugebouel
||u trocie
zbigniew Klotuk
Redoktor
heneusz opiski
Redoktor technicznY
lonino Roszkowsko
Korekto.
Mo|to cichosko
(c)
coevntonr BY INSTYTUT wYDAwNlczv
ciNTRNE] RADY zw|zKw zAwoDowYcH'
WARSZAWA 1977
NSTYIUI WYDAWNICZY CRZZ . WARSZAWA 1977
Wvd, !, Noktdd 5ar51 T 25A eg, Ark wvd 3'3, otk'
'!tu'
3'33lAl
--
odd".;,;;.;*:;e;;i"-
l.ii'plt ,' F"api'""" d dluk! w li'|opod,ir |n7 |'
-
Dlu, ?okoc,ono w !fudni!
|977 r' Popie| d|uk.
'o|'
l. v 70 9'
-.-.
i i,"a. w"tlltnxlll. zd' 59l|7. F.22. cono zt 12.-
o|!|otio tn'r,|u|u wydoqnicrego cRzz
PUBI|KACJ A PowsTAtA PRZY wsPtPMcY
IOWARZYSTWA KRZEWIENIA KUTTURY FIZYCZNEJ
Przedmowo
B|e krzyo stonowiq prowdziwq p|og spolecznq dzi-
siejszych czosw. Dotknici nimi zgloszoiq si do leko.
'zy
prowie wszystkich specjolno ci. Sytuocj pogorszo
fokt, e cierpiqcymi sq w o|brzymiej wikszo ci Iudzie
m odzi, w pe|ni si i wydolno ci fizycznej. Zniechceni
dlugotrwo|ymi doIegliwo ciomi i brokiem poprowy po
tosowonym |eczeniu nierzodko chwytojq si zupe nie
irrocjono|nych sposobw |eczenio z nodziejq uwo|nienio
si od przykrych doleg|iwo ci.
Niebywo y rozwj fizyczny m odziey i okce|erocjo
wzrostu z
jednej
strony, zo z drugiej coroz czstsze wo.
dy postowy
oroz r nie zoorrvonsowone b|e krzy o (cho.
loby ido|egIiwo ci przed wiekomi prowie nieznonej) mu.
szq nosuwo pewne refleksje.
Lud mi z,'si|nym krzy em,' przepe niono jest
colo no.
szo Iiteroturo pikno,
o szczeg|nie powie ci
historyczne
Sienkiewiczo czy Kossok. T9o to Iiteroturo i t9ich w
krzy u przedstowio o
bohoterw. PotrofiIi omo podko.
wy, ukrco bykowi kork itp'
Inoczej dzisioj. CiepIornione nieomoI worunki ycio,
bezruch iwye|iminowonie
z zoj prowie Wszystkich proc
lizycznych doprowodzojq
do tego, e nowet niewielkie
wysilki' u osb zupe nie zdrowych, powodujq po pew-
nym czosie powstonie
b|w krgoslupo. nojcz ciej tzw.
',b|w
krzy o,,'
Skorb postwo
w Po|sce wyp oco pl mi|iordo zlotych
no renty i zosi ki d|o chorych z tym zespolem b|owym'
Wedlug przeprowodzonych
wylicze poIepszenie profi.
l
|oki b|w krzyo moe zooszczdzi spoleczestwu
250 mi|ionw z otych w zokresie rent oroz 2-3 mi|iordy
zloch w zokresie wydotkw no zosi ki chorobowe, |e-
czonie iWyrwnonie strot zwiqzonych z obsencjq w pro-
cy chorych z zespo orni biowyrni krgos upo.
At|os d wigojqcy g|ob ziemski przed siedzibq Po|skich
Toworzystw Lekorskich w Alejoch Ujozdowskich w Wor-
szowie jokby no ironi przypomino o tym problemie, szy.
dzi z u omno ci przechodniw. o toke przypomino o ko.
nioczno ci dzio onio
-
nie tylko Iekorzom, w o cicielom
tej rre by.
Wbrew rozpowszechn ionym pog|qdom b|e krzy o, jok.
ko|wick stonowiq niewqtpliWie tzw.,,chorob cywi||zoc|i,,.
sq u|eczcine, o co wicej mo no skutecznie im zopobie.
9o.
Ksiqkc, t umoczqc z jednej
stiony mechonizm pow.
stotYonio choroby, jednocze nie
uczy sposobw zopo.
bicgonio doleg|iwo ciom w o ciwym trybem ycio i pro.
stymi wiczeniomi. wskozonymi przez lekorzo.
Ws p
(iedy
w Londynie,
w.1954 roku, w czosie doroczncgo
zebronio Krlewskiego
Toworzystwo
o.top.dy".n.oo
J ]
o|o pytonie,
co zrobi,
by liczbo chorych z b|omiltrryro
(okolo
300/6 wszystkich
chorych
ortopedycznych)
ulcolo
zmnieiszeniu'
odpowied
brzmio o:
-
Ni"
'o'i
i.J i.i
propozycji.
Niewie|e istnieje prob|emw
medycznych,
wokl h.
rych ponowoloby
tyle zomieszonio,
niedomwie
i fo|-
szywych pog|qdw'
co w dziedzinie
ostf'ch
b|; k;;,
Tojc..y{
w ponod
9d/6 przypodkw
swe dlo;
"'.|.*
ozen|ch |d wiowych
torcz m idzykrgowych.
Przyczynq
tego jest
niewqtp|iwie
fokt, e zorwno
',v
podl'"'iiki"h
ortopedii, jok
i neuro|ogii'
sprowom
tym po wico
si
z regu|y mo o uwogi i wszelkie opisy, tyczqce
"i.zgl6|i no etio|ogii, potogenezy
tych b|w, jok
i ich |eczenio,
o co wonieisze
zopobiegonio,
troktowone
sq morgine.
sowo |ub w og|e pomiione.
.B|e.krzyo
stonowiq
tok znomiennq
d|o noszych czo.
sw do|egliwo ,
e nosuwo st pytonie,
d|oczego wlo .
nie ten odcinek
norzqdu ruchu okozo si ar" po]i.".
snego. cz owieto
.miejscem
o zmniejszonei
odporno ci.
^|edy
w od|eg ym
okresie o|igoceskim
cz owiek przy-
!rol.
s.too.n io.wo wyprostnq postow
ciolo' zmienily si coi.
xox/icie lunkcje
stotyczne i dynomiczne
krego. upo.
.
rtoces. ten powtorzo
si w rozwoju
osobniczym
cz o.
wrexo od momentu norodzin
do chwili przybronio
onez
dziec o. postowy pionowej'
Klgos up
;";;;;i.*;;
r3ztolt |itery
',C''
z wypuklo ciq
zwrconq
ku
lowi, nie
I
I
I
I
':l
mo chorokterystycznych dlo osobniko dojrzolego krzy-
wizn
-
wygicio ku przodowi w odcinku szyjnym i ld -
wiowym (|ordozo) i ku ty owi w odcinku piersiowym i krzy.
owym (kifozo).
Poniewo w toku ewo|ucji no p'zestrzeni wiekw kr.
gos up zostol noIeycie przygotowony do pe nienio swych
funkcji w momencie przybronio przez cztowieko postowy
wyprostnej, przeto niewydo|no ci funkcjono|nej kros u.
po w czosoch obecnych no|e y upotrywo glwnie w nie.
korzystnych worunkoch jego
rozwoju osobniczego, jokie
stworzo wsplczesno cywilizocjo.
Worunki ycio i procy wsp czesnego czlowieko, zmniej-
szenie ruchu i zwiqzony z tym niedorozwi lub przed-
wczsne zwiotczenie mi ni, otylo , nieznojomo pod-
stowowych prow biornechoniki ciolo etc., nieprowidlowy
tryb ycio oroz niewlo ciwe wykonywonie wicze i proca
fizycznej
-
oto przyczyny przedwczesnego
,,zu ywonio.'
torcz midzykrgowych i zwiqzonych z tym b|w.
Co wicej
-
w spoleczestwie pokutu|e wie|e folszy-
wych wyobro e no temot prowidlowej postowy cio o.
Nojbordziej e|egonckie i modne sy|wetki ciolo, wed ug
ponujqcych obecnie kononw mody' mojq niestety osoby
z bordzo p oskimi fiz|o|o9icznymi krzywiznomi krgoslu-
po. Konony rzekomo prowid owych postow cio o sq w
sprzeczno ci z zosodomi zdrowio u osb wchodzqcych
w trzeciq i czr oq dekod ycio. Od |ot uznowono joko
wzorcowo postowo
',A'',
wg typw postow oprocowonych
przez Browno no Uniwersytecie w Horwordzie. lonsuje
p|oskie plecy ipo |odki. Przedstowio osobnikw pozbo-
wionych fizjologicznych wygi krgos upo z wyro nie zo-
Ryc. 1 Ksztoltowonie si krzywizn krgos rrpo w Yciu p|odowYm'
p.ilit.l"iii p.i"6i.so
-.topt.i
w io|eno ci od polYcj| cio o
przyjmowonej prtel nlemow| (o-o,
6
Ryc. 2 Zo prowid|ovre f punktu widzenio fizio|ogii klgosho
|.diwiowe3o uzno ono jedynie syl'velli b ic wg' kbiyfilocjI
bo wo rd z k;ej
tortq |ordozq |d wiowq. Z co q od powiedzio Ino ciq mu.
rimy podkre li, e dIo osb w storszych przedzioloch
wieku zo poprowne sy|wetki mono uzno ty|ko postowy
,,1" i ,,c".
To, e prowid owo wykszto cono i utrzymono lordozo
Itd wiowo zobezpieczo cz owieko przed przedwczesnym
,,zuyciem', torcz midzykr9owych i b|em krzy :o, nil
tyllo nie znojduje og|ne9o zrozumienio, oIe tok e nic.
r|ychonie powo|i dociero do tych krgw zowodowych,
hre odpowiodojq zo sprowno c spo eczestwo.
Foczynojqc od zoj wychowonio {izycznego w szkolc,
m|odomu czlowiekowi, nie mojqcemu pojcio o
Prowi-
t
d owej postowie cio o io tym, co mu wo|no, o czego nie
wo|no, stosuje si solidnq porcj wicze, skutecznie Ii.
kwidujqcych Iordoz |d wiowq. sproWo, niestety, nie
koczy si no zobiegoch czynionych w szko|e,gdy wi-
czenio, usposobiojqce do b|w krzy o, prze |odujq mlo.
dego czlowieko w wojsku i no ucze|ni, w romoch zoj
tvf' Co wicej, ju
dojrzo emu cz owiekowi
Proponuje
si
to somo w romoch poronnych gimnostyk przez rodio,
cieek zdrowio, sportokiod zok odowych itp' zobie9w,
zo|econych w imi utrzymonio czy przywrcenio zdrowio
i sprowno ci fizyczne| Aby no tym si nie koczy o, no.
wet je li
czlowiek trofi do szpitolo, serwuje mu si r.
norodne podg wki, ktre
-
jokko|wiek
u otwioiq czyto.
nie w pozycji Ie qcej
-
niestety, skutecznie likwidujq |or.
doz no rzecz szkod|iwej kifozy |d wiowe.j.
wiczeniomi powodujqcymi kotostrofoIne nostpstwo
sq wsze|kie sk ony do przodu
_
tzw. dotykonie koniuszko.
mi po|cw lqk podlogi. nieprowid owo wykonywone si o.
we wiczenio mi ni brzucho, po|egojqce no przybiero.
niu pozycji siedzqcej z |eenio no p|ecoch. r norodne
,,wohodlo.,,
po|egojqce no sk onoch do przodu z uloo.
nym no plecoch portnerem itp., itp.
wiczenio te zowsze powodujq szkodIiwe rozciqgonie
wizodlo pod unego krgos upo, o tym somym uszko-
dzojq po qczenio midzykrgowe. NoturoInie szkodIiwe
nostpstwo tych i innych wicze nie ujowniojq si no-
tychmiost, o w przypodkoch dzieci i m odzie y dojq o so.
bie zno dopiero po |otoch. U osb doros ych wiczenio
te mogq szybko spowodowo pojowienie si dolegIiwo ci
b|owvch'
Noszo wiedzo o bIoch krzyo no przcstrzeni lot u|e.
goto stopniowemu ukierunkowoniu. .lokkoIwiek
ju sto-
sunkowo downo zwrconc uWoC'q |]o islnicllie swoistych
po qcze pomiqdzy trfonon]i krgw, to nie prlypuszczo.
no, e w o nie one odgrywojq istotnq ro| W powstowo-
niu wikszo ci ostrych zespo w b|owych kr9os upo
|d wiowego.
Leczenie chorych, cierpiqcych no b|e krzy o, sto o
si mo |iwe dopiero w drugiej po owie wieku XlX, w
zwiqzku z postpomi chirurgii i nowymi odkryciomi me.
o ycyny.
Dopiero w poczqtkoch noszego wieku stwierdzono z
co q pewno ciq, e g wnq przyczynq ostrych i noWroco-
jqcych bIw krzya oroz zespo u tzw. rwy kulszowej s<l
uszkodzenio torczy midzykrgowej ie downiej znojdy-
wone twory w kono|e krgowym, okre |one guzomi' chrzq.
stkq itp, by y zozwycza] niczym innym,
jok jqdrem mio -
dystym, przemieszczonym do wiot o kono u krgowego.
operocyjne Ieczenie b|w krzy o, dojqce w wie|u
przypodkoch uwo|nienie chorego od do|egIiwo ci, sto o
si rozpowszech n ione no dobre dopiero w Iotoch czter'
dziestych noszego stu lecio,
J ednocze nie stwierdzono, e zmiony potologiczne torcf
midzykrgowych, powodujqce b|e krzy o, sq stosunko-
wo rzodko spowodowone pojedynczym urozem, notomiost
zwrcono uwog no sktonno do wystpowonio zmion
wstecznych i zmniejszonq wytrzymo o torcz midzykr-
gowych u osb zdrowych, yjqcych w worunkoch wsp .
czesnej cywilizocji.
10
B|e krzyo, dcjqce cstre doieg!iwo ci, pc qczcne nie-
roz z burzliwymi objowomi neu rolog icznym i, sq schorze-
niem nowrccojqcym, przewIek ym, wymogojqcym d ugo-
irwoleEo leczen iq.
Aby istot problemu uczyni bordziej zrozumlo q, no.
ley no wstpie zo;no'jorni CzyteIniko z podstowo',vymi
wiodomo ciomi doiyc/qcymi budowy i funkcji krgos upo.
Anotomio czynno ciowo i izio|ogio
krgos upo |d wiowego
Uwogi ogine
Krgos up, stonowiqc centrolnq o cio o, spe nio funk.
cj podporowq' Obciq enio, dzio ojqce no poszczeglne
cz ony krgos upo, zwikszojq si w miqr zblionio do
p<rdstolvy, ktrq
jest miednico, przeto sq nojWik'ze w
doln'uch krgoch odcinko |c wiowego'
Krgi sk odojq si z dwch podstowowych cz ci: mo.
sywnegc vrolcovlotego trzonu oroz cienkiego i zrnico-
wonego uku krgowego. Obie cz ci tworzq kono kr.
gowy, w ktrym orzebiego rdze krgowy'
Trzony krgw' pfzysto50Wone do d wigonio ci oru
cio o. spe niojq ro| pod pory'
Zodoniem ukw
jest
mec|rqniczno os ono (z trzech
stror:) rdzenio krgowego oroz zopewnienie po qcze sto.
wowych poszczeg|nych krgw. Wyrostki kolczyste ipo-
przec:ne ukw sq miejsconi przyczeptv wizcdei oroz
J ]
Ryc. 3 Klq9 |d wiowy widziony od
9ry
(o), (b) umiejscowienie
torczy midzykrgowej wroz z jqdrem miod ytyrn
romionqmi d wigni dlo mi ni krgos upo (zWikszenie
momentu si y).
Odcinek |d wiowy krgos upo sk odo si z piciu
krgw o mosywnych trzonoch. Krgos up stonowi cen-
troInq czq sk odowq co ego norzqdu ruchu. Aby spro.
sto zodoniom, musi jednocze nie
by wytrzymo y ielo.
styczny oroz ruchomy w wieIu ploszczyznoch. W g wnej
mierze e|ostyczno zopewniojq krgos upowi torcze mi-
dzykrgowe' Sq to twory leqce pomidzy trzonomi kr-
gw no co ei d ugo ci krgos upo.
Torcze midzykrgowe
Mojq one potrjnq funkc.j: lqczq poszczeglne trzo.
ny krgowe, lvchodzq w sk od stoww m idzytrzonowych
oroz przenoszq obciqenio
-
cior cio o. Dziki swoistej
12
budowie (wysokie w szyjnym i ld wiowym odcinku kr.
gos upo,
9dzie
mo on nojwikszq ruchomc ) umo|i-
wiojq okre |onq dynomik krgos upo, o toke okre |ojq
jego
kszto t. Przocowygicie szyjne ild wiowe zwiqzone
.iest
m'in. z tym, e torcze sq wysze z przodu. Torcze
midzy rgowe mojq rednic nieco wikszq od somych
trzonw, przez co i nieznocznie wychodzq pozo ich obrys,
dziki czemu krgos up przybiero
kszto t bombuso. D u.
go Wszystkich torcz midzykrgowych wynosi oko o 1/4
d ugo ci krgos upo
'
Torczo midzykr9owo u osobniko doros ego sk odo
si z tlzeoh elementw: p ytek chrzstnych pokrywojqcych
od gry
ido u, pier cienio .,v knistego
ijqdro miody-
ste9o.
W odcinku |d wiowym pier cie w knisty sk odo si
z 10-12 p ytek siInie przymocowonych
do trzonw krgo-
wych. 5q one grube vr cz cioch bocznych, zo cienkie
i posmowote od przodu i od ty u.
W kno worstw po oonych Wewntrznie wnikojq w
jq.
dro miodysie i lqczq si z jego
m idzykomrkowym
'usztowoniem,
przez co nie stwierdzo si wyro nej r-
nicy midzy pier cieniem i
jqdrem.
Pier cie spe nio ro| homulco bezpieczestwo w przy.
podku zomioru wykononio ruchu o nodmiernej omplitu-
dzie. E|ostyczno pier cienio stonowi tok e o w o ciwym
po oeniu i kszto cie jqdro
mio dystego' Pier cie w k-
nisty jest
nojwo niejszym e!ementem stobiIizujqcym kr-
gos{up.
J qdro miod yste zojmu.je oko o 50-00 objto ci
krq ko w v'rymiorze poprzecznym i po oone
,jest
osyme.
1?
Ryc' 4 Si y nociskU podojo no jqdro rniod yste' o nostpnie sq
rwnomiernie rozk odone no coly piel cieli W knisty i p ytki koco.
V/e trzonW krgW
tryc7nie
-
bIi ej ty|nego occinko trzcnu krgu. Mo orro
konsystencj p 9olo retowotq, jest
bio e, b yszczqce i
prze wiecojqce'
W mior up yrvu lot doc|lodzi c,l.'' coroz wiksl' ego zo.
torcio r!nic miczy jqdrem
o pier cicniem rv knisiym
wskutek przek<zto cenio e|u w tkonk v,, knistq'
J qdro mio dzyste stcnowi no.jbordziej wyspecjolizowo.
ny iczynno ciowo nojwoniejszy elernent krqko midzy.
Krgowe9o.
S pe n io ono potrjnq funkcjl
1) stonorvi punki podporcio
dlo krgu leqcego powy.
ej (utroto tej zdolno ci jest poczqtkim co ego locucho
poto|ogii kr9os upo);
2) omortyzuje nol)icio i nociski, przenoszqc je
rw.
nomiernie no wszystkie strony
-
no co y pier cie wlk.
nisty i no p ytki chrzstne trzon''v krggowych;
1
3) po redniczy w wymionie p ynw midzy torczq o
trzonomi krgowymi.
Zoworto c wody w torczy midzykrgowej zmienio si
w zoleno ci od Wieku, o toke wykonywonych zoj.
Wikszo bodoczy
|est
zgodno co do tego, e zmiony
uwodnienio jqdro stonowiq poczqtek ocucho zmion
prowodzqcych do definitywnego uszkodzenio torczy mi-
dzyklgowej, bdqcego punktem wyj cio dIo zespolw
b|owych krzyo.
Torczo midzykrgowo przechodzi no przestlzeni ycio
ko|ejne zmiony morfo|ogiczne, zo w wieku dojrzo ym zo.
chowonie prowidlowej jej
struktury no|e y roczej do rzod-
ko ci, przy czym zmiony dotyczq wszystkich sk odowych.
Zmniejszonq wytrzymo o no uszkodzenio oroz pierw.
sze zmiony wsteczne i pknicio w ty|no.bocznej cz ci
pier cienio w knistego pojowiojq si okolo dwudzieste-
go roku ycio. Pod wp ywem przeciqe krgoslupo w
szc]eliny uszkodzenio Wnikojq mosy
.jqdro
miod ystego
iz czosem, gdy pier cie stonie si odpowiednio cienki
uwypuk|ojq 5i w stron kono u krgowego, zo po jego
przerwoniu co kowitym przechodzq w bezpo redniq bli-
sko rdzenio krgowego i korzonkw nerwowych.
Mimo e etio|ogio uszkodzenio torcz midzykrgowych
nie zosto o do koco wyio niono, istniejq przekonywojq.
ce dowody no to, e momy tu do czynienio ze zjowi.
skiem,,zuycio',, z indywiduo|nym progiem wytrzymo o ci.
no sumujqce si w ciqgu lot nociski i obciqenio' Spo.
slrzeenie to.iest o ty|e wone, e doje podstowy sqdzi,
i wdro enie zo m odu odpowiednich zosod ycio co.
dziennego. trybu procy
i crdpoczynku, wicze mi ni i
I
tleningu postowy przyczyni si wydotnie do zmnieJ szenio
Iiczby uszkodze torcz m idzykrgowych, o tym somym
bdzie s u y o profi|oktyce zespolw b|owych krgo-
siupo,
nerwy odchodzqce od rdzenio (w postoci tzw. ,,ogono
koskiego'')'
Korzenie nerwowe po cpuszczeniu opony biegnq no
pewnej przestrzeni w kono|e krgowym, zonim opuszczq
9o
przez otwory midzykrgowe. Korzenie biegnq ku do.
owi nieco bocznie. krzyujqc si z 1/3 bocznq ty|nej po.
wierzchni torczy midzykrgowej
Powy ej
krgu, noprze.
ciwko ktrego si pojowily.
Biomechoniko krgos upo |d wiowego
Krgos, up |d wiowy poddowony jest
no przestrzeni y-
cio rnym nociskom iobciqeniom, dziotojqcym w r .
nych p oszczyznoch. Wbrew powszechnym wyobroeniom
poszczeg|ne jego
sk odowe r nie reogujq no dzio o-
jqce
si y' Itok krgi nie doznojq odnych uszkodze pod
wp ywem si nie przekroczojqcych progu ich wytrzymo-
o ci, o co wicej, u|egojq przerostowi iwzmocnieniu. To
somo dzieje si z wizodlomi.
Z punktu widzenio mechoniki istotne znoczenie no wy-
trzymo o krgos upo mo nocisk osiowy. Wytrzymo o
t wyznoczojq wielko i kszto t krgw oroz uktod krzy-
wizn. W przekroju poziomym krgos up przypomino |iter
T, o wic uk od znony w technice ze swej wytrzymo o ci.
W przypodku usunicio jednego
z prostopodIe po qczo.
nych eIementw
-
wyrostkw ko|czystych
-
wytrzymo o
krqgos upo uIego sze ciokrotnemu zmniejszeniu. Zwik-
szenie wytrzymo o ci krgos upo no nocisk osiowy zopew-
niqjq te krzyv.lizny strzo kovre, co potwierdzo znono w
Kono krgowy i
jego
zoworto
Zazwyczoj kono krgowy mo kszto t trjkqtny, oIe
sto te przybiero ksztclt owoIny, okrqg y Iub Ii cio
czyny. Od tylu konol jest zobezpieczony wizod em
tym i ukomi krgw.
W konole krgowym odcinko |d wiowego znojdujq
si opony i ich zoworto : p yn mzgowo.rdzen iowy oroz
")
\ ,
Ryc. 5 Rne kszto ty
trjkqtnY, c
-
owo|ny
16
"
\/
c/ I I
konolu kregowego o
-
|j ciq koniczyny, b
-
koni-
l-
2 wi..Iio ]in]i.!tYl /nc
17
Ryc. wygicie u przodowi krgos upo |d wiowego pozostoje
g|wnie w zwiqzku z ksfto|tem lorcz miedzykrgowych, ktre W
plzedniej cz ci sq wY sze (o); b
-
pruekrj k|9os upo !kozujqcy
kono krgowy
technice wytrzymo o be|ki esowotej' W porwnoniu z
be|kq prostq Wytrzymo o
jej zwikszo si siedemnosto.
krotnie.
Moksymolno wytlzymolo krgos upo (si o no no)
cz owieko doros ego wynosi oko o 35o k9. J est ono rno
d|o poszczeg|nych odcinkw krgos upo' Itok no po.
ziomie szyjnym wynosi oko o 1'l3 kg, piersiowym
-
oko o
21o kg, zo w |d wiowym
-
oko o 400 kg.
W worunkoch normo|nych (bez dzio onio dodotkowych
obciq e) wytrzymo o to,iest zt.]oczn!e niszo od moksy.
|
*W;
m
Ryc. 7 Luki krgw wloz r Wyrostkomi poprzecfnymi ; o|czystymi
tworzq be| , ktlo w przekroju pionowym przypomino
'nony
u e.
choniki uklod T (wq Tylmono)
mo|nej i',wynosi, w odcinku s:yjnym
-
oko o 50 kg, pier-
siowym
-
oko o 75 k9, zo ld wiowym
-
oko o 125 kg.
Torcze midzykrgowe podIegojq Wszelkim si om wy.
wielonym no krgos up
-
typu ciskonio krgw, ich
przesuwonio itp' sto y nocisk no torcze midzykr9owe
wywiero te nopicie mi niowe. Nopicie prostowniko
9rzbietu
dodotkowo cisko torcze mid:ykr9owe; nie
ustpuje ono co kowicie nowet podczos snu. W pozycji
stojqcej isiedzqcej cio o torcze midzykrgowe d wigojq
ci or glowy, tulowio i koczyn grnych, powikszony
przez podnoszone ci ory.
No krgi |d wiowe iich torcze midzykrgoll.e noj-
wiksze nociski dzio ojq w
Pozycji
siedzqcej. Itok u cz o-
wieko o wodze 70 kg w po:ycji siedzqcej no trzeci krqg
|d wiowy dziolo si o 142 kg, w pozycji stojqcej
_
99 kg,
zo w pozycji |eqcej
-
20 k9.
Si y nocisku, dziolo|qce no krgos up ld wiowy, zno.
cznie si zwikszojq piry u yciu mechonizmu d wigni no
skutek u y''onio rqk, gdy wroz z tu cwiem tworzq one
2' r^
:j
s
lT
#

ta
*6
.{r--
.--
t4
-;,
-g
r^l
_Yf
.
Ryc' B Bcz ulzg|du no postowc c;o o odoniem toicf midzy-
krtsgowyc|| jesI rwnowocnie iprzenoszenie d'io|oJ qcych w os'i d u'
giej k rccos upo sil inocjskw
dlugie romi d wigni' Ci clr podnoszonego przedmiotu
zostoje zrWnowootry skurczem mi nio pr'ostowniko
grzbietu, dzio ojqcego no bordzo krtkim romieniu d wig-
ni (stosunek 15 : 1). W przypodku podnoszenio cioru
o wod:e 45 kg musi by on zrwnowo ony skurczem mi.
ni grzbietu o worto ci 75 kg. No torcze midzykrgowe
dzio o wwczos si o ponod 3/4 tcny. W przypodku pod.
noszenio cioru o wocjze 90 kg no ld wiowe torcze
midzykrgowe dzio o nocisk jedne.j
tony'
Krgos up mono rozpotrywo joko wie|ocz onowq e|o.
stycznq koIumn, w5pieronq przez mi nie przykrgos u-
powe' oroz przyczepione
cio niej dwie komory
-
jom
brzusznq i kIotk piersiowci. Z chwilq wzrostu ci nienio
2A
21
Ryc. 9'ci nienic ponujqce wewnqt'z klotki piersiowej i jomy brzu.
sznej stobiIizuje kr9oslup oroz fmnicjszo nopicio illociski, podo'
jqcc no przy wysi koch fizycznyc|r
w jomie
brzusznej i klotce piersiowej dochodzi do pod-
porcio istobiIizocji kr9oslu po.
W cfosie wysi ku fizycznego ci nienie wewnqtrz k|otki
piersiowej jest
nisze od ci nienio w jomie
brzusznej' W
przypodku przedluojqcego
si wysitku poziom jego
u|ego
wohoniom z rocji konieczno ci zoczerpnicio powietrzo'
notomiost ci nienie brzuszne mo e by utrzymywone no
tym somym poziomie przez d ugi czos.
Skurcze mi ni midzykostnych oroz miq ni obrczy
borkowej. usztyWniojqce klotk piersiowq' umo .Iiwioiq
przeicie przef nie cz ci nociskw dzio ojqcych no kr.
goslup piersiowy. Wskutek tego noci:ki dzio <lj<1ce no
krgoslup |d wiowy zostojq zmniejszone o 500/6. W po-
dobny sposb odciqo ld wiowy odcinek krgos|upo
jo.
mo brzuszno, ktro usztywnio si w wyniku skurczw prze.
pony i mi ni cicn brzucho' Mechonizm ten
jest w sto.
nie zmniejszy nJ ciski podojqce no |d wiowe torcze
midzykrgowe o okolo 300/9. ochronne dzio onie t oczni
brzusznej w stosunku do cz ci |d wiowej krgoslupo
mono wyt umoczy no zosodzie d wigni dlvuromiennej'
ktrej punktem podporcio jest jqdro
miodyste torczy
midzykrgowej. Mi nie prostowniko grzbietu' przycze-
piojqce si do wyrostkw krgowych, zowiodujq krtkim
romieniem d wigni. Mi nie ciony brzusznej (chodzi tu
przede wszystkim o misie prosty brzucho) stonowiq
d ugie romi d wigni' W ten spos5 stosunkowo niskie
nopicie mi ni brzucho moe by rwnowoone o|brzy-
miq si q, rozwiionq przez prostowniki grzbietu. Dziki tei
stobiIizocji nocisk no |d vliowe torcze midzykr9owe,
si9ojqcy do 400 k9, nie powoduje uszkodzenio po q.
cze m idzykrgowych
'
J e |i nqcisk no kr9os up przekroczy worto ci krytycz-
ne lub nie jest v/ystorczojqco kompensowony, ulegojq
zniszczeniu nojpierw p ytki groniczne, o nostpnie trzony
krgtv oroz pozosto e sk odowe torcz midzykrgowych.
Stow midzytrzonowy utworzony
jest przez torcz mi.
dzykrgowq orqz trzony sqsiednich krgrv. Wychy|enio
trzonw krgw sq v/prost proporcjono|ne do wysoko ci
torczy. Wysoko torczy jest zmienno i decyduje o niej
jqdro gc|oretowote, no ktre z ko|ei wp ywo stopie zo.
worto ci wody. W okresie Wzrostu zoworto wody
jest
cJ uo, do
iej
fmniejszenio dochodzi ju po 25 roku ycio,
w wyniku czego u|ego obnieniu wysoko torcz. Po.
22
dobnie rvroz z wiekiem zmniejszo si stopie ro:ciqgliwo-
ci torczy midzykr9owej.
W szyjnym odcinku krgos upo torcze midzyklgowe
sq wysokie, o poszczeg|ne krgi mojq znoczne wychy|e-
nio wzg|dem siebie' Zopewnio to odcinkowi szyjnemu
du q ruchomo zorwno w p oszczy nie strzo kowe.i (ru-
chy zginonio i prostowonio), czo ovrc'j (ruchy no bok)'
jok
i poziomej (rLrchy obrotowe).
W odcinku ld wiowym kr9os upo stosunek wysoko.
ci krqkw midzykrgowych do rednicy trzonu umo.
Iiwio stosunkowo du y zokres ruchw. Z uwogi no usto-
wienie pov/ierzchni stovrowych nojwikszy zokres mo.jq
ruchy zginonio iprostowonio, omp|itudo ruchw obroto-
wych i ruchw no boki
jest
niewieIko.
o i|e kierunek ruchw zo|ey od ukszto towonio po.
wierzchni stowowych, to zokres ich ogroniczojq toreb-
ki stowowe i uk od wizod owy, z nodrzdnq kontro|q
mi ni. Zokre: ruchomo ci krgos upo zrnienio si no
przestr.eni ycio' przy czym zmienno to
jest
indywidu-
oIno. Nojwikszy zokres ruchu mojq odcinki przodowy.
giqte krgos upo (szyjny i |d wiowy)'
J ok
ju wspomniono, krgos up |d wiowy mo zodzi-
wiojqcy zokres ruchomo ci, jok no tokq mosywnq struk-
tur, co
jest
bezpo rednio zwiqzone z wysoko ciq krq.
kw m idzykrgowych. Odpowiednio wytrzymo o , nie.
ci liwo istobi|no
jqdro
mio dystego powodu.je. e
ruchy krgw zochodzq dooko o ci |e okre |onego sto.
ego punktu podporcio
'
Przyczyny uszkodze'lorcz
midzykr9owyclr
Nojcz ciej uszkodzeniu uIe9ojq krqki midzykr9o.
we w do|nej okolicy szyjnej i |d wiowe.i, czyli tom, gdzie
znojdujq si wtrne krzywizny kr9os upo, stonowiqce
nostpst!vo przyjcio Wyprostnej postowy cio o. Zwik-
szono ruchomo krgw w tych odcinkoch noroo tor-
cze midzykrgowe no dzio onie wikszych nopre
i nociskw ni
9dzie
indziej'
Wszystko wskozuje no to' e zwyrodnienie
jqder mio-
d ystych torcz midzykrgowych krgos upo |d wio.
wego noley do grupy schorze, ktre stonowiq cen,
jokq ptoci wsp czesny cz owiek zo przyjcie lv procesie
ewo|ucji wyprostnej posto'wy cio o. J okkolwiek u chorych
z b|omi krzyo nierzodko stwierdzo si w wyvriodzie
.|o-
ki przebyty uroz, to uszkodzenie torczy nojcz ciej po-
przedzojq rnie nosiIone ob'iowy zWiostunowe.
Chocio bodonio do wiodczoIne wykozujq v ie|ko od-
porno zdrowych torcz m idzykrgorr,ych no obciq enie,
to jednoke wszystkie przechodzqce bez wyro nego e{ek-
tu poto|ogiczne nociski no torcze zdrowe doj sumujq-
ce si szkodIiwe nostpstwo w przypodku torcz chorych.
Mimo e zozwyczoj uszkodzenie torczy midzykrgowej
stonowi typowe nostpst\,vo zuywonio si tkonek, to
prowdopodobnie niebogo{e|nq rol odgrywo tutoj wro-
dzono predyspozycio orgonizmu. Poniewo odcinek |d -
wiowy krgos upo stonowi
jedno
z no'ibordziej przeciq-
onych miejsc colego ko co, jest oczywiste, e kode
24
os obienie noturoInej wytrzymo o ci tkonek no obciq e.
nie szybko doje tu zno o sobie.
Wrodzono indywiduoIno wytrzymo o torczy midzy-
krgowei no rnorodne obciq enio, no ktre wysto.
wioy
'iest
krgos up |d wiowy no przestrzeni ycio, de-
cyduje o przedwczesnym wystqpieniu
-
bqd niewystq.
pieniu
-
zmion zwyrodnieniowych i nostpowym uszko.
dzeniu torczy midzykrgowej. Roz zopoczcltkowone
zmiony tok os obiojq torcz midzykrgowq,
e nowet
niewieIkie obciqenio doprowodzojq do
jej szybkie9o
uszkodzenio i wystqpienio doleg|iwo ci blowych.
Nos|ps wo
uszkodzenio
|orczy
midzykrgowei.ble
krzyo
Nojpowo niejszym nostpstwem uszkodzenio torczy
midzykrgowei iest
ty owypchnicie
jqdro mio dyste-
go w kierunku konolu krgowego. W plzypodkoch, w
ktrych dochodzi do roz|eglego uszkodzenio
ty|nej cz.
ci pier cienio w knistego ido mosywnego
przemiesz-
","nio
lqd.o
mio d ystego, wytworzono
przepuk|ino
jest
tok duio, e mo e ucisnq opon twordq oroz w kno
nerwowe. W krocowych
przypodkoch moe nowet doi
do colkowitego Iub cz ciowego
poro enio koczyn do|-
nych oroz innych obioww neuro|o9icznych.
W plzypod-
koch mniej zoowonsowonych dochodzi do zrostw wiq.
qcych korzenie nerwowe z przepuk|inq' nowet wwczos.
kiedy
je| zoworto uIe9nie zwopnieniu i zmniejszeniu
do ioi'io'* nieszkodIiwych'
Z chwiIq utroty cz ci
Ryc. 10. Uszkodzenie piel cienio
w knislego .,v miciscl| |vpowYm'
umoz||w|ojqce nos|po^/6 ty otr.yPchnicie jego
ro.vorto ci w kielun.
xu xono|u xrgo1'vego' No lorie dosz|o jedynle
do nopiccio iwv.
orUs'enIo wizod|o
.pod unego
tyInego (i fwiq'onych ! ivm blw
rarryro lypu tumboqo)

tkonki jqdro mio dystego oroz obkurczenio pozostolej

cz ci no skutek odwodnienio i w knienio dochodzi rw.
nie do zwenio szpory midzykrgowej. Zoburzenie
normoInych stosUnkW W stowoch m idzytrfonowych
jest
wtrnym wonym nostpstwem uszkodzenio torczy mi-
dzykrgowe,i' Wypodnite
jqdro
miod yste Iub jego cz
ulego rozpodowi, przestoje pe ni swojq funkcj w zo-
kresie stoww m id fytrzon owych, co z koIei przyspieszo
zu ycie stoww midzykr9owych i doprowodzo do ich
zmion zwyrod nien iowych.
Nojcz ciej uszkodzeniu u|egojq 4 i 5 torczo midzy.
krgowo' Objowy uszkodzenio |d wiowej torczy midzy.
krgowej ob.jowiojq si w postoci blw krzy o Iub ner-
wob|u kulszowego w zokresie jedne.j
czy obu koczyn'
Uszkod.lenie torczy midzykrgowej mo e powodowo
ki|ko typw do|eg|iwo ci b|owych:
1) bI trudny do zloko|izowonio, o lnym not eniu
itrwojqcy nieprzerwonie. J est typowe dlo procesw zwy.
rodnieniowyc|r jqdro
miodyste9o i zWiqzone9o z tym
przeciq enio wizode krgos upo;
2) b| promieniujqcy w okre Ione miejsco okolicy krzy.
o i miednicy, typowy dlo podronienio korzenio nerwo.
wegc prfez przemieszczone jqdro miod yste;
3) nog y b| o du ym noteniu, unieruchomiojqcy
chorego. Bl ten moe te rozpocfyno si ogodniej
i chory mo e go znosi pod worunkiem przymusowego
unieruchomienio tu owio
-
niespe nienie tego worunku
powoduje nopod ostrego b|u' Przyczynq tego b|u
jest
nopicie wizod o pod u nego tylnego |ub zok|inowonie
si cz ci uszkodzonego jqdro
midzy tylnymi krow.
Ryc, 1l Ucisk korzon o rdzeniowego prrez
s'y elop usrkod'enio tof.zY m;drykre9o''ve'
?6
jodro mioid y5te' do|.
(objo!v rwy kulsrowej)
21
dziomi trzonw krgowych' U|9 w dolegIiwo cioch przy.
nosi dopiero obkurczenio izmniejszenie si wypodnite.
go frogmentu jqdro
lub jego powrt no swoje miejsce.
W przypodku wypodnicio jqdro
do kono u krgowego
mogq nostqpi powone powik onio neurologiczne;
4) W p niejszych stodioch choroby torczy midzykr.
gowej' b|e sq otwe do zIokoIizowonio, nosiIojq si pod
wp ywem ruchw, mijo,|q po og|nym,,roz|u nieniu'. cio.
o Iub poloeniu si do ko. Wsze|kie intensywne ru.
chy powodujq nowrt ostrych do|egliwo ci.
Wszystkim zespo om b|w krzy o toworzyszy oc|lron.
ny odrUchowy kurcz mi ni grzbietu, mojqcy no ce|u
unieruchomienie odcinko sprowiojqcego b|'
Ryc. 12 Bl krzyo jcst
'ozwycro;
noiboIdziej nosiIony rono' plzy
opUszcroniU |ko
-
Wstpno Iub rej ciowo posto uskodzenio
tolcy mldzykrgowej
Nojbordziej bolesne i ogroniczone sq ruchy zginonio
i prostowonio kr9os upo ld wiowego. Chory storo si
utrzymo tokq pozycj ciolo, w ktrej torcze midzykr.
gowe sq wzg|dnie stobilne, oroz wystrzego si ruchw.
mogqcych przemie ci jqdlo
miodzyste, o tym somym
wywo o ostry b|.
e8
Nojcz ciej dochodzi do sp oszczenio lordozy |d wio-
wej, zo w niektrych przypodkoch powsto.ie skrzywienie
boczne krgos upo, skierowone wypuk o ciq zozwyczoi w
stron miejsco dro nienio korzonkw nerwowych.
Ryc' 13 Bl nosi|ojqcy si przy unoszeniu czy siInym pIostowoniu
koczyny dowodzi zoostlzenio procesu chorobowego
Wikszo ci u5zkodze |d wiowego krqko midzykr-
9owego
toworzyszq objowy ze strony koczyn do|nych
(bI' zoburzenio czucio, os obienie mi ni, zoniki mi .
niowe). Sq one zwiqzone z podro nieniem korzeni ner-
wowych przez uszkodzone
jqdro miodyste' B|e promie.
Ryc' 14 silny b|, po qczony z odrucho\!q skolio.
zq i tlonspozycjq tu owio oznocfo moment tyloprfe.
mieszczenio sj jqdro mio dystego iwej cie w 9to y
kgntokt. korzonkiem lub oponq twordo
29
I
Ryc' 15 Sposb o5tlojnego V/sto'' onio f ko
osoby cierpiqcej no o5try b| krzyo Zwr
Uv'/ogq, zc chory storo si utlfYrno tul',v W
,,jcdnyrn kolvo ku,', zo w ostotniej fofic vJ spie'o
5|', o ncJ , by fnoksymolnie oClciqy okoIic
:rl
niuj., ce do jecine'i
lub obu n9 (rwo kLllszowcl) zwone sQ
potocznie
,'ischiosem,'. Toworzyszq im z rcqu y zobtr.
rzenio czucio (drtwienie,
k ucio, o nowet przeczuIico
skry)' Nierzodko utroto czucio stoje si nieodwrocoIno
no skutek zw knienio cz ci neuronw.
Iekkie9o stopnio os|crbieniL. si y mie.1niowej orcz zoni.
ki ml niowe zL1fv'/yczoj Wy5tp!ljo w przebiegu
d ugo.
30
.
Ryc' ] Mccho|rifln Wytworfcnio s 5krzywienio bocznego klgo.
slupo w pr'.biegu przemieszczenjo jqdlo mio dystego tolczy mi.
ozykr9oweJ
o
_ je |i jqdro znojdzie 5i po 5tronie przy rod owej uci nit.go
korrenio, sko|iofo wypuk o ciq zwloco si w stron zdrowo
b
_
ie lj
jqdro znoidzic si no zewnqtrz uci nitego |lorzonko, sko.
liozo wypuk o ciq zwroco si w stlone chorq; mechonilm ,'ucieczki''
koruenio od czynnjto dIonioceqo (v'/q
Almstlonqo)
trwo ego dro nienio korzenio. W przypodkoch powo .
niejszych dochodzi do du ego stopnio zonikw mi nio.
wych, o nowet niedowlodw.
'J ednq
z nojbordziej chorokterystycznych cech zespolu
rwy kuIszowej jest
epizodyczno wystpowonio ostrych
objoWW
'
choroby. Zoostrzenio' nieroz o dromotycznym
przebiegu, nojcz ciej sq trudne do wyt umoczenio z ro-
cji przestrzegonio przez zdecydorvonq wikszo pocjen.
tw odpowiedniego trybu ycio i stosowonio si cio zo.
Iece |ekorzy. zoostrzenio zwiqzone sq zwykle z nog ym
ty oprzemieszczen iem jqdro
miodystego Iub jego zok|i-
nowoniem (czy jego
frogmentu). Obu tym sytuocjom
z reguly toworzyszy otok ostrych b|w krzyo'
Ustqpienie doIegIiwo ci Wystpuje bqd nogIe (cof.
nicie si zok|inowonego frogmentu jqdro)'
bqd w mio.
r up ywu czosu (wskutek odoptocji zmienionych choro.
bowo tko n ek).
Dolszo historio choroby chorego z uszkodzeniem torczy
midzykrgowej jest
typowo i c|rorokteryzuje si noprze.
miennymi otokomi blw iwlgIdnego spokoju' W przy-
podku nie|eczenio nopody ostrych b|w stojq si coroZ
czstsze, dtu sze i zoburzojq tryb ycio no przestrzeni
miesicy, o nowet lot' Ble wystpujq czsto bez odnej
Wyro nej pnyczyny| o wywo uje je
nieroz zupe nie nie-
winny ruch czy wysi ek' Zniechceni brokiem poprowy
charzy trocq wior w mo|iwo ci |eczenio.
| | ,1, | .
Inne przyczyny Dolow KrzYzo
J okko|wiek prowdq jest, ile przyczyn blw krzyo mo.
e by wiele, poczynojqc od bonoInego zmczenio mi -
ni grzbietu procq fizycznq, o koczqc no urozqch ipro.
cesoch zopoInych, to noIe y wyro nie podkre |i, e
z wyjqtkiem rzodkich schorze, zozwyczoj typu nowotwo.
rowego, odno inno jednostko chorobowo nie doje cho.
ro kte rystycz neg o po qczenio ostrych nopodowych b|w
krzy o i nerwoblu ku Iszowego'
Stony chorobowe m09qce niekiedy dowo ble krzy.
o, imitujqce uszkoduenie torczy midzykrgowej, mo no
pogrupowo nostpujqco:
1) wody wrodzone (typu nieprowid owej budowy bqd
ustowienio krgw);
2) zmiony pourozowe (skrcenio,
Podwichnicio,
z o-
monio);
3) zmiony zwyrodnieniowe kr9os upo krzyowo.ld .
wiowego;
4) zopo|enio ko ci i stoww (swoiste i nieswoiste);
5) nowotwory (krgos upo i kono u krgowego);
) zmiony W norzqdzie ruchu vr przebiegu ciqy ipo.
logu.
Chocio wody wrodzone u osb z b|omi krzy o spoty.
ko si stotystycfnie nieco cz ciej ni u osb zdrowych,
to wikszo bocioczy rviq e to z wykonywoniem W przy-
podkoch istnienio rJ oIegliwo ci zdj rentgenoWskich
krgos upo (w my l zosody:
.,kto
poszukuje, ten znoj-
d uje").
W chwiIi obecnej lekorze sq coroz bordziej wstrzemi -
3 cwiczn|o
9iml1csLy.?r]f
33
32
Ryc' ] 7 lnne prfycfynY blw
klfyo o
_
szczelino Uku kr9Ui
b
-
krqoozmyk; c, d
-
wodo roz-
wojo,1ro wyroslko poprzec r eso ll'
gU Iedwiowego' Z innych pr.Yc.yn
noley wymjen; nowolwory' sto ny
zopoIne izwyrodnieniowe, b|e r
plfeciq en!o itp' No|e y
]'ednot e
pomilo, e z regu y stony te dojq
plzewIek|e i nkojqce b|e krfyo,
zo wYiqtkowo objowy oslrego b|u
krzyo z typowq skoliozo ] lron5po.
fycjq tu|owio oro objowy ucisku
no korfenie czy opon twordq'
Ryc. l8 Historio notu.olno usrkodzonoj torczy miedrykregowej:
etop |
_ pknicie piel cenio wlknistego; jqdro jest jeszcze nie
usz odzone i utrzymyWone no miejsct| pr.ef 5iotecfk wlknistych
nitek, spojojqcych je z pier cieniem. Przem]eszczone niecc jqdro
nopino jedynie iWypuk|o ty|ne wiqzod o podIu ne;
etop l|
-
odIuszczenie od ko ci Wiofod o podIunego ipowstonie
prze to prfepukIiny jqdro;
etop l||
_
ko ciot\^,oIzenie !v m]ciscu c'd u5zcfenio Wiezodlo pod U.
ne9o, \!opnienie some9o jqdro miody9tcgo i slopniowe
'J nniej.
szenie je9o objto ci iruchomo c]
Iiwi w oborczoniu stwierdzonych odchyle onotomicz.
nych winq zo b|e krzyo, gdy nojcz ciej nie one po-
wodujq te dolegliwo ci' Z drugiej strony no|ey dodo,
e chocio wrodzone wody krgos upo zozwyczo.j nie
dojq do|egliwo ci blowych, to jednok no pewno zobu.
rzojqc mechonik, wytrzymo o i wydo|no krgoslupo,
mogq usposobio do uszkodzenio torczy midzykrgo.
wej.
1'
34
J 3
Wodo wrodzono mo e wic by czynnikiem usposobio-
jqcym
do uszkodzenio torczy midzykrgowej'
Spo rd plzyczyn b|w krzyo pochodzenio
urozowe.
go (sumowonie mikrourozw dzio ojqcych no mniej wor-
to ciowq
9enetycznie
cz kr9u) no pierwsze miejsce
wysuwo si przerwonie ciqg o ci utkonio kostnego uku
krgowego (z omonie) i nostpnie zsunicie
9o
ku przo-
dowi (krgozmyk).
W zoleno ci od stopnio ze |izgu, czyli
przem ieszczen io, krgozmyk moe powodowo
ble krzy-
o, wynikojqce z nopicio wizode qczqcych krgi |ub
te w wyniku ucisku korzeni'
Zmiony zwyrodnieniowe krgos upo, bdqce wyrozem
storzenio si uk odu kostnego, oczkolwiek Wystpujq
rwnie u |udzi m odych (np po przebytych choroboch i
urozoch), dojq ble okoIicy |d wiowo- krzy owej, ktre
mo no podzie|i no dwie podstowowe
9rupy:
Ryc. 20 W przypodku zoklinowonio si przem:eszczonego jqdlo
mioid'ystcao m:edzy tyInymi krowdiomi lrfonw sqsiedn;ch r.
qw w.len-sposb, ie 2l3
idft
znojduje si midzy trzonomi' ko.
J o zmiono ustowienio kreqos upo |d wiowego powoduje po|epsfe. wiowego powoduje poIepsfe.
i odblokowywuje
jqdro i stwo-
'Ryc.
]9 w przypodku przerwonio pier cienio wlknistego i zerwo.
nio.'nite .lqcfqcych jqdlo mio d ysie r pier cieniem isiniejq dwie
9 - J qdro,
no skutek odpowiedniego leczenio, przestrzegonio trybu
rycro rtp, porosto'rte
no swoim miejscu;
b
-.Pod
wp ywem nieostronych ruchw, w lym zobiegW typu kr-
gorskiego j.
nieplowid owego Iecrenio' zoslo^:e przeieszione w
sl'on ono|u tlgoweqo
3
nie' ltok fniesienie |ordozy |d wiowej odb|okowywuje
jqdro istwo.
rzo Worunki do
jeqo powlotu w obrb pier cienio w kni tego.
rzo worunki do
jego powrotu w
Noslpowo hiperlordoro, powodujqc rwi szenie noci5ku tyInych
rowdzi lrzonw no
jqdro, wcisko je no no|e ne miejsce krowdzi
1) ble ztokoIizowone ty|ko w oko|icy |d wiowo.krzy-
owej, zwyk|e umiorkowone, o chorokterze ogodnym, no-
si|ojqce si przy ruchoch i ustpujqce w spoczynku;
2) b|e okoIicy |d wiowo-krzyowej, Utrzymujqce si
sto|e mimo |eczenio, niekiedy po qczone z promieniowo.
niem do koczyn doInych.
Te ostotnie wystpujq no t|e bordzo zoowonsowonych
zmion zwyrodnieniowych krgos upo. Pomimo e do|egIi-
wo ci te sq bordzo przykre przez swojq uporczywo ' no
ogl nie prowodzq do znoczniejszego upo |edzenio funk.
cji krgos upo i poddojq si |eczeniu zochowowczemu.
37
Ryc. 21 W prfypodku zokIinoWonio si przemiesrczone9o jqdro
mjod ystego midzy tylnymi kloWdziomi sqsiednich trzonw kr9o.
wych w ten sposb. e 2/3 jqdro znojduje s; Wewnqtrz kono u ki.
gowego, kodo zmiono ustowienio kr9os upo |d wiowego mo e
spowodowo pogorszenie objoww. Itok zn;esienie Iordozy |d wio'
wej stworzo wolUnki wypodnicio jqdro do ono u, zo wytwolzenie
hipellordozy wycisko
iqdro
do kono u kregowego
', t.
r-opoore9onte
b|om krzyo i ich |eczenie
lstotq zopobiegonio b|om krzy o jest z jednei
strony
zmniejsZenie obciq e mechonicznych' dziotojqcych no
do|ne torcze midzykrgowe w ciqgu ycio. z drugiej zo
-
zmiono notury tych obciqe. Uzyskuje si to poprzez
wiczenio okre lonych grup mi niowych oroz nouk
utrzymywonio prowid owej postowy cio o, zorwno w czo.
sie procy, jok
iodpoczynku.
38
Ryc' 22 Wp yw c q o;u c'okl no prrodopochy|cn o micdnicy i nic.
\olry1tnc L]sluwicn'e krqos upr' IqJ wiowego
(hipc'IoIdoro)
No pierwszy p|on wysulvojq si wiczenio mi ni brzu-
cho igrzbietu. Poprowiojqc objto , si i rlopicie mi-
ni brzucho' zwikszomy skuteczno mechonizmu prze.
nos;enio nopi mechonicznych z ko co no uk od mi -
Podwyszenie nopicio mi ni brzucho zwikszo ci -
nicqic WpV',nqtrzbrzuszne. Zwikszenie mo5y isi y czyni
skurcze mi ni brzucho bordziej skutecznymi, o tym so-
mYm zwikszo ci nienie wewnqtrzbrzu szne' plzez co cz
si , obciq ojqcych dolne torcze midzykrgorve, przenosi
si no dno miednicy iprzepon.
Innym nostpstwem zvlikszenio si y mi ni brzucho
jest IepsZo stobiIizocjo krgos upo. ktry vt okolicy |d -
Wiowej jest podpierony od ty u pr;.er misieri |d wiowy.
zo od
przodu prlez ci nienie Wewnqtrzbrzuszne, wywo.
3?
Ryc.23 "viczenie Wylobiojqce tw' czucie cio o w ptzestrzeni, po.
mogojqce fochowoc plowid owq postow cio|o
one nopiciem mi ni brzucho. lm silniejsze sq te mi -
nie, tym vliksze !q sily stobiIizujqce krgos up |d Wio-
wy.
Wszystkie ruchy krgos upo sq wywolywone isterowo.
ne przez wymienione mi nie. Czynno to' o w szczeg|-
no ci kontro|o tych mi ni w czosie ruchu sq czynnikomi
niezwyk|e wonymi,
|e !i
chodzi o ochron krgos upo
|d wiowego.
Utrzymywonie odpowiedniej si y wzg|dnie wzmocnio.
nie mi ni brzucho musi si odbywo poczqtkowo jedy-
nie no drodze skurczw izometrycznych. czy|i bez
jedno.
czesnych ruchw krgos upo |d wiowego' Wsre|kie ru-
chy kr9os upo, o szczeg|nie energiczne z9inonie tu.
owio do przodu' sq przeciwwskozo ne.
40
Liczbo i nosilenie wicze winno by kodorozowo do.
stosowywone do oktuoInych mo|iwo ci wiczqcego, z
uwzg|dnieniem p ci, wieku, worunkw fizycznych itp.
wiczenio muszq by stopniowe (przechodzenie od | ej.
szych do ciszych), proste (czy|i nie wymogojqce spe.
cjoInych pomocy i przyrzqdw) oroz niezbyt czosoch on.
ne. Aby przynios|y poqdony skutek, muszq by wykony.
wone syslemotycznie, co nojmniej rrz dziennie.
Cechy w o ciwei poslowy cio o
oprcz wywiczonych i si|nych mi ni grzbietu i brzu.
cho podstowowe znoczenie w Ieczeniu przyczynowym
blw krzy o przvpi5uje si w o ciwej postowie ciolo.
Wyprostno postowo cio o jest cechq znomiennq cz o-
wieko izosto o przez niego przybrono przed okolo mi|io-
nem |ot (okres procz owieko). Postowo cio o
iest
zmienno
no przestrzeni ycio, o ponodto pod|ego wp ywom zo-
rwno wewntrznego'
jok
izewntrznego rodowisko czlo-
wieko.
Zmiony postowy ciolo w okresie wzrostu orgonizmu
zwiqzone sq z rozwojem uk odu nerwowego, norzqdu ru-
chu oroz z okresomi szybkich wzrostlv. Do szybkiego
wzrostu dochodzi we wczesnym dziecistwie oroz w okre.
sie dojrzewonio p ciowego. Okresy szybkieqo wzrostu do
tyczq g wnie koczyn (szczeglnie dolnl'ch),
c,ly;
k'A
goslup ro nie rwnomiernie (niewieIkiego siopnio prz}
pieszenie mo miejsce w okresie dojrzewonio p ciowego)'
1
Ryc' 24 wicrenie rwnowo9i pol'l]ocne W wy szto ceniU plovr'id o.
Wei postowY cio o (o-c)
42
Postowq okre |o si swobodny uk qd cio o w pozycji
stojqccj' ktry czlowiek mo e dowo|nie zmienio w po.
stowy wymuszone. Postowo jest
cechq chorokterystycznq
ko dego cz owieko, jest
zev/ntrznym odbiciem budowv i
stonu czynno ciowego norzqdu ruch u.
Postowo mo ego dziecko doje si okre li z momentem
podejmowonio
somodzielnych prb stonio. W tym mo.
mencie dziecko mo ju
wykszto conq Iordoz szyjnq oro:
zaznoczone ty owygicie obejmu'jqce odcinek piersiowo'
|d wiowy krgoslupo. w zwiqzku z czym mo miejsce ty-
powe zookrqg|enie jego p|ecw' DoIsze zmionv cio o
dziecko uzolenione sq g wnie od kszto towonio si |or-
dozy |d wiowej, o jednocze nie
od zmniejszenio nod-
miernie wypukloncAo brzucho. Ostotecznemu wyksztol-
ceniu uIego przodowygic;cie
|d wiowe, dopicro w 7_8
roku ycio' Od tego momentu postowo cio o dziecko
|est
prowid owo ichorokteryzuje si dobrym nopiciem mi -
niowym. Do pogorszenio, tzw. ,,zwiotczenio
postowy", o
co zo tym idzie, uwypuklenio brzucho oroz zookrqglenio
plecw dochodzi ponownie w okresie dojrzewonio p cio.
wego, okolo 13-14 roku ycio. Mojqce u swego pod oo
zmlony notury neurohormono Inej zwiotczenie
postowy,
Pogorszojqce
wybitnie sy|wetk ciolo. koczy si z usto.
niem okresu doirzer,vonio, po czym ponownie dochodzi
do przyicio prowid owej postowy cio o' cechujqcej si
prowid owym nopiciem mi niowym. W okresie tym do.
chodzi do ostoteczne9o
pog bienio i uformowonio Ior.
dozy |d w|owej i toworzyszqcego mu sploszczenio brzu.
ston ten w noj|epszym wypodku trwo do 30 roku ycio'
po ktrym (wg niektrych
ju po 25 roku ycio) dochodzi
do
ponownego pogorszenio postowy w zwiqzku z po-
wo|i postpujqcq utrotq si y mi niowej
(g wnie t ocz.
nio i prostownik grzbietu), powikszeniem wo9i cio o i
nostpujqcym zwyrodnieniem torcz midzyklgowych.
Wszystko to
'ozem
sprowio, e dochodzi do pogorszenio
postowy cio o, m.in. wystowonio i ,,zwisonio',
brzucho
(utroto kompensocyjnego dzio onio t oczni brzusznej)
oroz zm n iejszen io wzrostu.
W o ciwo
postov/c cioto mo dobroczynny wplyw zorw-
no no sy|wetk cr c..r,ieko,
jok no czynno ci norzqdw
wewntrfnych, oroz. co jest rwnie wone
-
wplywo
dodotnio no psych ik cho:ego.
Prowidlowo
postowo w spoczynku powinno si wyro o
tym, e:
14
l) klgos up
iest
utrzymywony w pozyc.ii neutroInej, o
wic bez zbdnego zginonio. prostowonio i skrconio tu.
owio ;
2) nie wystpuje tzw' ,,postowo zmczenio',, wyroo.
jqco
si pog bieniem fizjo|ogicznych krzywizn. Mi nie
brzuclro oroz prostownik grzbietu sq stole odpowiednio
nopite, unieruchomiojqc i odciqojqc krgoslup;
3) zorwno w czosie siodonio, jok
i przy stoniu krgo.
s up jest
utrzymywony w ploszczy nie pionowej, w wyni-
ku czego silo ciko ci podo prostopod|e no trzony kr.
gw oroz torcze midzykrgowe, bez wytworzonio szko.
dIiwych sil ciskojqcych
;
4) w pozycji |eqcej krgos up jest
ut'zymywony w po.
lo eniu neutroInym (podobnie jok
w czosie stonio isie.
dzenio) i rwno podporty no colej swej d ugo ci, tok oby
wye|iminowo szkodIiwe nociski no torcze midzykrgo.
Postowo cio o w czosie wysi kw i ruchw powinno
si cechowo tym, e:
1) w czosie ruchu krgos up
iest
precyzyjnie kontro|o"
wony przez mi nie, ktrymi zowioduje sprownie uk od
nerwowy
-
ce|em jego stobiIizocji oroz okre |enio tzw.
bezpiecznej omp|itudy ruchw'
W tym miejscu no|e y dodo, e wykonywonie ruchw
tulowio w zokresie ich pe nej omp|itudy jest
lzodko ko-
nieczne' Prowid owo ibezpieczno postowo ciolo chorok-
teryzuje si utrzymywoniem neutrolnej pozycji krgos upo
ce|em stobi|izocji rodko ciko ci, przy ktrym koczyny
zochowujq moksimum sprowno ci. J edynie w bordzo wy.
jqtkowych
sytuocjoch konieczne stoiq si ruchy krgo.
at
s|Upo W zokresie ich pe nej ompiitudy celem uzyskonio
moksymo|nego efektu d zio o n iC,
'
WszeIkie
3wottowne
rl]c;'/ |,'.{J o5 upo sq v.iyclimino.
wone:
2) rodzaj i chorokter wykonyvlonych ruchw okre |o
stosunek krgos upo do pod o o' Ce|em utrzymonio rw-
nowogi cio o dzio onie si y ciko ci
jest z9rone z ru.
chomi cio o' DIo przyk odu, w czos'e biegu krgos up
zostoje pochylony do przodu w stowoch biodrowych,
przy
czym nochy|enie to
jest proporcjonoIne do szybko ci. In-
ne czynno ci wymogojq innych ustowie krgos upo i w
krocowych przypodkoch (np' przy skoku w:wy) krgo.
s|up moe przez pewien czos znojdowo si rwnoIe9le
clo pod o o w po1ycj; po/iomcj' Zosodnicuo krgos up
powinien by utrzymywony W tokiej pozycji, w ktrej si y,
bdqce vrypodkowq rnych nopic i obciq e. no
jokie
jest Wystowiony' podojq wzd u
je9o d u9iej osi i lw.
nocze nie utrzymywono
jest rwnowogo cio o;
4) krgos up
joko co o oroz
jego poszczeg|ne od.
cinki hormonijnie uczesiniczq w ruchoch koczyn. Nie
oznoczo to wcole, e krgos up poruszo si rofem Z kon-
czynomi, wprost przeciv'/nie, rwnowog iwydolno zo.
pewnio,iq nojcz ciej przeciwstowne ruchy tu owio' l tok'
dlo przyk odu, w czo5ie chodu wyrzuceniu do przodu Ie-
Wej nogi tov/or.yszy
jednocze nie lvysunicie w przd
przeciwleg ej po owy cio o, dziki czemu zopewniono
jest
rWnowogo cio o.
J ok ju wspomniono,
prowid o.llo postowo cio o w wie|.
kim stopniu zobezpieczo |d wiowe torcze midzykrgo.
we przed meclronicznymi stresomi' W przypodku w o ci.

Ryc' 25 wiczenie Wyrobio]qce pro.

Wid owq postow cio o i uczqce utrzy"
mywonio |ordozy ld Wiowej
we'i stobiIifocji krgos upo Id wiowego, dziki odpowie-
dniemU nopiciU mi ni' siIny prostownik grzbietu oroz
mi nie br:ucho przejmujq wieIe si , ktre w przeciwnym
wypodku zodzio o yby bezpo rednio no uk od wizod o-
wy i stoWy krgos upo oroz no torcze midzykrgowe.
Unikonie pog bionio i sp o5fczenio fizjologicznych
krzywizn krgos upo |d wiowego zopobiego jednocze .
nie szkodIiwym nociskom no tylnq cz krqko midzy.
kr9owego'
ogroniczenie i kontrolowonie ruchw kr9oslupo so.
mo w sobie zopobiego powtorzojqcym si nociskom i
nopiciom eIostycznych wiqzek pier cienio w knistego
oroz jqdro
miodystego' W szczeg|no ci uwoInio torcze
midzykrgowe od nodmiernych nopre, nociskw przy
nie kontrolowonych ruchoch. Tym sposobem utrzymywo-
nie w o ciwej postowy cio o pomogo kontro|owo
izmnie,jszo si y mechoniczne, ktre w sposb nieunik-
niony dzio ojq no torcze midzykrgowe, i konsekwentnie
zmniejszy sk onno do uszkodzenio torczy w wyniku zu-
ycio.
47
wiczenio pos owy cio o
Ston |d wiowych torcz midzykrgowych zmienio si
w zoleno ci od postowy ciolo w ruchu i bezruchu. Po.
stowo worunku,ie si iroz|eglo mechonicznych nopi,
dziolojqcych no torcze, ktre sq bez przerwy uciskone.
stopie i rodzoj si zgniotojqcych wyznoczo kiIko
czynnikw, z ktrych no pierwsze miejsce wysuwo si sj o
ciko ci oroz rodzoj ichorokter ruchu' Donios o pro-
wid owej
PostoV]y,
to
jest wzojemnego u oenio trzonw
krgowych wzgldem siebie ikrgos upo w co o ci w osi
pionowej, jest czynnikiem czsto nie docenionym' W po-
zycji stojqcej wogo ciolo rozklodono
jest rWnomiernie
no trzony krgw itorcze midzykrgowe. Torcze midzy-
krgowe sq
jedynymi tkonkomi mikkimi, biorqcymi udziol
w d wigoniu ci oru cio o. W tej sytuocji dzio onie si
kompresji
iest
stosunkowo proste. Dzio ojqce si y przeno-
szq si przez rodek torcz m idzykrgowych, ktrych jq'
dro mio dyste rozk odojq rwnomiernie si y no wszystkie
strony, rwnowoqc si y zbIiojqce trzony krgowe do
siebie. J e |i cz owiek pochyIi si w jokiejkoIwiek plosz.
czy nie pionowej, powstoje wwczos system d wigni, w
wyniku czego si y podojqce no torcze midzykrgowe
uIegojq zwielokrotnieniu. si y te wzrostoiq w wyniku
zmiony ploszczyzny ich dziolonio' Nie podojq one
ju
d u ej pod kqtem prostym no torcze midzykrgowe i
trzony krgw, |ecz pod kqtem ostrym, w wyniku czego
pov/stojq sily cinojqce, dq qce do przemieszczonio kr-
gw. Si om cinojqcym przeciwstowiojq si wszystkie e|e.
48
menty krgos upo' torcze midzykrgowe, wizod o, wy.
rostki stowowe oroz miq nie stobiIizujqce krgos up. W
odcinku |d wiowym mie niomi tymi sq prostownik grzbie-
tu oroz mi nie brzucho.
Zmiony wzo'jemnych stosunkw torcz, zochodzqce przy
ruchoch kr9oslupo, odbijojq si przede wszystkim no
pier cieniu
wlknistym krq ko m idzykrgowego. Zgino.
nie, prostowonie, zginonie no boki i ruchy skrtne
-
roz.
ciqgoiq i nopinojq niektre w kno pier cienio
w kni.
stego, przy czym nopicie ich jest proporcjonoIne
do
omplitudy wykonywonego ruchu. We wszelkich ruchoch
bierze -udzio tok e i jqdro
mio dyste. fe| jqdro
mio .
d ystego wploto si w siotk tkonki w knistej, ktro
z boku wrosto w pier cie wlknisty iiest przyczepiono
do os oniojqcych go z obu stron (od gry iod do u) p y-
tek chrzstnych. Ruchy krgoslupo powodujq jednocze .
nie nopinonie w kien tei siotki w knistej, gdy przy|e.
gojq one do osi, dookolo ktrej zochodzi ruch.
Zdoniem niektrych wymienione si y, uzole nione cze-
ciowo od ruchomo ci krgos upo oroz po cz ci od po-
stowy cio o
-
odchy|enio od p oszczyzny pionowei
-
ty.
powej d|o donej osoby, mojq wie|ki wp yw no,,zuywo.
nie,' si torcz midzykrgowych ijoko tokie sq wo nym
potencjoInym
etiologiczny czynnikiem w jej
uszkodze-
nioch.
Ncturolnie wylqczenie wszystkich sil i nopi dziolo.
jqcych
no krgos up |d wiowy
;est
niemo|iwe, ole mo.
no sily te znocznie ogroniczy oroz zmniejszy ich szko.
d|iwe nostpstwo przez zmion kierunk9 tych si i
plosz.
I cWIc!enio giostyc.c
49
czyzn d2iolonio, w ktrych okozujq si by nojbordziej
niszczqce.
Bordzo powonq ro| w tym wzg|dzie odgrywo utrzy.
mywonie w o ciwej postowy cio o, zorwno w czosie pro-
cy, jok
iw okresie spoczynku, W tym rwnie snu. Notu-
roInie toworzyszy temu musi rwnolegle wzmocnionie
odpowiednich mi ni stobiIizujqcych krgoslup.
Trening postowy cio o u osb m odych
Nie uIego wqtp|iwo ci, e kody system trenin9u przy.
nosi poytek, o i|e trofio no pozytywnie nostowionych
wiczqcych. Z wyjqtkiem grup ochotnikw,
jedynymi
cht.
nymi do treningu postoWy no szerszq skoI iw ciqgu
d ugie9o okresu sq Iudzie m odzi w szko och. Zresztq.iest
to noj|epszy okres do treningu. J e |i wiczeniomi obejmie
si dzieci i mlodocionych odpowiednio wcze nie, oroz
je |i
system wicze
jest
odpowiednio modyfikowony do
rozwoju o do okresu dojrzo o ci, nobdq oni fizycznych
i psychicznych podstow postowy, ktre pozostonq no co. '
e ycie.
Niewlo ciwo orgonizocio procy umys owej m odziey w
szkole w czosie zoj |ekcyjnych,
.jok
rwnie w wiet|i-
coch szkoInych, powoduje przeciqenie uk odu nerwo-
wego, wyroojqce si obnieniem
jego sprowno ci w po.
stoci rozproszonej uwogi, wiercenio i krcenio si no
szkoInym sto ku' znu enio. ziewonio' przybieronio nie-
ch|ujnej, wodIiwej postowy cio o czy wrcz gorbienio si
w wyniku obni onego zmczeniem nopicio mi niowe.
9o.
J est rzeczq smutnq' e tok wie|e czosu szko o po Wico
50
no rozwj i prowid ovre kszto towonie psychiki
dziecko,
o tok niewsp miernie mo o no
.jeqo
rozwj {izyczny i
\,Yytworzenie prowid owej postowy cio o
'
W ostotnim okresie powoli postuloty lekorzy zostojq
spe nione idoje si zour^ro y pewnq poprow w zwiqz.
ku z wprowodzeniem w ycie odgrnych zorzqdze resor.
towych'.
J est dowiedzione, e nobycie zo
postowy
cio o w fnocznym stopniu
ko przed
do|eg|iwo ciomi ze strony
wego.
m odu prowid owej
zobezpieczo cz owie-
kr9os upo ld wio.
Trening pos owy
cio o u osb doros ych
Nierviele istnieje moliwo ci treningu postowy u osb
doros ych' J okko|wiek dzio cjqce tu i wdzie ognisko
TKKF coroz cz ciej grupujq osoby doros e'
P|ognqce
zo.
chowoc sprowno fizycznq i prowid owq sy|wetk, to je.
dnoke bordzo rzodko prowodzone wiczenio dostosowo-
ne sq do indywiduoInych mo |iwo ci wiczqcych i odpo.
vriednio nodzorowone' KontroIo Iekorsko ogroniczo si
w tych przypodkoch
do powierzchownego
sprowdzonio
lvydo|no ci norzqdu krqenio, notomiost nigdzie od cht-
nych nie wymogo si opinii spec.jo|isty ortopedy co do
wydo|no ci kondydoto w ospekcie norzqdu ruchu. Co
wicej, stosov"'one wiczenio nierzodko dziolojq urozo-
.
Zorzodzenie Ministro o wioty i wychowonio l siaronio 1972
roku.(nr.KF
.1-017111P2)
w sprowie wprowo:lzenio wo wsrystkich
lypoCh sfk wi<ze rdIekcyjnych oroz
.'r
'c'l;zocj;
d Ii)(h pr'eIw
miedrylekcyjnyclr.
twrczo, doprowodzojqc prdzej czy p niej do okre |o.
nych szkd.
D|otego w kodym przypodku grupowego czy indywi-
duoInego podejmowonio si' okre |onych. svstemotycz-
nych wicze, zobow i wysi kw fizycznych, konieczne jest
uprzednie zosignicie porody ortopedy.
U rzymywonie prowid owej
w domu pos owy
J est rzeczq zodziwiojqcq, jok wiele istniele w domu
momentw codziennego ycio' stoiqcych w sprzeczno ci
z zosodomi dobrej postowy. Przecie ju tokie proste pro-
ce, jok s onie ko, pronie, sprzqtonie oroz inne zojcio
domowe, pociqgojqc zo sobq nieod qcznie zginonie tu-
owio oroz utrzymywonie pozycji pochy|enio tu owio przez
ki|ko godzin dziennie, muszq po up ywie odpowiedniego
czosu dowo okre lone u,|emne skutki d|o zdrowio.
Dlotego te od pewnego czosu wiot Iekorski informuje
og spo eczestwo o potrzebie wykonywonio wiksz ci
proc iczynno ci w pozycii siedzqcej, do czego koniecz-
ne jest Wyposo enie domu w odpowiedniq liczb w o ci.
wych krzese , rozmieszczonych w rnych ptrnktoch mie.
szkon io.
W tym miejscu noIe y dodo, e rwnocze nie sprzty
domowe imiejsco wykonywonio potocznych czynno ci do-
mowych muszq by tok usytuowone, by umo|iwily proc
bez konieczno ci schy|onio si czy gorzej
-
w pochy|e-
niu tu owio ku przodowi' Wszelkie szofki i p ki winny
)
Ryc. 2 Nieprowidlowo (o) i prowid owo (b) pozycjo cio o przy
prosowoniu,
sryciu itp. prococh domowych
by umieszczone no wysoko ci tulowio,
9dy
zorwno
sigonie do gry (szczeg|nie po przedmioty cikie), jok
i schyIonie uniemo|iwio utlzymywonie prowid owej po.
stowy cio o'
Krzes o winny by tok skonstruowone, by zopewni
mo|iwo siedzenio prosto, z jednoczesnym podporciem
krgoslupo |d wiowego w pozycji jego
{izjologicznej |or.
dozy. ko nie mogq si zopodo pod ciorem cio o'
zo moteroce muszq by p oskie isztywne. Co si tyczy
ozienki, to niekiedy Iepiej jest korzysto z prysznicW
ni
wchodzi do wonny, w ktrej trzebo przybiero szkodIiwq
pozycj zgicio, sprzyjojqcq ty owypychoniu
iqdro
mio .
dystego'
53
Ryc' 27 Nicprowod owo
(o) ;
P'owidIowo
(b) pozycjo cio|o
czy''czeniu pod o9i
Ryc. 28 Poniewo
.'vonno
fmUszo do plzyj.io wodliWei pofycji
ciolo, Iepiej orrysto z prysznico
Wsze|kie czynno ci wymogojqce pochy|onio tu owio ku
przodowi winny by wykonywone sposobem zgicio w sto.
woch biodrowych i kolonowych, o nigdy zginonio odcin'
ko |d wiowego krgos upo.
54
Postowo cio o przy procy
Wielko r norodno c zowodw i proc wykonywonych
przez Iudzi stowio r ne wymo9onio odcinkowi |d wio.
wemu krgos upo. Przyjte k|osy ikowonie poszczeg|nych
grup czynno ci i zowodw
joko:
cikie, mczqce, typu
siedfqcego itp. niestety nie kore|uje w odnym stoPniu
z nopiciomi i obciqeniomi krgos upo |d wiowego.
Dobro postowo krgos upo
-
to soIldno stobiIizocjo
krgw w pozycji neutroInej dziki odpowiedniemu no-
piciu mi ni, o wic tokie ustowienie krgos upo, przy
ktrym si o ciko ci wogi i bezw odno ci cio o przeno.
szono jest wzd u d ugiej osi krgoslupo' Ruchy krgos u.
po powinny by wykonywone pod kontro|q silnych mi .
ni. W przypodku wykonywonio proc cikich moe by
trudno spe ni wymienione worunki, jednok e
si om prze.
nosfonym no krgos up zowsze mo no pr'eciwstowi sil.
ne wspierojqce i stobi|izujqce go mi nie'
Prowjd|owo (o) | n|cprowid owo (b) pozycio cio o ro
I
ll
Ryc.29
l(ierownicq
55
,n
,b
Podnos; ,,nogomi'.
(b), o nie
Ryc.30 Ko dy ciq or cioIo noley
krzyem (o)
Ryc' 3] Niep'owid owo
(mimo ugicio n9) pozycjo cio o ptzy
Dro.y |opotq. Aby proco to nie powodowo|o do|egliwo ci blowych'
noIe y storo si poclryloc tu|w w stowoch biodrowych' o nie w
odcinku ld wiowym krgos upo
Tok zwone zo,icio i proce typu siedzqcego mogq te
w sposb
podstpny i niezouwooIny powodowo przyj.
mowonie z ych i szkodIiwych postow ciolo. Zojcio sie-
dzqce obejmujq wie|e rodzojw proc, zo tendencio do
wy qczenio pozycji stoiqce,i przy procy trwo nodol. Po-
5i
rnijojqc spr.crwc-, crrjpor,,ilrliric'i ki.. cscl, IyyDq 5cr;o r.r 7ci.l w
domode|owone oporcio i unlc iilviojqcych obroconie cio-
o, toke uyv,,one norzdzicl ispi':qiy w!nny by rozmie-
szczone no odporviedniej vrysoko ci i w zosi9u rki. Nie
mo e mie miejsco nochylonic si czy gorbienie przy
procy; zoznoczyc trzebo, .iJ :r.ozumienie tego nopotyko
Ryc' 32 Nieplo\^/]d olvy sposb d VyigoIio ci orw z UWoq] no
lrlok foongoowonio ng i prferzucenjo noci5kW no odcinek Id .
wiowy krqgoslupo
nodoI nq trudnosci, z rocji nowykw i prze wiodczenio,
e proco siedzoco, oroi zwiqzorle z iynr unoszenie rqk
sq bordziej mc:qce ni ciqg e podrywonie i skrconie
tu owio' Czsio potrzebne sq :upe nie zresztc1 nie kosz-
towne odoptqcje' Spe nienie prostych WorunkW' o nie-
kiedy dodotkov"'o noszenie gorsetu umoi!irvio choremu
kontynuowonie procy zowodolvej oroz prowid owe
two-
rzenie si zrostu w knistego krgw no poziomie usz.
kodzen io.
Cikie proce nieoo'miennie zWiqZo|']e sq z wiqkszynli
obciq erliomi krgos upo lc wiowego i w tych pr'ypod-
koch przestrzegcnie
od;rorviedniej posto'..\iy cio a ur.rcrjl-
Iiwio wydotne zmniejszenie dzioiojqcych si '
5'7
Donios o plowid owej postowy cio o przy prococh
typu cikiego zosto o w wie|u krojoch
ju
downo doce-
niono,9dy do wiodczenie Wykozo o, e nouczonie pro-
widlowego wykonywonio rnych czynno ci i proc fwiq.
zonych z wysi kiem fizycznym zopobiego st|.otom z powo.
dtr obsencji no t|e blw krzyo' Istniejq jednoke
zo.
wody, kt|e zozwyczoj pociqgojq zo sobq noplnonie od.
cinko ld wiowego krgos upo z porvodu broku miej.
sco czy te utrzymywonio przymusowej szkodIiwej pozy.
c.ji cio o. Osoby wykonujqce tego typu proce sq przede
wszystkim noro one no uszkodzenie |d wiowych torcz
midzykrgowych i joko
tokie winny by objte szcze.
g|nq opiekq |ekorskq.
Postowo cio o o wypoczynek
Sposb i system spdfonio czosu wo|nego mo du e
znoczenie w co okszto cie profiIoktyki (i Ieczenio) b|w
k(zya, o wic w odniesieniu zorrvno do chorych, jok
ipotencjolnie chorych ludzi' Niestety, zbyt czsto zdorzo
si, e w romoch zoj wypoczynkowych wie|e osb po.
dejmuje si czynno ci i wicze d|o nich nie wskozo-
nych' o nowet szkod|iwych. Co wicej
-
wsze|kie uwogi
w tym wzg|dzie, wypowiodone przez rodowisko lekor.
skie, sq mniej |ub bordzie.i ignorowone. Z tego wzg|du
konieczne jest popu|oryzowonie w spo eczestwie zosod
biomechoniki cz ciej uprowionych sportw i zoj re.
kleocyjno- sportowych, ce|em wyjo nienio ich wp ywu no
czlowieko zdrowego i chorego.
5S
Ryc. 33
|d wiowy
W o ciwy sposb wypoczynku' cdcioojqccao odcinck
kr9os upo
-1
s
ll
Ryc. 34 w|o cjwo pozycjo cio o no prowid owym ku (o) oroz
pofycjo nieprowid owo no z ym ku' umo |iwlojqcYm opodonie
si po |odkw, o tym 50mym znoszenie lo|dozy |d vliowej
worto w tym mie.iscu przedstovric tez doktoro Bugor.
do z Froncji; ,,Wsplczesny c:|owiek przestol si poru-
szo. Prowodzi ycie stotyczne. Procuje nieruchomo zo
moszynq Iub biurkiem. odbiero tom pewne bod ce. Zo-
miost
-
jok wymogo tego noturo
-
odpowiodo no nie
wy odowoniem enL'rgii motorycznei. mu5i je poniekqd
homowoc. Stqd
J roczucie
niedotytu. Powstoje ono no
skutek niemono ci wyzwoIenio energii zo pomocct Iu-
59
V/ ku
(o)
jnielv o ciWo
,Ryc'
3 Prow;dlowo (o) |'ieprow:d owo (b) pozyc,o cio o plzy
oo ro Dro ntu tex cl I
0
chu' stqd nopicje mi ni' prowdziwy niepokj fizyczny,
Uczucie k uc!o v/ pIecoch.
'.',
J ednok e trzebo zdo sobie 5prow, jok
wierutnym
k omstwem jest
stwierdzenie, e u osb zdrovlych prok.
tycznie nie rno przeciwwskozo do odnej go zi sportu
pod Worunkiem oponor,vonio podstow i w o ciwej tech.
niki ich wykonywonio. Po prstu W mior up ywu lot. w
iwiq;ku ze storzeniem si cio o, musimy coroz bordziej
ogronic:o woch|orz noszych zointeresowo i dostosowy-
wo go krytycznie do istniejqcych moliwo ci.
U wikszo ci doros ych nie do si pogodzi wykony.
vronio wjelu zoj sportowych i rekreocyjnych z utrzy.
moniem prowid owej postav/y cio o oni vrye|iminowo
obciq e i nociskw, jokie
one wywierojq no krgos up
|d wiowy.
Pos powonie w przypodku bo|ow krzyza
Torczo midzykrqowo. dotknito zooWonsowonym
procesem chorobowym, w ktrego przebiegu dosz o do
przerwonio pier cienio w knistego oroz ty owypclrnicio
jqdro miod ysiego, nigdy. pod wp ywem odnego lecze.
nio, nie powrci do normy' Mimo to moliwe jest
tokie
pokierowonie ewo|ucjq procesw chorobowych, e doj.
dzie do trwo ego ustqpienio ostrych zespo w b|owych.
Zej ciem choroby jest
wwczos zrost w knisty trzonw
kr9owych W miejscu uszkodzenio torczy midzykrgo-
wei.
6i
Dlotego celem przewodnim leczenio uszkodzenio tor-
czy midzykrgowej
]e5t
51Worzenje worunkw d|o wygo.
ienio si uszkodzenio
..
We wczesnym okresie zwyrodnienio torczy midzytrzo-
nowej leczenie polego no zopobiegoniu szkodliwym ru-
chom v stowie midzytrzonowym i zobezpieczeniu cho.
rych tkonek przed dzio clniem nodmiernych si i nociskw.
M odo tkonko w knisto wymogo ochrony o do momen.
tu ostotec:nego zorgonizowonio, co trwo do kilkunostu
miesicy. Proces ten w zosodzie fopewnio niebo|esnq
funkcj krgos upo ld wiowego. W p nych okresoch
nie Ieczonej czy Ieczonej nieprowid owo choroby torczy
midzykrgowej 5zonse no wytworzenie si zrostu w k.
nistego tr7onW krgw stojq si coroz mniejsze, mimo
stosowonio unieruchomienio i chronienio krgos upo
przed nodmiernymi nopiciomi i obciq eniomi. Moe
wwczos zochodzi nowet konieczno |eczenio ooero-
cyjnego. Tok wic podstowowq zosodq leczenio jest
od.
ciq enie krgos upo |d wiowego w sensie unikonio
nodmiernych obciqe i ruchw midzy trzonomi krgw
w sqsiedztwie chorego miejsco.
Zo|enie od nosi|enio do|egIiwo ci pocjent musi ogro.
niczy swj tryb ycio. Krocowym tego przyk odem
.|est
|eenie w ku (no p|ecoch), bez zezwo|enio no wsto-
wonie.
W przypodkoch doIegIivlo ci mniej nosiIonych zoIeco
' J edynie w niewielu prrypodkoch koniecrne jest operocyjne usu-
nicie jqdro mio dystegoi U decydowonej wi szo ci chorych zo.
dowo|ojqce wyni i uuysko mo no Ieczeniem zocho.,vowczym.
62
si t.rnikonie wysi kw {izycznych, wykonywonio orsow-
nych ruchw krgos upo iip' Midzy tymi dvlomo biegu.
nomi znojduje si vriele form po rednich, 5iosowonYch
lv zole no ci od zoowonsowonio procesu chorobowego'
objoww oroz skuteczno ci stosowonego Ieczenio. Do
ko dego przypodku podchodzi si indyv'lid uo In ie,
9dy
niezole nie od okresu choroby objowy mogq zmienio
si dos ownie z dnio no dzie, o pofo tym rno jest
osobniczo wro|iwo no b|.
W przypodku ostrych ob|oww blowych |eenie w .
ku
jest nojworto ciowszq, nojprostszq i
-
niestety
-
noj-
bordziej niedocenionq formq leczenio. Chory winien le-
e no p|ecoch z ploskq poduszeczkq pod g owq' ko
powinno by rwne i niepodotne (mono to uzysko pod.
k odojqc deski pod moteroc z w osio). Zwyk|e w
9r
wchodzi tutoj Ieczenie szpitoIne, z uwogi no konieczno
zobiegw pie|gnocyjnych ciolo w ku.
Pozycjo to skutecznie zobezpieczo zochowonie lordo-
zy ld wiowej, co
jest podstowowym worunkiem powo-
dzenio leczen io.
Sposb ten prowie zowsze przynosi poprow; re im
toki
-
co prowdo
-
nieroz musi by utrzymywony
przez
2, do 3 tygodni. Z regu y po up ywie 4-5 dni ostre ob-
jowy
ustpujq, ro pozosto e do|e9|iwo ci mijojq w ciq.
gu 2-3 tygodni. NoturoInie chory powroco do zoj
stopniowo' zwrocojqc uwo9 no oszczdzonie krgos|u-
po ld wiowego we wszystkich czynno cioch dnio co.
dziennego. J e |i po up ywie oko o czterech tygodni Ie.
enio w ku ob,iowy nie ustpujq co kowicie. rozwo o
5i in ne metody |eczenio.
3
t
U chorych z cloIeg liv,,o cio m i o rednim nosiIeniu zo.
sodniczq metodq lcczenio sq gorsety ortopedyczne; le-
enie w ku potrfebne jest jedynie
sporodycznie i po-
Iego wwczos no ogroniczeniu okiyvrno ci iizycznej.
W tym sposobie Ieczenio ustqpienie doIegIiwo ci nie
oznoczo rwnie ustonio procesu chorobowego. przeto
chory musi prowodzi nodol tryb ycio z odpowiednimi
ogroniczeniomi. Dotyczq one nie ty|ko wy qczenio d wi-
gonio ciorw, podnoszenio przednriotw,
ole te czo-
su siedzenio, stonio ichodzenro.
Gorset nos:ony jest
4- miesicy; w mior uspokojo-
nio si obioww choremu zezwo|o si no coroz wikszq
oktywno i powrt cJ o prowie normolnego trybu ycio
z fostrze eniem, e no zowsze nie wo|no mu d wigo
ci orw oni wykonywo proc w pozycji pochylenio tu|o.
wio do orzodu.
Chorzy z dolegIiwo ciomi niewieIkiego stopnio uskor.
ojq si no tpe pobo|ewonio w oko|icy krzy o lub w
koczynoch doInych, trwojqcc w o ciwie bezustonnie
z mniejszym lub wikszym nosileniem. Zoostrzenio b|w
sq niewielkie. Zosody leczenio tych chorych sq podob-
ne. Nojcz ciej chory nosi dobrze wymode|owony gor-
set ortopedyczny' ktry nok odo rono, o zdejmuje przed
po oeniem
si do ko. W wol'unkoch domowych oroz
W procy musi wyeIiminowo ruchy d uszego pochylonio
tu owio, przenoszenio sprztw czy cikich norzdzi itp.
Niespodziewone nowroty ostrych b|rv krzyo z
jed.
nei strony, zo z drugiej d ugotrwo o choroby, o wic
pozornie mo o skuteczno metod Ieczenio powoduje,
e niejednokrotnie chorzy gctowi 5q poddo si wsze|-
64
kim, nowet zupelnie irrocjonolnym sposobom leczenio,
by|eby uzysko u|9 w do|eg |iwo cioch.
Pomijojqc. oczywi cie, bezskuteczne sposoby' jok:
no.
szenie kr|iczych skrek, picie zi itp., w u yciu znojdu.
je
si wie|e powszechnie stosowonych w medycynie zo.
biegw z zokresu leczenio fizykoInego, nie mojqcych
odnej worto ci w przypodkoch
b|w krzyo no t|e usz'
kodzenio krqko m idzykrgcWego.
I tok: ciep o stosowone pod r nymi postociomi
-zwy.
k e ciep o, promienie podczerwone,
diotermie krtkofo.
|owe, o toke promienie u|trofio|etowe nie przynoszq
wikszego. poytku, o niekiedy nowet mogq nosi|i ob-
jowy
chorobowe. Szeroko stosowone downiej zobiegi fiz-
joteropeutyczne
u|eg y w wikszo ci zorzuceniu z chwi-
|q stwierdzenio, e przyczynq do|egIiwo ci
jest
ucisk no
korze |ub podro nienie
opony twordej, o nie hipotetycz-
ne zmiony w tkonkoch oko okrgos upowych w mi nioch,
stowoch midzykrgos u powych itp. Noturolnie nie ozno-
czo to, e stosowonie ciep o no okolic ld wiowq u nie.
ktrych chorych nie przynosi z ogodzenio doIe9|iwo ci,
o|e nie no|e y no tym fokcie budowo co|ej fi|ozofii |e.
czenio fizykoInego, ktre w donym przypodku jest |ecze-
niem objowowym o bordzo wqtPIiwej skuteczno ci.
Moso mo e przynosi uc1ucie pewnej u|gi no drodze
zmniejszenio odruchowego skurczu mi ni, ole nie wp y.
wo w odnym stopniu no przebieg procesu chorobovle-
90
i- co wicej
-
w pewnych okresoch choroby mo e
ten
proces
nosi|o.
Wsp czesne Ieczenie formokoIogiczne opiero si
g|wnie no podowoniu solicylonw. Iekw przeciwzopo|-
nych i przeciwobrzkowych,
witomin B1 i B12 oroz |ekw
rozIu niojqcych. Wbrew wcze niejszym pog|qdom stoso-
Wonie Wymienionych |ekw nie dzio o pfzyczynowo' o
ich dzio onie objowowe jest
tok e wqtp!iwe.
Miejscowe znieczuIenie punktw bo|esnych okoIicy
|d wiowej te nie mo wikszego wp ywu nie ty|ko no
pfzebie9 choroby' oIe toke no istnie.iqce doIe9|iwo ci
b|owe.
Chorym cierpiqcym ncl bIe krzyo proponuje si cz-
sto r norodne zobiegi fifjotero peutycf ne noszqce cechy
krgorstwo. W tym miejscu noley wyjo ni' e wsze|kie
monipu|ocje kr9orskie groq ci kimi, o czsto nieod-
wrocolnymi powik oniomi neu roIog icznym i, w przypodku
spowodowonio co kowitego wypch n icio zob|okowonego
jqdro
miod ystego do kono u krgowego.
J ok ju wspomniqno, modo no tzw. ,,szybkie i bezbo.
lesne wy|eczenie', znoiduje wielu wdzicznych odbiorcw
w rd osb dotknitych blomi krzy o' zro onych bro-
kiem poprowy pod wp ywem Ieczenio specjoIistycznego.
Co wicej, to |ecfenie specjoIistyczne zowsze polqczone
jest
Z jokimi
niewygodomi, ogroniczeniomi czy nowet
b|em (np. |e enie w ku, noszenie gorsetu, pobiero-
nie zostrzykW itp.). Nic te dziwnego, e wie|e osb
chtnie poddoje si prymitywnym i wrcz humorystycz.
nym w sensie noukowego uzosodnienio zobiegom ,,no-
stowionio'' ko ci i stoww miednicy i krgos upo. Wie|e
osb sk onnych jest
dopotrywo si w tych zobiegoch
ceclr cudownego uzclrowic'nio vr przypodku jednoczesne-
qo. chwiIowego zlesltq, poIepszenio, opowiodo wszem
wobec, e no sobie do wiodczyli
,' blogos owionego wp y-
66
wu tych zobiegw',. Pocieszojqce jest
tylko. e wszyscy ci
rzecznicy uzdrowiojqcego dzio onio zobiegw fizykoInych
i krgorskich wkrtce do wiodczojq ponownych otokrv
blw, co ostudzo nieco ich zopol do do|szych proktyk
kr9orskich.
W rzeczywisto ci mo|iwe do przyjcio dodotnie dzio.
onie biernych ruchw krgoslupo i miednicy w przy-
podkoch uszkodze torczy midrykrgowej doje si zu.
pe nie prosto Wyt umoczy. Skutki tych wicze mogq
by rzeczywi cie dodotnie, o|e tylko przej ciowo, zo
je.
|i bdq ujemne
-
to trwo|e..
ZwoiLywszy, e z
jednej
strony istnieje nodziejo ty|ko
czosowego zniesienio do|egliwo ci, zo z drugiej
- 9ro .
bo trwo ych zmion neuroIogicznych, trzebo mie duo
zimnej krwi iby bordzo |ekkomy |nym, by mc z czystym
sumieniem bro si do tokiego ,,|eczenio.' chorego.
wiczenio osb do knieiych
b|omi krzyzo
Do wicze przystpuje si notychmio5t po ustqpie.
niu ostrego okresu b|owego'
Wynik stosowonych wicze uzo|eniony jest
co kowi-
cie od inte|igencji chorego oroz od jego
dobrych chci
*
No tym somym zlesftq opiero si znony od |ot proceder po'
lrfqsonio cholego no pIecoch c'y owieszonie no tlopefoch umo.
cowonych do fromu.- i drfwi i
Pociqoonie
zo no3i' Metoci stoso.
lvcnio wyciqgu istnieje wiele, poczynojoc od lvycirgu recznego
plfef dWje osoby, o koczqc no wynyslll e s onsiIL]o\,onych n)c.
.honiz'noch i stoloch vr'yciqgorvych,
l
67
i si|nej wo|i' Z regu y |epsze wyniki uzyskuje si u osb
mlodych, u ktrych otwiej mo no wykszto ci potrzebne
nowyki oroz odruch postowy. W przypodku osb doro.
s ych czsto notrofio si no wie|kie opory, tkwiqce w
69
Ryc. 37 wiczenio mi ni brzucho o
-
W pozycji sto]'ocej (mo|jwe
i uo|econe do wykononio wie|oklotnie w c]qgu dn;o bez wzg|du no
ubir.i wykonywonq proc cfy cfynno ) b' c, d, e
_
w pozycji
rerqcel no precoch
:i'r
71
"l
i|
_Y)
.
Ryc'' 38 Wic7enio mic ni bIfucho i mi ni grfbietu w po'ycji
rezqcel (o-e,
Ryc.39 wiczenio mi ni brfucho imi ni gfrbieiu w porycji pod.
portego k|ku (o-b)
73
|ef#i;fl|lr*i..unlo
schy|onio 5i p'zy w'prostowon' lrgos|upic
psychice,
o utrudnioiqce wytworzenie nowych stereoty-
powych ruchw.
Chory powinien
wiczy poczqtkowo przynojmniei
1-2
rozy dziennie no podstowie wyro nych z|ece |eczqcego
go specjoIisty. wiczenio worto wspomo9o zojciomi
no plywoIn|. Plgodzinne |ekcje p ywonio
sty|em k|osycz.
nym wietnie wyrobiojq gorset mi niowy, utrzymujqcy
krgoslup w prowidlowym
ustowieniu, oroz zmniejszojq
szczeglnie przykre
do|eg|iwo ci b|owe.
wiczenie |. W pozycji
stojqcej w trokcie wykonywo.
nio g bokiego wdechu robimy poprzecznq fo d no
brzuchu.
74
Ryc. t.'cwiczenio w o ciwej postowy cio o (o), oroz pochy|on|o
tu|ol id w sto|voch biodrowych
(b)
Ryc. 42 Rozciqgonie mi ni |d wiowo.biodrowych w poycji stor.
tuioceoo bieqoczo ce|er poprowienio ustowienio mieonIcy (czsro
prilczino boTow krzyo, szizeg|nie u osb prowodzqcYch siedzqcy
trys ycio)
75
wiczenie ||. W pozycji stojqcej wyciqgnite rcc opie-
.omy no krze |e czy sto|e; zwrocojqc uwog no prowid-
lowq postow cio o, wykonujemy g boki pizysiod (siodo-
my no w osnych pitoch)
i powrt
do pozycii wyj cio-
wei.
wiczenie |||. Le qc no p|ecoch
z ko|onomi ibiodromi
zgitymi jok
no rysunku, nopinomy mi nie brzucho, uno.
szqc biodro ku grze iutrzymuiqc tokq pozycj przez 10
sekund.
wiczenie IV' U oenie cio o jok
w poprzednim
wicze.
niu. Splecione polce rqk no brzuchu, uciskojqc
Ao,
sto-
biIizujq odcinek |d wiowy kr9oslupo' Przeciw temu
oporowi unoszenie bioder ku grze.
wiczenie V. Ten som ce| mo no osiqgnq' pofostoiqc
w k|ku podportym,
opuszczojqc brzuch ku pod odze.
wiczenie powtorzomy
ki|ko rozy, zwrocojqc uwog, by
nie powstowo
tzw. ,.koci grzbiet,'.
wiczenie V|' Leqc no brzuchu z rkomi wyciqgnity.
mi do przodu,
unosimy jednocze nie
do gry glow, tu-
w i stopy, tok oby cio o zosto o oporte jedynie
no brzu.
chu. W tej pozycji noley utlzymo si przez 5 sekund
iwiczenie powtrzy
kilko rozy. W mior poprowy
si y
mi niowej mono wykonywo tzw.
,,ko ysk',.
.
wiczenie V||. Le qc no p|ecoch,
obejmujemy rkomi
kolono i prryciqgomy je
do klotki piersiowei, nopinotqc
i zwolniojqc nopicie mi ni. Podobnie postpuiemy
przyciqgojqc
do k|otki piersiowei
ty|ko jednq
nog, np.
proWq przeciwnq, pozostowiojqc
w pozycii wyj ciowe|,
tj. |ekko zgitq w stowie biodrowym i ko|onowym. To so-
mo wiczenie powtorzomy
|ewq nogq'
76
wiczenie V|||. Leqc no plecoch ze z9itymi nogomi
w stowoch kolonowych i biodrowych i stopomi opor-
tymi no pod odze' unosimy tu w ku grze, rce mojqc
3oIecione zo
9 owq.
wiczenie |X. Chory |e y no pod odze no plecoch 2
rkomi pod g|owq' nobiero powietrzo, nopino mi nie
brzucho i trzymojqc nogi wyprostowone w kolonoch,
unosi stopy no trzy sekundy p metro ponod podlog,
po czym powo|i je opuszczo' wiczenie to powtorzo si
10-20 rozY.
To proste wiczenie nie stonowi specjo|nego obciqe.
oio i
iest,
dobrze znoszone zorwno przez mczyzn,
iok
i przez kobiety. W mior up ywu czosu noIe y wicze.
rlio nosili przez obciqenie ng ciorkomi (woreczki
z pioskiem Iub cikie buty). W mior Wfmocnionio mi .
ni obciq enie mono zwikszy o do moksymoInego.
ktre d|o mczyzn wynosi 5-7 ki|ogromow, zo d|o ko.
biet 3-5 kilogromw.
wiczenie to
jest dobrze to|erowone przez o9 po.
cjentw, tym bordziej e wsze|kiego rodzoju wiczenio
mi ni brzucho doskono|e zmniejszojq obwd w posie.
no czym tok obecnie ko demu zoley.
Zokoczenie
B|e krzyo (nojcz ciej
no t|e uszkodzenio torczy mi.
dzykrgowej) stonowiq wypodkowq dzio onio wie|u r.
nych czynnikw, tok wrodzonych, jok
i nobytych'
f rcguly chorobo rozpoczyno si bezobjowowo i do
uszkodzenio jqdro,
o nostpnie oslobienio tyInej cz ci
pier cienio
dochodzi no d ugo przed wystqpieniem
ostrych dolegIiwo ci (po okresie pobo|ewonio
krzy o,
uczucio,,przemczenio''
itp').
Dopiero ostoteczne rozdorcie pier cienio
wlknistego.
ktre mo e by wywo one jokim
urozem, o cz ciej prze.
ciqeniem odcinko ld wiowego krgos upo, umo liwio-
jqce
ty owypchnicie frogmentw uszkodzonego jqdro
mio dystego' doje typowy zespl objoww uszkodzenio
torczy midzykrgowej'
78 79
Ryc.43 wiczenio stosol^/one w romoch zoj wychowonio fizyc!-
nego, o bgqce prfynie szkod
(o-d)
B|e krzy o, z rocji ich niebywo ego rozpowszechnie-
nio, znocznie obciqo.iq bud et
postwo z tytulu obsen-
cji w procy i rosnqce.i z kodym rokiem liczby nowo przy.
znowonych rent.
Wszystko wskozuje no to, e prob|em ten moe sto si
powo niejszy w nodchodzqcych |otoch, gdy coroz wik.
szo cz spo eczestwo'
prowodzqco typowo ,,te|ewizo-
rowy,' tryb ycio, z powodu bytowonio w worunkoch
wsp czesne.i cywiIizocji, szuko bdzie z
jednej strony
sposobw zopobiegonio, zo z drugiej
-
|eczenio b-
lw krzyo.
Zopobiego uszkodzeniom torczy midzykrgowej mo-
no dwojoko:
przez wywiczenie mi ni stobilizujqcych
i kontro|ujqcych krgos up oraz
przez wiczenio w o ci-
wej postowy ciolo o do odpowiedniego
jej oponowonio
i utrzymonio nowet w worunkoch mo o temu sprzyioiq.
cych.
A.totomio czynno ciowo i fizjo|09io krgos upo |d wiowego
Uwogi og|ne
Spis lre ci
Prrcdmowo
Wdqp
Torcze midrykr9owe
Kono| lgor^ly i jego
zoworto
Bioocchoniko krgos|upo ld wiowego
Przyeyny uszkodze torcz mid'ykrgowych
".jtl"""*i#o'ln'o..o.".'
midzykrgowei
lnnc przyczyny
b|w krzy o
Zopobiegon|e b|om kEy o I ich
Ccchy wlo ciwej postowy
ciolo
Cuictsnlo postowy
ciolo
T.cn|ng postowy ciolo u osb m odych
Trcnlng postowy cio o u osb do.o lych .
Utrrymywonie prowid owej po5towy w domll .
Po.bryo cio o p.fy procy
Pot owo cio|q o wypocrynek
Porgowon|c w pypod u
b|w krzyo
C.w|crcnio osb dotknltlch btoi lrfyio
Zolocrenlc
3
5
tt
u
12
25
33
38
,tt
1
17
2
teczenre
48
EI
5t
52
55
58
61
67
7E