Uvod u dizajn 2

Ena Begevi
Profesor: dr. sc. Fea Vuki
2. semestar, 2013./2014.

>

Dekonstrukcija u
grafickom dizajnu
Povijest i teorija
Metode analize

* Promiljanja kao nastavak istraivanja koncepta

eksperimentalne serije postera teme dekonstrukcije tipograije
i slova kao reprezentativnog graikog simbola <ilustracija 4>

Uvod
Pojam dekonstrukcije moemo sagledati na dva naina unutar podruja dizajna.
Otkako se pojavio sredinom 1980ih godina unutar teorije dizajna ova rije se koristi kao sredstvo oznaavanja graikog dizajna, arhitekture, modnog dizajna i industrijskog dizajna koji
su okarakterizirani isjeckanim, razlomljenim i slojevitim formama koje odiu futuristikim
tonom. Na taj nain moemo se zapitati da li je pojam dekonstrukcije postao jo jedna u nizu
etiketa za stilski period vremena koja su minula ili se pak proteu u sadanjost pa i predviaju
budunost. Druga perspektiva, inicirana u radu ilozofa Jaquesa Derride, koja e nam koristiti prije svega u razumijevanju poloaja graikog dizajna unutar teorije dekonstrukcije jesu
teorijski pravci koji su utjecali na razvoj stila. Teorija pretpostavlja da dekonstrukcija nije stil
ili stav ve nain propitkivanja/analize preko tehnologije i same tehnologije, formalnih instrumenata, socijalnih institucija te pronaenih metafora reprezentacije. Dekonstrukcija jest
dio povijesti, ali i teorije. Moemo ju promatrati kao dio nedavne akademske kulture, no u
teoriji ona opisuje strategiju kritikog promljanja o oblikovanju forme koja se koristi u nizu
praktinih primjera i artifakata koje smatratmo povijesnima ali isto tako i suvremenima.

Postrukturalizam i J. Derrida
Dekonstrukcija pripada irem kritikom podruju poznatijem kao poststrukturalizam.
Glavni akteri tog teorijskog obrasca bili su Michel Foucault, Jean Baudrillard, Jaquess Derrida, Gilles Deleuze i ostali. Svaki od tih pisaca osvrtali su se na primjere naina reprezentacije
od knjievnosti i fotograije pa sve to ureenja institucija poput kola i zatvora kao monih
oblikovnih struktura drutvenog ustroja. Postrukturalizam kao sam jest teorijski naziv koriten od amerikih akademika koji obuhvaa razliite teorije speciinih teoretiara i ilozofa
nastale sredinom 20. stoljea kao kritiki odgovor na strukturalizam. Glavna tema poststrukturalizma je nestabilnost u humanistikim znanostima koja proizlazi iz kompleksnosti samoga ovjeka te nemogunosti potpunog izbjegavanja strukture; (poiva na odbijanju samodostatnosti strukutre i ispituje binarne kontrastne parove na kojima poiva ta struktura).
Za temeljito razumijevanje pojma dekonstrukcije i poveznice s praksom u dizajnu
bitno je poznavati teorijske obrasce koji su neraskidivo vezani uz temu. Francuski ilozof
Jaques Derrida prvi puta se dotakao koncepta i termina dekonstrukcije u svojoj knjizi O
gramatologiji objavljenoj u Francuskoj 1967. (prevedenoj na hrvatski 1976.). Dekonstrukcija je odbacila projekt modernistike kritike (povezane sa strukturalizmom) da bi se otkrilo
znaenje literarnog djela pruavajui nain na koji forma i sadraj komuniciraju krucijalne
humanistike poruke, te se, prema Derridi, fokusirala na lingvistike i institucionalne sustave
koji uokviruju produkciju teksta.
Derridina teorija pretpostavlja kako dekonstrukcija propituje naine na koje reprezentacija pretpostavlja i opisuje stvarnost, tj. odnose izmeu reprezentativnog i stvarnog. Na
koji tono nain vanjska slika stvari (slika kao image) ulazi u svoju unutranju esenciju, bit?
Kako povrina ulazi sama ispod svoje povrine? Ova teorija se uvelike nastavlja na Platona i tradiciju zapadnajke ilozoije u kojoj postoji pretpostavka o vrijednosti jedne strane
opozicijskog para nasuprot drugome u kojoj se jedna strana izjadnauje sa istinitou, a druga sa neistinitou. U podruju estetike takvu ideju moemo sagledati ako promotrimo originalno umjetniko djelo koje uvijek ima oznaku autentinog i stvarnog, to kopija zasiugurno
ne posjeduje pa samim time nije niti vrijedna, niti na neki nain istinita.
Dekonstrukcija rastavlja takve opozicijske parove pokazujui kako zapravo uvijek
moemo pronai bezvrijedan, prazan koncept unutar cijenjenije strane, to e rei da razlike izmeu opozicije nema, ona je ponitena samim time to je njenom dekonstrukcijom
dovedeno do tvrdnje da istina moe istovremeno biti isto to i neistina, to je nemogue, i
time je otklonjeno znaenje. Nain na koji je vanjsko nastanilo unutranje, proimanje kontrasta moe se primjerice promatrati u primjeru opozicije izmeu prirode i kulture. Ideja
priorode ovisi o ideji kulture, a opet kultura jest dio prirode, bez prirode kultura ne bi postojala. Razdvajanje ta dva pojma je matarija o neljudskom iskonskom okoliu zatienom od
ljudskih tvorevina poput gradova, cesta, imanja, a injenica jest da je sam ovjek potekao iz
iste prirode te je ista kultura postavljena u opoziciji s prirodom potekla od ovjeka. Na taj
nain je vanjtina nastanila unutranjost, tj. pojam prirode je dekonstruirao pojam kulture,
2

na takav nain moemo promatrati dijelove primjene u praksi dekonstrukcije u podruju graikog dizajna.

Dekonstrukcija u povijesti dizajna

Ideja da kulturne norme stvaraju naoko normalne i prirodne kategorije kao to su rasa, seksualnost i estetska vrijednost imala je bitnu ulogu u vizualnim umjetnostima 1980ih. Poststrukturalizam je omoguio kritiki prolaz u postmodernizam pretpostavljajui novu stilsku
alternativu u formi nostalginog vraanja ka igurativnom slikarstvnu i neoklasicistikoj arhitekturi, postmodernizam je postavio jedan potpuno novi kritiki pogled i proirio obzore
umjetnosti i odnosa prema kulturi masovnih medija. Dok su konceptualni umjetnici poput
Barbare Kruger, Cindy Sherman i Victora Burgina kritizirali mitove medija svojim vizualnim
radovima, literarni radovi poput zbirke eseja Anti-Aesthetics Hala Fostera i Literary heory
Terryja Eagletona omoguili su studentima blii pristup poststrukuturalistikoj teoriji.
Studenti graikog dizajna u mnogim kolama irom SAD-a bili su izloeni kritikoj
teoriji putem fotograije, performansa i umjetnikih instalacija poetkom 80ih godina. Neke
od tih primjera ukljuivali su umjetnike koje sam spomenula u odlomku prije koji su takoer
uvelike crpili vizualne narative iz podruja marketinga pa samim time i graikog dizajna
zbog sadraja medija i kritike konzumerizma kojom su se bavili.<ilustracija 2> Najzapaeniji interes za primjenu poststrukturalistike teorije u graikom dizajnu pojavio se na Cranbrook Academy of Art pod vodstvom profesora Michaela i Katherine McCoy.<ilustracija 3>
Dizajneri na Cranbrooku prvi puta su se susreli sa literarnom kritikom kada su projektirali
posebno izdanje Visible Language-a na temu suvremene francuske literarne estetike koji je
objavljen u ljeto 1978. Daniel Libeskind, voditelj programa arhitekture opskrbio je studente
graikog dizajna seminarom o literarnoj teoriji koji ih je pripremio da razviju svoju strategiju
prema kojoj su dekonstruirali tipograiju irili razmake izmeu redaka i rijei, davali mjesti fusnotama koje je inae bilo rezervirano za glavni tekst. French Currents of the Letter ostaje
kao kontroverzno obiljeje eksperimentalnog graikog dizajna. (http://www.designhistory.
org/PostModern_pages/EndInternational.html). <ilustracija 1>
Taj postrukturalistiki naglasak na otvorenost znaenja mnogi su dizajneri iskoristiliu kao teoriju mogunosti vlastitog izraavanja (to bi se inae protivilo zakonu izostavljanja subjektivnog pristupa u rjeavanju problema) a takav pristup argumentirali su na nain:
oznaavanje nije iskirano za materijalne forme, dizajneri i itatelji dijele sponatno stvaranje
znaenja. Prema Barthesu i Focaultu primjerice, graanin/umjetnik/stvaratelj nije svemogui
majstor sustava jezika, medija, edukacije i obiaja i tako redom, umjesto toga individualac
djeluje unutar ograniene mree mogunosti koje ti kodovi ine moguima. Stoga, umjesto
da znaenje sagledavamo kao stvar privatne interpretacije, poststrukturalistika teorija nastoji sagledati domenu osobnoga kao neega to je sastavljeno poou vanjskih znakova (esej,
E. Lupton: Typography in the 1990s)

Dizajn kao dekonstrukcija

Povijest tipograije i pisma mogla bi biti napisana kao razvoj formalnih struktura
koju su artikulirale i istraivale granicu izmeu unutarnje i vanjske strukture teksta. Prema tome slijedei Derridine teorijske zakljuke iz O gramatologiji elementi dekonstrukcije
u graikom dizajnu postaju mikro i makro obiljeja hijerarhije i strukture teksta, odnosi
izmeu naslova, podnaslova, natuknica, glavnog teksta, fusnota pa zatima proreda, kerninga,
itljivosti, margina i tako redom odgovaraju podruju prouavanja gramatologije, studije
pisma, prepoznatljivog naina reprezentacije. Takav pristup analizi moe smjestiti tipografske tehnike u odnos gdje nastaje podjela izmeu forme i sadraja unutarnjeg i vanjskog. Neke tipografske konvencije poinju sluiti kao racionalizacija odnosa izmeu znaenja
preneenih informacija

i njihovog sadraja pa na taj nain neke intervencije ulaze toliko duboko u prostor racionalne
strukture da po naelima dekonstrukcije izvru tekst iznutra prema van ili u nekim sluajevima zanemaruju konvencionalnu struktura u potpunosti ili se kontradiktorno odnose prema
pravilima unutarnje organizacije teksta pa kompozicija u tom sluaju dobiva sasvim novo
znaenje i slobodnu interpretaciju koja nije bila prisutna u prvotnom sadraju. Konstrukcija
koja se odnosi na istraivanja o itljivosti su izuzetno vana u gradnji strukture. Rapidni rast i
unapreenje desktop publishinga te Web publishinga i prezentacije multimedije moe uvesti
faktor konfuzije meu razliitim mogunostima odabira pisma ili razliitog layouta. (Lidwell, Holden, Butler: Univerzalna naela dizajna, Ligibility, str.146.)
Studija tipograije i pisma u dekonstrukciji otkriva niz strukturi koje naglaavaju
invaziju vizualnih formi u verbalni sadraj, drugim rijeima, znak kao jedinstveni vizualni
simbol dobiva prednost pred informacijskim sadrajem. Nastaje invazija ideje graikim znakovima, prazninama i pretjeranim kontrastima. I na taj nain vraamo se na kraju krajeva na
poetak i teoriju gramatologije u kojoj uokvirujemo nain analize invazije vanjskog prema
unutarnjem.
Naposlijetku, metode dekonstrukcije mogu biti toliko invazivne da na kraju moemo ostati sa u potpunosti beznaajnom formom, u takvom sluaju javlja se potreba za ponovnom
izgradnjom nove strukture, obiaja i tradicije koji e zatim biti dekonstruirani i time se zatvara ciklus. Sam Derrida je 1994. u intervjuu za New York Times Magazine izjavio na pitanje o navodnoj smrti dekonstrukcije Mislim da postoje neki elementi u dekonstrukciji
koji su pripradali strukturi povijesti ili dogaaja. Samim time ona je zapravo zapoela prije
samog akademskog fenomena dekonstrukcije ili zasigurno e se nastaviti pod nekim drugim
imenima. Na taj nain mi takoer promatramo fenomen dekonstrukcije u graikom dizajnu
kao predmet koji prouavamo u razvoju koji traje u dizajnu i tipograiji kao poseban nain
reprezentacije, no takoer dekonstrukcija je i dio kulture kao operacija koja je preuzela ime i
sainila mreu utjecaja u odreenim socijalnim kontekstima te je obitavala u institucijama od
eksperimentalnih izvedba u umjetnikim i dizajnerskim kolama sve do diskursa popularnog
novinarstva.

Literatura
J. Derrida: O Gramatologiji (Veselin Maslea, Sarajevo, 1976.)
Hal Foster: he Anti-Aesthetic (BAY PRESS, Port Townsend, Washington, 1983.)
Ellen Lupton: Typography in the 1990s (Essay published on Printmag.com, October 25,
2009.)
Ellen Lutpon: hinking With Type
History of Visual Communication: http://www.citrinitas.com/history_of_viscom/computer.
html
Barbara Kruger: Your Body Is a Battleground
tienne Balibar: Strukturalizam: liavanje subjekta?
Christopher Williams, Origins of Forms, Architectural Publishing Book Company, New
York, 1981.
C.R.Walker: Moderna tehnologija i civilizacija
Lidwell, Holden, Butler: Univerzalna naela dizajna

Ilustracije
1) French Currents of the Letter

3) Cranbrook: K. McCoy

2) Barbara Kruger: Money Can Buy You Love

4) Design Borderline: B Pattern