T.C.

MLL ETM BAKANLII

MOTORLU ARALAR TEKNOLOJS

ARALARDA HDROLK PRENSPLER

Ankara, 2014

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan

ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya
ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel
renme materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan

ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya
ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel
renme materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3
1. HDROLK........................................................................................................................... 3
1.1. Temel Tanmlar ............................................................................................................. 3
1.1.1. Ktle ...................................................................................................................... 3
1.1.2. Kuvvet ................................................................................................................... 3
1.1.3. Basn .................................................................................................................... 3
1.1.4. Alan ....................................................................................................................... 4
1.1.5. tme Kuvveti, Basn ve Alan Arasndaki likiler ................................................ 4
1.2. Hidroliin Tanm Endstrideki Yeri ve nemi ........................................................... 4
1.2.1. Endstrideki Yeri ve nemi .................................................................................. 4
1.2.2. Hidroliin Uygulama Alanlar ............................................................................... 5
1.3. Hidrolik Sistemlerin stnlkleri ve Olumsuz Ynleri................................................ 6
1.4. Hidrolik Sistemlerde Kullanlan Birimler ..................................................................... 7
1.4.1. Basn birimleri ..................................................................................................... 7
1.4.2. Kuvvet Birimleri .................................................................................................... 7
1.4.3. birimleri ............................................................................................................. 7
1.4.4. G Birimleri ......................................................................................................... 8
1.4.5. Hacim Birimleri ..................................................................................................... 8
UYGULAMA FAALYET ................................................................................................ 9
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 10
RENME FAALYET2 .................................................................................................. 11
2. HDROLK PRENSPLER ................................................................................................ 11
2.1. Hidrostatik Prensipler ................................................................................................. 11
2.1.1. Prensip 1 .............................................................................................................. 11
2.1.2. Prensip 2 .............................................................................................................. 12
2.1.3. Hidrolik Kuvvet letimi ....................................................................................... 14
2.1.4. Hidrolik Basn Ykseltme.................................................................................. 15
2.1.5. ve G .............................................................................................................. 16
2.1.6. Hidrolik G letimi ............................................................................................ 17
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 18
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 19
RENME FAALYET3 .................................................................................................. 20
3. HDRODNAMK PRENSPLER ..................................................................................... 20
3.1. Sreklilik Denklemi .................................................................................................... 20
3.1.1. Tanm ve Forml .............................................................................................. 20
3.1.2. rnek Problem ..................................................................................................... 21
3.2. Bernoulli Denklemi (Enerjinin Korunumu Prensibi) .................................................. 22
3.2.1. Tanm .................................................................................................................. 22
3.2.2. rnek Problem ..................................................................................................... 23
3.2.3. Srtnmeler ......................................................................................................... 23
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 25
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 27
RENME FAALYET4 .................................................................................................. 28
4. HDROLK AKIKANLAR VE YALAR ...................................................................... 28

NDEKLER

ii

4.1. Hidrolik Yan Grevleri ............................................................................................ 28

4.2. Hidrolik Yada Aranan zelikler ............................................................................... 28
4.3. Yalarn Karakteristik zellikleri ............................................................................... 29
4.3.1. Viskozite .............................................................................................................. 29
4.3.2. Yalama Yetenei ............................................................................................... 30
4.3.3. Film Dayanm ..................................................................................................... 30
4.3.4. Kpklenme......................................................................................................... 30
4.3.5. Polimerleme ....................................................................................................... 31
4.3.6. Oksidasyon .......................................................................................................... 31
4.3.7. Akma Noktas ...................................................................................................... 31
4.3.8. Isl Genleme ....................................................................................................... 31
4.3.9. Alev Alma Noktas .............................................................................................. 32
4.3.10. zgl Arlk ..................................................................................................... 32
4.4. Hidrolik Ya eitleri ................................................................................................. 32
4.4.1. Maden Yalar (Mineral) ..................................................................................... 32
4.4.2. Atee dayankl yalar ......................................................................................... 33
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 35
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 36
RENME FAALYET5 .................................................................................................. 37
5. HDROLK DEVRELERDE KULLANILAN SEMBOLLER .......................................... 37
5.1. Hidrolik Devre iziminde Kullanlan Hatlarn Sembolleri ........................................ 37
5.2. Hidrolik Devre Yardmc Elemanlarnn Sembolleri .................................................. 38
5.3. Hidrolik Devre Elemanlar Sembolleri ....................................................................... 39
5.3.1. Hidrolik Pompa Sembolleri ................................................................................. 39
5.3.2. Hidrolik Motor Sembolleri .................................................................................. 39
5.3.3. Hidrolik Silindir Sembolleri ................................................................................ 39
5.3.4. Hidrolik Valfler ve Kumanda ekli Sembolleri .................................................. 40
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 44
RENME FAALYET-6 ............................................................................................... 45
6. HDROLK DEVRELER ................................................................................................... 45
6.1. Hidrolik devre eitleri................................................................................................ 45
6.1.1. Ak Hidrolik Devreler ........................................................................................ 45
6.1.2. Kapal Hidrolik Devreler ..................................................................................... 46
6.1.3. Yar Kapal Hidrolik Devreler ............................................................................. 47
6.1.4. Ak ve Kapal Devrelerin Karlatrlmas ........................................................ 47
6.2. Hidrolik Devre zerindeki Hatlar............................................................................... 48
6.2.1. Emi Hatt ............................................................................................................ 48
6.2.2. Basn Hatt ......................................................................................................... 49
6.2.3. Geri Dn Hatt .................................................................................................. 49
6.2.4. Ntr Hat ............................................................................................................... 50
6.2.5. Pilot Hat ............................................................................................................... 50
6.2.6. Sznt Hatlar ....................................................................................................... 50
6.3. Hidrolik Devrelerin Ana Ksmlar ............................................................................. 51
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 53
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 54
MODL DEERLENDRME .......................................................................................... 55

iii

CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 57

KAYNAKA ......................................................................................................................... 59

iv

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
ALAN
DAL/MESLEK
MODLN ADI
MODLN TANIMI
SRE
N KOUL
YETERLK

MODLN AMACI

ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
LME VE
DEERLENDRME

Motorlu Aralar Teknolojisi

AIKLAMALAR
Alan Ortak
Aralarda Hidrolik Prensipler
Hidrolik sistemleri tanma, hesaplarn yapma; elemanlarn
tanma ve bakm onarmn yapma; sembolleri tanma ve
ema izimlerini yapma bilgi ve becerilerinin kazandrld
renme materyalidir.
40/16
Bu modln n koulu yoktur.
Motorlu aralarda hidrolik sistemler ile ilgili ilem ve
hesaplamalar yapmak
Genel Ama
Hidrolik terimleri aklayabilecek, hidrolik hesaplamalar
yapabilecek, hidrolik sembolleri renip hidrolik devre
izimlerini yapabileceksiniz.
Amalar
1. Ktle, kuvvet ve basn ile ilgili hesaplar
yapabileceksiniz.
2. Hidrostatik ile ilgili hesaplamalar yapabileceksiniz.
3. Hidrodinamik ile ilgili hesaplamalar yapabileceksiniz.
4. Hidrolik sistemlerde uygun hidrolik ya seimi
yapabileceksiniz.
5. Hidrolik sembollerini renecek ve kullanabileceksiniz.
6. Hidrolik devre izebileceksiniz.
Ortam: Hidrolik pnmatik laboratuvar
Donanm: Hidrolik pnmatik setler, maketler, devre
elemanlar
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra
verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,
doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.)
kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve
becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

GR
GR
GR
Sevgili renci,
renmek zere alm olduunuz bu modl ile yaamn ierisinde hidrolik kontrol
sistemlerinin nasl yer aldn reneceksiniz. Bunu renirken hidroliin temel prensipleri,
alma sistemleri ve paralar hakknda gerekli bilgilere ulaacak ve bu bilgileri
kullanabilecek seviyeye ulaacaksnz.
Endstrinin srekli gelimesi yeni bilgi ve becerileri gerektirmektedir. renilmesi
gereken bilgi ve teknolojiler arasnda hidrolik nemi azmsanamayacak bir yer tutmaktadr.
Hidrolik sistemlerin imalatnn ekonomik olmas ve az yer kaplamasndan tr nemi daha
da artmaktadr. Kullanm alanlar da hzla yaygnlatrmaktadr. Motorlu aralar hi phesiz
ki kiilerin gelir gruplarnn deimesi ile hemen hemen herkesin ulaabildii bir obje hline
gelmitir. Motorlu aralar yaamna getirdii yeniliklerle tanan bireyler onunla
btnleerek onu hayatnn ayrlmaz birer paras hline getirmitir. htiyalarna cevap
verilebildii oranda bu ban daha da glendii grlmektedir. Teknolojik almalar insan
hayatn kolaylatrmak zere yaplmaktadr.
Hidrolik sistemler, mekanik olarak kumanda edilen sistemlere gre ok daha az g
ve enerji harcanarak kumanda edilebilen sistemlerdir. nsanlar ihtiyalarn karlarken
ekonomik, konforlu, abuk ve kolay olarak karladklar sistemleri tercih etmektedir.
Gelecekte hidrolik sistemler hayatn birok alannda kullanlacak. Bu modl
tamamladnzda hidrolik sistemlerin temelini oluturan hidrolik prensiplerin neler
olduunu renecek ve temel hidrolik hesaplamalar yapabileceksiniz.

RENME FAALYET1
RENME
FAALYET1
ARATIRMA
RENME
FAALYET1
Hidrolik terimleri aklayabilecek; ktle, kuvvet ve basn ile ilgili hesaplamalar
AMA

yapabileceksiniz.

AMA
ARATIRMA

Hidrolik sistemlerin ortaya kmasna katkda bulunan kiileri reniniz.

ARATIRMA

1. HDROLK

1.1. Temel Tanmlar

1.1.1. Ktle
Bir cismi meydana getiren madde miktarna ktle denir. Ktle, arln bir sebebidir.
Yer ekiminin ktleye olan etkisine de arlk denir. Mesela arlk yer ekimine gre
deien bir byklk olduu hlde ktle deimez. Ktle birimleri gram, kilogram ve tondur
.

1.1.2. Kuvvet
Kuvvet bir cisim zerine uygulanan ekme veya basma ilemidir. Kuvvet bir cismin
hareket etmesine, durmasna, hzn veya ynn deitirmesine sebep olabilir.
Newton Kanununa gre kuvvet = ktle x ivme => F=m.adr.
Ktle m ile gsterilir ve birimi kgdr.
Yer ekimi ivmesi a ile gsterilir ve birimi m/sn dir.
Metrik sistem standartlarna gre kuvvet birimi Newton (N) dur.
1 Newton 1 kg ktleye 1 saniyede 1 m/ snlik ivme verebilen kuvvettir.
1 N = 1 kg.m/ sn

1.1.3. Basn
Maddenin hlde bulunmasndan dolay farkl tanm vardr:
Katlarn basnc: Kat cisimlerin zerinde durduklar yzeye, arlklarndan dolay
uyguladklar kuvvete basn denir. Katlar basnc iletmezler.
Svlarn basnc: Svlar arlklarndan tr, iinde bulunduklar kaba bir kuvvet
uygular. Bu kuvvete basn denir. Svlarn basnc iinde bulunduklar kabn ekline bal
deildir.
Gazlarn basnc: Maddelerin gaz hlinde bulunmasnn nedeni, molekllerinin her
tarafa doru hareket ediyor olmasdr. Bu nedenle gazlar iinde bulunduklar kabn
eperlerine arpar. Bu arpma sonucu yzeye uygulanan etkiye basn denir.

1.1.4. Alan
Basncn uyguland alan ifade eder. Kapal kabn taban, basncn oluturulduu
piston yzeyi veya basncn uyguland piston yzey olarak ifade edebiliriz. Alann
byklne gre basn ve kuvvet artrlp azaltlabilir.

1.1.5. tme Kuvveti, Basn ve Alan Arasndaki likiler

Kapal kap iindeki svya, belirli bir kesit alanna sahip pistonun piston kolu yardm
ile itme kuvveti uygulandnda svnn basnc artar. tme kuvveti arttka basn artar,
Piston kesit alan arttka basn azalr.
Kapal kap iine basnl bir akkan gnderdiimizde kaba bal olan piston kolundan
elde edeceimiz kuvvet piston alanna bal olarak deiir. Alan arttka kuvvet artar, alan
azaldka kuvvet azalr.

P =

F
A

P: tme kuvveti sonucu kap iinde oluan basn ..kg/ cm

F: Piston itme kuvveti.kg
A: Piston kesit alan.........cm

ekil 1.1: Kuvvet basn ve alan arasndaki iliki

1.2. Hidroliin Tanm Endstrideki Yeri ve nemi

1.2.1. Endstrideki Yeri ve nemi
Hidrolik akkanlar bir kap iinde hareketsiz durduklar gibi bir boru iinde hareket
halinde olabilirler. Hidrolik akkanlar inceleyen bilim dallarn hidrostatik ve hidrodinamik
olarak adlandrabiliriz.
Hidrostatik durgun svlar hidrodinamik ise hareketli svlar inceleyen bilim
dallardr.
Hidrolik sistemlerin uygulama alan olarak tatlarn fren ve direksiyonlar, yalama
istasyonlar, hidrolik kaldralar, damperli kamyonlar ve i makineleri rnek gsterilebilir.

Hidrolik sistemler pek ok endstriyel tesiste yaygn olarak kullanlmaktadr.

Krikolar, asansrler, vinler, takm tezghlar, vites kutular, test cihazlar, sanayi tipi
robotlar gibi pek ok uygulama alan vardr. Son dnemde elektroniin hzla gelimesine
paralel olarak uygulama alanlar ok hzl bir ekilde genilemitir ve buna bal olarak yeni
makineler gelitirilmitir.
Metal endstrisinde tm makinelerde hidrolik sistemler uygulanmaya balanmtr.
Hidrolik sistemlerde g iletimi kolaylatndan tercih nedeni olmutur. Hidrolik kontroll
makineler dzgn ve titreimsiz almakta olup kontrol edilmesi ok kolaydr. Dairesel ve
dorusal hareketler ile otomatik ve mekanik hareketler, hidrolik sistemle kolay bir ekilde
elde edilmektedir.
Hidrolik sistemler kontrol kolayl, ekonomik olmas ve az yer kaplamalarndan
dolay geni bir uygulama alan bulmutur.

1.2.2. Hidroliin Uygulama Alanlar

Deniz ve havaclkta

Gemi gverte vinlerinde

Gemilerin yk doldurma ve boaltma ilerinde

Gemi yn kontrol sistemlerinde

Uzay teleskoplarnda

Uak yn kontrol sistemlerinde

Uaklarn ini kalk sistemlerinde

Endstriyel retim alanlarnda

tezghlarnda

Preslerde

Enjeksiyon preslerinde

Kaldrma aralarnda

Ar sanayi makinelerinde
Enerji retim alanlarnda

Barajlarn kapaklarnn alp kapatlmasnda

Trbinlerde

Nkleer santrallerde

Maden retiminde

Demir ve elik retiminde

Hareketli mobil alanlarda

Tatlarda

Tarm makinelerinde

makinelerinde

Vinlerde

1.3. Hidrolik Sistemlerin stnlkleri ve Olumsuz Ynleri

Hidrolik sistemlerin stnlkleri

Dier sistemlere gre sessiz ve grltsz alrlar.

Hidrolik enerjinin elde edilmesi, denetimi ve kontrol kolaydr.

Uzaktan kontrol edilebilir.

Bakm, tamiri ve onarm kolaydr.

Ani basn ykselmelerinde devre otomatik olarak durur sonra yeniden

normal almasna devam eder.

Kk basnlarla byk gler elde edilebilir.

Sistem durdurulmadan yn deiimi salanabilir.

Sistem alma srasnda kendi kendini yalar.

Para mr uzun olduundan ekonomiktir.

Hatlarda dolaan hidrolik akkan sy datr ve devre elemanlarnn

soutulmas salanm olur.

Sistem durmadan hz kontrol yaplabilir.

Otomatik kumanda sistemi ile tek merkezden kontrol edilebilir.

Elektrikli ve elektronik kontrol sistemleri ile yeni makineler

tasarlanabilir.

Daha az yer kaplar.

Hidrolik sistemlerin olumsuz ynleri

Svlarn yksek slara ulamas sonucu sznt ya kaaklar miktar

artacandan verim der.
Balant ve rakorlarda yksek basntan kaynaklanan kaak ve sznt
oluabilir.
Arza durumunda ya sarfiyat olur ve atk yalar doaya zarar verir.
Baz elemanlar yksek basn ve slarda zelliklerini kaybedebilir. Bu da
sistemin alamaz hle gelmesine neden olur.
Is ayarlayclarn (eanjr) devreye balanmalar gerekmektedir.
Sistem montaj srasnda borularda fazla kvrm verilirse verim der.
Elemanlar iyi seilmez, sistem iyi monte edilmez ise verimi der.

1.4. Hidrolik Sistemlerde Kullanlan Birimler

lkemizde hidrolik sistemlerde yaplacak hesaplamalarda MKS birim sistemi
kullanlmaktadr.
ADI
Basn Kuvveti

Sembol
F

Birim
kg

Yzey (Alan)

cm

Basn

N/m

kg/ cm

Tablo 1.1: Trkiyede hidrolikte kullanlan birim sistemleri

1.4.1. Basn birimleri

Basn birimi olarak Pascal(N/m), Bar(kg/cm)
1 Pa(Pascal) = 1 N/m(Newton/m)
5

1 bar = 10 Pa = 10 N/m
1 bar = 1.02 kg/cm(yaklak 1 kg/cmalabiliriz)
1 bar = 14,5 PSI veya Libre/in
1 bar = 10 Newton/cm
1 kg/cm = 0,981 Bar
1 atm = 76 cm-Hg = 760 mm-Hg

1.4.2. Kuvvet Birimleri

1 Newton = 0,1 kgf
1 kgf = 10 N
1 daN= 10 N
1 N=1 kgm/sn.

1.4.3. birimleri
= Kuvvet x Yol olduundan i birimleri de kuvvet birimleri ile yol (uzunluk)
birimlerinin arpmna eittir.
1 joul (jul)= 1 Nm = 0,102 kgm
1 kgm = 10 joul

1.4.4. G Birimleri
1 W(Watt)= 0,00135 HP (Horse Power) veya BG (Beygir Gc)
1 HP = 735,5 W
1 HP = 75 kgm/sn.
1 kW = 1000 W
1 W = 1 Nm/sn.

1.4.5. Hacim Birimleri

1 litre = 1 dm = 1000 cm
1 litre = 0,264 Galon (Galon: Amerikan birim sisteminde hacim ls)
1 galon = 3,785 litre

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Hidrolik
terimleri aklaynz,
ktle, kuvvet ve basn ile ilgili hesaplamalar yapnz.
UYGULAMA
FAALYET
Uygulama:
Aada verilen birimleri dntrnz.
10 kgf =.....N
5 bar =.. Pa
10 kgf.m =Joule
10 HP =.. kgm/sn.
10 litre =..cm
zm:
10 kgf = 100 N
5 bar = 500 000 Pa
10 kgf.m = 100 Joule
10 HP = 750 kgm/sn.
10 litre = 10 000 cm

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki
sorular
okuyarak doru seenei iaretleyiniz.
LME
VE dikkatlice
DEERLENDRME
1.

Aadakilerden hangisi basn birimlerinden birisi deildir?

A) PSI
B) Newton
C) Bar
D) Pascal

2.

Hareketli akkanlar inceleyen bilim dal aadakilerden hangisidir?

A) Hidroelektrik
B) Hidrostatik
C) Hidrodinamik
D) Mekanik

3.

Aadakilerden hangisi hidroliin uygulama alanlarndan birisi deildir?

A) makineleri
B) Mekanik kontrol mekanizmalar
C) Ar sanayi
D) Otomotiv sanayi

4.

Aadakilerden hangisi hidrolik sistemin stnlklerinden biri deildir?

A) Dier sistemlere gre sessiz ve grltsz alr.
B) Sistem alma srasnda kendi kendini yalar.
C) Uzaktan kontrol edilebilir.
D) Para mr ksadr.

5.

Aadakilerden hangisi hidrolik sistemlerde kullanlan kuvvet birimlerden deildir?

A) Atm
B) Newton
C) daN
D) kgf

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

10

RENME FAALYET2
AMA

RENMEFAALYET2
FAALYET2
RENME

Hidrostatik ve Pascal Kanunu ile ilgili hesaplamalar yapabileceksiniz.

RENM
ARATIRMA
E

Svlarn kaldrma kuvvetini inceleyiniz.

FAALYE
ARATIRMA
T2
AMA
2. HDROLK PRENSPLER

Hidrolik prensipler, hidrostatik ve hidrodinamik prensipler olarak iki ana balk

altnda toplanmaktadr.

2.1. Hidrostatik Prensipler

Kapal bir kaptaki durgun svlara ait prensip ve kanunlardr.

2.1.1. Prensip 1
Herhangi bir kapta bulunan svlar kabn tabanna basn uygular. Bu uygulanan
basn kabn ekline bal deildir.
Svnn kabn tabanna uyguladklar basn svnn yksekliine ve younluuna bal
olarak deiir. Farkl svlarn younluklar da farkldr.
rnein zde iki kabn birine ya birine de su konulsa yan younluu az
olduundan dolay kabn tabanna uygulad basn suya gre azdr.
Bu basn, sv stununun yksekliine (h), younluuna () ve yerekimi ivmesine
(g) baldr.
p=xgxh
ekil 2.1de gsterilen kaplarn hepsinde ayn sv varsa ve ykseklikleri eit ise
tabanlarndaki basnlar da eittir.
P1=P2=P3=P4
P =hg
P =Svnn kabn tabanna yapt basn (kg/cm)
h =Sv ykseklii (m)
=Younluk (kg/m)
g =Yer ekimi ivmesi (m/sn. ) sabittir ve 9,81

11

ekil 2.1: Deiik biimli kaplarda hidrostatik basn

rnek: 1 m yksekliindeki kapta bulunan hidrolik ya stunu kabn tabanna ne

kadar basn uygular? (hidrolik ya younluu 0,90 g/cm3 ve yer ekimi ivmesi 9.81 m/sn.)
Verilenler:
p = . g .h
= 0.90 g/cm3
g = 9.81 m/ sn.
h = 1 metre = 100 cm
zm:
p = 0.90 g/cm3 x 9.81 m/sn.2 x 100 cm
p = 883 g.cm.m/cm3.sn.2
Eitlii 1000e blersek gram kilograma evrilir.
p= 0.883 kgm/sn2.cm2= 0.883 N/cm2
p = 0.0883 bar 0.09 kg/cm2

2.1.2. Prensip 2
Hidrostatik prensiplerden ikincisine Pascal Kanunu da denir.
Pascal Kanununa gre sv dolu bir kaba uygulanan kuvvet sonucu meydana gelen
basn, sv tarafndan kabn btn yzeylerine aynen iletilir.
Burada yer ekimi kuvveti ihmal edilmektedir. Bu prensiplerden yararlanlarak
hidrolik sistemler ve hidrolik sistemlerle alan makineler gelitirilmitir.

12

ekil 2.2: D kuvvetlerin oluturduu basn

Bu prensiplerin en nemli zellii ise sisteme uygulanan kk bir kuvvetin byk

kuvvetlere dnmesidir.
Bu noktada, hidrolik sistem basnlarnn nasl olutuuna ksaca deinelim. Byle bir
sistemde basnc belirleyen faktr, kar direntir. Basit olarak bu direncin bir silindirin
kaldraca yk olduunu dnelim. Burada ykn hareket edebilmesi iin sistem
basncnn yk ve piston alan kadar ykselmesi gerekir. Yk azalrsa sistem basnc da
kendiliinden azalacaktr. Basncn gerekli deer kadar ykselmesi, d etkenlerle salanr ki
hidrolik sistemlerde bu bir pompadr.

ekil 2.3: Pascal Kanunu

13

Paskal Kanununa gre kuvvet uygulanan kapta meydana gelen basn, kuvvetin
iddeti ile doru kuvvetin uyguland pistonun yzey alan ile ters orantldr.
. d 2
F
N
kg
P=
Pa = 2 = veya
kg/cm (Bar)= 2
A=
cm
4
A
m
rnek:
Taban alan 2 cm olan bir ie kapana 10 kglk bir kuvvet uygulanmaktadr.
ienin tabanna etki eden basn ne kadardr?
Verilenler
ie taban alan (A) = 2 cm
Uygulanan kuvvet (F) = 10 kg
ie tabanna etki eden basn (P) = ?
zm:
F
10
P=
ise P =
= 5 kg/cm dir.
5
A

2.1.3. Hidrolik Kuvvet letimi

ekil 2.4te basit bir hidrolik pres grlmektedir. A alanna uygulanan F kuvveti,
F
kapal hacim iinde P= orannda bir basn oluturur. Bu basn aynen A2 alanna da
A
uygulanacaktr.
P1 = P 2 olacandan her iki eitlii bir birine eitlersek
F1 . A1 = F2 . A 2

veya

F1 A 2
=
yazabiliriz.
F 2 A1

ekil 2.4: Hidrolik kuvvet iletimi

F2 ile elde edilen kuvvet, alanla orantl olacaktr. Kk pistonun aa inerken

sprd hacimdeki akkan, byk pistonu yukar itecektir.

14

F1 nedeniyle sv kap iinde hareket eder. Svlar

sktrlamayaca iin sv hacmi (V= V1 =V 2 ) ayn kalarak V1 = S1A1 ayn hacimde sv
V 2 = S2 A 2 ikinci kabn olduu pistonu hareket ettirir. Buna gre;

Birinci pistonda etki eden

S1 . A1 = S2 . A 2

veya

S1 A 2
=
eklinde de yazabiliriz.
S2 A1

S
F1 A 2
A
=
ve 1 = 2 Her iki eitlikteki benzer terimleri birbirine eitlersek.
S2 A1
F 2 A1

Kuvvet ve pistonlarn ald mesafe arasndaki eitlik bulunur.

F1 S1
=
F 2 S2

rnek:
ekil 2.4teki hidrolik liftin ikinci pistonu zerinde bir yk kaldrmak istiyoruz.
Birinci silindire 150 kglk yk uyguluyoruz. Birinci silindir piston ap 5 cm ve ikinci
silindir piston ap 10 cm olduuna gre yk kaldracak ikinci silindirdeki kuvveti bulunuz.
Verilenler:
d1 =5cm
F1 =150 kg
stenenler:
A1 = ?
A2 = ?
F2 =?
zm:
2
. d12 3,14.5
=
=19,62 cm
A1 =
4
4
150 78,5
F1 A 2
=
=
F2 =37,49 kg
F 2 A1
F2 19,62

d 2 =10 cm

2
. d 22 3,14.10
=
=78,5 cm
A2 =
4
4

2.1.4. Hidrolik Basn Ykseltme

Kesit lleri farkl iki piston kullanarak akkanlarn basncn artrma ilemine
hidrolik basn ykseltme ad verilir.
Hidrolik basn ykseltme prensibi aralarn hidrolikle alan fren sistemlerinde ve
direksiyon sistemlerinde, asansrlerde, kaldrma ve iletme aralarnda, i makinelerinin
hidrolik sistemlerinde kullanlmaktadr.

15

F 1 = F 2 olduundan
F 1 = P 1 x A1
F 2 = P 2 x A 2 buradan
P1 x A1 = P 2 x A 2
eklinde ifade edilir.

ekil 2.5: Hidrolik basn ykseltme

rnek: Bir i makinesinde kullanlan hidrolik basn ykselticinin kesit alan 80 cm

olan birinci pistonuna 10 kg/cm basn uygulanmaktadr, ikinci pistonun kesit alan 20 cm
olduuna gre ikinci pistonda ne kadarlk basn meydana gelir?
Verilenler:
P1 = 10 kg/cm
stenenler:
P 2 =?

A1 = 80 cm

A 2 = 20 cm

zm:
P1 x A1 = P 2 x A 2
10 x 80 = P 2 x 20
P 2 =40 kg/cm

2.1.5. ve G
Bir mesafe boyunca sarf edilen kuvvet, yaplan ii belirtir.
= Kuvvet x Yol
W=FxL
birimi olarak genellikle kgf.m kullanlr. rnein 10 kglk bir yk 10 metre
yksee kaldrrsak yaplan i 100 kgf.mdir.
Yukardaki hesaplamada bu iin ne kadar srede yapld gz nne alnmamtr. Bu
g ile belirtilir. G, birim zamanda yaplan itir.
G

KuvvetxYol

veya G =
Zaman
Zaman

N=

W
FxL
veya N =
veya N = F x V
t
t

(V=hz)

Gc daha iyi tanyabilmek iin yle bir rnek verebiliriz. Be katl bir binann en st
katna merdivenlerden klrsa yaplan i vcut arl ile en st katn yksekliinin
arpmdr. ster yryerek ister koarak yaplsn yaplan her iki i de ayndr.

16

Ayn arla sahip iki kiiden yal olan bu ii yryerek yapar, gen olan ise koarak
yapar. Burada koarak veya yryerek yapmada nemli olan zamandr. Ayn ii daha ksa
srede yapan kii daha gldr.
G birimi olarak Beygir Gc (HP) veya Kilowatt (kW) kullanlr.
1 HP = 75 kgf.m/sn. = 0.746 kW
Hidrolik sistemde g; basn, debi ve hidrolik pompa verimine baldr. Buradan
hidrolik sistemin gc;
PQ
N=
olacaktr.
600 m
Buradaki verim ifadesi, sistemlere ve elemanlara gre deiiklik gsterebilir. rnein
dili pompa ve motorlarn verimleri % 75-90, pistonlu pompa ve motorlarn verimleri ise %
90-95 civarndadr.

2.1.6. Hidrolik G letimi

Hidrolik, kapal bir hacimdeki svy iterek salanan bir g iletim metodu olarak da
tanmlanabilir. Sistemin balang eleman bir pompa, son eleman ise silindir veya hidrolik
motor gibi bir alcdr. Hidrolik sistemlerde g iletimi ve enerji deiimi ekil 2.6da
grlmektedir. ekilden de anlalaca gibi hidrolik sistemin kendisi bir g kayna
deildir. G kayna olarak bir elektrik motoru veya iten yanmal bir motor
kullanlmaktadr.

ekil 2.6: Hidrolik sistemlerde g iletimi ve enerji deiimi

17

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Hidrostatik terimleri
aklaynz, Pascal Kanunu ile ilgili hesaplamalar yapnz.
UYGULAMA
FAALYET
Uygulama 1:
Bir hidrolik depoda bulunan hidrolik akkan yan younluu 900 kg/m, yan
depodaki seviyesi (ykseklii) 80 cm ise yan depo tabanna yapm olduu basnc
hesaplaynz.
zm 1:
Verilenler
= 900 kg/m3
g = 9.81 m/sn.2
h = 80 cm = 0,8 m
P =hg
P = 900 x 9,81 x 0,8 (kg/m3. m/sn2.m )
P =7063,2 N/m

stenilen
P=?

P =7063,2 kgm/sn.m
P =7063,2= Pa
=7063.2 Pa = 0,07 bar

Uygulama 2:
Kapal bir kaptaki pistona uygulanan kuvvet 40 N ve piston kesit alan 5 cm2dir.
Uygulanan kuvvet sonucu oluan basnc hesaplaynz.
zm 2:
Verilenler:
F = 40 N
A = 5 cm2 = 0,0005 m

stenen:
P=?

zm:
P=

40
F
ise P =
= 80.000 Pa (N/m2 )
0,0005
A

18

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki
sorular
dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.
LME
VE
DEERLENDRME
1.

Hidrostatik basncn deeri aadakilerden hangisine bal deildir?

A) Yer ekimi ivmesi
B) Svnn arl
C) Svnn younluu
D) Svnn ykseklii

2.

Durgun sv hareketlerini inceleyen hidrolik prensibi aadakilerden hangisidir?

A) Hidrostatik
B) Hidrodinamik
C) Hidroelektrik
D) Jeoloji

3.

Sv dolu bir kaba uygulanan kuvvet sonucu meydana gelen basn sv tarafndan
kabn btn yzeylerine aynen iletilir. prensibi aadakilerden hangisidir?
A) Bernoulli
B) Newton
C) Pascal
D) Arimet

4.

Bir mesafe boyunca sarf edilen kuvvet aadakilerden hangisini belirtir?

A) Basn
B) Arlk
C) G
D)

5.

G birimi aadakilerden hangisidir?

A) Joule
B) Watt
C) Bar
D) Pascal

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

19

RENME FAALYET3
AMA

RENME FAALYET3
RENME FAALYET3

Hidrodinamik ile ilgili hesaplamalar yapabileceksiniz.

RENM
EARATIRMA

Bernoulli kimdir? eitli kaynaklardan aratrarak hidrolik bilimine katklarn

FAALYE
reniniz.
ARATIRMA
T2
AMA
3. HDRODNAMK PRENSPLER
Hareket hlindeki (boru, kanal, hortum vb. iinden akan) akkanlara ait prensip ve
kanunlardr.

3.1. Sreklilik Denklemi

3.1.1. Tanm ve Forml

Debi
Belirli bir kesitten birim zamanda (1 dakikada, 1 saniyede vb.) geen akkan
miktarna debi denir.

Sreklilik denklemi
Farkl kesitlerden oluan bir boru iinden akan akkann debisi, borunun her
noktasnda ayn deerdedir. Debinin sabit kaldn dnrsek kk kesitlerde byk
kesitlere oranla daha hzl akar.

ekil 3.1: Daralan kesitlerde ak

20

ekil 4.1de daralan kesitte ak hznn artt aktr.

Q1 = Q2
Q=

Hacim v
=
Zaman t

V=

S
olduundan
t

ve

v = A x S ise Q =

AS
t

Q=AxV

Burada;
Q = Debi
v = Akkann hacim
A = Borunun kesit alan
S = Akkann ald yol
V = hz
t = zaman
Sonu olarak unu yazabiliriz:
Q1 = Q2
A1 x V1 = A2 x V2 (sreklilik denklemi)
Formlden de grlebilecei gibi daralan kesitlerdeki akkann ak hz, kesitlerin
oran nispetinde artmaktadr. Kesit kldke akkan hz artmaktadr ancak debi sabit
kalmaktadr.

3.1.2. rnek Problem

Hidrolik devrede bulunan bir borunun kesit alan 0,2 cm ve kesitten akan svnn hz
4 m/sn. bir darbe sonucu boru ap daralarak 0,008 cmye dmekte ve akkan hz da 100
m/sn. kmaktadr. Borudan geen akkann debisini hesaplaynz.
Verilenler:
V1 = 4 m/sn.
V2 = 100 m/sn.
A1 = 0,2 cm = 0,2. 104 m
A2 = 0,008 cm = 0,008. 104 m
stenilenler:
Q=?
zm:
Q=AxV
Q1 = A1 x V1 = (0,2. 104 m). 4 m/sn. = 0,8. 104 m/sn.

21

Q2 = A2 x V2 = (0,008. 104 m). 100 m/sn. = 0,8. 104 m/sn.

A1 x V1 = A2 x V2

Q = Q1 = Q2 =0,8. 10

m/sn.

3.2. Bernoulli Denklemi (Enerjinin Korunumu Prensibi)

3.2.1. Tanm
Bir borudan srekli akan akkann toplam enerjisi akm izgisi boyunca her noktada
ayndr. Bu prensibe Enerjinin Korunumu Prensibi ve bu prensibe gre elde edilen
denklemde bulan kiinin ismi Bernoulli Denklemi denilmitir. Akm izgisi akkann
akt boru veya kanaln tam ortasndan getii varsaylan bir nevi eksen izgisidir.
Kinetik enerji akkann hzndan dolay sahip olduu enerjidir. Potansiyel enerji ise
akkann basncndan dolay sahip olduu enerjidir.
Akkann enerjisi ise akkann kinetik enerjisi ve potansiyel enerjilerinin toplamdr.

ekil 3.2: Bernoulli Prensibi

P V2

Z Q sabit
2g

P= Basn (Pascal)
V= Ak hz (m/sn.)
A= Boru kesit alan (m)
Z= Mutlak ykseklik (m)
= zgl arlk (kg/m)
g= Yerekimi ivmesi (m/ sn.)
G = Basn x Debi
W =PxQ
Birimi
Watt = Pa .m3/sn.=(Nm/sn.)

22

Sreklilik Denklemi ve Bernoulli Denklemi dikkate alndnda; akkann akt boru

ap klrse ya da byrse toplam enerji deimez, akm izgisi boyunca her noktada
ayndr. Ancak boru ap klrse akkann basnc azalr, hz artar; boru ap byrse
akkann basnc artar, hz azalr. Sklan bir bahe sulama hortumunu buna rnek olarak
dnebiliriz.

3.2.2. rnek Problem

rnek 1:
ap 3 cm olan borudan geen hidrolik akkann ortalama hz 3 m/sn.dir. Ayn
sistem iinde akkan 6 cmlik boru apndan geerken hz ne olur?
Verilenler:
stenilenler:
=
3
cm
=
0,03
m
d1
V2 = ?
d 2 = 6 cm = 0,06 m
V1 = 3 m/sn.
zm:
. 2 3,14x 0.032
A1= d1 =
A1 = 0,000706 m
4
4
A2=

. d 2 2 3,14x 0.062
=
A2 = 0,00282 m
4
4

xV
A1 x V1 = A2 x V2 ise V2= A1 1 olur.
A2

V2=

0,000706x3
0,00282

V2= 0.75 m/sn.

3.2.3. Srtnmeler
Eer akkan hareket etmiyorsa devredeki bir daralma noktasnn nnde, arkasnda,
iinde veya devrenin herhangi bir yerindeki basn ayndr.
Akkan akmaya balaynca srtnme nedeniyle s oluur. Bylece akkann sahip
olduu enerjinin bir blm sl enerji eklinde kaybolur.
Hidrolik enerji kaypsz iletilemez. nemli olan bu kayplarn minimuma
indirilmesidir. Srtnme kayplarnn bykl;

Boru uzunluu,
Borunun yzey dzgnl,
Borunun malzemesi
Kvrm ve dn says,
Boru ap,

23

Akkann cinsi,
Akkann vizkozitesi
Sistem scakl,

gibi da birok etkene baldr.

Bu etkenler kontrol altnda tutulup standartlara yaklatrld oranda srtnme azalr,
sistemin verimi artar.
rnek :
ap 3 cm olan borudan geen hidrolik akkann ortalama hz 3 m/sn.dir. Ayn
sistem iinde akkan 6 cmlik boru apndan geerken hz ne olur?
Verilenler:
stenilenler:
d1 = 3 cm = 0,03 m
V2 = ?
=
6
cm
=
0,06
m
d2
V1 = 3 m/sn.
zm:
. d12 3,14x 0.032
A1=
=
A1 = 0,000706 m
4
4
A2=

. d 2 2 3,14x 0.062
=
A2 = 0,00282 m
4
4

xV
A1 x V1 = A2 x V2 ise V2= A1 1 olur.
A2

V2=

0,000706x3
0,00282

V2= 0.75 m/sn.

24

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Sreklilik
Denklemi ve Bernoulli
Prensibi ile ilgili hesaplamalar yapnz.
UYGULAMA
FAALYET
Uygulama 1:

Bir su borusundaki su, ap 12,5 mmden 9 mmye inen daralma parasnda

akmaktadr. Suyun geni tarafndaki hz 0,9 m/sn. ise dar utaki hz ne olur?

zm 1:
Verilenler

stenilen

d1=12,5 mm = 0,0125 m
d2= 9 mm = 0,009 m
V1=0.9 m/sn.
A1=0,785.d1=0,0098125 m
A2=0,785.d2=0,007065 m

V2=?

Sreklilik Denkleminden A1xv1=A2xv2 ise

xV
0.0098125x 0.9
V2= A1 1 = V2=
= 1,15
0.007065
A2

m/sn.

Uygulama 2:
Farkl aplar d1 =15 cm d2 =5 cm d3 = 13 cm olan bir borudan geen akkann
debisi 5 litre/dk.dr. Farkl aplara gre akkann hzlar ne olur?

zm 2:
Verilenler

stenilen

d1 =15 cm=0,15 m
d2 =5 cm=0,05 m
d3 =13 cm=0,13 m

V1=?
V2=?
V3=?

Q= 5 /dk. = 5 dm/dk. =

A1=

. d12
4

A2 =

5
=8,3. 105 m/sn.
100 60
2

= A1= 3,14.0.15 A1 = 0,017 m

. d 2 2
4

= = 3,14.0,05
4

A2 = 0,0019 m

25

A3 =

. d3 2
4

3,14.0,132
4

A3 = 0,013 m

A1xV1 = A2xV2 = A3xV3 = Q sabit debi forml esas alnarak

A1xV1 = Q ise V1 =

Q 8,3 105
=
0,017
A1

= 0,0048 m/sn.

A2xV2 = Q ise V2 =

8,3 105
Q
=
0,0019
A2

= 0,043 m/sn.

A3xV3 = Q ise V3 =

Q 8,3 105
=
0,013
A3

= 0,0063 m/sn.

26

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki
sorular
dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.
LME
VE
DEERLENDRME
1. Farkl kesitlerden oluan bir boru iinden akan akkann debisi, borunun her
noktasnda ayn deerdedir. prensibi aadakilerinden hangisini ifade eder?
A) Sreklilik Denklemi
B) Hidrostatik basn
C) Hidrodinamik basn
D) Pascal Kanunu
2. Belirli bir kesitten birim zamanda (1 dakikada, 1 saniyede vb.) geen akkan
miktardr. olarak ifade edilen hidrolik terim aadakilerden hangisidir?
A) Hz
B) Hacim
C) Basn
D) Debi
3. Akm izgisi boyunca boru ap kltlrse akkann basn ve hz nasl deiir?
A) Basnc artar-Hz azalr
B) Basnc azalr-Hz azalr
C) Basnc azalr-Hz artar
D) Basn artar-Hz artar
4. Enerjinin korunumu prensibini bulan kii aadakilerden hangisidir?
A) Newton
B) Bernoulli
C) Pascal
D) Toricelli
5. Srtnme kayplarnn bykl aadakilerden hangisine bal deildir?
A) Boru uzunluu
B) Boru ap
C) Ak hz
D) Boru says
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

27

RENME FAALYET4

AMA

RENME FAALYET4
RENME FAALYET4

Hidrolik sistemlerde kullanlacak yan zelliklerini renecek, hidrolik ya seimi

yapabileceksiniz.

AMA

ARATIRMA

Hidrolik sistemlerde kullanlan yalarda aranan zellikleri eitli kaynaklardan

reniniz.

ARATIRMA

4. HDROLK AKIKANLAR VE YALAR

4.1. Hidrolik Yan Grevleri
Hidrolik devrelerde kullanlan svlardr. Hidrolik enerjinin alan elemanlara
iletilmesinde kullanlan svlarn hidrolik akkan olabilmesi iin birtakm zelliklerinin
olmas gerekir. Hidrolik sistemlerde verimin alnabilmesi ve alan elemanlarn ekonomik
mrnn uzun olmas iin hidrolik yalar kullanlr.
Hidrolik yan grevleri unlardr:

G iletmelidir.

Yalama yapmaldr.

Sistemi soutmaldr.

Szdrmazlk salamaldr.

Paslanmay nlemelidir.

Anty azaltmaldr.

Sistemi temizlemelidir.

4.2. Hidrolik Yada Aranan zelikler

Hidrolik yalarda baz zelliklerin bulunmas arttr. Rastgele yalarn kullanlmas
sistemde olumsuzluklar meydana gelmesine neden olur. Hidrolik devrenin veriminin yksek
olmas iin hidrolik yalarn baz zeliklere sahip olmas gerekir.
Hidrolik yalar zeliklerini genel olarak aadaki gibi sralayabiliriz:

Devre elemanlar ve alan ksmlarda film tabakas oluturarak yalama

zellii bulunmaldr.
Sistem sndnda soutma yapmaldr.
Yapkanlk zelliinden tr szdrmazlk salamaldr.
alan elemanlarda paslanma sorun olduundan paslanmaya kar koruyucu
olmaldr.

28

Yalarn oksijenle birlemesi yan ekonomik mrn ksaltr. Bu yzden

oksijenle birlemeye kar direnci yksek olmaldr.
Yalar, iindeki hava ve suyu kolayca dar atabilmelidir (Su paslanmaya
neden olur. Hava kabarcklar ise kavitasyon oluturur. Sistemin dzensiz
almasna neden olur.).
Yksek basnlara ve slara kar zelliklerini kaybetmemelidir.
G kaybna neden olmamaldr.
alma artlarndan tr sistemin iine girebilecek pislikleri szme zellii
olmaldr.
Temas ettii devre elemanlarn iine katlan katklar sayesinde temizlemelidir.

4.3. Yalarn Karakteristik zellikleri

Genel olarak btn yalarn yaplarndan kaynaklanan karakteristik zellikleri vardr.
Bu zellikler hidrolik yalar iinde geerlidir.

Viskozite
Yalama yetenei
Film dayanm
Kpklenme
Polimerleme
Oksidasyon
Akma noktas
Isl genleme
Alev alma noktas
zgl arlk

4.3.1. Viskozite
Akkanlarn akmaya kar gstermi olduu dirence viskozite denir. Yalarn
viskozitesi altklar ortamn scaklna gre deiir. Is ykseldike viskozitesi azalr. Yaz
ve k ortamna gre alabilecek viskozitesi uygun hidrolik yalar tercih edilmelidir.
Souk havalarda hidrolik sistem yalarnn viskozitesi artar. Yan viskozitesinin
scakla bal olarak deimesine viskozite indeksi denir. Yalarn viskozitesi,
viskozitemetre ile llr. rnek olarak k yalar iin SAE 5W,SAE 10W yaz yalar iin
SAE 20W,SAE 30W,SAE 40W,SAE 50W sylenebilir.
Yalarn viskozitelerinin yksek ve dk olular hidrolik devrelerin altklar
ortamda sorun karr.

Yan viskozitesi yksek olursa aadaki sakncalar oluur:

Srtnmeler artar

Ya hidrolik sistemden zerine ald pislikleri filtrelere brakamaz.

Hidrolik alclarn hzlar azalr dolays ile hareket yavalar.

Verim azalr.

29

G kayb olur.
Grlt artar.
Scaklk artar.
Filtre mr azalr.

Yan viskozitesi dk olursa aadaki sakncalar oluur:

Hidrolik devre elemanlar i kaak ve szntlar artar.

Balant elemanlarndan kaaklar artar.

Yalama iyi olmaz ve antlar artar.

Hidrolik sistem ss artar.

Hidrolik pompa verimi der.

Hidrolik sistem verimi der.

4.3.2. Yalama Yetenei

Yapkanlk ve molekller aras ekim sonucu metal yzeylere yapan ya birka
molekl kalnlnda bir katman oluturur. Bylece ayr bir yalamaya gerek kalmadan
hareket eden paralarn mekanik srtnmesi ve anma sorunlar en aza indirilir.
Hidrolik devreler iin iyi bir ya, alan paralar yalamaldr. Yalama yeteneinin
iyi olmas hareket eden paralar arasnda ya filmi tabakas oluturulmasdr. Bylece
alan paralarn hareketini rahatlatr, antlar azalr, g kaybn azaltr. Hidrolik yalarda
aranan bu nitelikler; yan viskozitesine, akclna, viskozite indeksine ve iinde yabanc
madde barndrmamasna baldr.

4.3.3. Film Dayanm

Yan alan paralara yapma ve katman oluturma zelliidir. Hidrolik devrelerde
birbiri ile alan paralar arasnda anma olmamas iin ya filmi tabakas meydana
getirilir. Yalarn film dayanmnn iyi olmas, abuk yrtlmadan basn scaklk ve
zorlamalara dayanabilmesi demektir.

4.3.4. Kpklenme
Hidrolik devrelerde yan iine hava karmasyla meydana gelen ve kesinlikle
istenmeyen bir durumdur. Yan snmasna, ok grlt olumasna ve basncn dmesine
neden olur. Kpklenme, sistemin verimsiz ve titreimli almasna sebebiyet verir.
Sistemin basnc da azalr. Yalara kpk nleyen katklar ilave edilmektedir. Buna kar
depodaki yan zerinde kpk varsa pompa bir yerden hava alyor demektir. Sistem derhl
durdurulup gerekli onarm yaplmaldr.
Borularn kvrm biimi de kpklenme nedeni olabilir. Bu olumsuzluu ortadan
kaldrmak iin borular keskin (90) keli bklmemelidir. Byk kavislerle bklmelidir.
Kesitleri birdenbire daraltlmamal, i yzeyleri dzgn olmaldr. Depo iinde sisteme
uygun filtre seilmeli, emi ve dn hatt arasna ara perde (deflektr) konularak
alkalanmalara izin verilmemelidir.

30

4.3.5. Polimerleme
Hidrolik devrelerde, yksek basn ve sda ya zelliini korumal ve molekllerine
ayrlmamaldr. Ya bu olumsuz artlarda bozulmuyor ve molekllerine ayrmyorsa
polimerleme zellii iyidir. Yan polimer yaps bozulan polimerleme zeliini
(moleklleri bir arada tutamama) kaybeden ya koyular yalama zelliini yitirir iinden
ayran asitler paralara zarar verir. Ayrma neticesinde ortaya kan su ve su buharlar
metal yzeylerde pas oluturabilir.

4.3.6. Oksidasyon
Yan bileenlerinin oksijenle kimyasal tepkimeye girerek bazlar erimeyen trden
kimyasal bileikler oluturmas olaydr. Polimerleme nedeni ile oluan olumsuz durum,
hidrolik devre elemanlarnda oksit ve paslanma oluturur. Ayrca yan iindeki suyun da
ayrmas veya eitli blgelerden ieri giren oksijen, metal ksmlarn oksitlenmesine neden
olur. Oksidasyon sonucu oluan amur veya sakz yapsndaki bileikler yapkanl artrr,
ayrca pompa ve valflerdeki kk delikleri tkayarak kesikli almaya neden olur. Ayn
ekilde aa kan asidik maddeler, szdrmazlk elemanlarnn bozulmasna ve metal
yzeylerde korozyona neden olur. Bunun iin hava ve suyun hidrolik devreden darya
atlmas gerekir.
Bir kimyasal tepkimede dier tm unsurlar sabit kalmak kouluyla her 5.5 0Clik
scaklk art tepkime hzn iki katna karr.
Oksidasyon da kimyasal tepkimedir ve 50 0Cye kadar hz ok yavatr. Bu deerden
sonra hz ok artar. O yzden hidrolik sistemlerde ya scakl yaklak 35 0C 50 0C
arasnda olmal, kesinlikle 70 0Cnin stne klmamaldr. Gerekirse soutucu
kullanlmaldr.

4.3.7. Akma Noktas

Hidrolik devre yalarnn akclk zelliini kaybedip katlamaya balad sya
"akma noktas" denir. Hidrolik devrelerde yan alma scakl -50C ila +100C
arasndadr. alma slar dtke yan viskozitesi artar yani akcl azalr. Byle
durumlarda sistemin verimi de azalr. Yalarn akma noktas ve zellikleri retici firmalar
tarafndan belirtilir. Hidrolik akkanlarn iinde su olmas, akma noktasnn dmesine
yalarn donmasna neden olur. Bu nedenlerle devrelerde soutucu ve stclar bulunmaldr
.

4.3.8. Isl Genleme

Hidrolik devrelerde yan ssnn artmas ile yada sl genlemeler meydana gelir.
Isl genleme neticesinde yan hacmi artar. Hacmi artan ya, sistemde skma olumasna
neden olur. Bu nedenle depoya doldurulacak ya miktar, sl genleme sonucu hacminin
artaca hesaplanarak doldurulmaldr. Ya, 1 C scaklkta bulunduu hacminin 0,0007 kat
orannda art gsterir. Art u forml ile hesaplanr:

31

t =t2 t1,

t
t2
t1
V1
V0
V

V= V0 t ,

V=V0 + V1

=Yan s sonucu artma miktar C

= Son scaklk C
= lk scaklk C
= Yan hacim olarak art ( l)
= Yan ilk hacmi ( l )
= Yan son hacmi ( l)
= Yan genleme oran

4.3.9. Alev Alma Noktas

Yalarn toz hlinde pskrtld zaman yanmaya balad scaklk derecesidir.
Hidrolik sistem yalar 160C - 200C arasndaki slarda toz hlinde pskrtldkleri
zaman yanmaya balar.

4.3.10. zgl Arlk

Hidrolik yalarn 20C sda birim hacminin arlna zgl arlk denir. zgl
arlk N/dm veya kgf/dm birimleri ile llr. Genel olarak hidrolik yalarn zgl
arlklar 0,90 - 0,95 N/ dm arasnda deiir.

4.4. Hidrolik Ya eitleri

Hidrolik sistemlerde kullanlan svnn baz temel devleri yenine getirebilmesi
gereklidir. Bu devler; balca ilevi olan g iletimini gerekletirmek, szdrmazlk
salamak, soutma ve yalama yapmaktr. Bugn hidrolikte kullanlan yalar iki ana snfa
ayrlmaktadr:

Standart maden (Mineral) yalar

Atee dayankl yalar.

4.4.1. Maden Yalar (Mineral)

Petrol kkenli standart maden yalar en ok kullanlan yalardr. Maden yalarn
zellikleri faktre baldr:

Hem petroln kalitesi

Rafineri metodu ve derecesi

Kullanlan katklar
Maden yalarn bir sakncas yanabilmeleridir. Isl ilem, kaynak, dkm gibi atein
tehlikeli olabilecei ortamlar iin yanmaz yalar kullanlmaldr.
zelliklerine gre yle gruplandrabiliriz:

HL: Korozyona ve yalanmaya (oksidasyona) kar katk maddeli

HLP: HL+srtnme anmasna kar katk maddeli

HLP-D: HLP+aktif yaylma ve deterjan katkl (Hava su ayrmna ihtiya

duymaz.)

32

4.4.2. Atee dayankl yalar

temel tip atee dayankl hidrolik akkan vardr:

Su-glikol zeltisi

Su-ya karmlar (emlsiyonlar)

Sentetik yalar
Yukarda genel olarak gruplandrdmz atee dayankl yalar aadaki karm
oranlar ile elde edilmektedir.

HFA:% 10 katk (ya...vb) + % 90 su

HFA-V: % 20 konsantrasyon+% 80 su

HFB: % 60 ya + % 40 su

HFC (Su glikol) %40 su+%60 glikol

HFD-R (fosfat ester)

Su-glikol zeltisi:
Yanmaya kar koymak iin % 35 - 40 su-glikol; yapkanl iyiletirmek iin suda
zlebilir; kalnlatrc, ayrca kpklenme, korozyon ve yalamay iyiletirici katklar
ierir.
Akkann zgl arl yadan daha byk olduu iin pompa emiinde daha yksek
bir vakum yaratabilir. inko, kadmiyum ve magnezyum gibi malzeme su-glikol zeltisi ile
reaksiyona girdii iin koruyucu boya ve kaplama ile birlikte kullanlmaktadr.
Bu tr bir akkann sakncalar:
Gerekli yapkanl korumak iin buharlama nedeniyle eksilen su miktarn
srekli lmek gerekir.
Buharlama baz katklarn kaybolmasna, sonuta yan ve malzemenin
mrnn azalmasna neden olur.
alma scakl dk tutulmaldr. Su-glikol zeltileri, ayrca ucuz
olmalar nedeniyle byk hacimli sistemlerde kullanlr.

Su-ya karmlar
Pahal olan atee dayankl akkanlardr. lerinde iki akkan bir arada tutmak iin
katklar ierirler.
Ya-su (su iinde ya) ve su-ya (ya iinde su) olmak zere iki tip emlsiyon vardr.
Ya-su emlsiyonu, su iinde yaylm ya damlacklar (zel rafine edilmi) ierir.
Yaygn olarak kullanlan emlsiyon su-ya emlsiyonudur. Bu emlsiyonlarn
avantajlar atee dayankl olmalar, mkemmel souma karakteristii salamalardr. Bu tr
akkanlarn filtrelenmesine ayr bir zen gsterilmelidir.

33

Sentetik yalar:

Atee dayankl sentetik akkanlar, kimyasal yollar ile elde edilirler.

Fosfat esterli,

Klorlu hidrokarbonlar,

Sentetik esasl akkanlar

olarak tipte incelenir.
Sentetik yalar su iermedikleri iin su-ya emlsiyonlarna gre daha yksek
scaklkta alabilirler. Hatta atee dayankl sentetik yalar dk scaklkta pek verimli
olmadklar iin souk ortamlarda bir para stlmalar gerekebilir. Ayrca bu tip akkanlar
dierlerine gre en yksek zgl arla sahiptir.
Sentetik yalar akkanlar iinde en pahal olandr.
Su-glikol ve su-ya zeltileri yeni sentetik esasl kee malzemeleri ile uygun alr.
Sentetik yalar ounlukta kullanlan nitrile (buna) ve neoprene keeler ile uygun almaz.
Bu tr ya ile uygun alacak keeler (viton, teflon) kullanlmaldr.

34

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Hidrolik
sistemlerde uygun
hidrolik ya seimi yapnz.
UYGULAMA
FAALYET
lem Basamaklar

neriler

Hidrolik sistem kataloundan sistemde

kullanlan yan zelliklerini belirleyiniz.

Kataloglar inceleyerek ya zelliklerini

reniniz.

Hidrolik ya kataloundan sisteme uygun

ya seimi yapnz.

Sistemin alma zelliklerini reniniz.

Sisteme uygun ya seimi yapmay
reniniz.

Hidrolik ya kutusu zerindeki zellikler ile

Hidrolik ya kutularndaki zellikleri
katalogdan belirlenen zellikleri
kataloglarla karlatrnz.
karlatrnz.

35

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki
sorular
dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.
LME
VE
DEERLENDRME
1. Aadakilerden hangisi hidrolik yalarn grevlerinden deildir?
A) G tama
B) Andrma
C) Pasa kar koruma
D) Soutma
2. Aadakilerden hangisi yalarda aranan zelliklerden deildir?
A) Viskozite
B) Oksidasyon
C) Sertleme
D) Polimerleme
3. Svlarn akmaya kar gstermi olduu dirence ne ad verilir?
A) Viskozite
B) Polimerleme
C) Oksidasyon
D) Kpklenme
4. Hidrolik borular 90 kvrlrsa ne gibi sorun meydana gelir?
A) Viskozite artar.
B) Ya yanar.
C) Oksitlenme olur.
D) Yada kpk oluur.
5. Yksek basn ve sda yan zelliini korumasna ne denir?
A) Viskozite
B) Kpklenme
C) Oksidasyon
D) Polimerleme
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

36

RENME FAALYET5
AMA

RENME FAALYET5
RENME FAALYET5

Hidrolik sembollerini renecek ve kullanabileceksiniz.

AMA
ARATIRMA

Aralarda kullanlan hidrolik devre emalarn aratrnz.

ARATIRMA

5. HDROLK DEVRELERDE KULLANILAN

SEMBOLLER
Hidrolik devrenin iziminde kullanlan semboller standarttr. Bu standartlarnn tam
karl ve daha detayl standartlar TS 1306, ISO-1219, DIN 24 300de bulunmaktadr.
Dnyada retilen tm makinelerin hidrolik devre projelerinde kullanlan hidrolik devre
eleman sembolleri ayndr.
Bu nedenle farkl bir hidrolik devre geldiinde aadaki sembollerin bilinmesi, ilgili
hidrolik devrenin okunabilmesini salar. Hidrolik devrelerin okunabilmesine, kontrollerinin
yaplabilmesine ve arzalarnn tespit edilebilmesine olanak salar.
Hidrolik devre iziminde kullanlan sembolleri; yardmc eleman sembolleri,
kumanda kontrol eleman sembolleri ve hidrolik devre elemanlar sembolleri olarak ana
grupta toplamak mmkndr.

5.1. Hidrolik Devre iziminde Kullanlan Hatlarn Sembolleri

Hidrolik devrelerde balant elemanlar ve yardmc eleman sembolleri bu grupta
incelenmektedir.
Sembol

Eleman ad

Sembol

Eleman ad

alma hatt

Eleman snr

Uyar hatt

Dn yn

Sznt hatt

Ayarlanabilir Deikenlik

37

Elektrik hatt

Kr tapa

Bklebilir hat

Dardan balant yaplabilir hat

Kesien hatlar

abuk balant eleman

Kesimeyen hatlar

Ksma (viskoziteden bamsz)

Havalandrma noktas

Ksma (viskoziteye bal)

Yay

Ak yn

Tablo 5.1: Hidrolik devre iziminde kullanlan yardmc eleman sembolleri

5.2. Hidrolik Devre Yardmc Elemanlarnn Sembolleri

Hidrolik devre yardmc devre elemanlar olarak mekanik enerji kayna, ya
temizleyen, depolayan, stan, soutan, basncn ve scakln len devre elemanlar bu
grupta yer alr.
Sembol
Eleman ad
Sembol
Eleman ad
ten yanmal motor

Elektrik motoru

Ama kapama vanas

Basn anahtar

Hidrolik tank

Basn uygulanm hidrolik tank

Istc

Soutucu

Filtre

Hidrolik akmlatr

Basn ler
(manometre)

Scaklk ler (termometre)

Tablo 5.2: Hidrolik devre yardmc elemanlarnn sembolleri

38

5.3. Hidrolik Devre Elemanlar Sembolleri

Hidrolik pompalar, hidrolik motorlar, hidrolik silindirler, hidrolik valfler ve
kumanda ekillerine gre valfler olarak gruplandrabiliriz.

5.3.1. Hidrolik Pompa Sembolleri

Hidrolik pompalarn sembolleri aadaki tabloda gsterilmektedir.
Tek ynl, sabit debili
pompa

Tek ynl, deiken debili pompa

ift ynl, sabit debili

pompa

ift ynl, deiken debili pompa

Tablo 5.3: Hidrolik pompalarn sembolleri

5.3.2. Hidrolik Motor Sembolleri

Hidrolik motorlarn sembolleri aadaki tabloda gsterilmektedir.
Tek ynl, sabit devirli
motor

ift ynl, sabit devirli motor

Tek ynl, deiken

devirli motor

ift ynl, deiken devirli motor

Tablo 5.4: Hidrolik motor sembolleri

5.3.3. Hidrolik Silindir Sembolleri

Hidrolik silindirin sembolleri aadaki tabloda gsterilmektedir.
Tek etkili hidrolik silindir
Tek etkili hidrolik
silindir
ift etkili
silindir

(Geri dn yayl)
hidrolik

ift etkili, ift milli hidrolik

silindir

39

Tek etkili teleskopik

silindir

ift etkili teleskopik silindir

Tek ynde yastkl

silindir

ift ynl yastkl silindir

Tek ynde
ayarlanabilir yastkl
silindir

ift ynl ayarlanabilir yastkl

silindir

Tandem silindir
Tablo 5.5: Hidrolik silindir sembolleri

5.3.4. Hidrolik Valfler ve Kumanda ekli Sembolleri

5.3.4.1. Hidrolik Valf Sembolleri
Hidrolik valflerin sembolleri aadaki tabloda gsterilmektedir.
Basit ek valf

Yayl ek valf

Ayarl ek valf

Pilot kumandal ek valf

Veya valfi

ek valfli abuk balant

Ayarlanabilir ak
denetim valfi

Tek ynl ak blc valf

2 yollu, 2 konumlu
yn denetim valfi

ki ynl ak blc valf

3 yollu, 2 konumlu
yn denetim valfi

4 yollu, 2 konumlu yn
denetim valfi

4 yollu, 3 konumlu
yn denetim valfi

6 yollu, 3 konumlu yn denetim

valfi

6 yollu, 4 konumlu
yn denetim valfi

Valf konumlar

40

Ak merkez

Kapl merkez

H merkez

Normalde ak basn denetim

valfi

Pilot kumandal
basn denetim valfi

Basn denetim valfi

Tablo 5.6: Hidrolik valf sembolleri

5.3.4.2. Hidrolik Yn Kontrol Valflerinin Kumanda ekillerinin Sembolleri

Hidrolik yn kontrol valflerinin kumanda ekillerinin sembolleri aadaki tabloda
gsterilmektedir.

El ile kumandal

Pedal ile kumandal

Dme ile
kumandal

Pim ile kumandal

Makara ile
kumandal

Elektrik (selenoid) kumandal

Elektrik ve hidrolik
kumandal

Hidrolik kumandal

Pnmatik (hava) ile

kumandal

Elektro hidrolik kumandal

Elektro pnmatik
kumandal

Hidrolik basncn drlmesiyle

tahrikli

Pnmatik basncn
drlmesiyle tahrikli
Tablo 5.7: Hidrolik yn kontrol valflerinin kumanda ekillerinin sembolleri

41

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET

Uygulama
1:
UYGULAMA

FAALYET

Aadaki devre sembollerinin isimlerini yaznz.

42

Uygulama 2:
Aada isimleri verilen hidrolik devre elemanlarnn sembollerini iziniz.

ift kollu ift etkili hidrolik

silindir.

4/2 Yn kontrol valfi

Filtre

5/3 Yn kontrol valfi

Yayl ekvalf
Birbirine bal olmayan apraz
geen ayr iki boru hatt
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

43

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
AadakiVE
sorular
dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.
LME
DEERLENDRME

A)
B)
C)
D)

sembol hangi paray ifade eder?

Tek etkili silindir
ift etkili silindir
Teleskopik silindir
Tandem silindir

A)
B)
C)
D)

sembol hangi paray ifade eder?

Hidrolik silindir
Hidrolik Pompa
Hidrolik motor
Ak kontrol valfi

1.

2.

3. Aadakilerden hangisi bir yn kontrol valfi semboldr?

A)

B)

C)

D)

4. Aadakilerden hangisi bir lme cihaz sembol deildir?

A)

B)

C)

D)

5. Kr tapa sembol aadakilerden hangisidir?

A)

B)

C)

D)

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

44

RENME FAALYET-6
RENME FAALYET-6
AMA
RENME

FAALYET-6

Hidrolik devre izebileceksiniz.

AMA
ARATIRMA

Aralarda kullanlan hidrolik devre eitlerini reniniz.

ARATIRMA

6. HDROLK DEVRELER

6.1. Hidrolik devre eitleri

Hidrolik devreler ekilde incelenebilir:

Ak hidrolik devreler

Kapal hidrolik devreler

Yar kapal hidrolik devreler

6.1.1. Ak Hidrolik Devreler

Hidrolik silindirlerden kan sv dorudan depoya dner ya da ikinci bir silindiri veya
motoru (alcy) altrmak iin kullanlrsa byle devrelere ak hidrolik devreler denir.
Akkann sistem iinde dolamas srasnda ss artar. Devre srekli ak olduu iin ss
artan svnn depoda soutulmas salanr. Sistem almasa bile devre srekli ak kalr.
ekil 6.1'de grlen ak devrede elektrik motorunun almas ile pompa, svy sisteme
gnderir. Devreye basn kontrol (emniyet valfi) valfi konulduu iin basn ayarlanr.
Gerektii zaman basn ayarlamas akkan depoya gnderilerek yaplr. Yn kontrol valfine
giren akkan, valf ntr konumda olduu iin depoya dner. Yn kontrol valfi altrlp 1.
veya 2. konuma getirilirse akkan silindire girerek i yapm olur. Hidrolik devreli dorusal
hareket ile alan takm tezghlar ak devreli tezghlardr.

45

ekil 6.1: Ak hidrolik devre izimi

6.1.2. Kapal Hidrolik Devreler

Bir hidrolik sistemde pompann alclara (silindir-hidrolik motor) gnderdii basnl
akkan alcdan ktktan sonra svnn tamam ya da bir blm tekrar pompaya girip
oradan tekrar alclara dnerek alan devrelere denir.
Hidrolik motorlarn altrlmasnda baarldr. Silindirden kan sv tekrar depoya
dnmedii iin ya gereksinimi dktr. Ak sisteme gre daha kk bir depo sistem iin
yeterli olur.
ekil 6.2de pompadan kan basnl sv bir motora hareket vermektedir. Hidrolik
motordan kan sv 3/3'lk yn kontrol valfinden geerek yeniden baka bir hidrolik motoru
altrabilme zelliine sahiptir. Bu sistemde akkan srekli devrettiinden svnn ss
artabilir.

46

ekil 6.2: Kapal hidrolik devre izimi

6.1.3. Yar Kapal Hidrolik Devreler

Hidrolik silindirlerden dnen svnn bir blm depoya dnerken dier bir blm de
tekrar silindirlere gnderiliyorsa buna yar kapal hidrolik devre denir.
Yar kapal devreli sistemlerde bir pompadan retilen svya birden fazla i
yaptrlabilir. Bu nedenle yar kapal devrelerin uygulama alanlar yaygndr (ekil 6.3).

ekil 6.3: Yar kapal devre izimi

6.1.4. Ak ve Kapal Devrelerin Karlatrlmas

Ak devrelerin deposu byk, kapal devrelerinki kktr. Bundan tr

kapal devreler tatlarda baar ile uygulanr.
Ak devrelerde yan depoya dnmesi ile svnn temizlenmesi, dinlenmesi ve
soutulmas salanr.

47

Ak devrelerde iletilen kuvvet byktr.

Ak devrelerde kontrol basn hattndan, kapal devrelerde ise dn hattndan
alnan sinyallerle salanr.
Ak devrelerde ilk alma annda sisteme hava girer. Kapal devrelerde bu
durum sz konusu deildir.
Kapal devrelerin ak devreye gre ss abuk artar.
Kapal devrelerde sv abuk kirlenir.
Kapal devrelerde devrenin altrlmas iin az sayda devre eleman
gerekmektedir.
Kapal devrelerde motorlarn yn ve hz kontrol ayarlar en hassas deerlerde
ayarlanabilir.
Kapal devrelerde silindirden kan sv ile dier elemanlarn kontrol
gerekletirilebilir.

6.2. Hidrolik Devre zerindeki Hatlar

6.2.1. Emi Hatt
Hidrolik sistemde ya deposu ile hidrolik pompa arasndaki hidrolik hatta denir. Bu
hat zerinde emi filtresi ve stc bulunmaktadr.

ekil 6.4: Emi hatt

48

6.2.2. Basn Hatt

Hidrolik pompa ile alc (silindir/motor) arasndaki hatta denir. Bu hat zerinde
emniyet valfi, yn kontrol valfi, ak kontrol valfi, ek valf, manometre gibi bulunur.

ekil 6.5: Basn hatt

6.2.3. Geri Dn Hatt

Hidrolik pompadan kan akkann alcda i yaptktan sonra veya dier hidrolik
devre elemanlarndan kan rnein emniyet valfinden depoya dnmesini salayan hatta
denir. Bu hat zerinde geri dn filtresi ve soutucu bulunmaktadr.

ekil 6.6: Geri dn hatt

49

6.2.4. Ntr Hat

Hidrolik pompann rettii basncn alcya gitmeden yn kontrol valfinden depoya
geri dnd hattr.

ekil 6.7: Ntr hat

6.2.5. Pilot Hat

Basn hatt zerinde bulunan valflerin yksek basn ile kontrol salanamad
durumlarda valfleri altran hidrolik hattr. Yksek basnca kumanda eden yn kontrol
valflerine dk bir pilot basnc ile elektrohidrolik olarak kumanda edildii hattr.

6.2.6. Sznt Hatlar

Hidrolik devre elemanlar zerinde akkann i yaptktan sonra elemann paralar
arasnda sznt yoluyla oluan yan depoya dnd hattr. Sznt hattndaki akkan
miktarnn normalden ok olmas hidrolik devre elemanlarnn ant miktarlar hakknda
ipucu verir. Sznt hatt basnc ok dk ve dier hatlara oranla daha kk apl balant
elemanlar kullanlr.

50

ekil 6.8: Sznt hat

6.3. Hidrolik Devrelerin Ana Ksmlar

Hidrolik devrenin ana ksmlar unlardr:

Ya deposu

Hidrolik pompalar

Hidrolik silindirler

Hidrolik motorlar

Hidrolik valfler

Yn kontrol valfleri

Emniyet ve basn drme valfleri

Ak kontrol valfleri

ek valfler

Hidrolik akmlatrler

Balant elemanlar

Szdrmazlk elemanlar

Manometreler

Filtreler

51

ekil 6.9: Hidrolik devre elemanlarnn kesit ve sembolle gsterilmesi

52

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Hidrolik devre iziniz.

lem Basamaklar

neriler

Hidrolik devre hatlarn tespit ediniz.

Her devrede hangi elemanlarn

bulunduunu reniniz.
Hidrolik devre elemanlarn belirleyiniz.

Hidrolik devreyi okuyunuz.

Hidrolik devre elemanlarnn

sembollerini reniniz.

Depo, hidrolik pompa, emi filtresi emniyet Ayr hatlar iin farkl kalnlkta HB
valfi, manometre 4/3 yn kontrol valfi ak
kalem bulunuz.
kontrol valfi, ift etkili tek kollu hidrolik
Devre eleman sembollerini reniniz.
silindir, dn filtresinden oluan alacak Elemanlarn devredeki yeri ve
bir hidrolik devre izimi yapnz.
grevlerini reniniz.

53

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.

1.

Aadakilerden hangisi hidrolik devre eidi deildir?

A) Ak hidrolik devreler
B) Kapal hidrolik devreler
C) Yar ak hidrolik devreler
D) Yar kapal hidrolik devreler

2.

Hidrolik silindirlerden kan sv dorudan depoya dner ya da 2. bir silindiri

altrmak zere yola devam ederse bu tr devrelerin ad nedir?
A) Ak hidrolik devreler
B) Kapal hidrolik devreler
C) Yar kapal hidrolik devreler
D) Hibiri

3.

Hidrolik pompann pompalad sv, alcdan ktktan sonra svnn tamam ya da

bir blm tekrar pompaya girip oradan alclara giderek alan devrenin ad nedir?
A) Ak hidrolik devreler
B) Kapal hidrolik devreler
C) Yar kapal hidrolik devreler
D) Hibiri

4.

Hidrolik alcdan dnen svnn bir blm depoya dnerken dier bir blm de
tekrar alcya gnderiliyorsa bu devrenin ad nedir?
A) Ak hidrolik devreler
B) Kapal hidrolik devreler
C) Yar kapal hidrolik devreler
D) Hibiri

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

54

MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.

MODL DEERLENDRME

1. Aadakilerden hangisi bir basn birimidir?

A)
B)
C)
D)

Gram
Ons
Newton/Metrekare
Kilogram

2. Aadakilerden hangisi bir hacim birimidir?

A) Bar
B) Pascal
C) Joule
D) Litre
3. Hidrolik fren sisteminin alma prensibi aadaki kanunlardan hangisine dayanr?
A) Sreklilik Denklemi
B) Bernoulli Denklemi
C) Pascal Kanunu
D) Toricelli
4. A1 x V1 = A2 x V2 forml neyi ifade eder?
A) Pascal Kanunu
B) Sreklilik Denklemi
C) Hidrostatik prensipler
D) Hidrodinamik prensipler
5. Aadakilerden hangisi yan grevlerinden biri deildir?
A) G tama
B) Yalama
C) Andrma
D) Szdrmazlk
6. Aadakilerden hangisi hidrolik yan kprmesinin nedenlerinden deildir?
A) Dik boru balants
B) Sisteme hava girii
C) D ve i kirleticiler
D) Kalitesiz ya

55

7. Yan bileenlerinin oksijenle kimyasal tepkimeye girerek bazlarnn erimeyen

trden kimyasal bileikler oluturmas olayna ne ad verilir?
A) Viskozite
B) Polimerleme
C) Oksidasyon
D) Isl genleme
8. Standart yalarn alevlenme scakl ka 0Cdir?
A) 160-210
B) 60-80
C) 120-150
D) 45-90
9. Aadakilerden hangisi atee dayankl hidrolik yalardan deildir?
A) Su-glikol zeltisi
B) Su-ya karmlar
C) Doal yalar
D) Maden yalar
10. Aadakilerden hangisi hidrolik devre eidi deildir?
A) Ak hidrolik devreler
B) Kapal hidrolik devreler
C) Yar ak hidrolik devreler
D) Yar kapal hidrolik devreler

56

CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5

B
C
B
D
A

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5

B
A
C
D
B

RENME FAALYET-3N CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5

A
D
C
B
D

RENME FAALYET-4N CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5

B
C
A
D
D

RENME FAALYET-5NIN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5

C
B
D
B
A

57

RENME FAALYET-6NN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4

C
A
B
C

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

C
D
C
B
C
A
C
A
D
C

58

KAYNAKA

KAYNAKA
KAYNAKA

KARTAL Faruk, Hidrolik ve Pnmatik, Birsen Yaynlar, 1998.

KK Mehmet, Hidrolik ve Pnmatik, MEB Yaynlar, 2003.
MEB Yaynlar, Hidrolik Arza Arama Becerisini Gelitirme, 1994.

59