PH T CH BT NG, TC TRONG TING VIT

(VN TN GI)
L HONG GIANG*
*ThS. Vin NCGD HSP Tp. HCM

TM TT
Ph t ch bt ng, tc trong ting Vit l nhm t thuc t loi ph t ting Vit, c
tn s s dng cao trong giao tip. Tuy nhin v tr ca nhm t ny vn cha c cc nh
Vit ng quan tm ng mc, nh gi ng chc nng to ngha ca n. Ngi nghin cu
nhm t ny mun khng nh v tr t loi ca nhng t ny trong qu trnh hnh chc v cc
mt, vn tn gi, cu trc ng ngha, chc nng c php v c bit l s chuyn ngha. Ti
hy vng kt qu nghin cu v nhm ph t ny s l mt chuyn lun hu ch cho nhng
ngi quan tm n Vit ng!

ABSTRACT
ADJUNCTS EXPRESS SURPRISE, SPEED IN VIETNAMESE
(THE PROBLEM IN NAMING)
Adverbs of surprise, speed of Vietnamese is a group of words belonging to Vietnamese
adverbs and are frequently used in communication. However, this group's position has not
been taken the proper interest from the Vietnamese linguists, and correct assessment of its
function of creating meaning. The study wants to strengthen the position of its part of speech
from the type of these words in the process of the function of the issues, names, the semantic
structure, syntactic function and, particularly, the meaning transfer. The researcher hopes that
the study will be a useful discussion for those who are interested in Vietnamese!

Vn phn nh vn t ca ting Vit ra lm hai mng ln: thc t v h t

rt rch ri trong cc lun thuyt phn loi ca cc tc gi Vit ng ni ting. nhng
chuyn lun y, cc tc gi phn bit rt r nt tng t loi. Tt c u c n
nhn nng nhit t pha nhng ngi quan tm n ng php hc. Ph t l t loi c
s lng ln so vi cc t loi khc, cng mng, c chc nng ng ngha, ng php
nht nh trong tng t chc giao tip. L mt t loi khng mang ngha s vt, loi h
t ny khng to hng th cho ngi bt ca cc nh ngn ng v chc nng ph tr
ca n.
Ph t ch bt ng, tc l mt mng nh trong t loi ph t ting Vit, c s
lng tng i ln, phc tp v cu trc hnh thc v xut hin nhiu v tr khc
nhau trong cu. Tnh phc tp hai mt ca nhm t ny dn n s phong ph

trong cch din t, miu t s xut hin ca s vt, s bt u ca hot ng mang

tnh hin nhin, chn l. i tm hiu, nghin cu v n vi t cch l mt t lun thc
th vn cn l mt khong trng, mt n s, hoc m nht cc nghin cu ca cc tc
gi. Hu ht cc nh Vit ng u tha nhn s tn ti ca chng khi nghin cu t
loi ca mt ngn ng ni chung cho nn ln chng trong mt phm vi rng v c
php ca mt ngn ng. S sn sinh, pht trin v s lng t mt yu t gc ca mt
ph t ch bt ng, tc i hi ngi s dng chng phi tht tinh t, phi c t duy
ngn ng logic, chnh xc mi c th s dng phng tin ny vo t chc li ni mt
cch hiu qu.
Nghin cu nhm t ny, chng ti t chng trong th tng quan vi cc t
loi khc trong h thng t loi ting Vit. Vic coi trng t cch t loi ca chng
ngang tm vi cc t loi c lp c c l v s lng ca chng ang tn ti trong
vn t ting Vit, cng vi gi tr s dng thc t ca chng trong s hnh chc. Mc
d nhn nhn mt i tng nghin cu mi c th l quan nim ch quan, c bit l
nhng thi i, nhng giai on khc nhau li c nhng im xa nhau. Song nghin
cu nhm t ny, bn thn ti cng quan tm n s c mt ca chng trong nhng
cng trnh trc, nhng bi vit v chng ca cc tc gi uy tn, v xem l nhng
tin , nhng nh hng nghin cu chnh xc. Nhiu cng trnh cp n nhm
t ny nh th, nhng tu trung cho n nay, chng ta c th k n ba tc gi c
hng nghin cu v nhm t ny r rng, vi ba quan im, l:
Th nht: Dip Quang Ban
Th hai: Th Kim Lin
Th ba: Nguyn Vn Thnh
V v tr, nhm t ch bt ng, tc c tm quan trng trong vic to nhng n
v giao tip nh nhng t loi khc cng mng nhng tic rng, cho n nay, chng
vn cha c miu t mt cch y v c h thng. Vi tc gi Ng php ting
Vit mi ch dng li tn gi chung hoc m t mt cch ring l tnh cht cng c
ca chng. Ngay cch hiu th no l ph t ch bt ng, tc cng nh phm vi
ngha hay s lng ca nhm t ny vn ang cn nhiu ch cha tht r rng, cha
c thng nht.
1. T loi ting Vit hin i ca tc gi L Bin l cun sch ni v t loi. Trong
cun sch ny, phn ph t c tc gi dnh cho mt chng nghin cu, t trang
146 n 157, song chng ta khng thy s hin din ca ph t ch bt ng, tc .
2. Ng php ting Vit ca Trung tm KHXH nhn vn Quc gia cng khng
cp ti nhm ph t ny mc d nhm tc gi ca cun sch ny l nh Vit ng ni
ting, c uy tn.

3. c bit, H t ting Vit hin i ca Nguyn Anh Qu l cng trnh u tin

nghin cu v h t mt cch ton din, h thng v tng i trit . Tuy nhin loi
ph t ny cng khng c mt trong chuyn lun ny.
4. Mt iu quan trng na cng thi thc ti mnh dng vit v loi ph t ny l
cun gio trnh Ng php ting Vit ca hai tc gi Dip Quang Ban v Hong Dn,
mt cun gio trnh chnh dng cho o to sinh vin Ng vn, cng khng c ch
ng cho nhm ph t ny. Vn khin phn ng sinh vin Ng vn lng tng
khi gp nhng ph t ny xut hin trong cu trong nghin cu c php.
5. cp n vn ny c hai tc gi l Dip Quang Ban nm 2000 trong cun Ng
php ting Vit v Th Kim Lin, nm 2002, cng trong chuyn lun Ng php
ting Vit. Nhng hai tc gi trn vn cha thng nht v cch gi tn cho i tng
ny. Cho nn v phm vi nghin cu, chng vn cn b khut lp bi th gii mnh
mng ca ng php, vn cn b xem nh bi quan nim rng, chng khng c ngha
(s vt). V vy, nghin cu vn ny, chng ti vn tp trung kho st ton b ph
t trong nhm, tm c s cho vic nh loi, m t chi tit cc ph t trn theo hai
phng din, ng ngha v chc nng.
6. Tc gi tip theo l Nguyn Vn Thnh, nm 2003, trong cun Ting Vit hin i
ca mnh, ng cp n nhm t ny vi mt tn gi khc, trng t ch mc
t bin ca hnh ng. Tc gi thng k c 13 t, gm: bng, bng nhin,
bng chc, t nhin, t ngt, bt ng, bt gic, bt cht, bt thnh lnh, cht, tnh c,
vt, thnh lnh.
Vi mt chiu di lch s nghin cu v nhm t ny nh th, cho nn khi tm
hiu v chng, bn thn t ra nhim v c th l s tp trung kho st ton b nhng
ph t thuc nhm trn, tm c s cho vic nh loi, m t chi tit cc ph t trn hai
phng din nu nhm gp phn soi sng mt vn ng php quan trng, gp
phn ng k vo vic bin son cc ti liu v ng php ting Vit. Nghin cu vn
ny cng nhm m t ng ngha v chc nng ca ph t ch bt ng, tc trong
ting Vit thuc din ng i, ch khng ch n cc qu trnh chuyn bin ngha
v mt lch i. Mt l do na, y l bc u khng nh gi tr ca ph t ch bt
ng, tc trong cu nn chng ti ch ch n chc nng ca chng trong ting
Vit hin i m thi.
T nhng l do trn, chng ti hon chnh nhng g cn thiu nhng chuyn
lun v ph t ch bt ng, tc theo trnh t sau:
1. Quan nim v ph t ch bt ng, tc
2. Cu trc ng ngha v chc nng c php ca ph t ch bt ng, tc
3. S chuyn loi ca ph t ch bt ng, tc

 khun kh mt bi vit, ti ch dng li vic nghin cu v nhm ph t ny

quan nim v loi ph t ch bt ng, tc ca cc tc gi.
I. Vn tn gi
I.1. Nhng t lm ph ng cho ng ng t, ng tnh t, c tc dng gp thm,
gp phn thm, b tc ngha cho ng t v tnh t hay mt ph t khc c cc nh
ngn ng gi bng hai ci tn gi khc nhau: ph t v ph t. Song chng ti thit
ngh, tn gi ca mt i tng l mt nhm t no phi phn nh y nht, khi
qut nht c hai mt: ng ngha v chc nng. Ph t v ph t l hai tn gi cho
nhng t c cu trc ng ngha v chc nng c php. Chng ta hy so snh hai cu
trc ngha ca hai t Ph v Ph, xc nh chnh xc tn gi ca nhm t ny!
Ph (d) l ngi trc tip gip vic v khi cn thit c th thay mt cho cp
trng [Tr 771 T in ting Vit, Vin Ngn ng hc, HN, 1994]
Da vo cch gii thch ca nhm tc gi thuc Vin Ngn ng hc th tt c
nhng t c quy c t loi ph t khng hon ton c kh nng thay th cp
trng ca chng m ch c mt s t m nhn chc nng . Chng hn, i vi
nhm t m chng ta ang nghin cu, vic thc hin c ngha v thay th cho cp
trng ch dng li s lng qu t i, nh: vt, thot, thon thot, thot, tht.
V d: 1. Hn vt vo ngi con b mt ci.
(Hn nh vt vo ngi con b mt ci.)
2. Hn c thon thot ci chn sut ngy.
(Hn c i thon thot ci chn sut ngy.)
Thc t, vt trong nh vt v thon thot trong i thon thot ch mang tnh
cht bt ng, tc . Nhng y li l mt hin tng khc trong ngn ng, hin tng
chuyn loi ca t. Bi thc cht mt t no thay th cho t khc trong giao tip ch
c trong hin tng ng ngha. Cn khi vt thay th cho nh vt, thot thay th cho
thon thot khng cn tnh cht bt ng na v ko theo l chng khng cn mang
bn cht t loi ph t na m l ng t. Nh vy, khi vo v tr trn, nhng t vt,
thot trong trng hp trn l hin tng chuyn ngha trong t vng. Vn ny,
chng ta cha vi bn vo lc ny, bi nghin cu mt i tng ng php, u tin,
chng ta phi xc nh tn gi ca chng, xc nh tn gi cho nhm t ch bt ng, tc
, tn gi mt i tng phn nh r nht, ng n nht ni hm v chc nng ca
i tng .
Cn ph, T in ting Vit nh ngha nh sau:
1.

L khng quan trng so vi chnh, th yu.

V d: vai tr rt ph. Sn phm ph.

2.

C tc dng gip thm, gp phn thm cho ci chnh.

Ph t l nhng t chuyn b tc ngha cho mt ng t, tnh t hay mt ph

t khc.
Chng ta phi bit chp nhn mt iu l ngha ca t s phn nh chnh chc
nng ca chng trong hot ng. V t , cn c vo vic gii thch ngha ca ph t
ca cc tc gi thuc Vin Ngn ng hc, chng ti cho rng, chng khng thuc
phm vi ng ngha cho nn khng th gi ph cng c m ph cng xong.
Ngha th hai ca ph l tc dng gip thm, gp phn thm cho ci chnh
miu t ng n nht chc nng ca nhng t khng mang ngha s vt ny. c
bit l vic T in ca Vin Ngn ng lu : ph t l nhng t chuyn b tc
nghi cho mt ng t, tnh t hay mt ph t khc v thc t s dng gip
chng ta thng nht trong cch gi tn cho nhng t ch c nghi ng php m lu
nay chng ta quen gi chng vi hai ci tn: ph t v ph t th gi y, tn gi phn
nh ng n nht bn cht t loi ca nhng t ch bt ng, tc l ph t.
I.2. Ph t ch bt ng, tc
Nhn li lch s nghin cu v t loi, nhiu tc gi cp n nhm t ny
nhng vn cn rt s si v nhiu lc b lc trong th gii mnh mng ca ng php
hc. y, chng ti ch a trch phn gii thiu v nhm t ny ca ba nh Vit ng
ni ting.
GSTS. Dip Quang Ban, trong cun Ng php ting Vit, vit: nhm ph
t ch ngha tnh thi ch quan hoc khch quan, nh: vt, tht, cht, bng,
bng dng, thnh lnh, t nhin, thot, thot,, biu th tnh thi din bin bt
ng, hoc din bin vi tc nhanh mnh. [Tr 125-1]
Ngi th hai, TS Th Kim Lin gi nhm t ny l ph t ch s din bin
bt ng ca hnh ng: bng, bng nhin, bng dng, cht,.. [Tr 642]
Thc t, v s lng, nhm ph t ny chim mt lng tng i ln so vi cc
nhm khc cng t loi, 31 t. (Chng ti xin dnh phn thng k cho phn hai)
V cch gi tn, chng ta cn phi trao i!
GSTS Dip Quang Ban gi nhm t trn l ph t ch ngha tnh thi ch quan
hoc khch quan cng rt c l, bi nhn vo s lng t m tc gi a ra, chng ta c
th phn chng thnh hai nhm nh da theo tnh cht xut hin ca hot ng. Nhng
t vt, tht, thot, thot l nhng t ch ngha tnh thi ch quan, cn cht,
bng, bng dng, thnh lnh, t nhin thuc nhm ph t mang ngha tnh thi
khch quan. Nhng tnh cht bt ng, tc ca s xut hin, din bin hot ng l
c trng chung ca nhng t trn. Cho nn chng ti e rng, cch gi tn ca GS Dip
Quang Ban cho nhm t ny l khng ph hp vi nt ngha chung nht, khi qut
nht ca chng l bt ng, tc . V nh vy, cch t tn ca TS Th Kim Lin
c l d chp nhn hn!

Tuy nhin, cch gi ca tc gi th hai: ph t ch s din bin bt ng ca

hnh ng, chng ti vn thy vn cha y v c phn thiu chun xc. Chng ta
hy kho st li nhng ng liu m tc gi TKL a ra nghin cu!
1. Ma mng bng rc r ln
Nhng sc mu p nht.
[Ng Vn Ph]
2. Ngc lp bn nghn nm, tra nay cn gi dy
Thi bng ln, tim bng ha mt tri.
[T Hu]
3. Hong Tho hoa vng, cht nh ra.
xun! L ng by lng ta.
[Ch Lan Vin]
4. H ngi im, khng bit ni nng chi
Mt cht tm nhau ri li quay i.
[Phan Th Thanh Nhn]
Tnh cht bt ng xut hin ca hot ng l c trng ca nhng cu trc c
cha nhng t thuc nhm ny. Bi nhng hot ng trn nh: rc r, ha, nh ra,
tm nhau khng din bin bt ng m xy ra bt ng. Th hai, din bin bt ng l
qu trnh xy ra ngn, trong chc lt nh bng ha, cn cht nh ra, cht tm
nhau c thi on hn v bng rc r ln nhng sc mu p nht li l mt qu
trnh di hn na mt giai on. Th ba, s, cuc, ni, nim, trn, cn,l biu hin
ca t loi danh t ch khng th l hin thn ca t loi no khc, nhng t m chng
ta ang nghin cu ch tnh bt ng, tc ca s th ch khng l s th. Cho nn
chng ta khng th cho rng chng mang tn gi l ph t ch s din bin bt ng
c.
Chng ta li kho st thm mt s dn liu khc:
1. Hn t nhin bi ri.
[Nam Cao T2 Tr 103]
2. Anh cht nh ra mt iu g khc.
[Nam Cao T2 Tr 138]
3. Tn bt cht nghe mt lung lnh rn rn mt v ngc.
[Nguyn Trung Thnh - RXN]
4. V hn cht thy trong c mt chn tri va h m.

[Nam Cao T2 Tr104]

Bi ri, nh ra, nghe, thy trong bn ng cnh trn u l bn ng t din t
hin tng tm l mang tnh cht hot ng, v mi mt trng thi trn u ng vi
khong thi gian di, ngn khc nhau. V d mc no i na th nhng hot ng
tm l trn cng khng l nhng din bin bt ng c. Chnh v vy m chng ta
khng nh rng, nhng t cht, bng, t nhin, t nhin, thnh lnh, bt ng,
sc,.. l nhm ph t ch bt ng, tc . V bt ng, tc y l tnh cht ca hot
ng, s th!
II. Khi nim ph t ch bt ng, tc
T s hiu bit trn v nhm ph t ch bt ng, tc trong ting Vit, chng ta
nh ngha v chng nh sau:
Ph t ch bt ng, tc l nhng t (t hp t) c t mt n ba m tit nu ln
tnh bt ng, tc ca hot ng, s th c nu trong cu, chng hn, pht, vt,
bng, lin, thot, lp tc, tc tc, bt gic, bng khng, khi khng, ngay lp tc, bt
thnh lnh,
C th:
1. Lp tc, ngi th k ng pht ln, sng s vi in: Anh mun t phi
khng?
[Nam Cao, T2, Tr 138]
2. Cht nhn ra chng, i mt ch sng hn ln v mng r.
[Nam Cao, T2, Tr 112]
3. Th vt nh.
[Nam Cao, T2, Tr122]
4. Hn t nhin hong s, nhm dy, mt nhn nhc tm T.
[Nam Cao, T2, Tr 59]
Vit v ph t ch bt ng, tc trong ting Vit, chng ti c gng tm ra ng
vai tr to n v giao tip ca chng. Chuyn lun bt u t vn tn gi, vn
cu trc ng ngha v cui cng l s chuyn loi ca loi ph t ny. l quy trnh
nghin cu v mt t loi ca mt ngn ng. Tuy nhin vi khun kh mt bi bo,
chng ti gii hn phm vi nghin cu vn tn gi. Nhng vn cn li v ph
t ch s bt ng, tc , chng ti s tip tc nhng k bo sau. Chng ti mong
c n nhn v bit n su sc nhng kin hu ch t ng nghip, nhng ch dn
chn tnh t nhng nh nghin cu Vit ng!

TI LIU THAM KHO

1. Dip Quang Ban (2000), Ng php ting Vit, Nxb Gio dc.
2. Dip Quang Ban (1992), Ng php ting Vit, T1, T2, Nxb Gio dc.
3. L Bin (1995), T loi ting Vit hin i, NXB Gio dc, 1995
4. Nguyn Ti Cn, Ng php ting Vit, NXB i hc v THCN, 1975
5. Th Kim Lin, Ng php ting Vit, NXB GD, 2005
6. Nguyn vn Thnh, Ting Vit hin i, NXB KHXH, 2003
7. Nguyn Minh Thuyt, Thnh phn cu ting Vit, NXB i hc Quc gia, 1998
8. Nguyn Qu Anh, H t trong ting Vit hin i, NXB KHXH, 1988
9. Vin Ngn ng hc, T in ting Vit, NXB KHXH, TT T in hc, HN, 1994

TI LIU TRCH DN
1. Nam Cao, T1, T2, NXB Vn hc, 1999
2. Thch Lam, H Ni 36 ph phng, NXB Vn hc, 2005
3. Lu Trng L, Th v nhng li bnh, NXB Vn ha Thng tin, 2000
4. Vit Nam nhng bi th ph nhc, NXB QND, 2000