Univerzitet u Tuzli

Prirodno matematiki fakultet

Odsjek: Geografija
Predmet: Geoekologija I

SEMINARSKI RAD
Uticaj energetike na kvalitet ivotne sredine

Mentor:dr.sc. Sabahudin Smaji, doc.

Tuzla, decembar, 2012 godine

SADRAJ

1.
2.
3.
4.
5.

Uvod............................................................................................................................2
Energetika....................................................................................................................3
Energija i ivotna sredina.............................................................................................4
Uticaj pojedinih izvora energije na ivotnu sredinu.....................................................5
Zagaivanje naftom i naftnim derivatima.....................................................................7
5.1. Uticaj nafte na morski ekosistem
5.2. Uticaj nafte na slatkovodni ekosistem
5.3. Uticaj nafte na ivi svijet
6. Zagaivanje ivotne sredine ugljem............................................................................12
7. Prirodni gas..................................................................................................................14
8. Nuklearna energija.......................................................................................................15
9. Efekat staklenika.........................................................................................................17
10. Racionalno koritenje energije.....................................................................................18
10.1. Neke mjere i metode pri racionalizaciji energije
11. Zakljuak......................................................................................................................19
12. Literatura......................................................................................................................20

1. Uvod

U ovom seminarskom radu htjeli bi smo se bolje upoznati sa problemima oneienja

ivotne sredine uzrokovane razliitim izvorima energije. Promatrajui u ovome radu
odnos energetike prema ivotnoj sredini, naglasak e se staviti na energetske
transformacije, te zagaenja ivotne sredine do kojih dolazi kod tih transformacija. Pratei
primarnu energiju do krajnjeg korisnika, najvei je utjecaj fosilnih goriva, koja se s jedne
strane transformiraju u elektrinu energiju, u toplinsku energiju, ili u energiju za hlaenje,
te s druge strane u mehaniku energiju za pokretanje vozila. Pri tim transformacijama
nastaju emisije koje utiu na ekosistem, neke zagaujui lokalno, a neke djelujui
globalno. Ne treba zaboraviti meutim da i drugi oblici primarne energije imaju negativne
posljedice na okoli, npr. hidroenergija obino podrazumijeva velike promjene zbog
gradnje akumulacionih jezera, koje osim devastacije flore i faune na podruju budueg
jezera, imaju i efekt na bliu okolinu, a kroz procese truljenja vegetacije koja se u
akumulacijama skuplja i na same globalne procese. Takoer, nuklearna energija, sa svojim
radioaktivnim otpadom, nije neutralna u odnosu na okoli, ali i novi i obnovljivi
energetski izvori imaju i svojih tetnih posljedica.

2. Energetika

Energetika je grana privrede koja omoguava snadbjevanje potroaa neophodnom

energijom. Energetika je bitna za razvoj itavog drutva. Savremeni privredni razvoj neke
zemlje u potpunosti zavisi od raspoloivih izvora energije, njihove iskoritenosti i
2

primjene u proizvodnji i potronji. Energetski resursi su svi dostupni izvori energije na

Zemlji koji mogu biti: obnovljivi i neobnovljivi. Obnovljivi su: energija vjetra, vode,
sunca, geotermalna energija, energija plime i oseke. Neobnovljivi izvori energije su: drvo,
ugalj, nafta, zemni gas, nuklearna energija.

3. Energija i ivotna sredina

Proizvodnja, transport i koritenje energije u velikoj mjeri utiu na okoli i ekosisteme. Kod
energije uticaj na okoli je gotovo uvijek negativan, od direktnih ekolokih katastrofa poput
izlijevanja nafte, kiselih kia i radioaktivnog zraenja do indirektnih posljedica poput
globalnog zatopljenja. Budui da e energetske potrebe ovjeanstva nastaviti rasti u iduih
nekoliko desetljea, nuno su neophodne mjere kojima bi se utjecaj eksploatacije energije na
okoli smanjio na najmanju moguu mjeru. Najopasniji izvori energije trenutno su fosilna
goriva, tj. ugalj, nafta i prirodni gas, a potencijalnu opasnost predstavlja i iskoriteno
radioaktivno gorivo iz nuklearnih elektrana (visoko radioaktivni otpad). Fosilna goriva su
opasna zbog toga jer sagorijevanjem isputaju velike koliine ugljinog dioksida, a
radioaktivni otpad je opasan jer utie na strukturu organizama na vrlo bazinom nivou.
Ogroman postotak svjetske energije jo uvijek se dobiva iz ekoloki neprihvatljivih izvora
energije, pogotovo fosilnih goriva koja su jo uvijek dominantan izvor energije. Kako je
osnova fosilnih goriva ugljik, normalnim sagorijevanjem tog goriva nastaje ugljini dioksid
3

(CO2) koji je stakleniki plin. Taj ugljini dioksid veinom zavrava u atmosferi i svojim
staklenikim uinkom uzrokuje globalno zatopljenje. Jo opasniji je plin koji se oslobaa
prilikom nepotpunog sagorijevanja goriva (sagorijevanja bez dovoljne koliine kisika), a to je
ugljini monoksid (CO). Ugljini monoksid je izuzetno otrovan plin bez boje, okusa ili mirisa,
a koncentracija od samo 0.6% izaziva kod ljudi smrt nakon 15 minuta disanja. Trenutno niti
jedno fosilno gorivo nije sasvim proieno, pa se prilikom sagorijevanja otputaju jo neki
tetni plinovi poput sumpornog dioksida ili duikovih oksida. Ti plinovi kasnije reagiraju s
vodenom parom u oblacima i formiraju kapljice koje padaju na zemlju kao slabe sumporne i
duine kiseline - kisele kie, a te kie djeluju izrazito tetno na itave ekosisteme koje
zahvaaju. Kod sagorijevanje nekih izvora energije nastaju i sitne estice minerala koje
kasnije tvore pepeo, ali jedan dio tih estica die se u atmosferu noen vrtlogom dima i te
estice su takoer vrlo opasne za zdravlje.

4. Uticaj pojedinih izvora energije na ivotnu sredinu

Postotak upotrebe ekoloki prihvatljivih obnovljivih izvora energije jo je uvijek na globalnoj

skali zanemariv tako da ekoloki problemi kao posljedica pretjerane upotrebe fosilnih goriva
zasluuju posebnu panju ne samo sa energetskog ve svakako i sa ekolokog gledita.
Razliiti izvori energije imaju razliite uticaje na okoli u kojem se ti izvori energije
proizvode, transportiraju ili koriste. Povrinski ozon nastaje kad na ustajalom zraku i
sunanom vremenu duikov oksid reagira s hlapljivim organskim spojevima. Duikov oksid
na povrini obino nastaje sagorijevanjem fosilnih goriva, a hlapljivi organski spojevi nastaju
iz dima od goriva, raznih otapala i slinog. Povrinski ozon moe upaliti disajne puteve i
smanjiti radni kapacitet plua, izazvati draenje oiju i nosa, te openito smanjiti sposobnosti
ljudi prilikom obavljanja normalnih poslova. Povrinski ozon je samo jedan u nizu problema
koji su povezani s energijom, a opis ostalih uinaka pojedinih izvora energije na okoli dat je
u nastavku:
Fosilna goriva ova vrsta goriva ima daleko najvei negativni utjecaj na okoli.
Sagorijevanjem fosilnih goriva u atmosferu se isputaju ogromne koliine ugljika koji se
milionima godina taloio i onda bio prekriven slojevima stijena i zemlje. Taj isti ugljik u
4

atmosferi sad tvori ugljini dioksid koji je stakleniki plin i time znatno utie na temperature
na Zemlji.
Bioenergija (biogoriva) biogoriva stvaraju iste probleme kao i fosilna goriva, ali budui da
se proizvodnjom biogoriva zatvara ugljini ciklus, biogoriva su manje tetna od fosilnih
goriva. Zatvaranje ugljinog ciklusa znai da biljke koje se koriste za proizvodnju biogoriva
prilikom rasta iz atmosfere uzmu odreene koliine ugljika koji se kasnije vraa u atmosferu
izgaranjem tih biogoriva. Kod fosilnih goriva taj krug nije zatvoren, tj. Ugljik se samo isputa
u atmosferu.
Solarna energija iako energija Sunca ima ogroman potencijal, zbog male iskoristivosti bilo
bi potrebno prekriti velike povrine da se dobije iole ozbiljnija koliina iskoristive energije.
Takvo rjeenje ekoloki je prihvatljivo samo u podrujima u kojima nema vegetacije, tj u
pustinjama, a u zelenim podrujima to bi stvorilo preveliki negativni uinak na okoli.
Instaliranje solarnih kolektora ili solarnih elija na krovovima kua gotova da nema
negativnog uinka na okoli.
Energija vjetra sama proizvodnja energije iz vjetra nema ozbiljnijeg negativnog uinka na
okoli. Gledano iz ekolokog aspekta, jedina ozbiljnija zamjerka vjetroelektranama je
negativan uticaj na ptije populacije, tj. Elise vjetrenjaa ubijaju ptice. Kao manje zamjerke
vjetroelektranama navodi se vizualno zagaivanje okolia, unitavanje netaknute prirode
gradnjom pristupnih cesta do vjetrenjaa i generiranje zvuka niske frekvencije koji negativno
utie na zdravlje ljudi (ometaju spavanje, izazivaju glavobolje, mogu izazvati anksioznost).
Energija vode iskoritavanjem energije vode ne stvara se nikakvo zagaenje okolia, ali
sami infrastrukturni objekti mogu znatno uticati na okoli. Tako se gradnjom velikih brana
poplavljuju velike povrine i diu razine podzemnih voda, a to moe promijeniti cijeli lokalni
biosistem. Dodatni problem je presijecanje prirodnih tokova vode i time presijecanje ruta
kretanja pojedinih vodenih ivotinja.
Nuklearna energija sama proizvodnja energije u nuklearnim elektranama iznimno je ist
proces. Nama staklenikih plinova ili drugih zagaenja, jedno dolazi do zagrijavanje vode
koja se koristi za hlaenje reaktora, pa to moe utjecati na biosisteme. Najvei problem kod
nuklearnih elektrana je upotrijebljeno gorivo koje je izuzetno radioaktivno i mora biti
pohranjeno vie stotina godina u posebnim skladitima pod zemljom.
Geotermalna energija iskoritavanjem geotermalne energije ne dolazi do zagaenja
okolia. Isto kao i kod ostalih obnovljivih izvora energije i kod iskoritavanja geotermalne
energije moraju se izgraditi neki infrastrukturni objekti, ali uticaj tih objekata na okoli je
zanemariv kad se gleda koliina proizvedene energije.

Slika 1. Povrinski ozon u Nju Jorku

Izvor:
http://www.izvorienergije.com/pictures/static_content/energy_and_ecology/ground_le
vel_ozone_newyork.jpg

5. Zagaivanje naftom i naftnim derivatima

Oneienje naftom moe imati posredan ili neposredan utjecaj:

U fazi istraivanja leita i njenoj eksploataciji (kvar na buotinama, sabirnom sistemu,
moe doi i do eksplozije i poara).
Pri transportu (tankeri, cisterne).
U toku prerade.
Pri potronji.
Prolijevanja nafte tokom njenog prevoza ili u postrojenjima zbog loeg rukovoenja gotovo
uvijek oneiuju morske ili kopnene akvatike sisteme. Takvi sluajevi oneienja naftom u
vodenoj sredini, bilo morskoj ili slatkoj, uzrokuju ekoloku katastrofu.
5.1.

Uticaj nafte na morski ekosistem

Morski okoli ine kompleksno povezane zajednice biljnih i ivotinjskih vrsta i njihovog
prirodnog okolia. teta nanjeta na morski okoli esto dovodi do stradanja jedne ili vie vrsta
u hranidbenom lancu, to zatim lanano vodi sve do stradanja vrsta na samom vrhu
hranidbenog lanca. Uticaj nafte na morsku floru i faunu ovisi o sistemu i koncentraciji nafte.
6

Vee koliine, osim to mehaniki unitavaju organizme koji ive blizu povrine mora
(posebno mikroorganizme, razvojne i juvenilne oblike), viestruko negativno djeluju na ivot
u moru. Zbog velike koncentracije organske tvari, razlivena nafta dovodi do visoke bioloke
aktivnosti. Dolazi do eksplozije bakterija, to je osnova za daljnje neprirodno bujanje ivota te
poremeaje u lancu viih i niih organizama. Mogui su i genetski poremeaji kod morskih
organizama. Procijenjeno je da u svijetska mora godinje dospijeva oko 2,3 miliona tona nafte
ili njezinih derivata. Iako su tankerski incidenti najpoznatiji, oni predstavljaju tek mali dio u
zagaenju mora naftom (12%). Daleko najvei izvor naftnog zagaenja mora predstavljaju
izravna ili neizravna zagaenja koje dolaze sa kopna (59%). Jedan dio nafte prirodno izbije u
oceane na krajevima tektonskih ploa (7.7%). Iako tankerski incidenti ne predstavljaju najvei
izvor oneienja naftom u svjetskim morima, ipak su neke nezgode postale svjetski poznate
zbog tete nanesene marinskim ekosistemima. Jedna od poznatijih katastrofa dogodila se u
treem mjesecu 1989. godine kada se tanker Exxon Valdez nasukao na otoke Princa Williama
(Aljaska). Tom prilikom je u more iscurilo 35 000 tona sirove nafte koja se ubrzo rairila na
vee podruje zbog jakih struja i neuinkovitog sistema intervencije. Uginulo je oko 4000
morskih vidri, nekoliko stotina hiljada morskih ptica, a uniteno je i nekad bogato ribolovno
podruje. Posljedice te katastrofe prisutne su jo i danas nakon 5 godina ienja i 12 godina
nakon tog dogaaja. Naftna kompanija Exxon potroila je ukupno 8 miljardi USD za ienje.
Uz tu katastrofu poznate su i:
Brodolom tankera Torrey Canyon 1967. kada se izlilo 117 000 tona nafte u blizini Velike
Britanije i Francuske.
Izljev s tankera Amoco Cadiz 1978. kada se izlilo 230 000 tona nafte u blizini Aljaske.
1993. tanker Baraer udario je u sjevernu obalu kotske. Izlilo se 84 000 tona nafte.
1979. u Meksikom zalivu dogodio se izljev iz naftnih platformi. Tamna mrlja bila je velika
200 km.

Slika 2. Izlijevanje nafte u Meksikom zalivu

Izvor:
http://4.bp.blogspot.com/_d2cNKXgFypY/TCJcInG5PTI/AAAAAAAAAeA/SQjdlLwSwp0/s
1600/skupljanje+nafte+AP.jpg

5.2.

Uticaj nafte na slatkovodni ekosistem

Naftni izljevi koji se javljaju u slatkovodnim podrujima puno su manje publicirani od izljeva
u oceanima, iako su ti izljevi puno destruktivniji za okoli: ei su, manjeg volumena i
komponirani su od rafiniranih naftnih produkata. U veini sluajeva ti naftni izljevi sekudarno
dolaze i do mora: kanalizacijskim ispustom, industrijskim postrojenjem; direkno rijekom ili
potokom; i posredno atmosferom putem atmosferilija.
Slatkovodna podruja su puno osjetljivija i puno vanija za ljudsko zdravlje i okoli jer se
naftni izljevi pojavljuju u naseljenim podrujima gdje ljudi koriste vodu za pie ili ti dijelovi
slue kao ribnjaci. U slatkovodnom podruju svi organizmi direktno su izloeni smrtonosnim
uincima naftnog izljeva: sisavci, ptice, ribe, kukci, mikroorganizmi i vodena vegetacija.
Slatkovodna podruja dijele se na dva tipa: stajaice (jezera, movare) i tekuice (potoke i
rijeke). Efekti naftnog izljeva na slatkovodni okoli variraju ovisno o stupnju vodenog toka i
specifinih karakteristika okolia. Stajaice, kao to su jezera i movare, s vrlo malo vodenog
toka, ugroenije su od tekuica zbog toga to se nafta u njima zadrava u obliku "bazena" i
moe ostati kroz jako dugi period vremena. U mirnoj vodi, da bi se obnovio oneieni okoli
trebaju proi i godine. Uz to je ugroena i podzemna voda i cijelo okolno podruje. Tekuice
su manje ugroene od stajaica jer struje pridonose prirodnom mehanizmu proiavanja. Ali
to ima i negativan uinak: prolivena nafta moe biti odnesena strujom i do mora ili neke
mirnije obale i tamo izazvati veu katastrofu nego na samom mjestu izljeva. Uz to ide i
podatak da se 28% svjetskog prijevoza nafte morima najprije odvija rijekama i hronino
oneiuje slatkovodni ekosistem. Naftni derivati dospijevaju u tekuice ili stajaice direktno
ili indirektno: ispiranjem cesta, ilegalnim odstranjivanjem motornog ulja, nepanjom ili loim
odravanjem postrojenja.
Incidenti u slatkovodnim sistemima puno su manje razvikani, vjerojatno zbog lokaliziranosti.
Jedna od svjetski poznatih velikih katastrofa dogodila se poetkom januara 1998. godine kada
je popustio veliki spremnik uz rijeku Mononghaela, nekih 37 km uzvodno od Pittsburga
(Pennsylvania) i u rijeku je isteklo 3,5 miliona litara nafte. Tank je popustio jer je nedavno
bio premjeten i rekonstruiran, a kompanija nije napravila normalna testiranja tanka prije nego
to su ga napunili naftom. U roku od 24 sata 23 000 ljudi ostalo je u potpunosti bez pitke
vode, a jo 750 000 moralo je smanjiti potronju vode na jednu etvrtinu potreba. Evakuirane
su hiljade porodica, zatvorene su kole, tvornice i rijeni promet. Od posljedica izljeva
uginulo je vie tisua pataka, gusaka i riba. Zatvoreni su i svi izvori pitke vode nizvodno od
rijeke Mississipi. Zbog nepristupane obale i jakih struja iz rijeke je odstranjeno samo 380

000 litara ulja. Da se incident dogodio u ljetnim mjesecima, uinak na ivi svijet bio bi jo
razorniji, jer su onda gotovo svi kimenjaci i beskimenjaci u aktivnoj fazi ivota.

Slika 3. Naftne mrlje na rijeci Savi

Izvor: http://www.duzs.hr/news.aspx?newsID=2409&pageID=100

5.3.

Uticaj na ivi svijet

Uticaj nafte na vodenu, bilo morsku ili slatkovodnu, floru i faunu ovisi o sistemu i
koncentraciji nafte. Nafta koja pluta na povrini vode moe svojim fizikalnim osobinama
ugroziti ivotinje i biljke jer spreava fotosintezu, disanje i hranjenje. Nakon izljeva nafte
aromatski ugljikovodici uzrokuju neposrednu smrt mnogih organizama. Nakon nekoliko dana
oni ispare, a nafta ostaje u kuglicama koje su nakon nekoliko sedmica ili mjeseci unitene
prirodnim procesima biodegradacije pri emu sudjeluju neke bakterije (Pseudomonas,
Mycrobacterium, Nocardia), gljive (Candida, Cladosporium) i alge. Posljedica toga je
smanjenje koliine kisika u moru, zbog poremeaja u njegovom dotoku.
Kapljice nafte slijepe se za perje ptica ili dlaku vodenih sisavaca i spreavaju termoregulaciju
i prirodnu lakou i mo plutanja. ivotinje se utope ili otruju progutanom naftom nakon
pokuaja ienja svog krzna/perja. Jaja i mladi razvojni stadiji posebno su osjetljivi na neke
toksine tvari nafte koje su topive u vodi. Postoji osim toga itav niz subletalnih efekata.
Posljedice na morski ili slatkovodni okoli razlikuju se s obzirom na uticaj razliitih faktora
kao to su: bioloke i fizike karakteristike dna - podruja na kojem je dolo do oneienja,
godinja doba i vremenske prilike. Najgore posljedice za okoli nastupaju kad naftna mrlja
zavri na obali. Nafta uglavnom stimulira rast heterotrofnih bakterija koje koriste
9

ugljikohidrate, a njezin je uinak na alge puno manje negativan nego na ostale vie
organizme, iako su one jako osjetljive na sekudarne efekte poput porasta primarne produkcije
(poveanje koliine hranjivih soli zbog raspadanja uginulih organizama) to moe dovesti do
naglog smanjenja kisika u vodi. Na naftne ugljikovodike osjetljive su i vie biljke budui da
oni smanjuju stopu fotosinteze tako to mijenjaju permeabilnost staninih membrana ili
apsorbiraju svjetlost potrebnu kloroplastima.
Ribe lako primaju ugljikovodike preko krga, ali kad se stave u svjeu nezagaenu vodu te
tvari brzo nestaju, to je ukazalo na metabolike sposobnosti riba da uklone ugljikohidrate iz
organizma. Sistem oksidaza u jetri ribe te mikrosomi koji sadre P-540 reagiraju s
ksenobioticima te potiu njihovu sekreciju. Ti brzi metaboliki mehanizmi dokazani su u
sluajevima unosa kvinola, benzpirena i antracena.
Vodozemci su relativno osjetljivi na derivate nafte zbog tanke i propusne koe te vodenih
liinakih stadija. Pokusima je utvreno da poveanje koncentracije motornog ulja nema
uinka na jaja abe (Hyla cinera), dok su punoglavci pokazali veliku osjetljivost. Pri
maksimalnoj koncentraciji (1000 mg/l) vie niti jedan punoglavac nije metamorfozirao.
Negativni uinci nafte i njenih derivata na ptice su brojni:
- hipotermija uzrokovana ljepljenjem perja
- poremeaj u ionskoj ravnotei
- dehridracija nakon gutanja ulja
- mijenja se ponaanje
- neenje jaja se mijenja
- stopa rasta je promijenjena.
Ptica ne mora pokazivati direktne simptome trovanja, ali se otrovne tvari mogu nagomilati u
jajima te sprijeiti oplodnju ili razvoj embrija. Kada su jaja divlje patke nakon neenja
premazane s 10 mikrolitara nafte niti jedna se patka nije izlegla. Pri manjim koncentracijama
dogaale su se brojne deformacije embrija: oteenje jetre, deformacije kljuna, kosti i
probavnog trakta.

Slika 4. Negativan uinak nafte na ptice

10

Slika 5. Negativan uinak nafte na ptice ( Meksiki zaliv)

Izvor: http://www.dnevno.hr/slike/Svijet/clanci/4853/c2_4094.jpg
6. Zagaivanje ivotne sredine ugljem

Nedostatak nafte u nekim zemljama nadoknauje se ugljevima. Upotreba lignita za

proizvodnju energije ekonomski i ekoloki je veoma problematino. Lignit se mora drobiti
neposredno uz nalazite kako bi se izbjegli veliki trokovi prevoza. Negativne posljedice za
prirodnu sredinu ove vrste uglja stvaraju se pri transport, utovaru i istovaru. Izgaranjem lignita
nastaju velike koliine ljake, pepela, to mehaniki optereuje ivotnu sredinu i namee
problem njenog odvoza, deponiranja, zatite voda i pedolokog pokrova. Problemi koji
nastaju upotrebom energetski kvalitetnijih ugljeva su jo vei. Visoki postotak sumpora stvara
velike tekoe pri izgaranju.
Pri proizvodnji uglja podzemnom eksploatacijom praktino nema uticaja na ivotnu sredinu,
jer se primjenom odgovarajuih metoda eksploatacije mogu eliminisati eventualna slijeganja
terena. Negativan uticaj povrinske eksploatacije, pored privremenog(ali dugotrajnijeg)
zauzimanja i izmjene namjene zemljita, gdje se nalazi leite uglja, odraava se jo i na:
-Zauzimanje dodatnog poljoprivrednog zemljita koje se angauje za smjetaj jalovine.
-Odvodnjavanjem povrinskih kopova vri se uticaj na nivo i reim podzemnih voda.
-Zatitom povrinskih kopova od povrinskih voda mjenjaju se vodni tokovi i utie na
mogunost navodnjavanja okolnih parcela.

11

-Zagaenje vazduha prainom utie negativno na stanovnitvo i poljoprivredne kulture u

blizini kopova.
-Otkopavanjem uglja mjenja se reljef, utie na klimu, izmjetaju se postojei objekti
infrastrukture ili se grade novi koji slue eksploataciji uglja ili objektima pripreme uglja, ime
se smanjuju povrine poljoprivrednog zemljita.
-Naruavaju se estetske vrijednosti okoline i dolazi pojave buke usljed rada mehanizacije.

Slika 6. Povrinski kop Dubrave (izmjenjen reljef)

Izvor: http://www.panoramio.com/photo/76247955

12

7. Prirodni gas

Zalihe prirodnog plina se najee nalaze zajedno sa naftom, mada postoje i nalazita istog
plina. Prirodni plin, poput nafte i uglja, nastaje u zemlji transformacijom biljaka i sitnih
ivotinjica. Sadraj energije u prirodnom plinu je skoro isto toliko visok kao i kod nafte.
Prirodni plin se koristi kao gorivo u elektranama, za grijanje i u industriji. Prirodni plin je
najistiji oblik neobnovljive energije, jer mu je sadraj otrovnih materija veoma nizak. Poto
moe sagorijevati veoma brzo, lak je za koritenje. Meutim, pri koritenju prirodnog plina
ipak postoji problem sa isputanjem ugljen-dioksida, jer se on, kao i nafta i ugalj stvara od
ostataka biljnih i ivotinjskih organizama. Prirodni plin se na svoja odredita obino
transportuje cjevovodima, ili mu se temperatura sniava da bi preao u teno stanje, nakon
ega se prevozi posebnim brodovima za teni prirodni plin. Teni plin nazivamo teni prirodni
plin ili skraeno LNG (na engleskom: Liquified Natural Gas).

8. Nuklearna energija

Nuklearna energija se skoro u potpunosti koristi za proizvodnju elektrine energije, mada se u

nekim sluajevima ova energija koristi i kao pogonsko gorivo. Prva nuklearna elektrana je
napravljena i otvorena u Sovjetskom Savezu, 1954. godine. Danas nam nuklearna energija
13

obezbjeuje oko 17% od ukupne koliine elektrine energije proizvedene u svijetu. U

nuklearnim elektranama kao resurs za dobivanje elektrine energije koriste se uranij, torij ili
plutonijum. Kao rezultat odvajanja (fizije) atoma ovih elemenata, u nuklearnoj reakciji se
proizvodi toplotna energija. Ona se koristi za zagrijavanje vode iz koje se zatim stvara
vodena para koja pokree parne turbine agregata, pa tako nastaje elektrina energija.
Nuklearne elektrane koriste kemijske elemente koji se lako raspadaju, to jeste one kod kojih
se nukleusi u procesu fisije lako razdvajaju na laka jezgra. Kroz taj proces koji se odvija u
nuklearnom reaktoru oslobaa se ogromna koliina energije. U nuklearnim elektranama,
hemijski elementi se stavljaju u reaktor, i nakon sagorijevanja se uklanjaju i mijenjaju sa
novima. Iskoriteni elementi, koji se sastoje od radioaktivnih materija hlade se vodom tokom
odreenog vremenskog perioda. Zatim se taj nuklearni otpad transportuje specijalnim
kontejnerima u skladita nuklearnog otpada. U tim skladitima se vri odvajanje urana i
plutonijuma, gdje uran postaje novo gorivo a plutonijum se skladiti na specijalan nain. Ono
to ostaje je visoko radioaktivan otpad, koji se skladiti u rezervoare od nehrajueg elika.
Ovaj otpad je veoma opasan i potrebno je hiljade godina da bi se razgradio.
Izgradnja nuklearnih elektrana je veoma skupa. Iako u svom radu ne prouzrokuju isputanja
staklenikih plinova, nuklearne elektrane su veoma tetne za okoli, zbog svog radioaktivnog
sadraja. Do sada nije pronaen nijedan nain za potpuno sigurno uskladitenje radioaktivnog
otpada. Osim mogunosti ekonomske propasti vlasnika nuklearnih elektrana, ova injenica
trenutno predstavlja najveu opasnost proizvodnje elektrine energije u nuklearnim
elektranama. Izgradnja nuklearne elektrane je oko pet puta skuplja od
izgradnje
termoelektrane na ugalj. Visoki trokovi nuklearnih reaktora i nuklearnih elektrana su velikim
dijelom posljedica potrebe primjene strogih mjera sigurnosti kako bi se izbjegle nesree.
Pored toga, moramo imati na umu da su trokovi transporta, skladitenja i prerade
radioaktivnog otpada stvorenog u nuklearnim elektranama veoma visoki. Stoga, i pored
injenice da je nuklearna energija sama po sebi naizgled jeftina i bezopasna za zemljinu
atmosferu, u stvari se radi o jednom od najskupljih izvora energije. U cijenu elektrine
energije dobivene iz nuklearne elektrane treba uzeti u obzir i vaenje i transport radioaktivne
sirovine, izgradnju nuklearne elektrane, kao i rjeavanje problema sa radioaktivnim otpadom.
Ruenje i uklanjanje nuklearnih elektrana nakon isteka njihovog uobiajenog roka trajanja je
izuzetno komplikovan i opasan proces. Ozbiljna opasnost koja je povezana sa koritenjem
nuklearne energije je i mogunost zloupotrebe radioaktivnih materija za proizvodnju ili
koritenje nuklearnog oruja. Jo jedna opasnost u vezi sa nuklearnim elektranama je
mogunost nesrea sa katastrofalnim posljedicama. Nesrea u nuklearnoj elektrani u
ernobilu do koje je dolo 1986. godine je bila najvea i imala je najtee posljedice do kojih
je ikada dolo. Razmjere ove nesree se mjere u svjetskim razmjerima, i njene posljedice su
ozbiljno pogodile stanovnitvo nekoliko drava. Ekonomski gubitak zbog nesree u ernobilu
je bio tri puta vei od ekonomskih pogodnosti proizvodnje elektrine energije u toj elektrani
od poetka njenog rada pa sve do nesree. Problem postizanja bezopasne proizvodnje
nuklearne energije ostaje i dalje nerijeen.

14

9. Efekat staklenika

Sunevo zraenje djelomino prolazi kroz atmosferu, a djelomino se od nje reflektira. Dio
reflektiranog zraenja se apsorbira u atmosferi u staklenikim plinovima. Najvaniji
stakleniki plin je vodena para, ali ona je dio prirodnog ciklusa vode, te nije u znaajnoj mjeri
posljedica ljudske djelatnosti. Stakleniki plinovi, koji u atmosferu ulaze kao posljedica
ljudske djelatnosti (antropogeni stakleniki plinovi) su CO 2, NxO, CH4, HFC, PFC i SF 6.
Ugljini dioksid (CO2), ili prema ispravnoj terminologiji, ugljik (IV) oksid, uglavnom nastaje
izgaranjem fosilnih goriva. Diduini oksid (N2O), ili duik oksid, takoer nastaje pri
procesima izgaranja, ali je znaajniji izvor u raznim industrijskim procesima, te naroito u
poljoprivredi. Metan (CH4) se isputa u atmosferu prilikom rukovanja, proizvodnje,
transmisije, prerade i distribucije fosilnim gorivima, ali i u poljoprivredi, enterikom
fermentacijom u domaih ivotinja, te fermentacijom otpada. Preostala tri plina koriste se u
industrijskim procesima, te iako se radi o malim koliinama, imaju veliki uticaj na efekt
staklenika. Efekt staklenika je znaajan mehanizam odranja temperature atmosfere, naime
bez tih plinova temperatura bi bila 30oC nia, te postojei ivot ne bi bio mogu.

15

Slika 7. to je to efekt staklenika? Dio reflektiranog zraenja se apsorbira u staklenikim

plinovima
Izvor: http://powerlab.fsb.hr/enerpedia/index.php?title=ENERGETIKA_I_OKOLI
%C5%A0#Efekt_staklenika

10. Racionalno koritenje energije

Uticaj potronje energije najveim djelom se manifestuje u zagaivanju atmosfere. Glavni

izvori zagaenja su transportna sredstva, termiki ureaji i industrijska postrojenja. Vrste
zagaenja zavise od njihovog izvora, a njihov udio u ukupnoj emisiji jo i od lokacije i
vremena.Mjere za smanjenjenje tetnog uticaja energetike na ivotnu sredinu su: Primjena
mjera redukcije i zatite ivotne sredine, te racionalizacija potronje energije:
-Cilj smanjenje potronje energije uz zadravanje rasta standarda i drutvenog proizvoda.
-Racionalizacija, tednja, stimulacija, obuka kadrova, informisanje, normativno i zakonsko
regulisanje.
-Mjere razvijenih zemalja kao posledica energetske krize:
Intenezivnije razvijanje sopstvenog energetskog potencijala,
Zamjena uvozne energije energijom iz domaih izvora gdje je to opravdano.
Stimulacija istaivanja i razvoja tehnologoje i tehnike.
Stimulacija interesa za racionalno koritenje energije.
Donoenje propisa i standarda za sve korisnike energije.
Ekonomske mjere, politika cjena, taksi, kreditna politika.
Preispitivanje potronje u svim sektorima.
10.1.

Neke mjere i metode pri racionalizaciji energije

16

Elektrostatiki filteri visoke efikasnosti, ureaji za preiavanje otpadnih voda, ..

Gasifikacija i likvefakcija
Doprinose smanjenju tetnih uticaja na okolinu, u odnosu na koritenje lignita, jer se
dobija kvalitetnije gorivo.
Postrojenja za gasifikaciju i likvefakciju su potencijalno veliki zagaivai, ali je zatitu
relativno lake obezbjediti na jednom mjestu (lokaciji proizvodnje)
Desulfurizacije dimnih gasova se danas u svijetu sve vie primenjuje bez obzira na
znatno poveanje investicionih trokova energetskih postrojenja
Efikasnost u uklanjanju sumpora iz uglja fizikim putem iznosi od 10% do 50%.
Fiziko preiavanje je razvijena tehnologija kojom se postie vea kalorina mo, manji
sadraj sumpora, pepela i drugih mineralnih primesa, ali dovodi i do velikih energetskih
gubitaka u odbaenom uglju
Hemijsko preiavanje uglja, iako dugo razvijano, jo nije doivelo veu komercijalnu
primenu.
Prostorno planiranje

11. Zakljuak

Proizvodnja i koritenje energije je ono podruje ljudskih aktivnosti koje ima najtetniji uticaj
na prirodu. Ovaj uticaj djelomino zavisi od zakonitosti koje vladaju u samoj prirodi, kao
naprimjer pri pretvaranju energije nieg kvaliteta u energiju vieg kvaliteta. Meutim, u
mnogim sluajevima zagaenje ivotne sredine nije neizbjeno i vie je povezano sa
neefikasnom potronjom energije, koritenjem neobnovljivih izvora energije, i odsustvom
volje i elje da se prerauje otpad iz te proizvodnje. Ove negativne posljedice koritenja
energije se mogu u potpunosti savladati, iako to ponekad zahtijeva znaajna sredstva i postie
se sa jako puno rada i truda. Meutim, ovjeanstvo nema izbora. Milioni godina su bili
potrebni da bi ovjeanstvo uspjelo dostii sadanji nivo civilizacije. I ako mi elimo da
ovjeanstvo i sva iva bia na planeti Zemlji opstanu, i ako cijenimo ivot jo nebrojeno
mnogo buduih generacija, onda je efikasno koritenje energije koju imamo na raspolaganju
jedini nain da se ovaj cilj ostvari. Na nama lei velika odgovornost da sauvamo takav svijet
u kojem ljudska bia, ivotinje, biljke i svi ivi organizmi mogu ivjeti. Neka to postane na
zajedniki cilj i cilj svakoga od nas.

17

12. Literatura

1. Spahi, M., Osnove geoekologije-Geografske osnove ivotne sredine, Harfo-graf,

Tuzla, 1999.
2. Matas, M., Geografski pristup okoliu, Petrinja, 2001.
3. http://www.hsse.hr/cms/index.php/ENERGIJA_I_OKOLI%C5%A0_2012
4. http://www.undp.ba/upload/publications/Energija%20i%20okolis%20udzbenik
%20HR.pdf
5. http://www.izvorienergije.com/energija_i_ekologija.html
6. http://powerlab.fsb.hr/enerpedia/index.php?title=ENERGETIKA_I_OKOLI%C5%A0
7. http://www.multi-science.co.uk/ee.htm
8. http://zebu.uoregon.edu/energy.html
9. http://pubs.rsc.org/en/journals/journalissues/ee
10. http://blog.dnevnik.hr/poremecheny/2005/12/1620452001/index.2.html

18

19