Professional Documents
Culture Documents
Imalat Islemleri II
Imalat Islemleri II
3
4.2.5. Talalarn imalata uygunluk durumu
lenecek malzeme
Kesici takm malzemesi
Tala derinlii
lerleme miktar
Soutma svs
Tezgahn rijit olmas ve tezgah tipi
Kesme hzna bal olarak tala derinlii ve ilerleme miktar da kataloglarda verilir. Ancak verilen
deerler bir aralk olarak gsterilir. Bu aralktaki en uygun deeri tezgah operatr tecrbeleri
dorultusunda tespit etmesi gerekir. Tezgah operatr bu deerleri belirlerken uygun kesme
artlarn gzeterek en yksek kesme hz, en yksek ilerleme ve en fazla tala derinliini
belirlemesi gerekir. Bylelikle ekonomiklii en yksek seviyede tutmu olur.
Yukarda verilen ifadeleri zetlersek; i paras imalatnda ekonomikliin salanmas iin
ayarlanmas gereken ileme parametrelerinden,
Kesme hzn en byk deerde alnmas gerekir: gereinden fazla alnan kesme hz kesici
ucun yanmasna neden olur.
lerleme deerinin en byk alnmas gerekir: gereinden fazla alnan ilerleme miktar kesici
ucun anmadan krlmasna neden olur.
Tala derinliin en byk alnmas gerekir: gereinden fazla verilen tala derinlii kesici ucun
anmadan krlmasna neden olur.
4.3.4. U radys
Kesme ileminde takm u radysnn etkisi byktr. Kesme ileminin uygun olmas iin takm
u radysn ok iyi semek gerekir. Gereinden fazla byk seilen radys, kesme kuvvetini
artracandan kalemde trlama meydana gelebilir. Trlayan kalemle de kt bir yzey kalitesi
kar. Ayrca kk bir radys seilirse, bu seferde fazla tala derinlii verilemez ucun krlmasna
ve ok abuk anmasna neden olur.
4.3.5. Soutma svs
5
Kesme srasnda yaplan iin %95i sya dnr. Isnmann %75i plastik deformasyon ve %25i
srtnme dolays ile meydana gelir. Oluan bu s i paras, kesici takm ve talan zerinde
birikir. En fazla s ince kesitli olduundan talan zerinde birikir. Soutma svsnn kesmede ana
olarak trl grevi vardr.
Birincisi tala mmkn mertebe en ksa srede kesici takm ve i parasndan uzaklatrmak
kincisi kesici takm ve i parasnn soutulmasn salamak
ncs ise yalamay salayarak kesme ilemini kolaylatrmak.
Ancak btn kesme ilemlerinde soutma svs kullanlmaz. zellikle ok sert ve gevrek
malzemelerin ilenmesinde kullanlan kesici takm malzemeleri sl oklara dayanamadndan bu
kesicilerle kesme yaparken soutma svs kullanlmaz. Talan uzaklatrlmas iin basnl hava
kullanlr.
4.4. Kesici takm malzemeleri
4.4.1. Kesici takm malzemelerinde aranan zellikler
Kesici takm alma scaklklarnda i parasnn en sert bileeninden daha sert olmaldr.
Darbeli kesmelerde tokluunun iyi olmas gerekir.
Aral kesmelerde hzl snma ve souma meydana geldiinden termal ok direncinin yksek
olmas gerekir.
parasna kar dk yapkanlnn olmas gerekir. paras ile reaksiyona girmemesi
gerekir.
6
onlarla kimyasal reaksiyona girme zellikleri de hayli yksektir Bu malzemelerin ilenmesinde
karlalacak glklerin yenilebilmesi iin, kaplanm kesiciler gelitirilmitir.
Kaplama malzemesi olarak genellikle, titanyum nitrr, titanyum karbr ve seramikler kullanlr.
Kesicinin u noktasndaki dayanmn artrlmas ve krlmasnn nlenmesi iin uca parlatma ilemi
tatbik edilir. Kaplama ile kesici aletlerin kazanm olduklar zellikler yle sralanabilir:
Yksek scaklklarda sertliini koruma
Kimyasal kararllk
Dk s iletkenlii
Gzeneksiz veya ok az gzenekli yap
Kaplama eleman olarak kullanlan titanyum nitrr (TiN),dk
srtnme kat says, yksek sertlik, yksek scaklklara
dayanm ve alt tabakaya iyi nfuz etme zelliklerine sahiptir.
Bunun yannda, matkaplara, karbr kesicilere ve yksek hz
eliklerine kaplandnda mrlerinin artmasnda rol
oynamaktadr. Altn renkli olan titanyum nitrr kapl kesiciler
daha byk kesme hz ve ilerlemelerde kullanlabilirler. Bu
kesicilerdeki anma, kaplanmam olan kesicilere gre daha
azdr. Burada dikkat edilmesi gereken, TiN kaplanm
kesicilerin dk kesme hzlarnda kullanlmamasdr. Dk
hzlarda kesici utaki tala birikimi kaplamann yanmasna
neden olduundan mutlaka uygun kesme svsnn kullanlmas gerekir.
4.4.4. Seramikler
Seramik kesiciler yksek anma dayanmna ve yksek scaklklara dayanm zelliklerine sahiptir.
Seramik ular, yksek kesme hzlarnda, kesintisiz tala kaldrma ilemlerinde kullanlrken sl
oktan etkilenmemesi iin ya kuru olarak ya da kesme hznn ileme blgesine fazla verildii
artlarda kullanlmaldr. Scak presleme ile retilen bu kesici takmlar, stn zellikleri
nedeniyle sertletirilmi elik, nikel esasl alamlar ve dkme demirin kesikli tala kaldrma
ilemlerinde kullanlabilmektedir.
7
yksek sertlik deerine sahiptir. Kk miktarlardaki seramik veya metal balayc ile bor nitrr
kartrlr.
zellikle, elmasn kullanmn engelleyen hzl anma olmakszn yksek hzlarda sert dkme
demir ve sertletirilmi eliin kesimi iin kullanlmaktadr. Ayrca, sper alamlar (nikel ve
kobalt esasl), kbik bor nitrr kompozit kesici takmlarla, sementit karbrlerden ok daha yksek
hzlarda ilenebilmektedir.
10
11
4.5.2. Torna d ap ileme katerlerinin kodlanmas
12
13
4.5.3. Torna i ap ileme katerlerinin kodlanmas
14
15
4.5.4. Freze kesici ularnn kodlanmas
16
17
4.6. Kesici takm seimi
Kesici takmlar seilirken malzeme tipi, balama tipi, ilenecek para tipi, tezgah tipi, ileme tipi
vb. bir ok ilem gz nne alnmaldr. Gnmzde artk HSS kesici takmlar yerlerini kaplamal
deitirilebilir ulara terk etmektedir. Yksek hz elii (HSS) kesiciler daha ok klasik, mekanik
tezgahlarda ve yumuak malzemelerin ilenmesinde kullanlmaktadr. zellikle fabrikasyon ve
byk parti i ilemede kaplamal sert maden ular yaygn ekilde kullanlmaktadr. Bu kesici ular
ve takm tutucular bir ok firma tarafndan farkl biim, zellik ve tipte retilmektedir. Kesici ular
ileme biimine, tezgaha, ilenecek malzeme, kesme hz, ilerleme, tala krc tipi,
balama tipine, kenar uzunluklarna, kater durumuna, kesme ynne, tala ve boluk alarna,
u ekline gre farkllk gstermektedir.
Her firma rettii kesici u ve takmlarna farkl kotlama sistemi verebilmektedir. Fakat ayn
zamanda ISO uluslar aras kodlama sistemine gre de snflandrma yapmaktadrlar. Deitirilebilir
kesici u reten firmalar rettikleri her kesici u ve takm tutucular iin kullanlma zellikleri yani
her tr malzeme ileme durumuna, kesme hz ve ilerleme soutma svs, tala derinlii, takm
tutucular vb. bilgilerin yer ald kataloglar ve brorler hazrlamaktadrlar. Hazrlanan bu
kataloglardan ilem durumlarna gre kesici u takmlar seilmelidir.
Kesici takm seimini u ekilde aamalandrabiliriz.
1.aama: paras malzemesi belirlenir ve bu malzemenin ISO malzeme kalitelerinden hangi
gruba girdii bulunur
2.aama: paras malzemesine uygun kesici takm kalitesi (grade) seimi yaplr.
3.aama: parasna uygun kesici takm geometrisi seilir.
4.aama: paras malzemesine ve ileme artlarna gre tala krc formu seilir.
5.aama: Kesme hz, ilerleme ve tala derinlii gz nnde bulundurularak uygun kesme
parametreleri seilir.
18
rnek1: ap 75 mm olan paslanmaz elik malzeme sert maden ula 100 m/dak kesme hznda
ilenecektir. Tezgaha verilecek olan devir saysn hesaplaynz?
rnek: ap 50 mm olan bir i paras kesme hz 200 m/dak. olan sert maden ula 0.15
mm/dev ilerleme ile ilenecektir. CNC tezgaha verilecek ilerleme hzn mm/dak. cinsinden
hesaplaynz.
nemli Not: Frezelerde di bana ilerleme miktarlar (Fz) verilir. Di saysnn (z) da bilinmesi
gerekir. Frezelerde ilerleme miktarlar;
F= Fz . z . N
olarak bulunur.
rnek: ap 100mm olan tarama kafas ile kesme ilemi yaplacaktr. Kesme hz 100m/dak olarak
alnacaktr. Tarama kafasnda 5 tane kesici u vardr. U bana den ilerleme miktar 0,15mm/di
dir. Bu ilemde tezgaha verilecek devir saysn ve tablaya verilecek ilerleme miktarn bulunuz.
N=?
V= 100m/dak
D= 100mm
Z= 5
Fz= 0,15mm/di
N= (100.1000)/(3,14.100)= 320 dev/dak
F= 0,15 . 5 . 320 = 240mm/dak.
19
5. TEMEL TORNACILIK LEMLER
5.1. Tanm
Kendi ekseni etrafnda dnmekte olan salam balanm i paras zerinden, gereine gre
biimlendirilmi bir kesici alet aracl ile tala kaldran tezgahlara Torna Tezgah denir. Kesici
aletin tala kaldrma ilemi elle veya otomatik surette olur. Torna tezgahlarnda genellikle,
silindirik tornalama, delme, konik tornalama, aln tornalama, vida ekme, rayba ekme, klavuz ve
pafta ekme gibi ilemler yaplr. zel aparatlardan faydalanlarak talama, frezeleme, profil
tornalama, konik tornalama, yay sarma gibi ilemlerinde torna tezgahlarnda yaplmalar
mmkndr.
20
5.2.2. Dik torna tezgah
Yandaki ekilde grnen bu
tr torna tezgahlar zellikle
byk apl ve ar i
paralarnn tornalanmasnda
kullanlr. Tezgah mili dey
konumdadr. Byle dnme
sonucu meydana gelecek
olumsuzluklarn tezgah milini
etkilemesi
ortadan
kaldrlmtr.
21
5.2.4. Otomat torna tezgah
Aadaki ekilde grlen bu tr torna
tezgahlarna otomat yada kam torna
tezgahlar ad verilir. Gnmz CNC torna
tezgahlarnn kam versiyonlar da denilebilir.
Bu tr tezgahlar alma sistemi olarak
revolver torna tezgahlarna benzerler.
Aralarndaki en nemli farkllklar bu tr
tezgahlarda her trl hareketin (i paras
srme, i parasnn zlmesi/balanmas,
kesici takmlarn deitirilmesi ve tala
kaldrma ilemleri) zel olarak tasarlanm ve
imal edilmi olan kamlar yardmyla
yaplmasdr. Tezgahta kullanlacak kamlar
ilgili operasyona gre kam tasarmclar
tarafnda izilir ve izilen bu ekle gre
kamlar imal edilir. mal edilen bu kamlar tezgahn ana mili zerindeki yerlerine taklrlar.
5.2.5. Hava (ap) tornas
Byk apl ancak fazla ar olmayan i paralarnn tornalanmas iin kullanlrlar. Tornalama ap
ok byk olduu iin tezgah fener mili ksm ve gvde ksm olarak 2 ayr blmdedir. Byk
aplarn tornalanabilmesi iin ayna hizasnda atlye zemini kazlr ve byk apl i parasnn
evirme apn kurtarabilmesi salanr. Bylece i parasnn yar ksm atlye zeminine alm
olan ukurda dner. Bu tr tezgahlarn tornalama aplar byk olmasna ramen tornalama boylar
fazla uzun olmaz .
22
5.2.6. Ar i torna tezgahlar
Kk
i
paralarnn
tornalanmasnda
kullanlan
tezghtr. Tezgh boyutlar kk
olduu iin masa zerine monte
edilerek kullanlr. Bu nedenle de
masa tipi torna tezgh olarak
isimlendirilir. Genellikle kk
apl, kk boyutlu ve vuruntusuz
i paralarnn imalatnda kullanlr.
23
5.2.9. Kam tornas
Kam milleri, motorlarn giri ve k
sbaplarna kumanda ederler. te bu kam
millerini imal etmek iin kam torna
tezgahlar kullanlr.
Kam
torna
tezgahnda tala, torna kalemleri ile
kaldrlr. eitli kam profilleri ve deiik
ilemleri sonraya braklmadan bu tr
tezgahlarda ilemek mmkndr. zerine
ok sayda kesici takm balanabilir.
Siper ve kopya mastarnn erileri
tarafndan kumanda edilir. Her torna
kalemi otomatik olarak tornalama iine
gre paraya uzaklap yaklamak
suretiyle hareket eder. Birka ara yatak
kullanlrsa kam millerinin eilmesi nlenmi olur. Bu tornalarda sadece kam milleri ilendiinden
fener milinin yaps basit yaplm ve hzlar sabittir.
5.3. niversal torna tezgahnn ksmlar
niversal bir torna tezgahnn balca ksmlar aadaki ekilde grlmektedir. Bunlardan en
nemlileri ve grevleri unlardr;
24
5.3.1. Gvde ve kaytlar
Genellikle dkme demirden yaplr ve
tezgahn dier ksmlarn zerinde
tar. Baz tr torna tezgahlarnda
uygun yerleri tezgaha ait takm dolab
olarak kullanlr (Baknz yandaki
ekil). Kaytlar takmlarn zerinde
tayan kalemlii zerinde tayan
araba ve gezer puntay zerinde tar.
Bu elemanlarn tezgah mili ekseni
dorultusunda salkl olarak hareket
etmelerini salar. Bu ksmlar sertletirilmi ve talanmlardr. Kaytlar zerinde hareket eden
ksmlara kzak ad verilir.
5.3.2. Fener mili ve hz kutusu
parasnn baland torna aynasn zerinde tayan ve ana motordan ald dnme hareketiyle
i parasn dndren ksmdr. Bu blmde tezgahn devir saysnn ayarlanmasna yarayan dili
arklar gurubunun oluturduu Hz Kutusu da bulunur.
5.3.3. Araba
Kesici takmlarn bal bulunduu sport ve kalemlii
zerinde tar. Bunlarn kaytlar zerinde tezgah mili
ekseni dorultusunda hareket etmesini salar. Hareketi
manuel olarak verilebildii gibi otomatik olarak da
yaptrlabilir.
Yandaki ekilde de grld gibi ayrca zerinde manuel
evirme kolu, otomatik ilerleme kollar, vida amak iin
kullanlan kavrama makas ile soutma sistemi musluu
bulunur.
25
5.3.4. lerleme hz kutusu
ekilde de grld gibi torna tezgah ana miline ve tala
miline eitli dnme hzlar vermeye yarar. Hz kutusu iinde
hz ayarn salayan dililer bulunur. Kutu zerindeki kollar
abaklar zerinde gsterilen konumlara getirilerek kesici takma
uygun ilerleme hzlar verilir.
Baz tezgahlarda devir says ayarlar da bu blmde bulunan
kollar yardmyla ayarlanr. Devir ve ilerleme deitirme
ilemleri kesinlikle tezgah mili durdurulduktan sonra
yaplmaldr.
5.3.8. Kalemlik
Torna kalemlerinin dorudan doruya ya da kater aracl ile balanlarak kullanlmasna yarayan
ksmdr. Genellikle kare eklinde olup ayn anda 4 kalem balanabilir. Baz tezgahlarda seri takm
deitirici (Quick Tool Changer) trnde olanlar da vardr (Sol yandaki ekil).
26
Bu tr kalemliklerde bir kesici takm balanr. Birden fazla takm kullanlmas gerektiinde takm
says kadar kalemlie ihtiya olur. Ayrca bu tr kalemliklerde kesicilerin punta yksekliklerinin
ayarlanmas herhangi bir altlk malzemesine ihtiya olmadan seri ve hassas olarak yaplr.
27
5.3.11. Gezer yatak
Torna tezgahnn arabasna balanr ve kalemle birlikte hareket eder.Uzun ve ince paralar
ilenirken sabit yatak veya puntaya alnsa bile ince olduundan dolay trlar. Trlama olduundan
dolay istenilen yzey kalitesi karlamaz. Bu olumsuzluklardan dolay gezer yatak kullanlr.
5.3.12. Tala tablas
Tornalama esnasnda kan talalarn ve kesme svsnn dkld ksmdr. Talalarn ve svnn
etraf kirletmemesi iin kullanlr. zerinde bulunan szge sayesinde dklen kesme svs alt
ksmnda bulunan kesme svs deposunda toplanr ve filtre edildikten sonra devir daim pompas
yardmyla tekrar kesme blgesine gnderilir.
5.3.13. Soutma deposu
28
5.4. Kesici takmn kalemlie balanmas ve ayarlanmas
Kalemin kesme yaparken esnememesi iin, kalemlie ksa ve boluksuz olarak balanmasna
dikkat edilmelidir. Kesici takmn kalemlie balanmasnda ise sk ve emniyetli bir ekilde
olmasna dikkat edilmelidir. Ayrca kesici ucu gezer punta yksekliine ayarlanmas gerekir.
Kesici takm kalemlie balandnda punta yksekliinde olmas nemlidir. Bu ykseklikte iken
kalemin zerindeki alar normaldir. Ayna ve fener mili ekseninde uygun kesme ilemi yapar.
Punta ekseni (fener mili ekseni) altnda veya stnde olursa kalem alar deiir, kesme zorlar
srtnme ve kaleme gelen kuvvetler artar.
29
5.5.1. Ayna ve balama aparat eitleri
5.5.1.1. ayakl niversal ayna
30
zerine, frdnd kuyruunun taklmas ile i paras ilenir. Frdnd aynaya pim ile sabitlenir.
5.5.1.7. Pensler
5.5.1.8. kalplar
Seri retimde iin zelliine gre oluturulan aparatlara ve balama dzeneklerine i kalplar
denir. zde paralarn ayr ayr balanmas ve ilenmesi zaman alaca gibi ekonomik de olmaz
bu nedenle i balama kalplar; zellikle seri retimde zaman kazandrarak maliyeti drmek
ynnden nem tar.
5.5.2. Balamada salg kontrol
Aynalar balama srasnda cvata ve vidalarn iyi sklmas, oturma yzeylerinin bozulmu
olmamas durumunda salg meydana gelmez. Eer salg var ise cvata ve vidalar kontrol
edilmelidir. Ayna ayaklarndan anma olup olmadna baklmal, ayna ayaklarnn dzgn
Kocaeli niversitesi Uzuniftlik Nuh imento Meslek Yksek Okulu
r. Gr. Serkan AKTA
31
takldndan emin olunmal; fener mili incelenmeli, varsa sorunlar giderildikten sonra ileme
balanmaldr.
5.5.3. Aynalar teknolojik kurallara uyarak fener mili zerindeki yerlerine takma
Torna tezgahnda yaplan ilem trne uygun olan aynalar kullanlmaldr. Bunun iin tek tip ayna
kullanlamaz. in zelliliine ve llerine gre aynalar fener miline flanl, vidal ve geme
olarak balanrlar. Farkl tip aynalar balayabilmek iin fener miline aynalar teknolojik
kurallara gre taklmaldr.
32
saplamalar fener milindeki flanndan karlr. Vidal ise ters ynde ayna evrilerek, ayna fener
milinin vidal ksmndan dndrlerek karlr.
5.5.5. Aynalarn ters ve dz ayaklarnn sklp taklmas
ve drt ayakl aynalarda ayaklar birlikte hareket ettii iin ayaklarn di saylar birbirinden
farkldr. Ayaklar 1, 2, 3, 4 diye numaralandrlr. Ayaklar taklrken di says en ok olan ayak ilk
nce (1 numaral ayak), daha sonra di says biraz az olan ayak (2 numaral ayak), di says daha
az olan ayak (3 numaral ayak), di says en az olan ayak (4 numaral ayak) taklr. Ters ayaklar
taklrken ayn ilem sras tekrarlanr. Sklrken ise ayna anahtar ters ynde evrildiinde ilk
nce en son taklan ayak ( 4 numaral ayak) sonra srasyla 3,2,1 numaral ayaklar sklr.
Not: Drt ayakl mengeneli (kepekli) aynalarda ise ayaklar birbirinden bamsz hareket ettiinden
sralamaya gerek yoktur. stenilen ayak istenildii zaman sklp taklabilir.
33
Balama esnasnda ayna ayaklarna i ksa balanmamaldr. Hatal kullanm sonucu ayna
ayaklar bozulabilir.
Salg var ise i paras yavaa dndrlerek iin salgl tarafna yavaa vurulmal ve
merkezlenmesi salanmaldr. Salgnn ortadan kalktn grebilmek iin ayarl bir
komparatr saati i paras zerinde gezdirilmeli ve kontrol edilmelidir. Salgl balanan i
paralar yanl ilenebilir ve l farkll meydana gelir.
34
35
Doru seilen punta matkaplar kullanm yerlerinde iyi sonular verecektir. rnein, millerin u
ksmlarndaki punta yuvalar zamanla darbelerden dolay anabilir, dolaysyla silinebilir.
Yuvalarn abuk kaybolmamalar iin lsnde ve koruyucu haval almaldr. Torna
edilecek parann ucuna alan punta delii tablo deerlerine gre almazsa gezer puntann konik
ucuna i paras tam oturmayacak, yataklanma ve desteklenme tam salanmayacaktr. Bu durumda
olumsuz sonular meydana gelecek, ilem esnasnda ller hatal olacak, ilem zorlaacak ve
gvenlik asndan tehlikeler meydana gelebilecektir.
36
5.6.2.4. Punta yuvasn amak
Punta delikleri i paralarnn kullanm yerlerine gre punta yuvalarnn bozulmamas
iin koruyucu haval veya koruyucu havasz olarak alr.
37
5.6.3.2. parasn iki punta arasnda balama
Fener mili yuvasna taklan
sabit konik puntayla gezer
puntann
hareketli
ucu
arasnda
i
parasnn
tornalanmasna
iki
punta
arasnda tornalama denir.
ki punta arasnda balama
hassas ve eksen kakl
olmadan silindirik tornalamay
salar. ki punta arasnda
silindirik tornalama yapabilmek
iin torna tezgah zerindeki
ayna sklr, yerine frdnd
aynas taklr ve fener mili kovanna da sabit punta yerletirilir. paras zerine taklan
frdnd ile iki punta arasnda tezgha balanr. Bylece iki punta arasnda i paras istenilen
lde tornalanr.
Frdndy i parasnn zerine balayabilmek iin; frdndnn i paras zerinde balanaca
yere ve apa gre frdnd seilmelidir. Frdnd cvatasnn skmas ile i parasnn yzeyinde
izilmeler ve bozulmalar meydana gelmemesi iin parann evresine (frdndnn baland
yere) koruyucu sa bilezik taklmaldr. Frdnd bu bileziin zerine balanarak balama cvatas
sklmaldr.
Frdnd aynas balandktan sonra fener milinin konik yuvasna i mili puntas oturtularak skca
sabitlenir. Frdnd bal olan i paras, frdnd taraf fener miline bal i mili puntas tarafndan
yataklandrlr. Dier ucu ise gezer puntann konik ksmna punta deliinden yataklandrlarak
balanr.
38
parasnn baland puntalarn ekseni ayn merkezde deildir (merkezden kaktr). Eer para
salgl dnerken tornalama ilemi yaplrsa l farkllklar meydana gelir. Tornalama ilemine
balamadan nce salgl para kontrol edilerek, aln tornalama yaplarak tekrar punta delii
almal veya gezer punta kaydrlarak i mili puntasyla gezer punta ekseni ayn merkezde
ayarlanmaldr.
5.6.3.4. Silindirik tornalamada ilem basamaklar
39
40
5.6.4.4. Kademelere pah krmak
Torna edilerek elde edilen silindirik yzeyle
aln yzeyin birletii yerde keskin kenarlar
veya keler oluur. Keskin kenar ve
keler herhangi bir yere arpma esnasnda
ezilir veya kii
tutarken yaralanabilir.
Bu keskin keleri gidermek, ezilmeyi
ve
yaralanmay nlemek iin 3045-60 gibi
pahlar krlr. Genellikle bu pahlar i
parasnn
apna
gre
1-2-3...mm
geniliinde ve 45 olarak krlr.
Pah krma ilemi kesiciyi i parasna
gre 30-45-60 evirip tala kaldrarak
veya ee zmpara ve benzeri takmlarla
yaplr.
5.6.5. Delik delme
Delik delme ileminden nce torna tezgah ve i parasnn aln yzeyinin hazrlanmas
gerekmektedir. Bununla ilgili ilem basamaklar aada verildii gibidir.
41
Kovan1arla balama
Konik sapl matkaplar ya dorudan ya da kovanlar yardm ile gezer punta kovanndaki konik
ksma taklr.
Matkabn desteklenmesi
Delmeye balarken matkap ucunun punta delii veya
noktalanm merkezle ayn eksende olmasna dikkat
edilir. Eer matkap ucu delik ekseninden kaksa
ekilde gsterildii gibi bir katerin arkasyla
desteklenerek delmeye balatlr. Matkap ucuna
dayanan kater arkas veya uygun bir para gezinmeyi
nler. Matkabn kesici azlar ie dalncaya kadar
matkap yava yava ilerletilir ve sonra kater sklr.
Delme ilemine,matkabn salgsz olarak devam
salanr.
Tornada delme ilemi, aadaki ilem basamaklar dorultusunda gerekletirilir:
42
Delik tornalama ilemlerinde dikkat edilmesi gereken kurallar aada sralanmtr:
Kalem uygun ekilde ve tam punta yksekliinde balanmaldr. Aksi hlde, aln yzeyde hi
arzu edilmeyen knt (meme) meydana gelir.
Kalem boyu, delik boyundan biraz uzun olmaldr.
paras aynaya dzgn ekilde balanmaldr.
parasnn aln tornalanmaldr.
Delik, istenilen lden 1-1,5 mm kk ap ve boyda delinmelidir.
Uygun bir delik kalemi seilerek kalemlie punta yksekliinde balanmaldr.
Kalem, delik boyunca ilerletilerek delik tornalanmaldr.
Eer delik kr ise kalem, kr delik boyu sonuna geldiinde merkeze doru ilerletilerek aln
tornalanmaldr.
Kalem geri ekilerek deliin ap ve boy lleri kontrol edilmelidir.
Her talatan nce delik ap ve boy llerine baklmal ve ona gre tala verilmelidir.
Kalem esniyorsa ayn tala tekrar verilmelidir.
Kalemin uzun balanmas titreimleri meydana getirir. Delik yzeyi bozulur. Bu duruma ok
dikkat edilmesi gerekir.
Delik ilendikten sonra keskin kenarlara uygun llerde pah krlmas unutulmamaldr.
D ap kanal kalemleri
Kocaeli niversitesi Uzuniftlik Nuh imento Meslek Yksek Okulu
r. Gr. Serkan AKTA
43
44
45
apak alma; lenen kanallarn ke ksmlarnda meydana gelen apak ylmalar kalemle
kelere pah krarak, torna eesiyle eeleyerek, zmpara kullanarak, temizlenir.
5.8. Konik tornalama
Ayn eksen zerinde oluan eksene dik yzeylerin ap l farklarnn meydana getirdii asal d
yzeye konik diyoruz. Baka bir deyile koninin eksene dik bir dzlemle kesilmesiyle meydana
gelen ekil veya paralar konik olarak tanmlanr. Bu parann ekseni ile d yzeyi arasnda bir a
vardr. Buna konik as ad verilir. paramz tezgaha vereceimiz bu a deeriyle tornalayarak
elde ederiz. Yaptmz bu ileme de konik tornalama ilemi denir. Aadaki ekilde bir koninin
eksene dik konumda dzlemlerle kesilmesi halinde oluan konik paralarn ayn konik asna sahip
fakat farkl ap llerini ierdiini grmekteyiz.
46
Yukarda ekil de bir konik parann tornalamada ve eleman hesaplamas ilemlerinde kullanlan
deerlerini gstermektedir.
Bunlar:
l .konik esas boyu
Lpara boyu
/2 konik ayar as
Dkonik byk ap
dkonik kk ap
1/Xkoniklik oran
Bu deerlerin harf ve sembolleri de hesaplamalarda kullanlmak amacyla bilinmelidir.
Koniklik oran: Bir konikte iki ap farknn iki konik boyuna oranna blmyle elde edilen
deerdir. Koniklik oran ile eim ls ayn tanmlamay gerektirir. Birbirine girmi kavramlardr.
1:5 1:10 1:20 1:50 1:400 eklinde ifade edilir.
Aklama: Koniklik oran verilen bir parada rnek:1:50 koniklik oran bilinen bir konik parann
50mm boyda koniinin ap 1 mm byyecek veya klecek anlamn tar.
rnek: Kk ap 8mm olan konik parann koniklik oran1:10 boyu ise 60 mm dir. Byk ap
ne olmaldr. l:60mm Koniklik oran=1/10 D=?
D=Koniklik oran x boy +konik kk ap
D=(1/10)x60+8=(60/10)+8=6+8=14mm byk ap ls elde edilir. Bu forml ile kk ap
lsn de hesaplayabilirsiniz.
Makinecilikte ok kullanlan koniklerin kullanlma yerleri ve koniklik oranlar aada verilmitir.
1:5-Amerikan konii {JARNO-BROWN} freze malafa koniklerinde,fener mili koniklerinde.
1:8-Amerikan konii; {SHARP} torna fener mili konikleri
1:10 Musluk konii ; tek konumlu musluklarn iinde ve stndeki balkta.
1:15 Muylu konii ; aft-kasnak-krank uskur v.b konik muylularda
1:20 Mors konii; mors kovanlarnda, matkap ve makine raybalarnda, makine klavuzlarnda,
mandren saplarnda kullanlr.
1:50-Pim konii ;konik pimlerin koniklik orandr.
1:400 Malafa konii ; alet bilemede kullanlan aklar balama malafalar bu oranda konik yaplr.
Tornada tezgahnda konik tornalama birka yntemle yaplabilir.
5.8.2. Sipere (Sporta) A Vererek Konik Tornalama
Siperi uygun aya ayarlama: niversal torna tezgahlarnda kalemlik ve alt tablas ile siper adn
verdiimiz asal blnts, l tamburu olan ksm kullanrz. Sport, a verilmedii zaman,
para eksenine paralel hareket edebilecek zellikte vida ve somun sistemi ile alr. Tornalamay
bu sistemle yaparz. Konik asn da tabla vidalarn zerek istenen a ls kadar siperi
evirerek ayarlarz. Bylece sport zerindeki kalem ile i ekseni arasnda bir a olutururuz. Bizim
ayarladmz konik tornalama asn, sport vidalarn skarak tamamlam oluruz.
Para ve sport konumlarnn konik tornalamadaki konumu: Parann ilenme ve balama
durumu gz nne alnarak siperin hangi ynde evrileceine nceden karar verilir. Bylece siper
konik as ayar yaplr. Siper saat ibresi ynnde evrilirse l klr, zt ynde evrilirse l
byr. Konik tornalama as hesaplama yoluyla bulunur. Bu hesaplama usulleri koniin bilinen
elemanlarna gre farkl formller kullanlarak yaplr. nce bu hesaplama usullerini bilmelisiniz.
47
Sporta a vererek konik tornalama ilemindeki a deerlerini, uygun formlleri kullanarak rnek
zmlerle hesaplayalm.
rnek: D=50mm d=35mm l=40mm olan konik parann konik ayar asnn hesaplanmas iin,
Tg = (D-d)/2xl forml kullanlr.
Deerleri formlde yerine koyarak ann tanjant deerini elde ederiz.
Tg = (50-35)/2x40 = 15/80 = 0,1875 ann tanjant deeridir.
Bu deer trigonometrik cetvelinden bakarak veya hesap makinesi ile belirlenir tg =10,61 = 10
36 a verilmelidir.
Sporta bu a verilir, el ile tala kaldrma ilemi sport mili mesafesi miktarnca yaplr. Tala
derinlii, aln sportundan verilerek l tamlna eriilene kadar bu ekilde konik tornalama
ilemine devam edilir.
Koniklik oran bilinen bir konii sporta a vererek konik tornalama ileminde aadaki forml
uygulanr.
Forml : Konik ayar as =Tg =Koniklik Oran/2 , bu forml ile aadaki ilemi
gerekletirelim.
rnek : Koniklik oran 1/20mm olan bir milin konik ayar asn hesaplaynz.
zm :Tg = 1/20:2 = 1/40 = 0,025 tanjant cetveline bakarak bu deerin karl
olan ay buluruz. 1 26 olduunu ve sporta verilecek bu ay ayarlayarak ii torna ederiz.
Kocaeli niversitesi Uzuniftlik Nuh imento Meslek Yksek Okulu
r. Gr. Serkan AKTA
48
Pratik Olarak A Deerinin Bulunmas: Genellikle bozuk bir parann konik tornalanacak ksm
varsa ve bu ksm bozulmamsa yzey ve l salaml mevcut ise bu para tornaya balanr.
Sportun vidalar sklr. Parann konik yzeyine kalem, sport boyunca temas ettirilerek tam
lye ok yakn deerde koniklik as elde edilir. Sport vidalar sklarak a ayarlanm olur.
Esas tornalanacak para bu ayara gre tornalanarak ilenir. Bu usul genellikle hesaplama
yntemlerini bilmeyenler kullanr. Ayn zamanda koniin ok hassasiyet tamad, zamann
nemli olduu durumlarda veya ie ait resim, l ve projenin bulunmad durumlarda kullanlan
bir yntemdir.
49
5.8.3. El le Tala Verilerek Konik Tornalama
Bu ilem iin tornann aln ve boyuna sport ksmlarna ayn anda belirli oranlarda ilerleme vererek
yzeyin konik tornalamasn salayabiliriz. Bunun iin gelimi bir el becerisine ve tecrbeye gerek
duyulur. Baz durumlarda araba otomatik ilerlerken enine sport geri veya ileri ekilerek yzeyin
konikletirilmesi de salanabilir. Bu metotlar ok elverili ve elde edilen yzeyler ok temiz
olmayabilir. Tala derinlii aln sportundan ll olarak verilir ve ap lleri tamamlanr.
5.8.4. Punta kaydrarak konik tornalama
Genellikle uzun paralarn otomatik olarak seri bir ekilde tornalanmasnda bu metot ok
kullanlldr. Punta kaydrma ilemi normal punta ularnda 4-5 mmye kadar emniyetli bir
ekilde yaplabilir. Daha fazla llerde yaplacak kaydrmalarda kresel ulu puntalar tercih edilir.
Punta kaydrma ilemi aadaki gibi yaplr: Gezer puntann alt tablas ile gvde ksm ilk
yapldnda fener mili eksenine ayarlanm ve hassas l aletleriyle sfrlanmtr. Puntann arka
ksmnda kk bir blntl cetvel ile bu sfrlama ilemi sabitlenmitir. Bizler punta
kaydracamz zaman punta gvdesi ile kzaklarn birbirine balayan cvatalar bir taraftan
gevetip dier taraftan skarak punta kaydrma ynn ve lsn parann tornalama durumunu
gz nne alarak, saat ibresi ynnde veya ters ynde ayarlarz. Sonra cvatalar sklarak punta
karma lsn sabitleriz.
Koniklik oranna uygun olarak gezer puntay kaydrma: Bu sistemde koniklik oran bilinen bir
i parasnn punta kaydrma miktar aadaki forml ile hesaplanr.
a= punta kaydrma miktar = Koniklik oran x para boyu /2 elemanlarnn bilinmesi
gerekir. Forml : a= 1/X.l:2
kan sonu puntann kaydrlaca l miktardr. Bu lnn kaydrlmasn aadaki usullerle
yaparz.
1-Punta kaydrma ileminde vidalar gevetip skarken puntann arkasnda bulunan ayar cetvelinden
yararlanrz.
2- Punta gvdesi ile kzaklar arasndaki kaydrma miktarn kumpasla lerek ayarlarz.
3-Punta gvdesinin kzaklar zerinde kaydrlmasn derinlik mikrometresi ile lerek hassas bir
ekilde ayarlarz.
4-Fener mili puntas ve gezer punta arasna silindirik olarak talanm hassas bir malafa koyarz.
Araba zerine balanm bir komparatr saatini malafann punta ucuna dayarz.Puntay kaydrp
komparatr saati ile kaydrma miktarn herhangi bir ynde hassas olarak ayarlarz.
Kocaeli niversitesi Uzuniftlik Nuh imento Meslek Yksek Okulu
r. Gr. Serkan AKTA
50
rnek: Byk ap 60 mm, kk ap ise 52 mm olan bir konik parann punta kaydrma
miktarn hesaplaynz.
zm: a = (D-d)/2 ( 60-52)/2 =8/2= 4mm punta kaydrma miktar olarak bulunur.
Koniklik oran belli olan bir parann konik ksmn ilemek iin punta kaydrma mesafesi
hesab
Bilinen elemanlar
a=punta kaydrma miktar
1/ x=Koniklik oran
l=Para boyu
Yukarda elemanlar verilen konik paray punta kaydrarak konik tornalamak iin punta kaydrma
lsn hesaplaynz.
a= Para boyu x koniklik oran a=80x1/50=80/50=1,6mm ls elde edilir.
Bu hesaplama yntemi ile koniklik oranna gre btn konik tornalama ilemlerinin punta
kaydrma miktar ls bulunur.
Punta kakln kontrol etmek: Hesaplanan punta karma miktarnn doruluunu kontrol
etmek iin aadaki ilemleri uygularz.
1-Punta kaydrma ileminde vidalar gevetip skarken puntann arkasnda bulunan ayar cetvelinden
yararlanrz.
2-Punta gvdesi ile kzaklar arasndaki kaydrma miktarn kumpasla lerek ayarlarz.
3-Punta gvdesinin kzaklar zerinde kaydrlmasn derinlik mikrometresi ile lerek hassas bir
ekilde ayarlarz.
4-Fener mili puntas ve gezer punta arasna silindirik olarak talanm hassas bir malafa koyarz.
Kocaeli niversitesi Uzuniftlik Nuh imento Meslek Yksek Okulu
r. Gr. Serkan AKTA
51
5- Araba zerine balanm bir kompratr saatini malafann punta ucuna dayarz.stenilen punta
kaydrma miktar kadar ayarlanarak ayar ilemini yaparz.
Yukarda punta kaydrma ayar usullerine gre yaplan ayar ilemlerinden sonra yaplan ilk ince
tala verme ilemi sonunda i zerinde lm yaplarak da kaydrma ileminin doruluu
onaylanr.
Tezgh ayarlayp konik tornalama: Yaplan punta kaydrma ileminin doruluu onaylandktan
sonra iin tornalanmas iin iin ve puntann emniyetli balanmas salanr. in tornalanmas
ilemine uygun pasolarla tala derinlii verilerek tornalamaya devam edilir. in puntadan
kmamasna dikkat edilir.
Koniklii kumpas ve mikrometre ile kontrol etmek: Punta kaydrma yntemi ile yaplan konik
tornalamann kontrol edilmesini aadaki usullerle yaparz. paramzn yaplan konik
tornalamas standart konik llerinde ise uygun konik mastarlardan yararlanarak kontroln
yaparz. parasnn koniklii standartlarn dnda olmas halinde ise paramza uygun lme
aralna sahip kumpas veya mikrometre ile lme ve kontrol ilemleri yaplr. Kk ve byk
aplar ayr ayr llr.
5.8.5. Sevk kza ile konik tornalama
Baz niversal torna tezghlarnn seri ve otomatik tornalama ilemlerini gerekletirmek iin sevk
kza denilen asal blntl ek aparat vardr. Asal tornalamalar hassas ve emniyetli
tornalamaya yarayan zel aparatlara sevk kza adn veriyoruz. Sevk kzaklarnn asal tornalama
yapmada ayarlanabilecei a ls tezgah yapan firma tarafndan ayarlanr. Genellikle 0-30
derece alar arasnda alara uygun yaplacak konikleri tornalayabiliriz. Sevk kza tezgahn aln
sportunu, kalemlii ve ona bal kalemi kendi asna uygun olarak para zerinde hareket ettirir.
Konik tornalama ilemini gerekletiren bir zellie sahiptir. Bu zellikten yaralanarak konik
tornalamay otomatik olarak gerekletiririz. Bu eit tornalamada sadece konik asnn deerini
bilmek yeterlidir, herhangi bir hesaplamaya gerek yoktur. Paranzn iki punta arasnda ve
emniyetli bir ekilde balanmas gerekir.
52
5.8.5.1. Sevk kzan koniklik lsne gre ayarlama
Bunun iin sevk kzann ayar vidalar sklerek alr. T kanal iersinde istenilen a deerine
ayar yaplr. Daha sonra aln sportunun kzaa balants yaplarak boa alnr. Kalemlik serbest
olarak otomatik tornalama ilemini yapacak konuma gelmitir. Asal tornalamann bu eit
tornalarda boy mesafesi 500-600mm llere kadar olan paralar iin elverilidir.
5.8.5.2. Sevk kza ile tornalama
Yukarda aklanan ayar ilemi yapldktan sonra tezgaha uygun otomatik ilerleme ve ie devir
says verilerek tala kaldrma ilemine geilir. Bu ilemde tala derinliinin ayar ve ls
kalemlik zerinden yaplr.
5.8.5.3. Konikliin mastar ile kontrol edilmesi
Yaplan konik tornalamann uygunluu ie uygun mastar ile kontrol edilerek dorulanr. Konik
mastarlar, sins konileri, hassas mors kovanlar, hassas alerler, optik alerler ve su
terazilerinden yararlanlr.
5.9. Trtl ekme
Makine paralarnn genellikle el ile sklmas ve zlmesi istenen yerlerinde veya elimizin tutma
annda kaymamas iin paralara grnm gzellii oluturmak amacyle d yzeylerini ezerek
yaplan izlere trtl adn veriyoruz.Trtllar, trtl makaras diye isimlendirilen (HSS) alaml
yksek hz eliinden yaplmtr. zerlerinde aaca izlere gre dileri bulunan
avadanlklardr.Trtl admna uygun olan bu diler i paralarna da ayn adm lsnde iz
yapmaya elverilidir.
53
Trtl kurallara uygun ekmek iin belli ilem basamaklarnn doru uygulanmas gerekmektedir.
5.9.2. Trtl makaralarnn dzenlenmesi
Trtl makaralar, trtl ekmeden nce temizlenir. Sonra makaralarn trtl kateri zerindeki
balantlarnn salaml kontrol edilir. Bundan sonra ise, makaralarn baland katerler tezgahn
kalemliine punta ekseni yksekliinde balanarak trtl ekme ilemine hazrlanr. Makaralar
ekilecek trtl eitler gz nne alnarak katerler zerine tek veya iftli olarak balanrlar.
5.9.3. Trtl ekmek iin devrin ayarlanmas
Trtl makaralarnn i paras yzeyinde ezerek iz yapmas iin dk devirle i dnmesine ve
ezme ileminin gereklemesine allmaldr. Bundan dolay trtl ekme annda tezgaha normal
tornalama devrinin 1/3 veya 1/4 orannda verilecek devir saysnn olumlu sonu almada etkili
olduu grlmtr. Tezgah devri iin
V= .D.N/1000 N=1000.V /D.3. formln kullanabiliriz.
54
5.9.4. Trtl ekmek iin uygun ilerlemenin ayarlanmas
Trtl ekme ileminde ilerleme lleri miktarlar torna tezgah otomatik ilerleme lsnn de az
olmasna sebep olur. Bu nedenle uzun boylu trtl ekilmesi istenen paralarda otomatik ilerleme
verilerek yaplacak bir trtl ekme ileminin temiz ve kaliteli olmas iin devir/ilerleme miktar
seilirken 0,02mm-0,1 mm arasndaki ilerleme oranlarnn kullanlmas olumlu netice vermektedir.
Trtl ektiimiz paralarn malzeme eidi bu ilerleme miktarnn deerlerini ykseltmeye ve
drmeye sebep olur. Genellikle yumuak veya hafif metallerde ezme ilemi kolay olaca iin
otomatik ilerleme ayarlanrken verilen deerlerin st snrlarna yakn ilerleme seilir.
5.9.5. Trtl ekme ilemi
Herhangi bir makine parasna trtl ekerken parann tezgaha uygun balama eklinin nasl
olaca, kolay trtl ekme, yzeye yanama ve trtl makaralarnn durumu gz nnde
bulundurulur. Btn bunlar kararllkla dzenlenir. paras ayna ile punta arasna alnarak
emniyetli bir biimde balanr. Tezgahn devri hesaplanan devre ayarlanr. Trtl makaras ve bal
olduu katerler, kalemlik zerinde, i eksenine dik para yzeyine paralel konumda balanarak
salam bir ekilde sklr. Aln sportundan tala derinlii verilerek makarann dnmesi ve para
yzeyini ezmesi salanr. Alan trtla para boyunca ayn derinlik ve temizlik elde edilene kadar
otomatik ilerleme verilir. Sonra elle araba ilerletilerek trtln tamamlanmas salanr. Trtl ekme
annda makaralar ilerleme ynnn tersine doru dnmeye alr, bu durum makarann paraya
temas yzeyini azaltr, fakat enine sporttan tala derinlii vermemizi kolaylatrr.
5.9.6. Trtl ekilen yzeyin kontrol
Trtl ekilen makine elemanlarnn trtl kalite kontrol yle yaplr:
1-Trtl ekilecek yzeyin iki yanna trtl derinlii lsnde pah krlr, trtln derinlii bu pahn
derinliine eitse derinlii tamamlanm saylr.
2-Trtl ekilen paray el ile kontrol ederek trtl yzeyinin el ile skp takmaya uygunluuna
baklr ve karar verilir,
3-Trtl dilerinin gzle grlen bir dzgnle sahip olup olmadna baklarak karar verilir.
Trtln yzeyde meydana getirecei iz, makarann zerinde bulunan dilerin temizlii ve
dzgnlne eit olmaldr.
5.9.7. Trtl ekerken ya kullanmann nemi
Ya kullanmann nemini aadaki gibi sralayabiliriz;
1-Trtl ekilen paralarda trtln paray ezerek olumas annda meydana gelen kk tala
paracklarnn makara dileri arasn doldurmadan, temizlenmesini salar,
2- Srtnmeden dolay snan makaralarn ve parann soumas salanr,
3-Makaralarn paslanmas nlenir
4- Daha iyi yzey kalitesi elde edilir.
5.10. Tornada klavuzla vida ama
5.10.1. El klavuzu ile vida ama ilem basamaklar
Delik ierisine aacak olduumuz vidann zelliine gre (M,W) klavuz takm seilerek ilem
sras u ekil de sralanr:
1- Bir numaral klavuz seilerek buji koluna yerletirilmelidir.
Kocaeli niversitesi Uzuniftlik Nuh imento Meslek Yksek Okulu
r. Gr. Serkan AKTA
55
2- Klavuzun ucu delie yerletirilmelidir.
3- Gezer puntann ucu klavuzun kare kesitli bandaki punta deliine yerletirilmelidir,
4- Tezgah uygun devire ayarlanmaldr,
5- Buji kolunun ne gelen taraf araba yzeyine dzgn dayatlmaldr,
6- Torna tezgah altrlarak klavuz azlatlmaldr.
7- Tezgahn almasyla birlikte gezer puntadan adma uygun ilerleme srekli verilmelidir.
8-Uygun soutma svs kullanlarak vida ama ilemi tamamlanmaldr.
56
5.11. Tornada pafta ile vida ama
5.11.1. El paftas ile vida ama ilem basamaklar
1- parasn salgsz bir ekilde aynaya
balaynz.
2-Tezgah uygun devirde ayarlaynz.
3- parasnn ucuna krkbe derece pah krnz.
4-Alacak profile uygun pafta seerek pafta
koluna taknz.
5-Gezer puntay pafta koluna dayanacak ekilde
sabitleyiniz.
6-Pafta kolunu arabaya sabitleyiniz.
7-Aynay boa alp eviriniz.Pafta kolunu da ayrca
iterek paraya azlatnz.
8-Tezgah altrarak vida ama ilemini
tamamlaynz.
9-Bu ilemde mutlaka uygun soutma svs kullannz.
5.11.2. Otomatik pafta aparat ile vida ama ilem basamaklar
1- Vida aacak olduunuz paray salgsz ve salam
bir ekilde aynaya balaynz.
2- Parann ucuna krk be derece pah krnz.
3- Aacak olduumuz vidann profiline gre
hazrlanan di lokmalarn aparata taknz.
4-Otomatik paftann mandaln kurunuz.
5- Pafta aparatn gezer puntaya balayarak i
parasna azlatnz.
6- Tezgahnz uygun devir saysna ayarlaynz.
7- Tezgah altrp, dzenli ilerlemeyi veriniz.
8- Kurulmu olan otomatik pafta baln, vida
sonunda otomatik atacak ekilde ayarlaynz.
9- Paftann ii brakmas ap bymesiyle olacandan geriye alma ilemini tezgah durdurmadan
da yaplabilirsiniz.
10- Pafta ama ileminde mutlaka uygun soutma svs kullanmalsnz.
5.12. Tornada kalemle gen vida ama
5.12.1. Vida kaleminin hazrlanmas
Tornada kalemle gen vida amak iin her
eyden nce vida kaleminin kusursuz
bilenmesi gerekir. Bunun iin vida
kalemlerinin kesmesini salayan az alar
dikkatle bilenmelidir. ekil'de bir gen
(metrik) vida kaleminin kesmesini salayan
alar gsterilmitir. Vida kalemleri bir eit
profil kalemi olduundan, bunlara genel
olarak tala as verilmez yani gen vida
kalemlerinin tala as genel olarak sfrdr
(= 0 ).
Kocaeli niversitesi Uzuniftlik Nuh imento Meslek Yksek Okulu
r. Gr. Serkan AKTA
57
Genelde vida alrken, sport para eksenine dik olarak ayarlanr. Her pasoda tala sporttan
verilince vida kaleminin sa ve sol iki kenar ayn anda tala ald iin byk adml vidalar
alrken fazla tala derinliklerinde kaleme gelen yk artar ve vida yzeyi bozuk kar. Bu problemi
ortadan kaldrmak iin sporta 30 a verildikten sonra kalemin diklii ayarlanr. Her pasoda tala
yine sporttan verilir. Bu ekilde tala verilince vida kaleminin sadece sol kenar tala alaca iin
vida yzeyi daha dzgn kar.
gen vida kalemleri mastara gre bilenir. Vida
kalemlerinin mastara gre dik olarak nasl
ayarlanaca
ve
nasl
bilenecei
ekilde
grlmektedir. Kalem bilenirken u asnn doru
verilmesine ve kalem ucu ekseninin kalem
prizmasnn kenarna mmkn olduu kadar paralel
olmasna dikkat edilmelidir. Buna dikkat edilmezse
kalemin i eksenine gre tam dik olarak ayarlanmas
zorlar.
58
5.12.4. Kalemin balanmas ve ayar
Vida kaleminin st ksm yandaki ekilde grld
gibi para eksenine dik olarak balanmaldr. Vida
kalemi, yalnz ucu darda kalacak ekilde katere tespit
edilmelidir.
Kater, kalemlie balanr ve kalemi, i parasna dik
olarak ayarlamak iin bir vida mastar kullanlr. Bu
mastar, kalemin ucuna tutularak i parasna
yaklatrlr. Mastar ve para arasnda balangta hafif
bir aklk kalmaldr. Mastar i parasna paralel
oluncaya kadar katere hafife vurulmaldr. Daha sonra
mastar, i parasna dayanarak kalemin tam diklik ayar
yaplr.
Tezghn zerindeki vida tablosundan alacak vidann parmaktaki di says aranarak bulunur.
Vidann parmaktaki di saysna gre ilerleme hz kutusu ayarlanr.
59
5.12.5.3. Ana mili dn yn ayar
Milin dn ynn ayarlayan tezgh zerinde
bir kol bulunmaktadr. Dn yn ayar kolu iki
konumludur:
Sa helis yn, puntadan aynaya doru,
Sol helis yn, aynadan puntaya dorudur.
Mastarla diklii kontrol edilen kalem, tezgh devir says dk olarak dnen para yzeyine temas
ettirilir. Kalemin temasndan sonra sportun mikrometrik bileziinden sfrlama yaplr.
5.12.6.2. Makasn kavratlmas
60
Daha nce yaplan tm ayarlar kontrol edildikten sonra vida mili kavrama makas kavratlr.
5.12.6.3. Kalemin Tamburla Sfrlanarak Deneme Talann Verilmesi
Tornada vida aarken bor ya kullanlmas vidann temiz kmasn salar. Bunun iin vida
ekerken bor ya kullanlmas veya yadanlkla kesme ya damlatlmas gerekir. Ama
srtnmeden dolay oluan snmay ve anmay azaltmak ayn zamanda kesmeyi de
kolaylatrmaktr.
5.12.6.6. Alan vidann kontrol
61
Vida kaleminin kusursuz bilenmesine dikkat edilmeli ve her bilenme sonunda kalemin klas
alnmaldr.
Vida aarken verilecek kesme hz (Vmaks = 10 m/dk.) dk verilmelidir.
Vidann lm ve kontrol doru yaplmal, l ve kontrol aletleri kusursuz olmaldr.
Tornann ana mili sadece vida aarken kullanlmal, normal tornalama iin kullanlmamaldr.
Adm kk olan (2 mm 'ye kadar) vidalar alrken tala as sfr olmal, byk adml
vidalar alrken kaleme 2-3 tala as verilmelidir. Aada soldaki ekilde gsterilmitir.
Aada sadaki ekilde grld gibi kaleme uygun boluk as verilmelidir. Aksi hlde
vidann yzeyi kaleme srtnr.
62
Deliklere vida ekmede de kalem tam eksene balanmaldr. Kalem ucunun i parasna dik olarak
balanmas iin vida mastarndan yararlanlr.
Kalem ile di dibi ap arasnda yeter derecede boluk as olmas gerekir. Bylece kalemin alt
ksmnn srtnmesi nlenmi olur. Kalem delik iinde rahat hareket edecek ekilde olmaldr.
Titreimi ve esnemeleri nlemek iin kater ve delik kalemi mmkn olduu kadar kaln olmal ve
kalemlie ksa balanmaldr.
5.13. Tornada kalemle kare vida ama
Di dolusu ve di boluu kare profilli olan vidadr. Metrik ve parmak l sistemine gre yaplr.
Kare vidalarn standard yoktur. stenen ap zerine, ihtiyaca cevap verecek ekilde, her admda
kare vida alabilir. Kare vida alacak i parasnn vida bitim noktasna, di dibi apndan kk
kanal almaldr. Ama vida sonunda kalemin boa kmasn salamaktr. Aksi hlde kalemi
krabiliriz. Gerektiinde bu kanal, sol helis vidalarn balang noktas olarak kullanlr.
Elemanlar ve hesaplanmas
Di kalnl ve di ykseklii yaklak olarak admn yars kadardr. Vidann kolay alabilmesi
iin di boluu di kalnlndan 0,05 mm daha fazla yaplr.
63
D
D1
D2
H
B
A
P
: Di st ap
: Di dibi ap
: Br ap (Blm dairesi ap)
: Di ykseklii
: Di kalnl
: Di boluu
: Adm
Di dibi ap
Br ap
Di ykseklii
Di kalnl
Di boluu
D1 = D 2H
D2 = D H = D 0,5 x P
H = P/2
B = P/2 0,05
A = P/2 + 0,05
rnek: ap 40 mm olan bir mil zerine adm 8 mm olan bir kare vida alacaktr. Elemanlarn
hesaplaynz?
64
65
Not1: Tornann ayarlanmas ve vidann ekilmesi ile ilgili kurallar gen vida aarken uyulmas
gereken kurallarla ayndr.
Not2: Kk adml vidalar dorudan doruya kare vida kalemi ile alr. Byk adml vidalar ise
nce dar azl bir kalemle vida kanallar boaltlr. Daha sonra uygun ekilde bilenmi kare vida
kelemi ile vidaya tam profili verilir.
5.14. Tornada kalemle trapez vida ama
Tepe as 30 olan profili kesik gen eklinde vidadr. Hareket ve kuvvet iletmek amac ile tezgh
tablalarnda, vidal millerde vb. yerlerde kullanlr.
Elemanlar ve hesaplanmas
Trapez vidann elemanlar ve formlleri kare vidaya benzer.
66
67
Not1: Tornann ayarlanmas ve vidann ekilmesi ile ilgili kurallar gen vida aarken uyulmas
gereken kurallarla ayndr.
Not2: Kk adml trapez vidalar dorudan doruya trapez vida kelemi ile alr. Byk adml
vidalar ise uygun bir keski kalemi ile vidann kaba tala alnr. Daha sonra uygun ekilde bilenmi
trapez vida kelemi ile vida tamamlanr.
5.15. ok azl vida ama
imdiye kadar anlatlanlar tek azl vida amak iin uygulanan kurallard. ok azl vida amak
btn vida trlerinde (gen, kare, trapez v.b.) ayndr. Bu sebepten hangi profilde vida alacaksa
68
ona gre kalem hazrl yaplr. Vidalarn ok azl olarak kullanlmas genelde hareket ileten
vidalarn hareketi daha hzl iletebilmesi iin kullanlr.
5.15.1. ok azl vida ama yntemleri
5.15.1.1. Yan yana kalemler kullanlarak
5.15.1.2. Ana mil ile fener mili balantsn keserek (di atlatarak)
ki azl viday bir kalemle amak istersek nce birinci vida oluu alr. kinci vida oluunu
amadan, parann ana mil ile ilgisi kesilerek yarm devir dndrlmesi gerekir. Bunun iin de
nce dilere iaret konur ve makas gevetilir. Makas aa alnarak balants kesilir. Bundan sonra
fener mili yarm devir dndrlr ve dili arklar yeniden birbirine kavratlr. Bu yntem fener
miline taklan dili arkn di says, alacak vida az saysna blnebildii zaman kullanlr.
69
70
Aadaki ekilde drt azl bir vidann tornada al sras grlmektedir.
71
72
5.16.2. Gezer yatak ve tornaya balanmas
Kk apl silindirik paralarn
tornalanmasnda kalem basks ile
esnemesini nlemek iin gezer
yatak kullanlr. Gezer yatan
tornalama esnasnda kalemi izleyen
iki aya vardr. Gezer yatak araba
ile birlikte hareket eder. Bylece iki
ayan destei, i parasnn
yaylanarak
kalem
zerine
sramasna engel olur.
Yatan Tornaya Balanmas
Bilindii gibi gezer yataklar torna
arabas zerine balanr. Yatak
torna arabas zerinde, st tarafta
veya yanda bulunan uygun yere konur ve cvatalar ile balanr.
5.16.3. Yatak enelerini ie gre ayarlama
Torna tezgahnn zerine uygun ekilde balanan yatan ayar iin, i parasnn belli bir ksm
uygun apta tornalanmaldr. Ayar vidalar evrilerek i parasna hafife dedirilmesi gereken
ayaklar, ayn miktarda ilerletilmi olmaldr. Aksi halde i paras salgl dner. Salgy kontrol
etmek iin bir komparatrden yararlanlr. Komparatrn gsterdii deere gre ayaklar ileri ve
geri hareket ettirilerek i parasnn dzgn dnmesi salanmaldr.
Bu ayarlama ilemi, i paras dk devirde dndrlerek yaplmaldr. Dnme esnasnda
meydana gelecek ses ve titreimlerden yatan normal ekilde ayarlanp ayarlanmadn anlamak
mmkndr.
Gezer yatan da iki ayan ayarlayabilmek iin i parasnn ba tarafndan ksa bir yeri, uygun
apa gre tornalanr.
73
lem devam ettii srece, ayaklardaki ya azaldka takviye edilmelidir.
74
Not : Birbirine gre merkezleri 180 den farkl alarda istenirse, merkezlerin yerlerini eksantrik
daire zerinde alara gre markalamak gerekir.
75
76
5.18. Tornada yay sarma
zerine etki eden ekme ve basma kuvvetini depo eden, kuvvet kalktnda depo ettii enerjiyi
aynen ileten makine elemanna yay denir.
5.18.1. Yay eitleri
Basma yaylar
ekme yaylar
Burulma yaylar
Disk yaylar
Spiral yaylar
Yaprak yaylar
77
rnek; ap 3 mm olan, 5 mm adml ve 40 halka bulunan bir yayn i ap 20 mm, genleme
katsays 0,03 olduuna gre;
a)-Halka boyunu,
c)-Geveme miktarn,
78
5.18.4. Yay apna Gre Malafa Seilmesi veya Tornalanmas
79
5.18.7. Takoz Arasndan Geen Yay Telinin Malafa Deliine Taklmas
Malafann ayna tarafna yakn, telin apna gre delinmi deliine, yay teli, ekilerek taklr.
Deliin dier tarafndan kan telin u ksm, yay sarm esnasnda telin delikten kmamas iin
biraz kvrlr. Ayna bota iken bir tur evrilir. Malafa zerine bir sarm sarlm olur.
80
81
5.18.11. Gvenlik tedbirleri
82
6. ZEL TORNACILIK LEMLER