You are on page 1of 263
NGUYEN VAN KHANG (Chi bién) -D6 ANH TU DIEN DANH NHAN THE GIGI PHAN KHOA HOC TY NHIEN VA KY THUAT (Diing cho nha trudging) NHA XUAT BAN GIAO DUC - NAM 2003 LOI NOI DAU Todn b6 nén van mink nhan loai déu cé su déng gdp khong nhé ciia tri tué cdc danh'nhan, tit thé hé nay dén thé he khdc, ké tit bon, ndm tram ndm truée Cong nguyén dén nay. Noi dung sdch gido khoa trong cdc truéng hoc n6i chung, tit phd thong cho dén cao dang va dai hoc, ty timg mén, cing déu duoc bién soan dua trén cdc thanh unu dé cita céc nha bac hoc. Dé lam nén cdc sang tgo tit nhé dén lém, tit cdc phat minh dén cdc tée phdm, cdc danh nhan trude hét phdi hoc hanh cdt luc & trudng hoc, & thuc ign. Khong tt ngudi con phdi trdi qua mot wi tho vo cing khé khan, déy thit thdch: ho hode c6i ctit, hoe gia cdnh qué nghéo khd, cing cuc. Mot so” con gdp phaii cdc nghich cdnk khong dé dang gi vugt qua duce. Tuy thé; ho déu gidng nhau d chd: citng cd mét nghi luc phi thudng, mor y chi sdt dé va mot nding luc hoc tap, lam viée siéu phdm. Ho khong chi huy dong ciia cdi, site luc cila ban thin da dank, ma con 16i kéo cd vg, chéng cing con cdi vao su nghiép sdng tao ur hét phdt minh nay dén téc phdim kia... dé cuéi cing nhdm céng hién cho nhan loai nhiing cong trinh v6 gid, nhitng kigt tdc dé dei. "Tit dién danh nhan thé gidi" khong chi don thudn gidi thigu than thé, su nghiép cia cdc con ngudi phi thudng dy ma con cé gang khai théc tinh ‘mudn mau, mudn ve ciia cdc tdim guong song dy, trong doi thudng cling nhut trong su nghiép, nhdm gitip wdi tré noi guong, hoc tap. "Tir dién danh nhén thé gidi" rdt cén cho cdc gido vién khi gidng day cdc kién thite cé lién quan dén tdc gid ctia cdc phat minh va téc phdm dé. Che chdn diéu dé khéng chi lam cho gid hoc thém loi cudn, hip dén, ma cn lam cho hoc sink hiéu sdu, nhé Idu va biét dau chang gieo vao ma uéc hhoc sink ciia minh nhiing hat gidng dé sau nay 6 thé ndy mdm va dam hoa, ket trdi khi ho trd thank cdc chil nhan cia dt nuéc. MUC LUC Lai néi du A ABEN (NIELS HENRICH ABEL) ADE (CLEMENT ADER) ‘AMPE (ANDRE - MARIE AMPERE) ANHXTANH (ALBERT ANHXTANH) ARIXTOT (ARISTOTE) ACSIMET (ARCHIMEDE) AVOGADRO (AMDEO DE AVOGADRO) B BACLAU (PETER BARLOW) BE (JOHNN LOGIE BAIRD) BECNA (CLAUDE BERNARD) BECTOLO ( MARCELLIN BERTHELOT) DONG HO BECNULI (BERNOULLI) BO (NIELS BOHR) BOI (ROBERT BOYLE) BROGLI - Anh (MAURICE BROGLIE) BROGLI- Em (LOUIS VICTOR BROGLIE) BRAIO (LOUIS BRAILLE) BREM (ALFRED BREHM) BRUNO (GIORDANO BRUNO) BUTLEROP (ALEXANDRE BOUTLEROV) c CANMET (ALBERT LEON CALMETTE) CACNO (SADI CARNOT) Trang 16 18 19 a 2B 24 27 28 30 3 32 33 35 36 39 41 261 CAVENDIX (HENRI CAVENDISH) COLONG (CRIXTOPHG COLUMB) COPECNIC (NICOLAS COPERNIUS) COSI (AUGUSTIN CAUCHY) COVALEPXCAIA (SOFIA VASSILIEVNA KOVALEVSKAIA) CULONG (SACLO DE COULOMB) CUGCSATOP(IGOR COURSATOV) CRIC VA OATSON (CRICK VA WATSON) RUC (WILLIAM CROOKES) D DACUYN (SACLO DARWIN) DIEDEN(RUDOLEF DIESEL) DECAC (RENE DECAC) DALAM BE (JEAN LE ROND D' ALEMBERT) DANTON (JOHN DALTON) E DIXON (THOMAS EDISON) F FARADAY (MICHAEL FARADAY) FRANGKLANH (BENJAMIN FRANKLIN) FLEMINH (ALEXANDER FLEMING) FECMA (PIERE SIMON DE FERMAT) FECMI (ENRICO FERMI) FO (HENRI FORD) FROT (SIGMUND FREUD) FUCO (LEON FOUCAULT) FURIE (JOSEPH FOURIER) G GALILE (GALILEO GALILEI) GALOA (EVARISTE GALOIS) GANVANI (LUIGI GALVANI) 262 2 43 45 7 49 52. 7 38 2 65 or n B 4 16 n 9 81 82 85 87 88 GAOSO (KARL GAUSS) GHET (BILL GATES) GAY LUYTXAC (JOSEPH GAY - LUSSAC) GIACCA (JOSEPH ~ MARIE JACQUARD) GIENNO (EDWARD JENNER) GUPKIN (AVAN GOUVSKIN) GUYTENBEC (JOHANN GUTENBERG) H HACVAY (WILLIAM HARVEY) HAUKINH (STEPHEN HAWKING) HECSEN (WILLIAM, CAROLINE, FREDERIC HERSCHEL) HECZ (HEINRICH HERTZ) HEMHON (HERMANN VON HELMHOLTZ) HENMONG (JEAN BAPTISTE HELMONT) HIPOCRAT (HIPPOCRATES) HUCKO (ROBERT HOOKE) HUMASON (MILTON HUMASON) HUYGHEN (CHRISTIAN HUYGENS) HOPBUN (EDWIN HUBBLE) I IVANOPXKI (D.I IVANOVSKI) J JUN (JAMES JOULE) K KEPLE (JOHANNES KEPLER) KOCH (ROBERT KOCH) L LAMAC (JEAN BAPTISTE LAMARK) LANDAO (LEV LANDAU) LAPLAXG (PIERRE LAPLACE) LAVOADIE (ANTOINE LAVOISIER) 89 1 93, 94 96 98 100 102 104 106 108 109 110 112 114 1s 116 117 120 123, 125 127 129 130 132 133, 263 LENSTAYNG (KARL LANDSTEINER) LEPNIT (GOTTFRIED LEIBNIZ) LINNE (CARL VON LINNE) LOBASEPXKI (NIKOLAI IVANOVITCH LOBATCHEVSKD) LOVENHUC (LEEUWENHOEK) LOMONOXOP (MIKHAIL LOMONOSSOV) LUYMIE (LOUIS LUMIERE) M MACONI (GUGLIELMO MARCONI) MAGIELANG (FERDINAND MAGELLAN) MARIOT (EDME MARIOTTE) MACXOEN ( JAMES CLERK MAXWELL) MENDELEEP (DIMITRI MENDELEIEV) MENDEN (JOHANN MENDEL) METNHICOP (ILIA ILITCH METCHNIKOV) MOOC GAN (THOMAS HUNT MOOCGAN) N NIUTON (ISAAC NEWTON) NOBEN (ALFRED NOBEL) NOTRADAMUT (MICHAEL NOTRADAMUS) oO OAT (JAMES WATT) OM (GEORG OHM) OPENHAIMO (ROBERT OPPENHEIMER) OCLIT (EUCLIDE) OLE (LEONHARD EULER) OXTET (HANS CHRISTIAN OERSTED) P PAPANH (DENIS PAPIN) 264 136 138 139 141 143 144 147 150 152 154 155 159 161 163 165 167 169 71 174 176 178 180 181 183, 185, PAPLOP (IVAN PETROVITCH PAVLOV) PAXCAN (BLAISE PASCAL) PAXTO (LOUIS PASTEUR) POLO (MARCO POLO) PERANH Cha (JEAN BAPTISTE PERRIN) PERANH Con (FRANCIS PERRIN) PLANG (MAX PLANCK) PLATON (PLATON) PRIXLAY (JOSEPH PRIESTLEY) PTOLEME (CLAUDE PTOLEMEE) PYTAGO (PYTHAGORE) Q (QUYRI (MARIE CURIE) PIE QUYRI (PIERRE CURIE) R ‘ANH EM NHA RAITO (WRIGHT) RODOPHO (ERNEST RUTHERFORD) RONGHEN (WILHELM ROENTGEN) RUTXEN (BERTRAND RUSSELL) s SICOOCXKI (IGOR SIKORSKY) SRODINGO (ELWIN SCHROEDINGER) SOVAITDE (ALBERT SCHWEITZER) SPANLANZANI (LAZZARO SPALLANZANT) STEPHENSON (GEORGE STEPHENSON) T TIMIRIADEP (CLIMENT TIMIRIAZEV) NGUYEN BA TINH (TUE TINH) TOMSON (WILLIAM THOMSON) 186 189 191 194 196 197 198 200 202 204 206 208 210 214 27 219 TORIXENLI (EVANGELISTA TORRICELLI) L£ HOU TRAC (HAI THUONG LAN ONG) ‘TON THAT TUNG u UACMAN (SELMAN WAKSMAN) v VANH XI (LEONARD DE VINCI) VECNO (JULES VERNE) LUONG THE VINH VONTA (ALESSANDRO VOLTA) x XIONCOPXKI (KONSTANTINE TSIONKOVSKI) XPINOZA (BARUCH SPINOZA) Y YECSANH (ALEXANDRE YERSIN) 266 237 239 241 243 245 247 249 252 254 257 259 A ABEN (NIELS HENRICH ABEL) (1802 - 1829) NHA TOAN HQC NGUOI NA UY LCudc DOL ‘Ong sinh ngay 5/8/1802 tai dio Finnoy, Na Uy. Negay tir khi 16 tudi, Aben da c6 kha nang ty nghién ctu céc téc phém cita ning bac thay vé todn hoc nhut Niuton, Ole, Lagranggic. Ong mé céi cha khi mdi 18 tuéi va da phai di day hoc dé c6 tién mudi séng gia dink trong cinh ting bain. Khi 19 twéi, Ong d& nghién citu cdc cong tinh cila Gaoxa vé s6 hoc va sau dé di sau vio phuong trinh dai s6'bac 5. ‘Nam 23 tudi, ong sang Diic va Phap tiép tuc nghién cifu va da lap gia dinh. C6 rat nhigu cng trinh todn hoc cia Ong héi dé chua duge sy quan tam dting mute cia céc dai gia nhu Logiangdro, Cosi. Ong mat ngay 6/4/1829 khi mi c6 27 tuéi. Sau khi Ong mat, ngudi ta méi thong béo la ong duoc nhan chitc gido su todn 4 Dai hc Beclin va nim 1930 ong 3 khong c6 nghi¢m nguyén duong va khéc khong. Ban than Fecma da ghi Iai ring Ong da ching minh duge dinh Ii nay, nhung ong ‘ching minh nhw thé nao thi hau thé vin chua r3. Do vay cho dén truéc nam 1994, dinh If nay van chi coi nhur mot gia thuyét. Sau nay Ole ching minh duge v6in = 3 va n = 4, Nam 1825, Dirichlé chig minh duoc véi n = 5 va nam 1832 6ng lai ching minh duge véi n = 14. Cho dén nim 1976, dinh Ii Fecma lon da duge kiém_ ching v6i mgi s6 nguyen t6 n < 125000 va nim 1994 dink If nay méi duge ching ‘minh Ia hoan todn diing véi moi sO nguyén n 23. 15 FECMI (ENRICO FERMI) (1901 - 1954) NHA VAT Li NGUYEN TU NGI TIENG NGUGI Mi, G6c Y L.CUOC DOL Ong sinh tai Rom, dé tién si nam 1922 va lam gido su tai Dai hoc Florence, chuyén nghién cifu vé vat If nguyen. tr. Tit ndm 1932, sau khi Giém Satuych phat hign ra notron, mot phén tit co ban cia hat nhan thi Fecmi quyét dinh fam céc thi nghigm riéng vé notron, Nhé céc thanh cOng trén, 6ng duoc giai thuéng Noben vé vat If nam 1938. Nam 1939 6ng duoc mdi sang giang day va nghien cifu tai dai hoc Columbia Hoa Ki va da déng g6p vao ché tao hai qua bom nguyén tir dau tien. IL SUNGHIEP Gia thuyet cia Fecmi vé notron nam 1932 dénh dau su nghiép dau tién cia ong vé vat If nguyen tit. Ong thiét ké mot ci bia bang uranium va bin phé n6 bang notrOn véi hi vong tao ra mot chat méi. Ong 3 chtmg minh ring mot notrOn c6 thé téch ra thanh mot proton, mot di¢n tir déng thdi phat ra nang lugng va dé xudt ding notron cham dé phé vo nguyén tirnhu thé nghiém tren. Mac dit ngay lic 46, tht nghiém chwa thinh cong mot céch hodn hao, nhung thye t€ Ong 1A ngudi du tien di tim duge céch phan hach notron lam co sé 140 ra nang lugng va bom nguyén tit ‘Trong thd gian dai chién thé gidi Idn Tl, Ong nghién cifu tai Mi lim nhiéu thi nghiém dé hoan thanh viée ph6ng thich ra nang lugng nguyén tit, thuc hién nhiéw phan ting chuyén tip, déng thoi phét minh ra dugc qua pin bing uranium dau tien (nam 1942). Ld phan tng hat nhan déu tien duge xay tai sin b6ng Squash & ‘Trutmg Dai hoc Chicago. Dy 4n nay da truc tiép ch€ tgo ra 2 tréi bom nguyen tir 4u tign tha xu6ng Hirdshima va Nagasaki nam 1945. Negoai gidi thudng Noben, ong cdn dugc nhigu giai thutng khéc cia thé gidi. ‘Séch, t8i ligu khoa hgc, cOng trinh khoa‘hoc, Ong cOng b6 va dé lai rit nhiéu. Ong con 1a hoi vien cia 18 vign han lam va tién si danh dy cia 8 nuée tren thé gidi. C6 thé ong la nha vat If dat quén quan vé céc vinh quang nay. 16 FO (HENRY FORD) (1863 - 1947) KISU CO KHi, NHA SAN XUAT XE OT6 DAU TIEN 6 MI sL CUOC BOI Ong sinh ra trong mt gia dinh nong dan & bang Misigan nu6éc Mi, nim 1863, nhung rat la, ‘ong khong ham thich nghé nong. Khi cdn hoc & trutng, ong rat Ludi hoc. Ngéi trong \6p chi lén néi chuyén riéng va nghich ngom cdc trd choi m4y méc. Ngéi nghe thay giing ma Ong chi mong chéng tan hoc dé chay vé nha choi nghich véi céc 46 choi duge théo lip bing cdc 6c vit va kim, bia, H6i 8 tuéi, Ong di mé bo may déng hé nh céc ban cing tuéi mé séch mao hiém. Gap déng hé nao hu Ong cing may md théo tung ra sia chila vA cu6i cing ciing sira chita duge. Dan dén, tdi chita déng h6 cia Ong vang khép ving. Ai cé déng hé héng, cding dem t6i cho “c4u Henry" sita chifa, vi cdu khong bao git doi tién cong ca. Duge choc ngody vio déng hé va citu chting khéi “edi chét" da day hing tha véi tudi té cia cu r6i. Nam 15 tu6i, c4u theo hoc nghé tai mot xung may gén nha. Duge hoc ding so thich, tay nghé cita cAu tién bo rat nhanh. Tai day, céc cb may hoat dong quyén ri cu cyc ki. C6 ln cau thita lic ving ngudi, thdo mQt chiéc may cua chay bing hoi nuéc ra xem, bj may kep, tf nita thi chét. Nhung nhd thé ma chi ft lau sau, c4u di bat chuéc ché tao dugc mét chiéc may nhé chay bing hoi nuéc trong can gc xép cia minh, IL SUNGHIEP Khi Ong da 28 tudi, nhan doc mot bai béo trén tap cht "Thé gidi khoa hoc" 6 ta m6t chiéc may né do mot ngudi Dic phat minh, Ong quyét chi thir ch tao méy nd cho mot chiéc xe hoi. Dé lam vie d6, ong phai rdi que huong dén Ditroy 8, nhan am ki str ca dém cho mt hing din. Di déng Iuong rat dam bac va phai lam quén 1 quit tir 6 gid t6i dén 6 gid sing hom sau nhung ong vin quyét chi lam va danh dum tién dé lap mot xuéng may nhd, nhim ché tao mot kiéu my né chay bing xAng. Hai nam sau, nim 1893 chiéc xe hoi du tién cia nuéc Mi ra adi. N6 cao lenh khénh, khong mui, khong phanh, khong cdi, khong chay giat li dugc, nhumg dat t6c 40 16i 30km/gid. Ong vita Idi, vita dénh kéng dé dep dung cho xe chay. Phat minh cia ong c6 ting vang rét lon, Sau khi xe chay dugc 1500km, ¢6 ngudi ddi mua, Ong ban di lay tién déng chiée O16 1én hon. ‘Méy nim sau, Ong lp ra cOng ti xe hoi Ditroy, r6i cng ti xe hoi Cadilac v6i ‘v6n 100000 dola. Méi déu Ong chi cé 25% c6 phn, nhung khi kiém dugc tién ong Iai hin v6n mong c6 gia nira cé phin aé dit quyén diéu khién cong ti theo ¥ muén cia minh. ‘Nam 1903, tie 10 nam sau khi ch€ tao ra chiéc xe hoi dau tien, ong thanh lap hang Pho. Ong cha truong ché tao that nhiéu xe va 4p dung day chuyén kiéu Taylo 48 canh tranh sin xudt ra xe vita t6t vita gid ré. Nam 1906 hang Ong san xudt duge 8400 chic. ‘Nam 1910 con s6 ting len 34000 chiéc, ‘T6i nam 1927 thi sin xuat méi ngdy dugc 7000 chiéc. Tinh ra cit 7 gidy c6 mot chiéc xe cia Ong xudt xudng dé giti di khap thé gidi. Ong cai tin, ding vat ligu thép rin va nhe dé dng loai xe Ford "Model T" va bin chi v6i gid 825 do la/1 chiéc. Xe Ot0 duc sin xu trong mgt day chuyén lép rép dai 300m chay qua xuing. ‘Trong 46, méi cong nhin chi hoan thanh mot cong vic don gin. Nh thé, cong vige don gidn, nhe nhang nhung hgp If va c6 ning sudt cao, nén cong nhan cia hang Pho dugc tri luong cao nhat trong cdc nganh cong nghiép & Mi léc 4y. Khi dai chién thé gidi I bing né chau Au, Ong biic xc truée méu bao thanh nien phi 46 tren dat Phép nén da tham gia vao phong trio phan chién. Ong da bo tién ra thue chic tau Oscar II ché doan stt gid hoa binh, trong 46 c6 Ong tham gia 48 vugt dai duong van dong cho hod binh. Nam Ong 4 60 tudi, déng 6 tuéi c6 thé nghi huw nhung Ong vin hang hai cai t6 lai day chuyén sin xust 010 & hang Pho. Ong bé ra 100 trieu 46 la thay 43000 chiée may cil, di méi cong nghé ché tao dé ra ddi mot kiéu xe méi, bién hing Pho trd thanh hang xe hoi lén nhat thé gidi. . Da Ia chi mot doanh nghiep gié tri hing ti do 1a nhung ong van 15 ra I mot ngudi cn kigm. Mot lin dao trong vutin v6i dita chit nhd, ong chgt dimg lai héi chat: B - Chéu dénh roi c4i gi phi khong ? - Thua cy, chi 14 mot déng xu nhé thoi a! Ong lang im, ctii tim bang duge déng xu dua lai chat, truéc sy ngac nhién cia ita chau nh va néiz - Nu mot ngay kia, chéu phai sng trén mot hoang dio thi tat ca gidy bac & thé giGi nay sé 1a gidy vun hét. Duy chi déng xu nay sé quy vo cing. Nhv né bing déng, chéu c6 thé dat thanh ngon gido hose mot d6 ding thiét yéu. Dimg coi thuing déng xu nhé bé ay. Ong mat nam 1947, tho 83 tudi. Nhing ngudi ké tuc Ong c6 ging duy tri hang Pho nhu mét trong nhiing hing ot6 dimg dau thé gidi. Vira qua, mot chi nhénh cia hing da c6 mat & Viet Nam. FROT (SIGMUND FREUD) (1856 - 1939) NHA PHAN TAM HOC LON, NGUGI AO. Lcudc por Ong sinh tai Phraiboc (thude Méravi), lam. vite tai Vién (nude Ao). Trong nhiing nam 1886 - 1887, Ong qua Phép theo hoc béc si Sacco néi ting. Tai day, ong khém phé ra ring nhiing ké loan 6c, loan thin kinh... déu la nhiing bénh nhan, nhumg phil tang khong hé bi thuong tich gi cd... Nhing diéu hoc héi & tren 1am co sé cho mot hoc thuyét mang ten Ong goi 14 khoa phan tam hoc. Nam 1909, Ong duge Hoa Ki mdi gidng tai Dai hgc CLark. Nam 1910, Ong dting ra 1p Hoi Phan ttm hoc quéc té. Nam 1938, phat xit Dite chiém nuéc Ao, ong von géc Do Thai, nén phai Linh nan sang Luan Don véi vai ngudi ban va mon dé. Nam sau, Ong ta thé 6 day. IL SUNGHIEP. La béc si, Ong Iudn d6i thoai véi céc benh nhan tam thin, Trong khi céc déng nghigp coi ho 1a nhing ngudi dien khing, tuyét vong, chia tr} ho bing céc loai thuc an thin, dé sOng trong sy tinh duéng lau dai, thi Ong chit truong Lam sOng lai di sng tam If cia ho. Ong néi chuyén, ggi mé dvi sng tinh thén cho bénh nhan, tim ra nhing nguyén nhan gay ra néi bat hanh. Ong nhan thay, sau khi trd chuyen v6i béc si vé nhing van dé riéng tr dé, rét nhiéu bénh nhan béng cam thay thanh than hon, gitip ri bd dugc nhitng gi da dau doc va dé nang lén cudc s6ng cia ho. Hoc thuyét cila Ong cling gitip gidi thich duge mt s6 r6i loan xy ra doi khi khong phai chi c6 6 cdc bénh nhan tam thin. Sau khi Ong qua ddi, nhiéu béc si da sit dung phuong phép ca Ong, cham chi nghe tat cd nhing gi bénh nh4n néi va gitip ho vugt qua cin bénh cia minh. Ong 46 lai nhiéu tai ligu va cong trinh lam séng td hoc thuyét cia minh nhu: - Gidi thich vé nhimng gide mo. ~T6 vat va ede vat huy ki. - Tam Ii cong déng va phan tich cai" - Nhap mon vé phan tam hoc. (Cun sich sau cing dugc dich ra nbiéu thit ting va néi ting hon ca. Ca sé hoc thuyét cia Ong cho ring: Con ngudi bj cde tée ché'cita dao dite, ludn Ii, gido duc, t6n gido... ma nhiéu duc vong cia con ngui phdi kim hdm va ddy vao 1tiém thite. Thong thudng cdc duc vong dy hay xudt hign trong cdc gidc mo. Niung ching khéng bién mat hdn ma sém hay mugn sé xudt hién 6 nhiing hinh thitc tiém tang khéc nhaw. 80 FUCO (LEON FOUCAULT) (1819 - 1868) NHA VAT Li NGUGI PHAP, NHA PHAT MINH TRONG KHOA HQC VAT Li VA THIEN VAN HOC. Lcudc DOI Ong sinh ra nim 1819 va mat nam 1868 & Pari. Ong bat du hoc vé y hoc. Ong Tuon c6 ¥ thie tr hoc va tim ti, nghién cfu nén Iiic dang hoc, Ong di 1a tro Ii cho lop hoc vé "ki thuat hign vi" trong y hoc. Sinh ra trong mot gia dinh bin séch nghéo, tham vong cita Ong chi 1a mo uéc tré thinh phéng vién béo, chuyén viét vé nhimg tin ttic khoa hoc méi nhét. Vi thé, sau khi hoc xong, Ong bit déu sy nghi¢p ciia ddi minh bing céc bai viet cho cfc bio. 1. SUNGHIEP ‘Ong duge cit bién tap muc Khoa hoc ciia "Tap chi Tranh luan" ti nim 1845. Ong néi tigng nbd si trung thyc va tinh méi la, hap dn trong céc bai béo cia minh. hi thé, nim 1850 Ong dugc bé nbiiém lam tr If cia Dai thién van hoc Pari. Nam 1962, Ong dugc cit lm thanh vién cia Phong kinh tuyén. Ong duge nuée Phap va cd the gidi biét dén nbd hai thi nghiém néi tigng, Thi nghiém vi dai thit nhdt (thuc hién nam 1850): 6ng chimg minh duoc Trai Dit quay bing céch sit dung mot qua léc dai. Qué léc dao dong theo mot dudng dénh dau trén mat dat, nhung do Trai Dat tir tir quay, nén huéng vang cia qua lic Ging dn din chéch khdi vach thang. Thi nghiém cila ong d3 16i cusin mot dam du Khéch dong dio t6i dign Pangtéong dé xem. Ngay nay nhiéu nam d& qua r6i, nhung céi con léc 46 sO Ay (c6 gin ten tuéi ong) vin treo vao dinh vom bin céu cia dign Pangteong dé ghi nhé cong ong. Thi nghiém vi dai thit hai: Do W6c 49 énh sing trén mot quing du’mg dai 20m bing phuong phép si dung guong quay. Thi nghiém nay cho phép so sinh duge ‘van t6c 4nh séng truyén di trong khong kh{, chan khong va nhiéu moi trudng khéc, g6p phan lam that bai thuyét phat xa. Gid tri t6c dQ 4nh sing cla Ong do dugc lic Ay 1A 298000kmv/gity. Gié tri chinh xéc sau nay 8 299792km/giay. Vay tht 81 nghiém thuc hign trén cdc phuong tién cdn tho so ciia Ong da dat dugc céc két qua chinh xéc rat tuyét voi. hd cfc thanh cong tren, ong duge béu 1a vien si Vien Han lam Khoa hoc Phép nam 1865. Ciing vao thdi gian ay, Ong cing cdn cé mét thanh cong nia. Trong mot thi nghiem vé ki thuat dién, ong da dua ra céch giai thich "hign tuong tir do su qua cia Aragé bing su xudt hién cia dong dién cdm ting trong cdc J0i kim loai. Tir d6, dong dién ay dugc goi la "dong Phucé" dé ghi nhé cong khim phé cia Ong. Ong con séng ché ra mot méy diéu hod cudmg do dong dién cho dung cu hé quang dién va phat hién ra hé quang cé thé phat ra hoac hap thu cing mét vach D, dac trung cia nguyen t6 natri. C6 thé n6i ong 1 mot um guong vé ty hoc va ty tim tdi nghién cifu. TH céc tht nghiém do Ong ty lip rép ra tit cc phuong tin tung nhu thé so, nhung da phat hin ra cdc quy ludt vinh cit, khién Ong tré thanh mot trong nhing nha phét minh 16i lac cha thé gid. FURIE (JOSEPH FOURIER) (1768 - 1830) NHA TOAN HOC NOI TENG NGUOI PHAP LCUOC DOL Ong sinh ngay 21/3/1768 trong mot gia dinh thy may nghéo 3 Otxero. ‘Nam lén 8 tudi, Ong bi mé ci cd cha lin me. Ong dutgc mot qua phu cé danh tiéng trong ving 46 déu va xin cho vao hoc & mot trutmg vd bi. Ong von cham chi, cfn ci va chiu khé hoc tp. Trong céc mén hoc, ‘Ong ua thich va cing dat thanh tfch cao nhét 1a toin + hhgc. Mgt ngay Ong khong dugc lam m9 s6 bai todn 1A ‘ong thay nhu thiéu thén va khé si. 82 Khi t6t nghigp, c6 2 con dutmg mé ra trade mit Ong: mot 1a thanh kiém nha binh, hai 1a chiéc 40 khodc cita thay tu. Ong da chon phéo binh, vi nghi nghé nay gn gi v6i ton hoc hon cd. Nhung ong da lim, nghé nay chi danh cho con céi céc ting lép trén. Vien tur lenh khong nhan ong, cho di “Ong c6 la mot Niuton thit hai di nia". ‘Thé 18 ong danh theo con dudng tré thanh mot thay tu, Tai tu vign Thénh Bonoa, dang 1é cn tu luyén dé s6m tré thanh mot linh muc thi 6ng lai danh tat cd thi gid cho tosn hoc. R6i cuge cach mang Php né ra. Khong khf cdch mang da anh hudng t6i cdi tu Vien nhé bé cita Ong. Tai qué huong Otxero, ong dugc bau lam uy vién uy ban nhan dan. Nhung ong khong c6 duyén lam chinh tr). Khi céch mang & hic thodi tro, ong 43 bj lien luy va phai vao ngéi trong nha ta. Sau dé, Ong duge gidng day toan 4 Cao ding Su pham Pari va 6 ca tru’ng bach nghé. 6 cd hai noi, ong déu phy trich mon todn gidi tfch vi theo Ong, khong cé gi “"kidu diém" hon mon ay. Khi trdn 30 tuéi (nim 1798) Ong duge Napoleong mdi tham gia doi vién chinh sang Ai Cap. Ong dugc giao phy tréch "Vien Ai Cap" va dat nuéc c6 nén van minh cé dai nay da gép phan lam phat trién 6c séng tao ton hoc cla 6ng. Khi vé chau Au, Ong da duoc cir lam tinh trudng tinh Ide. Da cm déu chinh quyén mot tinh 16n, nhung nhiing sng tgo vé todn hoc cita Ong vin tip tuc ndy nd. Réi su that bai cia Napoleong cing Lim Ong mat hét quyén chiéc. Ong roi vio ‘tinh trang khanh kiét va kiém s6ng bing nhing budi day hoc. May man ma tai nang todn hoc da cifu ong. Nam 1817, 6ng dugc bau lam vin si Vign Han lam Khoa hoc nuéc Phép. ‘Tuy dugc try cap phong lu, nhung ong phai sng trong canh co don hiu quanh. Ong sém gia truéc tuéi va dé bi cdm lanh, 6m dau luon va sttc khoé gidm sit. G tran 6m cuéi cing, 6ng khong chiu u6ng thuéc theo 1di khuyén cia thay thuéc vi cho ring "Diéu chit yéis la su chiu dung va su dim dp". Ong bj bién ching vao tim va qua ddi ngay 16/5/1830, tho 62 tudi. IL SUNGHIRP Nam 1789, liic m6i 21 tuéi, Ong 4 cOng b6 mot cong trinh ton hoc vé "Céich giai phuong trinh s6 thuge moi bac". Ong duge Vien Han lam Khoa hoc dénh 83 gid rat cao. Khi gidng day & Cao ding Su pham Pari, Ong di sau va c6 nhiéu déng g6p dé hoan thién mén toén giai tich. Khi quan If mot Vign khoa hoe & Ai Cap, ong vin khong quén ton hoe. Trong c&c tée phim "Mudi ngay" va "Sit gid Ai Cap" Ong da lin lugt cong b6 céc cong inh nhu: - Phép gidi tich bat dinh. - Phuong phdp khit cdc dn s6. - Bé xuténg mot dinh li méi cho dai s6 hoc. Dén khi vé nuéc, lam tinh trudng & tinh li Gionop, thi phi cia Ide Ong vin ti¢p tue cong b6 cdc cong trinh: - Li thuyét gidi tich vé nhigt. - Cée phuong trinh vi phan, - Mo ta bang todn hoc vé sy truyén nhiét. Cong tinh nay gan nhu da khai sinh ra mon Lf Toén, mon hoc o6 vai trd quan trong 46i v6i ki thuat hign dai. Ngudi ta ngac nhién thay ring céc chic vy Ong thyc thi trong ddi khi Ong & ‘Ai Cap va qué huong Ong, khong anh huéng xdu dén sy nghi¢p ma Iai cang Jam cho sit sing tao vé todn hoe cita ong phat trién. Dé [a If do liic Ong bi tude het quyén binh va bi "bd déi" thi su nghiép vé todn hoc da cfu Ong, khién Ong duge ‘du lam vien si Vign Han lam Khoa hoc nuéc Phép. Negay nay khé c6 mot gido trinh vé toén hoc no & bac dai hgc Iai thiéu khong nhc dén tén Ong. Tac phém Ién dé cap dén nhiéu van dé, néi tiéng nhat cha Ong 1a "K{ su vé cude thém hiém & Ai Cap" (Mémorial de lexpédition d' Egypte). G GALILE (GALILEO GALILED (1564 - 1642) NHA VAT Li VA THIEN VAN HOC NOI TIENG NGUGIY NGUOI DA KHANG D|NH: TRAI DAT LUON QUAY QUANH MAT TROL LCudc DOL Galilé sinh tai Pise (Italia) vao nam 1564. Ong 1 con tit trong gia dinh c6 7 anh em. Cha Ong la nhac si va 1a mOt hoc gid xu than tir mot gia dinh qug t9c & Florence. Ban than Galilé ngay tir nhé da say mé khoa hoc, hoi hoa va am nhac.-Nam 19 tu6i Ong duge theo hoc trudng dai hoc & Pise. Cha cha Galilé mu6ii ong di theo chuyén nganh y. Thé nhung Galilé chi suot ngay say mé doc toan nhiing séch ton hoc cia Acsimet va clit. T6i nam hoc thit hai, Galéli bat dau chuyén hin sang nghién cttu ton hoc, vat Ii hgc va thién van hoc. Vi ning phét kién khoa hoc hodn ton méi ma nhing nam cudi dai minh, Galilé phai s6ng trong su theo doi va kim kep cia tod én Gido hoi. Ong mat nam 1642, hung th 78 tuéi. I. SUNGHIEP Nam 1589, Galilé tré thinh nha togn hoc néi tiéng. Ong 1A ngudi séng lap ra mon khoa hoc thuc nghiém & ¥, ché ra cin thuj tinh, khém phi ra dic tinh dao dong ciia con léc... Tirndm 1592 dén ndm 1610, Galilé day toén & Trudng Dai hoc Pido. 85 Nam 1609, Ong séng ché ra chiée kinh thien vin du tien tai Venise. Sau khi quan sat cdc hanh tinh Ong da tim ra: -4.vé tinh ctia sao Moc = Miéng niii lita trén Mat Trang. - Nhiing vét den trén Mat Troi. -Vanh dai sao Thé. Ong ciing nhan thay sao Kim c6 chu ki het nhu Mat Tring. Diéu nay c6 nghia 1A sao Kim quay quanh Mat Troi. Va Ong tin ring Tréi Dat ciing quay quanh Mat ‘Troi. Ong cho cong bé nhiing luan thuyét cita minh, béc bd nhing quan diém ci cca Arixtot vin duge coi 1A chan If thdi 46, Galilé cho xudt bin cudn sich "BOi thoai vé nhimg hé théng Ion cia vii tru" vio nim 1632. Quyén sch cia ong ra di gay chan dong du luan, Nha thd thign chia gido hodng sq truéc nhiing If lugn cia ong, voi ra Ignh cm truyén ba tur tung méi d6 va dua Galilé ra xir truéc to’ én Gido hoi. Ngay 22 thing 6 nam 1633 trude mat nhiing Héng y gido chi, trudc tod én Gio hoi, Galile phai dau x6t quy xudng doc Idi chiu tOi, cOng khai béc bd tat cA céc quan diém ding dan cia minh. Tuy vay trong tham tam, Galilé vn tuyét d6i tin tuéng vao nnhimg phét kign cia minh, Vi vay sau Khi r&i to8 én, ong vin ding cém nhéc lai : "Di sao thi Tréi Dat vin quay Galilé mat nam 1642 trong bénh tat va mi loa. Sau nay, nhiing tu tuéng khoa hoc ciia ong da mé du cho cuge céch mang Khoa hoc ki thuat thé gidi vio thé ki thé XVII. 86 GALOA (EVARISTE GALOIS) (1811-1832) NHA TOAN HOC THIEN TAI, NGUOI PHAP L.CUdC DOI Ong sinh ngay 26/10/1811 tai Bua Legalite (Bourg - L’égalité) nay 1 Bua La Ren (Bourg La Reine) gén thi do Pari, Phép. BO cia ong la mot thay gido fang binh di. Me fam nghé luat su. Nam 12 tuéi, Galoa duge di hgc tai Trung Trung hoc Hoang gia Lu-i Lo Grang. Ong hoc gici, tit 15 tuéi da bat dau say me nghien citu todn hoc, doc céc téc pham kinh dién cia Logiangdro va Lagranggio. : Nam 1828, tuy méi 17 tudi, do kha nang phi thudmg, ong di doc rat nhiéu va tigp thu rat nhanh nhimg khéi nim va phuong phép ciia Gaoxo (Gauss) va Cosi (Cauchy). Sau 46 ong duge nhan vao trutng cao ding sur pham va nm 1930 Ong 44 giti mot Iugn van vé Vien Han lam Khoa hoc Pari dé du thi Giai thudmg én vé todn hoc nhung Iuan van bj that lac. Nam sau (Galoa 20 tuéi) ong lai giti mot lan van thit hai vé Vien Han Lam nhumg bi bac bé vi "khong thé hiéu duge" (!). Do nhiing bien c6 phitc tap ciia céch mang Phép héi 46, 66 cita Galoa da phai ur tit, Galoa bj dudi khdi trr’mg cao ding su pham va bat dau tham gia hoat dong cach mang trong nhém Giacbanh. Nam 1831 da 2 lén bj bit giam va trong thdi gian bi giam cém, ong da théc rt khuya dé viet lai mt sO cong trinh va mot ban di chiic. Negay 2/6/1832", vao tudi 21, Galoa di mat trong mt cude du kiém vi tinh, Dem truée cudc du oan nghiet d6, ong da thie rat khuya dé viet lai mot s6 cong trinh va mot bin di chtic. IL SUNGHIEP Céc cong trinh cia Galoa chit yéu thude linh vue dai s6. Tiép tuc cong vige cia Aben - ngudi di ching minh ring phuong tinh dai s6 bac n > 5 khong thé gidi © C6 tai lieu ghi la (ngay 30/5/1832). 87 duge bing can thitc, Galoa da tim duge diéu kign t c6 va dit dé cho mot phuong trinh dai s6 giai duge bing can thc. Tir d6, Ong da sdng lap ra mot Ii thuyét téng quat - If thuyét Galoa ma noi dung quan trong nhat 1a 4p dung If thuyét nhém dé gidi quyét céc phuong tinh dai s6, mot Ii thuyét c6 anh hug 16n dén toan bd nén tosn hoc thé ki XIX, duge img dung nhiéu trong khoa hoc ty nhien n6i chung va co hgc lugng tir néi riéng. GANVANI (LUIGI GALVANI) (1737 - 1798) BAC si VA NHA VATLI NGUGIY NGUOI PHAT HIEN RA “DONG BIEN SINH VAT" L.cudc por ‘Ong sinh nam 1737 tai Bolonha nude Y. Sau khi hoc xong trung hoc, éng hoc nganh y dé tré thanh thay thuéc. Nhung sau khi t6t nghiep dai hoc, Ong dugc mdi lim giéo sut day bO mon gidi phdu hoc & Tratmg Dai hoc Téng hop Bolonha. [Ngoai day hoc ra, Ong 1A ngudi rat say mé tim tdi khoa hhgec qua céc thi nghiem gidi phdu trén co thé dong vat. 1. SUNGHIEP Nam 1773, Ong tién hanh céc thi nghiém vé siz van dong cita ca bép Ech khi gidi phu. Mot hom, ong mé con €ch dé fam mot ti¢u ban. Mot phy t4 cla Ong vO tinh cham mdi dao vao day thén kinh dai éch 1am co dai éch béng nhién co lai. Ong lai thay c6 hign twong phong dién 6 canh, thi co dui &ch cang co manh. Ong lién lap lai thi nghiém nhiéu lan dé kiém tra thi déu xay ra diing nhu vay. Ong tigp tyc Tam thi nghiem véi dit kien khéc: ding c4i méc bang kim loai, tham chi ding soi day kim loai... cling gay & ca &h co lai. Tir céc két qua Ay, ong nghi rang, dién c6 thé phat sinh ra tir chinh co thé sinh vat va goi hién tuong d6 la hign tugng "dién sinh vat". 88 Ong lai tip tyc lam nhiéu thi nghiém nifa dé ching minh thém "ign sinh vat", “dign thién nhien”... déu c6 bin chat va tinh chat ging nhu nhau. MAi dén nim 1791, Ong méi bit déu cong b6 khém phé cia minh. Trong If thuyét trinh bay, Ong cho ring dién dugc tich lug trong cdc m6 cia co bap. N6 truyén tit co bp sang day thén kinh r6i truyén qua céc day kim loai & ngoai dé lai tr vé co bap. Tir dé ong cho rang: co bép va day than kinh déng vai trd nu hai ban cha mot tu dign. ‘Sy nghién citu cia Ong hét sic ti mi, kién ti va duge thyc hign v6i mot tinh thn tréch nhi¢m khoa hoc rit cao, vi thé duge gidi y hoc duong thdi nhiet lier chao dén, Tuy thé, céc két luan cia Ong khong hoan toan ding hét nhung tir cdc thuc nghiém dy Ong 44 goi mé ra viéc ché tao chiéc pin dign don gidn vé sau nay. Ong cing két lugn chinh xéc Khi cho ring co bp éh co b6p do o6 ding dign chay qua. Dé ghi nh6 cong cia ong, déng dién tao ra nh’ céc phan img hod hoc (trong pin hay acquy) duge goi la dong dién Ganvani. GAOXO (KARL GAUSS) (1777 - 1855) NHA VAT Li THIEN VAN NGUGI BUC NGUGI CO NHIEU PHAT MINH VE DIA TU TRUONG. Lcudc DOr Ong sinh nam 1777 & Brunxuych va mat nam 1855 tai Gottingon Dic Cha Ong 1 mOt ngudi th nghéo khong di tién 4 cho con dén truéng hoc nhu nhiing difa tré khéc. May ma nhi nang khiéu todn hoc s6m nay nd, Ong duge cong tu6c xt Brunxuych biét t6i ign da tai try cho Ong dén trudng theo hoc. 89 ‘Ong da vugt qua bac hoc phé thong véi thinh tich xust sic dé duge rén luyén tAi nang ton hoc & Trutmg Dai hoc Gottingon néi ting & nude Ditc khi ay. ‘Vao mt ngay nam 1796, ong néi ting nhd chi bing thu6c ké vA compa, di vé thinh cong mot da gide déu 17 canh. IL SUNGHIEP Ong d5 bat déu su nghiep khoa hoc cia minh bing vige bien soan bai cho mot 18 tap chf khoa hoc. Nhd Iam viéc nghiém tic va than trong, di phu tréch t& tap chi,,ong chi cong b6 céc cOng trinh cia minh khi dat két qua dén do chinh xéc va hoan hao. Nam 1799, ong bao vé thanh cong luan én tién si vé mot dinh Ii co ban cita dai s6 hoc, hodn thién mot dinh If dugc A.Gira néu ra tir nam 1629, tai Trudng, Dai hoc Henmatet. Nam 1807, Ic 30 tudi, ng duge bé nhi¢m lam giém déc Dai thien van & Gottingon & mién Tay nuéc Dic vA phuc vy & day suét 47 nam cin lai cila cude di minh. Ong quan tam nhiéu dén ca céc Tinh vue ngoai thién van hoc nhu: dai s6, hinh hoc, théng ke, vat Ii, co hoc, quang hoc, tréc dja va thong tin dien béo. Ket qua nghién citu cia Ong duge dang tai rong ri tren céc séch, béo. Qua céc din pham nay va qua lien lac, trao déi, Ong di gay dugc anh huéng Ién dén nén khoa hoc va ton hoc chau Au. Céc cong trinh cita ong vé If thuyét s6 43 chimg t mot quan diém hign dai vé ban chat triru tuong cia todn hoc. Trong téc phém "Luan dé vé s6 hoc", ong di phan tich vé lugt hop thanh khong cdn thyc hign tren con s6 ntfa ma trén nhiing lép dang toan phuong. Cling nhur vay, Ong khong cdn tinh todn trén céc sO nguyén d6ng du modun mot s6 nguyen n di cho nila, ma trén nhing 6p s6 nguyen chi khée nhau & nhiing boi s6 cia n. Ngoai ra Ong cin dua ra nhiing tap hop céc s6 phic Gaoxo c6 dang a + ib trong 46 ava bla céc s6 nguyen va ching 1d ring né cé6 cing céc tinh chat nhur céc s6 nguyen. Tu khi cdn 1a sinh vien, Ong da chai ¥ dén If thuyét céc du’mg song song. Tir nam 1816, Ong 3 phét hien ring tien dé thit 5 ciia Oclit 1a khong thé ching minh duge va ben canh hinh hoc Ocolit cdn c6 thé c6 mot hinh hoe trong dé cé nhiéu dutng song song véi mot dudng thing di qua mot diém va téng ciia céc géc cia mot tam gic 1A nhé hon hai géc vuong- Dén n&m 1829, Ong cdn tién hanh cdc nghién citu vé vat If hoc. Va 6 20 nam cui cing cia cuge doi, ong da danh cong siic cho hién tugng dia tir khi 90 cing nghién cifu v6i ban Ong 1a Vebe. Ong da xay dung mot If thuyét cho hign tugng nay trong tac phdm: "Li thuyét dai cuong vé tir trudng Trai Dat" (1839). Tuy nhién cong trinh chinh yéu cia Ong vin la vé thien van hoc. Trong s6 Ay, cng trinh 1dn hon ca la 6ng da xac dinh dugc quy dao cia tigu hanh tinh Xérex bing phuong phép binh phuong t6i thiéu. GHET (BILL GATES) (SINH NAM 1955) NHA Ti PHO MI, NGUGI SANG LAP VA ‘DIEU HANH TAP DOAN MAICROXOP (MICROSOFT) 1. CUGC DOL Ong sinh ngay 28/10/1955 tai Xitton nude Mi, trong mot gia dinh c6 truyén thng vé kinh doanh. Ong noi 1a phé chi tich ngan hang quéc gia, cha dé 1a mot luat su néi tigng & thanh phé Xitton. Truyén thong gia dinh ay d3 rén dic cau bé Bin Ghét, thong minh, s6m c6 tinh thén canh tranh va khét vong chign thing. Cau da hoc qua céc tring cong Jap truée khi nhap hoc tai trudmg wr thuc Léchcoxai & béc Xitton. Cau hoc gidi déu cdc mon, nhung dac biet xust sic trong mén khoa hoc ty nhién, nhat 1a todn hoc. Cau s6m dam mé méy tinh va bat 4u theo duéi nghién citu lap trinh céc phén mém méy tinh cé nhan, Nam 1973, c4u tring tuyén vao dai hoc Havoc. Tai day, cau tiép tye huéng nghién cfu ua thich, 43 phat trién mot phién bin lap trinh BASIC cho chiéc may tinh MITS Ante dau tien. Sau nhiéu sit Iya chon tran trd, cau quyét di hoc tai Havoc dé tap trung toan bd sifc lye va thdi gian cho cong ti do cau va Pon Allen thanh lap nam 1975 Idy tén 1a cOng ti Maicroxop. mn IL SUNGHIEP ‘Som tien doén duge méy tinh PC (méy tinh cé nhan) sé 1a cong cu thiét yéu cho ‘moi co s6 va gia dinh, hai ngudi,ong va Pon Alen, da dau tu phn mém cho may tinh PC. Tam nhin cia Ong 44 quyét dinh su thanh cong ciia MaicrOxop va cong nghé phiin mém. Ong [a linh hén cia cOng ti, ngudi gitt chia khod trong viée quan If va gidi quyét céc van dé kinh doanh c6 tinh chft chién luge ciia Maicroxop déng thdi cling truc tip c6 vai trd quan trong trong vigc phét trién Ki thuat cho céc sin phdm méi, gitip moi ngudi trén thé gidi sit dung may tinh dé dang va hiéu qua hon. Nam 1995 sau khi da gid din & thuong trudng, Ong tap trung viét cudn sich "Con dutmg phia truée" (The Road Ahead) trong 46 mo ta tim nhin cia ong vé vi trf chiém Iinh cia cong nghé thong tin. Ngay lap te, cudn sich tri nén néi tiéng va td thanh cudn séch ban chay hang déu tai Mi va nhiéu nuéc khéc tren the giGi. Cun séch phai t4i bn lien tiép nhiéu lén. Nam sau (1996) trong khi cdi tin co edu Maicroxop cho phi hgp v6i quing ba cha Intemet tren thé gidi, ong da bé sung téc phim "Con duimg phia truée" nhiim nhgn manh méy tinh chinh 18 xa 19 thong tin cia th€ giéi hign dai. Cudn séch vin ‘nim trong topten sch bén chay mang lai cho ong khoan Igi tite khong nhd, Nhung ‘Ong quyét dinh danh hét s6 tién lai dy dé hé trg cho céc gido vien trén toan thé gi6i n6i mAy tinh trorig’céc 16p hoc. ‘Ngo&i sé trudng vé cong nghé thong tin, Ong cdn ua thich cong nghé sinh hoc. ‘Ong 1a uy vien trong ban Linh dao ICOS (Cong ti ligu php vé phan tit va protein co ban) va déu tur cho nhiéu cong ti cong nghé sinh hoc khéc. ‘Ong cfing séng l4p nén Coocbin, mot trong nhiing nguén dif li¢u thong tin nghe nhin 16n nit thé gidi. Ong khong quén déng gép cho cng déng 6 céc Tinh vuc Khéc nta nhu: 800 trigu USD cho hoat dong tir thign va phat trién cong déng, 200 trigu USD cho vige dao tao nhan tai vé cong nghé thong tin. Negly tét nam 1994 (1/1/1994) Ong cui Mélida Phrenso Ghet, mot thigu nd vita xinh dep vita trg If cho Ong trong cong viéc. Ho da cing nhau lap ra quy mang tén hai ngudi ("The Bill and Gates Foundation"). Dén nay, qug di c6 s6 von dén hon 24 ti do la cho cdc hoat dong: tir thién, nhan dao, stic khoé, gido duc tren toan thé gidi. ‘Cue di va su nghiép cia ong dang dé thé hé tré hoc héi, ching nhitng ong. kkinh doanh thanh cong, ma ong cdn thanh cOng trong cd cong téc tir thign vi cong thé lap tiie bo hoa van khéc sé hinb thanh. ‘V6i c6 may nhu thé dem trién lam, ong da duge tang thuéng huy chuong. Ong 6 vay gidt tién bac dé lap mot xudng det véi cic cé may méi phét minh nay 6 thanh ph6 dét Liong que huong ong. Digu khong ngi 1a céc ngudi thg det 6 day di sg my cudp het vigc 1am cha ‘minh nén ho da déng long, hgp luc kéo dén phé tan tanh céc 06 may ra timg man, chan dung Ong bi dap vO va treo len chiéc gid treo o6 6 quing trutng, con ban than ‘ng bi quang xung song Ron. May ma Ong thost chét du6i va duge chinh phi Phép tr cong cho phét minh cha Ong. Sau 46, chinh céc thy det di ném Ong xu6ng song trubc 6 dén khdn Khoan, mdi Ong ding ra lap xuing det voi may méc ty dong dé canh tranh v6i hang dét 6 Anh va quanh ving. 95 Méy dét ay duge dat ten 1a méy Giicca dé nh6 cong cia Ong. May det Gidcca di dénh dau mot giai doan céch mang trong nginh det cia nuéc Phép va cd thé gigi. Thiét ké cia Ong hoin hao dn mite né da nhanh chéng chinh phyc duge nginh det cia cd thé gidi va dén nay vin con duge sit dung. GIENNO (EDWARD JENNER) (1749 - 1823) BAC SI NGI TIENG NGUOI ANH C6 CONG TIM RA VACXIN PHONG BENH DAU MUA L.Cu@c DOI Ong sinh ngay 17/5/1749 tai Boccolay thuge tay nam nuée Anh, trong mot gia dinh muc su mién qué. ‘Ong mé cOi cha hic 6 tudi. Gia dinh giti Ong phy vigc cho mot thay thude <8 vita fim, vita hoc trong 6 nm tdi. Nam 19 tudi ong vé Luan Don theo hgc y va gitp vige cho m9t béc si ngoai khoa néi tiéng la Gidn Hanto. Nam 23 tudi, Ong ri Luan Don vé mign qué binh dj cia minh 4é hinh nghé. Ngudi quen biét tréch ett ong sao khong & thi do dé dé ting tam hon. Ong tra Idi cd dong: "Danh vong 1a gi nbi? Do ta mot the trang site ma ‘vang rat c6 thé gay hai cho con ngudi". Qué huong ong lic fy dang bi bénh’d4u mia de doa. Mudi ngudi méc benh én 9 ngudi chét, 1 ngudi cdn sOng thi mat bj "ré" phai chiu hdm hiu subt dvi. 96 Xam nhdp tim hiéu can benh nay, Ong thify chi céc cO vit sifa bd, sau khi mic benh "agu bo" thi khong méc Iai ben dau mda nda, Ong viet thw hoi thay minh iu ngudi” hay khéng?. Gio su - "Hay bdt tay ngay vao viée mot cdch chinh xdc va kién nhdn”. Negay 01/7/1797 ong di thanh cOng trong viee thyc nghi¢m ¥ tong dy tren chinh dia con cia minh. ‘Thanh cong Ki digu cita Ong da cu hang van ngudi thot khdi cin bénh dc nghigt lic fy. Nam 1814 lic Ong da 65 tudi, lién duge bau lam "cong dan danh dy cia thi do Luan Don". Da vay, ong vin bang long véi dai sng & mién qué hoang ving véi c4ch sOng hitu ich va tréch nhiém véi qué huong Boccolay. Ong cé théi quen dang yéu la gidnh tron ngay thi sdu méi tudn dé ty tay tiém ching mién phi cho ba con trong ving. IL SUNGHIEP ‘Su nghiép chinh cia Ong 1a da chinh phuc duge bénh dau mia. Béenh nay xudt hign tir nam 571 & chau Phi, sau dé lan sang chau Au, chau A. Chi tinh 2 thé ki ‘XVII va XVIII thi da c6 hang van ngudi chét vi benh nay. Ay thé ma tir mot mién que héo lénh cia nuéc Anh, 80 nim trudc khi Paxto phat minh ra vacxin phing bénh dai thi di c6 mot thay thuéc d4 nghi ra céch chila bénh hoan toan mdi la tiem ching dé chéng can bénh nguy hiém nay. Sau khi duge thay cia minh khuyén khich, nam 1796 ong gap mot ngudi phy nif vat sita dang mac bénh dau bd. Ong lay mii & mun dau, céty vao 2 ché trén cénh tay mot chau bé 8 tuéi. Chau mac benh mot tuan r6i khdi nhanh. Mot nam sau, ccdy thir mi benh dau mda that & ngudi vao thi chéu hodn toan khong mac bénh nita. Ong quyét dinh tiém ching cach dé cho con trai cla minh méi 10 thang tuéi thi két qua rat hoin hio. Tu 46 Ong hodn thanh cong nghé ché tgo thud tiem ching cita minh gém cdc cong doan: ~ Trich lay it vi tring bénh dau mia trén mot con bd mic phai bénh nay. ~ Lam cho s6 vi tring nay yéu di. - Trich céc vi tring nay vao mau ngudi (ching dau). Ngudi dugc ching dau sé khong méc bénh dgu mia nila vi méu ho da hinh thanh mot yéu 16 khéng benh 97 nay, Dac tinh méi nay cila co thé goi 1a tinh mién dich (Immunity). Ong goi phuong php méi nay IA "Vaccination” vi chit "Vaccinia" nghia Ia bénh dju mia & bd, con "Vacca" Ia con bd céi, Dé Ia nguén géc ciia tir vacxin, ‘Tirnam 1798, phuong phép titm ching cia Ong dugc ding 6 khép thé gidi. Nam 1800, Chinh ph Anh mdi Ong tiem ching cho binh chiing hai quan Anh. Hai nam sau ong duge vua Anh thug 500 bing Anh va sau 46 nghj vién Anh lai thung Ong them 10000 bing nia Nam 1802, Ong duge bu lam chi tich "Uy ban quéc té vé ching dau". May nam sau Nu hoang Nga tng ong mot chiéc nhdn quy va béo cho Ong biét mot dia ‘tré Nga da thoat benh nh tiem ching vacxin va dugc dat tén la Vaccinop. \Vua Phép Napoléong ra lénh ching du cho toan bd binh linh Phép. Tiép 46 18 Oadinton (Washington) cho tiém ching 6 ton thé quan d9i Mi. ‘Ong 4é lai nhiéu séch va bai viét néi vé benh dau mia va vé thudc vacxin. Ong duge mdi vao Vien Han tam Khoa hoc Php, duge thé gidi xem 1a ngudi c6 cong ‘vi cd nhan loai. 6 Phép, Anh, gui ta lam tugng ong dé tuémg nbd va ghi on. Ong mat ngay 16/1/1823, tho 74 tudi do mot tai bién mach méu nfo. Chinh phi Anh xin chon ct Ong & dién Oexminta danh cho céc ngudi con uu ti nuéc Anh, nhung gia dinh 4a thuc hign Idi di chtic cia Ong 1a mai tang Ong trong mot nghia trang nha thé nhé & chinh qué huong Boccolay cha ong. GUPKIN (AVAN GOUVSKIN) (1871 - 1939) NHA DIA HOA HOC NGUGI NGA, CHUYEN GIA HANG BAU VE DAU MO I. cugc Dor ‘Ong sinh nim 1871 tai mot ving qué xa cdc trung tam van hod lén cla nuée Nga. Ong hoc tir trudng lang dén trudng huyen nhu bét cit tré em ndo hiéu hoc & Ia tudi Ong thdi 46. Ban thn Ong lic du cing tham gia g6 dau tré 6 trudng lang tai ving Karatarova, qué huong cita nhan vat huyén thoai Murdmet néi ting cia née Nga. 98 hd s6m phai buon trai trudng di dé kiém sOng, ong méi di diéu kign dé tiép tuc hoc dai hoc & Pétecbua. Ong cé mot ham muén mnh ligt vuon len trong khé khan dé gidnh lay tri thitc cao nhat nhu ngudi déng huong Muromet. ‘Von tinh thing thin, cutong tryc, t4c phong gian di, chat phéc, dd khi thanh dat, 1rd thinh Chi tich Vien khoa hoc, mot chuyén gia hang du thé gidi, ong vn hiém t6n, sOng dan da, mOc mac nhu mot ngudi nong dan Nga. IL. SUNGHIEP ‘Ong nghien citu su vao Tinh vue dia hos déu md, mot linh vye cdn qué méi mé v6i nude Nga thdi 46. Ong gidi vé If luan nhung cting tinh thong vé thc hinh. Ong coi Bacu, ving déu lita néi ting cia Lién Xo cil 18 qué huong thit hai cia minh, Ong néi tiéng nhu mot nha "ngoai cim” c6 tai nhin xuyen qua long dat. Ong 48 g6p phan mé long Tréi Dat, tim ra va khai théc nhiéu nguén tai nguyén, Tam giau cho t6 quéc. ‘Ong lan lugt phat hign ra ving mé déu & Maic6p. Sau céch mang, ong déng g6p cho chinh quyén ving mé sat 6 Cudcxco va nguén dy trit phién nham néng & gin 46. Ong tien dofn céc dy trit déu hia & Ura, Vonga, Tuyécmeni, dudi ving dam léy cia qua dat phia Bac Xibéri... va sau nay déu 1a ving cung cap dau lita ndi tigng cia dat nuéc. Khi céch mang théng Mudi thanh cong thi ti¢ng tam cla Ong di limg lay. Chinh Lenin a giinh thdi gian tiép ong, nghe § kién cla Ong va dnh gid Ong I mot chuyén gia én cla céch mang. Lénin chi thi cho chinh quyén méi phai tao digu kign dé ong lam viec va cOng hién. Mba he nam 1931, tai cudc hop bat thutmg cia Vin Han lam Khoa hoc, ong 68 manh dan dé xust: "Ching ta hidu biét qué it vé tai nguyén thién nhién cha mink” va ngay ti thei Ay, Ong da tinh téo khuyn céo: “Phdi ndm ving cong téc quin It, phi biét sit dung tai nguyén thién nhién mét cach khén ngoan va hgp li, phdi cé khdi 6c lanh Tang cia mot nha todn hoc va tréi tim ndng hdi cha mot ngudi yeu nude". Ong phan d6i théi sit dung tai nguyen t6 quéc mot céch phung phi, vo tréch nhiém, bign ti nguyen dat nude thinh cia cdi rieng cia mot s6 ngudi cé quyén chic. Chinh vi thé, cho dén bay gid, nhan dari vin cdn nhé Ong, dic bigt 16i sng miu muc cia ong. Mia xuan nim 1939, Ong Ling 1é qua ddi, tho 68 tuéi. Tru6e khi mat ong vin tin wong vao céc tien doén ciia minh. Qua ding nhu vay, céc ving dau héa trong dy doén ciia ong sau d6 da lan lugt duge khai théc. Nam 1944: Mé déu 6 Giugulia. Nam1961: Mé déu & Chiumen. Nam 1962: Md diu 6 Dong Xibéri. GUYTENBEC (GIOHAN GUTENBERG) (1400 - 1468) NGUGI DUC, CO CONG PHAT MINH RA KI NGHE IN L.cudc por ‘Ong sinh nim 1400 & thi trén Mayenxo nude Bite. Lén lén, Ong hoc hanh va kiém viéc lam 6 Straxbua. Ong mé cdi cha tir nam 14 tudi, som phai di Lm dé kiém s6ng. Ong rat khéo tay va yeu thich ki thudt co khi, nghé kim hodn va nghé got mai dé quy. Khi con nhd, Ong mé doc séch, thudng, say sua ngdm cdc cudn thénh kinh Ia cudén sich dep nhat lic bay giv. Theo ong, séch 1a mot thé gidi ki digu, trong 4y con ngudi cé thé tim thay cdc truyén thén tién, truyén c6 tich, nhimg bai tho hay, nhing dng van bat hi. Nhung vi séch lic dy phai chép tay trén cdc chat ligu quy nhw da citu, da bd... nén rat dt, vuot qué tii tién cia nhiing ngudi me sich nhu ong. Tir d6, Ong ltic ndo cling mo tudng nghi nggi dén mot c4i may thay ngudi chép sdch cho nhanh, cho gid séch ré. 100 IL SUNGHIEP. ‘Mot lin ¢6 dip du lich qua Thuy Si, Ong thay khdch du lich khdc ten minh vo ‘vo than cay liéu dé ki niém. Ong ciing bat chuéc khéc tén minh vao m6t manh g6 lidu méi chat va lay 14 géi lai dem vé. Nao ng& séng hom sau, mé ld ra, Ong giat minh thay tén minh di duge nhya cay in dy dit vao 1é. ¥ tong vé céch in va ché tao may in bat nguén tir day. Von khéo tay va gidi vé co khi, ong vin phai may md nhiéu ngay lién trong xudng co khf ma ong coi nhu phdng thi nghiém dé mong bién uéc mo thanh su that. ‘Mot budi sng, ong dem t6i bac thg tign ca ban vé mot chiée may chuyén rap chif in va nhd bac hgp tac cing ché tao. ‘Tir nam 1440, ong da séng ché ra khu6n dic céc chit bing kim loai. Céc miu chit nay c6 thé ghép lai thanh tir, thanh dong va thanh trang. Sau 46, ong ding myc dé in chting véi s6 ban mong muén, Sin phém dau tay cila Ong [A cudn thénh kinh hay cdn goi IA kinh thanh Guytenbec. Ong bat dau in séch dé vao nam 1456 va in ra véi s6 Iutong 300 ban. ‘T6i nam 1460, Ong phai tir bd viéc in séch. Ong vin khong thodt khdi cdnh nghéo kh6 va qua di trong canh ting quén, V6i phat minh 46, Ong duge coi 1A ngudi phét mink ra may in va Ki thudt in Ging nhu 1a ong 6 cia nganh in. Ti 46 dén nay, nghé in d& dua nhan loai ra khdi bong dém cia su ngu dét, gitp ghi lai céc kinh nghiém dé céc thé he sau thita ké cdc th€ hé di trude, thie diy nhan loai méi ngay mot tign bo len. 101 h HACVAY (WILLIAM HARVEY) (1578 - 1657) BAC Si NGI TIENG NGUGI ANH NGUGI PHAT HIEN RA HE TUAN HOAN © CO THE NGUOI 1. Cudc BOL Ong sinh ngay 01/4/1578 & Pontaun nude ‘Anh trong mot gia dink nong dan gidu kiém nghé buon ban. Ong 1a anh ca trong mot gia 5 dinh gém 7 anh em. C4c em cia ong déu theo con dudng buon bin va tré nén gidu c6. Ring ong bd vige budn bin, vio hoc & trudmg Kenbecbéri r6i sau di hoc & Dai hoc Cambritgio néi tiéng Ong rat say mé khoa hoc ty nhién, Nim 20 tuéi ong da hoe xong céc kién thie co bin vé khoa hoc, nhung cdn phan van chua biét chon nganh gi. Ong quyét dinh bé 5 nim lign di du lich 4é "tim thay hoc dao". Ong qua Php, sang Diic réi ding rat lau & Y, vi say mé cc bai ging cia thay Acvapenden, mot nha giai phdu ndi tiéng lic 4y & Y. Viéc nghe gidng va doc ham mé hang chéng sdch 6 Y da khién ‘ng yén tam hoc vé nganh y. I. SUNGHIEP Sau khi tt nghiép 2 bang dai hoc mot lic, 6ng tr vé Luan Don va nhanh chéng tré thanh mot béc si néi ting. Hai nim sau Ong da 1a hoi vien Hoi ¥ hoc & Luan Don va lam giém d6c mot benh vién lén, 102 Ong lay vo. Vo Ong 1a con gai mot gia dinh giiu c6 va cé thé luc. Ong dug i6i qué tOc nuée Anh mén mo va cif da ay Ong duge tién cit 1a "ngu y” cho Hoang E Giem dé I 16i dén Saclo de I. V6i tudi ong hic Ay, ong da leo dén thang danh vong tuyeét dinh. Nhung ft ai ngd ring trong suot 20 nam tuéng nhu em a thanh dat dy ong vin phai vugt muon van kh6 khan, cm cui trong phong thi nghiém, dé khém phd ra bi ‘mat cia sy van chuyén cia hé twén hoan va biét truéc ring chinh khém phé dy sé am héng cue dai gidu sang ca Ong va con dura Ong dén ché phai chiu th t9i. Sudt 1500 nim truée Ong, céc béc si déu theo If thuyét gio diéu cia béc si Galen, ngudi Hy Lap, cho ring méu lu thong, lén xudng trong huyét mach theo nhiéu chiéu tuY lic. Nha béc hoc Mighen Secvet bi thi¢u sng vi dém nghi khéc Galen. Toan bd téc pham déu bi thieu chy theo Ong 6 Gionevo. Cc nha khoa hoc dém khém phé ra su that cia vong tun ho&n déu phai chap nan s€ phi qua cdc cita dja ngue nhu: ~ Secvet 6 Madrit (Tay Ban Nha). ~ A. Ruin & Bolonho. ~ Axédabin 6 Pida va Hacvay 1A ngudi cu6i cing hon uit va ket thic sur nghiep dy. Hacvay thuc hign khém phé y bf mat va than trong. Mai dén nam 1628, qué di céc can cit va bay gid Ong da 50 tudi, Ong méi cho xudt ban & nude ngoai cudn séch "Nghién ciu vé gidi phdu va chuyén van cia tim va mau dong vat". (Cudin sich vén ven chi c6 72 trang, nhung cfing dit Lim cho Ong trd than bait it ‘Séch vita phét hanh, nhing ké gido diéu lap tc xiim vao ong dé cong kich, da phi. So cdc nha khoa hoc phn d6i Ong nhiéu hon cd s6 trang séch, tham chf trong 6 c6 céc déng nghiép néi tiéng nhu: Ridlan, Paten, Hopman... Khu higu cha ho la "Tha Galen sai cdn hon dé Hacvay diing". R6 ring ho con ghen tic cA v6i thanh cong ciia Ong. Nhiéu bénh nhan tly chay khong chila bénh & ong nila. C6 ké con giti thur thing dén Hoang dé dé vu céo ong. May man thay, Hodng dé Saclo I khong tin vao céc vu khOng bia dat dy va cn in dé0 cho phép Ong bit hofing trong cong vin Hoang gia dé lam céc thf nghi¢m nghién citu bao thai hoc. Gitta lic Ong dang nghien citu dé vé bao thai thi cude noi chién & Anh bing né. ‘Ong danh tam ngung moi thi nghiém, nhung kip dé ra mot chan If don gin, nhung kh6 chap nhin vao lic Sy : "Tat ch moi sinh vat déu bat ddu hinh thanh tir trig". Chan Ii dy sau nay dugc chimg minh Ta hoan toan chinh xéc. Néu Hacvay khong dém khém phé ra he tuén hodn thi, chi riéng két luan trén cita Ong vé phoi fing di dé tén tudi Ong di vao lich sir cita khoa hgc réi. 103 Hacvay duge Hoang dé Saclo I phong fam chi nbitém khoa y Trung Dai hoc ‘Oxpho. Nhung khong bao lau, Hoang dé bi lat 44. Loi dung ltic loan lac ay, ké thir cia Ong xOng vao cu6p phé nha Ong. Tét cd céc ban thio, sé sich, ban nhép céc Ong trinh cia Ong déu bi dét ra tro. Sau nay, Ong phai dya vao tri nhé cha minh dé viét lai cun "Bao thai hoc" (Embryology). Nhing ngay cudi ddi, ng séng c6 doc nhung vin say mé lam viéc. Ong khdi phai lo bao ve cc khém phé cia minh nifa, vi da dugc moi ngudi thia nhan. Nam 76 tuéi, ong cdn dugc déng nghigp tin nhigm béu fam Chi tich Hoi y hoc Luan Don, nhung Ong kien quyét choi tit. Sudt ddi minh, Ong khong thich va Kh6ng bao gid ddi héi bat cit mot danh vong nao. Ong c6 céi thi thinh thoang di xe ngua dén u6ng ca phé véi ngudi em rugt 6 céch ong vai dim. NegAy 03 thing 6 nam 1657 Hacvay thic gide va bi cdim khdu. Ong biet minh sép ia bi ddi, chi kip dé lai cho méi ngubi mot vat ki niém nhé, ritng b9 d6 c& phe, Ong, di chiic cho ngudi em trai dé mai nhé nhing ngay anh em cing sng bén nhau. HAUKINH (STEPHEN HAWKING) (SINH NAM 1942) NHA VAT Li THIEN TAI NGUGI ANH, TAC GIA CUA. CAC GIA THUYET VA TAC PHAM MGI NGI TIENG VE THIEN VAN VA VO TRY HIEN DAI L.Cu6Cc DOL ‘Ong sinh nam 1942 tai Oxpho, thanh phé cia khoa hhge nuéc Anh. Sau khi hc xong khoa todn If dai hoc v6i thinh tich xuat sic, ong duge gitt lai phong gido su todn hgc tai Dai hoc Cambritgio néi tiéng née Anh tir nam 1980. Ong 1A téc gid cia nhidu gid thuyét, Ii thuyét va téc phdm vé nhigt dong hoc, co hoc lugng tir va thuyét tuong d6i. Bing nhting gi ma ‘ong da va dang déng g6p, céc nha khoa hoc phai thira nhdn ong 1a mot thién tai thyc sy. 104 Digu khong thé ng’ duoc 66 6c phi thuimg Ay lai xudt phat tir mot con ngudi {8n phé vi mot bénh teo co vo phuong cifu chia. Hang ngay nhin lén bau trdi, ong 43 6 ging quén di ndi dau dén ca cin benh quai 4c Iuon day vd, dé tim nhing cau tra Iai cho nhiing cau héi cd ngan nm nay ma chua c6 Idi gidi php thod déng. Ong bi ching teo co nhiéu nam khién co thé gan nhu té ligt hoan toan. Hang ngay Ong phai di Iai, 1am viée va viet bing cdch ngéi tren mot chiéc "ghé dign tit" thuc chét 1d mOt."c6 méy tre gidp" cho nhing khiém khuyét cia Ong. Bing cir dong cita ng6n tay céi ban tay tr4i vao mot ban diéu khién dién tit gin vao tay vin chiéc ghé xoay, véi su trg gitip cia ki thuat méy tinh, dng c6 thé dién dat nhing ¥ nghi, suy tuéng cia minh 16 ring va khéc triét tren man hinh méy tinh. Vo ong, ba Blen va nhimg ngudi cong sy khoa hoc cita Ong, néi "Ong Lam vige hdu nhu 24/24 giz, khong c6 ngay nghi, nhiéu lic mai nghién cu quén ca bia an". IL SUNGHIEP Li thuyét vé vil try cia Ong 1A sy dung hda gitta hai nha vat If tién b6i néi tiéng ‘Niuton véi thuyét "van vat ha din’ va A. Anbxtanh véi thuyét tuong d6i. ‘Ong da dua ra nhiing kién gidi déu tien vé "ho den". Khi céc nha thién van hoc hdc nghién ctu vé céc hau qua sau "vy né 16n" (vu né vii tru céch day khoang 15 ti ndm) thi Ong lai say sua nghién cifu nhimng gi xay ra truéc khi xudt hién "vu nd 1én" nay, mot cOng vige nghién ci hoan toan mang tinh chat If thuyét rét kh6 Khan va trim tuong ma chi Ong méi di ¥ chi va ban linh dam dain than va Tuy giao tigp cha Ong voi cong déng rat kh6 khan, phai c6 su trg gidp cia phuong tién dién tit, nhung nhing téc phdm cita Ong lai doc hay va dé hiéu, déu thudc loai séch "bén chay" bac nhat the gidi. (Cusn "Va try trong con thuyén bé nhé" ngay hic ra di da thu hiit su chil ¥ cia cc céc hoe gid va quing dai quén chiing yéu khoa hoc, vé su thuyét phyc cita céch lap Juan, hinh &nh chiing minh sng td va sy cun hit cia van phong cia riéng Ong. Trong s6 Ay, cudn “luge sit thd gian" dugc coi 1a cuGn dat ki luc vé séch ban chay trén thé gidi, xuat bin t6i 25 trigu ban vA duge dich ra nhiéu thif tiéng tren. thé giGi, thu ht su quan tam cia céc phuong tien truyén thong, tao ra nhiéu cudc hoi thao, tranh luan trong giéi nghien ctu khoa hoc trén thé gid. La mot nha hoa hoc, déng thdi 1A mot nha m6 pham, Ong da thita k dugc céc bac tién boi nhu Niuton, Anhxtanh, Hopbun, Pling. Bang sy cng hign cilia cuge dvi cho khoa hoc Ong mong muén ching minh "Chinh todn hoc va vat Ii da cung clip céc Idi gidi d4p cho céc vain dé co bin cia tao hod, su t6n tai cla bite tranh vii tru ngay hom nay", 105 HECSEN (WILLIAM, CAROLII FREDERIC HERSCHEL) BA NHA THIEN VAN HOC NGUOI ANH NOI TIENG UYLIEM HECSEN (WILLIAM HERSCHEL) (1738 - 1822) CAROLIN HECSEN (CAROLINE HERSCHEL) (1750 - 1848) PHREDERICH HECSEN (FREDERIC HERSCHEL) (1782 - 1871) 1. cudc DOI Uyli¢m Hecsen (William Herschel) sinh tai Hanovro (nuée Déc) nam 1738. ‘Ong n6i nghiép cha lam nghé théi kén Oboa trong mot doi quan nhac Ditc. Nam 1757, ong téi Anh kim s6ng bang nghé choi nhac va dinh cu tai Bath. Diu tien dén Anh, Ong chi 1a gido su day am nhac. Nhung tir nim 1774, ong sim duge mot chiée vién kinh khé t6t ding duoc cho quan sét tinh ti. Tur 46 tra di Ong. chuyén nghién cfu vé thién van. Nam 1781, ong phét hién ra sao Thién vuong tinh, hanh tinh déu tign duge tim ra v6i su trg gidp cia kinh thien van. Thanh tyu nay da lam thay 46i cuge di cia ong. Vua Gioocgio III da try gitp tai chinh dé ong c6 thé danh tron ven site lye cho thién vin hoc. Carolin Hecsen (Caroline Herschel), co em gai rudt Ong sinh nam 1750, dén nam 1772 dén sng véi Ong & Anh va da gidp Ong rat nhiéu trong ghi chép, mo ta ‘va cong b6 céc cong trinh nghién citu cia anh minh vé thién van. pa Cardlin Hecsen Uylim Hecsen Phrédérich Hecsen 106 Cu6i cing ba ciing tr thinh chuyen gia, 06 céc cOng trinh va phét hign khoa hoe rigng, phat hign duge nhiéu sao chéi va dém tinh van méi. BA dat duge huan cchuong ving cia Hiep hoi Thién vin Hoang gia Anh. Phréderich Hecsen 18 con trai cia Uylim Hecsen sinh tai Xluc nim 1792, tiép tue su nghiép nghién cifu thién van cia cha vA cO minh cho t6i nim Ong mit (1871). Thi hai Ong duge chon cat tai dign Oexminxta. IL SUNGHIEP Uyliem Hecsen da thyc hign céc quan sét vé thien vin hoc chat lugng cao hon bat Ki ai truée 46, Sau khi tim ra Thien vuong tinh, Ong phat hién thém 4 vé tinh cha hanh tinh dy, 2.¥¢ tinh nia cia Th6 tinh va nhiéu khéo ctu vé Hod tinh. Cong trinh nghién cau d6 sO vé thién van cia Ong da cong bé ti mi trong 71 tap ki yéu. Trong dé, cong tinh quan trong hon cd 1a Bing thong ké nhiing vi sao. Carolin Hecsen gitip anh rat nhiéu trong cc cOng trinh trén. ‘Tirndm 1786 dén nam 1797 chinh ba cing tim thay 7 sao chéi. ‘Nam 1798 ba thdng ké va cOng b6 Bang thing ké cdc vi sao. Phréderich Hecsen tiép tuc sau khi cha mt, Ong ké tiép su nghigp thign van hoc cia gia dinh, xée dink khodng céch va vj tri cita 380 vi sao d6i va sao ba. Nam 1825 ong bat déu cong trinh théng ké 2306 tinh van trong s6 nay e6 523 tinh van do chinh Ong fim ra. Trong cudc ddi cia minh, ong cdn tim them duge 4000 sao doi nita. Khong c6 mot gia dinh nio déng g6p cho thién vin hoc 16n lao hon gia din Hecsen. 107 HECZ (HEINRICH HERTZ) (1857 - 1894) NHA VAT Li NGI TIENG NGUGI DUC, KHAM PHA RA SONG RADIO L.cudc pOL Ong sinh nam 1857 6 Hambuéc (Ditc) trong mot gia dinh tri thttc kh gia. Ong cham chi hoc tir nhd va ~ Khi Ong vao hoc xong nam dau dai hoc béch khoa méi nhan thy khong phai chi cn céc ki xdo ma cn edn céc kién thie via stu, vim rong nda, nén ong quyét dinh chuyén sang hoc khoa vat If trang dai hoc téng hop. Negay trong nam déiu hoc & trubng dai hoc téng hgp, Ong di may mén duge Hemhon, nha vat If danh tigng lic 46, nhan lam trg If phdng thf nghi¢m cho ‘ong. Nam 1878 Ong tot nghigp dai hoc. ‘Thai bay git’ khoa hoc dang quan tam dén céc quy luat cia dong din. Nam 1865 nha vat If Macxoen di tim ra'céc quy luat vé din tir trudng va phong dodn dong dign c6 thé di xuyén qua chan khong. Thé la Hecz duge khuyén khich di sau tim hiéu vé vin dé nay. Nam 1888, Ong bit déu thyc hien cdc thi nghiém néi tiéng cia minh vé truyén din trong chan khong gitta hai dign cyc bing kim loai. Ong thay cdc xung dign c6 thé nhay qua mot "khoang tng” va tr thanh ngudi déu tién phat va thu sng radio. Khong may, stic khoé Ong yéu kém, nén da chét yéu khi méi 37 tudi, trude khi Marconi tigp tuc cong viec cia Ong, dé truyén duoc mot thong digp qua séng dien & mot khoang céch rat xa. IL SU NGHIEP Nhu tén 4a néi, cOng tinh cia ong thuge vé dién tir va tinh dign. Ong da ching minh bing thi nghiem rng su di chuyén cia dnh sing va dién cing nhanh nhu nhau, rang nhing “quang tuyén" do am cuc phat ra co thé xuyén qua nhimg. 108 im van hay cd nhiing tm nhOm mong. Ong con khém pha ra nhiéu tinh chat cha tia tir ngoai ma ltic ay khoa hoc chura biét ti. Két qua céc cong trinh nghien ctu thyc nghiém cia cudc doi ngin ngii ca ong duge sip xép Iai trong 3 cong trinh c6 ten dudi day: 1. Nguyén Ii eo hoe. 2. Nghién eifu vé truyén din cia nang luong dign. 3. Ghi chép cdc loai. Dé tudmg nh Ong, mot don vj do tin sO dong dién da duoc dat tén la Hecz. HEMHON (HERMANN VON HELMHOLTZ) (1821 -1894) NHA VAT LI VA SINH HOC NOI TIENG NGUGI DUC I.cudc BOI Ong sinh nam 1821 6 Poxtdam, va mat nam 1894 4 Saclotanboc. Nam 22 tudi, Ong hoc xong nganh y va lam thay thuéc trong quan doi & Poxtdam. Nam 1849, ong dugc phong giao su day gidi phiu hoc va sinh If hoc & Kénicxbec. Nam 1855, ong vé day & Bonn, r6i & Haidenbec nam 1858. ‘Sau nay Ong chuyén sang nghién ctu sau rong vé vat If va nam 1871, tré thanh gido su vat If & trudng Dai hoc Téng hop Beclin. Ong dugc coi 1 mot trong cée nha bc hoc vi dai, 06 kién the bao trim vé khoa hoc tu nhién cia thé ki thi XIX. UL. SYNGHIEP ‘Tit nam 1847, trong mot béo cdo khoa hoc néi tiéng, Ong da dua ra khdi niém vé thé nang VA nguyén Ii bio toin nang luong. Tir d6, ong khing dinh ring céc hign tuong vat Ii ching qua chi la nhiing sy thay d6i cia dang nang lugng nay sang 109 dang nang lugng khéc ma thoi. Cing trong cOng trinh khoa hoc dy, Ong néu ra

You might also like