Triboloji

VedatTemiz

Genel Bilgiler
g
Dnyada eitli kurulularca yaplan baz aratrmalarda retilen
enerjinin yaklak te birinin srtnme sonunda harcand
ggereini
ortaya
y koymutur.
y
Dier yandan makinalarn fonksiyon yzeylerinde meydana
gelen anmalarn da ok byk ekonomik kayplara yol at
benzer aratrmalar sonucu tespit edilmitir.
Somut bir rnek vermek gerekirse,byk bir entegre elik
tesisinde (yllk retim kapasitesi 10...15milyon ton)eitli tip
anmalarn telafisi iin gereken yllk bakm,onarm ve yenileme
almalarnn tesis kurulu maliyetinin %10ila
%10 ila 15
15ii kadar ek bir
harcamay gerektirdii hesaplanmaktadr.

MakinaElemanlarI

Genel Bilgiler
g
Artanhzlarvezorlanmalar,makinasistemleriningvenilirlikve
mr koullarnn daha dar toleranslara sokulmas anmann
mrkoullarnndahadartoleranslarasokulmas,anmann
snrlandrlmasnvekontrolaltndatutulmasngerektirmektedir.
Esnekvekatotomasyonuygulayanfabrikalarda,uak,roket
Esnek ve kat otomasyon uygulayan fabrikalarda uak roket
sistemlerinde,nkleerreaktrlerdevedahabirokileri
teknolojininuygulandsistemlerdesrtnme,anmave
j
yg

bunlarlailgiliolarakyalamaennemliboyutlandrmakriterve
parametrelerininiinegirmektedir.
Bugereksinimlerinbirsonucuolarakson30yliindesrtnme,
anmaveyalamakonularnierenyenibirbilimdal
kurulmutur Triboloji veya Tribo teknik olarak adlandrlan
kurulmutur.TribolojiveyaTriboteknikolarakadlandrlan
budisiplingerekniversitelerdegereksetekniktegenibirilgi
grmtr.
grmtr.
MakinaElemanlarI

Genelbilgiler
g
Tribolojinin
T ib l ji i altdisiplinler:
lt di i li l
1. Srtnme
2 Anma
2.
A
3. Yalama

MakinaElemanlarI

Srtnme
Birbiri
Birbiriiletemashalindebulunanveizafikaymaveya
ile temas halinde bulunan ve izafi kayma veya
yuvarlanmahareketiyapanikifonksiyonyzeyiarasndagenel
olarakbirsrtnmehalimevcuttur.Birokhaldesrtnmenin

saysaldeeriokkkolabilir,fakatpratikolarakdaima
mevcuttur.
Hipotetikolarakfonksiyonyzeyleriarasndahibirkuvvet
alannnbulunmamasvekesinolarakaralarndamutlak
vakumdanbakabirortambulunmamashalindesrtnmenin
k d b k bi t b l
h li d t
i
olmadsylenebilir.
Srtnmeveanmaokeskitarihlerdenberigzlenenve
Srtnme ve anma ok eski tarihlerden beri gzlenen ve
azaltlmasiintedbirleralnankonulardr.

MakinaElemanlarI

Kuru ve yyalanm

yyzeyy kavramlar
Teorik
Teorikolarakmutlakkurusrtnme,yabancmaddelerden
olarak mutlak kuru srtnme yabanc maddelerden
tamamenarndrlmvemutlakvakumdabirbirizerinde
srtnenyzeylerarasndamevcuttur.
y y
Yzeylerdahancedentemizlenmiolsadahi,atmosferartlar
altndabirbirlerinesrtnrkenaralarndaokincedeolsa
absorbsiyon tabakalarvetribomekanik reaksiyontabakalar
meydanagelecektir.Genelliklebutipsrtnmehalidepratik
olarakkurusrtnmekabuledilir.
l kk
t
k b l dili
Yzeylerinzerine(veyaaralarna)zelyalaycmaddelerin
srlmesi (konmas) halinde yzeyler artk pratik olarak da kuru
srlmesi(konmas)halindeyzeylerartkpratikolarakdakuru
deildir.Srtnmeyalanmyzeylerarasndameydana
gelmektedir.Busrtnmehalisnrveyahidrodinamik
g
y
durumlardaolabilir.
MakinaElemanlarI

Kaymaveyuvarlanmasrtnmesi
y
y

Srtnmeyi
Srtnmeyiengenelanlamdakaymave
en genel anlamda kayma ve
yuvarlanmasrtnmesiolarakikiyeayrmak
mmkndr
mmkndr.
Srtnmeyimeydanagetirenfizikselnedenler
i l dii d b
incelendiindebuayrmnmakroskopik
k k ik
grnmiingeerliolduu,mikroskopik
blgede ise her iki srtnme halinin ben er
blgedeiseherikisrtnmehalininbenzer
nedenlerdenmeydanageldiianlalr.

MakinaElemanlarI

Kaymaveyuvarlanmasrtnmesi
UYGULAMALAR

MakinaElemanlarI

Stribeck erisi

ki yzeyi birbirine gre yk altnda kaydrabilmek iin belirli bir direncin

yenilmesi gerektiini,yzeylerin zerine bir yalayc madde srlmesi
halinde ise bu direncin azaldn deneyimlerimiz sonucu hepimiz biliriz.1901
ylnda Stribeck tarafndan yaynlanan bir almada radyal bir kaymal yatan
deiik srtnme durumunda alabilecei belirtilmitir

Kuru
K
srtnme

Snr srtnme
Filmsrtnmesi

MakinaElemanlarI

SrtnmeTeorileri
Amonton (1699) Coulomb(1785)teorisi:Buteoriye gre srtnme,
yzeylerdeki prz tepelerinin taklmasndan doan diren olarak
tariflenmektedir.Ancak bu teori,srtnmedeki enerji kaybn ve ok iyi
ilenmi

yyzeylerdeki
y
srtnme artn
aklayamamaktadr.
y
Molekler Etkileimteorisi (TomlisonHardy):
Elektrostatik ekimteorisi:Buteoriler srtnme olaynn mekanizmasn
d
deneysel
l verilerle
il l uyum salayacak
l
k ekilde
kild aklamakta
kl
k yetersiz
i
kalmlardr.
Kaynama,Kesme,Srmeteorisi
y
,
,
((Bowdenve Tabor):Bowdenve
)
Tabor
srtnmenin meydana gelmesinde enbyk etkenin yzeylerin birbirine
deen tepeciklerindeki adeziv ve koheziv balar olduunu,bunlara ilave
olarak tepeciklerdeki deformasyonlarn da diren arttrc etkileri
bulunduunu ne srmlerdir.Buteori eitlietkenlerinmantksalbir
senteziniiermektedir.

MakinaElemanlarI

Kaynama,kesme,srme
y
,
,
teorisi
FN
Fs

A1

B1

B2

A2

Ai

Bj

Elasto-plastik temas halinde kaynak (A1Ai) ve deformasyon (B1Bj) noktalar

Srtnme kuvveti olarak adlandrdmz bu kuvvetin iki bileenden olutuu kabul
edilebilir.
edilebilir
Heriki taraf normal
FS = FAd + FDef
kuvvete blnrse

= Ad + Def
MakinaElemanlarI

Kaynama,kesme,srme
y
,
,
teorisi
FN
Fs

A1

B1

B2

A2

Ai

Bj

yi ilenmi yzeylerde defornasyon

teriminin etkisi ihmal edilebilir.Bu
durumda

FS FAd

FAd = i A i

i:herbir noktadaki kesme direnci

Ai:temas noktasnn alan

Herbir noktann kesme direnci ayn ise

FAd = k A Dpl

Kesme direnci,enfazla malzemenin kaymadaki

akma mukavemeti kadar olabilir.

A Dpl = A i
Plastik deme
alan

FAd = Ak A Dpl
MakinaElemanlarI

Kaynama,kesme,srme
y
,
,
teorisi
FN
Fs

A1

B1

A2

B2

Ai

Bj

Btn deme noktalarnn plastik

deformasyona urad kabul
edilirse;

FN = ppl* A Dpl
Malzemenin
plastik akma
basnc

Plastik deme
alan

FS FAd Ak A Dpl Ak
= *

= *
=
FN FN
ppl A Dpl ppl

Metalsel malzemelerde
bu oran 1/5civarndadr.

???

1. Deme

alan bymesi
y
2. Pekleme
MakinaElemanlarI

Anma

Makinalardakiarzalarnvekonstrksiyonelemanlarnnfonksiyond
kalmalarnnenbyknedeninianmatekiletmektedir.
Srtnmenaslbirenerjikaybnedeniiseanmadatekrargeriye
kazanlamayanbirmaddekaybnedenidir.
Budolaylolarakyenimalzemeninteminiiingerekliolanekbirenerji
B d l l l k
i
l
i t i ii i
kli l
k bi
ji
gereksiniminideberaberindegetirir.
Srtnmeveanmaarasndadorudanbirilikikurmaktammkn deildir.
Farklmalzemeiftleriarasndasrtnmedirenciayniolabilir, ancakbunlar
arasndakianmamiktarfarkll100veyadahafazlakatakabilir.
Genelolarakanmaproblemisrtnmeproblemindendahakarmakbir
Genel olarak anma problemi srtnme probleminden daha karmak bir
yapdadr. Ealanfonksiyonyzeyleriarasndaokdeiiktrdeanma
ekillerinerastlanrveokkeredeaynibirkouldabudeiikekillerinbir
ka ayn zamanda kendini gsterir
kaaynzamandakendinigsterir.
Bunedenlerlebtnanmahalleriniveyabirksmnkapsayanvegenel
geerliliiolanbiranmakanununutanmlamakmmkn olamamtr.

MakinaElemanlarI

Sreklisnrlanma(Continuous

(
Wear))
Snrsrtnmesiblgesindealanveyazamanzamansnrsrtnmesi
halinemaruzfonksiyonyzeyleriarasndabirbakmakontrollolanbu
anmaeklinerastlanr.
Yzeylerdenemlibirhasarmeydanagelmez.Yzeyleralmasresince
dzgnleir ten yanmal motorlarda piston ve silindir arasndaki anma
dzgnleir.tenyanmalmotorlarda,pistonvesilindirarasndakianma
eklibununkarakteristikbirrneidir.
V

L (Kayma mesafesi)

L0 ile LA arasnda przlerin ksmen

dzelmesine bal olarak evvela hzl bir
anma gzlenir. Buna alma anmas
(R
(Running
i
W ) bundan
Wear),
b d
sonraki
ki ksma
k
i
ise
srekli anma ( Continuous Wear ) denir.

MakinaElemanlarI

Adeziv Anma

II

I
1

1 >2 >i

1 >i>2

III
1

IV
1
i

1>i>2

i>1 =2

Kuru ve snr srtnme

halindeki fonksiyon
yzeylerinin birbiri ile temas
halinde olan prz
tepelerinde,zellikle akma
snr aldnda kuvvetli bir
adeziv veya scaklk etkisi ile
tevik edilen koheziv bir ba
meydana gelmektedir.Bu
gelmektedir Bu
ba metaldeme yzeyleri
nekadar temiz ise ooranda
kuvvetli olmaktadr.Prz
tepecikleri arasnda bu tr
balar olumu olan iki
yzeyi birbirine gre hareket
ettirdiimiz zaman,,
balanm tepeciklerin
birbirinden ayrlmas drt
ekilde olabilir
MakinaElemanlarI

Adeziv Anma

II

I
1

1 >2 >i

1 >i>2

III
1

IV
1
i

1>i>2

i>1 =2

I- kesme direnlerinden (1 , 2) daha kktr. Bu takdirde

ayrlma ara yzeyden (veya oluan kaynak bandan) olur.
Bu tr adeziv anmada anma miktar en azdr.
elik/kalay ifti bu hal iin rnek gsterilebilir.
II- Ara yzeyin kesme direnci, 1 numaral malzemeden
kk, 2 numaral malzemeden byktr. rnek olarak
elik/kurun iftine bu tr anmaya rastlanr. Benzer
anma
a
a hali
a kurun
u u b
bronzu/elik
o u/e a
arasnda
as da da g
gzlenir.
e
III- Ara yzeyin kesme direnci, yzey malzemelerinden
birinden kk, dierinden ise ok az farkl, heterojen
yapda olan ikinci malzemeye ise yer yer eit olabilir. Bu
takdirde gene yumuak malzemeden sert malzemeye bir
madde geii vardr
vardr. Ancak baz noktalarda parack
kopmalar kendini gsterecektir. Madde geii yannda
madde ayrlmalar suretiyle daha byk bir madde kayb
ortaya kacaktr. Bu tip adeziv anmaya elik/bakr ifti
rnek gsterilebilir.
IV- Ara yzeyin kesme direnci her iki yzey malzemesinin
kesme direncinden byktr. Ayrca kuvvetli bir plastik
ekil deiimi sonucu peklemi ve krlgan hale gelmitir.
Belirli bir kayma mesafesinde yzeyden kopup ayrlacak,
kuvvetli bir andrc

olarak yzeyler
y
y arasnda adeziv
anmaya ek olarak bir abraziv anmaya sebep olacaktr.
Bunun sonucu her iki yzeyde de kuvvetli bir anma
meydana gelecektir. Mukavemet zellikleri birbirine yakn
malzemeler arasnda (rnek olarak elik/elik) bu tip
adeziv kkenli alnma hallerine rastlanr.
rastlanr

MakinaElemanlarI

Adeziv Anmann

Teorisi
Anma konusunu teorik bir temele dayandrmaya ait
ilkalmalar Holmve Archard gerekletirmitir.
Buaratrclar
l yaygn olarak
l k kullanlan
k ll l (k)anma
(k)
faktrnn detarifini yapmlardr.
Achard modeli esas olarak metaller iin gelitirilmi
olmasna karn,snrl olarak baka malzemelerde de
kullanlabilmektedir.
Archard,J.F.,J.Appl.Phys.,24,981,1953.

MakinaElemanlarI

Adeziv anmannteorisi

Gerektemasalanyzeyeetkiedennormalkuvvetleorantldr.
Metalselmalzemelerdebirokhaldeprztepeciklerindekilokal
l l
l
l d bi k h ld
ikl i d ki l k l
deformasyonunplastikolduusylenebilir.
ekildegsterildiigibitekbirprztemasdikkatealnsn.Basitlik
asndanprzgeometrisidaireselkabuledilsin.(yapap a)

MakinaElemanlarI

Adeziv anmannteorisi

Temas(c)demaksimumboyutaulamtr.Budurumdatanan
normalkuvvet:
lk
2

FN = ppl a

ppl:plastikakmabasnc,batmasertliine(HV)okyaknbirdeerdir.
Yukardatekbirprziingsterilendurum,yzeygenelindepekokprzde
u a da te b p gste e du u , y ey ge e de pe o p de
szkonusuolacaktr.Yaniaynandapekokprztemasvekopmas
olacaktr.
Anma ise bu temas eden przlerden malzemenin ayrlmas sonucunda
Anmaisebutemasedenprzlerdenmalzemeninayrlmassonucunda
meydanagelir.Ananmalzemehacmidoalolaraktemashalindekiprzlerin
boyutunabalolacaktr.
MakinaElemanlarI

Adeziv anmannteorisi

Anmasonucuprztepelerindenayrlanmalzemehacminin(V)
przyarapann
kpileorantlolduugsterilmitir.Basitlik
k
il
l ld
il i i
i lik
asndanananhacimyarapaolanbiryarkreolsun.Budurumda

2a
V =
3

Buradabtnprztemasyzeylerindenbiranmamahsul
meydanagelmesininmmknolmadnifadeetmekdoru
y
g

olacaktr.Anmaolantemasyzeyisaysnn,tmtemasyzeyine
oran olsun.
MakinaElemanlarI

Adeziv anmannteorisi

Sadecebirprziftitemasnda2.a kadarlk birkaymamesafesinde,

b
birimkaymamesafesiiinortalamaolarakananmalzemehacmiQ
k
f
l
l k
l
h

ilegsterilirse
2

V a
Q =
=
2a
3

Toplam anma hz btn prz tepeleri temas dikkate alnrsa

Toplamanmahz,btnprztepeleritemasdikkatealnrsa

Q = Q = a 2
3
MakinaElemanlarI

Adeziv anmannteorisi

Q = Q = a 2
3
Toplam normal kuvvet
Toplamnormalkuvvet

FN = FN = ppl a 2

Herikidenklemdekialanlarneitliiyazlrsa

eklindebirtanmlamayaplrveppl=H
K=
3 (sertlik)yazlrsa

FN
Q=
3 ppl

FN
Q =K
H

MakinaElemanlarI

Adeziv anmannteorisi

FN
Q =K
H
Bubant,birimkaymamesafesiiinananmalzemehacminin
(Q),normalkuvvet(FN)veyumuakmalzemeninsertliinebal
olduunuifadeederveArchard
Archard Anma Denklemi olarakbilinir.
BuradakiKsabitiiseanmakatsaysolarakadlandrlr.
Kboyutsuzdurve1denkktr.
MhendislikuygulamalarndaK/Hdahayaygnkullanlr.

Boyutluanma
katsays

K Q mm
k= =

H FN Nm

MakinaElemanlarI

Yenme(Scuffing)
(
g)
Birbirinegrekaymahareketiyapanyzeylerarasndakikaymahzveyzey
basncbelirlibirkritikdeeriancaaniolarakortayakmaktadr.Bazhallerde
daha kk hz ve yklerde ancak yksek ortam scaklklarnda yenme olay ile
dahakkhzveyklerde,ancakyksekortamscaklklarndayenmeolayile
karlalabilir.
Yenmeesasitibarileokiddetlibirblgeselkaynamaveyaadezyonolaydr.
Olayntamnicelikseldeerlendirilmesiyaplamamtr.
LiteratrdeAlmen,Davis vezellikleBlokkriterleridiyeadlandrlanbazsnrdeer
kombinasyonlarndan boyutlandrmada yararlanlmaktadr
kombinasyonlarndanboyutlandrmadayararlanlmaktadr.
Almen kriterindeyenmeolmamasiinpmaks.VK C0 artsalanmaldr.Otomobil
diferansiyelindekihiperboloid dililerdeC0320000(N.m/cm2.sn)dir.Bu
denklemdepmaks maksimumHertzbasncn,VK isebunoktadakikaymahzn
gstermektedir.

MakinaElemanlarI

Abraziv Anma

Bu
Buanmatrbirbirizerindekayanyzeylerinarasndaandrcsert
anma tr bir biri zerinde kayan yzeylerin arasnda andrc sert
partikllerinbulunmassonucumeydanagelmektedir.Sertpartikllerya
dardansistemegirerveyaadeziv anmamahsulleriolaraksistemiinde
meydana gelir
meydanagelir.
Ayrcayalayciindebulunabileceksertpartikller,trbinkanatlarndan
geenakkaniindekipartikllerbutipanmameydanagetirir.Bununla
birlikteprzloksertbirkaryzeyindahayumuakyzeyzerinde
meydanagetirdiiandrmaekli(eeilemetalselyzeyarasndaki
durum)abraziv
)
anmaolaraktanmlanabilir.Trleri;

;
Kaba(makro)abrazyon (gauging abrasion):ekilideirmenler,skrayper
dileri,cevhertmedeirmenleri....
nceabrazyon

b
( i di abrasion):
(grinding
b i ) Yatmeliimentodeirmenleri,
Y
li i
d i
l i
kumtadeirmenleri....
Eroziv abrazyon
y ((erosion abrasion):Pompaveyatrbinlle,kanatve
)
p
y
,
difzrleri....
MakinaElemanlarI

Pittingg (p
(pulcukkalkmas))
Noktasal
Noktasalveyaizgiseltemashaliolanfonksiyonyzeyleriarasnda
veya izgisel temas hali olan fonksiyon yzeyleri arasnda
meydanagelir.okkkdemenoktalarndadeikenyketkisialtnda
zamanlapuleklindemalzemeparacklaryzeydenayrlarak,geriye
ukurcuklar brakrlar
ukurcuklarbrakrlar.
Pitting oluumuileilgilideiikgrlermevcuttur.Bazaratrmaclar
pittinginmikrodemenoktalarndakideikenzorlanmalarvebunun
sonucundaortayakanyorulmaneticesindemeydanageldiiniileri
srmektedirler
Bir rulmanl
Birrulmanl
yataktakipitting
hasar

Birdilidekipitting
hasar
MakinaElemanlarI

SrtnmeOksidasyonu
y
Genelolaraksrtnmeoksidasyonu,yeterisklktamonteedilmeyenmilgbek
gemeyzeylerinde,rnekolarakevreyknemaruzrulmanbileziklerininyeteri
derecedesktaklmadzamantemasyzeylerindemeydanagelmektedir.
Birbirinedeenazprzlyzeylerarasndabirosilasyon (salnm)hareketinin
bulunmassrtnmeoksidasyonunu
y
teviketmektedir.Osilasyon

y ggenlikleri0,2mm
,
vedahakktr.Buolaykuruveazyalyzeylerdegzlenmektedir.
Yzeylerinkuruolmashalindeyeterisklktamonteedilmemiyzeyiftlerinin
kk genlikli osilasyon hareketlerisonucuyzeylerdekoyukrmzmtrakbirtabaka
kkgenlikliosilasyon
hareketleri sonucu yzeylerde koyu krmzmtrak bir tabaka
olumaktadr.Zamanlabutabakalarblgeblgekalnlaarakyzeylerdebyk
bozulmalarvebunlarabalolarakatlamavekrlmalarmeydanagetirmektedir.

MakinaElemanlarI

YalaycMaddeler
y
1.
1
2.
3.
4
4.

KatYalayclar
K
t Y l
l
Plastik(macun)yalayclar
SvYalayclar
G Y l
GazYalayclar
l

MakinaElemanlarI

Katyalayclar
y y
Grafit: Gerekyataklama
Gerek yataklama vegerekseelektroteknikteengeni
ve gerekse elektroteknikte en geni
kullanmalanbulunanbirmalzemedir.
Kaymahalindegrafitlamellerininkaymayniletakriben5
y
g
y
y
lik bira

yapacakekildeynlendiklerigzlenir.Nitekimgrafit/grafit,elik/grafit
yzeyiftleriarasndakisrtnmekatsaysda=0.1civarndadr.Ancak
grafit stlarak iindeki hava alnrsa srtnme katsaysnn
grafitstlarakiindekihavaalnrsa,srtnmekatsa
ysnnaniolarak
ani olarak
ykseldiigzlenmektedir.Artanscaklklagazalnmgrafitinsrtnme
katsaystekrarazalmagsterir.
Buyalaycroketvebenzerimakinalarnyksekscaklketkisindeolan
l
k
b
i
ki l
k k
kl k ki i d l
mafsalyataklarndagrafityatakmalzemesiolarakkullanlr.
Ayrcasentetikkolloidal
y
ggrafityalarakatlaraksnrsrtnmehalinde
y
yzeylerinsrtnmeveanmadurumlarndzeltir.

MakinaElemanlarI

Katyalayclar
y y
MolibdendiSlfit:
Molibden diSlfit: Bazaldzlemlerarasndakikaymadirenciok
Bazal dzlemler arasndaki kayma direnci ok
kktr.Molibdeninkristaliisrtnmekatsayshavada0.1
civarndadr.Vakumdada800Ckadarbykdeimegstermez.Ancak
eliksrtnmeyzeyleriarasnda,MoS
lk
l
d
k
ll
l
2 kristallerininoryantasyonalar
nedeniilesrtnmekatsays0.20.26deerlerinekar.
MoS2 ,,kolloidal tozhalindegzeneklimalzemeyeiirilmiolarakyaveya
g
y

y y
greslerekatkmaddesiolarakaerosol ilepskrtlenlaklariindekullanlr.
Ayainiyapanilkaratabulunantatoplamamaniplatrnnmafsal
yataklar fenol reinesine iirilmi MoS2 burlarnasahiptivebunlar157
yataklarfenolreinesineiirilmiMoS
burlarna sahipti ve bunlar 157C
C
daherhangibirarzagstermedenfonksiyonlarnyerinegetirdiler.

MakinaElemanlarI

Katyalayclar
y y
Boron Nitrit:
Nitrit: Bumalzemedelamellibirstrktrdedir.Bazaldzlemler
Bu malzeme de lamelli bir strktrdedir Bazal dzlemler
BorAzotBor..atomkmelerindenolumutur.Atmosferkoullarnda
srtnmekatsays0.2ile0.4arasndadeiir.
Havada500Cscaklklarakadargrafitokiyibirsrtnmedurumuna
sahiptir.
500
500C
Cile900
ile 900C
Carasndadaboron
arasnda da boron nitrit alakbirsrtnmekatsays
alak bir srtnme katsays
gsterir.
BunedenlesonzamanlardaGrafit+Boron nitrit karmlarndanmeydana
gelensrtnmeortamlaroldukagenibirscaklkaralndakullanlr.
l
l
ld k
i bi
kl k
l d k ll l

MakinaElemanlarI

Plastikyalayclar
y y
Yalamapratiindegresolarakadlandrlanplastikyalayclar,madensel
sabun veya baka bir strktr yapcya iirilmi mineral veya sentetik
sabunveyabakabirstrktryapcyaiirilmimineralveyasentetik
yadanmeydanagelir.
Alttakiekildegreslerinsnflandrlmasematikolarakgsterilmitir.
Gres

Sabun
bazl

Baka
bazl

Mineral
ya

Mineral
ya

Sentetik
ya

Diester

Poliglikol

Silikon

Polifenil
eter

Fluorokarbon

MakinaElemanlarI

Plastikyalayclar
(G
(Grestrleri
l i Sabunbazl)
S b b l)
Kalsiyum
Kalsiyumsabunlu
sabunlu gres :Gnmzdedekullanmyzdesien
: Gnmzde de kullanm yzdesi en
okolanvenispetenucuzbirgrestrdr.Ekseriyetleorta
viskozitedemineralyaiirilmitir.Suyadayankllyksektir.
y

y
y
y
Dierbirdeyilesabunkafessudaerimez.Fazlasuetkisine
maruzyataklardagresakpgitmez.Ancakrutubetliortamlarda
gresiinegirensuemlsiyonoluturmadndandemirbazl
yzeylerkorozyonyapar.
Scakladayankldeildir.Damlamanoktas100150C
S kl d
kl d ildi D l
kt 100 150C
arasndaolup,almascakl60Ccivarndadr.Genel
maksatl makinalarn ve akta alan kk hzl
maksatlmakinalarnveaktaalankkhzl
mekanizmalarnyalanmasndakullanlr.

MakinaElemanlarI

Plastikyalayclar
(G
(Grestrleri
l i Sabunbazl)
S b b l)
Sodyum
Sodyumsabunlugres:Suyadayankldeildir.Ancakokazsu
sabunlu gres: Suya dayankl deildir Ancak ok az su
etkisinde,suyunemlsiyontekiletmesisonucundakorozyona
karkoruyucugreviniyapar.Bunakarnfazlamiktardasu

y
g
y p

etkisindeyalamayerindenykanpgitmesidemmkndr.Bu
greslerkalsiyumsabunlugreslerdendahafazlascakla
dayanrlar.Damlamanoktas150200Carasndadeiir.Yeni
gelitirilenscaklavesuyadayanklolangreslerdensonra
daha az kullanlmaya balanm ve retimi azalmtr
dahaazkullanlmayabalanmveretimiazalmtr.

MakinaElemanlarI

Plastikyalayclar
(G
(Grestrleri
l i Sabunbazl)
S b b l)
Lityum
Lityumsabunlugres:kinciDnyaSava
sabunlu gres: kinci Dnya Savanda
nda uakmotorlar
uak motorlar
vedierkontrolmekanizmalariingelitirilmitir.Kalsiyumve
sodyumsabunlugreslerdendahaiyizellikleribnyesinde
y
g
y
y
toplar.Yanihemsuyahemdescakladayanmfazladr.
zelliklerulmanlyataklarnyalanmasndaenfazlakullanlan
grestipinioluturur.Halenkullanlmaktaolangrestiplerinin
%50denfazlaslityumsabunlugreslerdir.Bugreslerin
damlama noktalar 185 215C
damlamanoktalar185215
C(silikonyal)arasndadrve
(silikon yal) arasndadr ve
iletmescakl145Cakadarkabilir.
Lityumsabunlugreslerkalsiyumsabunlularkadarolmasada
Lityum sabunlu gresler kalsiyum sabunlular kadar olmasa da
suyakardayankldr.Bnyesibozulmaksznkoruyucubir
emlsiyondaoluturur.Bylelikledemiresaslyzeyleri
korozyondankorur.Scakladayankllfazladr.
MakinaElemanlarI

Plastikyalayclar
(G
(Grestrleri
l i Sabunbazl)
S b b l)
Alminyum
Alminyumsabunlugres:Oldukakuvvetlibiradeziv
sabunlu gres: Olduka kuvvetli bir adeziv zellik
zellik
gstermelerinekarn,mekanikzelliklerininiyiolmamas
nedeniyleokyaygnbirkullanmalannasahipdeildir.
y y yg
p

MakinaElemanlarI

Plastikyalayclar
(G
(Grestrleri
l i Sabunbazlolmayan)
S b b l l
)
Uak
Uakveuzayendstrisidahayksekscaklklaradayanklgrestiplerinin
ve uzay endstrisi daha yksek scaklklara dayankl gres tiplerinin
gelitirilmesiniteviketmitir.Madenselsabunyaplarnnzlme
scaklklarnnsnrlolmasdahadayanklstrktrelemanlarnn
aranmasn gerektirmitir Sabun olmayan ancak onun gibi jel (plastik at)
aranmasngerektirmitir.Sabunolmayan,ancakonungibijel(plastikat)
meydanagetirenbileiklerikigrubaayrlr:

norganikolanlar:

Organikolanlar:
Organik olanlar:

Karbonsiyah
Silika
Organofilik kil
Sodyumoktadesil
Sodyum
oktadesil tereftalamat
Akril katklre
Bakrfatalosiyanin
y
Intantren mavisi
MakinaElemanlarI

Plastikyalayclar
(G
(Grestrleri
l i Sabunbazlolmayan)
S b b l l
)
Karbon
Karbonsiyah
siyah bazlgresler
bazl gresler okfazlakullanlmamaktadr.Diergres
ok fazla kullanlmamaktadr Dier gres
trlerininkullanlamadokyksekscaklktakibazyalamahallerinde
uygulanr.Silikonyaihtivaedenkarbonsiyahgresler200Cakadar
iletme scaklklarnda alan makaral yataklar iin tavsiye edilmektedir
iletmescaklklarndaalanmakaralyataklariintavsiyeedilmektedir.

Silikabazlgresler
g
okiyiperformanskarakteristiklerinesahiptir.Yksek
y p
p
birmekanikstabilite,suvescakladayankllkgsterirler.Ancak
maliyetleriyksektir.Nkleerreaktrlerde,zelliklentronaksyksek
olan yalama blgelerinde kullanlrlar
olanyalamablgelerindekullanlrlar.

Kilbazlgresler silikabazlgreslerebenzerzellikleresahiptir.Hadde
yataklarndavebenzeriyksekscaklkvesuetkisinemaruzyataklama
noktalarndakullanlrlar.250Ciletmescaklklarnakadardayanabilen
tiplerimevcuttur.Sonyllardakullanmalanenfazlaartanplastik
p
y
p
yalayclardr.
MakinaElemanlarI

Plastikyalayclar
(G
(Grestrleri
l i Sabunbazlolmayan)
S b b l l
)
Sodyumoktadesil tereftalamat bazlgresleryksekscakladayankldr.
Damlamanoktalar300Colup,150200Ciletmescaklklarnda
l
k l 300C l
0 200C i l
kl kl
d
kullanlabilirler.Bunlaragenelliklesentetikesterleriirilmitir.Maliyetleri
oldukayksektir.Ancakilerikiyllardakullanmalanlarnnokartmas
beklenmektedir.

Akril katklrebazlgresler
katkl re bazl gresler yenigelitirilmekteolanbirgrestrntekil
yeni gelitirilmekte olan bir gres trn tekil
ederler.Bunlarndamlamanoktalar315Ccivarndadr.Silikonyaihtiva
edenbirtipi232Ciletmescaklndastabilitesini muhafazaetmitir.Ancak
b l
bunlarndamaliyetleriokyksektir.
d
li l i k k k i

Bakrfatalosiyanin
Bakr fatalosiyanin veintandren
ve intandren mavisigresler
mavisi gresler deekstremscaklkkoullar
de ekstrem scaklk koullar
iingelitirilmilerdir.Sonuncusu54Cden+230Cscakllarakadaryalama
zelliinikorumaktadr.Bunlarazmiktardaretildikleri,ayrcabaz
maddelerinin pahal olmas nedeniyle sadece zel haller iin
maddelerininpahalolmasnedeniylesadecezelhalleriin
uygulanmaktadr.
MakinaElemanlarI

Gresinzellikleri
Konsistens (katlk):Gres katlnn bir lsdr.Konsistens NLGI
(
(NationalLubricatingGreaseInstitute)tarafndan
g
)
ggelitirilen

bir skala sistemine

gre snflandrlr.Bulmde standart bir koni,25Cdeki grese 5saniye sreli ile
bastrlarak koninin grese dalma derinlii (penetrasyonu)llr.Dalma derinlii lik
bir 1/10mmlik
1/10 mm lik birskalada
bir skalada llr.Yumuak
llr Yumuak greslerde doal olarak koninin dalma
derinlii (penetrasyonu)daha fazladr,bu nedenle bu greslerin penetrasyon says
byktr.Burada uygulanan testyntemi DINISO2137yeuygundur.
NLGISnf

Odascaklndakigrn

Penetrasyon derecesi(1/10 mm)

000

okakc

445475

00

Akc

400 430
400430

Yarsv

355385

okyumuak

310340

Yumuak

265295

Ortasert

220250

Sert

175205
175
205

oksert

130160

Arsert

85115

MakinaElemanlarI

Gresinzellikleri
Baz ya
Baz
B ya gresin
i iindeki
i i d ki alma
l
srasnda
d yalama
l
i l i i yerine
ilevini
i yalayc
l
maddedir.Gresler normalde mineralya esasldrlar.Sentetik yalar ok
yksek veya ok dk scaklk gibi baz zel uygulamalarda kullanlrlar.
Gres ieriinin genelde %70denfazlas baz yadan oluur.
Baz ya viskozitesi
Viskozite akkann akclnn bir lsdr ve genellikle standart
miktardaki bir akkann,n grlen scaklkta boyutlar standart bir
delikten gemesi iin gerekli zaman olarak ifade edilir.Viskozite artan
scaklk ile azald iin,lmn yapld scaklk muhakkak belirtilmelidir.
Baz yalarn viskozitesi,ounlukla 40Cda,bazen de100Cda cSt
biriminde kinematik viskozite olarak ifade edilir.

MakinaElemanlarI

Gresinzellikleri
Katklar
Katklar
K k l anma ve korozyon
k
di
direncini
i i arttrma,srtnmeyi

i azaltma
l
ve snr
srtnme hallerinde hasar nleme gibi amalarla gres iine katlan zel
maddelerdir.
Damlama noktas
Damlama
D l
noktas,standart
kt
t d t bir
bi kap
k iinde
i i d stlan
t l bir
bi gresin
i mevcutt bir
bi
delikten damlamaya balad scaklk deeridir ve DINISO2176ya gre
llr.Damlama noktasnn gresin maksimum iletme scakl ile
dorudan bir ilikisi yoktur.

MakinaElemanlarI

Gresseimkriterleri

almascaklkaral

l
kl k
l
Zorlanmalarnbykl
Hz
D
Deyveyayatayalma
t
l
Titreiminvarl

Gdailetemasgibizelhaller
Korozyonriski
Su ile temas
Suiletemas
MakinaElemanlarI

Svyalayclar
y y
Yalama
Yalamatekniindeuygulananyalaycmaddelerinbyk
tekniinde uygulanan yalayc maddelerin byk
ounluunuhidrokarbonbileiklerioluturur.Bunlarham
petrolnrafinerizasyonu
p
y
((fraksiyone
y
distilasyonu)ileveya
y
)
y
sentetikolarakeldeedilirler.
phesizkihidrokarbonbileiklerindenfarklsentetik
hidrokarbonbileikleriniikikategoriyeayrmakmmkndr.
Bunlar:

Mineralyalar

Organikyalar

MakinaElemanlarI

Svyalayclar
y y
Yalama
Yalamatekniindeuygulananyalaycmaddelerinbyk
tekniinde uygulanan yalayc maddelerin byk
ounluunuhidrokarbonbileiklerioluturur.Bunlarham
petrolnrafinerizasyonu
p
y
((fraksiyone
y
distilasyonu)ileveya
y
)
y
sentetikolarakeldeedilirler.
phesizkihidrokarbonbileiklerindenfarklsentetik
hidrokarbonbileikleriniikikategoriyeayrmakmmkndr.
Bunlar:

Mineralyalar

Organikyalar

MakinaElemanlarI

Hampetrolmeneliyalar(mineralyalar)
Ham
Hampetrolesas
petrol esas itibar ile bir karbonlu hidrojenler karmdr.inde
karmdr inde eser
miktarda kkrt ve dier tali maddeler debulunabilir.
Hampetroln rafinerilerde fraksiyone kondansasyonu(ksmi
youturulmas)ile

l
) l deiik
d k scaklk
kl k aralklarnda
l kl
d deiik
d k rnler
l elde
ld edilir.
dl
40150Carasnda hafif benzin,
140190
140 190C
Carasnda
arasnda ar benzin,
benzin
190280Carasnda gaz ya,
230350Carasnda mazot ayrlr.
Geriye kalan artk zel ileme tabi tutularak bunun iinden dedeiik
yalar elde edilir.Hamya olarak adlandrlan bu rnler deiik rafinasyon
ilemleri ile pratikte kullanlan yalayc maddelere dntrlr.
dntrlr
Uygulama yerlerine gre ilerine eitli katk maddeleri konur.

MakinaElemanlarI

Hampetrolmeneliyalar(mineralyalar)
Temel yalar arasnda eitli harmanlama ilemleri ile ok deiik fiziksel
zelliklerde yalar elde edilir.Genel olarak mineralyalar elde edildikleri
hampetrole bal olarak iki gruba ayrlrlar.Bunlar parafin ve naften
(asfalt)bazl yalardr.

H H

H C C ............ C H
H H

a) Parafinik (CnH2n+2)

H C

H C

C ............ C H

b) Naftenik (CnH2n)

Parafinik yalar uzun molekler zincir yapsndadr. Naften bazl olanlar ise bir kapal
zincir ve buna bal uzun zincir uzantlarndan meydana gelir.
gelir Bu molekler
strktrlerin aktif ular yoktur. Metallere balantlar zayf yzeysel balar
eklindedir.
MakinaElemanlarI

Hampetrolmeneliyalar(mineralyalar)
Ticariolarakmineralyalar:
y

Mekikyalar
viskozite2,5Engler/50C

Hafifmakinayalar
a
a a ya a
viskozite2,54Engler/50C
s o te ,5
g e /50 C

Armakinayalar viskozite25Engler/50C
Silindir yalar
Silindiryalar
viskozite 3,54 Engler/100C
viskozite3,54Engler/100
C

eklindegruplaraayrlr.
Mineralyazincirlerinekadaruzunsa,snrsrtnmehalinde
Mineral ya zincirleri ne kadar uzunsa snr srtnme halinde
yzeylerdekoruyucufilmoluturmakabiliyetleriooranda
artar.

MakinaElemanlarI

Organik
g
Yalar

Hayvansal ve bitkisel organizmalardan ekstraksiyon suretiyle

elde edilen organik yalarn molekler yaplar mineral
mineral
yalardan baz nemli farkllklar gsterir.Engeni uygulama
alanna sahip bitkisel yalar tri
trigliserid,ya
gliserid, ya asitleri ve
esterlerdir.
H
H
H

H C

C H

H C H

H C H

H C H

H C H

H C H

.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.

H C H

H C H

H C H

Tri-gliserid

.
.
.
.
.
.
.
.

H C H

.
.
.
.
.
.

H C H

H C H
C

H C H

OH

O
H C H
H C H
H

Ya asidi

Ester

MakinaElemanlarI

Organik
g
Yalar

Yalaycmaddelerinyzeyleritutmaveyaslatmazelliineslatma
kabiliyeti(oilness)denir.Organikyalarnslatmakabiliyetlerimineral
kabiliyeti
(oilness) denir. Organik yalarn slatma kabiliyetleri mineral
yalardanokyksektir.Bunedenlemineralyaiinekatlan%110
oranndaorganikyayanslatmakabiliyetinigenildearttrr,snr
srtnme durumunu dzeltir
srtnmedurumunudzeltir.

Ancakorganikyalarnmadenselyzeylerletekilettikleribanbelirlibir
scaklklimitivardr.Buscaklnalmashalindebabozulur.

B
Banbozulmascaklorganikyanyatakmadeniiletekilettiiban
b l
kl
ik
t k
d i il t kil ttii b
cinsine(fizikselveyakimyasalba)gredeiir.Ortalamaolarak100140C
civarndadr.200Cveyadahayksekscaklklarda,snrsrtnmeyi
kltmekiinbakakatkmaddelerineihtiyavardr.

MakinaElemanlarI

Organik
g
Yalar

Organikyakatkorannnsnrsrtnmekatsayszerindekietkisi.
Deneylerdrtbilya deneycihazndayaplmtr.
Yalayc madde
Katksz mineral ya
%2 Oleik asit+mineral ya
%10 Oleik asit+mineral ya
% 0 Oleik
%50
O
asit+mineral ya
Saf oleik asit

Snr srtnme
katsays
0,360
0,249
0,198
0 198
0,198
0,195

MakinaElemanlarI

Yalayc Maddelerin Fiziksel ve

Kimyasal zellikleri
1 Viskozite
1.
Tecrbelerimizden biliriz ki sv veya gaz halindeki akkanlar kayma hareketine
kar bir diren gsterirler.Budirence akkann i srtnmesi dedenir.Bu
direncin bykl sz konusu tabaka alannn bymesi ile byr.

du

dy

du
=
dy
Bu denkleme uyan akkanlara Newtoniyen
BudenklemeuyanakkanlaraNewtoniyen
akkanlardenir.

Dinamikviskozite

MakinaElemanlarI

Viskozite

Kinematikviskozite
Kinematik viskozite =

Birimler

du
=
dy

Yalaycnn younluu
Yalaycnnyounluu

SIsistemi:Pa.s[N.s/m
SI
i t i P [N / 2]
CGSsistemi:dyn.s/cm2 [Poise]
1/100Poise =1cP
Imperial sistem:lbf.s/in2 [reyn]

SIsistemi:m2/s
CGSsistemi:cm2 /s[Stoke]
1/100 Stoke =1cSt
1 cSt =mm
mm2/s
/s
1/100Stoke

MakinaElemanlarI

Viskozitelm

okeitliyntemlerszkonusuolabilir.EnpopleriEngler
derecesidir(Eo):lleritespitedilmivealtndabirdelik
bulunanbirkapiindekiyadan200cm3 miktarnnakzaman
llr.Aynkapiineaynaynldekonulan20oC scaklktaki
suyun 200 cm3 miktarnnakzamandatespitedilir.Birincinin
suyun200cm
miktarnn ak zaman da tespit edilir Birincinin
ikinciyeoranyanEo cinsindenviskozitesiniverir.
Engler derecesinin tarifinden de anlalaca zere, 20 oC saf
suyun Engler derecesi 1 olmaktadr. Engler derecesi ile SI
birim sistemi arasnda kk viskozitelerde lineer bir bant
b l
bulunmamaktadr.
k d Pek
P k okk forml
f
l arasnda
d pratie
i en uygun
olan aada verilmitir:

= 7,60.106 Eo (1

[m / s]

1
)
o
E

MakinaElemanlarI

Viskozitelm

Engler derecesibenzeribirdierviskozitelmyntemide
Saybolt viskozimetresidir.
viskozimetresidir

Buviskozimetrede
u s o e ede
hacimolarak60
mlkullanlr.

MakinaElemanlarI

Viskozitelm

Buradakiviskozitelmdnmehznnyavalamasesas
alnarak yaplr
alnarakyaplr.

MakinaElemanlarI

ViskoziteScaklkilikisi

Yalaycmaddelerinbykbirksmnn
viskoziteleriscaklklakuvvetlibir
deimegstermektedir.Svyalarda
scaklklaviskoziteazalmakta,gazlarda
iseartmaktadr.
Vogel ifadesi

= k.e

b
c+t
c+

t : (Co )

Buradak,b,cmalzemeyebalsabit
deerlerdir Bunlarn bir ksm scaklklarla
deerlerdir.Bunlarnbirksmscaklklarla
deimeklerberaber,pratikleyalarn
kullanldscaklkaralklarndabudeiimler
ihmaledilebilir.
ihmal edilebilir.

MakinaElemanlarI

ViskoziteBasnilikisi

Genel
Genelolaraksvlarnvegazlarnviskoziteleribasnlaartmaktadr.Yalnz0
olarak svlarn ve gazlarn viskoziteleri basnla artmaktadr Yalnz 0
oC civarndakisuyunviskozitesibirfarkllkgstererek,basnla
azalmaktadr.
Madenselyalardabudeiimeiyibiryaknsaklkla
d
l l d b d
b
k
kl kl

= o .a

Burada o yan 1 Atm deki viskozitesi, p at. olarak basn, a bir malzeme
sabitidir. Organik yalarda a=1.101, madensel yalarda ise a=1.0015 ile

1.003 arasnda deimektedir.

MakinaElemanlarI

Yalayc Maddelerin Fiziksel ve

Ki
Kimyasal
l zellikleri
llikl i
2) I l t
2)Islatmakabiliyeti(Oilness):
k bili ti (Oil
)
Bukabiliyetiindeyalarnyzeylerzerindeyaylmaveyzeylereyapma
zellikleri anlalr
zelliklerianlalr.
Bukabiliyetitespitiineitlikalitatifdeneylermevcutolmaklaberaber,kesin
birkantitatifdeer,sayveyatarifmevcutdeildir.
Svilemadenselyzeyarasndakiba,bunlararasndakisnryzeygerilimine
vebununbirsonucuolankenarasnabaldr.Kenarasnekadarkkse
svnnyeyi
y y slatmakabiliyetiokadarbyr.
y
y

MakinaElemanlarI

Yalayc Maddelerin Fiziksel ve

Ki
Kimyasal
l zellikleri
llikl i
3) l l k
3)zglarlk:
Madenselyalarnzglarlklardascaklkla(okazmiktardabasnla)
deiir.
deiir
Kullanlmaktaolanyalarnzglarlklar20oCda
20C=800 960kg/m3
(20C=0,8 0,9g/cm3)
arasndadr.
Scaklkladeimeiyibiryaknsaklkla
kl kl d i
i i bi
k
kl kl
t =20C 0,0007(t20)

eklindeyazlabilir.
eklinde yazlabilir
Burada20C yan20Czglarl,tiseColarakscaklktr.

MakinaElemanlarI

Yalayc Maddelerin Fiziksel ve

Ki
Kimyasal
l zellikleri
llikl i
4) K t l
4)Katlamanoktas:
kt
zelliklesoukiklimlerdekullanlacakyalariinnemtar.
St d t bi k t h
Standartbirkaptahomojenolaraksoutulanyankabn
j
l k t l
k b
altndakideliktenartkakmadscaklktespitedilir.
Madenselyalardabuscaklk20C,zelkatklyalardave
Madensel yalarda bu scaklk 20C zel katkl yalarda ve
sentetikyalardadahaaadaolabilir.

MakinaElemanlarI

Yalayc Maddelerin Fiziksel ve

Ki
Kimyasal
l zellikleri
llikl i
5) Al l
5)Alevlenmenoktas:
kt
tenyanmalmotorlarda,kompresrlerdevebenzeriyksek
scaklklardaveyayksekscaklklardakimadenselyzeylere
kl kl d
k k
kl kl d ki d
l l
sahipmakinelerdekullanlanyalardanemlidir.
Standartbirkapdahilindestlanyanzerindeteekkleden
Standart bir kap dahilinde stlan yan zerinde teekkl eden
yabuharhavakarmnkzgnbirkontakucunun
y
yaklatrlmasylaparlamalargstermeyebaladscaklk

y p
g
y

tespitedilir.
Bunayanalevlenmenoktasdenir.Genelliklebuscakln
3060Cstndedevamlyanmabalar.Budurumdayanma
noktasnaeriilmiolur.

MakinaElemanlarI

Yalayc Maddelerin Fiziksel ve

Ki
Kimyasal
l zellikleri
llikl i
6) Damlamanoktas:
6)
D l
kt
Greslerdenemesahipbirbyklkolupgresinscakla
d
dayankllntespitedenbirldr.Standartbirkap
kl l t it d bi l d St d t bi k
dahilindestlangresinkapaltndakideliktendamlamaya
balad scaklktr
baladscaklktr.

MakinaElemanlarI

Yalayc Maddelerin Fiziksel ve

Ki
Kimyasal
l zellikleri
llikl i
7) E l i
7)Emlsiyontekili:
t kili
zelliklebuharvesumakinalarndakullanlanyalarda

nemesahiptir.Yaakaransuyunsantrifjlerdeyadan
hi ti Y k
t ifjl d
d
kolaycaayrlabilmesiarzuedilir.
Buzelliindenenmesiyleyaplr:
Bu zelliin denenmesi yle yaplr:
100cm3 suiinde50cm3 yakonurveberabercekaynatlr.
Sonra bunun iinden buhar geirilir Tekrar kaynatlr
Sonrabununiindenbuhargeirilir.Tekrarkaynatlr.
Soumayabraklpyavesuyunbirbirindenayrlanmiktarlar
vezamanllr.Bazzelhallerdeiseyanemlsiyon
yapmasistenir.rneinBoryalarndavebazbuharsilindiri
yalamasndaolduugibi.

MakinaElemanlarI

Yalayc Maddelerin Fiziksel ve

Ki
Kimyasal
l zellikleri
llikl i
8) Nt li
8)NtralizasyonSays:
S
Yaniindezamanlavealmasonuoluanyorulmapartikllerinive
b
bunabalolarakyadeitirmezamanntespiteder.
b l l k d i ti
t it d
Ntralizasyonsays,odascaklnda1gr.yaiindebulunanserbest
asitleri ntralize etmek iin gerekli potasyum hidroksitin
asitlerintralizeetmekiingereklipotasyumhidroksit
inmgr
mgr olarak
olarak
miktardr.Meselakullanlmbuhartrbinleriyandabusay3
g
gememelidir.Gemiiseyadeitirmezamangelmidemektir.

y
g

Ayrcabirsabunlamasaysdatarifedilmitir.Buhalde1gr.ya
iindebulunanserbestasitlerdenbakamevcutestervelaktonlar
paralamakiingereklipotasyumhidroksitmiktardr.Busay
zellikleiindeorganikyaihtivaedenmadenselbileikliyalariin

lidi
nemlidir.
MakinaElemanlarI

Yalayc Maddelerin Fiziksel ve

Ki
Kimyasal
l zellikleri
llikl i
9) Kl Mikt
9)KlMiktar:
Birkapdahilindeyaklanbelirlibirmiktardakiyadanarta
k l
kalanyanmabakiyesiklmiktarngsterir.tenyanmal
b ki i kl ikt
t i t
l
motorlardakullanlacakyalariinnemlidir.yibirmotor
yanda kl miktar sfr olmaldr
yandaklmiktarsfrolmaldr.

MakinaElemanlarI

Yalayc Maddelerin Fiziksel ve

Ki
Kimyasal
l zellikleri
llikl i
10) Kl Mikt
10)KlMiktar:
Yalarnbirinindierinetercihindenemlibirzellikdeildir.
A kb l
Ancakbalangtakirengibilinenbiryadaburenginzamanla
t ki
i bili
bi
d b
i
l
deimesiyaiindemeydanagelenyorulmaparacklar
hakknda bir fikir verebilir Son zamanlarda inkiaf ettirilen
hakkndabirfikirverebilir.Sonzamanlardainkiafettirilen
filtrekadkromotografisi yardmylazelliklemotorlarda
kullanlankarter yalarnneskimedurumuoldukaiyibir
yaknsaklklaanlalabilmektedir.

MakinaElemanlarI

Filmsrtnmesi(Petroff
Denklemi))
(
Hafifyklyataklardasrtnmekatsaysnnokkolayhesaplanmasna
imkanverir.
HzyayllineerkabuledilirseNewton
denklemi

U
2 r n
=
h
60 c

U
YYataktakisrtnmedirenciniyenmek
t kt ki t
di
i i
k
iinuygulanmasgerekenmoment

2 r n
M = ( A ) r = (
) ( 2 r l) r
60 c
YataaokkkbirFN kuvvetietkisin.Bukuvvetdep.(2.r.l)iletemsiledilsin.(p:ortalama
yatakbasnc)
2

M = FN r = 2 r l p r = 2 r l p

Herikimomenteitlenirse

2 n r
60

c
MakinaElemanlarI

HidrodinamikYatakTeorisi
Tower deneyleri
BeauchampTower,
B
h
T
FirstReportonFrictionExperiments,Proc.
Inst.Mech.Eng.,November1883, pp.632
666;
666;
SecondReport,ibid.,1885,pp.5870;
ThirdReport,ibid.,1888,pp.173205;
Fourth
FourthReport,
Report ibid.,1891,pp.111
ibid 1891 pp 111140
140

Tower deneylerindeelde
deneylerinde elde
edilenbasndalmlar

MakinaElemanlarI

HidrodinamikYatakTeorisi
R
ld DiferansiyelDenklemi
Dif
i l D kl i
Reynolds
Kabuller:
1. Akkanaetkiyenbirdkuvvetyoktur.
2. Filmkalnlboyuncabasnsabittir.
3. Yzeyesnrmoleklleryzeyileaynhza
sahiptir.
4 AkkanNewtoniyendir.
4.
Ak k N t i di
5. Aklaminerdir.
6 Akkannataletiihmaledilebilir.
Akkann ataleti ihmal edilebilir
6.
7. Yalaycnnyounluusabittir.
8. Filmkalnlboyuncaviskozitesabittir.

OsborneReynolds,TheoryofLubrication,PartI,Phil.Trans.Roy.
Soc.London,1886.

MakinaElemanlarI

HidrodinamikYatakTeorisi
R
ld DiferansiyelDenklemi
Dif
i l D kl i
Reynolds

X dorultusundakuvvetlerindengesiyazlrsa

Basitletirmeleryaplrsa
MakinaElemanlarI

HidrodinamikYatakTeorisi
R
ld DiferansiyelDenklemi
Dif
i l D kl i
Reynolds

AkkanNewtoniyendir.(1)

du
dy

dp
d 2u
= 2
dx
dy
Basnykoordinatnagresabittir.
Hziingerekliintegraller yaplrsa(2kere)

u=

C1veC2iinsnrartlar

1 dp 2

y + C1 y + C 2
2 dx
y=0dau=0
0d
0
y=hdau=U
MakinaElemanlarI

HidrodinamikYatakTeorisi
R
ld DiferansiyelDenklemi
Dif
i l D kl i
Reynolds
Sabitler:

C1 =

U
h dp

, C2 = 0
h 2 dx

Hzdenklemiyenidendzenlenirse

u=

1 dp
U

(y 2 h y) + y
2 dx
h

Grldgibihzbirlineervebir
g
parabolikdeiiminsperpozisyonudur.

Maksimumbasnhalinde
dp/dx 0 dr Bu durumda da
dp/dx=0dr.Budurumdada
hzdalmlineerdir.
MakinaElemanlarI

HidrodinamikYatakTeorisi
R
ld DiferansiyelDenklemi
Dif
i l D kl i
Reynolds
Maksimumbasntahz

U
u = y
h
Akkansktrlamazolduuna
grehernoktadadebiayndr.
h

Q = u dy
0

u=

1 dp
U

(y 2 h y) + y
2 dx
h

Denklemidebi(Q)denklemindeyerinekonursa

Uh
h3 dp
Q=

2
12 dx
SktrlamazlkartdQ/dx=0
MakinaElemanlarI

HidrodinamikYatakTeorisi
R
ld DiferansiyelDenklemi
Dif
i l D kl i
Reynolds
dQ U dh d h3 dp
= 0

dx 2 dx dx 12 dx
d h3 dp
dh

= 6 U
dx dx
dx
BirboyutluakiinReynolds
diferansiyel denklemidir
diferansiyeldenklemidir.
Viskoziteherzamansabitkabuledilirse

d 3 dp
dh
h
= 6 U
dx
dx
dx

Yanakmlarvedeydorultudaakihmaledilmihaldir.zdorultusunda
akvarsa
3
3

h p h p
h
+ = 6 U
x x z z
x

MakinaElemanlarI