I.

GR
Yeralt jeolojisinin konusunu, yer kabuu iindeki stratigrafik, yapsal ve
ekonomik deerlerin yorumu tekil eder.
Byle bir yorumu yapabilmek iin de jeoloji mhendisinin, ncelikle yzeyde elde
ettii bilgileri yeraltna uyarlamas, sonra da yeraltn renmek amacyla alan
sondajlardan, jeofizik llerinden yararlanmas gerekmektedir. Yani,
yeryznde jeolojik harita almak, kesitler karmak gibi her tr metodu kullandktan
sonra jeoloji mhendisinin yeraltna ait bilgileri bir araya getirmesi, bunlar
aklamas ve netice karmas gerekmektedir. Yeralt, yerstnn aksine
boyutlu ve ok karmak bir ortam olup buras ile ilgili yeterli bilgileri elde etmek
hem ok g hem de olduka pahaldr. Bu nedenle yeralt ile ilgili almalar
yapacak olan jeoloji mhendisinin ok iyi yetimi, gerekli bilgilerle
donatlm kiiler olmas gerekmektedir.

Yeraltn alacak bir mhendisin u bilgilere ve becerilere sahip olmas

gerekir:
Temel jeolojik yaplar ok iyi tanmas,
Deiik kaya tiplerini ok iyi tanmas
Jeolojik olaylar boyutlu dnebilmesi
Problemlerin ekonomik ynlerini anlayabilmesi.
Gerekli bilgisayar programlarn kullanabilmesi
1
Prof.Dr.Kadir Dirik Ders Notlar

Yeralt mhendisi ilk drt madde arasnda bir iliki kurabilmeli ve bunlar bir
araya getirerek bir netice karabilmelidir.
Bundan baka jeoloji mhendisi, jeolojik yaplarn stratigrafiye ve stratigrafinin
de jeolojik yapya kar olan nemlerini anlayabilmelidir. Ayrca unu iyice
bilmelidir ki, stratigrafik ve yapsal problemleri zebilmek iin mutlaka kayalar
deerlendirmek ve aralarndaki ilikiyi anlamak gereklidir. zellikle jeofizik
yntemlerle elde edilen deiik loglar deerlendirmek iin, bunlarn ait olduklar
kaya ve tabakalarn litolojisini ok iyi tanmak lazmdr. Yeraltnda boyutlu
almak gerektii iin de iyi bir hayal canlandrma becerisi gereklidir; analitik ve
sistematik olarak hareket edilmesi ve eitli hipotezlerin akldan geirilmesi
gereklidir.
Yeralt jeolojisinin petrol endstrisindeki uygulamas 1925 ylndan balayarak
nemli ilerlemeler kaydetmitir. Jeolojinin birok alannda yeralt jeolojisi, yzey
jeolojisinden ok daha fazla bir nem kazanm olup petrol aramalar buna en iyi
rnektir. Bugn yeralt jeolojisinden faydalanmadan modern usullerle petrol arayp
bulmak mmkn deildir. Gemi yllarda, dnyann birok yerinde yzeydeki
yaplar geliigzel delerek petrol aramak ve bulmak mmkn olmutur. Ancak
gnmzde bu gibi yzey yaplarnn adedi ok azalm olup petrol ok daha
kark ve yzeyden belirlenmesi imkansz kapanlar iinde aramak gerekmektedir.
Bunu gerekletirmek iin ise, ancak ve ancak yeralt jeolojisinin gnden gne
gelien yntemlerini kullanmak gerekmektedir.
2
Prof.Dr.Kadir Dirik Ders Notlar

Gemite hi dikkate alnmayan yeralt bilgileri, bugn petrol aramada en

byk deeri tamakta ve aada belirtilen problemlerin zmnde
kullanlmaktadr:
Petrol yaplarnn tam olarak snflandrlmas,
Fay sistemlerinin iyi tannmas ve bunlarn petroll zonlarla olan ilikisi,
Diskordanslarn yeri ve deeri,
Fasiyes deiimleri, incelip kalnlamalar,
Jeofizik bilgilerinin yorumlanmasnda,
Hidrokarbonlarn orijini, migrasyonu (g) ve akmlasyonu (birikimi)
Petrol aramalarnda nemli olan bu 6 noktann dnda, mhendislik
jeolojisi, su ve maden aramalarnda da yeralt jeolojisinin birok katks
vardr:
Bina, baraj inaatlarnda,
Otoyol, hzl tren gzergahlarnn fizibilite ettlerinde ve tnel dizaynnda,
Maden, kmr yataklarnn keif ve tayininde,
Yeryz drenaj sistemlerinin gelitirilmesinde,
Yeralt sularnn tayin ve tespitinde,
Toprak eitlerinin yorumlanmasnda.
3
Prof.Dr.Kadir Dirik Ders Notlar

Yeralt Jeolojisinin Baz nemli Problemleri

Petrol arama ve iletmesinde ok deiik problemlerle karlalr. Bunlardan
bazlarnn zm basit, fakat birounun da zm o nispette g olup uzun ve
pahal ettleri, ok dnmeyi ve iyi bir yorumlamay gerektirir. Karlalan en
nemli problemler yle zetlenebilir:
Yerst ve yeralt stratigrafik birimlerinin korelasyonu,
Resif ettleri,
kincil retim
Kuyu loglarnn yorumu,
Asitleme ve at,
Sondaj glklerinin nceden tahmini,
Yeralt haritalarnn izimi (kontur, yap, izopak, izokor, izotermal, izosperm,
izokron, izopotansiyel, litofasiyes, paleojeolojik)
Diskordanslar,
Transgresyon ve regresyonlar.
eitli problemler: imentolama (cementing), elik boru indirilmesi (casing), delik
ama, kurtarma (fishing), perforasyon, formasyon suyunun deiimi, porozitepermeabilite deiimleri, karot alma ve formasyon testi.
4
Prof.Dr.Kadir Dirik Ders Notlar

Petrol aramalarnda nemli olan bilgiler ve bu bilgilerin bulunma

yntemleri yle zetlenebilir:
Aranan bilgi
Formasyon snrlar

Bulma yntemi
Kuyu rnekleri, karotlar, elektrik loglar

Korelasyonlar

Jeofiziksel lmler, sondalama sresi, kuyu logu.

Litoloji

Kaliper logu, kuyu rnekleri, karotlar

Formasyon ya

Karot ve krnt rneklerinin paleontolojik tayini

Gzeneklilik

Karot ve krnt rneklerinin laboratuar

analizleri, kuyu logu

Geirimlilik

Laboratuar analizi, retim denemeleri ve sondaj

testleriyle

Akkan basnc

Basn ler

Formasyon scakl Termometre

Diskordanslar
Karot ve krnt rnekleri, paleontolojik dizilim,
stratigrafik eksiklik, krmz renkli sedimanlar
5
Prof.Dr.Kadir Dirik Ders Notlar

Petrol aramalarnda ve iletmelerinde eitli grevleri bulunan jeoloji

mhendisinin bir yandan petrol mhendisi, dier yandan da idare ile yakn
ilikileri bulunur. Aadaki tablo bu ilikiyi gstermektedir.

JEOLOJ MHENDS
Stratigrafi
Yapsal Jeoloji
Sedimantoloji
Sedimantasyon
Paleontoloji
Mineraloji
Petroloji
Petrografi
Tektonik
Jeokimya

DARE
Ynl sondaj
Asitleme
imentolama
Formasyon testi
Elektron mikroskopisi
Elektrik log'u
Radyoaktif log
Termal log
Kaliper log'u
Mikrolog
Delme-zaman logu
Endksiyon logu
Spektroimik analiz
X-n analizi
Karot analizi
amur analizi
Prof.Dr.Kadir Dirik Ders Notlar

PETROL MHENDS
Kimya
Fizik
Matematik
Termodinamik
Sv ve Gaz ettleri
Mekanik
Rezervuar incelemesi
Mukavemet

7
Prof.Dr.Kadir Dirik Ders Notlar

8
Prof.Dr.Kadir Dirik Ders Notlar

9
Prof.Dr.Kadir Dirik Ders Notlar

10
Prof.Dr.Kadir Dirik Ders Notlar

Bir yapsal dzlemin yapsal konturlar

11
Prof.Dr.Kadir Dirik Ders Notlar

eyl hacmine gre yaplm harita

12
Prof.Dr.Kadir Dirik Ders Notlar

13
Prof.Dr.Kadir Dirik Ders Notlar