Sadraj:

Sadraj .......................................................................................................1
1. Uvod .....................................................................................................2
2. Graa gljiva ..........................................................................................3
3. Razmnoavanje gljiva ...........................................................................4
4. Nain ishrane gljiva .............................................................................6
5. Vrste gljiva ...........................................................................................6
5.1. Chytridiomycota (hitride) ...............................................................6
5.2. Zygimycota (zigomiceta) ................................................................6
5.3. Ascomycota (gljive mjeinarke) .....................................................6
5.4. Basidiomycota (gljive peurke) ......................................................7
6. Ekologija gljiva .....................................................................................8
7. Potencijalna stanita ..............................................................................9
8. Parazitske gljive ....................................................................................9
9. Jestive gljive ........................................................................................10
9.1. Prehrambena vrijednost .................................................................10
10. Ljekovite gljive ..................................................................................12
11. Otrovne gljive ....................................................................................12
12. Ugroenost gljiva................................................................................14
13. Zatita..................................................................................................15
14. Pravila ponaanja prilikom branja gljiva. .17
15. Zakljuak 19
Literatura 19

www.BesplatniSeminarskiRadovi.com
1

1. Uvod
Gljive spadaju u najrasprostranjenije ive organizme na zemlji. Smatra se da ih ima izmeu
sedamdeset i sto hiljada, niih i viih vrsta.Gljive su neobian, raznovrsan i nedovoljno
prouen svijet. Budui da ne vre osnovnu funkciju biljaka fotosintezu jer ne posjeduju
hlorofila, a ne kreu se i ne razmnoavaju polno poput ivotinja ne mogu se svrstati ni u prvo
ni u drugo carstvo, ve predstavljaju carstvo za sebe. Veliki broj gljiva je koristan, pogotovo
one koje daju supstance za lijek, te one koje izazivaju korisna vrenja i konzerviranje hrane,
kao i mnoge jestive gljive. Gljivama je za razvoj potrebno mnogo vlage pa ih najvie
nalazimo na zasjenjenim mjestima, u vlanim listopadnim i crnogorinim umama, osobito u
onima gdje ima mnogo starih debala i panjeva, otpalog lia ili mahovine. Gljive esto rastu i
uz rubove uma, a i meu travom, po livadama, panjacima, poljima u parkovima, vonjacima
i vrtovima, na smetljitima i dr.

Slika 1 : Gljive

2. Graa gljiva
Zajednike osobine kod veine gljiva se vide u grai talusa, koji se sastoje iz tankih konaca
(hifa). Hifa je hranidbena nit gljive. Hife rastu svojim vrhovima, granaju se, prepliu i
obrazuju vegetativno tijelo koje se zove micelijum. Micelijum kod niih gljiva predstavlja
jednu ogromnu, veoma razgranatu eliju, sa velikim brojem jedara. Vie gljive imaju
vieelijski micelijum. Hife micelijuma mogu se vrsto ispreplesti i obrazovati masivne
tvorevine, kao to su plodnosna tijela. U membranama se esto nalaze pigmenti koji im daju
boju. U elijama gljiva nema plastida, jedra su sitna i moe ih biti jedno ili vie. Nemaju
sposobnost fotosinteze, ive heterotrofno.

Slika 2 : Graa gljive

3. Razmnoavanje gljiva

Plodita razvijaju gljive da bi se razmnoavale. Svako plodite oslobaa siune spore a

razmnoavanje gljiva se obavlja pomou spora. Gljive koje ive na kopnu proizvode
endogene spore ili egzogene spore, a one u vodi zoospore. Polno kopuliraju gamete
(izogamija, anizogamija, oogamija) itave gametangije ili dvije elije talusa koje nisu
diferencirane kao polne elije. Gljive se esto razmnoavaju i vegetativno. Raspadanjem
micelija nastaju elije, gomoljaste skupine hifa ili druge forme koje slue rasprostiranju
gljiva.
4

Vegetativno razmnoavanje - Kada se od micelije odvajaju fragmenti koji su sposobni da se

samostalno razvijaju u novu jedinku govorimo o vegetativnom tipu razmnoavanja.
Ovaj tip bespolnog razmnoavanja javlja se u veem broju oblika koji podrazumevaju
nastanak fragmenata koji nose razliite nazive - artrospore, hlamidospore i pupoljci.
Artrospore-Jedan od oblika vegetativnog razmnoavanja je obrazovanje artrospora.
Ove strukture predstavljaju modifikacije hifa koje se u literaturi sreu i pod nazivom
oidije. Njihova osnovna uloga je u razmnoanjaju, a nastaju razdeljivanjem micelije na
posebne kratke elije koje su manje ili vie ovalnog oblika. Razdeljivanje najee
poinje od kraja, odnosno vrnog dela hife. Nakon toga zahvata celu miceliju ili je
razdeljivanje ogranieno samo na krajeve hifa. Kada stupe povoljni uslovi artrospore
prorastaju
u
miceliju.
Hlamidospore nastaju razdeljivanjem micelije na elije koje se u ovom sluaju
karakteriu sferinim oblikom, kao i debelim mrko obojenim zidovima. Mogu se
obrazovati na dva naina - interkalarno i u agregatima. Prilagoene su za
preivljavanje nepovoljnih uslova spoljanje sredine. Posebno su otporne na
isuivanje, odnosno na dugotrajnu suu. Njihovim klijanjem se razvija micelija, a
ponekad i samo sporonosno telo.
Pupljenje predstavlja vid vegetativnog razmnoavanja gljiva koji zapoinje pojavom
malog izrataja na mestu pupljenja. Nakon toga se pupoljak progresivno izduuje.
Ovaj proces se odvija zahvaljujui sintezi novih komponenata elijskog zida i to
itavom povrinom elije. Jedro majke elije se deli na dva dela kada pupoljak skoro
dostigne veliinu nove elije. Jedno novonastalo jedro ostaje u majci eliji, a drugo
migrira u pupoljak. Formiranjem septe dolazi do potpunog razdvajanja dve elije.
Proces pupljenja rezultuje formiranjem dva oiljka - na majci eliji oiljka pupljenja, a
na erki eliji oiljka roenja. Pojedine vrste formiraju pupoljke po multipolarnom
tipu, to znai da se pupoljci uvek formiraju sa razliitih mesta na povrini elije.
Druge vrste imaju bipolarni tip pupljenja, to podrazumeva da se pupoljci uvek
formiraju na istim mestima na eliji, najee na njihovim polovima. Ovaj vid
vegetativnog razmnoavanja je karakteristian za kvasce, ali se susree i kod drugih
grupa gljiva.

Sporulativno razmnoavanje se ostvaruje pomou specijalizovanih elija ili

vieelijskih struktura koje se nazivaju spore. Proces pri kom se razvijaju spore se
oznaava kao sporulacija. Odvija se samo kada nastane povoljna kombinacija
unutranjih i spoljanjih inilaca. Nakon klijanja spora u ivotu gljive zapoinje novi
period koji se naziva vegetativni. U vegetativnoj fazi se produkuju metaboliti, enzimi i
druge supstance znaajne za rast i reprodukciju. Spoljanji faktori utiu na stvaranje
spora, ali i na tip i morfologiju spora i sporonosnih tela. Postoje dva tipa nastanka
spora - endogeno i egzogeno. Pod endogenim tipom formiranja spora se podrazumeva
produkovanje sporangiospora koje se dogaa razdeljivanjem protoplasta unutar
viejedarnih sporangija. Egzogeni tip formiranja spora podrazumeva direktan nastanak
ovih struktura na posebnim ograncima micelije, a tako nastale spore se oznaavaju kao
konidije.
Endogene spore - Sporangiospore se formiraju unutar tankozidnih sporangija. Proces
sporulacije zapoinje mitotikim deobama jedra. Nakon toga dolazi do deobe
citoplazme oko svakog jedra. U sledeoj fazi dolazi do formiranja elijskih zidova ili
flagela. U poslednjoj fazi dolazi do oslobaanja sporangiospora iz sporangije u
procesu kontrolisane lize zida sporangije. Danas su poznata dva naina na koji dolazi
do podele citoplazme u toku formiranja sporangiospora. Prvi nain podrazumeva
akumulaciju veeg broja vezikula oko jedra i na taj nain formiraju plazmalemu
sporangiospore. Drugi nain podrazumeva formiranje velike centralne vakuole u
sporangiji koja okruuje jedro od kog e se formirati sporangiospore.
Egzogene spore - Konidije se formiraju egzogeno na vegetativnoj hifi ili na
konidioforu. Konidiofori ili konidionoe predstavljaju strukture koje nose konidije
izdiui ih iznad micelije, a graa im je raznovrsna. Oni mogu biti jednoelijski ili
vieelijski, razgranati ili nerazgranati. Ree se javljaju pojedinano, a obino su
skupljeni u razliite grupacije - koremije, sporodohije, pionote, loe i piknidije.
Koremije predstavljaju grupacije konidiofora u obliku metle. Sporodohije
predstavljaju grupacije konidiofora koji su jako kratki, rastu zgusnuto na povrini
ispupenog spleta hifa ili stromi u vidu jastuia. Pionoti predstavljaju grupacije
kratkih konidiofora koji se nalaze na rastresitom spletu hifa gradei jastuie koji
imaju sluzavu ili elatinoznu konzistenciju. Loa ili acervula predstavlja grupaciju
tesno spojenih konidiofora koji grade palisadni sloj na manje ili vie ravnom spletu
hifa. Piknidije predstavljaju flaolike formacije konidiofora sa otvorom na vrhu.
Poznata su dva naina formiranja konidija - talini i blastini. Talini ili talusni tip
formiranja konidija podrazumeva rast hife do neke visine, nakon toga sledi stvaranje
septi, a potom fragmentaciju talusa formiranjem septi. Nakon to se obrazuju septe
pojavljuje se septalna pora. Srednja zona septe se enzimski razlae tako da nastaju
pojedinane spore. Blastini nain podrazumeva formiranje konidija rastom i
pupljenjem roditeljske elije koja se kasnije odvaja.
6

4. Nain ishrane gljiva

Po nainu ishrane, gljive spadaju u heterotrofne organizme. Gljive apsorbuju hranu itavom
svojom povrinom.Veina gljiva su saprofiti, to znai da uzimaju hranu od biljnih i
ivotinjskih ostataka, na taj nain ih razlau i zajedno sa bakterijama uestvuju u kruenju
materije. Parazitske gljive se hrane na raun ivih organizama. Izmeu parazita i saprofita
nema uvijek otre granice. Jedna vrsta gljiva moe biti saprofitska i parazitska, a ima i vrsta
koje mogu biti samo saprofi ili samo paraziti. Gljive mogu da stupaju u simbiozu sa algama
gradei liajeve, kao i simbiozu sa korjenovima viih biljaka (mikoriza). Smatra se da 90 %
vaskularnih biljaka ima mikorizu.

5. Vrste gljiva
5.1. Chytridiomycota ( hitride )
ive u vodi, rijetko naseljavaju kopnena stanita. Vjeruje se da ima oko 800 vrsta vodenih
hitrida. Jednoelijski oblici su uglavnom bez micelija, kod vieelijskih oblika micelij je
dominantan. elijskli zid je hitiniziran, rezervna materija je glikogen. Neke hitride tijelo
privruje za podlogu sa rizoidima, a neke ive kao paraziti na algama. U procesu smjene
generacija, koja moe biti izomorfna ili heteromorfna ( slino sa biljkama i algama ) ,
pojavljuju se pokretne zoospore i gamete, koje na zadnjoj strani imaju po jedan bi. Neke
vrste hitrida izazivaju bolesti lucerke, krompira i kukuruza.

5.2. Zygimycota ( zigomiceta )

Preteno su kopnene saprofitske ili parazitske gljive. Bespolno se razmnoavaju tako to na
vrhovima hifa u specijaliziranim sporangijama, formiraju haploidne mikrospore (+) i (-), tako
to se jedro obavija sopstvenim zidom. Klijanjem mikrospore (+) i (-) nastaju horizontalne
hife , koje izgrauju bogatu mreu micelija (+) i (-). Polno razmnoavanje odvija se
privlaenjem dva razmopolna micelija oznaena sa (+) i (-), koji lui hormone. Oni stimuliu
rast hifa, koje se meusobno spajaju. Najpoznatiji predstavnik je crna bu koja se razvija na
hljebu i vou.

5.3. Ascomycota ( gljive mjeinarke )

ive preteno na kopnu kao saprofiti ili paraziti. Populacija askomiceta, poto naseljavaju
kopno, ne proizvode rasplodne elije ve masovno proizvode askospore u askusima. Askus je
specifina hifa u kome endogeno nastaje odreen broj askospora (veinom 8) koje se razvijaju
u hife (micelij). Paralelno i neovisno o miceliju se razvijaju i konidije, koje proizvode spore
za bespolno razmnoavanje. U procesu polnog razmnoavanja na miceliju se razvija askogon
sa trihoginom i anteridija. Poznato je oko 32 000 vrsta, koje se razlikuju prema obliku i
nainu razvoja plodita, te prema grai i nainu otvaranja askusa.
Saccharomycetalis (kvasci) su jednoelijske gljive koje se razmnoavaju pupljenjem, slabo
im je razvijen micelij i veinom ive na eernim rastvorima. Posjeduju kuglaste ili jajaste
elije i jedno jedro. Poznato je vie tipova kvaevih gljiva: pivski kvasac, vinski kvasac,
Eremascus fertilus, Candida utilis...
Plectascales pripadaju plijesnima (to je oznaka za povrinski micelij). Vegetativno stvaranje
je obilno stvaranjem kondija, koje ima modrozelenu boju. Praktino znaenje ima Aspergilus
fumigatus, jer moe biti patogen za ovjeka (plia,uho). Penicilium notatum izluuje
antibiotik-penicilin, kojeg gljiva izluuje u hranjivu podlogu.
Erysiphales su parazitske pepelnice, koje na listovima viih biljaka formiraju pauinaste
prevlake i alju iz hifa haustorije u epidermne elije domaina. Pepelnice se razmnoavaju
bespolno i polno.
Pseudosphaeriales obuhvata vie uzronika biljnih bolesti: Fusicladium, izaziva bolest
jabuka i kruaka, na plodovima stvaraju tamne kraste, jer se pluto ne rastee pa puca.
Sphaeriales je bogata vrstama koje ive parazitski u biljkama i na njima, a djelom saprofitski
na trulom drveu i smeu.
Clavicipitales, raeve gljivice, parazitira u mladoj plodnici trava (rai) i stvara konidije.
Istovremeno se izluuje eerna tekuina koja je uzrok da insekti prenose konidije na druge
cvjetove.
Pezizales otvaraju askus pomou poklopca koji je ve prije formiran. Naseljavaju umsko
zemljite (trulo drvee i stara zgarita).
Helotiales askus otvara preko pora, plodita su vrasta ili zdjelasta. ive saprofitski i
parazitski. Seleratinia fructigena ivi na plodovima jabuka i kruaka i izaziva trule.
Tuberales imaju plodite u obliku gomoljaa koje ive u umskom zemljitu.

5.4. Basidiomycota ( gljive peurke )

Bazidiomikote obuhvataju oko 22 000 vrsta, meu kojima je vei broj poznat pod nazivom
peurke. Bazidiomikote su graene od konastih hifa koje grade micelij. Karakteristine spore
su bazidiospore, koje nastaju u malim proirenjima sporogenih hifa. Plodonosno tijelo, koje
predstavlja skup bazidija i sterilnih hifa, oznaava se nazivom bazidiokarp (peurka) u kojem
se egzogeno razvijaju samostalne bazidiospore.
Uredinales (re) su uzronici estih oboljenja (paraziti). ive parazitski u intercelularnim
prostorima inficiranih listova viih biljaka, uvlaei haustorije u elije. Ne stvaraju plodita,
ali proizvode raznolike spore, to se dobro uoava kod crne re. Njen razvoj se odvija na
listovima domaina utike, napada sve itarice i trave. uta ra veoma je opasna,epidermski
napada penicu, jeam ra i livadske trave. Poznato je vie ra koje uzrokuju bolest na
8

povrtlarskim biljkama (luk, graak, pasulj,mrkva). Borba protiv re veoma je teka, jer jo
nema efikasnih naina za njihovo suzbijanje.
Ustilaginales (snijeti) su gljive koje izazivaju oboljenja kod raznih biljaka. Snijeti se
pojavljuju naroito na itaricama. Kukuruzna snijet izaziva oboljenje na kukuruzu koje se
manifestuje nabreklim mjehurima koji su puni hlamidospora. Penina snijet razvija se kod
penice ako se sjeme ne oisti od hlamidospora moenjem ili praenjem u rastvoru organskih
ivinih jedinjenja. Bolest koju izaziva snijet jema i ovsa pokuava se sprijeiti tako to se
sjeme prije sjetve stavlja u toplu vodu.

6. Ekologija gljiva
Vezana je za ekoloke uslove ivota i nain ivota, koji se iskazuje kao saprofitski ili
parazitski. Ekoloka funkcija gljiva je raznolika, ali se ona moe grupisati na pet podruja:
gljive kao razarai, gljive kao simbionti, gljive kao paraziti, gljive kao uzronici bolesti i
korisne osobine gljiva.
-

Gljive Simbionti koje ive u zajednici sa mnogim biljnim vrstama i meusobno se

ispomau. Gljive zadravaju vodu u miceliju, a tu vodu koriste biljke koje pomou
korijenja izvlae mineralne materije neophodne za rast gljiva.

Gljive Saprobionti bez ijeg djelovanja u prirodi ne bi moglo doi do razlaganja

organskih materija biljnog porijekla i kae se da nema gljiva ume bi se uguile u
vlastitom otpadu.

Gljive Paraziti koje napadaju ive biljke, ivotinje, ljude i druge gljive. Kroz mreu
tankih hranidbenih niti, gljive upijaju hranu iz ive ili neive organske tvari.

Gljive koje ive u umskom zemljitu veinom ive u simbiozi sa korijenjem drvea, a
mnoge i sa korijenjem zeljastih biljaka (mikoriza). Mikoriza je veoma vaan oblik simbioze,
koja nastaje na osnovu zajednikog ivota korijena biljke i micelija gljiva u podruju
rizosfere.
Ektotorfne mikoze najee formiraju rodovi gljiva. Neke gljive specijalizovane su za
mikorizu sa odreenim biljnim vrstama: ari, breza, jasika. Gajenje ovih biljaka bez gljiva
dovodi do krljavog rasta. Drvee ima koristi od mikorize: a) poboljava se ishrana
mineralnim solima i vodama, b) pojaava se dovod N2 i P (jer gljive bre razlau humus).
Gljive od domaina dobijaju ugljene hidrate i druge organske materije.
Endomorfne mikoze nalazimo uglavnom kod orhideja. Njihove sjemenke, da bi proklijale,
potrebno je da ostvare mikorizu, kojom se sjemenka snabdjeva vodom, mineralnim i
organskim materijama. Tako gljiva pomae proces fotosinteze dovoenjem potrebnih
supstanci. Gljive prave sa ivotinjama razliite simbioze. Insekti koji siu biljne sokove u
probavnom sistemu imaju biljne simbionte (kvasac i bakterije).

7. Potencijalna stanita
Sa aspekta zatite diverziteta gljiva su:
- klimatogena vegetacija bez veeg uticaja ovjeka (naroito ume)
- sfagnumske tresare
- stari panjaci na kojima se obavlja paa na tradicionalan nain.
Ugroavanje populacije gljiva nastaje ugroavanjem njihovih stanita:
- sjea i sanitarno uklanjanje starih stabala i panjeva
- sakupljanje ispod biolokog minimuma
- unitavanje i isuivanje tresara
- intenzivno gazdovanje na panjacima
- zagaivanje atmosfere.
Zbog ugroenosti gljiva preduzimaju se mjere za zatitu i u tom smislu formiraju se liste
meunarodno znaajnih vrsta gljiva prema evropskim kriterijumima.

8. Parazitske gljive
Izazivaju bolesne promjene u ivotnim procesima biljaka, jer od njih oduzimaju hranjive
supstance. Biljka koja se inficira postaje pogodna za naseljavanje gljiva. Bolesne promjene
biljaka mogu biti izazvane uticajem nepovoljnih vanjskih faktora. Za klijanje, spora odnosno
kondija, uz temperaturu potrebno je i dovoljno vlage. Zbog toga se gljive dobro razvijaju na
vlanim stanitima. Uzronici bolesti se ire vjetrom, ivotinjama i ovjekom. Epidemijsko
pojavljivanje fitopatogenih gljiva poznato je samo u monokulturama pojedinih biljaka, koja
moe biti potpuno unitena (vinova loza). Terapijske mjere polaze od profilaktikih
postupaka, sa kojima se spreava da uzronik i domain dou u kontakt, ili da se uzronik
uniti prije ili za vrijeme klijanja.

Monilioza ljive

10

Bolest uzrokuje gljiva Monilinia laxa, a manifestuje se suenjem cvjetova i granica i mrkom
trulei ploda.

9. Jestive gljive
Slika 3 : Monilioza ljive

Kao hrana zanimaju nas samo sloenije gljive, one

vieg razvojnog stupnja, i to takve ija razvijena, mesnata i raznoliko graena plodita dostiu
visinu od najmanje nekoliko centimetara. Prednost je ako takve vrste gljiva imaju ugodan
miris i okus, ako ne sadre toksine sastojke i ako na odreenim stanitima rastu u veem
broju. Vrste sa sitnijim ploditima nemaju gotovo nikakve prehrambene vrijednosti.
Neki autori smatraju da bi oko 90 % svih gljiva moglo biti jestivo, dok bi samo 10 % otpalo
na nejestive i otrovne vrste. Treba navesti da ima jo dosta vrsta ija upotrebljivost za jelo nije
detaljnije ispitana ni poznata.
Jestivih gljiva kod nas ima tokom cijele godine, mada su one zimi rijetke (zimska gomoljaa).
Ve u rano proljee moemo nai martovku, od aprila ranu ljuskavicu, panjevicu, hrke, od
maja urevau i ljivovau. Neto kasnije u julu, ako je tlo vlano i toplo, ima daleko vie
jestivih gljiva: peurki, vrganja, krasnica... mnoge od tih gljiva se obilnije pojavljuju u jesen.

9.1. Prehrambena vrijednost

Gljive nisu '' meso naih uma'' , kako se esto spominje, po prehrambenoj su vrijednosti
mnogo blie kvalitetnom zelenom povru nego mesu. U svjeem stanju gljive sadre oko 90%
vode, izmeu 1,5 i 5 % bjelanevina, oko 0,3 % masti, oko 3,6 % ugljikohidrata, zatim
vitamine B i D, a u nekim ima i karotina. Gljive sadre i mnoge za organizam vane
mineralne sastojke (fosfor, kalij, eljezo), razne enzime i aromatske sastojke, koji jelima od
gljiva daju poseban miris i ukus. Mladi primjerci gljiva hranjiviji su od starijuh, jer su im
stanine membrane jo tanke i lake su probavljive. Bjelanevinama su najbogatije peurke,
ali je utvreno da bjelanevine vrganja imaju veu bioloku vrijednost. Treba naglasiti da se i
najkvalitetnije jestive gljive dosta teko probavljaju, zbog ega ih nikad ne treba jesti u
velikim koliinama. Najbolje ih je upotrebljavati kao dodatak ili zain razliitim jelima, jer
mnogi imaju vrlo ugodan miris i okus. Kod nekih osoba postoji alergija prema stanovitim
vrstama gljiva, to treba imati na umu uvijek kad isprobavamo nove vrste jestivih gljiva.

11

Slika 4: Vrtna peurka

Vrtna peurka , naseljava vrtove, vonjake i travnjake, pojavljuje se od ptoljea do jeseni,

slina je gajenom ampinjonu pa je mnogi tim imenom i nazivaju, jestiva je i vrlo
ukusna.

Slika 5 : Paprena mlijenica

Paprena mlijenica, naseljava stanita listopadnih i etinarskih uma, sakuplja se tokom ljeta
do jeseni, javlja se u velikim grupama, jestiva je i veoma ukusna.

12

10. Ljekovite gljive

Znaajno mjesto u prirodi imaju peurke. One najee rastu na trulim stablima drvea, u
blizini ivog drveta, na livadama ili pored vode. Neke vrste rastu u listopadnim, neke u
etinarskim, a neke i u jednim i u drugim umama. Hranljiva vrijednoost ovih umskih
plodova je velika. Njihov najvaniji sastojak ine proteini kojih ima 1-4% u svjeim, ili 1045% u suvim. Peurke za razliku od biljaka, sadre sve esencijalne aminokiseline neophodne
za ivot ljudi. Peurke su bogate i mineralima: fosforom, natrijumom i kalijumom, a u manjim
koliiinama sadre i gvoe i kalcijum. Najvei dio njihove mase ini voda, ak do 95%.
Ljekovite gljive sadre jo i polisaharide, steroide, triterpene i nukleotide-nosioce njihove
lekovitosti. Lekovitou gljiva se najdue bave Kineski i Japanski naunici, a u posljednje
vrijeme njima se bave i Ameriki i Zapadno-Evropski strunjaci.
Dokazano je da ljekovite peurke u visokom procentu utiu na poveanje imuniteta, jer
podstiu produkciju interferona u ljudskom organizmu, zatim interleukina 1 i 2, a preko njih
makrofaga, velikih elija-ubica tumora. Ljekovite peurke imaju antibakterijsko i antivirusno
dejstvo, tite ljudski organizam od jonizujueg zraenja i imaju niz drugih pozitivnih uinaka
na rad svih organa. iste jetru, bubrege, krvne sudove, uestvuju u regeneraciji bronhijalnog
epitela, pomau u leenju eerne bolesti, reume i arterioskleroze.

11. Otrovne gljive

Kod nas ima svega nekoliko vrsta zaista otrovnih gljiva:
- otrovne pupavke
- bljuvare
- ludare
- olovasta rudoliska
Uslovno otrovne gljive su:
- smrak
- hrak
naroito ako se jedu prijesne.
Otrovne pupavke imaju sve osnovne karakteristike pupavki: bijele listie, suknjicu i bijelo
meso na preseku. To su najotrovnije gljive!

13

Slika 6 : Ludara

Ludara je otrovan gljiva, naseljava stanita proplanaka suvih listopadnih uma toplih predjela,
pojavljuje se krajem ljeta i poetkom jeseni.

Slika 7 : Zelena pupavka

Zelena pupavka je otrovna gljiva, naseljava stanita hrastovih, grabovih i bukovih uma.

14

12. Ugroenost gljiva

Kada govorimo o ovjekovom uticaju na prirodu, s pravom moemo rei da je on gotovo
redovito nepovoljan, esto poguban. To vrijedi za gotovo sve aktivnosti savremenog ovjeka
(osim onih na zatiti prirode). No, do ne tako davno, ovjek je imao i pozitivan uticaj na
prirodu,
poveavajui
prirodnu
raznolikost
pojedinih
podruja.
ta danas ugroava gljive?
1) Mijenjanje, nestajanje i fragmentacija stanita;
2) Oneiavanje okolia;
3) Neodgovarajue ili prekomjerno skupljanje plodita jestivih gljiva.
Dok je u otklanjanju, odnosno ublaavanju, prva dva navedena uzroka ugroenosti utjecaj
pojedinca vie-manje ogranien, doprinos koji on moe dati u otklanjanju posljednjeg
navedenog uzroka, izuzetno je velik.
Tijelo gljive nazivamo micelij. Sastoji se od mnotva ravastih niti koje prorastaju odreeni
supstrat (tlo, listinac, drvenaste ostatke biljaka i dr.). Veina gljiva koje primjeujemo u
prirodi razmnoava se iskljuivo putem plodita (organa za razmnoavanje) na kojima nastaju
spore (vrlo sitne rasplodne stanice). Plodite je gotovo jedini dio gljive kojeg primjetimo u
prirodi. Kod veine vrsta plodita traju vrlo kratko (desetak dana), razvijaju se jednom do
nekoliko puta u sezoni, a u nepovoljnim uslovima znaju i potpuno izostati.

Dakle, zato prekomjerno skupljanje plodita ugroava gljive?

1) Zato jer se bez plodita gljive ne mogu ni razmnoavati, ni rasprostirati. Kada bismo s
nekog podruja redovito uklanjali sva nastala plodita, onemoguili bismo razvoj sljedeih
generacija.
2) Zato jer tako moemo znatno smanjiti ansu vrste za ostavljanjem potomstva. Trebamo
znati da je razvoj gljivljeg organizma iz spore u prirodi vrlo zahtjevan dogaaj. S jedne strane,
u tlu ili nekom drugom supstratu vlada veliko nadmetanje i aktivna borba za prostor i hranu
meu brojnim organizmima. S druge strane, kod spolnog razmnoavanja najee se moraju
pronai dvije spore iste vrste, razliitog spola, to na velikim prostranstvima nije nimalo lako.
Svako branje plodita smanjuje u nekoj mjeri ansu za uspjenim razmnoavanjem i
rasprostiranjem. Rijetke i osjetljive vrste to teko podnose.

15

Zato neodgovarajue skupljanje plodita ugroava gljive?

1) Zato jer skupljanjem premladih plodita koja nisu ni poela isputati spore ne dajemo
priliku tim ploditima da barem djelomino obave svoju funkciju.
2) Zato jer skupljanjem starih plodita, koja nisu vie ukusna, onemoguavamo da veliki broj
spora ostane u tlu njihovim raspadanjem.
3) Zato jer upanjem plodita, odnosno branjem plodita golom rukom, kopanjem,
grabljanjem i sl. moemo nanijeti ozbiljne tete miceliju i neposrednom stanitu.

13. Zatita
Zato trebamo tititi gljive?
1) Ekoloki razlog
Gljive imaju bitnu i nezamjenjivu ulogu u kopnenim ekolokim sustavima, posebno u onim
umskim. Bez gljiva prirodna ravnotea ne bi bila ostvariva. Gljive imaju znaajnu ulogu u
razgradnji biljnih ostataka, u simbiozi s biljkama (mikoriza) i algama (liaji), kao paraziti
(prirodna selekcija, kruenje tvari, raznolikost stanita), te kao hrana drugim organizmima.
2) Razlog ouvanja raznolikosti prirode
Gljive uvelike doprinose brojnosti i raznolikosti ivih organizama na Zemlji. Da bismo tu
bioloku raznolikost mogli ouvati, znatan trud moramo uloiti i u zatitu gljiva.
3) Razlog odrivog koritenja jestivih i ljekovitih gljiva
Da bi ouvali prirodno bogatstvo jestivih i ljekovitih gljiva i za budue generacije, nuno je
da gljive koristimo na nain koji e osigurati njihov opstanak.
4) Etiki razlog
Svijet u kojem ivimo nismo sami stvorili. Mi ga samo dijelimo s mnotvom drugih ivih
bia. Svako od njih ima svoju ulogu u njegovoj cjelovitosti i vrijedno je potovanja. Isto tako,
potovanja su vrijedne i nae budue generacije kojima ne smijemo uskraivati priliku da se
dive ljepotama prirode u svoj njezinoj raznolikosti, da tu raznolikost mogu spoznavati, te da
se i one mogu razumno koristiti prirodnim dobrima. Cjelokupnom ivotu na Zemlji, pa tako i
gljivama, moramo dopustiti opstanak.
5) Estetski razlog
Mnoge gljive svojom iznimnom ljepotom doprinose ljepoti cjelokupne prirode, toliko vanoj
onima koji u prirodi trae odmor i rekreaciju. Potrebu za zatitom gljiva treba uklopiti u ope
opredjeljenje ovjeka da sauva ono to je lijepo.
6) Znanstveni razlog
Kljuni graevni elementi nae civilizacije, znanstvene su spoznaje prirodnih znanosti. To im
uz filozofsku, daje i veliku praktinu vanost. Gubitak svake bioloke vrste (pa tako i gljivlje)
16

smanjuje nau mogunost da spoznamo fenomen ivota na Zemlji u svom njegovom

bogatstvu ivo-tnih strategija i bioloke raznolikosti.

14. Pravila ponaanja prilikom branja gljiva

1. Treba sakupljati samo one vrste, koje smo do sada ve sigurno upoznali.
2. Ako se na terenu nau i nepoznate gljive, treba ih odvojiti u posebnu vreicu, i kod kue
kroz literaturu i u kontaktu sa drugim poznavaocima odrediti.
3. Ubrane vrste treba nositi iskljuivo u pletenim korpama od prua, papirnim ili platnenim
kesama. U najlon-kesi gljive se upare i dolazi do razlaganja belanevina. Tako se i dobra
jestiva
gljiva sigurno pretvara u
otrovnu.

Slika 8 : Korpa za branje gljiva

4. Gljive ne treba upati, tako se trajno oteuje micelija. One vrste, koje rastu na zemlji treba
laganim okretanjem ubrati, a one koje rastu na stablima ili panjevima sasei noem to blie
kori drveta.
5. Ubrane gljive treba to bolje etkicom i noem oistiti na terenu
6. Otrovne gljive ili one koje su nam nepoznate ne treba utirati. One su neophodna karika u
lancu ishrane i kruenja materije i energije u prirodi. Ostavimo ih zato prirodi na ukras i
korist.
7. Ako naiemo na nepoznatu vrstu i vidimo da su je naeli crvi, puevi golai ili ak da je
jede krupna stoka, to nije pokazatelj da je ona sigurno jestiva i za oveka. Kod razliitih ivih
bia iz ivotinjskog sveta, razliiti su i sistemi organa za varenje. Zato se i kae da je
otrovnost neke vrste gljiva sasvim subjektivna ljudska odlika.

17

8. Nikada ne treba brati suvie mlade primerke, ali ni prestarele i ve sklone kvarenju. Kada
su mlade, esto jestive i otrovne lie jedne na druge. Kada su stare, u njima je ve poeo
proces raspadanja belanevina. Samim tim za oveka su otrovne.
9. Sve otpatke koje nainimo nosei sa sobom hranu, sokove, razne plastine ae, flae i
sline tvorevine ljudskih ruku nastale od vetakih materijala, duni smo da uredno sakupimo
i ubacimo u kontejner namenjen za to. Ovi industrijski proizvodi, obzirom da su nastali od
vetakih materijala, nisu razgradivi prirodnim putem.
10. Nikada ne treba biti halapljiv i brati gljive kraj puteva, na deponijama smea i na ostalim
zagaenim mestima. Gljive su najvei sakupljai tekih metala i ostalih hemijskih otrova. One
su istai prirode. Ako ih uberemo na zagaenom mestu, sigurno e nam nakoditi materijama
koje su u sebe upile.

Slika 9 : Nepogodno mjesto za branje gljiva

18

15. Zakljuak
Pored toga to su gljive prilino rasprostranjene u naoj okolini, jo uvijek se malo zna o
njima i njihovom pozitivnom i korisnom dejstvu. Sam odnos gljiva i biljaka pozitivan je kako
za ivotno okruenje tako i za samog evjeka, zahvaljujui njima smanjena je koliina
umskog otpada. Naravno i konzumiranje gljiva od strane ovjeka ima velike koristi, ljekovite
i prehrambene.
Mali je broj otrovnih gljiva i gljiva koje negativno utiu na ovjeka i biljke.

Literatura:
-Botanika, autor: Branislav Nedovi
-www.znanje.org , ''Gljive'' autor: Jelena Savi
-www.wikipedia.org
-Rankovi, B.: Sistematika gljiva, Univerzitet u Kragujevcu, Kragujevac, 2003.
- http://www.mycolsoc.hr/zastita_gljiva
19

www.BesplatniSeminarskiRadovi.com

20