YILDIZTEKNKNVERSTES

TNELDERS

naatMhendisliiBlm

ErginARIOLU

YILDIZ TEKNK NVERSTES

YILDIZTEKNKNVERSTES
NAATMHENDSLBLM

TNELDERS

5.Blm Geniletilmi
5.Blm
Geniletilmi
Daireselkesitlitnellerdegerilmedalm,Kritikiksa
iksa basn/
(Daireselkesitlitnellerdegerilmedalm,Kritik
yerdeitirmekavram,Zemindealantnellerdestabilitekonusu)

Prof.Dr.Mh.ErginARIOLU
YapMerkeziAR&GEBlm
2009
1

YILDIZTEKNKNVERSTES
naatMhendisliiBlm

LAVEGSTERM

TNELDERS
ErginARIOLU

HATIRLATMA NOTU
HATIRLATMANOTU
y Dey gerilme(z0, y=0) altnda dairesel kesitli bir tnelde (z= H) dalm yledir:
o Yan cidarda A noktas teetsel gerilme t maksimumdur. Bykl ise t,A=3 z=3H dir. (z=P0= H
derinlik basncdr). R=2r0 de t z =H a asimptod olmaktadr. Burada = Kaya ktlesinin birim hacim
arl, H= Tnel derinliidir. Eer teetsel gerilmenin bykl, z,A kaya ktlesinin tek eksenli basn
dayanmn y,b ayorsa A noktasnda yenilme oluacaktr (Bkz Mohr Coulomb gsterimi).
o Yan cidarda radyal gerilme r,A sfrdr. r,A nn

R
r e gre deiiminde byk R r deerlerinde
0
0

r,A 0 olmaktadr.
o Tavanda O noktas teetsel gerilmenin bykl t,0 = z= H dir. yani cidardaki kaya ktlesi kme
gerilmesine almaktadr.

YILDIZTEKNKNVERSTES

TNELDERS

LAVEGSTERM

naatMhendisliiBlm

ErginARIOLU

DaireselKesitliTnellerdeGerilmeDalmlar:
l
l
ll d
l
l l
y Sadecedeygerilmemevcut

y Hidrostatikgerilmekoulumevcut
z = P0 = H

R
r
0

z = y = P0 = H
R
r
0

z
t

O
r0

r
t

P0

R
r
0

O
r0

R
r
0

(r0=Kazyarap,R=ncelenenelemannmerkeznoktasnaolanuzakl)

Kaynak:Daemen,Fairhust,1978

YILDIZTEKNKNVERSTES
naatMhendisliiBlm

LAVEGSTERM

TNELDERS
ErginARIOLU

Kaya ktlesinin ekme dayanmlar basn dayanmlarna kyasla ok kk olacandan, byk olaslkla tavanda
bir ekme yenilmesi oluacaktr.

R
o r,0 0 dr.
d Artan
At

deerlerinde
H asimptod
i t d olacaktr.
l kt
d l i d r,0 z =PP0=H
r
0

y Hidrostatik gerilme koulunda (t,0, r,0) ve (t,A, r,A) dalmlar yledir:

R
o A noktasnda
kt
d teetsel
t t l gerilmenin
il
i bykl
b kl t,A= 2 z=2
2 H
H olup,
l
artan
t
d l i d hzla
h l derinlik
d i lik
r deerlerinde
0
basncna (H) asimptod olur. y,b> t,A= 2 z=2 H ise, bu nokta civarnda basn yenilmesi meydana gelir.
o Tavanda
T
d herhangi
h h
i bir
bi ekme
k
gerilmesinden
il
i d kaynaklanacak
k
kl
k bir
bi yenilme
il
szkonusu
k
d ildi Basn
deildir.
B
yenilmesi
il
i
gzlenebilir.
y Eer
E t,A
y,lab ise
i tnel
t l etrafnda
t f d plastiklemeyi
l tikl
i nlemek
l
k amacyla
l tnel
t l cidarna
id
radyal
d l basn
b
(Pi=r)
uygulayarak, daha ak bir deyile iksa sistemleri (pskrtme beton, elik ba, tavan saplamalar) yerletirerek
gerilme koullarnn
ko llar n n tanmlad
tan mlad Mohr Coulomb
Co lomb krlma
k r lma dairesinin kaya
ka a ktlesinin yenilme
enilme zarfnn
arf n n altnda
alt nda
kalmas salanr. Bylelikle iksa sistemiyle tnel cidarndaki gerilme koullar deitirilmek suretiyle verilen kaya
ktlesi iin stabilite koullar tnelde gerekletirilebilir (Bkz ekil).
ekil)

YILDIZTEKNKNVERSTES
naatMhendisliiBlm

TNELDERS

LAVEGSTERM

ErginARIOLU

Kayaktlesiyenilmezarf/TnelcidarndaMohr yenilmedairesi:
Trigonometrikolarakiselsrtnmeas:

GK=1

YENLME/PLASTKLEMEZONU
GK<1

MN0 MN NN0
=
MO
MO
t r
c.cos
sin = 2
t + r
2

sin =

KayaktlesininMohr
Kaya
ktlesinin Mohr Coulomb
yenilmezarf:
KaymaGerilm
mesi

= c + tg

Teetsel gerilme:
Teetselgerilme:

Mohr YenilmeDairesi
t =

r ( 1 sin ) + 2c.cos
1 sin

N0
Radyalgerilme:

t r
2

r = 0 (deyvehidrostatikgerilmedurumunda)
2c.cos
= y,b 'dir.
1 sin
y,b=Kayaktlesinintekeksenlibasndayanm
t =

M
r + t

NormalGerilme,
n

2
((GK=Yenilmeyekargvenlikkatsays,c=Kohezyon)
y
g
y ,
y )

Kaynak:Daemen,Fairhust,1978

YILDIZTEKNKNVERSTES

TNELDERS

LAVEGSTERM

naatMhendisliiBlm

ErginARIOLU

ksa sistemiyletneldeyenilmeninnlenmesi
sistemiyle tnelde yenilmenin nlenmesi:

KayaktlesininMohr Coulomb
yenilmezarf:

= f ( n )

Gvenlikkatsays
GK=1

Yenilmeszkonusu

KaymaaGerilmesi

ksa basncuygulandktan
k
b
l d kt
sonrakiMohr dairesi
Teet

r = Pi

Anoktasnaait
Mohr dairesi

t,A = 2 H

NormalGerilme,
n

Tneldeiksann
yg
y
uygulanmasyla
yenilme
nlenmektedir.
6

YILDIZTEKNKNVERSTES

TNELDERS

naatMhendisliiBlm

ErginARIOLU

Saysal rnek:
260 m derinlikte ve kaz ap D= 8 m olan bir tnel, jeolojik dayanm indisi GSI= 50 ile tanmlanan kaya
ktlesinden geecektir. Tnelin etrafnda bir plastikleme/ yenilme zonunun olmamas istenmektedir. Bu proje
koulunu salamak iin
o zin verilebilir radyal yerdeitirme miktar, ve
o ksa basncnn bykln
hesaplaynz. Temel kabuller aada sralanmtr.
o Hidrostatik gerilme koulu mevcuttur.
o Kaya ktlesinin yenilme kriteri Mohr Coulomb kriterinden belirlenecektir.
o Salam kaya kumta numunesinin tek eksenli basn dayanm lab,b= 60 MPa, formasyonun Poisson oran
=0,20 dir.
o Problemlerde kullanlan dier byklklerin kestirimi mhendis tarafndan yaplacaktr.

zm:
Genel:
Hidrostatik gerilme koulunda (z= y= x=P0) dairesel kesitli tnelin elastik blgede teorik radyal yerdeitirmesi

uie =

D (1 + )
2Ey

(P0 Pi )

dir (Bkz ekil).

YILDIZTEKNKNVERSTES

TNELDERS

naatMhendisliiBlm

ErginARIOLU

Devamdr

P0

K i ik ik basncise
Kritikiksa
b
i

Pi,k
ik =

2P0 y,b

ui

P0=Derinlikbasnc

Pi
P0

Pi

Pi

P0

Pi

1+K

Pi=ksa basnc
Pi<P0

D
P0

dir(Hoek Kaiser,Bawden,1995).Mohr Coulomb yenilmeltnde 1=f(3)ifadesinineiminitanmlayan

1 + sin

K=
= tg 2 45 +
1 sin
2

ilebellidir(Bkzekil).

y,b

1=y,b+K3

3
Mohr Coulomb yenilmeltndekayaktlesinintekeksenlibasndayanm

y,b =

2c y cos
1 sin

ilehesaplanabilir(Hoek,1990).cy=Kayaktlesininkohezyonu,=selsrtnmeas.Bubyklklerverilen
jeolojikdayanmGSIiinaadakiabaklardan kestirilebilir(HoekveBrown,1997).
8

YILDIZTEKNKNVERSTES

TNELDERS

naatMhendisliiBlm

ErginARIOLU

0.10
0.08
0.06

mlab

0.05
0.04

cy
lab,bm

0.03

0.02

0.01
10

20

30

40

50

60

70

80

0.008
90

selSrtnm
meAs,
sel srtn
nme
as

0.20

Kohezyon
n/kaya malzemesinin te
ek
eksenli skma daya
anm
Kohezyonk
kayamalzemesininte
ekeksenliskmaday
yanm

Devamdr

mlab

55

mi

50

35
30
25
20

45

16
18

40

10

35

7
5

30
25
20
15
10
10

GSI
a

20

30

40

50

60

70

80

90

GSI
b

ekil Jeolojikdayanmindeksi,GSI
ekil
Jeolojikdayanmindeksi,GSInnvem
nnvemlab sabitininfarkldeerlerinebalolarak a
kohezyonbiselsrtnmeasnndeiimleri

YILDIZTEKNKNVERSTES

TNELDERS

naatMhendisliiBlm

ErginARIOLU

Devamdr

Kaya ktlesinin
k l
elastik
l k modl
d l Himalaya
l da
d alan
l birok
b
k tnelde
ld yerinde
d l
l ve geri zmlemeye
l
d
dayanan
bantlardan belirlenecektir:

Ey= Q0,36. H0,2

Q.lab,b
Ey = 10

100

Q < 10

; H 50 m Jw= 1

(Singh, 1997)

0,333

0,1< Q < 100 ; lab,b

0,1<Q<100;
10 200MPa(Barton,2002)
200 MPa
(Barton, 2002)
l b b=10

Burada:
Ey= Elastik
El ik modl,
dl GPa
GP

(1 GPa=
GP 1000 MPa)
MP )

H= Tnel derinlii, m
(Yukardaki bantlarn kuru koullar iin geerli olduu burada unutulmamaldr).
zm:
y ktlesine ilikin

byklklerin
y
belirlenmesi
o Kaya

10

YILDIZTEKNKNVERSTES

TNELDERS

naatMhendisliiBlm

ErginARIOLU

Devamdr

GSI RMR 50 kabul

k b l ile
il kaya
k
k l i i kohezyon
ktlesinin
k h
ve isel
i l srtnme

as mlab 15 iin
i i ekillerden
kill d srasyla
l

cy
lab,b

0, 046c y = 0,046.lab,b = 0, 046x60 = 2,76 MPa

ve
35
kestirilebilir. Kaya ktlesinin tek eksenli basn dayanm ise

y,b =

2c y .cos
1 sin

2x2,76xcos35
10,6 MPa
1 sin35

K
Kaya
ktl i i elastik
ktlesinin
l tik modl
dl ise
i
GSI= RMR 50 olduuna gre

Q e

RMR44

Q 10
Q=

RMR50

15

5044
e 9

= 1,95
1 95

5050
= 10 15

=1

Bieniawski
Bieniawski,1989
1989
Barton, 1995; 2000

1,, 95 + 1
=1
1, 48
2

Ey = Q 0,36 .H0,2 = ( 1, 48 )
Q lab,b
Q.
Ey = 10.

100

0,333
,

0,36

. ( 260 )

0,2

= 3,50 GPa = 3500 MPa

1 48x60
48 60
1,
= 10.

100

0,333

= 9,6 GPa = 9600 MPa

11

YILDIZTEKNKNVERSTES

TNELDERS

naatMhendisliiBlm

ErginARIOLU

Devamdr

Elastik modl kestiriminde dier

iki yyaklam
burada kullanlrsa
0,14
Ey = 1,5.Q 0,6 .Elab

(Singh 1997;Singh veGoel 2006)

Elab = M.lab,b = 350x60 = 21000 MPa = 21GPa

(Modl M 350 Kumta iin kabul edilebilir).

Ey = 1,5x ( 1, 48 )

Ey = lab,b
100

0,6

05
0,5

.10

x ( 21 )

0,14

GSI10

40

= 2,90 GPa

60
=

100

05
0,5

.10

5010

40

= 7,74 GPa = 7740 MPa

elde edilmektedir. Dikkat edilecei zere yaklam sonular arasnda nemli farkllklar vardr. bu durumda
drt yaklama ait sonularn aritmetik ortalamas alnarak farkllk lar bir lde azaltlabilir.

Ey =

3,50 + 9,60 + 2,90 + 7,74

= 5,9 GPa 5900 MPa
4

Plastikleme zonunun olumamas iin gereken iksa basnc Pi,k hesaplanmas

o K = 1 + sin = 1 + sin35 = 1 + 0,573 = 3,68

1 sin

Pi,k =

2P0 y,b
1+K

1 sin35

1 0,573
0 573

2 ( H ) y,b
1+K

2x2,65x260 1060
= 68t/m2 (0,68 MPa)
1 + 3,68

(= Kayann birim hacim arl)

(y,b=10,6 MPa= 1060 t/m2)

12

YILDIZTEKNKNVERSTES

TNELDERS

naatMhendisliiBlm

ErginARIOLU

Devamdr

Pi,k= 68 t/m2 dzeyinde iksa uygulandnda tnel radyal yerdeitirmesinin bykl

Pi = Pi,k
ure =

D (1 + )
2E y

(P0 Pi,k ) =

8 ( 1 + 0,20 )
2x590000

( 2,65x260 68 ) = 5,05.103

(D= Tnel kaz ap, = Poisson oran, P0= Derinlik basnc, Ey= Kaya ktlesinin elastik modl) (Bkz ekil).
ure
5,05x10 3
x100 =
x100 = %0,126
0,5D
0,5x8
Baasn,P

P0=H(Derinlikbasnc)
Deerlendirme:

ur > ure iin

2

r (1 + )
rp
2 ( 1 ) ( P0 Pi,k ) 2 ( 1 ) ( P0 Pi )
ui =
Ey

r0

zonu olumaz.
o Pi<P

ksa sistemininkarakteristikerisi
Pi=f(ur)

Kritikiksa
Kritik
iksa
basnc

o PiPi,k
plastikleme
i k ise tnel etrafnda plastikleme

i,k

ise tnel etrafnda yenilme

zonu// p
plastikleme

halkas meydana
y
gelir (Bkz izleyen ekil).

Dengenoktas

Pi,k
Yerkarakteristikerisi

Ki
S

ure

Tnelcidarnnradyalyerdeitirmesi,

ekil Yerveiksa sistemininkarakteristikerilerivedengenoktas

(Ki= ksann rijitlii stiffness , rp= Tnel

etrafnda oluan plastikleme zonunun
yarap, r0= Tnel kaz yarap, Ey= Elastik
modl, =Poisson oran , P0= Derinlik
basnc, Pi,k= Kritik iksa basnc, H= Tnel
aks derinlii)

ur
13

YILDIZTEKNKNVERSTES

TNELDERS

naatMhendisliiBlm

ErginARIOLU

Elastikkayaktlesi
Plastikzonunyarap
l k

rp

r0

Yenilme
izgileri

ekil Hidrostatik(k=y/x=1)gerilmedurumundadaireselkesitli
tnellerde plastikleme zonu (r0=Tnelkazyarap,r
tnellerdeplastiklemezonu(r
= Tnel kaz yarap rp=Tnel
= Tnel
etrafndaoluanplastiklemezonununyarap)

Kaynak:Castel 1967denalntlayanBrandl ?

14

YILDIZTEKNKNVERSTES

TNELDERS

naatMhendisliiBlm

ErginARIOLU

Devamdr

Deerlendirme:

Teorik olarak hidrostatik gerilme altndaki dairesel kesitli tnelin cidarnn radyal yerdeitirmesi
o Derinlik basncna
o Tnel kaz apna
o Geilen formasyonun yerinde tek eksenli basn dayanmna, elastik modl deerine ve isel srtnme
asna
o Kaz ileminde kullanlan iksa destek sisteminin alma basncna
baldr.

ksa basncn yerinde dzenlemek suretiyle tnel radyal yerdeitirmesi denetlenebilir.

denetlenebilir Radyal yerdeitirmenin
kontroll ekilde arttrlmasyla ekonomik iksa kk kesit boyutlar salanabilir. Bu ise kaz blgesinde
yerdeitirmelerin zenli biimde llmesiyle mmkndr.

15

YILDIZTEKNKNVERSTES

TNELDERS

naatMhendisliiBlm

ErginARIOLU

KLDEAILANTNELDEARINBASINCININveHACMKAYBININBELRLENMES

Veriler
rt derinlii H= 9 m olan bir tnel (D= 6,8 m), killi bir formasyonda alacaktr. Kilin ortalama sature birim
hacim arl = 1,9 t/m3 ve drenajsz kayma dayanm(*) kohezyon cu= 1,25 kgf/cm2 dir. trafik yk Pek= 1
t/m2 alnacaktr.

e
evresinde
e
es de d
drenajsz
e ajs o
olmamas
a as du
durumunda
u u da t
tnel
e stab
stabilitesini
tes sa
salamak
a a iin
ge
gerekli
e arn
a bas
basnc
c n ve
e
Zemin
tnel evresinde oluacak hacim kayb n belirleyiniz.

zm:
o

G
Genel
l
Probleme stabilite says kavram ile yaklam yaplrsa

Pek + . H + Pi
2

N=
cu

(Broms ve Bennermark,1967'denalntlayanNgetal2004)

iksa basnc Pi verilen stabilite says

y N iin
bulunabilir. Stabilite says
y N= 1 2 ise tnel kaz arn
evresindeki zemin elastik rejimdedir. 2 < N < 4 aralnda ise snrl akma, 4 < N < 6 da ise plastik akma
szkonusudur. Genelde N>6 durumunda tnel arnnda ok ciddi stabilite sorunlar gzlenmektedir.

killerin drenajsz kohezyon deeri cu derinlikle artmaktadr. (cu0,22z (z= Efektif dey basn) (Mesri,
1975). Bu problemde daha emniyetli kalmak zere sadece ortalama deer alnmtr.

(*) Genellikle

16

YILDIZTEKNKNVERSTES

TNELDERS

naatMhendisliiBlm

ErginARIOLU

Devamdr

Pi = Pek + H + Ncu
2

(Bkzekil)

Eer tnelin zerinde youn ekilde binalar bulunuyorsa, stabilite says N= 1 2 aralnda seilmelidir. Kaya
tnellerinde cidara deformasyon izni verilmesiyle azalan arn basnc zemin tnelleri iin de geerli olduu hemen
fark edilmektedir. N= 1,5 kabul ile gerekli arn basnc

6,8

2
Pi = 1 + 1,9 9 +
1,5x12,5 5, 8t/m
2

dzeyinde olmaldr.

17

YILDIZTEKNKNVERSTES

TNELDERS

naatMhendisliiBlm

ErginARIOLU

Devamdr

36

Kabuller
Kab
ller
Pek0
=1,9t/m3
N=1,5 elastikrejim
D=6,8m
H=10m;12,5m;15m

H 15
H=15m

34
32
30

H=12,5m

28
26

H=10m

Pi,tt/m2

24
22
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
0

10

12

14

16

18

20

22

24

cu,t/m2
ekil SaturekilleriinPi=f(H,cu)deiimleri(cu=f(H)deiimiburadasabitalnmtr)
H=10miintnelingetiiformasyonun drenajszkaymakohezyondeeriyaklak17t/m2 isearnbasncPi=0olmaktadr.Buise,
tnelarnnkapalmoddan akmodda altrlmasanlamnagelmektedir.Drenajszkoullardasaturekilintekeksenlibasn
dayanmb=2cu olmaktadr.

18

YILDIZTEKNKNVERSTES

TNELDERS

LAVEGSTERM

naatMhendisliiBlm

ErginARIOLU

Devamdr

Santrifj deneylerin deerlendirilmesi sonucunda kilde alan dairesel kesitli tnelin kme modundaki arn
basnc iksa basnc

Pi Pekk + H + Nc .ccu
2

,,Atkinson veMair,1981denalntlayanMilligan,Rogers,2001,s.574
,
y
g , g ,
,

ile tanmlanmaktadr(*). Ayn kaynakta tnel gme modundaki stabilite says, Nc=f(iksa ile arn arasndaki mesafesi,
d, rt kalnl/tnel ap, H/D) ile verilmitir (Bkz ekil).
Pek=1t/m2

Nc
10

Kalkan

Segment

Z = H+
D

Pi

D
2

d/Ddeerleri

4
2

Yerst kmelerini nlemek iin cu deeri gvenlik katsaysna blnmelidir:

H/D

D
c

Pi = Pek + H + Nc u
2

GK
(*) zelliklestnellerdearnauygulananbasnrttabakasndaherhangibirkabarmayanedenolmamasiin
(*)
ll kl
ll d
l
b
b k
d h h
b k b

d
l

Pi Pek + H + + Nc cu
2

olmaldr.

19

YILDIZTEKNKNVERSTES
naatMhendisliiBlm

LAVEGSTERM

TNELDERS
ErginARIOLU

Devamdr

Kalkanl makine ile kaz yapldndan dolay d=0 kabul yaplabilir (Eer klasik madencilik yntemi ile kaz
yaplyorsa, arkadaki iksa ile arn arasndaki geometrik mesafe d uygun bir ekilde deerlendirilmelidir) ve
H/D=(9/6,8)=1,32
/
/
oranna kar gelen Nc= 7 dir. Problem verileri gz nnde tutulduunda gvenlik katsays
GK= 2 iin arn basnc

6 8 7.12,5
6,
7 12 5

Pi 1 + 1, 9 9 +

2
2

Pi 19,19t/m2
dir.
Pi<0 olmas stabilite asndan

arnda herhangi
g bir basn uygulamasna
yg
ggerek olmadn
ggstermektedir.
(Arn nndeki basn da tnel makinesinin trne gre basnl hava, kazlan malzemesin arnda desteklenmesi
veya
y bentonitli bulama karm

ile salanabilir).

20

YILDIZTEKNKNVERSTES

TNELDERS

naatMhendisliiBlm

ErginARIOLU

Devamdr

Yukardaki yaklamlar drenajsz

drenajsz durum iin geerlidir.
geerlidir Eer,
Eer ortamn permeabilitesi (1077 1066) m/sn
ve tnel net ilerleme hz 0,1 1,0 m/saat ise ortam drenajl olarak alnmaldr. zellikle kil iinde kumlu
merceklerin bulunmas da ortamn permeabilitesini nemli lde arttrd unutulmamaldr. Sonlu eleman
zmlemesinin sonularna gre drenajl durumda (>20 ve d/D<0,5) arn basnc

2 + 3d
c'
D

Pi = D
0,05
18tg
tg'
18tg'
tg

, (Vermeer,Ruse ve Marcher, 2002)

olarak verilmektedir. (d= ksann tnel arnna olan uzakl. Makineli kazda d=0 alnabilir. = Drenajl
srtnme as,
, c= Drenajl
j kohezyon).
y )
isel
En u alma koulu (c 0,

22 ve d/D=0,1 durumunda) iin arn basnc yukardaki formlden

problem verileri iin Pi= 3,44 t/m2 olarak hesaplanabilir.

Ak tnel modunda (Pi=0) maksimum tnel kaz ap Pi<0 koulu iin aadaki ifade ile belirlenebilir:

9c'
1
10
0, 45tg'
45t '

, (Vermeer, Ruse ve Marcher, 2002).

Eer kaz ap bu ifadeden tanmlanan aptan byk ise tnel arn kapal modda altrlmaldr. Eer kaz
madencilik yntemleri ile yaplyor ise arn basnc belirli et kalnlnda pskrtme beton veya pskrtme beton +
yatay ekilde zemin iine yerletirilen arn ivileri ile salanabilir.
21

YILDIZTEKNKNVERSTES

TNELDERS

naatMhendisliiBlm

ErginARIOLU

Devamdr

Hacimsel zemin kayb:

Anlan byk Vk

Vk =

Vt
x100
V

olarak tanmlanabilir. Vt= Birim uzunluk iin tnel yerst tasman erisinin tanmlad hacim, V= Tnel kaz

D2
hacmi, dairesel kesitli tnel iin V =
x1 = 0,785D2 dir.
4
Bu orann byk deer almas tnel kaz faaliyetinden sonulanan yerst tasman hareketi nin byk olmas
demektir. zellikle s tnellerde bina deformasyonlar asndan zemin kayp orannn Vk elverdii lde kk
olmas istenir (Arolu, Ergin, 1992, 1993). ekilde Vk deerinin tnel makine trne ve stabilite saysyla deiimleri
verilmitir (Leca, 1989). Aktr ki artan stabilite saysyla N daha deiik deyile artan stabilite sorunlaryla
birlikte zemin kayp oran da artmaktadr. 1 < N < 2 aralnda Vk= f(N) ilikisi dorusaldr. Problem kabulnde N= 1,5
alnmtr. Bu deere kar gelen hacim kayp yzdeleri Vk= %0,3 % 0,8 aralnda yer almaktadr. Geerken ifade
edilmesi burada ilgin olacaktr. rnein N= 6 ciddi arn stabilite sorunlar mevcut iin Vk= %25 %50 deeri elde
edilmektedir.
22

YILDIZTEKNKNVERSTES

TNELDERS

naatMhendisliiBlm

ErginARIOLU

Devamdr

Arndastabiliteproblemlerinin
balamasveartarakdevametmesi

Elastikblge
Elastik blge

100,0
80,0
60,0

Vk=mN

N<1iin

Vk = m.exp [N 1]

40,0

N 1 ve Vk %10

%0,2 m %0,6

Z
ZeminHacim
mKayb,Vk,%

20,0
10,0
10
0
8,0
6,0

Teorik

4,0
2,0
1,0
,
0,8
0,6
0,4
0,2
0,1

Aktnelmodu
Kapaltnelmodu
WashingtonMetroF3aProjesi

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
01234567891011
StabiliteSays,N=(Pek+ZPi)/cu

ekil KillerdeVk=f(N)deiimleri
Kaynak: Leca,1989

23

YILDIZTEKNKNVERSTES

TNELDERS

naatMhendisliiBlm

ErginARIOLU

Devamdr

Kalkanl tnel makineleri ile killerde alan tnellerde oluan hacim kayp oran

Vk =

cu
Z Pi
exp
Eu
2cu

(Peck,1969; Schmidt, 1974)

ile verilmektedir. Eu= Drenajsz elastik modl. Killerde Eu= (200 700)cu olarak alnabilir (Mitchell, 1983). Verilen
ifadeden grlecei gibi artan arn basnc, Pi ile zemin kayp oran, Vk azalmaktadr. Burada Eu=450cu alnmtr.
Problem verileri ve sonular dikkate alndnda Pi=5,8 t/m2 iin

Vk =

12,5
1, 9x12, 4 5,8
exp
= 0,0045 (%0, 45)
450x12,5
2x12,5

bulunur.

24