Professional Documents
Culture Documents
Skrypt Jurysty - Prawo Spadkowe
Skrypt Jurysty - Prawo Spadkowe
PRAWO SPADKOWE.................................................................................................................................................. 3
POJCIE PRAWA SPADKOWEGO........................................................................................................................................3
EWOLUCJA POLSKIEGO PRAWA SPADKOWEGO....................................................................................................................5
PODATEK SPADKOWY.........................................................................................................................................................6
SPADEK..............................................................................................................................................................................7
PRAWA MAJTKOWE........................................................................................................................................................10
OBOWIZKI MAJTKOWE.................................................................................................................................................11
OGLNA CHARAKTERYSTYKA DZIEDZICZENIA.............................................................................................................11
ZDOLNO DO DZIEDZICZENIA.........................................................................................................................................13
ZRZECZENIE SI DZIEDZICZENIA......................................................................................................................................15
POSTPOWANIE SPADKOWE WIADOMOCI PODSTAWOWE..............................................................................................16
DZIEDZICZENIE USTAWOWE...........................................................................................................................................17
PORZDEK DZIEDZICZENIA USTAWOWEGO......................................................................................................................17
POZYCJA MAONKA PRZY DZIEDZICZENIU USTAWOWYM..............................................................................................19
TESTAMENT.....................................................................................................................................................................21
PRZESANKI WANOCI TESTAMENTU..............................................................................................................................22
FORMY TESTAMENTU.......................................................................................................................................................23
KONWERSJA, ODWOANIE, OGOSZENIE I WYKADNIA TESTAMENTU.............................................................................29
USTANOWIENIE SPADKOBIERCY.....................................................................................................................................30
PODSTAWIENIE(SUBSTYTUCJA).........................................................................................................................................32
PRZYROST........................................................................................................................................................................33
INNE POSTANOWIENIA TESTAMENTOWE........................................................................................................................34
ZAPIS................................................................................................................................................................................ 34
POLECENIE.......................................................................................................................................................................36
WYKONAWCA TESTAMENTU.............................................................................................................................................37
POZYCJA PRAWNA SPADKOBIERCY................................................................................................................................38
PRZYJCIE LUB ODRZUCENIE SPADKU..............................................................................................................................38
STWIERDZENIE NABYCIA SPADKU....................................................................................................................................43
OCHRONA DZIEDZICZENIA...............................................................................................................................................45
ODPOWIEDZIALNO SPADKOBIERCW ZA DUGI SPADKOWE.........................................................................................48
WSPLNO MAJTKU SPADKOWEGO..............................................................................................................................51
DZIA SPADKU.................................................................................................................................................................54
INNE ZAGADNIENIA PRAWA SPADKOWEGO....................................................................................................................59
ZACHOWEK......................................................................................................................................................................59
UMOWA O ZBYCIE SPADKU...............................................................................................................................................63
PRZEPISY INTERTEMPORALNE..........................................................................................................................................65
Prawo spadkowe
Pojcie prawa spadkowego
Przedmiotem prawa spadkowego w najszerszym znaczeniu s skutki prawne mierci czowieka jako
podmiotu praw i obowizkw majtkowych w dziedzinie prawa cywilnego.
Potrzeba regulacji wynika std, e wikszo tych praw nie wygasa z chwil mierci, ale jako cao
przechodz na inne podmioty prawa cywilnego.
W obrbie prawa spadkowego funkcjonuje specyficzne nazewnictwo:
Spadek cao praw i obowizkw majtkowych, ktre nie wygasaj wraz ze mierci.
Spadkodawca dotychczasowy podmiot tych praw.
Spadkobiercy osoby, na ktre przechodz prawa i obowizki.
Dziedziczenie zjawisko prawne przejcia spadku od spadkodawcy do spadkobiercw.
Przedmiot regulacji prawa spadkowego
1. Wskazanie spadkobiercw oraz dopuszczalno zawierania w testamencie postanowie o innym
charakterze(np. zapis):
Osoby wskazane przez spadkodawc spadkodawca moe samodzielnie, za ycia, poprzez
testament wskaza spadkobiercw.
Osoby wskazane przez ustaw jeeli spadkodawca nie powoa spadkobiercw
testamentowych ustawa przewiduje kto bdzie dziedziczy ze wzgldu na wizi
krwi(pokrewiestwo) lub wizi prawne(maestwo, przysposobienie).
2. Stanowisko prawne spadkobiercy wpyw woli spadkobiercy na zachowanie lub utrat praw i
obowizkw nabytych w drodze dziedziczenia(przyjcie lub odrzucenie spadku), udowodnienie
wobec osb trzecich faktu, e jest si spadkobierc(stwierdzenie nabycia spadku), odpowiedzialno
za dugi spadkowe, stosunki prawne pomidzy osobami dziedziczcymi ten sam spadek(wsplno
majtku spadkowego, dzia spadku).
3. Instytucje pozostajce w cisym zwizku z dziedziczeniem ochrona interesw najbliszych
czonkw rodziny zmarego(zachowek), przeniesienie spadku na inn osob w drodze
umowy(zbycie spadku).
Prawo spadkowe to problem sukcesji po osobach fizycznych nie ma dziedziczenia po osobach prawnych.
Sukcesja po osobach prawnych odpowiednie przepisy dotyczce likwidacji.
Art. 922. k.c.
1. Prawa i obowizki majtkowe zmarego przechodz z chwil jego mierci na jedn lub kilka osb stosownie
do przepisw ksigi niniejszej.
2. Nie nale do spadku prawa i obowizki zmarego cile zwizane z jego osob, jak rwnie prawa, ktre z
chwil jego mierci przechodz na oznaczone osoby niezalenie od tego, czy s one spadkobiercami.
3. Do dugw spadkowych nale take koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten
odpowiada zwyczajom przyjtym w danym rodowisku, koszty postpowania spadkowego, obowizek zaspokojenia
roszcze o zachowek oraz obowizek wykonania zapisw i polece, jak rwnie inne obowizki przewidziane w
przepisach ksigi niniejszej.
wyjte s spod regulacji prawa spadkowego i nie wchodz do masy spadkowej s regulowane
przez przepisy odpowiedniej gazi prawa, czasem jednak na mocy przepisw odsyajcych stosuje
si do nich normy prawa spadkowego np. regulacja przejcia najmu lokalu mieszkalnego [art. 691
k.c.]
Art. 691. k.c.
1. W razie mierci najemcy lokalu mieszkalnego w stosunek najmu lokalu wstpuj: maonek niebdcy
wspnajemc lokalu, dzieci najemcy i jego wspmaonka, inne osoby, wobec ktrych najemca by obowizany do
wiadcze alimentacyjnych, oraz osoba, ktra pozostawaa faktycznie we wsplnym poyciu z najemc.
2. Osoby wymienione w 1 wstpuj w stosunek najmu lokalu mieszkalnego, jeeli stale zamieszkiway z
najemc w tym lokalu do chwili jego mierci.
3. W razie braku osb wymienionych w 1 stosunek najmu lokalu mieszkalnego wygasa.
4. Osoby, ktre wstpiy w stosunek najmu lokalu mieszkalnego na podstawie 1, mog go wypowiedzie z
zachowaniem terminw ustawowych, chociaby umowa najmu bya zawarta na czas oznaczony. W razie
wypowiedzenia stosunku najmu przez niektre z tych osb stosunek ten wygasa wzgldem osb, ktre go
wypowiedziay.
5. Przepisw 1-4 nie stosuje si w razie mierci jednego ze wspnajemcw lokalu mieszkalnego.
Powstaje pytanie o to, czy polskie prawo spadkowe formuuje prawo do spadku jako odrbny rodzaj prawa
podmiotowego, przedstawiony spr powsta na gruncie regulacji z 1946, ale w pewnym zakresie jest nadal
aktualny:
Gwiazdomorski do chwili mierci spadkodawcy potencjalnym spadkobierc nie przysuguje adne
prawo o charakterze podmiotowym, adne roszczenia wzgldem caoci majtku spadkodawcy.
Potencjalny spadkobierca(ze wzgldu na testament lub ustaw) moe nie otrzyma spadku z wielu
przyczyn zalenych lub niezalenych od spadkodawcy(moe nie doy spadku, testament moe by
zmieniony, moe by uznany za niegodnego) a dopiero jak dochodzi do otwarcia spadku, to nabywa
z mocy prawa bezporednio spadek w takim stanie rzeczy nie ma miejsce na prawo do spadku,
ktre przed mierci spadkodawcy nie istnieje, a po jego mierci nie ma znaczenia ze wzgldu na
automatyzm nabycia spadku.
Ohanowicz(krytyka) Spadkobiercy przysuguj pewne szczeglne roszczenia, ktre podlegaj
regulacji prawa spadkowego, co przemawia za uznaniem istnienia podmiotowego prawa do spadku
poza ochron praw wchodzcych w skad spadku ma take prawo do ochrony dziedziczenia w
ogle(w stosunku do osoby, ktra podaje si za spadkobierc a nim nie jest), wyczenie rkojmi za
wady fizyczne lub prawne poszczeglnych przedmiotw w razie zbycia spadku.
Na gruncie regulacji kodeksowej nie podjto dyskusji o tym problemie, ale zrezygnowano z pojcia prawa
do spadku na rzecz prawa dziedziczenia, ktre pojawia si take w Konstytucji RP[art. 21 ust. 1], naley
jednak zauway, i:
Przed mierci spadkodawcy nie istnieje adne chronione prawnie roszczenie potencjalnego
spadkobiercy do przyszej masy majtkowej, otrzymanie spadku jest jedynie ewentualnoci.
Z chwil otwarcia spadku powstaj pewne szczeglne prawa po stronie spadkobiercy, ktre
wykraczaj poza zakres praw i obowizkw spadkodawcy np. prawa podmiotowe ksztatujce,
ktre mog ostatecznie zadecydowa o sytuacji prawnej spadkobiercy w stosunku do spadku(np.
przyjcie spadku, przyjcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, odrzucenie spadku).
W nauce prawa cywilnego mwi si niekiedy o prawach spadkowych jako podgrupie praw majtkowych,
takich jak prawo do zapisu lub prawo do zachowku, natomiast naley wskaza, e s to prawa obligacyjne,
ktrych rdo tkwi w przepisach prawa spadkowego.
Funkcja prawa spadkowego
Prawo spadkowe regulujc dziedziczenie, czyli przejcie praw i obowizkw majtkowych ze spadkodawcy
na spadkobiercw ma na celu umocni wasno prywatn zakada bowiem, e spadkodawca ma prawo
4
decydowa co ma si sta z jego majtkiem po jego mierci rozcigajc uprawnienia do rzeczy poza okres
indywidualnego ycia waciciela.
Idee socjalizmu wskazyway, e dziedziczenie jest jednym z elementw utwardzania systemu
wacicielskiego z ktrym naley walczy, co doprowadzio w pewnym zakresie do wypaczenia zasad
prawa spadkowego(w ZSRR przez jaki czas zrezygnowano z dziedziczenia).
W Polsce najjaniejszym przykadem by przepis, ktry nie dopuszcza do kumulowania ziemi w wyniku
dziedziczenia powyej norm ustanowionych w ustawie(od 50 do 100 ha).
Prawo spadkowe ma take na celu uregulowa i zabezpieczy sytuacj innych osb uczestniczcych w
obrocie prawnym spadkobierca co do zasady wchodzi w og praw i obowizkw spadkodawcy, a zatem
staje si adresatem roszcze majtkowych innych podmiotw(np. o zwrot rzeczy, ktrej dotyczyo
uytkowanie). W tym zakresie prawo spadkowe ma doniose znaczenie dla porzdku prawnego
wynikajcego z innych dziedzin prawa i jest naturalnym etapem porzdkowania sytuacji prawnej po mierci
spadkodawcy.
Dziedziczenie pozwala take zabezpieczy interes majtkowy najbliszych osb spadkodawcy, ktry
przekazuje im pewne skadniki majtkowe.
W kodeksie cywilnym dopuszczono powoanie dalszych osb, jeeli te w pierwszej kolejnoci nie
miay kwalifikacji, ale ograniczono kategori zstpnych jedynie do wnukw spadkodawcy i
wyczono zstpnych rodzestwa.
Przepisy dotyczce gospodarstw rolnych stosowano take do dziedziczenia lasw i gruntw lenych,
choby nie wchodziy one w skad gospodarstw rolnych.
Podatek spadkowy
Podatek spadkowy jest uregulowany w ustawie z dnia 28 lipca 1983 o podatku od spadkw i darowizn,
ktra co prawda naley do prawa finansowego, ale jej normy s cile zwizane z prawem spadkowym.
Podatek spadkowy ma dwojaki charakter:
W sensie ekonomicznym pomniejsza korzy uzyskiwan przez spadkobierc poprzez nabycie
spadku.
Zahamowanie obrotu cywilnoprawnego prawami nalecymi do spadku do czasu zapaty podatku
spadkowego - bez zgody urzdu skarbowego notariusz nie moe sporzdzi aktu notarialnego, ani
nawet uwierzytelni podpisu stron, jeeli przedmiotem czynnoci jest zbycie praw do spadku lub
obcienie praw majtkowych ze spadku. Ponadto zapata dugu przez dunika spadkodawcy do rk
spadkobiercw, a take zrealizowanie zapisu lub polecenia nie moe si odby bez zgody urzdu
skarbowego. Zamanie tych zasad skutkuje solidarn odpowiedzialnoci dokonujcego zapaty za
podatek spadkowy.
Podatek od spadkw i darowizn obcia jedynie osoby fizyczne w przypadku kiedy spadkobierc jest
osoba prawna pobierany to spadek podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym, co jest w efekcie
wikszym obcieniem.
Opodatkowane jest nabycie wasnoci rzeczy znajdujcych si w kraju i praw majtkowych
wykonywanych w kraju, niezalenie od tego, ktry z tytuw stanowi podstaw do takiego
przysporzenia(ustawa, testament, zapis, zachowek).
6
Podstaw opodatkowania stanowi warto nabytych rzeczy i innych praw majtkowych po potrceniu
dugw i ciarw(czysta warto), ustalona wedug stanu z dnia nabycia spadku i wartoci rynkowej z
dnia powstania obowizku podatkowego.
Dla spadkobiercy obowizek powstaje dwukrotnie ma to na celu zapobiec przedawnianiu si zobowiza
podatkowych:
Z chwil przyjcia spadku.
Z chwil uprawomocnienia si stwierdzenia nabycia spadku jeli po przyjciu spadkobierca nie
zgosi nabycia do opodatkowania.
W stosunku do zapisobiercy obowizek podatkowy powstaje z chwil ogoszenia testamentu.
W stosunku do uprawnionego z tytuu zachowku z chwil zaspokojenia jego roszczenia.
Stopie obcie podatkowych jest uzaleniony od zakwalifikowania do grupy podatkowej, ktre jest
ustalane wedug stosunku spadkodawcy do spadkobiercy(dla rnych grup s rne kwoty wolne od
podatku i progi procentowe):
I grupa maonek, zstpni, wstpni, pasierb, zi, synowa, rodzestwo, ojczym, macocha,
teciowie.
II grupa zstpni rodzestwa, rodzestwo rodzicw, zstpni i maonkowie pasierbw,
maonkowie rodzestwa, rodzestwo maonkowie, maonkowie rodzestwa maonkw,
maonkowie zstpnych innych ni dzieci.
III grupa inni nabywcy.
Oglne zasady podatkowe uzupenione s wieloma wyjtkami i ulgami:
Nabycie wasnoci albo prawa uytkowania wieczystego gospodarstwa rolnego lub jego czci(z
pewnymi wyjtkami).
Nabycie przez osoby z I i II grupy przedmiotw wyposaenia mieszkania, bielizny, pocieli,
przedmiotw codziennego uytku, dziea sztuki bdce przedmiotem twrczoci spadkodawcy,
materiay biblioteczne jeli zajmowa si twrczoci lub dziaalnoci naukow, owiatow,
publicystyczn.
Nabycie budynkw w czci zajtej przez najemcw, do ktrych maj zastosowanie przepisy o
czynszach regulowanych(tzw. lokatorw kwaterunkowych).
Zwolnienie moe by niekiedy uzalenione od spenienia dodatkowych przesanek np. zwolnienie od
podatku przy nabyciu warsztatu rzemielniczego jeli spadkobierca zobowie si do prowadzenia
warsztatu przez 5 lat.
Spadek
Art. 922. k.c.
1. Prawa i obowizki majtkowe zmarego przechodz z chwil jego mierci na jedn lub kilka osb stosownie
do przepisw ksigi niniejszej.
2. Nie nale do spadku prawa i obowizki zmarego cile zwizane z jego osob, jak rwnie prawa, ktre z
chwil jego mierci przechodz na oznaczone osoby niezalenie od tego, czy s one spadkobiercami.
3. Do dugw spadkowych nale take koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten
odpowiada zwyczajom przyjtym w danym rodowisku, koszty postpowania spadkowego, obowizek zaspokojenia
roszcze o zachowek oraz obowizek wykonania zapisw i polece, jak rwnie inne obowizki przewidziane w
przepisach ksigi niniejszej.
Zgodnie z ustawow definicj spadku w jego skad wchodz prawa i obowizki, ktre jednoczenie
speniaj 4 wymagania:
1) Maj charakter cywilnoprawny.
2) Maj charakter majtkowy.
7
Niektre umowne stosunki obligacyjne ulegaj rozwizaniu w razie mierci jednej ze stron, zwaszcza
umowy, ktre opieraj si na szczeglnych umiejtnociach strony(np. umowa o dzieo) lub ze wzgldu na
osobiste zaufanie(np. umowa spki).
Skutek rozwizujcy mierci strony mona wyczy lub zmodyfikowa poprzez odpowiednie klauzule
umowne np. w miejsce zmarego do spki mog wej jego spadkobiercy.
W przypadku mierci czonka spdzielni wygasa stosunek czonkostwa i gasn spdzielcze prawa
organizacyjne zwizane z osob czonka(prawo do udziau w walnym zgromadzeniu, prawo do
sprawowania funkcji w organach spdzielni), natomiast na spadkobiercw przechodz prawa majtkowe
wynikajce ze stosunku czonkowstwa np. prawo do udziau i do wkadu.
Spdzielcze lokatorskie prawo do lokalu jest take cile zwizane z osob czonka i wygasa z chwil jego
mierci, ale osobom bliskim przysuguje roszczenie o przyjcie do spdzielni i o przydzia lokalu po byym
czonku. Dziedziczeniu na oglnych zasadach podlega jednak wkad mieszkaniowy jako wierzytelno.
Nie przechodzi na spadkobiercw roszczenie o zadouczynienie pienine za krzywd zmarego, wyjtek
stanowi wypadki, w ktrych roszczenie zostao uznane na pimie albo powdztwo zostao wytoczone za
ycia poszkodowanego.
4. Przejcie na oznaczone osoby na mocy przepisw szczeglnych.
Ustawodawca zawiera takie przepisy w celu ochrony poszczeglnych interesw bez wzgldu na to, czy
dane osoby s spadkobiercami czy te nie. Liczba tych przepisw ronie, co oznacza oderwanie regulacji
czci praw i obowizkw od prawa spadkowego.
W razie mierci najemcy lokalu jego najblisi, ktrzy stale z nim mieszkali wchodz w stosunek najmu na
mocy samego prawa, a jeeli takich osb nie ma to najem wygasa.
Art. 691. k.c.
1. W razie mierci najemcy lokalu mieszkalnego w stosunek najmu lokalu wstpuj: maonek niebdcy
wspnajemc lokalu, dzieci najemcy i jego wspmaonka, inne osoby, wobec ktrych najemca by obowizany do
wiadcze alimentacyjnych, oraz osoba, ktra pozostawaa faktycznie we wsplnym poyciu z najemc.
2. Osoby wymienione w 1 wstpuj w stosunek najmu lokalu mieszkalnego, jeeli stale zamieszkiway z
najemc w tym lokalu do chwili jego mierci.
3. W razie braku osb wymienionych w 1 stosunek najmu lokalu mieszkalnego wygasa.
4. Osoby, ktre wstpiy w stosunek najmu lokalu mieszkalnego na podstawie 1, mog go wypowiedzie z
zachowaniem terminw ustawowych, chociaby umowa najmu bya zawarta na czas oznaczony. W razie
wypowiedzenia stosunku najmu przez niektre z tych osb stosunek ten wygasa wzgldem osb, ktre go
wypowiedziay.
5. Przepisw 1-4 nie stosuje si w razie mierci jednego ze wspnajemcw lokalu mieszkalnego.
Mona umownie zastrzec, e suebno mieszkania po mierci uprawnionego przysugiwa bdzie jego
dzieciom, rodzicom i maonkowi.
Art. 301. k.c.
1. Majcy suebno mieszkania moe przyj na mieszkanie maonka i dzieci maoletnie. Inne osoby moe
przyj tylko wtedy, gdy s przez niego utrzymywane albo potrzebne przy prowadzeniu gospodarstwa
domowego. Dzieci przyjte jako maoletnie mog pozosta w mieszkaniu take po uzyskaniu penoletnoci.
2. Mona si umwi, e po mierci uprawnionego suebno mieszkania przysugiwa bdzie jego dzieciom,
rodzicom i maonkowi.
Prawa majtkowe
Spadek obejmuje og praw majtkowych, ktre speniaj odpowiednie wymagania, w szczeglnoci:
1) Wasno rzeczy oraz inne prawa rzeczowe niemajce charakteru osobistego uytkowanie
wieczyste, zastaw, hipoteka.
2) Wierzytelnoci zarwno wynikajce z umw jak i z ustawy.
3) Prawa majtkowe wynikajce z czonkostwa w spdzielni prawa majtkowe do wkadu, naley
take odrni spdzielcze wasnociowe prawo do lokalu, ktre jest dziedziczne, od prawa do
lokalu typu lokatorskie, ktre jest wyczone z dziedziczenia.
4) Prawa majtkowe na dobrach niematerialnych prawa autorskie, patenty.
5) Prawa ksztatujce prawo uchylenia si od skutkw prawych owiadczenia woli zoonego pod
wpywem bdu lub groby, prawo do odwoania darowizny z powodu racej niewdzicznoci
obdarowanego, take prawo do przyjcia oferty zoonej spadkodawcy, chyba e z treci lub
charakteru oferty wynika co innego.
6) Niektre prawa o charakterze majtkowym wynikajce z prawa rodzinnego prawa i obowizki
powstae w skutek ustania wsplnoci majtkowej maeskiej, prawo do dania zwrotu i
obowizek zwrotu alimentw osobie, ktra je dostarczaa, a nie bya do tego zobowizana lub bya
zobowizana w dalszej kolejnoci.
Wstpienie w stosunki majtkowe
Wchodzce w skad spadku prawa majtkowe maj czsto swoje rda w pewnych stosunkach
cywilnoprawnych, ktre rodz obok praw czsto obowizki, a take mog si rodzi na gruncie pewnych
sytuacji prawnych spadkobierca zatem wstpuje w caoci w sytuacj prawn spadkodawcy w
szczeglnoci dotyczy to zasiedzenia, zbycia lub nabycia pod warunkiem zawieszajcym lub z
zastrzeeniem terminu pocztkowego.
Posiadanie
Do spadku wchodzi take posiadanie, zarwno samoistne jak i zalene, ktre spadkodawca sprawowa w
chwili mierci. W takim zakresie przechodz na spadkobierc skutki prawne zwizane z wadaniem
rzecz(posiadanie) przy czym nastpuje to na tych samych zasadach co przejcie praw majtkowych(nie
jest zatem uwarunkowane objciem rzeczy we wadanie). Przejcie nastpuje niezalenie od tego, czy
spadkodawca posiada tytu prawny do posiadania.
10
Spadkobiercy przysuguj zatem wszystkie rodki ochrony posiadania(np. danie przywrcenia utraconego
posiadania).
Dziedziczenie posiadania jest konsekwencj zasady sukcesji uniwersalnej przyjtej w prawie polskim, przy
czym istnia spr w doktrynie co do tego, czy dziedziczne jest tylko posiadanie samoistne, czy take
posiadanie zalene oraz czy dziedziczne oprcz posiadania jest take samo wadztwo faktyczne.
Obowizki majtkowe
Spadkobierca dziedziczy caoksztat sytuacji majtkowej spadkodawcy, a wic zarwno prawa jak i
obowizki.
Art. 922. k.c.
1. Prawa i obowizki majtkowe zmarego przechodz z chwil jego mierci na jedn lub kilka osb stosownie
do przepisw ksigi niniejszej.
2. Nie nale do spadku prawa i obowizki zmarego cile zwizane z jego osob, jak rwnie prawa, ktre z
chwil jego mierci przechodz na oznaczone osoby niezalenie od tego, czy s one spadkobiercami.
3. Do dugw spadkowych nale take koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten
odpowiada zwyczajom przyjtym w danym rodowisku, koszty postpowania spadkowego, obowizek zaspokojenia
roszcze o zachowek oraz obowizek wykonania zapisw i polece, jak rwnie inne obowizki przewidziane w
przepisach ksigi niniejszej.
11
Moment otwarcia spadku jest bardzo istotny w momencie otwarcia spadku spadkobiercy nabywaj ten
spadek, a take w chwili otwarcia ocenia si zdolno spadkobiercw do dziedziczenia oraz skad majtku
spadkowego.
Pojcie nabycia spadku
Art. 925. k.c.
Spadkobierca nabywa spadek z chwil otwarcia spadku.
Spadkobierca nabywa spadek z chwil otwarcia spadku, czyli prawo polskie przewiduje nabycie spadku z
mocy samego prawa.
W prawie polskim nabycie jest w pocztkowym okresie prowizoryczne spadkobierca moe spadek
odrzuci w cigu 6 miesicy o dowiedzenia si o tytule swojego powoania.
Spadkobierca, ktry spadek odrzuci traktowany jest tak jakby nie doy otwarcia spadku, przyjmujemy
fikcj, e nigdy spadkobierc nie by.
Polska koncepcja ma tak zalet, e nie ma spadku wakujcego wedle przepisw zawsze kogo moemy
uzna spadkobierc.
Inne konstrukcje nabycia spadku:
nabycie przez owiadczenie woli
nabycie w drodze konstytutywnego orzeczenia sdowego (Austria sd wydaje dekret
dziedziczenia)
Sukcesja uniwersalna, nastpstwo prawne pod tytuem oglnym(succesio in universitatem) na skutek
jednego zdarzenia prawnego jakim jest otwarcie spadku spadkobierca:
Wstpuje w og praw i obowizkw majtkowych spadkodawcy bez wzgldu na ich charakter,
Jest to przykad nabycia pochodnego, spadkobiercy wstpuj w prawa w takim zakresie jakie
przysugiway spadkodawcy, a zatem nie maja analogicznego zastosowania wyjtki od zasady nemo
plus iuris.
Jeeli jest kilku spadkobiercw to nabywaj oni wszyscy spadek jako cao, przy czym udzia
kadego z nich okrelony jest za pomoc uamka(w tzw. czci idealnej) a zatem nie ma
spadkobrania konkretnych skadnikw, a jedynie pewnej czci spadku jako caoci.
Na spadkobiercw przechodz take prawa bdce przedmiotem zapisu, a zapisobierca uzyskuje
jedynie roszczenie wobec spadkobiercy.
Powoanie do dziedziczenia
Art. 926. k.c.
1. Powoanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu.
2. Dziedziczenie ustawowe co do caoci spadku nastpuje wtedy, gdy spadkodawca nie powoa spadkobiercy
albo gdy adna z osb, ktre powoa, nie chce lub nie moe by spadkobierc.
3. Z zastrzeeniem wyjtkw w ustawie przewidzianych, dziedziczenie ustawowe co do czci spadku
nastpuje wtedy, gdy spadkodawca nie powoa do tej czci spadkobiercy albo gdy ktrakolwiek z kilku osb,
ktre powoa do caoci spadku, nie chce lub nie moe by spadkobierc.
Dwa tytuy dziedziczenia - moemy mwi o pierwszestwie dziedziczenia testamentowego, jeli testament
jest wany i ustanowiono w nim spadkobierc to wyczone s przepisy o dziedziczeniu ustawowym.
Testament to akt o charakterze formalnym i jest sporo przesanek wanoci testamentu.
Dziedziczenie ustawowe - wchodzi w gr wtedy kiedy nie zosta powoany spadkobierca lub osoby
powoane nie mog lub nie chc by spadkobiercami.
Nemo pro parte testatus pro parte intestatus decedere potest nie mona po czci rozporzdzi spadkiem
poprzez testament, a po czci przez ustaw zasada ta nie obowizuje w polskim prawie spadkowym.
Dziedziczenie po czci ustawowe i czci testamentowe.
Powoanie do spadku to powoanie do czci uamkowej spadku, jeli zatem spadkobierca powoany zosta
tylko do czci, a do czci nie, to tam gdzie nie ma postanowie testamentu to wtedy mamy dziedziczenie
ustawowe.
Jeli kto nie chce lub nie moe by spadkobierc dziedziczenie ustawowe, ale pierwszestwo maj dwie
konstrukcje(dziedziczenie ustawowe dziaa wtedy kiedy jedna z osb powoanych nie dziedziczy a nie ma
poniszych konstrukcji):
podstawienie
przyrost
Zapis
W wypadkach przewidzianych w ustawie okrelone osoby mog nabywa pewne prawa majtkowe, przy
czym nie staj si spadkobiercami, prawa te nie wchodz w skad spadku, powstaj z chwil jego otwarcia i
s skuteczne przeciwko spadkobiercom.
Jednym z przykadw takiej instytucji jest zapis spadkodawca moe w testamencie wyrazi wol aby
okrelona osoba nabya konkretne przysporzenie ze spadku nie stajc si spadkobierc.
Zapis moe mie rny charakter prawny:
1) Legatum per vindicationem konstrukcja wywodzi si z prawa rzymskiego, jeeli przedmiot zapisu
jest rzecz oznaczon co do tosamoci i stanowi wasno spadkodawcy z chwil otwarcia spadku
to z mocy samego prawa wasno przechodzi na zapisobierc, jeli natomiast przedmiotem s
rzeczy oznaczone co do gatunku to wywouje to skutek obligacyjny, a zatem zapisobierca nabywa
roszczenie o spenienie wiadczenia przez spadkobiercw(pozostaoci tej koncepcji wystpuj w
prawie francuskim).
2) Skutek obligacyjny bez wzgldu na przedmiot zapisu wywouje on tylko skutek obligacyjny, a
wic powstaje roszczenie skuteczne przeciwko spadkobiercom(koncepcja przyjta w prawie polskim
i wikszoci europejskich porzdkw prawnych).
Art. 968. k.c.
1. Spadkodawca moe przez rozrzdzenie testamentowe zobowiza spadkobierc ustawowego lub
testamentowego do spenienia okrelonego wiadczenia majtkowego na rzecz oznaczonej osoby (zapis).
2. Spadkodawca moe obciy zapisem take zapisobierc (dalszy zapis).
Zapis:
Moe by ustanowiony jedynie w testamencie.
Zapisobierc moe by take spadkobierca przedmiot zapisu moe by zaliczony na poczet
udziau spadkowego lub moe to by zapis naddziaowy(prelegat) np. spadkobierca dzieli spadek
na trzech synw po 1/3 kady, przy czym najstarszy otrzymuje w zapisie dom.
Na spadkobierc przechodzi jedynie prawo majtkowe, a zatem nie jest obciony obowizkami,
chyba e jest rwnoczenie spadkobierc, ale wtedy odpowiedzialno za dugi wynika ze
spadkobrania a nie z zapisu.
13
Zdolno do dziedziczenia
Art. 927. k.c.
1. Nie moe by spadkobierc osoba fizyczna, ktra nie yje w chwili otwarcia spadku, ani osoba prawna, ktra
w tym czasie nie istnieje.
2. Jednake dziecko w chwili otwarcia spadku ju poczte moe by spadkobierc, jeeli urodzi si ywe.
3. Fundacja ustanowiona w testamencie przez spadkodawc moe by spadkobierc, jeeli zostanie wpisana do
rejestru w cigu dwch lat od ogoszenia testamentu.
2) Dziaania w stosunku do woli spadkodawcy podstp lub groba w celu zmiany woli spadkodawcy,
przy czym moe to by take pomocnictwo, podeganie lub usiowanie.
3) Dziaania w stosunku do objawu woli spadkodawcy(testament) umylne lub wiadome
korzystanie z podrobionego testamentu lub zniszczenie, ukrycie albo podrobienie testamentu(przy
czym zniszczenie niewanego testamentu take powoduje niegodno, chyba e osoba wiedziaa, e
testament jest niewany i dlatego go zniszczya.
4) negatywna przesanka jeli ustawodawca nie przebaczy spadkobiercy.
Przebaczenie jest przejawem uczu - nie jest czynnoci prawn, nie wymaga zdolnoci do czynnoci
prawnych, polega na puszczeniu win w niepami, jeli podmiot, ktry przebacza nie ma zdolnoci do
czynnoci prawnych to wymagane jest dostateczne rozeznanie(musi wiedzie co i komu przebacza nie
musi wiedzie, e jest to podstawa do niemonoci za niegodnego).
Art. 930. k.c.
1. Spadkobierca nie moe by uznany za niegodnego, jeeli spadkodawca mu przebaczy.
2. Jeeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie mia zdolnoci do czynnoci prawnych, przebaczenie jest
skuteczne, gdy nastpio z dostatecznym rozeznaniem.
Jeli sd uzna za niegodnego do dziedziczenia to osoba ta nie moe by spadkobierc, traktowana jest tak
jakby nie doya do otwarcia spadku(a wic otwiera to szans na spadkobranie np. zstpnym).
Zrzeczenie si dziedziczenia
Zrzeczenie si dziedziczenia nie byo znane prawu rzymskiemu, nie wystpuje te w niektrych
wspczesnych porzdkach prawnych(np. nie ma go we Francji). W prawie polskim ta konstrukcja jest o
tyle unikatowa, e jest jedynym wyomem od zasady, e umowa o spadek po osobie yjcej jest niewana.
Art. 1048. k.c.
Spadkobierca ustawowy moe przez umow z przyszym spadkodawc zrzec si dziedziczenia po nim. Umowa
taka powinna by zawarta w formie aktu notarialnego.
Zrzeczenie si dziedziczenia jest umow, moe by zawarta jedynie w drodze aktu notarialnego pod
rygorem niewanoci, stronami tej umowy mog by jedynie spadkodawca i jego spadkobierca
ustawowy(moe to by kady spadkobierca ustawowy z wyjtkiem gminy i Skarbu Pastwa) zrzeczenie
si obejmuje zakresem rwnie zstpnych zrzekajcego si, ale skutek moe by ograniczony jedynie do
zrzekajcego si(w praktyce najczciej umowy zrzeczenia zawierane s z maonkiem i zstpnymi
spadkodawcy).
Umowie zrzeczenia si moe towarzyszy darowizna uczyniona za ycia spadkodawcy na rzecz osoby
zrzekajcej si:
Darowizna moe znajdowa si w tym samym akcie notarialnym.
Zrzeczenie si moe by pod warunkiem otrzymania okrelonego przysporzenia.
Umowa zrzeczenia si nigdy nie jest umow wzajemn, nawet jeli jest opatrzona warunkiem.
Ustawa milczy co do dopuszczalnoci zrzeczenia si na rzecz okrelonej osoby, cho w praktyce ma to
istotne znaczenie(np. siostra zrzeka si spadku po to aby zwikszy si udzia brata). Naley zatem uzna, e
mona zawrze umow zrzeczenia si z zastrzeeniem, e bdzie ona skuteczna jeeli dziedziczy bdzie
konkretna osoba(np. siostra zrzeka si spadku na rzecz brata z zastrzeeniem, e jeeli brat umrze
bezpotomnie przed otwarciem spadku to umowa bdzie bezskuteczna).
Skutki umowy o zrzeczenie si dziedziczenia:
Nastpuj dopiero z chwil otwarcia spadku.
Zrzekajcy si zostaje wyczony od dziedziczenia traktuje si go tak jakby nie doy otwarcia
spadku, to samo dotyczy jego zstpnych, chyba e umwiono si inaczej.
15
16
Dziedziczenie ustawowe
Art. 926. k.c.
1. Powoanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu.
2. Dziedziczenie ustawowe co do caoci spadku nastpuje wtedy, gdy spadkodawca nie powoa spadkobiercy
albo gdy adna z osb, ktre powoa, nie chce lub nie moe by spadkobierc.
3. Z zastrzeeniem wyjtkw w ustawie przewidzianych, dziedziczenie ustawowe co do czci spadku
nastpuje wtedy, gdy spadkodawca nie powoa do tej czci spadkobiercy albo gdy ktrakolwiek z kilku osb,
ktre powoa do caoci spadku, nie chce lub nie moe by spadkobierc.
Dziedziczenie ustawowe ma miejsce kiedy spadkodawca nie powoa spadkobiercy albo te adna z osb,
ktre powoa, nie chce lub nie moe by spadkobierc:
1) Spadkodawca nie powoa spadkobiercy spadkodawca nie sporzdzi testamentu, sporzdzi
testament niewany, odwoa sporzdzony testament, testament wskazywa spadkobierc co do
czci spadku, a wic pozostaa cz podlega dziedziczeniu ustawowemu.
2) Spadkobierca nie moe lub nie chce by spadkobierc spadkobierca zrzek si dziedziczenia,
odrzuci spadek, spadkobierca nie istnia w chwili otwarcia spadku(wyjtek nasciturus) albo zosta
uznany za niegodnego.
Jeeli istniej osoby nalece do klasy wyszej to wyczone jest dziedziczenie przez osoby
znajdujce si w klasie niszej.
Dziedziczenie zstpnych zstpni blisi stopniem wyczaj zstpnych dalszych stopniem. Zstpni
rwni stopniem dziedzicz w czciach rwnych(dziedziczenie wedug gw in capita) W braku
jednego ze wstpnych rwnych stopniem jego cz dziedzicz jego zstpni (dziedziczenie wedug
szczepw - in stirpes).
18
Jeeli przysposobienie zostanie rozwizane przed otwarciem spadku to ustaj wszelkie jego skutki, take w
prawie spadkowym.
Szczeglne uprawnienie dziadkw spadkodawcy roszczenie alimentacyjne
Art. 938. k.c.
Dziadkowie spadkodawcy, jeeli znajd si w niedostatku i nie mog otrzyma nalenych im rodkw utrzymania
od osb, na ktrych ciy wzgldem nich ustawowy obowizek alimentacyjny, mog da od spadkobiercy nie
obcionego takim obowizkiem rodkw utrzymania w stosunku do swoich potrzeb i do wartoci jego udziau
spadkowego. Spadkobierca moe uczyni zado temu roszczeniu take w ten sposb, e zapaci dziadkom
spadkodawcy sum pienin odpowiadajc wartoci jednej czwartej czci swojego udziau spadkowego.
19
1. Maonek jest wyczony od dziedziczenia, jeeli spadkodawca wystpi o orzeczenie rozwodu lub separacji z
jego winy, a danie to byo uzasadnione.
2. Wyczenie maonka od dziedziczenia nastpuje na mocy orzeczenia sdu. Wyczenia moe da kady z
pozostaych spadkobiercw ustawowych powoanych do dziedziczenia w zbiegu z maonkiem; termin do
wytoczenia powdztwa wynosi sze miesicy od dnia, w ktrym spadkobierca dowiedzia si o otwarciu spadku,
nie wicej jednak ni jeden rok od otwarcia spadku.
Maonek inne osoby, ktre zamieszkiway wsplnie ze spadkobierc do dnia jego mierci s uprawnione
do korzystania z mieszkania i urzdzenia domowego w zakresie dotychczasowym:
Uprawnienie to przysuguje nawet jeli wymienione osoby nie s spadkobiercami.
Uprawnienie przysuguje przez 3 miesice od otwarcia spadku.
Uprawnienie to nie ograniczaj uprawnie wynikajcych z sukcesji szczeglnej przewidzianej dla
najmu lokalu lub spdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu.
Testament
Podstawow zasad prawa spadkowego w tym zakresie jest swoboda testowania polega ona na tym, e
osoba fizyczna moe swobodnie dysponowa swoim majtkiem poprzez czynnoci prawne dokonywane na
wypadek mierci (mortis causa).
Swoboda testowania nie jest jednak absolutna, doznaje ogranicze przewidzianych przez przepisy o
charakterze ius cogens, co w praktyce oznacza, e swoboda musi mieci si w granicach prawa(a zatem np.
testator nie moe zawrze umowy dziedziczenia, bo jest ona niedozwolona)
Art. 1047. k.c.
Z zastrzeeniem wyjtkw przewidzianych w tytule niniejszym umowa o spadek po osobie yjcej jest niewana.
Tre testamentu
Kodeks cywilny wymienia rozrzdzenia, ktre mog by zawarte w testamencie:
Powoanie spadkobiercy
Ustanowienie zapisu lub polecenia
Powoanie wykonawcy testamentu
Wydziedziczenie
Ustanowienie fundacji
Katalog ten ma charakter przykadowy, mona zatem zawrze w testamencie:
Inne postanowienia dotyczce majtku np. pozbawienie maonka uprawnie do przedmiotw
urzdzenia domowego lub wyczenie przyrostu.
Postanowienia o innym charakterze np. zalecenia co do pogrzebu lub wskazanie opiekuna dla
maoletniego dziecka.
Testament negatywny jest to testament w ktrym testator wycza od dziedziczenia potencjalnego
spadkobierc ustawowego nie wskazujc innych spadkobiercw. Osoba wyczona w taki sposb od
dziedziczenia traktowana jest tak jakby nie doya spadku, ale przysuguje jej roszczenie o zachowek jeli
dziedziczyaby z ustawy.
Co prawda kodeks expressis verbis nie wspomina o dopuszczalnoci testamentu negatywnego to doktryna i
orzecznictwo stoj na stanowisku, e mieci si on w ramach swobody testowania.
2. Indywidualny charakter testament mona sporzdzi jedynie osobicie, nie mona tego dokona
przez przedstawiciela ani penomocnika (dlatego te wymagana jest pena zdolno do czynnoci
prawnych).
3. Testament musi by wolny od wad owiadczenia woli owiadczenie woli musi by zatem zoone
na serio i z wol wywoania skutkw prawnych (tzw. animus testandi wola testowania), a take
musi by wolne od wad, przy czym przy rozumieniu wad owiadczenia woli wystpuj pewne
modyfikacje:
22
Stan wyczajcy wiadome albo swobodne podjcie decyzji pojcie to naley rozumie w
takim samym zakresie jak przy innych owiadczeniach woli stan ten moe by spowodowany
chorob psychiczn, niedorozwojem umysowym lub innymi zaburzeniami czynnoci
psychicznych choby byy tylko przemijajce.
Bd jest rozumiany znacznie szerzej ni w czci oglnej, dotyczy bowiem kadego istotnie
subiektywnego bdu testatora zarwno co do samej czynnoci prawnej jaki i stanu faktycznego
a zatem bd istotny bdzie mia miejsce wtedy kiedy testator wiedzc o bdzie nigdy nie
sporzdzi by testamentu takiej treci(a nie wtedy kiedy aden testator w ogle nie sporzdziby
takiego testamentu). Dotyczy rwnie podstpu(wiadomego wykorzystania bdu lub jego
wywoanie przez inn osob).
Groba w przepisie nie dodano okrelenia bezprawna, bo zawiera si w samej hipotezie
kada groba majca nakoni testatora do sporzdzenia testamentu okrelonej treci jest
bezprawna, natomiast groba ma miejsce wtedy kiedy testator pod jej wpywem moe si
obawia, e jemu lub innej osobie grozi niebezpieczestwo osobiste lub majtkowe.
Nie wchodz w gr przy testamencie inne wady owiadczenia woli z czci oglnej wyzysk(dotyczy
jedynie umw), pozorno(dotyczy tylko czynnoci skierowanych do innej osoby).
Art. 945. k.c.
1. Testament jest niewany, jeeli zosta sporzdzony:
1) w stanie wyczajcym wiadome albo swobodne powzicie decyzji i wyraenie woli;
2) pod wpywem bdu uzasadniajcego przypuszczenie, e gdyby spadkodawca nie dziaa pod wpywem bdu, nie
sporzdziby testamentu tej treci;
3) pod wpywem groby.
2. Na niewano testamentu z powyszych przyczyn nie mona si powoa po upywie lat trzech od dnia, w
ktrym osoba majca w tym interes dowiedziaa si o przyczynie niewanoci, a w kadym razie po upywie lat
dziesiciu od otwarcia spadku.
Testament dotknity wad owiadczenia woli jest bezwzgldnie niewany, co oznacza, e moe si na ni
powoa kady kto ma w tym interes prawny, a sd powinien bra tak okoliczno pod uwag z urzdu.
Moliwo powoania si na tak okoliczno jest jednak ograniczona w czasie:
3 lata od dnia kiedy osoba majca w tym interes dowiedziaa si o przyczynie niewanoci przy
czym pocztek biegu tego terminu moe si rozpocz dopiero z chwil mierci testatora, a zatem
nie mona podwaa wanoci testamentu osoby yjcej.
10 lat od otwarcia spadku.
Upyw dziesicioletniego terminu od chwili otwarcia spadku powoduje, e nie mona ju obali wanoci
testamentu ani na wniosek ani z urzdu, co w praktyce oznacza jego konwalidacj.
4. Zakaz testamentw wsplnych testament moe zawiera rozrzdzenia tylko jednego spadkodawcy,
dotyczy to testamentu w znaczeniu dokumentu(nie tylko samego testamentu w postaci aktu
notarialnego, ale take protokou z owiadczenia woli testatora).
Problematyczna staje si sytuacja spisania w jednym dokumencie owiadcze woli dwch
testatorw skadajcych testament ustny wobec tych samych wiadkw SN w jednej z
uchwa siedmiu sdziw dopuszcza wano takiego testamentu, ale przy okazji zagadnienia
konwersji niewanego testamentu allograficznego(ustnie przed urzdnikiem) SN
wypowiedzia si negatywnie o takiej moliwoci.
Art. 942. k.c.
Testament moe zawiera rozrzdzenia tylko jednego spadkodawcy.
Formy testamentu
Ustawodawca ogranicza i ustala rygorystyczne formy sporzdzania testamentw z kilku powodw:
Gwarantuje to wiksz pewno co do autentycznoci testamentu co przynajmniej czciowo
zapobiega nielegalnym machinacjom i oszustwom osb trzecich.
Szczeglna forma pozwala upewni si, e testator posiada wol testowania.
Pozwala to na ustalenie relacji pomidzy kilkoma testamentami tego samego testatora (zwaszcza
ustalenie ktry z nich ma najpniejsz dat).
W Polsce istnieje do szeroki katalog form testamentw, a dodatkowo istnieje do liberalne podejcie
orzecznictwa co do wymogw zachowania formy, a zatem czsto sdy utrzymuj w mocy testamenty mimo
ich wad formalnych.
Istnieje spr w doktrynie co do oceny takiej praktyki sdw, przy czym przewaa pogld krytyczny, ktrego
wiodcym przedstawicielem jest Gwiazdomorski postulujcy rygorystyczne podejcie do norm dotyczcych
formy testamentu.
W prawie polskim tradycyjnie dzieli si formy testamentw na zwyke i szczeglne.
Testamenty zwyke
Kodeks cywilny dopuszcza sporzdzenie testamentu zwykego w jednej z trzech form:
Testament holograficzny wasnorczny.
Testament notarialny.
Testament alograficzny.
1. Testament holograficzny(wasnorczny).
Art. 949. k.c.
1. Spadkodawca moe sporzdzi testament w ten sposb, e napisze go w caoci pismem rcznym, podpisze i
opatrzy dat.
2. Jednake brak daty nie pociga za sob niewanoci testamentu wasnorcznego, jeeli nie wywouje
wtpliwoci co do zdolnoci spadkodawcy do sporzdzenia testamentu, co do treci testamentu lub co do
wzajemnego stosunku kilku testamentw.
Testament moe by sporzdzony w formie aktu notarialnego, stosuje si przepisy prawa o notariacie.
3. Testament allograficzny(urzdowy).
Art. 951. k.c.
1. Spadkodawca moe sporzdzi testament take w ten sposb, e w obecnoci dwch wiadkw owiadczy
swoj ostatni wol ustnie wobec wjta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszaka wojewdztwa,
sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzdu stanu cywilnego.
2. Owiadczenie spadkodawcy spisuje si w protokole z podaniem daty jego sporzdzenia. Protok odczytuje
si spadkodawcy w obecnoci wiadkw. Protok powinien by podpisany przez spadkodawc, przez osob,
wobec ktrej wola zostaa owiadczona, oraz przez wiadkw. Jeeli spadkodawca nie moe podpisa protokou,
naley to zaznaczy w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu.
3. Osoby guche lub nieme nie mog sporzdzi testamentu w sposb przewidziany w artykule niniejszym.
26
1. Jeeli istnieje obawa rychej mierci spadkodawcy albo jeeli wskutek szczeglnych okolicznoci
zachowanie zwykej formy testamentu jest niemoliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca moe owiadczy
ostatni wol ustnie przy jednoczesnej obecnoci co najmniej trzech wiadkw.
2. Tre testamentu ustnego moe by stwierdzona w ten sposb, e jeden ze wiadkw albo osoba trzecia
spisze owiadczenie spadkodawcy przed upywem roku od jego zoenia, z podaniem miejsca i daty owiadczenia
oraz miejsca i daty sporzdzenia pisma, a pismo to podpisz spadkodawca i dwaj wiadkowie albo wszyscy
wiadkowie.
3. W wypadku gdy tre testamentu ustnego nie zostaa w powyszy sposb stwierdzona, mona j w cigu
szeciu miesicy od dnia otwarcia spadku stwierdzi przez zgodne zeznania wiadkw zoone przed sdem.
Jeeli przesuchanie jednego ze wiadkw nie jest moliwe lub napotyka trudne do przezwycienia przeszkody,
sd moe poprzesta na zgodnych zeznaniach dwch wiadkw.
27
W doktrynie pocztkowo panowa pogld, e testament ustny moe by potwierdzony poprzez jego spisanie
jedynie przed mierci spadkodawcy, a po mierci spadkodawcy jedynym sposobem byy zgodne zeznania
wiadkw SN w 1980 uchwa siedmiu sdziw wpisa do ksigi zasad prawnych, e testament ustny
zarwno przed jak i po mierci mona potwierdzi w jakikolwiek z tych dwch sposobw.
2. Testament podczas podry na polskim statku morskim lub powietrznym.
Art. 953. k.c.
Podczas podry na polskim statku morskim lub powietrznym mona sporzdzi testament przed dowdc statku
lub jego zastpc w ten sposb, e spadkodawca owiadcza sw wol dowdcy statku lub jego zastpcy w
obecnoci dwch wiadkw; dowdca statku lub jego zastpca spisuje wol spadkodawcy, podajc dat jej
spisania, i pismo to w obecnoci wiadkw odczytuje spadkodawcy, po czym pismo podpisuj spadkodawca,
wiadkowie oraz dowdca statku lub jego zastpca. Jeeli spadkodawca nie moe podpisa pisma, naley w
pimie poda przyczyn braku podpisu spadkodawcy. Jeeli zachowanie tej formy nie jest moliwe, mona
sporzdzi testament ustny.
Testament w podry jest szczegln wersj testamentu allograficznego, z tym, e w miejsce urzdnika
pastwowego wchodzi dowdca statku lub jego zastpca(tylko na polskiej jednostce).
Ustawodawca wskazuje, e jeeli nie jest moliwe sporzdzenie tego testamentu, to zamiast tego mona
sporzdzi testament ustny(przy czym jest niekonsekwentny co do szczeglnych okolicznoci, ktre
dozwalaj na sporzdzenie testamentu ustnego).
3. Testament wojskowy.
Art. 954. k.c.
Szczegln form testamentw wojskowych okreli rozporzdzenie Ministra Obrony Narodowej wydane w
porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwoci.
Testament wojskowy mog sporzdzi onierze Si Zbrojnych, a take niektre osoby cywilne, tylko w
czasie mobilizacji lub wojny albo przebywania w niewoli.
Szczegowe regulacje dotyczce tej formy testamentu s przewidziane w rozporzdzeniu Ministra Obrony
Narodowej z 1965.
wiadkowie testamentu
We wszystkich wypadkach kiedy przepisy wskazuj na obecno wiadkw przy sporzdzaniu pewnych
form testamentu pewne osoby wyczone s od zdolnoci do bycia wiadkiem.
Art. 956. k.c.
Nie moe by wiadkiem przy sporzdzaniu testamentu:
1) kto nie ma penej zdolnoci do czynnoci prawnych;
2) niewidomy, guchy lub niemy;
3) kto nie moe czyta i pisa;
4) kto nie wada jzykiem, w ktrym spadkodawca sporzdza testament;
5) skazany prawomocnie wyrokiem sdowym za faszywe zeznania.
Jeeli jedna z osb wymienionych jest wiadkiem, to cay testament jest niewany, chyba e byo wicej
wiadkw ni wymaga ustawa i po wyczeniu jest ich wymagana liczba.
Art. 957. k.c. [fragment]
1. Nie moe by wiadkiem przy sporzdzaniu testamentu osoba, dla ktrej w testamencie zostaa
przewidziana jakakolwiek korzy. Nie mog by rwnie wiadkami: maonek tej osoby, jej krewni lub
powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostajce z ni w stosunku przysposobienia.
2. Jeeli wiadkiem bya jedna z osb wymienionych w paragrafie poprzedzajcym, niewane jest tylko
postanowienie, ktre przysparza korzyci tej osobie, jej maonkowi, krewnym lub powinowatym pierwszego lub
drugiego stopnia albo osobie pozostajcej z ni w stosunku przysposobienia. Jednake gdy z treci testamentu
lub z okolicznoci wynika, e bez niewanego postanowienia spadkodawca nie sporzdziby testamentu danej
treci, niewany jest cay testament.
29
30
2. Jeeli testament moe by tumaczony rozmaicie, naley przyj tak wykadni, ktra pozwala utrzyma
rozrzdzenia spadkodawcy w mocy i nada im rozsdn tre.
Wykadnia testamentu moe budzi pewne wtpliwoci zwaszcza w sytuacji kiedy osoba sporzdzajca
testament niewprawnie posuguje si pojciami prawnymi, ktrych uywa dlatego te przewidziane s
szczeglne zasady wykadni:
Testament ma by rozumiany tak eby w jak najwierniejszy sposb odtworzy rzeczywist wol
spadkodawcy(teoria woli) jest to przeamanie oglnej zasady prawa cywilnego, ktra nakazuje
interpretowa tre czynnoci ze wzgldu na kryteria obiektywne.
W celu peniejszego odtworzenia woli spadkodawcy mona przeprowadza dodatkowe dowody z
korespondencji, wiadkw lub w kady inny sposb taka interpretacja nie moe jednak wyj poza
granice brzmienia testamentu(nie mona zatem w ten sposb testamentu uzupeni lub zmieni).
W razie sytuacji w ktrej nie mona ustali jednoznacznie treci testamentu naley rozumie go w
taki sposb eby utrzyma rozrzdzenia spadkodawcy w mocy i nada im rozsdn tre naley
pamita, e ta zasada obowizuje w stosunku do treci testamentu, a nie w stosunku do przepisw
o testamencie.
Ustanowienie spadkobiercy
Ustanowienie spadkobiercy to termin techniczno prawny zarezerwowany dla powoania spadkobiercy w
testamencie(powoanie jest pojciem szerszym, bo dotyczy take powoania z ustawy).
Art. 959. k.c.
Spadkodawca moe powoa do caoci lub czci spadku jedn lub kilka osb.
W polskim prawie spadkowym dozwolone jest ustanowienie spadkobiercy lub kilku spadkobiercw co do
caoci lub co do czci spadku mona zatem sporzdzi testament, ktry bdzie dotyczy jedynie czci
spadku(jest to wyraz swobody testowania), a co do reszty bd funkcjonowa zasady dziedziczenia
ustawowego (w prawie rzymskim obowizywaa zasada, e nie mona rozporzdzi po czci przez
testament a po czci przez ustaw nemo pro parte testatus pro parte intestatus decedere potest).
Zgodnie z funkcjonujca w Polsce zasad sukcesji uniwersalnej przez cz rozumie si okrelony
uamkiem udzia w masie spadkowej(nie s zatem wskazywane konkretne skadniki spadku).
Spadkobierca nie musi wskazywa osoby z imienia i nazwiska, wystarczy, e podane informacje s
wystarczajce do jednoznacznego stwierdzenia o kogo chodzi(np. mj najstarszy syn). Jeeli
spadkobierca powoa kilka osb nie wskazujc na ich uamkowy udzia w spadku to uwaa si, e
ich udzia jest rwny.
Problem powstaje w sytuacji kiedy testament jest sporzdzony bez pomocy prawnika i spadkodawca nie
uy pojcia spadek, a jedynie przepisa poszczeglnym osobom elementy majtkowe spadku powstaje
pytanie czy jest to powoanie kilku spadkobiercw do spadku, czy te s to zapisy.
Art. 961. k.c.
Jeeli spadkodawca przeznaczy oznaczonej osobie w testamencie poszczeglne przedmioty majtkowe, ktre
wyczerpuj prawie cay spadek, osob t poczytuje si w razie wtpliwoci nie za zapisobierc, lecz za
spadkobierc powoanego do caego spadku. Jeeli takie rozrzdzenie testamentowe zostao dokonane na rzecz
kilku osb, osoby te poczytuje si w razie wtpliwoci za powoane do caego spadku w czciach uamkowych
odpowiadajcych stosunkowi wartoci przeznaczonych im przedmiotw.
31
Jeeli przedmioty wyczerpujce prawie cay spadek zostay przekazane kilku osobom, to w razie
wtpliwoci uznaje si je za powoane do caego spadku w czciach uamkowych
odpowiadajcych wartoci tych przedmiotw.
W prawie polskim ustanowienie spadkobiercy nie moe nastpi pod warunkiem lub z zastrzeeniem
terminu chodzi tutaj o zapobiegniciu niepewnoci i komplikacji prawnych.
Co do zasady postanowienia zawierajce warunek lub termin w stosunku do ustanowienia spadkobiercy
s niewane(uwaa si, e spadkobierca ustanowiony jest bezwarunkowo i bezterminowo), ale na gruncie
tego problemu mog powsta wtpliwoci co do interpretacji woli spadkobiercy w takim wypadku naley
dokadnie zinterpretowa wol i motywy jakimi kierowa si przy zawieraniu tego postanowienia:
Jeeli spadkodawca ustanowi spadkobierc pod warunkiem lub z zastrzeeniem terminu, ale
gdyby wiedzia, e jest to niewane to i tak ustanowiby tego spadkobierc, to postanowienia uwaa
si za niewane, a spadkobierca powoany jest bezterminowo i bezwarunkowo(np. spadkodawca
ustanowi spadkobierc syna pod warunkiem, e si oeni, eby zachci go do ustatkowania si i
zaoenia rodziny).
Jeeli spadkodawca jednak nie ustanowiby tego spadkobiercy jeli wiedziaby, e postanowienie o
warunku lub terminie jest niewane, to wtedy uwaa si, e ustanowienie tego spadkobiercy jest
niewane(np. spadkodawca chcia zapisa spadek synowi, ale tylko i wycznie wtedy kiedy ten by
si ustatkowa i zaoy rodzin).
Przepisw tych nie stosuje si jeli ziszczenie lub nieziszczenie warunku lub nadejcie terminu miao
miejsce przed otwarciem spadku stan niepewnoci ju nie wystpuje(np. syn si pobra i zaoy rodzin
przed mierci spadkodawcy).
32
Podstawienie(substytucja)
W nauce prawa spadkowego wyrnia si dwa rodzaje podstawienia(substytucji):
Podstawienie zwyke(substitutio vulgaris) jedynie podstawienie zwyke jest dozwolone w Polsce.
Podstawienie powiernicze(substitutio fiduciaria).
1. Podstawienie zwyke
Art. 963. k.c.
Mona powoa spadkobierc testamentowego na wypadek, gdyby inna osoba powoana jako spadkobierca
ustawowy lub testamentowy nie chciaa lub nie moga by spadkobierc (podstawienie).
po nastpieniu konkretnego wydarzenia (np. swojej mierci) przekae go kolejnej wskazanej osobie
spadkobiercy podstawionemu.
Takie postanowienie rodzi powane komplikacje prawne i ograniczenia obrotu, z tego powodu jest ono
dopuszczalne w niewielu systemach prawnych w Polsce wyklucza je ju waciwie zakaz ustanawiania
spadkobiercy pod warunkiem lub z zastrzeeniem terminu, cho w stosunku do podstawienia powierniczego
ustawodawca reguluj t kwesti odmiennie:
Postanowienie przewidujce podstawienie powiernicze wywouje taki skutek jak podstawienie
zwyke(spadkobierca podstawiony dziedziczy tylko wtedy kiedy nie dziedziczy spadkobierca
ustanowiony) ustawodawca zastpuje wol spadkodawcy przepisami ustawy(dochodzi do
konwersji).
Jeeli spadkodawca nie powoaby spadkobiercy ustanowionego bez tego ograniczenia, to
powoanie spadkobiercy ustanowionego jest niewane(nie dziedziczy aden z nich).
Przyrost
Przy dziedziczeniu z testamentu powstaje problem w sytuacji kiedy jeden ze spadkobiercw
testamentowych nie chce lub nie moe dziedziczy czy w takim wypadku jego udzia powinni dziedziczy
pozostali spadkobiercy testamentowi, czy te spadkobiercy ustawowi w wikszoci systemw uznaje si,
e bardziej zgodne z wol spadkobiercy jest dziedziczenie spadkobiercw testamentowych co jest
rozwizywane najczciej za pomoc instytucji przyrostu.
Art. 965. k.c.
Jeeli spadkodawca powoa kilku spadkobiercw testamentowych, a jeden z nich nie chce lub nie moe by
spadkobierc, przeznaczony dla niego udzia, w braku odmiennej woli spadkodawcy, przypada pozostaym
spadkobiercom testamentowym w stosunku do przypadajcych im udziaw (przyrost).
Jeeli spadkodawca powoa kilku spadkobiercw testamentowych, a jeden z nich(lub kilku) nie chce lub
nie moe dziedziczy to w braku odmiennej woli spadkodawcy(np. w braku podstawienia) jego udzia
przypada pozostaym spadkobiercom w stosunku do przypadajcych im udziaw.
Warunki zastosowania przyrostu:
Spadkodawca powoa kilku spadkobiercw co najmniej dwch.
Przynajmniej jeden ze spadkobiercw powoanych dziedziczy to jest chce i moe dziedziczy.
Spadkodawca nie wyrazi odmiennej woli(np. podstawienie, wyczenie przyrostu).
Jeeli aden ze spadkobiercw ustanowionych nie moe lub nie chce dziedziczy albo spadkobierca
wyczy zastosowanie przyrostu - to odpowiednio cao lub cz masy spadkowej bd dziedziczy
spadkobiercy ustawowi.
Po stronie zapisobiercy tworzy si wierzytelno, ktra podlega regulacji prawa zobowiza, natomiast nie
staje si on nastpc prawnym spadkodawcy ani te nie odpowiada za dugi spadku.
Podmiot obciony:
Obciony zapisem moe by spadkobierca testamentowy lub ustawowy, a take inny zapisobierca.
Jeeli osoba ustanowiona jako spadkobierca testamentowy nie chce lub nie moe dziedziczy to w
braku odmiennej woli spadkodawcy obowizek wykonania zapisu przechodzi na spadkobierc,
ktremu z ustawy przypad udzia spadkowy po spadkobiercy testamentowym te same zasady
stosuje si do spadkobiercy podstawionego bd spadkobiercy, ktry otrzyma przyrost.
Zapis, ktry obcia zapisobierc to dalszy zapis, a jego beneficjentem jest dalszy zapisobierca np.
spadkodawca zapisuje osobie A samochd i nakazuje zapaci 10.000 z dla B.
Jeeli jest kilku spadkobiercw lub zapisobiercw to w braku odmiennej woli zapis(lub zapis
dalszy) obcia ich odpowiednio do ich udziaw niemniej jednak spadkodawca moe
zadecydowa, e obcia zapisem tylko niektrych z pord spadkobiercw lub zapisobiercw.
Zapisobierca obciony dalszym zapisem moe uwolni si od obowizku wobec dalszego zapisobiercy na
trzy sposoby np. A otrzyma samochd i ma zapaci 10.000 dla B:
Speni ten obowizek A otrzymuje samochd i paci 10.000 z dla B.
Bezpatnie przekaza na rzecz dalszego zapisobiercy wasne roszczenie o zapis wobec
spadkobiercw lub zapisobiercw A bezpatnie przekazuje B roszczenie o samochd.
W sytuacji kiedy zapis zosta ju speniony zapisobierca moe przekaza zapisobiercy dalszemu
przysporzenie, ktre otrzyma z tytuu zapisu A otrzymuje samochd i przekazuje go B.
Zapisobierca
Art. 972. k.c.
Przepisy o powoaniu spadkobiercy, o zdolnoci do dziedziczenia i o niegodnoci stosuje si odpowiednio do
zapisw.
Zapisobierca:
Musi posiada zdolno do dziedziczenia musi istnie w momencie otwarcia spadku(z wyjtkiem
nasciturusa).
Do zapisu stosuje si przepisy o podstawieniu i przyrocie.
Zapis moe by ustanowiony pod warunkiem lub z zastrzeeniem terminu.
Do zapisobiercy stosuje si przepisy o niegodnoci dziedziczenia.
Jeeli zapisobierca nie chce lub nie moe przyj zapisu, to obciony tym zapisem spadkobierca lub
zapisobierca jest zwolniony od obowizku, ale w razie braku odmiennej woli spadkodawcy powinien
wykona dalsze zapisy np. A jest spadkobierc, ktry ma przekaza B samochd, a ten ma przekaza
10.000 do C, to jeli B nie doyje to A nie musi przekazywa samochodu, ale powinien przekaza C 10.000.
Zapis nie wygasa, jeli nie bdzie dziedziczy ustanowiony w testamencie spadkobierca roszczenie
zapisobiercy bdzie skuteczne wobec osoby, ktra bdzie faktycznym spadkobierc(czy to na mocy ustawy,
czy testamentu, podstawienia, przyrostu itp.).
Przedmiot zapisu
Przedmiotem zapisu jest zawsze okrelone wiadczenie majtkowe:
Przeniesienie wasnoci lub innego prawa majtkowego(np. wierzytelnoci).
Wypata okrelonej sumy pieninej
Ustanowienie oznaczonego prawa majtkowego.
35
wiadczenie usug.
Zwolnienie z dugu, ktry istnia pomidzy spadkodawc a zapisobierc (tzw. legatum liberationis)
dunik spadkodawcy miaby wtedy roszczenie o zawarcie umowy zwolnienia z dugu.
W braku odmiennej woli spadkodawcy zapis rzeczy oznaczonej co do tosamoci jest bezskuteczny, jeeli
w chwili otwarcia spadku rzecz ta nie naleaa do majtku zmarego lub w chwili mierci by on
zobowizany do zbycia tej rzeczy powstaje pytanie na czym w takim razie ma polega obowizek
obcionego jeli spadkodawca uzna, e ten zapis jest skuteczny.
Zapis rzeczy oznaczonych co do gatunku jest skuteczny bez wzgldu na to, czy takie rzeczy znajdoway si
w majtku zmarego w chwili otwarcia spadku (zgodnie z zasad genus perire non censetur). Obciony
powinien wiadczy rzeczy redniej jakoci uwzgldniajc potrzeby zapisobiercy.
Wykonanie zapisu
Wykonanie zapisu polega na spenieniu wiadczenia oznaczonego w zapisie, co ma miejsce poprzez
zawarcie umowy pomidzy obcionym spadkobierc lub zapisobierc, a zapisobierc lub dalszym
zapisobierc, przy czym jest to czynno prawna inter vivos i podlega regulacjom odpowiednim dla danego
rodzaju umw.
Zapisobierca nabywa zatem prawo skuteczne wzgldem spadkobiercy lub innego zapisobiercy, i staje si
on nastpc prawnym pod tytuem szczeglnym tej osoby, nie jest natomiast nastpc prawnym
spadkodawcy.
Jeeli przedmiotem wiadczenia s rzeczy oznaczone co do gatunku obciony powinien wiadczy rzeczy
redniej jakoci z uwzgldnieniem potrzeb zapisobiercy.
Odpowiedzialno obcionego za wady rzeczy bdcej przedmiotem wiadczenia
Jeeli przedmiotem zapisu jest rzecz oznaczona co do tosamoci, obciony zapisem ponosi
wzgldem zapisobiercy odpowiedzialno za wady rzeczy jak darczyca odpowiedzialno
ogranicza si do naprawienia szkody jaka zostaa wyrzdzona przez to, e obciony nie
poinformowa zapisobiercy o wadach o ktrych wiedzia, ale odpowiedzialno odpada, jeli
zapisobierca z atwoci mg je zauway.
Jeli przedmiotem zapisu s rzeczy oznaczone co do gatunku do odpowiedzialnoci obcionego za
wady fizyczne i prawne stosuje si odpowiednio przepisy o rkojmi przy sprzeday, jednak regulacja
jest czciowo zmieniona dlatego, e nie jest to umowa wzajemna, zapisobierca moe da
jedynie odszkodowania za nienaleyte wykonanie zapisu albo dostarczenia zamiast rzeczy
wadliwych rzeczy z tego gatunku wolnych od wad, oraz naprawienia szkody wynikej z opnienia.
Art. 977. k.c.
Jeeli przedmiotem zapisu jest rzecz oznaczona co do tosamoci, do roszcze zapisobiercy o wynagrodzenie
za korzystanie z rzeczy, o zwrot poytkw lub o zapat ich wartoci, jak rwnie do roszcze obcionego
zapisem o zwrot nakadw na rzecz stosuje si odpowiednio przepisy o roszczeniach midzy wacicielem a
samoistnym posiadaczem rzeczy.
Jeeli w okresie pomidzy otwarciem spadku, a wykonaniem zapisu rzeczy oznaczone co do tosamoci
bdce przedmiotem zapisu znajduj si u obcionego to:
Zapisobierca moe da np. wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy, zwrot poytkw lub zapata
ich rwnowartoci.
Obciony moe da np. zwrotu nakadw.
W tym wypadku stosuje si przepisy o roszczeniach pomidzy wacicielem a samoistnym posiadaczem
rzeczy, przy czym obciony dziaa w zej wierze od chwili kiedy dowiedzia si lub z atwoci mg si
dowiedzie o zapisie(zapisobierc traktuje si jak waciciela, mimo, e jeszcze nim nie jest).
36
Roszenie o wykonanie zapisu powstaje z chwil otwarcia spadku w braku odmiennej woli
spadkodawcy(ustanowienie warunku lub terminu) staje si ono wymagalne z chwil ogoszenia testamentu.
Zapisobierca obciony dalszym zapisem moe si jednak wstrzyma z wykonaniem zapisu, a
zostanie wykonany przypadajcy mu od spadkobiercy zapis(wymagalno powstaje dopiero wtedy).
W sytuacji wieloci podmiotw obcionych zapisobierca moe si domaga:
Przy wiadczeniu podzielnym(zwaszcza pieninym) od kadego czci wiadczenia stosownie
do udziau w spadku.
Przy wiadczeniu niepodzielnym wszyscy obcieniu odpowiadaj tak jak dunicy solidarni.
Orzecznictwo w postpowaniu o dzia spadku sd nie moe rozstrzyga o roszczeniach zapisobiercw
wobec spadkobiercw, chyba, e zapisobierca jest jednoczenie spadkobierc dzielonego spadku.
Roszczenie o wykonanie zapisu przedawnia si w cigu 5 lat od dnia wymagalnoci chwila ogoszenia
testamentu lub wykonania zapisu na rzecz obcionego.
Polecenie
Art. 982. k.c.
Spadkodawca moe w testamencie woy na spadkobierc lub na zapisobierc obowizek oznaczonego dziaania
lub zaniechania, nie czynic nikogo wierzycielem (polecenie).
Jeeli zapisobierca obciony poleceniem nie chce lub nie moe by zapisobierc, to spadkodawca
zwolniony z obowizku zapisu w braku odmiennej woli spadkodawcy powinien wykona
polecenie(t sam zasad stosuje si do dalszego zapisobiercy).
Wykonawca testamentu
Wykonawc testamentu powouje si w celu jednolitego zarzdu spadkiem do momentu jego dziau, a take
wskazanie osoby majcej dopilnowa zaspokojenie dugw spadkowych i wykonania zapisw i polece,
oraz zapobiega powstaniu sporw na tym tle pomidzy spadkobiercami lub zapisobiercami.
Wykonawca testamentu:
Moe by powoany jedynie w drodze testamentu.
Musi posiada pen zdolno do czynnoci prawnych.
Moe by jednoczenie spadkobierc lub zapisobierc.
Moe nie przyj obowizku poprzez zoenie owiadczenia przed sdem.
Zakres obowizkw i uprawnie wykonawcy testamentu:
1) Okrela spadkodawca w testamencie
2) Jeli spadkodawca nie okreli to wykonawca ma obowizek zarzdza majtkiem spadkowym,
spaci dugi, dopilnowa wykonania zapisw i polece, przekaza spadek zgodnie z wol w
testamencie lub zgodnie z ustaw przy czym nie jest jasne, czy ma to by zwyky zarzd czy ma
te uprawnienia do dokonania dziau(Prof. Pitkowski uwaa, e nie) pewne jest tylko to, e do
czasu jak zarzd jest sprawowany przez wykonawc, to nie moe by sprawowany przez
spadkobiercw.
Wykonawca dziaa we wasnym imieniu, ale na rachunek spadkobiercw, a w zakresie sprawowania
zarzdu nad mas spadkow ma zdolno sdow(moe pozywa i by pozywanym) jest zatem
szczeglnym rodzajem zastpcy poredniego.
Wykonawcy przysuguje wynagrodzenie za penienie funkcji, przy czym do wzajemnych roszcze
spadkobiercw z wykonawca testamentu stosuje si przepisy o zleceniu za wynagrodzeniem.
Obowizki wykonawcy gasn z chwil:
Wykonania obowizkw.
mierci wykonawcy.
Zwolnienia wykonawcy przez sd z wanych powodw.
38
Spadkobierca nabywa spadek z chwil jego otwarcia z mocy samego prawa(ex lege) ma prawo go
odrzuci w cile okrelonym terminie jeli termin upynie lub spadkobierca da wyraz temu, e
chce spadek zatrzyma to uznaje si, e spadek przyj.
Spadkobierca nie nabywa spadku z mocy samego prawa, musi dokona jakiej dodatkowej
czynnoci choby dorozumianej w okrelonym terminie jeli nie to spadek przepada.
W prawie polskim spadkobierca nabywa spadek z chwil jego otwarcia z mocy samego prawa, moe
jednak w oznaczonym terminie:
Przyj spadek wprost spadkobierca nabywa spadek, a za dugi spadkowe odpowiada bez
ogranicze.
Przyj spadek z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca nabywa spadek, ale odpowiada za
dugi spadkowe jedynie do wysokoci aktyww spadku.
Odrzuci spadek.
Gmina lub Skarb Pastwa nie mog odrzuci spadku jeli s dziedzicami koniecznymi, natomiast mog
spadek odrzuci jeli dziedzicz na podstawie testamentu.
W okresie od otwarcia spadku do upywu terminu na owiadczenie w przedmiocie przyjcia lub odrzucenia
spadku, nabycie spadku przez spadkobierc ma charakter tymczasowy i przysuguje mu prawo
podmiotowe ksztatujce, ktre pozwala ostatecznie ustali sytuacj prawn. Dopki istnieje sytuacja
tymczasowa:
Spadkobierca nie moe zby spadku ani udziau nim w caoci ani w czci.
Spadkobierca nie moe uzyska stwierdzenia nabycia spadku, poniewa przyjcie spadku jest
konieczn przesank stwierdzenia.
Spadek jest oddzielony od majtku spadkobiercy, a zatem wierzyciele spadkowi mog zaspokaja
si tylko ze spadku, a wierzyciele osobici spadkobiercy tylko z jego majtku.
Sytuacja tymczasowa jest ograniczona terminem z uwagi na niepewno w stosunkach prawnych, dlatego
te po upywie terminu przyjmuje si fikcj prawn, e spadkobierca przyj spadek wprost.
Transmisja
Transmisja(ac. transmissio hereditatis) wystpuje w momencie kiedy spadkobierca zmar przed
upyniciem terminu do owiadczenia woli bez zoenia tego owiadczenia(w trakcie trwania sytuacji
tymczasowej) w takim wypadku na osoby dziedziczce po zmarym przechodzi take prawo podmiotowe
ksztatujce(konsekwencja zasady sukcesji generalnej).
Zmary spadkodawca nazywany jest transmitentem.
Osoby powoane do dziedziczenia po transmitencie transmitariusze.
Transmitariusz jest w praktyce powoany do dwch spadkw, po spadkodawcy i po transmitencie: W tej
sytuacji transmitariusze moe:
Przyj oba spadki
Przyj spadek po transmitencie i odrzuci po spadkodawcy.
Oba spadki odrzuci.
Transmitariusz nie moe przyj spadku po spadkobiercy, a odrzuci po transmitencie, bo
przyjcie spadku po transmitencie jest przesank umoliwiajc przyjcie spadku po spadkobiercy.
Skutki prawne przyjcia lub odrzucenia spadku
Skutki prawne:
1) Przyjcie spadku - spadkobierca definitywnie nabywa spadek od chwili jego otwarcia i nie moe go
ju odrzuci.
39
2) Odrzucenie spadku spadkobierca traktowany jest jakby nie doy spadku i nigdy go nie naby,
prawo to przechodzi na jego spadkobiercw jest to wic pewna fikcja prawna.
Prawo polskie nie zna dorozumianego przyjcia spadku, a zatem moe zaistnie sytuacja w ktrej
spadkobierca obejmie spadek i bdzie nim zarzdza jak wasnoci, a pniej go odrzuci powstaje wtedy
problem rozliczenia z tytuu prowadzonego zarzdu pomidzy tym ktry spadek odrzuci, a tym ktry
spadek przyj.
Przepis przewiduje, e do rozlicze z tego tytuu stosuje si przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez
zlecenia.
Przepisy nie reguluj problemu czynnoci zwizanych ze spadkiem, a podjtych przez spadkobierc, ktry
potem odrzuci spadek jeli nie zostan potwierdzone przez spadkobiercw, ktrzy spadek przyjli - w
takim wypadku uznaje si, e osoby trzecie korzystaj z takiej ochrony jaka jest przewidziana w przepisach
szczegowych dotyczcych poszczeglnych czynnoci jeli zostan spenione przewidziane tam przesanki.
Zaskarenie odrzucenia spadku
Art. 1024. k.c.
1. Jeeli spadkobierca odrzuci spadek z pokrzywdzeniem wierzycieli, kady z wierzycieli, ktrego
wierzytelno istniaa w chwili odrzucenia spadku, moe da, aeby odrzucenie spadku zostao uznane za
bezskuteczne w stosunku do niego wedug przepisw o ochronie wierzycieli w razie niewypacalnoci dunika.
2. Uznania odrzucenia spadku za bezskuteczne mona da w cigu szeciu miesicy od chwili powzicia
wiadomoci o odrzuceniu spadku, lecz nie pniej ni przed upywem trzech lat od odrzucenia spadku.
W sytuacji odrzucenia spadku wierzyciele spadkobiercy, ktry spadek odrzuci maj roszczenie o
stwierdzenie bezskutecznoci odrzucenia wobec nich jeeli odrzucenie spadku naruszao ich
interes(wierzytelno) roszczenie to oparte jest na generalnej skardze chronicej wierzycieli(a actio
pauliana). :
Roszczenie to przysuguje kademu wierzycielowi, ktrego wierzytelno istniaa w momencie
odrzucenia spadku wobec spadkobiercw, ktrzy w wyniku odrzucenia spadku przez dunika
doszli do spadku zamiast niego.
Uznanie roszczenia powoduje bezskuteczno wzgldn odrzucenia wierzyciel moe si
zaspokoi ze spadku tak jakby dunik przyj ten spadek i przysuguje mu pierwszestwo przed
wierzycielami spadkobiercw, ktrzy ostatecznie spadek przyjli.
Roszczenie wierzyciela ograniczone jest podwjnym terminem:
o 6 miesicy od momentu kiedy dowiedzia si o odrzuceniu spadku a tempore scientiae.
o Przed upywem 3 lat od odrzucenia spadku a tempore facti.
Termin do przyjcia lub odrzucenia spadku
Art. 1015. k.c.
1. Owiadczenie o przyjciu lub o odrzuceniu spadku moe by zoone w cigu szeciu miesicy od dnia, w
ktrym spadkobierca dowiedzia si o tytule swego powoania.
2. Brak owiadczenia spadkobiercy w powyszym terminie jest jednoznaczny z prostym przyjciem spadku.
Jednake gdy spadkobierc jest osoba nie majca penej zdolnoci do czynnoci prawnych albo osoba, co do
ktrej istnieje podstawa do jej cakowitego ubezwasnowolnienia, albo osoba prawna, brak owiadczenia
spadkobiercy w terminie jest jednoznaczny z przyjciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Termin ten ma charakter zawity prawa materialnego i biegnie odmiennie dla kadego spadkobiercy bieg
terminu rozpoczyna si w dniu w ktrym spadkobierca dowiedzia si o tytule swojego
powoania(najczciej jest to mier spadkodawcy jeli spadkobierca wiedzia, e w razie mierci bdzie
powoany, ale moe by take np. moment dowiedzenia si o tym, ze testament jest niewany).
40
W wypadku transmisji termin do zoenia owiadczenia o przyjciu lub odrzuceniu spadku nie moe
upyn wczeniej ni termin do zoenia owiadczenia dotyczcego spadku po transmitencie. Na gruncie
tego przepisu powstay jednak due spory co do jego wykadni:
1) Transmitent zmar po rozpoczciu biegu terminu czy termin dla transmitariusza choby nie
wiedzia o tytule do dziedziczenia transmitenta koczy si z chwil upywu terminu do przyjcia lub
odrzucenia spadku po transmitencie? Prof. Pitkowski uwaa, e tak powoujc si na zasad, e
transmitariusz wchodzi w sytuacj prawn transmitenta, a zatem termin ulega przedueniu, ale nie
oznacza to, e biegnie od nowa.
2) Transmitent zmar przed rozpoczciem biegu terminu czy w takim wypadku take stosuje si te
zasady? Prof. Pitkowski uwaa, e nie, dlatego e jeeli bieg terminu do owiadczenia o spadku
po spadkodawcy nie rozpocz si za ycia transmitenta, to transmitariusz moe dowiedzie si o
tytule do dziedziczenia(rozpocz bieg terminu) najwczeniej z chwil dowiedzenia si o wasnym
tytule do dziedziczenia po transmitencie, a w praktyce najczciej pniej(nie ma przy tym
znaczenia prawnego dowiedzenie si o tytule do dziedziczenia transmitenta jeeli transmitariusz nie
wie o tytule do dziedziczenia po transmitencie). W zwizku z tym mog powsta jeszcze inne
sytuacje:
Transmitariusz przyj spadek przed dowiedzeniem si o tytule transmitenta do dziedziczenia
po spadkodawcy w takim wypadku transmitariusz moe przyj lub odrzuci spadek po
spadkodawcy.
Transmitariusz odrzuci spadek przed dowiedzeniem si o tytule transmitenta do dziedziczenia
po spadkodawcy transmitariusz nie moe przyj spadku po spadkodawcy, chyba e uchyli si
od skutkw odrzucenia spadku powoujc si na bd.
Skutki bezskutecznego upywu terminu
Jeeli w wyznaczonym terminie spadkobierca nie zoy odpowiedniego owiadczenia woli uwaa si, e
przyj spadek wprost ta fikcja prawna ma na celu zamknicie niepewnoci w obrocie prawnym.
Od tej zasady istniej jednak wyjtki w takiej sytuacji uwaa si, e spadkobierca przyj spadek z
dobrodziejstwem inwentarza:
Spadkobierc jest osoba niemajca penej zdolnoci do czynnoci prawnych lub istnieje podstawa
do jej cakowitego ubezwasnowolnienia.
Spadkobierc jest osoba prawna.
Chocia jeden ze spadkobiercw przyj spadek z dobrodziejstwem inwentarza to samo stosuje si
w wypadku gdy cho jeden ze spadkobiercw przez brak owiadczenia przyjmuje spadek z
dobrodziejstwem inwentarza.
Owiadczenie woli o przyjciu lub odrzuceniu spadku
41
Przyjcie lub odrzucenie spadku jest czynnoci prawn jednostronn, ktra podlega oglnym przepisom
o owiadczeniu woli, a take szczeglnym regulacjom przewidzianym w prawie spadkowym:
Owiadczenie zoone pod warunkiem lub z zastrzeeniem terminu jest niewane.
Owiadczenie takie jest nieodwoalne mimo, e nie jest skierowane do adnej osoby.
Owiadczenie moe by zoone jedynie w odpowiedniej formie pod rygorem niewanoci(ad
solemnitatem).
Owiadczenie jest co do zasady niepodzielne(spadkobierca nie moe czci spadku przyj, a czci
odrzuci) chyba e:
o Spadkobierca do jednej czci spadku jest ustanowiony, a do innej podstawiony moe te
czci przyj lub odrzuci niezalenie od siebie.
o Spadkobierca moe odrzuci dodatkowy udzia z tytuu przyrostu, a zatrzyma przy sobie
udzia z tytuu powoania nie moe jednak zrobi odwrotnie bo przyrost przysuguje
jedynie spadkobiercom powoanym.
o Spadkobierca jest powoany zarwno z tytuu testamentu jak i ustawy moe to wystpi w
sytuacji kiedy odrzuci spadek z tytuu testamentu i otwiera to drog do dziedziczenia
ustawowego(w praktyce nie jest to odrzucenie w czci) lub w sytuacji kiedy jedn cz
dziedziczy na podstawie testamentu, a drug na podstawie ustawy(bo np. testament dotyczy
tylko czci majtku) wtedy moe przyj lub odrzuci te czci spadku niezalenie od
siebie.
Tryb i forma owiadczenia woli
Owiadczenie mona zoy:
Przed sdem rejonowym przed sdem spadku w trakcie postpowania o stwierdzenie nabycia
spadku lub sdem waciwym dla miejsca zamieszkania skadajcego owiadczenie.
Przed notariuszem.
Moe by zoone ustnie do protokou lub na pimie z podpisem urzdowo powiadczonym.
Jeeli owiadczenie skadane jest za porednictwem penomocnika to penomocnictwo musi by
pisemne z podpisem urzdowo powiadczonym.
Owiadczenie osoby prawnej skadane jest przez jej organ.
Jeeli spadkobierca nie ma zdolnoci do czynnoci prawnych:
o Nie ma w ogle zdolnoci do czynnoci prawnych - owiadczenie skada jego przedstawiciel
za zgod sdu opiekuczego(co jak si wydaje nie dotyczy przyjcia z dobrodziejstwem
inwentarza, bo jeli nie zoy adnego owiadczenia to tak bdzie to uwaane).
o Ma zdolno prawn ograniczon owiadczenie spadkobiercy wymaga zgody
przedstawiciela ustawowego, a zgoda wymaga zezwolenia sdu opiekuczego(nie dotyczy
przyjcia z dobrodziejstwem inwentarza).
Orzecznictwo termin jest zachowany jeli przed jego upywem wpyno pismo bdce wnioskiem o
odebranie owiadczenia woli choby samo owiadczenie lub protok sporzdzono po upywie terminu.
Owiadczenie powinno zawiera wskazanie, czy spadek przyjmowany jest wprost czy z dobrodziejstwem
inwentarza, jeli nie ma oznaczenia uwaa si, e spadek przyjty jest wprost.
Wady owiadczenia woli o przyjciu lub odrzuceniu spadku
Do tego owiadczenia stosuje si przepisy oglne o wadach owiadczenia woli(z wyjtkiem pozornoci,
ktra nie wchodzi w gr ze wzgldu na to, e owiadczenie to nie jest skadane drugiej stronie).
W pewnym zakresie obowizuje regulacja szczeglna w odniesieniu do bdu i groby.
Art. 1019. k.c.
42
1. Jeeli owiadczenie o przyjciu lub o odrzuceniu spadku zostao zoone pod wpywem bdu lub groby,
stosuje si przepisy o wadach owiadczenia woli z nastpujcymi zmianami:
1) uchylenie si od skutkw prawnych owiadczenia powinno nastpi przed sdem;
2) spadkobierca powinien jednoczenie owiadczy, czy i jak spadek przyjmuje, czy te go odrzuca.
2. Spadkobierca, ktry pod wpywem bdu lub groby nie zoy adnego owiadczenia w terminie, moe w
powyszy sposb uchyli si od skutkw prawnych niezachowania terminu.
3. Uchylenie si od skutkw prawnych owiadczenia o przyjciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia
przez sd.
Spadkobierca, ktry pod wpywem bdu lub groby zoy owiadczenie lub go nie zoy, moe si
uchyli od skutkw prawnych przy spenieniu dodatkowych przesanek.
Bd:
Dotyczy treci owiadczenia.
By istotny zarwno subiektywnie jak i obiektywnie.
Przy bdzie wywoanym podstpnie - nie ma ogranicze co do istotnoci i treci owiadczenia.
Bd co do prawa Prof. Pitkowski uwaa, e w pewnych okolicznociach spadkobierca moe powoa
si na bd co do prawa, przy czym powinien on by nie tylko istotny i dotyczcy treci owiadczenia, ale
take usprawiedliwiony:
Testament zosta sporzdzony nieumiejtnie i przeznacza okrelone wartoci majtkowe, a osoba
uznana za spadkobierc mylnie sdzi, e jest jedynie zapisobierc.
Spadkobierca ustawowy nie wie, e testament wyznaczajcy innego dziedzica jest oczywicie
niewany.
Spadkobierca nie moe jednak powoa si na bd jeli myla, e brak owiadczenia jest rwnoznaczny z
odrzuceniem spadku.
Groba:
Jeeli mg si obawia, e jemu samemu lub innej osobie grozi powane niebezpieczestwo
osobiste lub majtkowe.
Moliwo uchylenia si od skutkw jest ograniczona terminem:
Bd rok od wykrycia bdu.
Groba rok od chwili wyganicia stanu obawy.
Uchylenie si od skutkw prawnych:
Nastpuje przed sdem.
Wraz z uchyleniem spadkobierca musi owiadczy czy odrzuca czy przyjmuje spadek(a jeli
przyjmuje to w jaki sposb) inaczej uchylenie bdzie bezskuteczne.
Uchylenie si musi by zatwierdzone przez sd dopiero wtedy staje si skuteczne.
Stwierdzenie moe dotyczy kilku spadkodawcw, ale musi by rozbite na odrbne czci
oddzielnie dla kadego spadkodawcy(np. postanowienie o stwierdzenie nabycia spadku po
rodzicach).
W stwierdzeniu nie wymienia si konkretnych skadnikw majtkowych, a jedynie udziay w
spadku.
W obrocie prawnym moe powsta problem w sytuacji kiedy osoby trzecie nabywaj prawa lub speniaj
wiadczenie wobec osoby, ktra wydaje si by spadkobierc, a potem okazuje si, e nim nie jest(np. nie
chce lub nie moe dziedziczy) moe si zatem okaza, e niektre czynnoci bd bezskuteczne.
Jeeli ten kto uzyska stwierdzenie nabycia spadku lecz spadkobierc nie jest, rozporzdza prawem
nalecym do spadku na rzecz osoby trzeciej(choby nieodpatnie) to osoba trzecia nabywa prawo lub
44
zostaje zwolniona z obowizku, chyba e dziaa w zej wierze - zasada ta jednak nie dotyczy czynnoci
wycznie zobowizujcych.
W praktyce musz wystpi dwie przesanki:
1) Osoba, ktra rozporzdza prawem uzyskaa stwierdzenie nabycia spadku, cho spadkobierc nie
jest lub jest w innej czci kontrahent nie musi zna treci postanowienia.
2) Kontrahent dziaa w dobrej wierze dobra wiara jest zawsze domniemania i ocenia si j z chwili
dokonywania czynnoci uznaje si, e w zej wierze jest ten kto wiedzia o rozbienoci pomidzy
stwierdzeniem nabycia spadku a rzeczywistym stanem lub z atwoci mg si o tym
dowiedzie(race niedbalstwo).
Regulacja ta nie chroni osoby trzeciej w sytuacji:
Kiedy nabywa majtek w istocie nienalecy do spadku wtedy moe by chroniona na podstawie
zasad oglnych.
W sytuacji dotyczcych nabycia pod tytuem oglnym np. przy zbyciu spadku lub udziau w nim.
Roszczenie rzeczywistego spadkobiercy rzeczywisty spadkobierca moe w okrelonych przypadkach
domaga si od osoby podajcej si za spadkobierc naprawienia szkody zwizanej z rozporzdzeniem
prawem, a jeli czynno zostaa dokonania nieodpatnie to ma roszczenie z bezpodstawnego wzbogacenia
wobec osoby trzeciej.
Postpowanie w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku
Procedura:
Waciwy jest co do zasady sd spadku.
Wszczcie postpowania nastpuje zawsze na wniosek osoby, ktra ma w tym interes prawny lub
prokuratora jest to szeroki krg podmiotw, bo mog to by np. wierzyciele zobowiza
spadkowych.
Czynnoci sdu w duej mierze sd dziaa z urzdu(mimo, e postpowanie jest na wniosek):
Badanie czy jest testament i jaka jest jego tre.
Badanie kto jest spadkobierc zgaszajcy si spadkobierca skada owiadczenie co do tego, czy
ma wiadomoci o jaki innych osobach mogcych dziedziczy sd nie jest zwizany list osb
wskazanych we wniosku.
Jeeli sd nie jest pewny co do tego, czy znani s ju wszyscy spadkobiercy sd moe umieci
ogoszenie pisemnej w poczytnej, oglnopolskiej gazecie i w miejscu zamieszkania spadkodawcy w takim wypadku stwierdzenie moe nastpi dopiero 6 miesicy od ogoszenia.
Wniosek moe by odrzucony jedynie jeli zosta zoony przez nieuprawnionego we wszystkich
innych wypadkach koczy si stwierdzeniem nabycia spadku(jak nie bdzie spadkobiercw to
bdzie dziedziczya gmina lub Skarb Pastwa).
Uchylenie lub zmiana postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku
Co do zasady od stwierdzenia nabycia spadku suy odwoanie na oglnych zasadach k.p.c. z trzema
szczeglnymi zasadami:
Jeeli postanowienie zostao wydane w sprawie o nabycie spadku po osobie uznanej za zmar lub
w stosunku do ktrej stwierdzono zgon, a okae si, e ta osoba yje postanowienie zostanie
uchylone z urzdu.
Spadkobierca skutecznie uchyli si od skutkw prawnych owiadczenia o przyjciu lub
odrzuceniu lub niezoenia takiego owiadczenia w terminie sd z urzdu uchyli postanowienie.
Zainteresowany zgosi wniosek o uchylenie postanowienia w sytuacji kiedy osoba wskazana w
postanowieniu nie jest spadkobierc lub jej udzia w spadku jest inny sd moe uchyli
postanowienie po przeprowadzenia postpowania wszcztego na wniosek.
45
Jeeli sd uchyli postanowienie o stwierdzenie nabycia spadku ze wzgldu na jego wady, ma obowizek
wyda nowe postanowienie zgodne ze stanem rzeczywistym.
Powiadczenie dziedziczenia
Powiadczenie dziedziczenia jest now instytucj prawn wprowadzon w 2008 roku.
Konstrukcja ta zakada, e notariusz moe powiadczy dziedziczenie, ktre jest zrwnane w skutkach
prawnych ze stwierdzeniem nabycia spadku i stosuje si do niego odpowiednie przepisy:
6 miesiczny termin chyba, e wszyscy znany spadkobiercy zoyli ju owiadczenia woli.
Wyczno dowodowa nabycia spadku.
Ochrona dobrej wiary osb trzecich.
Dziedziczenie moe by powiadczone notarialnie:
W sprawach niespornych i oczywistych.
W obecnoci wszystkich potencjalnych spadkobiercw.
Dotyczy zarwno dziedziczenia ustawowego jak i testamentowego(z wyczeniem dziedziczenia z
testamentw szczeglnych).
Notariusz wprowadza akt powiadczenia do systemu teleinformatycznego nie moe wprowadzi takiego
aktu jeli jest w tym systemie ju informacja o potwierdzeniu dziedziczenia tego spadku.
Powiadczenie moe uchyli:
Notariusz Prezes Krajowej Rady Notarialnej zarzdza wykrelenie z rejestru.
Sd - po przeprowadzeniu postpowania.
Ochrona dziedziczenia
Spadkobierca wstpuje w og praw majtkowych spadkodawcy, a zatem przysuguj mu wszystkie
roszczenia, jakie przysugiway spadkodawcy w odniesieniu do skadnikw spadku np. roszczenie o
wydanie rzeczy, roszczenie o spenienie wiadczenia itp.
Poza tym, w toku rozwoju historycznego prawa spadkowego wyksztacio si odrbne roszczenie
spadkobiercy o ochron dziedziczenia, czyli o ochron caoci uprawnie spadkobiercy do spadku
roszczenie to suy przeciwko temu, kto bezpodstawnie przypisuje sobie uprawnienia spadkodawcy
(hereditatis petitio).
Art. 1029. k.c.
1. Spadkobierca moe da, aeby osoba, ktra wada spadkiem jako spadkobierca, lecz spadkobierc nie
jest, wydaa mu spadek. To samo dotyczy poszczeglnych przedmiotw nalecych do spadku.
2. Do roszcze spadkobiercy o wynagrodzenie za korzystanie z przedmiotw nalecych do spadku, o zwrot
poytkw lub o zapat ich wartoci, jak rwnie o naprawienie szkody z powodu zuycia, pogorszenia lub utraty
tych przedmiotw oraz do roszcze przeciwko spadkobiercy o zwrot nakadw stosuje si odpowiednio przepisy
o roszczeniach midzy wacicielem a samoistnym posiadaczem rzeczy.
3. Przepisy powysze stosuje si odpowiednio w wypadku, gdy da wydania swego majtku osoba, co do ktrej
zostao uchylone orzeczenie o uznaniu jej za zmar.
Wada spadkiem, czci spadku lub poszczeglnymi elementami spadku(take wobec osoby, ktra
przedmiot miaa, ale go zuya lub utracia).
Przypisuje sobie uprawnienia spadkobiercy daje wyraz przekonaniu, e przedmioty nabya w
drodze dziedziczenia. Nie dotyczy to sytuacji kiedy osoba powouje si na inny tytu prawny np.
umow(wtedy moe przysugiwa np. roszczenie o wydanie rzeczy na zasadach oglnych).
Nie jest w rzeczywistoci spadkobierc bez znaczenia jest dobra czy za wiara tej osoby.
Roszczenia uzupeniajce
Obok roszczenia o wydanie spadku, spadkobiercy rzeczywistemu przysuguj take inne roszczenia:
O wynagrodzenie za korzystanie z przedmiotw nalecych do spadku.
O zwrot poytkw lub zapat ich rwnowartoci.
Odszkodowanie z powodu zuycia, uszkodzenia lub utraty przedmiotw.
Osobie, ktra dotychczas wadaa spadkiem mog przysugiwa roszczenia:
O zwrot nakadw na przedmioty nalece do spadku - na zabezpieczenie roszcze przysuguje
prawo zatrzymania przepisy o rozliczeniu nakadw stosuje si take w sytuacji spaty dugw
spadkowych.
Do dochodzenia tych roszcze stosuje si odpowiednio przepisy o roszczeniach pomidzy wacicielem, a
samoistnym posiadaczem rzeczy.
O zakresie roszcze decyduje take dobra lub za wiara wadajcego spadkiem
1) Osoba dotychczas wadajca spadkiem jest w dobrej wierze(tj. jest w usprawiedliwionym
przekonaniu e jest spadkobierc nie jest w dobrej wierze jeli z atwoci mg si dowiedzie o
swoim bdzie) w takim wypadku wadajcy spadkiem:
a) nie odpowiada za korzystanie, zuycie, uszkodzenie lub utrat.
b) Zachowuje poytki naturalne, a poytki cywilne jeli stay si wymagalne.
c) Od chwili kiedy dowiedzia si o wytoczeniu przeciw niemu powdztwa odpowiada za
wszystkie szkody zawinione, za poytki i za uywanie rzeczy.
2) Osoba dotychczas wadaj spadkiem jest w zej wierze(tj. wie, e nie jest spadkobierc lub z
atwoci moga si o tym dowiedzie) bdc w zej wierze odpowiada za:
a) Wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy.
b) Zwrot pobranych poytkw oraz wypata rwnowartoci zuytych lub takich, ktrych nie
uzyska ze wzgldu na z gospodark.
c) Za zuycie, uszkodzenie lub utrat rzeczy chyba e przedmioty te tak samo ulegy by
uszkodzeniu lub utracie jakby byy u spadkobiercy.
Zakres zastosowania przepisw:
Regu dotyczcych rozliczenia nie stosuje si wobec spadkobiercy, ktry spadek obj a nastpnie
odrzuci, bo stosuje si tutaj przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia.
Przepisy o roszczeniu o ochron dziedziczenia stosuje si take w stosunku do roszczenia osoby
wobec ktrej uchylono orzeczenie o uznaniu za zmar lub stwierdzeniu zgonu, ktre posiada
przeciw osobom, ktre nabyy po niej spadek.
Przedawnienie roszczenia
Roszczenie o ochron dziedziczenia ma charakter majtkowy, a zatem przedawnia si na zasadach
oglnych w terminie 10 lat od dnia otwarcia spadku nawet jeli spadkobierca jest osob prawn i
prowadzi dziaalno gospodarcz to nie obowizuje termin 3 letni.
W zakres tego roszczenia wchodzi roszczeni o wydanie spadku, a take roszczenia uzupeniajce
wymienione w art. 1029 k.c.
Roszczenie to przedawnia si niezalenie od roszcze przysugujcych z tytuy praw wchodzcych w skad
spadku(np. roszczenie o zapat czynszu), ktre to roszczenia przedawniaj si na zasadach waciwych dla
danego rodzaju.
48
Roszczenie o ochron dziedziczenia moe przedawni si wczeniej ni w terminie 10 lat, ale jest to
waciwie wtrna konsekwencja wczeniejszej utraty statusu rzeczywistego spadkobiercy jest to
zwizane z upywem innych terminw zawitych, np.:
Rzeczywisty spadkobierca nie wnis o uniewanienie testamentu sporzdzonego pod wpywem
groby w terminie 3 lat, mimo, ze grobie wiedzia po 3 latach nie moe ju podnie zarzutu
niewanoci testamentu(a zatem traci w istocie status spadkobiercy).
Rzeczywisty spadkobierca nie wnis o zmian postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku w
terminie roku od orzeczenia, mimo, ze wiedzia o podstawie do zmiany postanowienia.
Do chwili przyjcia spadku spadkobierca odpowiada za dugi spadkowe tylko ze spadku a wic w
praktyce jest to odpowiedzialno ograniczona przedmiotowo(cum viribus hereditatis) rozwizanie to jest
podyktowane tymczasowym charakterem nabycia spadku do momentu jego przyjcia(moe go jeszcze
odrzuci).
W tym okresie istniej zatem dwie masy majtkowe - majtek spadkowy oraz majtek osobisty
spadkobiercy.
Konsekwencj tej konstrukcji jest to, e wierzyciele spadku mog si zaspokaja jedynie z majtku
spadkowego, a nie z majtku spadkobiercy.
Nawet po przyjciu spadku wierzyciel osobisty tylko jednego ze wspspadkobiercw nie moe
prowadzi egzekucji ze spadku do czasu przeprowadzenia dziau spadku, bo nie uzyskaby
wymaganego przez k.p.c. tytuu egzekucyjnego przeciwko wszystkim spadkobiercom.
Odpowiedzialno po przyjciu spadku
Odpowiedzialno nieograniczona
Od chwili przyjcia spadku co do zasady spadkobierca odpowiada w sposb nieograniczony:
W razie przyjcia spadku wprost.
Fikcja prostego przyjcia spadku w sytuacji kiedy spadkobierca nie zoy w terminie
owiadczenia woli, a nie stosuje si do niego regulacji wyjtkowej(np. brak zdolnoci do czynnoci
prawnych spadkobiercy).
1972 uchwaa 7 sdziw SN w szczeglnie wyjtkowych wypadkach moliwe jest ograniczenie, a nawet
wyczenie odpowiedzialnoci spadkobiercy ze wzgldu na ZWS zwaszcza w stosunku do spadkobiercw
niewiadomych konsekwencji prawnych swojego zachowania.
Na podstawie art. 5 k.c.(naduycie prawa podmiotowego) agodzi konsekwencje w wypadku kiedy
spadek przyjto wprost lub przyjto fikcj prostego przyjcia spadku.
Kontrowersyjna jest moliwo cakowitego wyczenia odpowiedzialnoci spadkobierca miaby
w takim wypadku przej aktywa spadku bez adnej odpowiedzialnoci za dugi jest to
krzywdzce dla wierzycieli i trudno uzna to za zgodne z ZWS.
Odpowiedzialno ograniczona
Na zasadach odpowiedzialnoci ograniczonej za dugi spadkowe odpowiada:
1) Gmina lub Skarb Pastwa - w kadym wypadku.
2) Spadkobierca, ktrzy przyj spadek z dobrodziejstwem inwentarza.
3) Spadkobierca, ktry nie zoy owiadczenia woli w terminie, ale:
a) Spadkobierca, ktrym jest osoba prawna.
b) Spadkobierca, jest osob fizyczn, ale:
a. Nie posiada penej zdolnoci do czynnoci prawnych.
b. Istniej wobec niej podstawy do cakowitego ubezwasnowolnienia.
c. Jeden ze wspspadkobiercw przyj spadek z dobrodziejstwem inwentarza lub jest
osob, ktrej brak owiadczenia woli wie si z przyjciem spadku z dobrodziejstwem
inwentarza.
Jeeli zoono owiadczenie woli o przyjciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, a inwentarz nie by
sporzdzony wczeniej to sporzdzenie inwentarza nastpuje z urzdu(wpisuje si w niego skadniki
spadku, czyli aktywa i pasywa).
Uchwaa 7 sdziw SN z 1968 inwentarza z urzdu nie sporzdza si w wypadku braku
owiadczenia woli osoby, ktrej brak owiadczenia woli rwnoznaczny jest z przyjciem spadku z
dobrodziejstwem inwentarza(wzgldy praktyczne).
50
Odpowiedzialno wspspadkobiercw
Do momentu dokonania dziau spadku wspspadkobiercy odpowiadaj za dugi spadkowe solidarnie:
Spadkobierca, ktry speni wiadczenie ma regres wobec wspspadkobiercw w wysokoci
odpowiedniej do ich udziaw.
Wierzyciel do momentu dziau spadku moe prowadzi egzekucj z majtku spadkowego tylko
wtedy kiedy uzyska tytu wykonalnoci wobec wszystkich wspspadkobiercw.
Spadkobiercy nie odpowiadaj solidarnie za zobowizania z tytuu zapisw, chyba e spadkobierca
postanowi inaczej.
Regulacja ta dotyczy w tym wypadku majtku spadkowego, ktry naley rozumie wycznie jako aktywa,
czyli og praw majtkowych, natomiast pasywa podlegaj odrbnej regulacji dotyczcej odpowiedzialnoci
za dugi spadkowe.
Wsplno wierzytelnoci spadkowych
Poniewa majtek spadowy skada si nie tylko z rzeczy i praw wasnoci, ale take z ograniczonych praw
rzeczowych czy wierzytelnoci, co powoduje pewne wtpliwoci powstao pytanie, czy w wypadku
wspdziedziczenia wierzytelnoci ze wiadczeniem podzielnym(np. trzy osoby dziedzicz w czciach
rwnych wierzytelno o 3000 z) naley stosowa:
Reguy wspwasnoci w czci uamkowej wierzytelno nie ulegnie podziaowi, a kady ze
spadkobiercw bdzie mia udzia w tej wierzytelnoci(jest wsplna wierzytelno wszystkich
spadkobiercw o wydanie 3000 i nastpnie dochodzi si podziau wedle udziaw.
Reguy prawa zobowiza wierzytelno podzielna dzieli si z mocy prawa a zatem kady ze
spadkobiercw nabywa wierzytelno o 1000 do dunika.
Orzeczenie SN z 1967 Sd w orzeczeniu wskazuje, e:
Stosuje si reguy wynikajce z charakteru danego prawa, jeli zatem zakadaj one, e w wypadku
wieloci podmiotw nastpuje podzia z mocy prawa to naley to stosowa.
Spadkobierca moe przed dziaem spadku dochodzi swojego udziau w wierzytelnoci podzielnej
a zatem nastpuje jej podzia.
Jeeli dunikiem wierzytelnoci spadkowej jest jeden ze spadkobiercw, to pozostali mog od
niego dochodzi roszcze stosownie do swoich udziaw jeszcze przed podziaem spadku.
SN ograniczy stosowanie regu prawa zobowiza tylko do wierzytelnoci podzielnych o
charakterze samoistnym przeciwiestwem s wierzytelnoci pochodne zwizane gospodarczo
z rzecz nalec do spadku, do ktrych zasady te nie maj zastosowania(np. roszczenie o zapat
czynszu za najem mieszkania wchodzcego w skad spadku).
Zasady te godz jednak w integralno masy spadkowej jako caoci przed jej dziaem dziau spadku
mog dokona umownie spadkobiercy lub sd, natomiast w takim wypadku decydowaby sam spadkobierca
o tym co przypadnie mu w udziale.
Wedug Prof. Pitkowskiego prowadzi to do wniosku, e wierzytelnoci spadkowe, nawet te podzielne,
przed dziaem spadku mog by dochodzone jedynie przez wszystkich wspspadkobiercw cznie.
Rozporzdzanie udziaem w przedmiocie nalecym do spadku
Naley wyranie odrni:
Zbycie udziau w przedmiocie nalecym do spadku zbycie udziau w konkretnej rzeczy,
wierzytelnoci, przy zachowaniu wszystkich innych udziaw w spadku nabywca staje si nastpc
prawnym pod tytuem szczeglnym(nie odpowiada za dugi spadkowe)
Zbycie udziau w spadku zbywca przekazuje na nabywc caoksztat swoich udziaw w prawach
spadkowych nabywca spadku staje si nastpc prawnym pod tytuem oglnym(odpowiada za
dugi spadkowe).
Przy rozporzdzaniu udziaem w poszczeglnych przedmiotach nalecych do spadku ustawodawca przyj
zasad, e potrzebna jest do tego zgoda wszystkich wspspadkobiercw.
53
Przy czym naley pamita, e rozporzdzanie to zbycie praw lub ich obcienie i bdzie miao rnych
charakter w zalenoci od charakteru prawa, ktrego rozporzdzenie dotyczy:
Wierzytelno przelew, potrcenie, zwolnienie z dugu nie bdzie jednak rozporzdzeniem
zwolnienie z dugu przez jednego ze wspspadkobiercw przy wierzytelnoci niepodzielnej, bo nie
wywouje to skutku wobec innych wierzycieli.
Wasno przeniesienie, ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego.
Zgoda wspspadkobiercw na rozporzdzenie:
Moe by wyraone przed, razem z, lub po rozporzdzeniu.
Naley zachowa form szczegln odpowiedni dla rozporzdzenia np. zgoda na zbycie udziau
w nieruchomoci spadkowej powinna by wyraona w formie aktu notarialnego.
W razie braku zgody wspspadkobiercw nie wystpuje bezskuteczno zawieszona charakterystyczna dla
zasad oglnych ustawodawca przewidzia w tym przypadku odrbn konstrukcj:
Rozporzdzenie dokonane bez zgody pozostaych wspspadkobiercw jest bezskuteczne o tyle, o
ile naruszaoby ich prawa na podstawie przepisw o dziale spadku.
Naley uzna, e w tym wypadku powstaje stan bezskutecznoci wzgldnej, co oznacza, e
rozporzdzenie to bdzie bezskuteczne wobec wspspadkobiercw, ktrzy nie wyrazili zgody, a
zatem w szczeglnoci przedmiot rozporzdzenia moe im przypa podczas dziau spadku zapis
ten budzi jednak istotne problemy w praktyce.
Zarzd majtkiem spadkowym
Do zarzdu majtkiem spadkowym stosuje si przepisy dotyczce wspwasnoci i zarzdu
majtkiem wsplnym:
Regulacja opiera si na rozrnieniu czynnoci zwykego zarzdu(gdzie wymaga si zgody
wikszoci spadkobiercw odpowiednio do udziaw) i czynnoci przekraczajcych zwyky
zarzd(gdzie wymaga si zgody wszystkich spadkobiercw).
Zarzd moe by ustanowiony umownie, moe wynika z regulacji ustawowej lub by ustanowiony
sdownie.
Kady spadkobierca moe samodzielnie podejmowa czynnoci zachowawcze majce na celu
ochron wsplnego prawa np. roszczenie o wydanie rzeczy, przy czym orzecznictwo
wypracowao pewne reguy szczegowe:
o Jeli wystpiono z roszczeniem wydobywczym, to przy braku zgody lub sprzeciwie jednego
ze wspspadkobiercw rzecz moe by wydana jedynie do rk wszystkich spadkobiercw.
o W kwestii wierzytelnoci podzielnych pochodnych(np. czynsz z tytuu najmu
nieruchomoci spadkowej) pocztkowo sd dopuszcza moliwo dochodzenia przez
kadego wspspadkobierc swojego udziau, nastpnie jednak uznano, e spadkobierca
zarzdzajcy danym przedmiotem ma prawo dochodzi caoci z takiego tytuu, chyba e
inny wspspadkobierca si temu sprzeciwi lub wytoczy powdztwo o ten sam okres.
o W przypadku wierzytelnoci podzielnych samoistnych obowizuje odrbna zasada
omwiona wczeniej.
Dzia spadku
Wsplno majtku spadkowego ustaje z chwil dziau spadku:
Dzia spadku obejmuje jedynie aktywa pasywa podlegaj odrbnym zasadom.
54
Problematycznym zjawiskiem jest podzia spadku dla uywania quoad usum(podzia przedmiotw do
uytku bez dziau spadku) lub nawet jedynie faktyczny podzia spadku(zwaszcza nieruchomoci), ktry
powoduje nieuregulowane stosunku wasnociowe, ktre w praktyce powoduj pewne komplikacje
zjawisko to pojawia si zwaszcza w rodowisku wiejskim przy okazji podziau gospodarstwa rolnego.
Sposoby podziau majtku
1. Podzia w naturze.
Na pierwszy plan wysuwa si podzia spadku w naturze(najczciej s to rzeczy) polega on na tym, e
okrelone osoby dostaj konkretne przedmioty, ktrych czna suma odpowiada udziaowi w spadku.
Podzia w naturze jest co do zasady najbardziej korzystny dla spadkobiercw.
Komplikacje powstaj wtedy, gdy w skad spadku wchodzi bardzo wartociowy przedmiot, ktrego
nie da si podzieli, ani zrwnoway innymi przedmiotami ze spadku(np. samochd, dom, obraz).
Warto udziaw wydzielonych w naturze poszczeglnym spadkobiercom moe by wyrwnana
przez dopaty pienine przy podziale rzeczy jest to moliwe tylko przed sdem, ale na gruncie
dziau spadku mona to przewidzie take umownie.
Podzia w naturze nie jest moliwy jeli:
o Jest to sprzeczne z przepisami ustawy np. nie mona jednej osobie przyzna wasnoci
gruntu, a innej wasnoci domu na tym gruncie, podzia nieruchomoci sprzeczny z planem
zagospodarowania przestrzennego.
o Jest to sprzeczne ze spoeczno-gospodarczym celem prawa np. sd moe odmwi
podziau gospodarstwa rolnego jeli byoby to niepodane ze wzgldw produkcyjnych.
o Podzia pocigaby za sob istotn zmian lub znaczne zmniejszenie wartoci przedmiotu
wikszo rzeczy ruchomych, ktrych podzia byby niemale rwnoznaczny z ich
zniszczeniem.
2. Przyznanie przedmiotu spadku z obowizkiem spaty.
Zdarza si czasem, e jeden z przedmiotw wchodzcych w skad spadku jest na tyle znacznej wartoci, e
znajdzie zastosowanie przepis o podziale rzeczy z obowizkiem spaty w takim ukadzie jeden ze
spadkobiercw otrzyma dany przedmiot, przy czym bdzie obciony obowizkiem spaty wobec innych
wspspadkobiercw w celu zaspokojenia ich interesw wynikajcych z wysokoci udziaw w spadku.
Obcienie obowizkiem spaty jednego ze spadkobiercw przy duej wartoci przedmiotu, zwaszcza jeli
jest to nieruchomo(np. warsztat) moe doprowadzi do nadmiernej uciliwoci spaty w szczeglnoci
spadkobierca moe nie mie moliwoci jednorazowej spaty innych wspspadkobiercw. W takim
wypadku sd:
Moe rozoy obowizek spaty na raty na okres nie przekraczajcy 10 lat.
Okrela sposb spaty i ewentualne nalene odsetki.
W przypadkach zasugujcych na szczeglne uwzgldnienie sd moe na wniosek zobowizanego
zawiesi spat rat ju wymagalnych.
Moe w razie potrzeby okreli sposb zabezpieczenia tych roszcze w przypadku nieruchomoci
bdzie to w szczeglnoci hipoteka.
Zasady rozoenia nalenoci na raty stosuje si take do dopat wyrwnujcych udzia spadkowy.
55
Sd moe przyzna dwm lub wicej spadkobiercom jeden przedmiot spadkowy na zasadach
wspwasnoci uamkowej, ale tylko na wniosek zainteresowanych take w tym wypadku sd
ocenia czy jest to zgodne ze spoeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa.
3. Podzia cywilny.
Podzia cywilny polega na sprzeday przedmiotw i podziale uzyskanych kwot pomidzy spadkobiercw
stosowanie do ich udziau.
W wypadku niemoliwoci dokonania podziau w naturze moe mie miejsce alternatywnie przekazanie
jednemu spadkobiercy z obowizkiem spaty lub podzia cywilny jeli jednak nikt nie chce wzi danego
przedmiotu, wtedy jedyn moliwoci staje si podzia cywilny.
W wypadku podziau sdowego podzia cywilny przeprowadza si przez sprzeda w drodze licytacji.
Wszystkie sposoby podziau spadku mog mie zastosowanie jednoczenie do tego samego spadku np.
nieruchomo zostanie przekazana jednemu ze spadkobiercw z obowizkiem spaty, a reszta przedmiotw
spadku podzielona w naturze.
Zaliczanie darowizn
Art. 1039. k.c.
1. Jeeli w razie dziedziczenia ustawowego dzia spadku nastpuje midzy zstpnymi albo midzy zstpnymi i
maonkiem, spadkobiercy ci s wzajemnie zobowizani do zaliczenia na sched spadkow otrzymanych od
spadkodawcy darowizn, chyba e z owiadczenia spadkodawcy lub z okolicznoci wynika, e darowizna zostaa
dokonana ze zwolnieniem od obowizku zaliczenia.
2. Spadkodawca moe woy obowizek zaliczenia darowizny na sched spadkow take na spadkobierc
ustawowego nie wymienionego w paragrafie poprzedzajcym.
Zaliczenie darowizn ma zastosowanie jedynie przy dziedziczeniu ustawowym i tylko w sytuacji kiedy dzia
spadku nastpuje pomidzy zstpnymi lub zstpnymi i maonkiem spadkodawcy.
Spadkodawca moe zwolni obdarowanego z obowizku zaliczenia darowizny na poczet schedy
spadkowej zwolnienie takie moe wynika z owiadczenia spadkodawcy lub z okolicznoci.
Owiadczenie takie moe by zawarte w darowinie, a po dokonaniu darowizny w testamencie.
Spadkobierca moe naoy obowizek zaliczenia darowizn take na innych spadkobiercw.
Zaliczeniu podlegaj wszelkie darowizny oprcz drobnych darowizn przyjtych w danych stosunkach(np.
prezent na urodziny).
Art. 1041. k.c.
Dalszy zstpny spadkodawcy obowizany jest do zaliczenia na sched spadkow darowizny uczynionej przez
spadkodawc jego wstpnemu.
Dalszy zstpny ma obowizek zaliczy darowizny uczynione na rzecz jego wstpnego np. syn ma zaliczy
na poczet schedy darowizn uczynion na rzecz ojca.
Sposb zaliczania darowizn:
1) Warto darowizn podlegajcych zaliczeniu dolicza si do spadku i stanowi to podstaw do
obliczenia udziaw w spadku spadek 100, dziedzicz A, B i C w czciach rwnych, A dosta
darowizn 20, a C darowizn 30. Darowizny dolicza si do spadku co daje razem sum 150.
2) Nastpnie oblicza si wysoko schedy(udziau) spadkobiercw 150 dzieli si na A, B i C w
czciach rwnych, po 50 kademu.
56
Dzia spadku ma doprowadzi do trwaego podziau majtku tak aby poszczeglni spadkobiercy w sposb
cakowicie niezaleny zajli przekazane im udziay spadkowe.
Moe si jednak zdarzy sytuacja, e przedmiot, ktry dany spadkobierca otrzyma w ramach swojej
schedy:
Ma wady fizyczne jest zniszczony, niesprawny, wybrakowany.
Ma wady prawne prawo wasnoci w rzeczywistoci przypada komu innemu, jest obciony
ograniczonym prawem rzeczowym osoby trzeciej.
W przypadku wierzytelnoci wad jest rwnie niewypacalno dunika.
W takim wypadku spadkobiercy s wobec siebie wzajemnie zobowizani do rkojmi wedug przepisw o
rkojmi przy sprzeday.
1) W wypadku umownego podziau spadkobierca, ktry przej przedmiot dotknity wad ma prawo
odstpi od umowy(co spowoduje konieczno ponownego dziau spadku) lub da od pozostaych
spadkobiercw odpowiedniego wyrwnania pieninego w obu przypadkach moe mu jeszcze
przysugiwa roszczenie odszkodowawcze.
2) W wypadku sdowego podziau jeeli nie zachodzi podstawa do uchylenia orzeczenia w drodze
wznowienia postpowania lub kasacji spadkobiercy przysuguje jedynie roszczenie o wyrwnanie
pienine i ewentualne odszkodowanie.
57
Sdowy dzia moe przybra rne postacie w zalenoci od tego czy spadkobiercy maj wsplne
stanowisko, czy te pozostaj w sporze:
1) Dzia na zgodny wniosek w sytuacji kiedy zainteresowani przedstawi zgodny wniosek, ktry
odpowiada ZWS, przepisom prawa, spoeczno-gospodarczemu przeznaczeniu praw, a take nie
narusza raco interesu uprawnionych to sd wyda postanowienie zgodne z wnioskiem w
postpowaniu dziaowym sd bdzie zmierza do wypracowania wsplnego stanowiska przez
zainteresowanych.
2) Dzia w braku zgodnego wniosku jeeli nie ma zgodnego wniosku, a mona dokona podziau w
naturze to sd dokonuje podziau w naturze(rnice uzupenia si dopatami pieninymi).
Orzecznictwo podzia nieruchomoci w naturze moe mie miejsce poprzez podzia
pionowy(wedug paszczyzny, ktr stanowi ciana) ktry skutkuje powstaniem dwch
budynkw ze wspln czci lub poprzez ustanowienie odrbnej wasnoci lokali w budynku.
Na zgodny wniosek stron sd moe przydzieli dwm lub wicej spadkobiercom cao lub
cz ich sched w taki sposb, e powstanie wspwasno w czciach uamkowych.
Jeeli nie ma podstaw do podziau w naturze sd przyzna przedmiot jednemu ze
spadkobiercw z obowizkiem spaty pozostaych lub dokona podziau cywilnego.
Z chwil uprawomocnienia si postanowienia dziaowego w ktrym okrelonym osobom przypadaj
okrelone prawa majtkowe, prawa te przechodz na osoby wskazane w postanowieniu.
testowania dotyczy raczej pozostaej czci majtku. Naley jednak podkreli, e krg
spadkobiercw koniecznych jest znacznie zawony i dziedzicz oni z tytuu rezerwy w mniejszej
czci ni dziedziczyliby z ustawy(prawo francuskie).
2) Zachowek okrelone osoby najblisze, ktre s uprawnione do zachowku, w sytuacji kiedy nie s
powoane do dziedziczenia ze wzgldu na testament, maj roszczenie do spadkobiercw o wypat
okrelonej sumy pieninej stanowicej okrelon cz udziau, jakie otrzymayby przy
dziedziczeniu ustawowym. Roszczenie to aktualizuje si take wtedy, kiedy okrelone osoby co
prawda dziedzicz z ustawy, ale spadkodawca uszczupli majtek przed mierci dokonujc szeregu
darowizn. W Polsce historycznie zawsze funkcjonowa system zachowku.
Osoby uprawnione do zachowku
Art. 991. k.c.
1. Zstpnym, maonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, ktrzy byliby powoani do spadku z ustawy, nale si,
jeeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeeli zstpny uprawniony jest maoletni - dwie trzecie
wartoci udziau spadkowego, ktry by mu przypada przy dziedziczeniu ustawowym, w innych za wypadkach poowa wartoci tego udziau (zachowek).
2. Jeeli uprawniony nie otrzyma nalenego mu zachowku bd w postaci uczynionej przez spadkodawc
darowizny, bd w postaci powoania do spadku, bd w postaci zapisu, przysuguje mu przeciwko spadkobiercy
roszczenie o zapat sumy pieninej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupenienia.
Do zachowku uprawnieni s:
Zstpni, maonek oraz rodzice spadkodawcy jeli uprawniony nie doy otwarcia spadku to
uprawnienie przechodzi na jego zstpnych, chyba e nastpio zrzeczenie si dziedziczenia
obejmujce zstpnych.
Tylko wtedy kiedy dziedziczyliby z ustawy zgodnie z porzdkiem dziedziczenia ustawowego, a
wic dalsi uprawnieni nabywaj roszczenie jeli nie ma przed nimi bliszych uprawnionych.
Uprawnienie do zachowku nie przysuguje:
Osobom, ktre traktowane s tak jakby nie doyy spadku kiedy zrzeky si dziedziczenia, zostay
uznane za niegodne, odrzuciy spadek przypadajcy z ustawy odrzucenie spadku przypadajcego
z testamentu nie jest rwnoznaczne z utrat uprawnienia do zachowku, gdy moe otworzy drog
do dziedziczenia ustawowego.
Osobom wydziedziczonym w testamencie.
Maonkowi wyczonemu od dziedziczenia w wypadku kiedy za ycia spadkodawca wnis o
rozwd lub separacj z winy maonka i byo to uzasadnione.
Spadkobiercy ustawowi nie wymienieni w przepisie, rodzestwo i zstpni rodzestwa, nie maj prawa do
zachowku.
Zachowek przysuguje w wysokoci:
W przypadku kiedy uprawniony jest trwale niezdolny do pracy lub jest to maoletni zstpny
spadkodawcy 2/3 udziau, jaki przypadaby mu z ustawy.
o Maoletnio okrela si w chwili otwarcia spadku, nawet jeli w trakcie realizacji roszczenia
zstpny uzyska penoletnio.
o Niezdolno do pracy musi istnie w chwili otwarcia spadku jeeli powstaa po tej dacie
nie przysuguje podwyszony poziom zachowku.
W pozostaych przypadkach udziau jaki przypadby z ustawy.
Ustalenie wysokoci zachowku
Wysoko zachowku ustala si w trzech etapach:
1) Okrela si w uamku udzia spadkowy stanowicy podstaw do obliczenia zachowku.
60
Zapis.
Spadkobierca uprawniony nie ma zatem obowizku wyzby si wasnego zachowku eby zaspokoi
roszczenia innych.
Roszczenie subsydiarne do przeciwko obdarowanemu
Uprawnionemu do zachowku moe przysugiwa take roszczenie subsydiarne wobec obdarowanego przez
spadkodawc o zapat sumy pieninej potrzebnej do uzupenienia zachowku, przy spenieniu dwch
przesanek:
Uprawniony do zachowku nie otrzyma penej wartoci zachowku.
Uprawniony nie moe otrzyma nalenej kwoty od spadkobiercy.
Obdarowany wobec uprawnionego do zachowku odpowiada caym swoim majtkiem, ale jedynie w
zakresie wzbogacenia(stosuje si przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu):
Obdarowany nie odpowiada jeli rzecz zuy lub utraci, a wic wtedy gdy nie jest ju wzbogacony,
chyba e liczy si z obowizkiem zapaty okrelonej sumy.
Uwaa si, e obdarowany powinien liczy si z obowizkiem zapaty dopiero od momentu
dowiedzenia si o roszczeniu uprawnionego.
Jeeli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, to odpowiada jedynie do wysokoci nadwyki nad
wasnym zachowkiem.
Jeeli jest kilku obdarowanych, to w pierwszej kolejnoci odpowiadaj ci obdarowani najpniej.
Obdarowanemu przysuguje upowanienie przemienne(facultas alternativa) moe zwolni si od
obowizku wypaty okrelonej sumy pieninej poprzez wydanie przedmiotu darowizny.
Dziedziczenie i przedawnienie roszczenia o zachowek
Roszczenie o zachowek przechodzi na spadkobierc osoby uprawnionej tylko wtedy, kiedy spadkobierca
sam jest uprawniony do zachowku po pierwszym spadkodawcy np. roszczenie syna o zachowek po ojcu
moe przej na wnuka, ale nie na przyjaciela ojca, choby dziedziczy z testamentu.
Roszczenie o zachowek przedawnia si z upywem trzech lat:
Roszczenie przeciwko spadkobiercy testamentowemu 3 lata od ogoszenia testamentu.
Roszczenie przeciwko spadkobiercy ustawowemu 3 lata od otwarcia spadku.
Roszczenie przeciwko obdarowanemu 3 lata od otwarcia spadku.
Roszczenie spadkobiercy o zmniejszenie zapisw lub polece przedawnia si w terminie 3 lat od
ogoszenia testamentu.
Wydziedziczenie
Wydziedziczenie w prawie polskim jest to pozbawienie osoby uprawnienia do zachowku nie jest zatem
wydziedziczeniem pominicie w testamencie.
Art. 1008. k.c.
Spadkodawca moe w testamencie pozbawi zstpnych, maonka i rodzicw zachowku (wydziedziczenie), jeeli
uprawniony do zachowku:
1) wbrew woli spadkodawcy postpuje uporczywie w sposb sprzeczny z zasadami wspycia spoecznego;
63
2) dopuci si wzgldem spadkodawcy albo jednej z najbliszych mu osb umylnego przestpstwa przeciwko
yciu, zdrowiu lub wolnoci albo racej obrazy czci;
3) uporczywie nie dopenia wzgldem spadkodawcy obowizkw rodzinnych.
Umowa o zbycie spadku(a take obie umowy jeli zobowizujca i rozporzdzajca s oddzielne)
wymaga formy aktu notarialnego pod rygorem niewanoci.
Strony nie mog wyczy umownie odpowiedzialnoci spadkobiercy za dugi regulacja ta ma charakter
ius cogens zwolnienie spadkobiercy z odpowiedzialnoci za dugi moe by dokonane jedynie poprzez
umow pomidzy nabywca a zbywc spadku za zgod wierzyciela.
W braku odmiennej umowy nabywca jest zobowizany wzgldem zbywcy do zaspokojenia dugw
spadkowych stosunek ten jest skuteczny jedynie pomidzy zbywc a nabywc spadku, jeli zatem
nabywca dopuci do tego, e wierzyciele cign od zbywcy naleno to nabywca bdzie ponosi
odpowiedzialno odszkodowawcz.
Przepisy intertemporalne
Do spraw spadkowych stosuje si prawo obowizujce w chwili mierci spadkodawcy, jeli ustawa nie
stanowi inaczej.
Pojcie spraw spadkowych naley rozumie przy tym szeroko zalicza si do nich:
Porzdek dziedziczenia ustawowego.
Skutki rozporzdze testamentowych powoanie spadkobiercw itp.
Okrelenie stanowiska prawnego spadkobiercy nabycie spadku, zdolno do dziedziczenia,
niegodno itp.
Okrelenie krgu osb uprawnionych do zachowku.
Prawo obowizujce w chwili dokonania czynnoci jest stosowane w odniesieniu do:
Sporzdzanie testamentw.
Umowy zbycia spadku.
Umowa o dzia spadku.
Owiadczenia woli dotyczce spadku np. stosuje si przepisy o wadach owiadczenia woli o
przyjciu lub odrzuceniu spadku obowizujce w dniu zoenia tych owiadcze.
Do dziau spadku otwartego przed wejciem w ycie kodeksu stosuje si przepisy kodeksu chyba e
wczeniej zawarto umow o dzia spadku lub zakoczyo si postpowanie w I instancji.
Jeeli na gruncie innych regulacji spadki pozostay wakujce lub bezdziedziczne stosuje si do nich
przepisy o dziedziczeniu Skarbu Pastwa.
W razie wtpliwoci jakie przepisy naley stosowa stosuje si przepisy kodeksu cywilnego.
66