Mate Vijuga: Rijeseni zadaci iz vise matematike

8. ODREDJENI INTEGRALI
8.1 Opcenito o odredjenom integralu
Odredjeni integral je granicna vrijednost sume beskonacnog broja clanova a svaki clan tezi k nuli
i oznacava se sa :
b

f ( x ) dx = lim f ( )+ x
a

gdje je a donja granica

+ f ( 2 )+ x2 + f ( 3 )+ x3 + ... + f ( n )+ xn = ( b a ) f ( )

b gornja granica integracije

Vrijednost integrala jednaka je povrsini lika omedjenog granicama integracije i funkcije f ( x )

b

Sab = f ( x ) dx
a

Povrsina omedjena krivuljama f ( x ) i g ( x ) te granicama intervala [ a,b] dobije se po izrazu:

b

S = f ( x ) g ( x ) dx = f ( x ) dx g ( x ) dx
b
a

Odredjeni integral se racuna na slijedeci nacin:

1. Naj prije se izracuna neodredjeni integral funkcije ispod znaka integracije
2. U rezultatu se zamijeni nezavisna promijenjiva x sa gornjom i potom sa donjom granicom
integracije.
3. Oduzme se vrijednost rezultata donje granice od rezultata gornje granice.
b

S = f ( x ) dx = F ( x ) a = F ( b ) F ( a )
b

b
a

Pravila integriranja :

Integral zbroja i razlike:

f ( x ) dx = f ( x ) dx

Ako se granice zamijene, integral poprima suprotnu vrijednost

b

f ( x ) f ( x )dx = f ( x ) dx f ( x ) dx
1

Umnozak konstante i integranda:

k f ( x ) dx = k f ( x ) dx
a

Integral se moze podijeliti na vise integrala:

f ( x ) dx =

f ( x ) dx + f ( x ) dx
c

Racunanje povrsina :
b

Funkcija je zadana u eksplicitnom obliku: y = f ( x ) S = f ( x ) dx = ydx

Odredjeni integrali

c [ a, b ]

Mate Vijuga: Rijeseni zadaci iz vise matematike

1 2
Funkcija je zadana u polarnim koordinatama: y = r ( ) S = r ( ) d
2 1
t2
x = x (t )
S = y ( t ) x ' ( t ) dt
y = y (t )
t1

Funkcija je zadana u parametarskom obliku:

Racunanje statickog momenta likova, kada su poznate koordinate tezista T ( x,y )

i povrsina lika S: M x = ydS

M y = xdS

Za y = f ( x ) i dS = ydx M x =

1 2
y dx
2 a

M y = xydx
a

1
Za y = r ( ) i dS = r 2 d
2

1
M x = r 3 sin d
3 1

1 2
M y = r 3 cos d
3 1

Racunanje momentra inercije ravnih likova:

Moment tromosti materijalne tocke jednaks je umnosku mase i kvadrata udaljenosti te tocke
od osi vrtnje:
Aksijalni moment tromosti: I x = m y 2

I y = m x 2 I x = y 2 dS
S

I y = x 2 dS
S

Polarni moment tromosti: I p = m r I p = r dS

2

Guldinova pravila za povrsinu i volumen rotacionog tijela:

Povrsina rotacione plohe S jednaka je umnosku duzine lika s koji rotira i duzine puta tezista
luka s :
S = s 2 yT
Volumen rotacionog tijela jednak je umnosku povrsine lika koji rotira i duzine puta tezista lika:
V = 2 ydS
S

8.2 Razni zadaci

1

1. Izracunaj

dx

dx

( x + 2 )( 3 x ) Rijesimo naj prije neodredjeni integral ( x + 2 )( 3 x ) =

-1

dx

( x + 2 )( 3 x ) =

dx
25
1
x
4
2

Odredjeni integrali

dx
3x x 2 x + 6
2

Izvrsimo zamjenu x

dx
6 ( x x)
2

1
= u dobijemo:
2

dx
1
1 1

6 x2 x +
2
4 4

dx

( x + 2 )( 3 x )

Mate Vijuga: Rijeseni zadaci iz vise matematike

du
25
u2
4

rjesenje je tipicni integral:

du
a u
2

1
1
=
+C
1
u

sin
x2
a sin

5
2

Uvrstimo granice integracije i rijesimo:

1

dx

( x + 2 )( 3 x ) =

-1

1
1

x 2
sin

5
2 1

1
1
1
1

=
1
3
2 (1) 1
2 ( 1) 1 sin
sin
sin
sin

5
5
5
5

dx
( x + 2 )( 3 x ) = sin ( 0.2 ) + sin ( 0.6 )
1

-1

2. Izracunaj povrsinu omedjenu krivuljom y = x 2 i osi x od x = -1 do x = 2

2

Postavimo integral: S = x 2 dx Naj prije rijesimo neodredjeni integral

-1

2
x dx =

1 3
1
x + C S = x 2 dx = x 3
3
3
-1

=
1

1 3
3
( 2 ) ( 1) = 3

3. Izracunaj povrsinu omedjenu krivuljom y = x 2 i pravcem y =

i osi x = 0 ( os y )
b

1
x + 2 u intervalu od x = 1
2

Postavimo integral: S = f ( x ) g ( x ) dx = x + 2 x 2 dx
2

a
0
b
a

1
1

Rijesimo neodredjeni integral: x + 2 x 2 dx = x + 2 x x3 + C

4
3

Odredjeni integrali

Mate Vijuga: Rijeseni zadaci iz vise matematike

1

1
1
1 3
1
23
2
1
0 2 x + 2 x dx = 4 x + 2 x 3 x 0 = 4 + 2 3 ( 0 + 0 0 ) = 12

1
2

4.

sin x

Izracunaj

x
2

1 x4

dx

Rijesimo neodredjeni integral:

du = d ( sin x
1

u




1 2
x sin x

1 x4

)=

dx =

1
1
I = sin 1
4
2

1 x

dx sin 1 x 2 = u

1 x4
1
1
du = udu = u 2 + C Uvedimo granice integr.:
2x
2
4

x u
1 x4

1
dx = u 2
2
4
4
sin x 1 x

1 x

dx =

2 xdx

1 ( x2 )

x sin 1 x 2

1 x4
dx =
dx =
du Uvrstimo u integral :
2x
1 x4

2x

sin x

1
2
0

2
1
= ( sin 1 x 2 )
4

1
2
0

2 2

1 1 1
1 2 2
= sin
( sin 0 )
4
2

5. Izracunaj povrsinu omedjenu krivuljom y = x 3 i pravcem y = 2 x u intervalu koje cine tocke

presjeka tih dviju krivulja.
b

Postavimo integral: Sab = f ( x ) g ( x ) dx = ( 2 x ) x3 dx

a

y=x
2 x = x3 x1 = 0; x2,3 = 2
y = 2x
3

Odredimo presjecista:

Postoje dvije povrsine sa granicom integracije od x = 0 do x = 2

2 x2 1 4
Rijesimo neodredjeni integral: ( 2 x ) x 3 dx =
x +C
2
4

Odredjeni integrali

Mate Vijuga: Rijeseni zadaci iz vise matematike

2

Uvedimo granice integracije za dvije povrsine S=2

( 2 x ) x

2 x2 1 4
S =2
x
2
4

6.

=2

( 2)

1
4

( 2)

dx

0+0 = 2

Izracunaj povrsinu omedjenu krivuljama y = cos x i y = sin x u intervalu od x = 1

do x =

4
b

Postavimo integral: Sab = f ( x ) g ( x ) dx = [ cos x sin x ] dx

Rijesimo neodredjeni integral:

[cos x sin x ] dx = sin x + cos x + C

S = [ cos x sin x ] dx = sin x + cos x 14 = sin

1

S=

+ cos sin1 cos1

4
4

2
2
+
0 1 = 2 1
2
2

6. Izracunaj povrsinu omedjenu krivuljama y = cos x i y = sin x u intervalu od x = 1 do x =

b

Postavimo integral: Sab = f ( x ) g ( x ) dx = [ cos x sin x ] dx

Rijesimo neodredjeni integral:

[ cos x sin x ] dx = sin x + cos x + C

S = [ cos x sin x ] dx = sin x + cos x 14 = sin

1

S=

2
2
+
0 1 = 2 1
2
2

Odredjeni integrali

+ cos sin1 cos1 =

4
4

Mate Vijuga: Rijeseni zadaci iz vise matematike

7. Izracunaj povrsinu omedjenu parabolama y = 6 x x 2 i y = x 2 2 x

y = 6 x x2
6 x x2 = x2 2 x x2 4 x = 0
2
y = x 2x

Presjecista su:
x1 = 0
x2 = 4

b
4
y1 = 0
S = f ( x ) g ( x ) dx = ( 6 x x 2 ) ( x 2 2 x ) dx
y2 = 8
a
0

x2
x3
S = ( 6 x x ) ( x 2 x ) dx = ( 8 x 2 x )dx = 8 2
2
3
0
0
2

64
3

x = t sin t
0 t 2
y = 1 cos t

8. Izracunaj povrsinu cikloide zadane u parametarskom obliku

t2

S = y ( t ) x ' ( t ) dt
t1

x' (t ) =

d
( t sin t ) = 1 cos t
dt

S=

(1 cos t )(1 cos t ) dt =

Uvrstimo u integral:
2

dt = t
0

Odredjeni integrali

cos tdt = sin t

2
0

(1 cos t ) dt = dt 2 cos tdt +

2

cos

tdt

1
sin 2t
+ C tipican integral
cos 2tdt =

2
4

=0

Mate Vijuga: Rijeseni zadaci iz vise matematike

Izracunaj duzinu luka lancanice y = f ( x ) =

x
x

a a
a
+
e
e

u intervalu od x = 0 do x = a
2

Duzina lancanice se dobije iz: L = 1 + f ' ( x ) dx

2

x
a x

f ' ( x) = ea + e a
2
a

L = 1 + f

'

( x )

'

x

a 1 ax 1 ax 1 ax
a
=
+
=
+
e
e
e
e

a
2 a
2

dx = L =
0

x
1 x

1 + e a + e a dx
2

x
2x
ax 2ax
1 a
a
1 + e 2e e + e
4

L=
0

2x
2x
a

1 a
dx = 1 + e 2 + e a dx
4
0

x
x
x
x
2x
2x
a
a

1 a
1 a
1 a
a
a
a
1 + e 2 + e dx =
e + e dx = e + e dx
4
4
2
0
0

L=
0

x
x
x
x

1 a
1 a a
a
L = e + e = ae ae
2
0 2

a
1
= ( e e )
2
0

10. Izracunaj povrsinu prvog zavoja Arhimedove spirale zadane sa y = 2

Povrsina iznosi : S =
1
S=
2

( 2 )
0

1 2 2
y ( ) d ; Granice integracije su 1 = 0; 2 = 2
2 1
2

3
4
d = 2 d = 2
2 0
3

=
0

2
16
3
( 2 ) 0 = 3

3
3

11. Parabola y 2 = 8 x rotira oko osi x. Izracunaj volumen nastalog tijela, od vrha
do ravnine polozene kroz tocku x = 2 okomito na os x.
b

Volumen nastalog tijela, prema Disk Formuli jednak je: V = f ( x ) dx

a

Odredjeni integrali

Mate Vijuga: Rijeseni zadaci iz vise matematike

2

x2
V = f ( x ) dx = y dx = 8 xdx = 8
2
0
0
a

= 16

12. Parabola y = 4 x 2 rotira oko osi y. Izracunaj volumen nastalog tijela omedjenog krivuljom,
ishodistem i ravninom paralelnom sa osi x, y = 16.
2

Volumen, prema Disk Formuli jednak je: V = f ( x ) dx

a

U ovom slucaju integriramo po osi y od 0 do 16: y = 4 x 2 x 2 =

b

16

y
y2
V = [ x ] dy = dy =
4
4 2
a
0

16

=
0

y
4

16 2 0 ) = 32
(
8

13. Promatrajmo istu parabolu y = 4 x 2 koja rotira oko osi x. Izracunajmo volumen tijela
kome je gornja granica ravnina f ( x ) y = 16

a donja, nasa parabola g ( x ) y = 4 x 2 .

Volumen se moze naci primjenom "washer" (podloska) formule. Ime je dobila po obliku
nastalog tijela, koje lici na podlosku koja se koristi uz maticu i vijak.
b

Volumen, prema Washer Formuli jednak je: V = f ( x ) g ( x ) dx

a

U ovom slucaju integriramo po osi x od 0 do 2: Granicu x = 2 dobili smo iz presjecne

tocke dviju krivulja.

Odredjeni integrali

Mate Vijuga: Rijeseni zadaci iz vise matematike

b

V = f ( x ) g ( x ) dx = [16] 4 x dx = {162 16 x 4 }dx

a

V = 256 x 16

5 2

x
5

16 2 2048

= 2 256
=
5
5

14. Izracunaj volumen tijela nastalog rotacijom oko osi y, povrsine omedjene sa y = 4 ( x 1)

i pravcima x = 0 i y = 16.
b

Rjesenje je dano formulom "Shells": V = 2 x f ( x ) g ( x ) dx

a

Vidimo, granica integracije je od 0 do 3. Tocka T ( 3,16 ) , je presjeciste zadanih krivulja.

b

2
V = 2 x f ( x ) g ( x ) dx = 2 x [16] 4 ( x 1) dx =

V = 2 x (16 4 x + 8 x 4 )dx = 2 (16 x 4 x3 + 8 x 2 4 x )dx =

2

8
8

V = 2 8 x 2 x 4 + x 3 2 x 2 = 2 ( 72 81 + 72 18 ) 8 1 + 2 =
3
3

1
V =

112
3

Odredjeni integrali

Mate Vijuga: Rijeseni zadaci iz vise matematike

15. Izracunaj volumen rotacionog tijela nastalog rotacijom oko osi y, povrsine

u prvom

kvadrantu, omedjene sa kruznicom x 2 + y 2 = 9 i pravcima y = 1 i y = 2.

b

Rjesenje dobijemo disk formulom: V = x dy x = 9 y = x 2 dy

2

V = x 2 dy = x 2 dy = ( 9 y 2 ) dy = 9 y
2

3 3

y
3

33
1 28
9 =
V = 93
3
3 3

16. Izracunaj koordinate tezista paraboloida nastalog rotaciom parabole y = x 2 oko osi x u
intervalu od x = 0 do x = 3.
Rjesenje je dano sa izrazom: xT =

xT =

xdV

x ( x 2 ) dx
2

xdV

x(x )

2 2

V = x 2 dx dV = x 2
a

6 3

x
= 03
= 03
= 65
2
2
x
( x 2 ) dx
( x 2 ) dx 5

0
0
dx

5 3 5
5
x 0 = 3 =
6
6
2

17. Izracunaj koordinate tezista gornjeg zadatka samo sada oko osi y. Obzirom da se rotacija
vrsi oko druge osi, interval integracije se od y = 0 do y = 9, tj. y = x 2 x =
Odredjeni integrali

10

y.

Mate Vijuga: Rijeseni zadaci iz vise matematike

ydV

Rjesenje je dano sa izrazom: yT =

ydV

xT =

yx 2 dy
0
9

y( y )
0

x 2 dy
0

V = y 2 dy dV = x 2
a

3 9

y
= 32
2
y
y dx
2
dx

( )
0

2 9 2
y = 9 = 6
3 0 3

18. Izracunaj povrsinu i moment inercije lika nastalog rotacijom parabole y = 4 x 2 oko y osi,
od vrha do osi x.
b

S = ydx
a

ydx Granice integracije su od x = 2 do x = 2

x3
S = ( 4 x ) dx = 4 x
3
2

2 )
(
8
= 4 2 4 ( 2 )
3
3

Moment inercije obzirom na os y : I y =

Iy =

( 4x

x 4 ) dx =

Iy =

4 3 1 5
x x
3
5

x f ( x ) dx = x ( 4 x ) dx =
2

1 4
1
3
5
4
= 2 3 2 5 ( 2 ) ( 2 )
5 3
5
3

128
15

Odredjeni integrali

2
2

32
=
3

11

Mate Vijuga: Rijeseni zadaci iz vise matematike

19. Izracunaj povrsinu i moment inercije lika nastalog rotacijom funkcije y = sin x oko y osi.
Uzmi u obzir samo pozitivni dio sinusoide za 0 x
b

S = ydx sin xdx Granice integracije su od 0 x

S = sin xdx = cos x 0 = cos + cos 0 = 2

0

Moment inercije obzirom na os y : I y = x 2 f ( x ) dx = x 2 sin xdx

Integral rijesimo parcijalnom integracjom:

u = x 2 du = 2 xdx
Iy = N
x sin
xdx
=


dv
xdx
v
xdx
x
=
sin

=
sin
=

cos
u
dv

I2


2
2
2
I1 = x sin xdx = x ( cos x ) ( cos x ) 2 xdx = x cos x + 2 x cos xdx

u = x du = dx

I 2 = 2 x cos xdx =

dv = cos xdx v = cos xdx = sin x

I 2 = x sin x sin xdx = x sin x cos x

I y = x 2 sin xdx = I1 + 2 I 2 = x 2 cos x + 2 ( x sin x cos x ) =

0

I y = 2sin x 2 cos x x 2 cos x = 2 4

0

Odredjeni integrali

12