PRIBUMI SABAH

Kadazan/ Dusun
Lotud
Rungus
Tambanua
Dumpas
Paitan
Idahan
Iranun

Minokoh
Ramanan
Mangkaah
Orang Sungei
Kadayan
Tidung
Murut
Bajau

KADAZAN/SUBUH

Pengenalan
Kumpulan ethnik terbesar.
80% daripada penduduk Sabah.
Berketurunan dari pendatang Indonesia.
Jumlah 184,512 pada 1970.
Petempatan
bergerak dari pantai ke pedalaman mengelakkan serangan orang
Sulu, Illanun dan Bajau.
Tinggal di pedalaman barat.
Sistem politik
Semua ketua kampung melantik seorang ketua.
Institusi tertinggi ialah ad hoc terdiri daripada pembesar semua puak.
Majlis ini bertindak sebagai majlis perang.

KADAZAN/DUSUN

Sistem Ekonomi
Bertani pindah dan pekebuh kecil getah,
Berdagang barter setelah kedatangan Eropah.
Dengan orang Cina mereka gunakan wang.
Kepercayaan
Pagan dan percaya kepada animisme.
Sebilangan kecil Islam dan Kristian.
Percaya kepada syurga dan neraka.
Tuhannya satu bernama Kinorohingan.
Roh orang mati pergi ke Gunung Kinabalu.
Kemudian baru pergi ke syurga atau neraka .

KADAZAN/DUSUN

Pantang larang ibu mengandung

Tidak boleh memotong atau mengerat sesuatu.
Tidak boleh mengikat atau menyimpul sesuatu.
Suami tidak boleh menggunting rambut - nanti
rambut anak panjang.
Tidak boleh makan buah yg mengandungi air.
Tidak boleh mencocok hidung kerbau/lembu nanti anak bibir sumbing.
Jangan menyiat telinga lembu/kerbau, nanti
telinga anak tidak sempurna.

KADAZAN/DUSUN

Upacara pemujaan pertanian ketika:

Merenjis air hikmat kepada benih padi.
Memindahkan benih ke sawah dengan memberi
sajian dan korban ternak untuk tanah sawah.
Memberi sajian kepada semangat padi.
Buat tanda di tengah sawah padi bila padi bunting.
Padi hendak dituai.
Sesudah padi huma dituai dan dibawa ke rumah
Memuja semangat padi sesudah dituai.
Meneruskan semula kerja di sawah.

KADAZAN/DUSUN

Kematian
Unggun api dibuat sekeliling rumah.
Tanduk kerbau dibakar untuk halau hantu.
Mihad - menangisi mayat.
2 lelaki menunggangi kuda/kerbau mengelilingi kampung.
Menerima sejemput beras dan garam.
Garam dilarutkan supaya panas poudnya dapat dibuang.
Beras supaya tanaman tidak rosak oleh poud itu.
Semulia sedekah ialah kain belacu sbg bendera di kubur..
Tidak boleh tidur selagi mayat di atas rumah.
Mayat ditanam bersama2 barangannya.
Di kubur diletakkan nasi, pinang bagi perempuan dan rokok bagi lelaki.
Hidung, ekor, kaki, mata, telinga, mulut daripada ternakan yang disembelih dibuat
sajian kubur.
Papakan iaitu sajian untuk simati dalam gelap.
Mamupus - keluarga simati beri amaran roh tidak kembali.

KADAZAN/DUSUN

Memberi nama kepada anak baru lahir.

Mannikau atau bidan segera bagi nama selepas sahaja dilahirkn
sebelumroh jahat Rogon Gaiyon.
Upacara memberi nama pada hari ke-8.
Upacara mintuhun atau minuhun:
Bila anak berumur sebulan
Ibu bawa sianak, berait (bakul dianyam), mamadik iaitu pisau kecil,
serangkai Komburongoh dan siud iaitu tangguk dibuat daripada
jaring.
Kaki anak diconteng arang kuali dan pada dahi sebelum memijak
kaki di tanah.
Anak dibawa naik besama rumput-rampai dari halaman untuk
dicampurkan dalam air mandian anak.

KADAZAN/DUSUN

Hubungan lelaki dan perempuan

Berkehendak - perlakuan buruk dan dihina.
Diketahui - bayar berian kepada gadis dan
kemalun kepada waris gadis.
Mengandung dipaksa mengahwini gadis itu.
Madhagau - bersekedudukan.
Pasangan bayar kepanasan kepada masyarakt.
Lelaki bayar kemalun kepada waris perempuan.

KADAZAN/DUSUN

Perkahwinan
Merisik - proses boleh jadi berbulan-bulan.
Hari ditetapkan untuk menghantar cincin.
Cincin diletakkan di bawah bantal ibubapa:
Mimpi baik, diteruskan.
Mimpi baik, bayar sugit kepanasan mimpi kepada ibubapa.
Kalau mimpi buruk, mesti dibatalkan.
Hantaran yang dibawa oleh pihak lelaki:
Makanan - babi atau kerbau.
Alat istiadat - tinokol atau canang gong, tajau atau
tempayan.
Barang sakti untuk teguhkan semangat.
Tasor tempat pinang dibuat dari tembaga dan perak.

KADAZAN/DUSUN
Pesta perkahwinan di rumah perempuan sesingkat
2-3 hari.
Upacara adat khas suami-isteri makan sepinggan.
Ibubapa si lelaki tidak boleh berada di situ selagi
mereka belum bersatu.
Pesta mivazaa (bertandang ke rumah mentua).
Pesta di rumah lelaki mestilah lebih kecil.
Perkahwinan antara sepupu dianggap sumbang tapi
dibolehkan dengan mengorbankan babi untuk
membatalkan kepanasan.
Perkahwinan dengan sepupu kedua dibenarkan.

ORANG MURUT

Etnik minoriti tetapi mula2 menduduki Sabah.

Petempatan
kawasan bukit Keningau, Pensiangan, Sipitang dan
Tenom.
Sistem politik
Ketua kampung dikenali Orang Tua.
Sistem Ekonomi
Pertanian pindah, memburu, hasil hutan, berkebun dan
menternak babi.
Menukar barangan seperti damar, getah asli, bahan
getah, lilin lebah, rotan, kulit tenggiling, sumbu,
tembakau, butang, manik sehinggalah 1881.

ORANG MURUT

Kepercayaan
Pagan, sebahagian kecil Islam dan Kristian.
Animisme - batu, pokok dan sungai kecil ada roh.
Bot kayu dibina dengan bendera dilepaskan ke laut
supaya penyakit dibawa jauh dari kampung.
Gunung Antulai atau Gunung Aru (Gunung Hantu)
dianggap tempat suci.
Roh akan dilahirkan semula 7 kali kemudian bercantum
menjadi Orang Tua yang berkuasa.
Wanita mati beranak, anak menjadi landak.
Orang tua mati dilahirkan menjadi rusa.
Hati babi digunakan memeriksa penyakit.

ORANG MURUT

Mimpi
Nampak bulan - akan berlaku kematian.
Sungai ketika hasil
hendak dituai
- akan
MIMPI
TERJEMAHAN
mendapatNampak
hasil yang
banyak. Berlaku kematian.
bulan.
Kebakaran
berdekatan
- akan
Sungai
bila hasil rumah
Dapat
hasildiserang
yang baik.
penyakit.hendak dituai.
Makan durian
- dapat
buru babi.
Kebakaran
hutan
Diserang penyakit.
dekat
dengan
rumah.
Ular melilit
badan
- isteri
akan mati.
durian.
buru babi. dan
Nampak Makan
buah tali
- isteri akanDapat
mengandung
Ular melilit
Isteri akan mati.
dapat banyak
anak. badan.
Nampak buat tali.
Isteri akan
mengandung dan
dapat banyak anak.

ORANG MURUT

Kematian
mumukul tiang rumah supaya dan memanggil
namanya supaya roh kekal dalam tubuh simati.
Gong dipukul dan simati ditangisi.
Dikebumikan dalam posisi duduk.
Mayat dibakar dalam tembikar.
Tembikar disimpan selama 7 hari sebelum ditanam.
Kemudian tanah direnjis dengan darah ayam.
Minum bahr atau tapai di pinggir kubur.
Anak tangga ditetak dengan pisau untuk menghalau
roh simati daripada pulang ke rumah.

ORANG MURUT

Muzik
Sumpotan - dibuat daripada buluh ditiup
dengan mulut.
Sendatong - gitar panjang.
Bakakong - zailofan diperbuat drpd tembereng
buluh dan dimainkan dengan dua batang kayu.

ORANG MURUT

Perkahwinan
Merisik diikuti dengan tinumang iaitu pertunangan.
Pihak lelaki membawa 4 bungkas, kalung putih dan satu tapi
(selendang).
Pihak perempuan menyenaraikan pepulut iaitu barang
hantaran kahwin.
Pada hari perkahwinan, lelaki diberikan satu tembikar arak,
dan dua batang buluh atau jerami.
Sedudah makan sepinggan, suami isteri dikelilingi saudara
mara sambil menyanyi.
Pengantin masuk ke bilik dan makan bersama dan keluar
semula menyertai tetamu meminum arak tapai beras.
Pengantin tidur bersama selepas dibawa balik ke rumah lelaki.

ORANG BAJAU

Dari Johor ke sulu kemudian ke Sabah.

Kaum kedua terbesar di Sabah.
72 000 di Sabah
90 000 di Filipina.
30 000 - 40 000 di Timur Indonesia di
Pantai Sulawesi.

ORANG BAJAU

Petempatan
Tinggal di petempatan terapung dan pantai di Kepulauan Sulu.
Sistem Politik
Kampung Bajau diketuai penghulu.
Kampung Sulu diketuai Datu Sulu.
Dengan kdatangan Eropah, ketua kampung diakui kerajaan
sebagai Orang Tua dan dibayar gaji.
Sistem Ekonomi
Nelayan, petani dan hasil laut.
Ekonomi sara diri.
Di tuaran dan Kota Belud, tanam padi sawah dan ternak.
Juga melanun pantai2 di Sabah.

ORANG BAJAU

Kepercayaan
Beragama Islam.
Jin makhluk luar biasa dan berkuasa ke
atas kegiatan manusia.
Tulah - balasan jahat luar biasa kepada
orang yang melanggar adat atau
peraturan.
Kelakuan si mati di alam baazq bergantung
kelakuannya semasa di dunia.

ORANG BAJAU

Pantang larang
Untuk wanita hamil:
Tidak boleh berjalan malam iblis mengancam
keselamatan.
Hendaklah huraikan rambut supaya iblis tidak nampak.
Tidak boleh makan sotong nanti bayi susah lahir.
Pakai sarung sahaja supaya janin selamat.
Tidak boleh parut kelapa atau sentuh santan nanti susah
beranak.
Tidak boleh melihat mayat atau mengunjung ke tempat
kematian nanti anak dilahirkan lema dan berpenyakit.
Suami tidak boleh sembelih atau pukul binatang nanti
anak kenan.

ORANG BAJAU
Pantang larang untuk perkahwinan
Elakkan Rabu dan Ahad pengantin akan jatuh sakit atau
tidak mendapat rezeki baik.
Adakan pada haribulan 14 atau 15 rezeki murah.
Pantang larang semasa berlaku kematian
Pantang sehingga 7 hari.
Tidak boleh pecahkan gelas atau pinggan nanti akan
berlaku kematian lagi.
Tidak boleh membuang kutu mendatangkan sial.
Tidak boleh bersin di rumah simati kematian jugaakan
berlaku di rumahnya.
Rumah simati tidak boleh dicuci.
Tidak boleh membakar makanan.

ORANG BAJAU

Adat kematian
Tawak patai atau gong dibunyikan.
Pinandi mayat dimadikan dan rambut dibersihkan dengan air
sembilan atau air suci atau air bekalan.
Bila dibawa ke kuburan, gong dibunyikan.
Keluarga berulang-alik 3 kali di bawah keranda.
Tempat tidurnya disiapkan, pakaiannya iletakkan di situ dan imam
akan menjagi selama 7 hari.
Majlis mengaji dan menjaga-jaga imam dan keluarga tidak tidur.
Kenduri arwah dibuat 7 hari berturut-turut.
Bahangi dua empuk kendur hari ke-20
Bahangi empat empuk kenduri hari ke-40
Bahangi dahatus kenduri hari ke-100

ORANG BAJAU

Perkahwinan
Monogami dan antara kaum kerabat.
Hari pertama:
Magiami-lami (beramal-amal) menjamu selera.
Jamuan khas untuk nenek moyang nasi kunyit dan kuih panyam.
Dimakan oleh orang-orang yang berzikir.
Hari kedua
Pukulan titik diallau sebelum subuh.
Dimandikan oleh ahli-ahli agama.
Untuk bertemu pengantin perempuan, kena bayar kaukaban lawang
atau wang tebus pintu sebanyak 3 lapis.
Tutukan imam temukan telunjuk lelaki kepada dahi perempuan.
Tingkuang- pengantin berpindah ke rumah lelaki setelah 3 hari di
rumah perempuan.