LENDA: POLITIKA FISKALE

TEMA: BUXHETI I REPUBLIKS S

MENTORI:

DOC.Dr.Harun Tairi

TETOV, 2014

Kandidat:

MAQEDONIS
Leotrime Bajrami

N prgjithsi pr buxhetin
-Parimet e buxhetit
-Buxheti I Republiks s Maqedonis
- Aspektet ekonomike t politiks buxhetore
-Kontrolli buxhetor
-Baraspesha buxhetore
- Buxheti qendror i Republiks s Maqedonis
-Procesi buxhetor
-Buxheti I Republik s Maqedonis pr vitin 2015
- Borxhi publik
- Buxheti I Maqedonis pr vitin 2015 dhe shqiptart
-Prfundimi

Tem mjaft komplekse. Diskutimet n kuvend jan

t gjata dhe shoqrohen me mospajtime t shumta.
Buxheti sht plan vjetor pr financimin e
funksioneve dhe obligimeve, njsive t
vetqeverisjes lokale dhe fondeve, dhe prbhet
nga vlersimi vjetor i t hyrave dhe shpenzimeve
sipas dedikimit. Me vlersimin vjetor nnkuptohet
viti fiskal prej 12 mujave, i cili fillon m 1 janar, dhe
prfundon m 31 dhjetor t secilit vit kalendarik,
dhe vlen vetm pr vitin fiskal pr t cilin sht
miratuar Financa Publike, prof.dr. Abdylmenaf
Bexheti

Shfrytzuesit e mjeteve t Buxhetit t Republiks i takojn

pushtetit ligjvns, ekzekutiv dhe gjyqsor. Njsit shfrytzuese t
mjeteve t Buxhetit t Republiks jan institucionet e fushs s arsimit
dhe shkencs, kulturs, mbrojtjes s fmijve, mbrojtjes sociale etj.
Buxheti i Republiks prbhet edhe nga mjetet e buxheteve t: fondit
pr sigurim pensional dhe invalidor, fondit pr sigurim shndetsor t
Maqedonis, fondit pr rrug, dhe agjencis pr punsim.
Buxhetet e njsive t vetqeverisjes locale, i hartojn, propozojn
dhe miratojn buxhetet e tyre n mnyr t mvetsishme, n pajtim
me instruksionet e dhna nga ministri i financave.

Buxheti karakterizohet me disa cilsi:

miratohet nga Kuvendi n form t ligjit
sht ligj sipas forms, por jo edhe sipas prmbajtjes, pr shkak
se nuk prmban rregulla dhe obligime si ligjet tjera
n t parashikohen t hyrat dhe t dalat pr vitin buxhetor, dhe
zakonisht ai miratohet pr nj vit kalendarik
ai duhet t aprovohet para fillimit t vitit buxhetor, n t
kundrtn, n qoft se buxheti pr cilndo arsye nuk miratohet
n kohn e duhur, duhet t realizohet financimi i prkohshm,
n pajtim me rregullativn ligjore
n t planifikohen t hyrat dhe t dalat, t cilat shprehen n
njsi t paras, ku t hyrat dhe t dalat e realizuara t buxhetit
nuk duhet patjetr t prputhen me planifikimet, dhe kjo ndodh
n pjesn m t madhe t shteteve n bot
zakonisht, buxhetet prcillen me akte shoqruese ligjore (p.sh.
Ligji pr realizimin e buxhetit).
si q sht cekur m lart, buxheti sht instrument financiar,
prmes t cilit derdhet dhe shprndahet pjesa m e madhe e
prodhimit shoqror.

Buxheti i Republiks s Maqedonis

Buxheti i Republiks s Maqedonis paraqet t hyrat
dhe t dalat (shpenzimet) e planifikuara t cilat shteti
planifikon t'i realizoj, n pajtim me dispozitat ligjore,
n nj vit fiskal, i cili n Maqedoni prputhet me vitin
kalendarik. Buxheti miratohet nga Kuvendi i Republiks
s Maqedonis. Propozimi pr Buxhetin e Republiks
s Maqedonis prcaktohet nga Qeveria, e cila ia
dorzon Kuvendit pr miratim, jo m von se n mesin
e muajit nntor.
Ministri i financave i Republiks s Maqedonis sht
prgjegjs pr prgatitjen e Buxhetit t Republiks s
Maqedonis, dhe pr parashtrimin e tij tek Qeveria e
Republiks s Maqedonis

Procesi buxhetor
Procesi buxhetor, paraqet procesin e pregaditjes, miratimit dhe realizimit t
buxhetit. Ai sht trsi e rregullave (formale dhe joformale) t cilat i
mundsojn pushtetit ekzekutiv miratimin e vendimeve t cilat rezultojn me
prgatitjen, miratimin e Buxhetit nga Kuvendi, dhe n fund realizimin e tij.
N procesin buxhetor, Qeveria e prcakton planin buxhetor (si dhe t hyrat dhe
dalat e planifikuara), dhe n baz t ktij plani merren vendimet pr
shprndarjen e mjeteve buxhetore. Kjo shprndarje sht mjet i dobishm pr
sigurimin e menaxhmentit efektiv t shtetit, dhe i jep rndsi procesit buxhetor.
Aktort kryesore t procesit buxhetor jan: Kuvendi (pushteti ligjvns), Qeveria
(pushteti ekzekutiv), Ministria pr financa, shfrytzuesit tjer t Buxhetit dhe
njsit e shfrytzuesve t Buxhetit, dhe qytetart e Maqedonis.
Fazat themelore t procesit buxhetor
Ligji pr Buxhet e rregullon procesin buxhetor, dhe prfshin tre faza:
prgatitjen
miratimin
realizimin

Kontrolli buxhetor
Organe t ndryshme shtetrore nga njra an e aprovojn dhe realizojn
buxhetin, kurse nga ana tjetr, n realizimin e buxhetit nuk merr pjes
vetm nj person, por shum m tepr. Tr kjo jep mundsi pr lvizje
kundrthnse gjat realizimit t buxhetit, t cilat paraqiten n format e
ndryshimit t dedikimit t mjeteve, shpenzimit joracional, menaxhimit t
keq, etj. Pr eliminimin e ktyre mundsive, gjegjsisht pr minimizimin e
tyre dhe pr sigurimin e realizimit t drejt t buxhetit, realizohet kontrolli
mbi realizimin e buxhetit.
Qllimi i kontrollit t buxhetit sht q buxheti t realizohet n mnyrn e
aprovuar nga Kuvendi i Maqedonis.

Kontrollimi buxhetor realizohet si:

kontroll parandaluese - kontrollimi i cili duhet t kryhet nga t gjith
shfrytzuesit dhe njsit shfrytzuese t buxhetit, gjat tr vitit fiskal,
dhe
kontroll vijuese - kontrollimi (revizioni) i cili kryhet nga Enti shtetror pr
revizion, plotsisht dhe n mnyr t pavarur, pas prfundimit t realizimit
t buxhetit, si dhe kontrolli i cili kryhet nga njsit e brendshme pr
revizion t brendshm, n suazat e vet shfrytzuesve dhe njsive
shfrytzuese t buxhetit.
Por, n kontrollimin e realizimit t buxhetit nuk mund t anashkalohet edhe
roli i trthort i qytetarve, gjegjsisht obliguesve tatimor. Pr t marrur

Buxheti I Republik s Maqedonis pr vitin

2015

Buxheti I Republiks s Maqedonis pr vitin 2015 prbhet nga:

n mij denar
Gjithsej t hyra
163.280.000
-t hyra rrjedhse
154.750.000
-t hyra kapitale
4.152.000
-donacione
4.378.000
II.
Gjithsej t dala
181.777.000
qllime t caktuara
181.627.000
-rezerva
150.000
III. Deficit
18.497.000
-flukset hyse
44.667.000
-flukset dalse
26.170.000

T ardhurat e buxhetit t konsoliduar pr 2015 jan projektuar n

drejtim t mbajtjes s normave tatimore t ulta q kontribuojn pr t
stimuluar biznesin, forcimin e disiplins tatimore dhe parandalimin e
konkurrencs s pandershme. T ardhurat tatimore jan planifikuar n
shumn prej 88 955,000,000, sipas t cilit t ardhurat m t larta t
ndar n baz t tatimit mbi vlern e shtuar, i cili korrespondon me
rritjen e pritur t konsumit, rritja e importitdhe prmisimin e
disiplins fiskale n mesin e tatimpaguesve nprmjet krijimit t
operacioneve elektronike n koh reale.
T ardhurat e tjera tatimore jan planifikuar mbi bazn e
performancs n 2014, dhe t ardhurat n baz t tarifave prfshin
efektin e reduktimit t tarifave mbi importet e mallrave nga BE n
kuadr t Marrveshjes s Stabilizim Asociimit.
T ardhura t tjera do t realizohet n baz t t ardhurave jotatimore (tarifat administrative, koncesioneve dhe t tjera t t
ardhurave jo tatimore) t ardhurat dhe kapitale (bazuar n shitjen e
banesave sociale dhe t toksd he dhe n baz t dividendve t
planifikuar t Telekomit t Maqedonis).
Kontributet sociale si hyrave t agjencis s pensioneve dhe
sigurimeve shndetsore dhe t punsimit jan planifikuar n
shumn prej 48 717,000,000.

 Sa

u takon t dalave, pritet q ato t shpenzohen t gjallrimin e ekonomis nga kriza si

dhe rritje e investimeve n projekte infrastrukturore. Do t vazhdoj kontrolla e rrept ndaj
shpenzimeve joproduktive. Jan parapar mjete pr pagim t rregullt dhe n koh t
pensioneve, kompenzimet pr personat e papunsuar, shrbime shndetsore dhe
kompenzime sociale.
Totali i shpenzimeve t buxhetit pr 2015 sht planifikuar n shumn prej 181 777milion
denar, n mnyr q rregullisht dhe n koht plotsohen t gjitha detyrimet ligjore dhe
projektet n vazhdim t infrastrukturs. Shpenzimet aktuale pr 2015 jan planifikuar n
shumn prej 160 569,million denar destinuar pr paga t rregullta per punonjsit e
sektorit publik, pagesn n koh t rregullt pr pensionet e rritura dhe ndihmat sociale, si
dhe pagesn e subvencioneve n bujqsi.
Programi buxhetor pr 2015, prfshin buxhet pr institucionin e kryetarit t shtetit,
kuvendit t maqedonis, departamenti zyrtar I revizionit, komisioni shtetror pr ndalim t
korrupsionit, komisioni shtetror zgjedhor, komisioni pr mbrojtje t konkurencs, drejtoria
pr mbrojtjen e t dhnave personale, komisioni pr verifikim t fakteve, komisioni pr
mbrojtje nga diskriminimi, gjyqi themelori Maqedonis, qeveria e Maqedonis, agjencioni
pr administrat, sekretariati pr pyetje evropiane, sekretariati pr implementimin e
marrvveshjes korniz, ministria e mbrojtjes, drejtoria pr mbrojtje dhe shptim, ministria
pr pun t brendshme, ministria e drejtsis, drejtoria pr mbajtjen e librave am,
ministria pr pun t jashtme, ministria e financave, drejtoria doganore, drejtoria e t
hyrave publike, ministria e ekonomis, agjensia pr promovim dhe prkrahje t tuizmit,
ministria e ambientit jetsor, ministria e transportit dhe lidhjeve, ministria pr bujqsi dhe
pylltari, agjencioni pr nxitje t zhvillimit t bujqsis, drejtoria pr pun
hidrometeorologjike, agjencioni pr ushqim, ministria pr pun sociale, ministria e arsimit
dhe shkencs, biroja pr zhvillim t arsimit, agjencioni pr t rid he sport, ministria e
kulturs, ministria e shndetsis, agjencioni pr shprngulje, agjencioni pr katastar t
patundshmeve, drejtoria pr statistik, arhivi shtetror I Maqedonis, biroja pr zhvillim
rajonal, agjencioni pr rrugt shtetrore, fondi pr sigurim shndetsor, agjencioni pr
punsim, fondi pr sigurim pensional dhe invalidor, etj.

Borxhi publik

Duke u nisur nga fakti se borxhi publik prbhet nga

detyrimet e prgjithshme t shtetit n baz t borxheve
t brendshme dhe t jashtme, ather sipas burimit t
huazimit, borxhi publik ndahet n borxh publik t
brendshm dhe t jashtm. Detyrimet e prgjithshme t
shtetit i prfshijn detyrimet pr nevojat e buxhetit
qendror dhe fondeve jashtbuxhetore, si dhe detyrimet
pr huazimet e organeve shtetrore, pr nevojat e
buxhetit t njsive t vetqeverisjes lokale.
Fondi Monetar Ndrkombtar publikoi shumn e borxhit
publik t Maqedonis. Ai sht 44,8% e Prodhimit Bruto
Vendor ose 3 miliard e 584 milion euro.

Buxheti i Maqedonis pr vitin 2015 dhe

shqiptart

Prvojat e mparshme na ln hapsis t

dyshojm se buxheti i 2015 do t ndahet n
mnyr t drejt n mes t popullats q
jeton n Maqedoni. Edhepse thuhet se 25% e
tij do ti dedikohet popullats shqiptare aq
edhe sa ata jan, nn nj ato prbjn numr
m t madh se sa q paraqitet n statistikat
e vendit dhe nn dy, mjetet financiare duhet
t destinohen n rajonet m pak t zhvilluara,
apo konkretisht ato t banuara nga shqiptart.

Ajo q e karakterizon kt buxhet, q nuk dallon shum nga paraprakt,

sht kontinuiteti i intensitetit rrits s t ardhurave t bazuara n gjoba,
nga 30 n rreth 40 milion euro.
Nj prmas t ktill relative do tia kishte zili edhe Kina! Prkthyer pr
kok banori, ne rezultojm populli m i gjobitur n Europ, por me siguri
edhe m gjer. Si t mos jemi kshtu, kur niveli i gjobave e tejkalon
logjikn elementare t krijimit t tyre. Kur pr gomat e veturave me balt
duhet t paguajm gjob rreth 100 euro, pr distanca m pak se 50m
midis dy veturave 300 euro, e deri te tejkalimi i shpejtsis prtej nj kufiri
t caktuar me gjob prej 500 euro, gjith kjo n kushte t rrogave
mesatare prej rreth 330 eurosh! Imagjinoni fshatrat (shqiptare) t Velesit,
si p.sh. Jabollishta, ose ato t Prilepit, si Crnilishta, e t mos flasim pr
fshatrat kodrinore-malore, q kur do dalin edhe pr nevoj ambulance nga
rrugt prplot balt, do duhet t ndalen ti pastrojn gomat, pa ka se
pacienti sht me dhimbje t padurueshme! Tragjikomedia qndron n
dualizmin e standardeve ekologjike balta qenka m e rrezikshme se
ndotja kancerogjene e Tetovs deri n 20-fishin e tolerancs dhe, pr kt,
gjat 4 viteve (2010-2013) ndotsve industrial me superprofite t majme,
u sht shqiptuar dnim prej 103 mij euro, kurse jan arktuar vetm 3
mij euro!!!
Mbase e njjta logjik (ekonomike) kur e arsyetoi Ligjin e vazhdimit t
pensionimit pr 3 vjet, me pritshmri pr rritje t punsimit!

Nga gjithsej 14,25 miliard den. blok-dotacione, 3,5

shkojn pr komunat me shumic (dominuese)
shqiptare ose rreth 24 %
duket prej distance se vetm komunat urbane (si
Tetova, Gostivari, Dibra, Krova dhe Struga) thithin
dika pr kultur, mbrojtje t fmijve, pleqve dhe
ndonj cikrrim pr zjarrfiksit, kurse asnj komun
shqiptare (bile etnikisht t pastra, si pHaraina,
Likova, Zhelina, Bogovinaetj.) nuk thithin asnj
denar pr kultur ose mbrojtje fmijsh e pleqsh, e
t mos flasim pr zjarrfiks! Kjo nuk do t ndodh
me disa nga komunat rurale pastr maqedonase, si
Vallandova, Vinica, Rosomani ose Novosella, edhe
pse jo t gjitha! M tej, Karposhi, si komun thith
40 her m shum (83,7 milion denar) sesa, fjala
bie, Saraji (q merr vetm 2,2 milion denar)!

Arsimi i lart nga buxheti 2015 thith rreth 2,2 miliard

denar (afr 35 mil. euro) dhe shprndahet:

Kirili dhe Metodi Shkup 18,8 mil. euro Kliment
Ohridski Manastir 4,0 mil. euro
Goce Delev Shtip 4,5 mil. euro USHT Tetov 3,6 mil.
euro
Universiteti pr IT Ohr 1,5 mil. euro UEJL Tetov 0,5
mil. euro
Un. Inxh. Inf.& Ohr(ndrt.) 2,0 mil euro Fakulteti i
Religjionit Ortodoks 0,2 mil. euro

Nga kjo kuptohet se gjithsej jan 35,1 mil. euro, nga t cilat
shqiptart marrin pjes me rreth 12% (4,1mil. euro) pa i
llogaritur edhe shpenzimet pr standardin studentor dhe
shkenc, ku jan rreth 20 mil. euro dhe shqiptart mund t
marrin pjes me 2-3%!!!

Prfundimi

Nga e gjith kjo q u tha m lart, mund t konstatojm se formulimi

adekuat i buxhetit sht tepr i rndsishm pr nj vend. Ai paraqet si
element tejet i rndsishm, sepse gjat prpilimit t tij ne ndikojm n
makroekonomin e vendit, para ndikojm n zhvillimin ekonomik,
papunsin, PBB, dhe kjo do t thot se varsisht nga destinimi i parave
tona, ne ndikojm n mirqenien ton.
Gjat anlizave tona kemi dhn shembuj konkret, i kemi shpjeguar t
hyrat dhe t dalat e prgjithshme dhe llojet e tyre, e kemi elaboruar
dallimin mes t hyrave t prgjithshme dhe t dalave t prgjithshme t
buxhetit, q njihet edhe si suficit dhe deficit buxhetor, dhe nevojn e
financimit t tij,buxhetin e konsoliduar t Republiks s Maqedonis dhe
borxhin publik. Pr shkak se secili buxhet duhet t jet i baraspeshuar
sipas parimit t baraspeshs buxhetore e kemi trajtuar edhe kt shtje,
procedurn pr miratimin e buxhetit e kshtu me rradh.

Cdo shtet ka deficit buxhetor i cili mbulohet me huazime t ndryshme nga

ana e shtetit prkats. N realitet qllim i cdo shteti sht q buxheti t
jet i balancuar, pra t hyrat dhe t dalat n mos t barabata t paktn t
jen t prafrta, por kjo shum rrall ndodh n praktik. Gjithashtu pr t
pasur nj shtet t qndrueshm dhe stabil ndarja e buxhetit duhet t
bhet n mnyr t drejt n mes t komunave apo regjioneve, pr shkak
se vetm n kt mnyr mund t arrihet n stabilitet.
Republika e Maqedonis duhet t ket buxhet n funksion t zhvillimit dhe
prosperitetit t shtetit, parat t shpenzohen pr popullin. Maqedonia n

Ju
Faleminderit!