TRİBOLOJİ

Triboloji, birbiri üzerine kuvvet uygulayarak, birbirine göre

izafi hareket halinde bulunan yüzeylerin ve bunlarla ilgili
problemlerin bilim ve tekniğidir. Sürtünme, aşınma ve
yağlama konularını inceleyen bilim dalıdır.

Yeni bir bilim dalı olup 1967’de ortaya çıkmıştır. Esas olarak
yunanca bir terim olan TRIBOS kelimesinden türemiş olup
(Tribos; ovalama, kaydırma), disiplinler arası bir bilim dalıdır.
Sürtünme ve aşınma ezelden beri varolan ve insanoğlunun
sürtünmeyi kontrol ve aşınmayı azaltmak için yoğun çaba
sarfettiği bir çalışma alanıdır.
Bir makinada meydana gelen aşınma; malzeme kaybına,
performansının düşmesine ve işe yaramaz hale gelmesine,

Sürtünme ise; Esas olarak aşınmanın meydana gelmesine ve

enerji kayıplarına yol açan bir olaydır. Sürtünmenin kontrol
edilmesi ve azaltılması ekonomik açıdan önemlidir.
Dünyadaki enerji kaynaklarının 1/3’ü herhangi bir formdaki
sürtünmeyi yenmek için harcanması gerekmektedir.

Yağlama; sürtünme etkisini azaltmak ve aşınmayı kontrol

etmek için etkili bir yöntemdir. Arıza yapan bir makinaya
bakıldığında dişli çark, yatak, kavrama, sızdırmazlık elemanı,
kama mekanizması gibi izafi hareket yapan parçalardan
dolayı aşınma oluştuğu gözlenir.
Tribology applications
Triboloji alanı birçok disiplinle; makine mühendisliği,
malzeme bilimi, mekanik, yüzey kimyası ve yüzey fiziği gibi
konuları içine alarak, yüzey karakteristiği, sürtünme, aşınma,
yağlama, yatak malzemeleri, yağlayıcılar, yağlama
sistemlerinin seçimi ve dizaynı gibi birçok konuları içine alan,
mühendisliğin hayati önem taşıyan unsurlarını
oluşturmaktadır.

Triboloji etkileşim halindeki yüzeylerin hareketi ve ilgili

konular ve uygulamaların bilim ve teknolojisi olarak da
tanımlanabilir.
Triboloji bu konulara şu açılardan yaklaşır:

 Bu kavramları minimuma indirmek (yağlama)

 Bu kavramları maksimuma çıkarmak (sürtünme için: fren
ve kavramalar)
 Bu kavramları optimize etmek (hidrolik mekanizmaları ve
haddeleme)

Triboloji ayrıca sürtünme ve aşınmanın sonuç problemlerini

de inceler:

 Malzemeler ve mukavemetleri
 Titreşim ve gürültüler
 Tamir, bakım, koruma ve muayenedir
Ekonomik açıdan:

 Enerji kayıpları
 Rasyonellik
 Malzeme kayıpları vs. inceler

İzafi hareket halindeki iki cisim arasında “sürtünme”

meydana gelir, bu olayın sonucunda “aşınma” oluşur. Bu
durumu önlemek için “yağlama” yapılır.
Practical objectives of tribology
Alman makine mühendisi Richard Stribeck (1861-1950),
kaymalı yataklar üzerinde yaptığı deneylerde sürtünmeye etki
edebilecek bütün değerleri sabit tutmuş, devir sayısını ve buna
bağlı olarak çevresel hızı değiştirerek bugün Stribeck eğrisi
olarak bilinen eğriyi elde etmiştir.

Kaymalı yatakların sürtünme durumu 1901 yılında Stribeck

tarafından deneysel olarak incelenmiştir. Daha sonra Stribeck
eğrisi olarak anılan sürtünme katsayısı ile milin rölatif dönme
sayısı arasındaki eğrisi elde edilmiştir. Burada ortalama yatak
basıncı P= sabit için Stribeck eğrisi ve yağlama durumları
verilmektedir. n=0 da, µ sürtünme katsayısı olup statik
sürtünme katsayısı olarak adlandırılmaktadır.
Düşük devirlerde, sınır sürtünme alanı yüksek sürtünme
katsayısı vermekte, karışık sürtünme bölgesi ise bir önceki
bölgeye göre daha küçük sürtünme katsayısı vermektedir.

Dönüm noktasında sürtünme katsayısı minimum değeri

almaktadır. Bu noktadan itibaren sıvı sürtünme bölgesi
başlamakta ve sürtünme katsayısında bir artış görülmektedir.
Stribeck Eğrisi
Triboloji’nin Önemi ve Kapsamı

Yapılan araştırmalara ve tutulan istatistiklere göre makine

elemanlarının ortalama %70'inin hurdaya ayrılma sebebi
aşınmadır. Bunun sonucu olarak meydana gelen malzeme
kayıpları, aşınan parçaların yenileriyle değiştirilmesi
zorunluluğu, makinelerin bakım-onarım faaliyetleri için
harcanan zaman ve emek ve bu faaliyetler için istihdam edilen
teknik personel göz önüne alındığında her yıl milli sermayeye
oldukça büyük yükler getirmektedir.
Bir mil yüzeyinde abrazyon sonucu oluşan aşınma
Sürtünme sonucu makinelerde ortaya çıkan enerji kaybı ise
hesap edilemeyecek boyutlardadır. Bu sebeple makine
konstrüksiyonlarında, aşınma ve enerji kaybının
önlenebilmesi için yağlama son derece önemlidir ve üzerinde
en hassasiyetle durulması gereken bir konudur.

Her ne kadar Triboloji bilimi, genelde makinelerde oluşan

aşınma türleriyle, minimum sürtünmeyle çalışabilecek
mühendislik malzemeleri ve konstrüksiyonlarla ve aşınma ve
sürtünmeyi en aza indirecek yağlama teknolojileriyle
doğrudan ilgili olsa da, özelde günlük yaşamımızda
karşılaştığımız pek çok sorunla da dolaylı olarak alakalıdır.
Günlük giydiğimiz elbiselerin yıpranması, bıçakların ve diğer
kesici aletlerin körelmesi, toprağın erozyona uğraması,
metallerin paslanması (korozyon), asfalt sokak ve yolların
aşınmaya uğraması, insanların kaygan bir zeminde
dengelerini kaybedip düşmeleri, karlı veya ıslak yollarda
arabaların kumandalarını yitirerek kazalara neden olmaları da
bu bilim dalının dolaylı olarak alanına giren gündelik
sorunlardır.
Bir santrifüj pompada kavitasyon sonucu oluşan aşınma.
Triboloji Alanındaki Araştırmalar

Triboloji araştırmaları ve eğitimi üniversitelerin makine

mühendisliği ve metalürji bölümlerinde yapılır. Ayrıca birçok
sanayi kuruluşları ve araştırma enstitüleri bu konuda kurmuş
oldukları (AR-GE) laboratuarları ile bu konuda incelemeler
yapmaktadırlar.
Triboloji alanındaki araştırmalar başlıca üç gruba ayrılır. Bu
araştırmalarda genellikle malzemelerin sürtünme katsayısının
ve aşınma oranlarının belirlenmesi, sürtünmeyi ve aşınmayı
etkileyen doğal mekanizmaların bulunması (atmosfer, yük
miktarı, hız, vb.), sürtünmeyi ve aşınmayı azaltacak
malzemelerin veya endüstriyel yağlarının bulunması gibi
konuları içerir.

Bazı durumlarda sürtünmenin azaltılması değil çoğaltılması

da gerekebilir. Örneğin fren ve debriyaj malzemelerinin
sürtünme katsayılarının yüksek olması tercih edilir.