T.C.

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

VE
ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI

FİDAN ÜRETİMİ

ANKARA 2009
 Milli Eğitim Bakanlığı ve Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından
geliştirilen modüller;

 Çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri

kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğrenme materyalleridir (Ders
Notlarıdır).

 Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye

rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış,
denenmek ve geliştirilmek üzere mesleki ve teknik eğitim okul ve
kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.

 Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak amaçlanan yeterliği

kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve
yapılması önerilen değişiklikler Bakanlık’ta ilgili birime bildirilir.

 Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki

yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden
ulaşabilirler.

 Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak

dağıtılır.

 Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında

satılamaz.
 İÇİNDEKİLER

AÇIKLAMALAR ..................................................................................................................iii
GİRİŞ ......................................................................................................................................1
ÖĞRENME FAALİYETİ- 1....................................................................................................2
1. FİDANLIK KURULUŞU........................ ...........................................................................2
1.1.Fidanlık Kuruluşunda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar ...............................................2
1.1.1. Mevki ve Arazi Şekli………………………………………………………………….2
1.1.2. İklim...............................................................................................................................3
1.1.3. Toprak................ ...........................................................................................................3
1.1.4. Su Durumu............. .......................................................................................................3
1.1.5. Bakı................................................................................................................................3
1.1.6. İşçi Durumu...................................................................................................................3
1.1.7. Ulaşım ve Taşıma..........................................................................................................4
1.2. Fidanlık Alanının Düzenlenmesi......................................................................................4
1.2.1. Parselasyon....................................................................................................................4
1.2.2. Yollar.............................................................................................................................4
1.2.3. Tesviye..........................................................................................................................5
1.2.4. Drenaj............................................................................................................................5
1.2.5. Toprak İşlemesi.............................................................................................................7
UYGULAMA FAALİYETİ....................................................................................................9
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME.........................................................................................11
ÖĞRENME FAALİYETİ– 2 .................................................................................................12
2. FİDAN ÜRETİMİ..............................................................................................................12
2.1.Fidanlık ToprağınınYapısı ve Uygulanacak Kültürel İşlemler.........................................12
2.1.1. Toprağın Yapısı.............................................................................................................12
2.1.2.Toprağın Islahı...............................................................................................................15
2.1.3.Organik Madde Durumu................................................................................................17
2.1.4. Bitki Besin elementleri.................................................................................................19
2.1.5. Toprak ve su örneği alınması ve tahlil ettirilmesi........................................................20
2.1.6. Toprağın üretime hazır hale getirilmesi.......................................................................21
2.1.7. Yetiştirme Kabının Seçimi...........................................................................................34
2.1.8. Fidan Üretim Teknikleri...............................................................................................34
2.1.9. Fidanın Yaşı.................................................................................................................66
UYGULAMA FAALİYETİ...................................................................................................67
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME.........................................................................................78
ÖĞRENME FAALİYETİ- 3..................................................................................................80
3. BAKIM...............................................................................................................................80
3.1. Sulama.............................................................................................................................80
3.1.1. Sulama Metotları..........................................................................................................81
3.1.2. Ekim yastıklarında Sulama...........................................................................................81
3.1.3. Şaşırtmada(Repikaj) Sulama........................................................................................83
3.1.4. Kavak Fidanlarında Sulama.........................................................................................84
3.1.5. Tüplü Fidanlarda Sulama.............................................................................................85
3.2. Ot Alma va çapa.............................................................................................................85
3.2.1. Yabancı Ot İle Mücadele Yöntemleri..........................................................................85
3.2.2. Ot Alma Zamanı..........................................................................................................91
3.2.3. Çapalama.....................................................................................................................91
i
3.3. Tekleme-Seyreltme.......................................................................................................91
3.3.1. Ekim Yastıklarında Seyreltme...................................................................................91
3.3.2. Tüplü Fidanlarda Tekleme.........................................................................................92
3.4. Siperleme Çalışmaları...................................................................................................92
3.5. Yerinde Kök Kesme......................................................................................................93
3.5.1. Kök Kesme Zamanı....................................................................................................94
3.5.2. Kök Kesme Derinliği..................................................................................................94
3.5.3. Kök Kesme Tekniği....................................................................................................94
3.6. Budama..........................................................................................................................95
3.7. Fidanlığın Tehlikelerden Korunması.............................................................................95
3.7.1. İklim Faktörleri...........................................................................................................95
3.7.2. Zararlı Böcekler..........................................................................................................97
3.7.3. Zararlı Mantar, Bakteri ve Virüsler............................................................................101
3.7.4. Kuşlara ve Diğer Hayvanlara Karşı Koruma.............................................................104
UYGULAMA FAALİYETİ.................................................................................................107
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................................110
ÖĞRENME FAALİYETİ- 4................................................................................................112
4. SÖKÜM VE AMBALAJ.................................................................................................112
4.1. Fidanın sökümü ve zamanı............................................................................................112
4.1.1. Elle Fidan Sökümü.....................................................................................................113
4.1.2. Makine İle Fidan Sökümü..........................................................................................115
4.2. Fidanın Seleksiyonu......................................................................................................116
4.3. Gömü (Silo) ..................................................................................................................117
4.4. Fidanların Ambalajı.......................................................................................................118
4.5. Fidanın Sevki.................................................................................................................121
UYGULAMA FAALİYETİ.................................................................................................122
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME.......................................................................................126
CEVAP ANAHTARI………….………………………………………………………..…127
KAYNAKLAR.....................................................................................................................129

ii
 AÇIKLAMALAR

KOD

ALAN
DAL/MESLEK
Fidan Üretimi Programı
MODÜLÜN ADI
Fidan üretimi yapabilecek fidanlığı kurabilen, gereken teknik
MODÜLÜN TANIMI
ve yöntemleri uygulayarak kaliteli ve sağlıklı fidan üretimi
yapabilen, bakım ve koruma çalışmalarını yapabilen ve
ürettiği fidanları pazarlayabilen bilgi ve becerisine sahip
bireydir.

40/32++
Meslek programının toplam eğitim süresi 120/96 saat olarak
SÜRE
planlanmıştır.

ÖN KOŞUL
YETERLİK Fidan üretmek
Genel Amaç
 ”Öğrenci/kursiyer, gerekli ortam sağlandığında
usülüne göre fidan üretimi yapabilecektir.
 Amaçlar
Bu modül ile ilgili eğitim ve öğretim etkinliklerini başarı
ile tamamlayan her öğrenci/kursiyer:
 Fidanlık kuruluşunda dikkat edilmesi gereken
hususların neler olduğu, yapılacak üretim şekline göre fidanlık
alanının düzenlenip, üretime hazır hale getirilmesi ve fidan
üretiminde gerekli olan önceliklerin ve hazırlıkların neler
MODÜLÜN AMACI
olduğunu öğrenerek fidanlık kurabilmeyi öğrenecektir.
 Fidan üretimi teknikleri, yöntemleri öğrenecek ve
bunları uygulayabilmeyi, üretmeyi yapabilecektir.
 Fidan üretiminde önemli olan; toprak, su,
yetiştirme ortamı, yetiştirme kabı, vb. üretimde kullanılacak
malzeme ve materyallere ait bilgileri öğrenecektir.
 Fidanın bakımını ve yöntemlerini öğrenecektir.
 Fidanın sökümü, seleksiyonu, gömüye alınması,
ambalajı, sevkiyatı ve pazarlanması işlerini yapmayı
öğrenecektir.
EĞİTİM ÖĞRETİM 1. Mesleki Eğitim Merkezleri, Halk Eğitimi Merkezleri ve
iii
ORTAMLARI VE Bakanlığımız orman fidanlıklarında verilmektedir.
DONANIMLARI 2. Programın uygulanabilmesi için Fidan üretiminde
kullanılan standart donanımları ve mesleğin gerektirdiği
el aletleri, araç, makine, ekipman ve teçhizat
sağlanmalıdır.

Bireylerin, çeşitli ölçme araçları kullanılarak;

 Modüllerin sonunda kazandığı yeterlikler
ölçülecektir.
 Modüller ile kazandıkları bilgi, beceri ve tavırları
ÖLÇME VE ölçülecektir.
DEĞERLENDİRME  Ölçme sonuçları program sonunda
değerlendirilecektir.
 Eğitim kurumunda, işletmede ve kendi
kendilerine yaptıkları tüm öğrenim faaliyetleri
değerlendirilecektir.


iv
 GİRİŞ

Sevgili Kursiyerler;

Günümüzde mesleklerin değişim ile karşı karşıya olması ve daha karmaşık bir
yapıda bulunmaya başlaması nedeniyle, meslekî yeterliklerin de geniş tabanlı bilgilere,
becerilere ve tavırlara dayalı olmasını ve programların buna göre geliştirilmesini
zorunlu hâle getirmektedir.

Program çalışmaları kapsamında yapılan sektör tarama ve inceleme çalışmaları

sonucunda sektörde faaliyet gösterilen meslekler saptanarak, bu meslekler ikinci,
üçüncü ve dördüncü seviye meslek gruplarına ayrılmıştır. Sektörde çalışan kişilerin
görüş ve önerilerinden yola çıkılarak her meslek dalına ait anket soruları
hazırlanmış, daha sonra anketler yurdun çeşitli bölgelerinde uygulanarak mesleklere
özgü yeterlikler belirlenmiştir.

Öğretim programları, gelişmelere bağlı olarak esnek ve sürekli güncellenmeye

uygun bir yapıda tasarlanmıştır. Bireyler kazandıkları güncel meslekî yeterlikler
doğrultusunda istihdam edilebileceklerdir.

Mesleklerde ulusal ve uluslararası düzeyde standartlara uygun, her yaşta ve

düzeyde bireye meslekî yeterlikler kazandıracak eğitim ve öğretim olanağı
sunulmuştur.

1
 ÖĞRENME FAALİYETİ–1

AMAÇ

Tekniğine uygun olarak bir fidanlığın nasıl kurulacağı ve bunun için gerekli
olan şartların neler olduğunu öğreneceksiniz.

ARAŞTIRMA

Fidanlık kuruluşunda dikkat edilmesi gereken hususları tartışınız.

Bir fidanlık alanı belirleyiniz ve bu fidanlığın alanının krokisini çiziniz.
Krokide parselasyonunu ve yollarını belirtiniz.
Drenajın faydaları, drenaj sistemleri ve bu sistemleri birbiriyle karşılaştırarak
tartışınız.

1. FİDANLIK KURULUŞU

1.1. Fidanlığın Kuruluşunda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Belirli bir amaç doğrultusunda, daha sonra başka yerlere dikilmek üzere ihtiyaç
duyulan fidanları yetiştirmeye yarayan açık veya kapalı arazi alanlarına “Fidanlık”
denir. Yurdumuz değişik iklim bölgeleri ile yüzlerce türde ağaç, ağaçcık ve süs
bitkileri yetiştirmeye uygun çok geniş imkanları olan bir ülke konumundadır.
Öncelikle fidanlık yeri, yetiştirilmesi istenen türlerin doğal yetişme ortamı
isteklerine uygun olmalıdır. Eğer seçilecek fidanlık sahasında ve çevrede doğal
olarak yetişen veya egzotik olmakla beraber çok uzun yıllardan beri orada bulunan
türlerin fidanları yetiştirilecek ise seçimde önemli bir risk yoktur. Fakat o yörede hiç
yetiştirilmemiş türlerin fidanının yetiştirilmesi öngörülüyorsa bu takdirde fidanı
yetiştirilecek türlerin yetişme ortamı istekleri ile aday fidanlık sahasının yetişme
ortamı şartlarının iyi etüd edilmesi ve çok yönlü karşılaştırılmaları gerekir.
Fidanlık yeri seçilirken dikkat edilmesi gerekli en önemli hususlar şunlardır.

1.1.1. Mevki ve Arazi Şekli

Fidanlık sahası fidanın kullanım yerlerine yakın yaz kış ulaşıma açık, elektrik
enerjisi ve haberleşme imkanı olan yerlerde kurulmalı, makineli çalışmaya uygun
olmalıdır.

2
1.1.2.İklim

Ilıman, vejetasyon dönemi uzun, yağışları arzulanan miktarda olmalıdır.

1.1.3. Toprak

En az 120 cm derinlikte, pH 5,0-6,5 dereceleri arasında olmalıdır. Bu değerler

bazen 7-8 pH derecelerine kadar çıkabilir.

1.1.4. Su Durumu

Fidanlık yerinin seçiminde toprakla beraber göz önünde tutulması gereken en

önemli faktörlerden biriside sudur. Fidanlık sulama suyu için oldukça temiz nehir,
çay, dere ve kuyu suları tercih edilmelidir. Kalite ve kantite yönünden suyu garantili
olmayan yerde kesinlikle fidanlık kurulmamalıdır. Genel bir ortalama olarak bir
fidanlık için dekara dakikada 6-10litre su isabet edecek şekilde su temini esas
alınmalıdır. Suyun debisinin, ekim yastıklarına 12 saatte veya daha az zamanda
asgari 13mm. su verilebilecek miktarda olması gerekmektedir. Daha pratik bir ölçü
ise, ekim sahaları için dekara günde kurak mıntıkalarda 10 ton, rutubetli mıntıkalarda
5 ton su verilebileceği esas alınmalıdır. Repikaj parselleri için bu miktarın 2/3'ü
hesaplanır.
Fidanlıklarda yetiştirilen fidanların istenilen kalitede yetiştirilebilmesi için
kullanılan suyun miktarı kadar kalitesi de büyük önem arz etmektedir.

1.1.5.Bakı

Mıntıkanın iklim durumu ile çok yakından ilgilidir. Sıcaklığın vejetasyonu

sınırlayan bir faktör olduğu bölgelerde doğu ve güney, sıcaklığın yeterli olup
rutubetin sınırlayıcı bir faktör olduğu bölgelerde kuzey ve batı bakıları tercih
edilmelidir. Kuzey ve batı bakıları, aynı zamanda geç donların söz konusu olduğu
yerler için de uygundur. Zira buralarda fidanlar geç uyanacağından, geç donlardan
zarar görmezler. Derin vadiler ve boğazlar fidanlık kuruluşuna uygun değildir.

1.1.6. İşçi Durumu

Kurulacak fidanlığın, köy ve kasaba gibi işçi temini kolay olan yerleşim
merkezlerine yakın olması işçi naklinde zaman tasarrufu ve ucuzluk sağlar.
Yurdumuzda fidanlık çalışmalarında işçilik giderleri büyük miktarlara ulaşmaktadır.
Bu miktar son yıllarda %70-80lere ulaşmıştır. Gelişmiş ülkelerde ise işçilik giderleri
toplam fidanlık giderlerinin %50-60'ini oluşturmaktadır. Günümüzde fidanlık
çalışmalarında makineli çalışmaya daha fazla yer verilmelidir.

3
1.1.7. Ulaşım ve Taşıma

Fidanlıklar, karayolu veya demiryolu ile bağlantılı olmalı, yollar yaz ve kış
ulaşıma açık bulunmalıdır. Sürekli elektrik enerjisi ve haberleşme sağlanabilecek
yerler seçilmelidir.

Resim 1: Orman Fidanlığı

1.2. Fidanlık Alanının Düzenlenmesi

Fidanlık alanının düzenlenmesinden maksat; fidanlığın parselasyonunun

yapılması, toprak tesviyesi, drenaj, toprağın işlenmesi ve ıslahı ile fidan üretim
planlarının yapılmasıdır.

1.2.1. Parselasyon

Fidanlık alanının düzenlenmesinden maksat; fidanlığın parselasyonunun

yapılması, toprak tesviyesi, drenaj, toprağın işlenmesi ve ıslahı ile fidan üretim
planlarının yapılmasıdır.

1.2.2. Yollar

Fidanlığın parsel ve çevre yolları, mevcut makine, ekipman ve araçların her

zaman girebileceği genişlikte olmalıdır. Genellikle 3.5-4.0 metre genişliğinde yollar
4
yeterli olmaktadır. Ancak tesislerin yolları daha geniş(6.0m) bırakılmalıdır. Arazi
kaybını önlemek için gerektiğinden daha geniş yol yapılmamalıdır.
Fidanlık yolları; fidanlık sahasının ortalama %25’i olarak düşünülmelidir.

Resim 2: Fidanlık iç taksimatı

1.2.3. Tesviye

Fidanlıkta rahat bir makineli çalışma yapabilmek, sulamada kolaylık ve

yeknesaklık sağlamak, yüzeysel su birikintilerine meydan vermemek için fidanlık
sahası tesviye edilmelidir. Tesviye yapılırken tabii akış meyli yönünde ve %1-2
meyilde olmalıdır. Repikaj parsellerinde bu meyil %5’i geçmemelidir.

1.2.4. Drenaj

Drenaj yüzey sularının fidanlık alanından uzaklaştırılması ve yüksek taban

suyunun bitki gelişmesine engel olmayacak bir biçimde kontrol altına alınmasıdır.
Bitkilerin çoğu, toprak yüzeyindeki su göllenmelerine ve kök çevresindeki
serbest suya belirli bir süre dayanabilirler. Durgun suyun içinde yeterli oksijenin
bulunmaması sonucunda bitki ölür. Bu nedenle drenaj problemi olan yerlerde
fidanlık kuruluşu tavsiye edilmemesine rağmen mecbur kalındığı takdirde topraktaki
fazla suyun uzaklaştırılması için drenaj zorunlu hale gelir.
5
 Drenajın Faydaları:

 Toprak erken tava gelir. Vejetasyon dönemi uzar

 Toprak işleme giderleri azalır.
 Su baskınlarından doğacak zararları önler.
 Toprağın fiziksel yapısını düzeltir, geçirgenliğini artırır.
 Erozyona dayanıklı granüler toprak yapısının oluşmasını sağlar.
 Buharlaşmayı azaltır, kuruma ve çatlamaları önler.
 Toprağın havalanması sağlanır, ilkbaharda erken ısınır ve sonbaharda ılık
kalır. Erken ve geç donların zararlarını önler.
 Mikroorganizma faaliyetleri artar.
 Tuzluluğun ve alkaliliğin kontrol altında tutulmasını sağlar.

Fidanlıklarda drenaj açık ve kapalı sistem olarak iki şekilde uygulanır.

 Açık Drenaj Sistemi
Arazideki taban suyunu toplayan ve belirli bir eğimle akıtan açık kanal
sistemidir. Yüzeysel suları süratle boşaltması, kolay inşa edilir olması, kapalı
sisteme göre daha ucuz olması, makine ile temizlenebilir olması, belirli aralıklarla
açılan bu kanallar belli bir eğimle yapıldığından tıkanmaların olduğu yer kolayca
tesbit edilip onarılabilir olması bu sistemin yararlarıdır.
Sakıncaları ise; kanalların sık olmasının zorunlu olduğu durumlarda arazi
kaybı fazla olması, fidanlıkta çalışan makinelerin manevra sahasını daraltır ve
çalışmalarını güçleştirmesi, köprü ve menfez gibi sanat yapılarını gerektirir olması,
sık sık yan şevler yıkılır ve tamiri gerektirmesi, kanallarda fazla otlanma olması ve
bu da bakım giderlerini artırması bu sistemin sakıncaları arasında sayılabilir.
Açık drenaj sisteminin tesis tekniğinde, kanalların derinlik, genişlik, şev ve
kanal eğiminin ve kanallar arasındaki uzaklığın iyi tespit edilmesi gerekir. Kanal
derinliği, yetiştirilen türlere (sığ ve derin köklü ), toprağın geçirgenliğine ve yan
kanalların uzunluklarına göre tesbit edilir. Derinliğin 75-l00cm. olması genellikle
yeterlidir. Ancak tuzlu topraklarda bu derinlik 180cm'ye kadar indirilmelidir. Kanalın
taban genişliği şevle ilgili olmakla beraber en az 120cm. olmalıdır. Şev, toprak türü
ve kanal derinliğine tabi olarak genellikle 1/2 -1/3 oranları arasında değişir. Ağır killi
topraklarda ise 2/1'e kadar dik yapılabilir. Kanal eğimi de doğal eğim ve toprak
yapısına bağlı olarak 0.0005 -0.0015 arasında değişir. Kanallar arasındaki mesafe ise
toprağın geçirgenliği ve kanal derinliğine göre tesbit edilir. Pratikte orta
geçirgenlikteki topraklarda her 30cm derinlik için 8m kanal aralığı kabul edilmelidir.
Açık sistem kanallarının temiz tutulması, otlanmanın biçilerek, çapalanarak,
yakılarak veya kimyevi yoldan herbisitler kullanılarak önlenmesi gerekir.
 Kapalı Drenaj Sistemi
Taban suyunun, toprak altındaki kanallarla tahliye edildiği bir sistemdir.
Açık drenaj sisteminin mahzurlarını ortadan kaldırır olması, üzerinde üretim
6
çalışması yapılabildiği için arazi kaybının olmaması, makineli çalışmayı engel-
lememesi, açık drenaj sisteminde görülen sık sık onarım ihtiyacının olmaması, kapalı
drenaj sisteminin yararlarıdır. Sakıncaları ise; ilk tesis masrafları açık drenaj
sistemine göre daha fazla olması, tıkanıklıkları giderme güç ve masraflı olmasıdır.
Kapalı drenaj sisteminin tesis tekniğinde; genellikle daha önce belirtilen
esaslara göre tesbit edilen derinlikte kanallar açılır ve belirlenen meyilde akıtılacak
su miktarına uygun boyutta (genellikle 15-25cm çapında) künkler ya da drenfleks
denilen kapalı drenajda kullanılan delikli PVC drenaj boruları döşenir. Günümüzde
en kullanışlı olanı drenfleks borulardır. Tabiatıyla ana şebeke ile lateral şebeke
künklerinin ve drenfleks borularının boyutları farklı olur. Künkler arasında 15-25cm
kadar aralık bırakılarak bu kısım çakıl, mıcır ve tasla doldurulur, boşaltılan suyun
buralardan künklere intikali sağlanır. Drenfleks borular delikli olduklarından künkler
gibi araları açık olmayıp kazılan kanal boyunca devamlı döşenirler. Kapalı sistem yer
yer açığa çıkan baca sistemi (rögar) ile kontrol altına alınır. Bu bacalar herhangi bir
arızanın hangi kısımda olduğunu kolayca ortaya koyar. Ayni zamanda künklerden
gelen ve onları tıkayabilecek olan çökeltilerin baca çukurunda birikmesini sağlayarak
künklerin içinin temiz kalmasında yardımcı olur. Bu bacalar zaman zaman temiz-
lenir. Kapalı sistemde dikkat edilecek bir husus da bu sisteme yakin ve paralel bir
canlı çitin bulunmamasıdır. Çünkü çit ağaç veya çalılarının kökleri derinlere inerek
rutubetin en fazla olduğu künk aralıklarından içeri girerek sistemin tıkanmasına
neden olabilir. Fidanlıklarda drenaj; kapalı ve açık sistemini birarada da
kullanılabilir.

1.2.5. Toprak İşlemesi

Toprak; tohumun çimlenmesini temin eden bir yatak, bitkinin beslenmesi için
lüzumlu su, besin maddeleri, oksijen ve faydalı bakterileri bünyesinde toplayan bir
varlıktır. Bu nedenle, toprağın işlenmesi ve verimliliği fidanlık çalışmalarında önemli
bir yer işgal eder. İyi işlenmiş toprak, fidan zayiatını azaltır, verimi arttırır ve fidan
kalitesini yükseltir.
Fidanlık çalışmalarında, özellikle toprak işlenmesinde, 4x4 lastik tekerlekli
traktörlerden yararlanılmalıdır. Bu tip traktörlerde dört tekerde birlikte
çalışacağından patinaj durumu olmayacak ve dolayısıyla toprakta istenmeyen
sıkışmış tabaka oluşmayacaktır.
Fidanlığın ilk kuruluş çalışmalarında arazinin öncelikle derin toprak işlemesi
yapılmalıdır. Bu dönemdeki toprağın işlenmesinde dozer, ağır diskaro kullanarak
çapraz sürümler yapılmalıdır.

7
Resim 3: Orman fidanlığının genel görünümü

8
 UYGULAMA FAALİYETİ

FİDANLIK KURULUŞU

İşlem Basamakları Öneriler

 Fidanlıkta hazır olunuz ve sahayı  Fidanlık

inceleyiniz. sahasının seçiminde dikkat
 edilmesi gereken kuralları
 hatırlayınız.
 Mevki ve arazi şeklini
inceleyiniz.
 İklimine ait
meteorolojik bilgileri sorgulayınız.
 Toprak ve su tahliline
ait analiz verilerini inceleyiniz.

 Fidanlık alanının düzenlenmesi için  Fidanlık üretim

gerekli şartları yerine getiriniz. yapabilmek için gereken
düzenleme çalışmalarında
yapılması gereken
 Parselasyon
 Yollar
 Tesviye
 Drenaj
 Toprak işlemesi
çalışmalarını fidanlıkta gördükten
sonra örnek olacak uygulamalar
yapınız.


 Fidanlıkta bulunan drenaj sistemini  Fidanlıkta
inceleyiniz. Fidanlık sahasının toprağında fazla suyun bulunan drenaj sistemini inceleyip
uzaklaştırılması için drenaj yapılması zorunludur. drenajın faydalarını hatırlayalınız.
  Toprak erken tava
gelir. Vejetasyon dönemi uzar,
toprak işleme giderleri azalır.
 Su baskınlarından
doğacak zararları önler.Toprağın
fiziksel yapısını düzeltir,

9
 geçirgenliğini artırır.
 Erozyona dayanıklı
granüler toprak yapısının
oluşmasını sağlar.
 Buharlaşmayı azaltır,
kuruma ve çatlamaları
önler.Toprağın havalanması
sağlanır, Erken ve geç donların
zararlarını önler.
 Mikroorganizma
faaliyetleri artar.
 Tuzluluğun ve
alkaliliğin kontrol altında
tutulmasını sağlar.

10
 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

1- Aşağıdakilerden hangisi fidanlık yeri seçilirken dikkat edilmesi gerekli en önemli

hususlardandır.
a) Mevki ve Arazi Şekli b) İklim c) Toprak d) Hepsi

2- Drenajın faydaları aşağıdakilerden hangisi değildir

a) Toprak erken tava gelir
b) Toprağın fiziksel yapısını düzeltir, geçirgenliğini artırır
c) Toprak işleme giderleri artar d) Su baskınlarından doğacak zararları önler

3- Fidan üretimi yapabilmek için fidanlık alanının düzenlenmesinde aşağıdakilerden

hangisi yapılır?
a- Fidanlık parselasyonunun yapılması b- Toprak tesviyesi c- Drenaj d) Hepsi

4- Fidanlıkta tesviye yapılırken meyil(eğim) ne olmalıdır?

a- Tabii akış meyli yönünde %1-2 b- % 10 c- % 15 d- % 20

5- Fidanlık alanının parsellere bölünmesinde alanı eşit şekilde bölünmeye uygun ise,
her parselin ortalama alanı ne olmalıdır?
a- 1 dekar (10m x 100m)
b- 1 hektar (100 m x100 m)
c- 10 hektar (50m x 2000m)
d- Hiçbiri

6- Fidanlıklarda ideal pH değerleri ne olmalıdır?

a) 4,0-6,0 b) 5,0-9,0 c) 5,0-6,5 d) 4,0- 7,5

DEĞERLENDİRME

Başarılıysanız bir sonraki faliyete geçiniz.

Başarısız olduğunuz soruların konularını tekrar ediniz.

11
 ÖĞRENME FAALİYETİ–2

AMAÇ

Fidan üretimi öncesi yapılacak hazırlıkları ve fidan üretim tekniklerini

öğrenerek fidan üretimi yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA

 Fidan üretimi öncesinde yapılması gereken çalışmaları tartışınız.

 Bulunduğunuz fidanlığın toprağının yapısını tanıyınız ve uygulanması
gereken kültürel işlemleri tartışınız.
 Fidanlıkta birer adet toprak ve su örneği alarak tahlile gönderilecek
şekilde hazırlayınız. Daha önce yapılmış analiz sonuçlarını tartışarak yorumlayınız.
 Fidan üretim teknikleri ile üretimde ve sonrasında karşılaşıbilecek
sorunlar üzerinde tartışınız.
 Fidanın yaşının hesaplanması ile ilgili olarak sınıfta örnekler yapınız.

2-FİDAN ÜRETİMİ

2.1. Fidanlık toprağının yapısı ve uygulanacak kültürel işlemler

2.1.1. Toprağın Yapısı

Toprak; bitkilerin kökleriyle tutunduğu gelişip büyümesi için gerekli su ve besin
maddeleri ihtiyacını karşıladığı canlı bir ortamdır.
Toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik olmak üzere üç özelliği vardır. Fiziksel
özelliği denildiğinde toprak türü ve strüktürü, kimyasal özelliği denildiğinde başta
toprağın reaksiyonu (pH) olmak üzere ihtiva ettiği çeşitli besin maddeleri, su ve hava
boşluklarındaki gazlar, biyolojik özelliği ise, ihtiva ettiği bakteri, mantar ve diğer
canlıların faaliyeti ve toprağa etkileri akla gelmektedir.

12
2.1.1.1. Toprağın Tekstürü(Bünyesi-Türü)

Toprağın işlenmesi, su tutma kabiliyeti, geçirgenliği, tava gelmesi, besin

maddeleri, zenginliği ile çok yakından ilgilidir. Topraklar bünyelerini teşkil eden
kum,toz ve kil miktarına göre tasnif edilirler.

 Kum Toprakları: Çapları 2.0-0,5 mm. arasında olan taneciklerin

çoğunluğu teşkil ettiği topraklardır. Gevşek istiflenmiş kaba tabakalar halindedir.
Kırıntı bünyesinden mahrumdurlar. Ancak içerisinde humus ve kireç bulunursa
kırıntı bünyesi kazanırlar. Su geçirgenlikleri fazla, su tutma güçleri azdır. Bu
topraklara kil ve humus karıştırılmasıyla verimlilikleri artar.
Bu toprakların el ve göz ile basit teşhisi söyle yapılır; tanecikler bağlı değildir,
kuru iken parmaklar arasından kolayca akar. Bağımsız bir yığın halinde görülür.
Islak halde iken gıcırtı yapar. Şekil verilemez. Ele ve herhangi bir cisme yapışıp
kalmaz.
 Balçık Toprakları: Kum topraklarına fazla miktarda toz ve kil karışırsa
balçık toprakları meydana gelir, yani kil toprağı ile kum toprağı arasında bir geçit
teşkil ederler. Kil ihtiva ettiklerinden, ıslatıldığı zamanki şekillerini muhafaza
etmeleri ile kum topraklarından, elle muayenede kumun bariz şekilde hissedilmemesi
ile de kil topraklarından ayırt edilirler.
İçerisindeki kum ve kil nisbetinin değişmesine göre kumlu balçık, mutedil balçık,
ağır balçık veya killi balçık gibi isimler alırlar.
Genel olarak iyi kültür topraklarıdır. Fiziki ve biyolojik karakterleri fevkalade
iyidir. Balçık topraklarının su muhtevası orta ve yüksek olur. Isınmaları su
muhtevasına bağlı olur. Orta derece su ihtiva edenler çabuk, fazla miktarda su ihtiva
edenler ise geç ısınır. Balçık toprakları avuç içine alınınca pürüzlü (kum hissi) fakat
yumuşak bir his verir. Kuru iken sıkılınca topak olur, itina ile taşınırsa dağılmaz,
ıslak iken kolayca dağılmadan topaklığını muhafaza eder.

 Kil Toprakları: Kil toprakları çapları 0,0002 mm.den küçük olan

taneciklerin çoğunluğu teşkil ettiği topraklardır. %50-%60’dan fazla kil ihtiva
ederler. Bu tip topraklar çok fazla su tutan, geçirgenlikleri az, güç ısınan, geç tava
gelen topraklardır. Kuru halde çok sert kesekler meydana getirirler, yarılırlar. Yaş
iken çok yapışkandırlar. Besin maddelerince zengindirler.
Fiziksel özellikleri kötü olduğundan işlenmeleri güçtür. Yağışlı ve su tutan yerlerde
kolaylıkla batak haline gelirler. İyi drene edilmeleri şarttır. İhtiva ettikleri humus
miktarına göre verimlilikleri değişir.
Bu topraklarda toz + kil muhtevalarına göre ağır kil ve hafif kil toprakları diye
adlandırılabilir. Bu toprakların elle teşhisi söyle yapılır; rutubetlendirilip parmaklar
arasında ezilince cilalı bir yüzey meydana gelir. Dişler arasında dahi bariz bir kum
gıcırtısı duyulmaz, sekil verilebilir. İplik inceliğine kadar yuvarlanarak çubuklar
13
yapılabilir ve bunlar halka haline getirilince kırılmaz. Fazla yapışkandır.
Rutubetlendirilince ele ve herhangi bir cisme yağlı hissini verecek şekilde bulaşır

2.1.1.2. Toprağın Strüktürü(Tanelerin İstiflenmesi)

Toprağın Strüktürü; toprağı teşkil eden zerrelerin bünyedeki duruşlarına denir.

Toprağın fazla killi olması veya kumlu olması, humusun az veya çok fazla
bulunması, asit veya alkali reaksiyonunun yüksek ve havalanmanın az olması, toprak
strüktürünün bozulmasına sebep olur. Bu suretle toprakta kültürlerin yetiştirilmesi
güçleşir. Strüktürü iyi olan topraklar normal zamanda tava gelir, çabuk ısınır. Su ve
besin tutma kapasiteleri iyi olur. Kolay işlenir ve havalanması iyidir. Kırıntı bünye
gösterir, keseklenmez.

2.1.1.3. Toprağın Humusu

Bitki artıklarının toprakta çürümesi ve ayrışması neticesinde toprak bünyesinde

organik maddeler teşekkül eder. Bu çürüme ve ayrışma iklim şartlarına göre hızlı
veya yavaş olur. Esmer koyu renkte olan bu maddeler humus adını alırlar. Humus
terkip ve miktar itibariyle toprakta hiçbir zaman sabit kalmaz. Mütemadiyen
değişmeye tabidir. Bundan dolayı toprağa verilen organik maddelerin arkası kesilirse
şartlara göre kısa veya uzun bir müddet sonra topraktaki humus tamamen yok
olabilir. Humusun topraktaki rolü önemlidir. Ağır bünyeli toprakları hafiflettiği gibi
hafif bünyeli toprakları da normal hale getirir ve su tutma kapasitesini artırır.
Toprakta iyi parçalanmış organik maddeler toprağın su tutma kapasitesini iki misline
kadar artırır. Havalanmayı temin eder. Bunun neticesi olarak toprak sıcaklığının
ayarlanmasında rol oynar. Ayrıca toprakta humusun fazlalığı toprağın besin
maddelerini tutma kapasitesini artırarak düzenli bir beslenmeyi ve beslenmenin
devamlılığını sağlar.

2.1.1.4. Toprağın Suyu

Topraktaki suyun kendisi, bitkiler için bir besin maddesi olmasının yanında,
gazlar ve besin maddelerini eritici özelliği, ısı kapasitesine sahip olması, mikro-
organizmaların yaşamaları için gerekli şartları temin etmesi ve toprak evsafı üzerinde
etkili olması yönünden önemi çok büyüktür. Bitkiler, topraktan suda çözülmüş besin
maddelerini ancak su vasıtasıyla alabilirler.
Toprağa fazla su verilirse, toprağın havalanması ve oksijeni azalır, toprak
mikroorganizmaları ölür, bitki kökleri havalanmaz ve çürür. Fazla su aynı zamanda
bitkinin olgunlaşmasını güçleştirir.
Bitki için daima lüzumlu olan su miktarı, bitkinin istifade edebileceği bir
şekilde hazır bulundurulmalıdır. Bu bakımdan fidanlıklarımızda yapılacak kültür
sulamasında toprak ve su münasebetlerinin iyi ayarlanması gerekmektedir.
14
2.1.1.5. Toprağın Havası

Toprak zerreleri arasındaki boşluklarda hava bulunur. Toprak içindeki havanın

terkibi atmosferdeki havanın terkibinden pek farklı değildir.

Toprakta CO2’nin fazla olusunun sebebi, topraktaki organik ve inorganik
bileşiklerin ayrışması esnasında bol miktarda açığa çıkmasıdır. Ayrıca bitki kökleri
ve mikroorganizmaların teneffüs esnasında oksijen alıp CO2 vermeleridir. Bir
toprakta şartlar, bitkilerin ve mikroorganizmaların faaliyeti için ne kadar müsait ise,
çıkan karbondioksit de o kadar artar ve oksijen azalır.
Bitkilerin hayatında CO2’nin çok önemli rolü vardır. Çünkü asimilasyonda
bitkiler, bol miktarda CO2 sarf ederler. Atmosferde çok az bulunan CO2 bitkilerin
gelişmesi için kâfi gelmez. Bu bakımdan topraktan çıkan CO2’nin önemi büyüktür.
Toprakta bitki köklerinin ve mikro-organizmaların faaliyeti için gerekli olan oksijen
miktarının azalmaması için ise çapalama ve sürüm yapılır.

2.1.2. Toprağın Islahı

Orman fidanlık topraklarının, ideal olarak balçıklı kum veya kumlu balçık
mekanik terkibinde olmaları arzu edilir. İbreli fidan yetiştirecek fidanlık
topraklarının “Toz+Kil” muhtevasının %10-25 arasında olması lazım geldiği,
yapraklılar için ise bu miktarın %35’e kadar çıkabileceği çeşitli literatürlerde
belirtilmektedir.

 Toprağın Reaksiyonu(pH): Bir insanın tansiyonu ne kadar önemli ise,

gerek toprağın gerekse sulama suyunun pH’sı da bitki hayatında o kadar önemlidir.
Çünkü pH, bitkinin beslenmesi, kök gelişimi ve hormonal dengesi ile verimi
üzerinde çok büyük bir öneme sahiptir.
Toprak reaksiyonu(pH), toprağın biyolojik ve kimyasal durumunu aydınlatan
bir ifadedir. Bitkinin topraktan besin maddeleri alış verişinde önemli rolü vardır ve
bitkiler kendileri için lüzumlu gıda maddelerini, belirli şartlarda ve belirli toprak
reaksiyonlarında en iyi şekilde alabilirler. Ayrıca, toprakta yaşayan mikro-
organizmaların yaşam ve gelişmesi, toprak reaksiyonu ile yakından ilgilidir.
Toprakta mevcut besin maddelerinin çözünür hale geçerek istifade edilebilir
şekillerde toprak solüsyonunda optimal miktarlarda bulunmaları ve kültürlerin bu
besin maddelerini kolaylıkla alarak bunlardan azami derecede istifade etmeleri,
toprağın mikroorganizma aktivitesi, ibrelilerde görülen Damping-Off(Devrilme
hastalığı) ve Root-Rot(Kök çürüklüğü) gibi çeşitli mantar hastalıklarının mevcudiyeti
ve netice itibariyle toprak verimliliği ve bitkilerin iyi bir gelişme gösterebilmeleri,
toprağın değişen reaksiyonu ile doğrudan doğruya ilgili hususlardır.

15
 Bitkilerin toprak reaksiyonu istekleri çeşitli olmakla beraber, genellikle ibreli
türler 5.0–5.5 pH, yapraklı türler ise 5.0-6.5 pH değerleri arasında en iyi gelişimi
göstermektedir.
Bununla beraber yapraklı türler 7.0–7.5 pH’a kadar normal gelişme
gösterebilmektedir. Özellikle, kavak kültürleri için 6.0–7.0 pH şartları optimal olarak
kabul edilmektedir.
Türkiye orman fidanlıklarının, genellikle pH dereceleri yüksektir. Onun için
bazı önlemlerin alınması gerekmektedir.
Bitkilerin, bitki besin maddelerinden en iyi şekilde yararlanabilecekleri pH
aralıkları şöyledir.

BESİN MADDESİ TOPRAK REAKSİYONU(pH)

Azot (N) 6,0-8,8
Fosfor (P) 6,5-7,5
Potasyum (K) 5,5-6,5
Kükürt (S) 5,5-8,5
Kalsiyum (Ca) 5,5 ve yüksek
Magnezyum (Mg) 4,5-7,0
Demir (Fe) 4,5-7,5
Bakır (Cu) 5,0-6,0
Mangan (Mn) 4,0-5,5
Bor (B) 5,0-6,5
Çinko (Zn) 4,5-6,0
Molibden (Mo) 5,5 ve yüksek

pH da köklü değişikliklerin asit karakterde gübreler kullanılması suretiyle

sağlanması mümkün değildir. Bu işlem ancak yardımcı olabilir. Bu itibarla, toprak
reaksiyonunun düşürülmesinde esas olarak çiçek kükürt(S), sülfürik asit, demir sülfat
ve alüminyum sülfat gibi asit karakterde veya toprakta asit hale dönüşecek kimyasal
ıslah maddeleri kullanılır. Bunlardan herhangi birinin seçilmesi, daha ziyade,
topraktaki reaksiyon hızlarına ve ekonomik oluşlarına bağlıdır. Örneğin, demir sülfat
ve alüminyum sülfatlar oldukça pahalıdırlar. Sülfürik asit yakıcı olduğundan
kullanılması esnasında oldukça dikkat ister. Kükürt de nispeten pahalı bir madde
olmakla beraber, reaksiyonu kuvvetlidir. Ancak toprağa bir sene kadar önceden
verilmesi, tahminen 10 cm derinliğine gömülerek zaman zaman sulanması ve
toprağın sürülüp yahut çapalanarak kükürt oksidasyonunun sağlanması gibi
çalışmaları da gerektirmektedir. Bugün için Orman Fidanlıklarında en yaygın olarak
kullanılan maddeler kükürt ve sülfürik asittir.

pH değerleri bakımından toprakların sınıflandırılması:

4,5 den küçük Son derece Asit
4,6-5,0 Çok kuvvetli Asit
5,1-5,5 Kuvvetli Asit
16
 5,6-6,0 Orta derecede Asit
6,1-6,5 Hafif Asit
6,6-7,3 Nötr (Asıl nötr pH 7 dir. Pratikte bu hudut nötr sayılır)
7,4-8,0 Hafif Alkali
8,1-9,0 Kuvvetli Alkali
9,1 den büyük Çok kuvvetli Alkali

 Mikoriza: Bazı mantarlar birçok bitki türleri ile simbiyoz(ortak yaşama)

olarak yaşayabilirler. Bunlar bilhassa bitkilerin kökünde bulunurlar. Bu şekildeki
mantarlı köklere mikoriza adı verilir. Mikorizaların asıl görevi beraber yaşadıkları
bitkiye azot temin etmektir.
Mikoriza mantarlarının kuvvetli bir emme özelliğine sahip oldukları ve bu
suretle üzerinde yaşadıkları emici(kılcal) köklerin emme gücünü artırdıkları, mantar
tarafından emilmek suretiyle alınan besin maddelerinin bir kısmını bilahare beraber
yaşadığı bitki köklerine tedricen verdikleri tespit edilmiştir. Bu duruma göre, bu
mantarlar geniş yüzeyleri ile besin arayıcı ve bulucu olup, bitki köklerinin besin
deposu şeklinde çalışmaktadırlar. Mantarlar, bitki köklerinden karbonhidratları
alarak yaşarlar. Mikorizalı fidanlar dona ve kuraklığa karşı daha dayanıklıdırlar.
Mikoriza mantarlarının diğer bir faydası da beraber yaşadığı bitkiyi, hastalık
yapan amillerden korumasıdır. Hastalık yapan zararlılar toprakta çoktur. Mikoriza
mantarlarının bitkinin köklerini bir kılıf gibi sarmış olması neticesi dıştan gelen
zararlıların hücumuna karşı kökü çok iyi bir şekilde korudukları tespit edilmiştir.
Çok faydalı olan bu mantarların, teşekkül edebilmesi için toprakta bazı şartların var
olması gerekir. Genellikle orta derecede asit toprakları sever. Bazı türler 5.0-5.5 pH
isterler ve iyi havalanan toprakları tercih ederler. Zira bu mantarların da oksijene
ihtiyaçları vardır. Gelişmeleri için optimal sıcaklık 20°C’dir. Çok ıslak topraklardan
kaçınırlar. Mantar, azotlu maddeleri(karbonhidratları) sevdiği için toprakların
organik maddelerce zengin olması icap eder. Ancak toprağa yüksek dozlarda
kimyevi gübre verilmesi, mikorizanın teşekkülünü kısıtlar. Bu durumda toprağa
gübreleme ile verilecek besin maddeleri, mikorizanın teşekkülüne engel olmayacak
şekilde ayarlanmalıdır.
Uygun bir aşılama tekniği ile fidanlık topraklarına mikoriza getirildiği takdirde
yetiştirilen fidanlar sağlıklı ve ağaçlandırma sahalarındaki tutma başarıları yüksek
olur.
Mikoriza mantarını bir fidanlığa aşılamak için, mantar sporları, orman toprağı,
orman humusu, mikorizalı fidanın bizzat kendisi veya köklerinden faydalanılır.
Orman humusu, diğerlerine nazaran daha fazla mikoriza teşekkülüne imkân
vermektedir.
Hangi fidan türüne mikoriza aşılanacaksa, o türün teşkil ettiği meşçerelerden
orman humusu alınıp, ekimden evvel toprakla 8–10 cm derinlikte
karıştırılmalıdır.(Karaçam fidanı için bir karaçam meşçeresinden, sarıçam fidanı için
bir sarıçam meşçeresinden humus temin edildiği takdirde en iyi netice alınmaktadır.)

17
Tohum ekimi müteakip yastık üzerine bir miktar humus verilmesi başarı oranını daha
da artırmaktadır.

2.1.3. Organik Madde Durumu

Yurdumuz fidanlıklarının toprakları genellikle organik madde yönünden

fakirdir. Organik madde toprak verimliliğini ifade eder. Çok defa toprağın zenginliği,
organik maddenin toprağa vermiş olduğu koyu renkle ölçülür. Organik maddelerin
toprak üzerindeki etkileri üç grupta toplanabilir. Bunlar sırasıyla fiziksel, kimyasal
ve biyolojik etkilerdir.
Toprağın organik maddesi bitkisel kökenli(sap, saman, yaprak vb.) ya da
hayvansal kökenli(hayvan gübresi) olabilir. Bunların zaman içerisinde fiziksel
parçalanma ve kimyasal ayrışmaya uğramasıyla humuslu topraklar teşekkül eder.
Organik materyal olarak hayvan gübresi, yeşil gübre, orman humusu ve
çürüntüsü, ibre, kozalak, ağaç kabuğu ve odun artığı kırıntıları, talaş, ince yonga,
yosun, çeşitli ot, sebze, saman, turba, mezbaha artıkları, melas, bira ve şarap
fabrikası artıkları sayılabilir.
 Turba: Muhtelif organik kütlelerin su içerisinde devamlı ıslak koşullarda
yığılması sonucu, çoğunlukla ilksel materyallerin şeklini koruyan veya kısmen
ayrışmış, sarımsı, kahverengi, kahverengi esmer renkte organik oluşumlara turba
denilmektedir.
Turba, modern teknoloji ile fidan üretiminde önemli bir yetiştirme ortamı
olarak kullanılmaktadır.
Turbalar ayrışma derecelerine göre:
 Hafif ayrışmış, beyaz turbalar(H1-H3)
 Orta derecede ayrışmış, koyu kahverengi turbalar(H4-H6)
 Çok ayrışmış, siyah turbalar olmak üzere 3 kategoriye ayrılır. Fidan
üretiminde makbul olanı(H1-H3) kategorisine giren turbalardır.
 Yeşil gübreler: Fidanlık toprağının iyileştirilmesinde yeşil gübreler de
diğer organik materyaller kadar büyük rol oynar. Bu gübreler topraktaki organik
materyalin artmasını ve bunun sonucu olarak da toprağın fiziksel özelliklerinin
iyileştirilmesini sağlarlar. Killi topraklarda toprağın drenajını iyileştirir, kumlu
topraklarda ise toprağın su tutma kapasitesini arttırır. Toprağın total ve istifade
edilebilir azot miktarını artırır.
Ayrıca, yeşil gübrelemede baklagiller kullanılmış ise, bunların yumrularında
biriktirmiş oldukları azot, bitkiler için diğer önemli bir azot kaynağı olur.
Yeşil gübre bitkileri toprağa verilen suni gübreleri yakalamakta ve bu besin
maddelerini kendi bünyelerinde güç çözülür organik bileşikler halinde
tutmaktadırlar. Bu bitkiler toprağa döndüklerinde, ayrışarak bu gibi besin
maddelerini serbest hale geçirmekte ve bitkiler bunlardan faydalanmaktadır.
Böylece, verilen gübrelerin sulama suyu veya yağmurla hemen yıkanıp gitmesi
kısmen önlenmiş olur. Yeşil gübreleme, topraktaki mikroorganizma faaliyetinin aktif
18
hale gelmesine yardım eder.Yeşil gübrelemede kullanılan bitkiler toprağı erozyondan
ve zararlı otların istilasından korurlar.Yeşil gübre olarak hafif topraklar için sarı
lupin (Lupinus luteus),orta ağırlıkta topraklar için bezelye, adi fiğ, ağır topraklar için
mavi lupin (Lupinus angustifolia), yonca, bezelye, fiğ, bakla, mısır, soya fasulyesi ve
kolza önerilir. Adi fiğ ve koca fiğ (dekara 15kg.) her türlü toprakta yeşil gübre olarak
başarı ile kullanılabilir. Lupin ekilecekse dekara 40kg, karışık legüminoz ekilecekse
50kg, fiğ ve yulaf karışımı ekilmesi halinde 10-15kg fiğ ve 5-10kg yulaf tohumu
ekilmesi uygun olur. Bunların ekimleri parsellerden fidanlar sökü1dükten sonra
Mayıs ayı sonu veya Haziran ayı başlarında yapılır. Ekimin geç yapılmasının nedeni,
toprağı yazın sıcağından koruması ve siper altında tutmasıdır. Böylece bu bitkiler
Ağustos ayı sonuna kadar sahada kalabilir. Yeşil gübre bitkilerinin 2/3'ü çiçeklenmiş
ve baklalar oluşturmaya başlamışsa, bitkilerin bir toprak islemesiyle hemen toprağa
karıştırılması gerekir. Gecikme halinde toprağa verilecek azotun büyük kısmını bakla
tohumlarının olgunlaşmasına sarf ederler. Ekimden önce alana 10-l5kg.süper fosfat
verilmesi baklagillerin azot bağlamalarını artırarak toprağı çok daha zenginleştirir.

Resim 4: Yeşil gübre

2.1.4. Bitki Besin Elementleri

19
 Bugüne kadar yapılan araştırma ve bitki analizleri sonucunda, bitki bünyesinde
60 element bulunmuş ancak bunlardan 16 tanesinin bitkiye mutlak gerekli olduğu
tesbit edilmiştir. Bu elementlerden herhangi birinin yokluğunda bitkide biyolojik
yapı oluşumu ve bitkinin gelişimi sekteye uğramaktadır.
Bitkiler mutlak ihtiyaç duyduğu besin elementlerinden C,H,O’ ni havadan ve
sudan, diğer besin elementlerini topraktan temin etmektedirler. Topraktan alınan
besin elementleri iki gruba ayrılmaktadır.
 Makro elementler: Azot(N), Fosfor(P), Potasyum(K), Kalsiyum(Ca),
Magnezyum(Mg), Kükürt(S)
 Mikro elementler: Sodyum(Na), Demir(Fe), Molibden(Mo), Silisyum
(Si), Bakır(Cu), Mangan(Mn), Çinko(Zn), Bor(B), Klor(Cl)
Bir bitkinin büyüyebilmesi için öncelikle; Güneş, karbondioksit ve su
gereklidir. Bitkinin büyümesini asıl sağlayan karbon, oksijen ve hidrojendir.
Bunların kaynağı da su ve karbondioksittir. Mineral olmayan besin maddeleri olarak
bilinen karbon, oksijen ve hidrojen, su ve karbondioksit şeklinde birleşerek
büyümenin %98’ini sağlarlar. %2’lik kısım ise mineral besin maddelerince
karşılanır.

2.1.5. Toprak ve su örneği alınması ve tahlil ettirilmesi

Fidanlığın üretim parsellerinden toprak numuneleri alınmalıdır. Her parselden

parseli temsil edecek, 0–30 cm. derinliğinden, enaz 1 adet ve 1 kg 30-60 cm
derinliğinden enaz 1 adet ve 1 kg olacak şekilde toprak örneği alınıp, toprak tahlil
laboratuarlarına gönderilecektir.
Karışım harç malzemesinde ise; karışım eklenen her materyalin tahlilleri
yaptırıldıktan sonra, tahlil sonuçlarına göre uygun karışım hazırlanır. Ayrıca
hazırlanan karışımda analiz ettirilir.
Fidanlıkta sulama yapılan su kaynağından, su numuneleri asgari 2 litrelik pet
şişelere alınmalıdır. Şişeler kullanılmadan evvel temizleninceye kadar sıcak sabunlu
su ile yıkanmalı ve numune alınacak su ile 3–4 defa çalkalandıktan sonra
doldurularak en kısa sürede laboratuara gönderilmelidir. Birden fazla su kaynağı
varsa hepsi için aynı işlem yapılır.
Toprakta tuzlama; sulama suyu kalitesi, seçilen sulama sistemi, yeterli bir
drenaj sisteminin bulunmamasına bağlıdır. Toplam tuz içeriğine göre sulama suları
dört gruba ayrılır.
 Düşük tuzlu sular (C1): Elektriksel geçirgenliği 250 micromhos/cm den az olan
sular. Bu sular sulama yönünden en uygun sulardır. Toprakta tuz biriktirme ihtimali azdır.
 Orta tuzlu sular (C2): Bu sınıfa giren suların elektriksel iletkenlikleri 250-750
micromhos/cm. arasındadır.
 Yüksek tuzlu sular (C3): Elektriksel geçirgenliği 750-2250 micromhoz/cm
arasında olan sulardır. Böyle sular drenajın yeterli bulunduğu durumlarda tuza dayanıklı
bitkiler yetiştirmek kaydıyla kullanılabilir.

20
  Çok yüksek tuzlu sular (C4): 2250 micromhos/cm den yüksek olan sulardır.
Kullanılmaya elverişli değildir.
Sulam suyunun, Sodyum Adsorbsiyon Oranına (SAR) Göre Sınıflandırması ise;
 Düşük Sodyumlu Sular(S1) (SAR–0–10): Bütün topraklarda, bütün bitkiler için
emniyetle kullanılabilir.
 Orta Sodyumlu Sular(S2) (SAR–10–18):Kaba bünyeli ve geçirgenliği iyi
topraklarda kullanılabilir.
 Yüksek Sodyumlu Sular(S3) (SAR–18–26): Drenajı iyi ve bol organik madde1i
topraklarda yıkama suyu ilavesiyle kullanılabilir.
 Çok yüksek sodyumlu Sular (S4) (SAR–26):Genelde sulamada kullanılmaz.

2.1.6 Toprağın üretime hazır hale getirilmesi

Fidanlıklarımızda son yıllarda makineli çalışmalar yaygınlaşmış

bulunmaktadır. Makine ile yapılan yastık yapma, repikaj, fidan sökümü, kök kesme
işlerinin istenilen şekilde olabilmesi, alet ve ekipmanların, rahat, arıza yapmadan
çalışabilmesi için de toprağın derin olarak işlenmesi zorunluluğu vardır. Ayrıca
yetiştirilen fidanların kök-gövde oranının uygun şekilde oluşturulması, toprağın derin
ve çok iyi hazırlanmasına bağlıdır. Ancak, derin işleme fazla gevşek kum
topraklarında önemli olmayabilir. Her ne sebeple olursa olsun derin toprak işlemesi,
fidanlık çalışmalarında fidan kalitesini yükseltir, maliyeti düşürür.
Fidanlık toprağının, organik maddenin az verildiği zamanlarda derin sürümlerle
alt üst edilmesi mahzurludur. Bunun yerine 15-20 cm’lik üst toprak, alt üst edilerek
işlenir. 25-30 cm derinlikteki kısımların yırtılarak alttan gevşetilmesi sağlanırsa
toprak işlemesinden dolayı oluşacak hatalar önlenmiş olur. Devirme suretiyle çalışan
pulluklarla sürekli aynı derinlikte toprak işlemesi yapılırsa, pulluk tabanı olarak
adlandırılan sıkışmış sert bir zemin meydana gelir. Bu durum, makine ile sökümde
büyük güçlükler ve aksaklıklar yarattığı gibi sürümün daha derinleştirilmesini ve bu
tabakanın yırtılmasını güçleştirir.
Fidanlık toprağında kil miktarı fazla ise ve derin kısımda da kum oranı fazla
olan bir tabaka bulunursa, işlenmenin derin ve devirme suretiyle yapılması uygun
olur. Böylece daha hafif olan kumlu toprak yüzeye çıkartılarak toprağın fiziksel
olarak iyileştirilmesi sağlanmış olur.
Ağır bünyeli topraklarda, topraktaki mikro floranın bilhassa ibrelilerin
yetiştirilmesinde önemi ve bunun devamlılığı için de organik madde ve miktarının
rolü büyük olduğundan toprağın istiflenmesinin bozulmamasını zorunlu kılmaktadır.
Bu nedenle fidanlık topraklarının derin olarak ve derindeki sıkı oturmuş tabakaları
yırtan, ancak toprağı alt üst etmeden işleyen aletlerle işlenmesinde büyük faydalar
vardır. Böylece derin işleme suretiyle kök gelişmesi kolaylaştırılmış ve teşvik
edilmiş olduğu gibi toprağın havalanma ve drenaj imkanları da artırılmış olur. Alt
tabaka, derin olarak toprağı yırtan ve gevşeten ekipmanlar(Dipkazan, graham
pulluğu) ile işlenir, fakat alt üst edilmez.

21
 Bu şekilde yapılan toprak işlemesi ile aynı zamanda toprağın 60-70 cm.
derinliğinde yırtılması neticesinde drenaj imkanları da sağlanmış olur. Böylece fazla
sulamadan veya sağanak yağıştan doğacak mahzurlar ortadan kaldırılır.
Toprak işlemesinde; toprak işleme zamanının, tavının ve toprak işlemede
kullanılacak alet, makine ve ekipmanların büyük önemi vardır.
 Toprağın islenme zamanını; iklim, toprak türü, isin niteliği ve
imkanları belirler. Rutubetli iklim şartlarında, geç sonbahar, kış ve erken ilkbahar aylarında
toprağın islenmesi toprağın fazla su ile doymuş olması nedeniyle yapılamaz. Bunda toprağın
fiziki yapısının da rolü büyüktür. Zira bu, su tutma kapasitesine bağlı bir durumdur. Kurak
iklim mıntıkalarında toprağın rutubet içeriğinin yeterli olmaması toprak işlemesini
sınırlar.Ancak, Fidanlık topraklarını her zaman sulama imkanı bulunduğundan çok ekstrem
durumlarda saha sulanarak, toprak tava gelir gelmez toprağın islenmesini zamanında yapmak
gerekir.
 Toprak tavı; toprağın fiziki yapısına ve ihtiva ettiği su miktarına bağlı
olan bir unsurdur. Topraktaki zerreler arasında bir kohezyon ve yoğurulma özelliği vardır.
Bu iki özellik fiziki yapı ile su miktarına göre değişir. Kum toprağında kuru iken kohezyon
sıfır, nemli iken en yüksek, ıslak iken azdır. Doymuş olduğu zaman gene sıfırdır. Kum
toprağının işlenebilirliği doyurulmuş iken en fazla, ıslak iken azdır, nemli iken sıfırdır. Kil
toprağında ise kohezyon kuru iken en fazla, doymuş iken sıfırdır. Buna mukabil doymuş iken
yoğurulma en fazla, nemli iken sıfırdır. Buna göre, kil toprağında su kapasitesinin %40-60
olduğu zaman kohezyon az, yoğurulma normaldir, toprak elle ufalanır, buna tav denir. Bu
zamanda sürüm yapılabilir. Fidan sökümü de toprak tavda olduğu zaman yapılmalıdır.Genel
olarak, kum toprakları her zaman, humuslu balçık toprakları nemli ve ıslak arasında, kil
toprakları nemliden yukarı ıslaktan aşağı olduğu dar hudutlar içinde su ihtiva ettiği zaman
islenebilirler. Toprağın tavında olup olmadığı pratik olarak kolayca anlaşılabilir. Topraktaki
nemlilik, toprağın elimizde kolaylıkla ufalanmasına yeterli ise, toprak tavındadır demektir.
Ayrıca toprağın üst kısmında değil, sürüm derinliğinde de normal nemlilikte olması lazımdır.
Bu olmadığı zaman aşağıdan büyük kesekler veya sıkışmış toprak parçaları çıkar. Bunun için
sürüme baslarken pulluk ile bir çizgi açılarak toprağın islenme durumu tesbit edilmelidir.
Eğer toprak, isleme sonucu dağılıyor ve kırıntı bünyeyegeliyorsa tavdadır denilir. Tabiatıyla
ilk defa derin sürüm yapılması halinde tam kırıntı bünyenin elde edilmesi düşünülemez.
Bilhassa kil topraklarında, eğer topraktaki nem fazla ise, kesekler ufalanmaz, aksine içindeki
boşluklar ince zerreler ile dolar, sıkışır. Böylece toprağın yapısı bozulmuş olur.


22
Resim 5: Fidan üretim parsellerinin üretime hazırlanması

 Toprak işleme aletleri şu şekilde gruplandırılabilir.

 Toprağı devirerek işleyen aletler; Soklu pulluklar(Bir, iki ve üç
soklu v.s.), döner kulaklı pulluklar (Bir, iki ve üç soklu), diskli pulluklar (tek, iki ve
üç diskli)
 Toprağı devirmeden işleyen aletler; Kültivatör, graham pulluğu,
dip kazan
 Toprağı karıştırarak, sathı işleyen aletler; Toprak frezeleri,
rotovatör, diskaro, gobldisk
 El aletleri; Çapalar, belkürekler, tırmıklar, kazmalar
 Fidanlıklarda kullanılan makineler ve özellikleri ise;
 Lastik tekerlekli kanal açma makinesi: Yeniden kurulacak ve
mevcut fidanlıklarımızın, arazi ıslahı drenaj, kanal açma, kanal temizleme, sedde
yapımı v.s. işlerinde kullanılır.

 Paletli Traktör: Palet açıklığı en az 120cm. palet genişliği en çok

40cm.,beygir gücü 50 HP, 9idrolikli ve makara tertibatlıdır. Kil oranı yüksek olan
fidanlık topraklarında (killi balçık ve kil toprağı) arazi hazırlığı, drenaj, toprak
islemesi, kök kesme, fidan sökme islerinde kullanılır.

 Lastik tekerlekli büyük, güçlü traktörler: 36 HP gücünden

büyük, tekerlek araları ayarlanabilen, kuyruk milinden hareketli, hidrolikli, ön ve
arkada muhtelif ekipmanların takılabileceği tertibata sahiptir. Toprağı hafif olan
fidanlıklarda (kum, balçıklı kum, kumlu balçık ve mutedil balçık) toprak islemesi,
tesviyesi v.s. gibi arazi hazırlığı kök kesme, fidan sökme, drenaj ve nakil islerinde
kullanılır.

23
  Lastik tekerlekli küçük, güçlü traktörler: 20 ile 35 HP gücünde,
tekerlek aralıkları ayarlanabilen, en çok 140 cm. genişliğinde, kuyruk milinden
hareketli, hidrolikli, ön ve arkadan muhtelif ekipmanların takılabileceği tertibata
sahiptir. Ekim ve bakim, küçük çapta nakil islerinde kullanılır.

 Motorlu pülverizatörler: Özellikle iki çeşidi kullanılır. Birisi

büyük, güçlü traktörle çekilir, 5-12 HP gücünde motorla donanımlı, teker araları
ayarlanabilir ve 120cm. genişliğe uyabilir. Diğeri ise küçük, güçlü sırtta taşınabilir ve
tekerlekli, elle çekilir 1 ile 5 HP gücünde motorludur. Fidanlıklarda her türlü haşere,
mantar hastalıkları ve ot mücadelesinde, sıvı halde gübre vermeisinde kullanılır.

Resim 6: Motorlu pülverizatör

 Çeşitli Su Motorları: Elektrikli ve dizel olanları tercih edilir, yapa-

cağı ise göre gücü hesap edilir (projesine göre).Fidanlıklarda, her türlü sulama
islerinde kullanılır.

 Küçük Kanal Açma Makinesi: Küçük arkların açılmasında ve

açılmış arkların bakımında, su borusu döşenmesi için lüzumlu hendeklerin
açılmasında kullanılır. Azami beygir gücü 169 Lb/ft.1300 devir/dakika olan
traktörlere akuple edilir. Bu traktörlere ayni zamanda doldurucu kepçe de takılabilir
yani arka tarafına kazıyıcı kepçe, ön tarafına doldurucu kepçe takılır. Toprak kazma
ve doldurma isini görür.

 Lastik Tekerlekli Ekskavatör(Te1eskopik bumlu): Ekskavatör

iki kısımdan ibaret; bunlardan biri kamyön kısmı ki taşıyıcı görevini yapmaktadır.
Diğer kısmı kazıyıcı işini yapar, her iki kısmın ayrı ayrı motorları vardır. Kanal açar,
kazı yapar ve yükler, kanallarda temizleme ve bakim yapar bu isleri yaparken
24
muhtelif kepçeler kullanılır. Kapasitesi: 3/4 kübik ekskavatör günde 8 saatlik bir
çalışma ile bir ayda 20.000m3'lük kazı yapabilir.
 Fidanlıklarda kullanılan ekipmanlar ve özellikleri ise şöyledir:

 Damperli Römork:Asgari 3 ton kapasiteli tekerlek aralığı 130cm.

dir. Arazi ıslahı ve kültür çalışmaları ile ilgili her türlü nakliyat islerinde kullanılır.

 Römork: Asgari 3 ton kapasiteli, tekerlek aralığı 130cm. dir. Her

türlü malzeme (su borusu v.s.), nakliyat islerinde kullanılır.

 Soklu Pulluklar:
 Bir Soklu Pulluk: İş genişliği 30cm, işleme derinliği 10 ile
25cm. işlme sürati (traktöre göre) 2000 m/saat, ortalama verimi 0,6 dekar/saat,
günlük iş verimi, 4,8 dekar/8 saat, 24 HP gücündeki traktörle çekilir, sonsuz dişli bir
mil üzerinde yatay istikamette ayarlanabilir.
 İki Soklu Pulluk: İş genişliği 60cm., isleme derinliği 10 ile
25cm., işleme sürati 2000 m/saat, ortalama verimi 1.2 dekar/saat, günlük iş verimi
9,6 dekar, 24 ile 36 HP gücündeki traktörlerle çekilir.
 Üç Soklu Pulluk: İş genişliği 90cm., işleme derinliği 10 ile
25cm., işleme sürati 2000 m/saat, ortalama verimi 1.8 dekar/saat, günlük iş verimi
14.4 dekar, 36 HP gücündeki traktörle çekilir, arazi ıslahı ve sürüm işlerinde
kullanılır.

Resim 7: Soklu Pulluk

 Döner Kulaklı Pulluklar: Bir soklu, iki soklu, üç soklu

çeşitleri vardır.

25
 Resim 8: Pulluklar

 Diskli Pulluklar: Bir diskli pulluk, iki diskli pulluk, üç diskli pulluk
çeşitleri kullanılmaktadır. Kulaklı pulluklara göre daha ağırdır. Toprağı kırar,
parçalar ama devirmez. Genellikle sığ, taşlı, otlu, kum ve kumlu balçık toprakların
işlenmesinde kullanılır. Kuru ve ağır toprakları işlemede kullanılacaksa, tekerleklere
ağırlık ilave edilmelidir.

 Graham Pulluğu: 36 ile 55 HP gücündeki traktörle çekilebilir.

Toprağı devirmeden derin sürüm yapan ekipmanlardır. Ağır topraklarda kullanılır.
Verimsiz alt toprağın, üste çıkmasını önler. Elverişsiz topraklarda, graham pulluğu
ile sürüm yapılmış yerlerde üst toprak rotavatörle sathi olarak işlenerek alt üst
edilmelidir.

Resim 9: Graham Pulluğu

 Gobildisk: 36 HP gücündeki hidrolikli ve hidroliksiz traktörlerle
çekilebilirler.

26
Resim 10: Gobildisk
Diskaro (Disk Barrow): 24 HP gücündeki traktörle çekilebilir. Hidrolikli ve
çekili olanları mevcut olup çok geniş sahalarda ağırlığından ve disk adedinden
istifade edebilmek için çekili olanları tercih edilir. Hidrolik ve çekili tipleri
vardır.Fidanlıklarda toprak işlemeden sonra oluşan kesek ve tezeklerin kırılması ve
parçalanmasında kullanılan ekipmanlardır. Ayrıca dinlendirme sahalarında ot
mücadelesinde ilaç,yeşil gübre ve organik maddelerin toprağa karıştırılmasında
kullanılır. Disk çapları 40-50 cm arasındadır.

Resim 11: Diskaro

 Dipkazan: 36 HP gücündeki traktörle çekilir. Drenaj imkanları

müsait olmayan kil ve killi balçıklı toprakların ıslahında kullanılır. Toprağın 20 ile
65cm. derinliğindeki kısmını yırtarak oluşacak boşluklarda yüzeysel suların akımını
sağlar. Sabit kama uçlu ve dönebilen silindir uçlu olmak üzere iki tipi mevcuttur.

27
 Resim 12:Dip Kazan (Riper)

 Ot Tırmığı (Tarağı): 24 HP gücündeki traktörle çekilir.

 Tesviye Bıçağı (Küreği): 24 HP gücündeki traktörle çekilir.

Fidanlıklarda basit tesviyeleri yapar. Fidanlık yollarındaki, ot temizliklerinde
kullanılır. Yollara malzeme sermede kullanılır.

Resim 13: Tesviye Bıçağı

 Kültivatör: 24 ile 36 HP gücündeki traktörle çekilir. Dinlendirme

ve kültür sahalarında ot mücadelesinde kullanılır. Gövdeye bağlı çelik ayaklar
toprağı yırtarak, devirmeden gevşetir ve karıştırır. Bu suretle pulluğun çalışmasını
tamamlarlar. Toprağın çok iyi havalanmasını sağlarlar. Bu sebeple fazla nemli ve
28
ağır toprakların kolayca kurumasını sağlamakla birlikte, hafif ve kuru topraklarda
kurutucu etki yapması sebebiyle tavsiye edilmez.Toprağı yatırarak kabartmak,
havalandırmak, kesekleri kırmak, yabani otları söküp, köklerini ortaya çıkartmak,
mineral gübreleri kapatmak için kullanılır. Kültivatörlerin ayakları mafsallı, yarı
sabit (yan yaylı) veya sabit olabilirler. Kültivatörlerde ayaklar çoğunlukla arka
arkaya iki sıra halinde 5, 7, 9 veya 11 adet olurlar.

Resim 14: Kültivatör Resim 15: Rotavatör

 Rotovatör: 24 ile 36 HP gücündeki traktörle çekilir. Organik madde

ve kimyevi gübrenin toprağa karıştırılması, muhtelif pulluklarla işlenmiş toprağın
kırıntı bünyesi haline getirilmesini sağlar, fidan sıraları arasındaki ot mücadelesinde
ve çapa hizmetlerinde kullanılır.Üst toprağı işlemede kullanılan rotavatörler,
traktörün kuyruk milinden hareket alarak döner, toprağı ince zerrecikler haline
getirir, toprağa kırıntılı bünye verir. Hazırlanan ekim yastıklarını, ekim zamanında
işleyen ekipmandır. Repikaj alanlarında da yaygın olarak kullanılırlar. Sıralar arası
ot mücadelesinde ve organik maddenin sathi olarak toprağa karıştırılmasında
kullanılan bir ekipmandır.

Resim 16: Rotavatör

 Yükleyici (Kepçe): Her seferinde 0,200 - 0,250 M3 malzeme

ytikler. O.i.V: 13 M3/saat, G.l.V: 104 M/8 saat, 24 ile 36 HP gücündeki traktörle
Kullanılır. Toprak ıslahı ve kültür çalışmaları için her türlü malzemenin yüklenmesi
islerinde kullanılır.

29
  Organik Madde Serpicisi: 24 HP gücündeki traktörle çekilir.
Traktörün kuyruk milinden hareket alır. Organik maddeyi araziye seren, özel olarak
yapılmış bir nevi römorktur.

Resim 17: Organik Gübre Atma Makinesi

 Kimyevi Gübre Serpici: 24 HP gücündeki traktörle çekilir.

Tekerleklerden aldığı hareketle çalışır, kültür sahalarının hazırlanmasında ve fidan
sıralarının arasına gübre vermede kullanılır. Traktörün kuyruk milinden aldığı
hareketle çalışır, granüle halindeki kimyevi gübreyi daha iyi atar, gübre santrfüj
kuvvetten faydalanılarak serpilir.

Resim 18: Kimyevi Gübre Atma Makinesi

 Sıvı Gübre Serpicisi: Gübre çukurlarındaki gübre şerbetini, sıvı

haldeki kimyevi gübreleri toprak sathına pülverize eder.

 Yastık Yapma Aleti: 50 HP ve daha üstü gücündeki traktörle

çekilir, ibreli ve yapraklı üretimlerde kullanılan yastıkların yapılmasında kullanılır.

30
 Resim 19: Yastık yapma ekipmanı

 Tohum Ekim Merdanesi: Elle ve 24 HP gücündeki traktörle

çekilir, ekim yastıklarında çizgi açılmasını ve ekim derinliğini sağlar.

 Tohum Ekim Mibzeri: 24 HP gücündeki traktörle çeki1ir.

Genel1ikle küçük taneli ve kanatsız orman ağacı tohumlarının ekilmesinde
kullanılır.

Resim 20: Ekim mibzeri ve merdanesi

 Kapatma Materyali Serme Aleti: 50 HP gücündeki traktörlerle

çekilen bu ekipman, ekim mibzeri ve merdanesiyle açılan ekim çizgilerindeki
tohumlar üzerine, istenilen kalınlıkta kapatma materyali sermeye yarar.

31
 Resim 21: Kapatma Materyali Serme Ekipmanı

 Sıkıştırma Merdanesi: Elle ve küçük, güçlü traktörlerle çekilir.

Oldukça ağırdır, (asgari 30kg) ekimden ve örtü malzemesinin serilmesinden sonra,
gerekli sıkıştırmayı yapar ve tohumun toprakla temasını sağlar. Elle veya küçük
traktörlerle çekilir. Ekim çizgileri üzerine serilen örtü malzemesinin,
sıkıştırılmasında kullanılır. Oldukça ağırdır. Gerekli sıkıştırmayı yapması için
ağırlaştırılabilir. Tohumun toprakla temasını sağlar.

Resim 22: Sıkıştırma Merdanesi

 Patoz: 24 HP gücündeki traktörün kasnağından hareket alır. İbre,

ölü örtü ve buna benzer organik maddenin ufalanmasında ve örtü malzemesi haline
getirilmesinde kullanılır.

 Motorlu Elek: 10 HP gücündeki herhangi bir motorla çalıştırılır,

kum, toprak, gübre ve humusun elenmesinde kullanılır.
32
  Yastık Yolları Temizleyicisi: Yastık yollarında mevcut yabancı
otların temizlenmesinde kullanılmaktadır. Yastık kenarlarıyla gelen ekim çizgilerini
beslediği ve drenajı sağladığı için güvenli olarak kullanılabilir. Çelik iskeletinin iki
ucunda yastık yolu genişliğinde iki kök kesme bıçağını andıran bıçaklar ve arkada
kesilen otları kürüyen bir sürgüden ibarettir.

Resim 23: Yastık yolu temizleyicisi

 Yatay Kök Kesme Bıçağı: İbreli ve yapraklı üretim yastıklarındaki

fidanların köklerinin kesilerek yerinde repikajını ve yerinde kök gövde dengesinin
oluşturulmasını sağlar.Tarak ilave etmek suretiyle fidanların sökümünde de
kullanılabilir. 36 ile 55 HP gücündeki traktörle çekilir. Toprak çeşidine göre
tekerleklere palet takılır veya paletli traktörle çekilir.

Resim 24: Kök kesme bıçağı

 Dikey Kök Kesme Bıçağı: 24 HP gücündeki traktörle çekilir. Yatay

kök kesme sonucu gelişen yan köklerin kesilerek kılcal kök sisteminin teşekkülünü
sağlar.

 Yapraklı Fidan Sökme Aleti:55 HP gücündeki

traktörle çekilir. Yapraklı ve kavak fidanlarının sökümünde kullanılır.
33
 Resim 25: Yapraklılarda kullanılan kök kesme bıçağı

 Ark Açma Pulluğu: 24 HP gücündeki traktörle çekilir.

Yapraklı fidan repikajı ile köklü çelik dikimlerinde istenilen derinlik ve genişlikte
ark açma isinde kullanılır.

 Kanat Kırma Aleti: 2 HP gücündeki herhangi bir motorla

çalıştırılır. Küçük taneli İbreli tohumların kanatlarının kırılmasında kullanılır.

 Tohum Temizleme Aleti: 10 HP gücündeki herhangi bir motorla

çalıştırılır,elle de çalıştırılanları vardır. Kozalaktan çıkartılmış ve kanatları kırılmış
tohumların yabancı maddelerden temizlenmesini sağlar.

2.1.7 Yetiştirme Kabının Seçimi

Özellikle tüp ve torba kullanumunda fidanlıklarda bir standartın olması gerekir.

Yurdumuzdaki orman fidanlıklarında kullanılan kapların ebatları genel olarak
aşağıdaki şekildedir.
 1+0,2+0 yaşlı olarak kullanılacak olan Sedir, Ardıç, Kızılçam ve Fıstıkçamı
türleri fidan üretiminde 10x25 cm ebatındaki polietilen tüpler,
 1+0,2+0 yaşlı olarak kullanılacak olan Karaçam, Sarıçam, Mavi servi, Kara
servi, Mazı vb. türler için 10x22 cm, 11x23 cm ebatındaki polietilen tüpler,
 10x25 cm, 11x23 cm ve 10x22 cm ebatındaki polietilen tüplü fidanların bir üst
boya şaşırtmasında 18x30 cm ebatındaki polietilen torbaların,
 2+0 yaşlı çıplak köklü Karaçam,Sarıçam vb. fidanların şaşırtmasında 15x25 cm
16x25 cm ebatındaki polietilen torbalar,
 18x30 cm, 15x25 cm ve 16x25 cm ebatındaki polietilen torbalardaki fidanların
bir üst boya şaşırtmasında 30x40 cm ebatındaki polietilen torbaların,
 Ceviz tohumu ekimlerinde 18x30 cm ebatındaki polietilen torbaların,
 Badem,Mahlep,İğde,Meşe vb. yapraklı türlerin tohum ekimlerinde 15x30 cm
ebatındaki polietilen torbaların,
34
  1+0,2+0 yaşlı çıplak köklü yapraklı tür fidan şaşırtmalarında; türlerin
özelliklerine ve isteklerine göre 18x30 cm ile 25x35 cm ebatları arasındaki polietilen
torbaların
 1+1 yaşlı yere şaşırtmalı yapraklı fidanlardan kaba şaşırtmalarda 30x40 cm
ebatındaki polietilen torbaların,
 1+2 veya 2+2 yaşlı yere şaşırtmalı yapraklı fidanlardan kaba şaşırtmalarda
40x40 cm ebatındaki polietilen torbaların kullanılmaktadır.

2.1.8 Fidan Üretim Teknikleri

Fidanlık topraklarında uygulanan kültürel işlemler, bir fidanlıktan diğer bir

fidanlığa hatta aynı fidanlık içindeki parseller arasında bile değişebilir. Ancak, bazı
ana işlemler hemen hemen her fidanlıkta aynıdır.

2.1.8.1. Ekim Yastıklarının Hazırlanması

Fidanlıkta ekim yastığının hazırlanma zamanı, fidan üretim planı ve fidan
söküm zamanı tayin eder. Eğer yastıkların yapılması yeşil gübrelemeyi takip
ediyorsa, yeşil gübre en az 30-45 gün önce sürülüp toprağa gömülmüş olmalıdır.
Ekimin başarısı, geniş ölçüde toprak hazırlığının derecesine bağlıdır. Bütün
toprak işlemeleri ve gübreleme ekiminden önce ve toprağın yeterince oturmasını
mümkün kılacak kadar önceden tamamlanmalıdır.
Mümkün olduğu kadar iyi tesviye edilmiş, çakıl, dal, çöp, kesek, vs. den
temizlenmiş, tavında bir toprak üzerinde yapılmış bir ekim yastığı: tohumun ekimini
ve çimlenmesini büyük ölçüde kolaylaştırır. Yastıklar, elle veya makine ile
hazırlanır. Yastıkların yüzeyleri, mümkün olduğu kadar düz ve doğrultuları düzgün
olmalıdır. Bu husus, makineli çalışma kolaylığı yönünden çok önemlidir. Genellikle
ekim yastıklarının genişliği 120 cm, yastıklar arası genişlik(yastık yolu) 40 cm’dir.
Yastık boyları, tarla veya parselin boyuna göre verilecek ara yollara bağlı olarak
değişik olabilir.
Büyük fidanlıklarda, yastıkları makinelerle yapmak üzere traktöre bağlı yastık
yapma ekipmanları kullanılır.
Ağır ve orta bünyeli toprak yapısına sahip fidanlıklarda drenaj kolaylığı için
yastık yolları daha derin olmalıdır. İster makineyle, ister elle yapılan yastıkların
yüzünün ince tırmıkla çok iyi işlenmiş, düzeltilmiş, kırıntı bünyeye getirilmiş olması,
bilhassa küçük tohumların ekilmesi için şarttır. Yastıkların istikametinin çok düzgün
olması gerekir.
Ekim yastıkları iyi bir drenaj sağlaması için genelde toprak seviyesinden
itibaren 10cm kadar yüksek yapılır. Ekim yastıklarına, bölgenin yıllık ortalama
yağışı 1000mm’nin altında ise 10 cm 1000mm’nin üstünde ise 10-15 cm yükseklik
verilir. Ekim yastıklarında yapılan bu üretim şekline çıplak köklü fidan üretimi
denilmektedir.
35
 Fidanlıkta ekim yastıkları sonbaharda yapılmalıdır. Çünkü sonbaharda yapılan
yastıklar ilkbaharda büyük bir zaman kazandırdığı gibi pH ve kireci yüksek olan
toprakların kar ve yağmur sularıyla yıkanması neticesinde fidanın yetiştirme
ortamında pH düşmekte dolayısıyla kireç azalmaktadır.

120 cm

Resim 26: Ekim yastığı yapımı

2.1.8.2. Tohum Ekim Zamanı

Fidanlıkta tohum ekim zamanı, birçok faktöre bağlıdır. Ekilecek tohumların

özelliklerine, katlamaya veyahut diğer ön işlemlere ihtiyaç duyup duymamasına,
mevsimin iklim şartlarına ve fidanlığın iş kapasitesine bağlı olarak değişebilir.
Sedir, göknar, kayın gibi türler ile çimlenme zorluğu bulunan sert kabuklular
(ceviz, badem, meşe, ligustrum vs.) ile saklama zorluğu bulunan atkestanesi ve
kestane tohumları, katlamaya alınmayacaksa mutlaka sonbaharda ekilmelidir. Kayın
tohumlarının rutubet miktarı %30’un altına düşürülmemelidir. Ocak ve şubat
aylarında kayın tohumları –5 ºC sıcaklıkta ekim zamanına kadar bekletilebilirler.
Kayın tohum ekim zamanında bir hafta önce bir hangarda beton üzerine serilerek
36
devamlı sulama yapılır ve kürekle zaman zaman karıştırılır. Bu şekilde bir ön
çimlenme meydana gelir. Kök uçları beyazlıklar halinde görülmeye başladığında
tohumlar ekilmelidir (Tablo 1.1)
 Çimlenme Engeli ve Bu Engelin Giderilmesi: Olgun tohumun kabuk,
endosperm, meyve eti, embriyo gibi faktörlerden bir veya birkaçının etkisi ile
çimlenmenin gecikmesi durumudur. Çimlenme engelleri başlıca dört sebepten ileri
gelir:
 Kabuk: Kabuk sert olduğu taktirde suyun ve oksijenin girişine engel
olur. Bu durum Ceviz, Badem, İğde, Yalancı Akasya, Sofora, Gladiçya, Katır Tırnağı
gibi tohumlarda vardır. Tohumun ekilme zamanı ve diğer uygulanacak metodlarla
kabuk sertliği giderilir. (Sülfürikasit, sıcak su, çizikleme vb.)
 Endosperm: Bazı türlerde endosperm sertliğinden dolayı besin
maddelerinden yararlanma mümkün olmamaktadır. Bu türlerin başında Ihlamur
gelmektedir. Soğuk ve ıslak ön işlemle giderilir. Ayrıca Ihlamur tohumu toplanır
toplanmaz ekilirse herhangi bir işlem gerektirmez.
 Meyve Eti: Bazı türlerde meyve etinde veya endosperm içinde
bulunan bazı maddeler çimlenmeye engel olucu etki yaparlar. Çimlenme
engellerinden dolayı pratikte bu tür tohumların(üzümlü, çekirdekli meyveler vs.) et
kısmını veya meyveyi saran tabakayı ezerek, parçalayarak tohumdan sıyırmak ve bol
su ile yıkamak gerekmektedir.(örneğin Mahlep, İğde)
 Embriyo: Embriyonun gelişmemiş olmasından(Pinus cembra) veya
embriyonun dinlenme ihtiyacından(Meşe, Dişbudak, Gürgen, Akçaağaç) ileri gelen
çimlenme engelidir. Soğuk ve ıslak ön işlemle bu engel giderilir. Karaağaç tohumu
ise, ilkbaharda toplanır toplanmaz hemen ekilmelidir.
Tohum ekimleri, mahalli iklim şartlarına ve tohumların biyolojik özelliklerine
göre sonbaharda erken çimlenmeye sebebiyet vermeyecek şekilde geç, ilkbaharda
ise, toprağın çalışmaya elverişliliği oranında ve geç donlardan zarar görmeyecek
şekilde erken yapılmalıdır.

TOHUM TOPLAMA
CİNSİ ZAMANI EKİM ZAMANI
Karaçam Aralık-Mart Nisan-Mayıs
Sarıçam Kasım-Mart Nisan-Mayıs
Sedir Kasım-Aralık Kasım-Aralık
Mazı Ekim-Kasım Nisan-Mayıs
At Kestanesi Ekim Ekim-Kasım
Meşe Ekim Ekim-Kasım
Ceviz Ekim Ekim-Kasım
Badem Ekim Ekim-Kasım
Mahlep Ağustos Ekim-Kasım
G.Kandili Eylül Ekim-Kasım
37
 Kuşburnu Eylül Ekim-Kasım
Ç.Y.Akçaağaç Ekim Ekim-Kasım
N.Akçaağaç Ekim Nisan
Dişbudak Ekim Ekim-Kasım
Ligustrum Ekim Ekim-Kasım
Ihlamur Ağustos Ağustos
İğde Kasım-Aralık Kasım-Aralık
Sarısalkım Ağustos Nisan
Gladiçya Kasım-Aralık Nisan
Aylantus Ekim Nisan
Y.Akasya Ekim-Kasım Nisan
Maklora Ekim-kasım Nisan
Katalpa Ekim-Kasım Nisan
Sofora Kasım-Aralık Nisan
Tablo 1.1: Bazı Orman Ağacı Tohumlarının Toplama ve Ekim Zamanları

2.1.8.3. Ekilecek Tohum Miktarı

Ekim yastıklarında birim alana ekilen tohumun miktarı ve dolayısıyla fidan

sıklığı, fidanlarda kaliteyi etkileyen en önemli faktörlerden biridir. Birim sahadan, en
yüksek kalite ve miktarda fidan elde etmek gaye olduğuna göre, ekilecek tohum
miktarının iyi tesbit edilmesi gerekir.
Çok sık yetişen fidanlar çoğunlukla ince ve cılız olurlar ve toprak üstü
kısımlarının köke nazaran gelişmiş olması halinde dikimlerde başarılı bir netice
alınmaz. Ayrıca sık ekimler, temini güç ve masraflı olan kaliteli tohumun israfına ve
sonradan yapılması muhtemel olan seyreltme masraflarına da sebep olur.
Lüzumundan fazla seyrek ekimler de saha israfına, randımanın azalmasına ve
yastıklardaki fidelerin dayanışma noksanlığından husule gelebilecek başkaca
mahzurlara sebebiyet verirler.
m2’ye ekilecek tohum miktarları esas itibariyle aşağıdaki formülden
yararlanılarak tespit edilir.
“P” m² de kullanılacak tohum miktarı (kg olarak); “A” ekilecek saha
(m² olarak); “D” m²de arzu edilen fidan adedi; “G” çimlenme yüzdesi; “S” kg’daki
tohum adedi; “Y” fidan yüzdesi; “T” temizlik yüzdesi.
Örnek: m²’de 300 adet fidan yetiştirilecektir. 1 kg’da 5000 adet tohum olsa,
çimlenme yüzdesi 80 ve fidan yüzdesi 60, temizlik yüzdesi 80 olsa; 1000 m²’lik ekim
sahası için gereken tohum miktarı;

38
 1000x300
P=----------------------------- = 15,6 kg tohuma ihtiyaç vardır.
0,80x50000x0,60x0,80

2.1.8.4. Ekim Derinliği

Tohumlara verilecek ekim derinliği, tohumun büyüklüğüne, toprağın
tekstürüne, ekimin ilkbahar veya sonbaharda yapılacağına göre değişebilir. Her ne
kadar büyük tohumlar küçük tohumlara nazaran daha derine ekilebilirse de derin
ekim genellikle Damping-off mantarlarının zararını artırmakta ve fidelerin toprak
üstüne çıkmasını zorlaştırmaktadır. Ekim derinliği, hafif kumsal topraklarda, killi
ağır topraklara nazaran 1/3 nispetinde daha derin olabilir. Zira bu gibi topraklarda
çimlenen tohumlardan çıkan fideciklerin toprak sathına çıkışları daha kolaydır.
Tecrübeler sonbahar ekimlerinin, ilkbaharda yapılan ekimlere nazaran daha derin
yapılması gerektiğini göstermiştir. Zira bu suretle muhtemel don atmaları veya
rüzgâr erozyonu ile tohumların açıkta kalmaları önlenmiş olur. Genel bir kural olarak
denilebilir ki; Bir tohuma verilecek derinlik, tohumun kalınlığının 3 katı kadar
olmalıdır.

2.1.8.5. Tohum Ekimi

Orman ağacı tohumları, fidanlıkta daha önce hazırlanan ekim yastıklarına elle
veya makine ile ekilir.
Orman fidanlıklarında, çizgi ekimi uygulanmaktadır. Çizgi ekiminde, çizgi
aralıkları, ibrelilerde 15–17 cm. yapraklı türlerde 20-24 cm dir. Her bir yastıkta,
ibreliler için 7 adet, yapraklı türler için 5 adet çizgi açılır. Kullanım amacına göre
yastıktaki fidan sırası 3 adede düşürülebilir. Çizgiler, yastık üzerine bir merdane
vasıtasıyla ya da daha ekonomik şekilde bir mibzerle açılır. Açılacak çizgiler, yastık
boyunca düz ve aynı derinlikte olmalıdır. Tohumlar, açılan bu çizgilere ya
elle(bilhassa iri tohumlar) veya ekim mibzeriyle ekilir. Ekilecek tohum miktarının
beher birim için (m², m) önceden belirlenmiş olması lazımdır. Burada dikkat edilecek
önemli bir husus, tohum sıklığının her tarafta aynı olmasıdır. Mibzerle ekimlerde,
arada tohum atılmayan boşluklar olursa, buralara elle tamamlama yapılmalıdır.

39
 Resim 27: El ile tohum ekimi

Resim 28: Makine (Mibzer) ile tohum ekimi

 Kapatma Materyali: Ekimi müteakip çizgiler çeşitli kapatma

materyalleri veya bunların uygun karışımı ile kapatılır. Bundan maksat tohumlara
çimlenme için gerekli rutubeti sağlamak, onları aşırı sıcak ve soğuktan, kuş ve diğer
hayvanlardan, rüzgâr erozyonunun ve tabiatın olumsuz tesirlerinden korumaktır.
Kapatma materyalleri; ince elenmiş dere kumu, perlit, çürütülmüş testere talaşı,
orman humusu, turba olabilir. Toprağın bünyesine göre bunların iki veya üçü, uygun
bir karışımla verilir. Bilhassa ibreli fidan yastıklarında kullanılacak kumun bazik bir
karakterde olmamasına dikkat edilmelidir. Zira pH yüksek olan bu tür kum,
damping-off hastalığını artırır.

40
 Kapatma materyali üzerinden sıkıştırma merdanesi geçirilerek, tohumların
toprak ve kapatma materyali ile daha sıkı bir şekilde teması sağlanır. İmkân
bulunduğu takdirde kapatma materyalleri modern tekniklerle sterilazyona tabi
tutulmalıdır.

Orman Humusu

Orman
Humusu

Resim 29: El ile kapatma materyali serilmesi Resim30: Makineli kapatma mater. serilmesi

Resim 31: Çıplak köklü fidan üretimi

41
 Resim 32: Çıplak köklü fidan üretimi

2.1.8.6. Repikaj(Şaşırtma)

Son yıllarda özellikle büyük kentlerde park-bahçe tanzimi ve yol kenarı

ağaçlandırmalarına büyük önem verilmektedir. Bu nedenle gerek kamu kuruluşları
ve gerekse özel kişi ve kuruluşlarca boylu fidanlara büyük miktarda talep olmaktadır.
Ancak bu çeşit fidanların yetiştirilmesi hem büyük alanlar hem de uzun zaman
gerektirmektedir. Repikaj(Şaşırtma); ekim yastığında sıkışık durumda olan fidanların
daha iyi gelişme gösterebilmeleri için serbest bir yere nakledilip dikilmesi işlemidir.
Fidanlar, sonbaharda yaprak dökümünden ve büyüme durduktan sonra,
ilkbaharda ise kök ve tepe sürgünleri uyanmadan önce repikaja alınmalıdır. Fidan
repikajına şartların elverdiği oranda erken başlanır. Genellikle sonbahar şaşırtmaları,
uygun olmayan toprak rutubeti ve hava sıcaklıkları dolayısıyla ilkbahar
şaşırtmalarına nazaran daha fazla özen ister. Sonbahar dikimlerinde don atmalarını
önlemek için fidanlar kök boğazına kadar doldurulup sıkıştırılır. Şaşırtma Parsele ve
Kaba olmak üzere iki şekilde yapılır.
 Parselde Şaşırtma Yöntemi:Fidanlıklarda parselde repikaj, fidanların
yerlerinin değiştirilmesi ve olduğu yerde repikaj olmak üzere iki şekilde yapılır.
Ekim yastıklarında sıkışık olarak yetişen fidanların sökülerek başka bir parselde daha
iyi gelişme (kök-gövde) yapabilmesi için geniş aralıklarla dikilmesi şeklinde
uygulanır. Şaşırtma genellikle ilkbaharda, fidanlar sürmeden mümkün olduğu kadar
erken yapılmalıdır(Mart-Nisan başı). Yağış koşulları elverişli olan fidanlıklarda bu
zaman Mayısa kadar uzayabilir. Repikajın olumlu etkisi fidanlar arasındaki büyükçe
mesafelere ve fidanın bir başka yere dikiminden sonra meydana gelen entansif saçak
kök oluşmasına dayanır. Fidan aralıkları; ağaç türüne, fidanların niteliklerine, toprak
türüne, bakımında kullanılacak makine ve ekipmanların genişliğine ve şaşırtma
şartlarına göre tespit edilir.

42
Resim 33: Kanal pulluğu ile kanal açılması Resim 34: Parselde şaşırtma yöntemi

Yapraklı fidanlarda genellikle sıra arası 110-200 cm ve fidanlar arası 50 cm

olarak uygulanmaktadır. Yavaş büyüyen yapraklı türler daha büyük fidan elde etmek
için(Çınar, Dişbudak, Ihlamur, At Kestanesi vb) her defasında geniş aralıklarla iki
veya üç defa şaşırtmaya tabi tutulabilir. Genel ve ortalama olarak kabul edildiğine
göre 3-4 yaşında repikajlı fidan yetiştirmek için ekim alanının 10, daha yaşlı fidan
yetiştirmek için 20 katı şaşırtma alanına ihtiyaç vardır. Ayrıca son yıllarda sepetli
repikaj da yapılmaktadır. Sepetli repikajda sıra arası ve fidan arası mesafe türe göre
farklılık göstermektedir. Genellikle ibrelilerde 80 X 120 cm veya 100 X 120 cm,
yapraklılarda ise 50 X 140 cm olan dikim aralık mesafeleri ihtisaslaşma koşulları ve
fidan taleplerine göre 100 X 140 cm olarak belirlenebilir.

Resim 35: Parsele şaşırtmayöntemi ile yapılmış fidan üretimi

43
 Şaşırtma, kısa zamanda iyi ve kuvvetli fidan yetiştirmek için, fideciklerin genç
yaşta küçük oldukları bir safhada yapılmalıdır. Genellikle ekim fidanları tercihen bir
veya iki yaşında, nadiren üç yaşında şaşırtılır. Kuvvetli, boylu fidan yetiştirmek için
fidanların çoğu zaman birinci şaşırtmadan sonra örneğin iki yıl sonra daha geniş
aralıklarla yeniden şaşırtılması gerekir.
Birçok yapraklı ağaçlarda kuvvetli ve formlu fidan yetiştirmek maksadıyla tepe
budaması önerilir(Akasya, Aylantus, Dişbudak Yapraklı Akçaağaç).

Resim 36: Sepete şaşırtmayöntemi ile fidan üretimi

Fidanların şaşırtmada kalacakları dikimlerde arzu edilen fidan büyüklüğüne,

fidanın büyümesine ve kök gelişim şekline göre değişir. Yapraklı fidanlar genellikle
bir kez şaşırtmada 1-3 yıl bırakılır. Şaşırtılacak fidecikler ekim yastığından söküm
bıçağı veya bel küreği ile sökülür. Seleksiyona tabi tutulur. Kökler 15-20 cm kalacak
şekilde saçak kök temizliği yapılır ve fidanların dikimi gerçekleştirilir.

 Kaplara Şaşırtma Yöntemi: Polietilen torba, plastik saksı ve teneke

kaplar kullanılmak suretiyle yapılan kaplı fidan üretimidir. Polietilen torba olarak,
boyutları 16x25, 18x30, 25x30, 30x40, 40x40 cm. olanlar ile piyasanın çeşitli boy ve
formdaki fidan taleplerine göre değişik boy ve ebatlarda saksılar kullanılmaktadır.

44
 Günümüzde, boylu ve formlu fidana olan talep nedeniyle, yere repikajı yapılan
fidanlar, istenilen boy ve forma geldiğinde kaba alınmaktadır. Fidan, kap içinde
adaptasyonunu sağladıktan sonra satışa sunulmaktadır.
Kaba konacak harç toprağının geçirgen, ancak gerekli rutubeti tutabilen besin
maddeleri yönünden zengin, buna karşılık hastalık ve ot tohumları taşımayan bir
yapıda olması gerekir. Çok çeşitli oranlarda kullanılmakla birlikte harç toprağında;
fidanlık toprağı, orman humusu, yanmış ahır gübresi, mil ya da kum bulunur.

Resim 37: Kaplara şaşırtmayöntemi

Resim 38: Kaplara şaşırtılan fidanların taşınıp dizilmesi

45
 Resim 39: Kaplara şaşırtılan yapraklı fidanların dizilmesi

2.1.8.7. Kaplı Fidan Üretimi

Ağaçlandırma faaliyetleri, tohum temininden başlayarak, fidan dikim ve

bakımına varıncaya kadar, bütünlük arzeder. Ağaçlandırmada başarının kriteri olan
tutma ve büyüme, yetişme ortamı faktörlerinin yanı sıra, fidan kalitesi, dikim tekniği
ve arazi hazırlığı gibi unsurlara da bağlıdır.

Resim 40: Kaplı fidan üretimi Resim 41: Kaplı fidan

46
 Yurdumuzun büyük bir bölümü, iklim verileri, toprak özellikleri ve doğal
vejetasyon örtüsü kriterlerine göre kurak ve yarı kurak iklim özellikleri taşımaktadır.
Özellikle yağışın önemli bir bölümü büyüme dönemi dışında düşmekte ve büyüme
süresince de üst toprakta su açığı meydana gelmektedir. İklim ve toprak özellikleri
üzerinde yapabileceğimiz müdahalelerin çok kısıtlı olması sebebiyle, ağaçlandırmada
ki başarı için kaliteli fidan yetiştirilmesi çok önem taşır. Bu nedenle, kurak ve yarı
kurak bölgelerde yapılacak ağaçlandırmalarda tutma ve büyüme başarısını arttırmak
için kaplı fidan üretimi zorunlu görülmektedir. Öte yandan son yıllarda özellikle
büyük kentlerde park-bahçe tanzimi ve yol kenarı ağaçlandırmalarında, kamu
kuruluşları, özel kişi ve kuruluşlarca boylu ve kaplı fidan istenmektedir.

Resim 42: Kaplı fidan

Kaplı fidan; gerek ekim gerekse şaşırtma yoluyla muhtelif cins kaplar
içerisinde yetiştirilen ve kabıyla dikileceği yere nakledilerek toprağı ile dikilen
fidandır. Kaplı fidan, toprağı ile birlikte nakledildiğinden fidan kökleri dış etkenlere
maruz kalmaz. Fidanın cinsine, yaşına ve isteğine bağlı olarak karışımı belli bir
yetiştirme ortamında gelişmesi sağlanır.

47
  Kaplı Fidan Üretiminin Avantajları:
 Kaplı fidanlar, çıplak köklü fidanların aksine taşıdığı toprak
karışımı ile içindeki organik madde ve mikoriza mantarlarını dikim sahasına
taşıyarak, ağaçlandırma sahasına mikoriza aşılanmasını sağladığı gibi yeniden
geliştireceği kökler için, toprak içinde lüzumlu besin maddelerini depo eder.

 Kaplı fidanın bakımı ve sökümü kolaydır, tutma başarısı dikkate

alındığında daha ekonomiktir.
 Kaplı fidan dikim yerine sevkedilirken sulandığından, fidanın
tutması için lüzumlu suyu kök sahasında depo etmiş olur. Kaplı fidanlarda don
atması sözkonusu değildir.
 Kaplı fidanlar, sonbaharda ilk yağışları takiben ağaçlandırma
sahalarına dikildiğinde, ilkbaharda erkenden kök faaliyetlerine başlayarak, kurak
mevsime girmeden o şartlara uyacak duruma gelebilir.
 Kaplı fidanın dağıtım mevsimi uzundur, kullanımı kolaydır, daha iyi
sergilenip, takdim edilebilir.

 Kaplı Fidan Üretiminin Dezavantajları: Kaplı fidan üretiminin bütün

avantajlarına rağmen bazı dezavantajları da olabileceği dikkate alınmalıdır:
 Kap değiştirmede gecikildiği taktirde, kabın şekline ve büyüklüğüne
bağlı olarak çeşitli kök deformasyonları olabilir.
 Kaplı fidanlar, topraktan rutubet alamayarak, tamamen yapay
sulamaya bağlı kalır. Kaplı fidanlarda sulama ve gübreleme, ortamda zamanla tuz
birikmesine sebep olabilir.
 Soğuk iklimlerde, kaplı fidan kökleri toprak altında olmaması ve
kap kenarından gelen soğuktan daha fazla etkilenmesi nedeniyle daha fazla kış
koruması gerektirir.
 Kaplı Fidan Üretiminde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar:
 Yetiştirme ortamının su kaybının daha kolay ve çabuk olması
nedeniyle sulamada dikkatli davranılmalı, sürekli kontrol edilmelidir.
 Kap ebadı ve şekli seçilirken, üretilecek fidanın kapta kalma süresi
dikkate alınmalıdır.
 Kap şeklinin fidanın büyümesi döneminde kök yapısı üzerinde
olumsuz etki yapmayacak şekilde seçilmesi gerekir.
 Kaplı fidan üretiminde kullanılacak materyalin yani tüp harcının,
fidanın sağlıklı büyümesini sağlayacak özellikte olması gerekir.
 Kaplı Fidan Üretiminde Kullanılan Kap Tipleri: Kaplı fidan
üretiminde kullanılan kaplar; şekil, malzeme ve boyut olarak oldukça farklılıklar
gösterir. Yurdumuzda fidanlıklarda mendil tüp şeklinde başlayan kaplı fidan üretimi,
bugün çok çeşitli ebat ve şekillerde farklı fidan üretim teknikleriyle modernize
olmuştur. Kaplara doğrudan ekim yapılabildiği gibi bir veya birkaç kere repikaj

48
yapılarak da fidan yetiştirilebilmektedir. Bu konuya daha geniş bir şekilde “2.1.6.
Yetiştirme Kabının Seçimi” bölümünde yer verilmiştir.

Resim 43: Kaplı fidan üretimi

Resim 44: Kaplı fidan üretimi

2.1.8.8. Pot-Tray Kaplarda(Seralarda) Fidan Üretimi

Kaplı fidan üretimi konusunda yurdumuzda yeni teknikler arayışına girilmiş ve

Finlandiya Hükümeti ile ortaklaşa gerçekleştirilen “Türkiye de Tüplü Fidan Üretimi
ve Ağaç Islahı Tekniklerinin Denenmesi ve Geliştirilmesi Projesi” çerçevesinde ilk
olarak Eskişehir, Denizli, Muğla, Trabzon, Erzurum ve daha sonra Erzincan, Elazığ
ile Ankara Orman Fidanlıklarında da sera tesisi kurularak kapalı alanda tüplü fidan
üretimi uygulaması başlatılmıştır.
1993 yılından beri seralarda başarılı bir şekilde bir yıl içerisinde 2,3 tekerrürlü
fidan üretimi yapılmaktadır.

49
 Fidan üretim seralarının tek üretimde ortalama 200.000 adet fidan
üretilmektedir. Sera içi sıcaklığı 17–220C olması tercih edilmektedir. Havalandırma,
ısıtma ve sulama otomatik olarak yapılır.
Kaplı fidan üretimi ekimle başlar. Seralarda fidan üretiminde kullanılan turba
uluslararası Van-Post sınıflamasına göre H1-H3 sınıfında Sphagnum sp. orijinli açık
sarımtırak renkte tam ayrışmamış turba olmalıdır.
Hazırlanan karışım ekim yapılacak kaplara doldurulur. Ekimi takiben kabın
üzeri tercihen tarımda kullanılan genleştirilmiş perlit gibi hafif bir örtü materyali ile
kapatılır ve seralara taşınır. Seralara alınan kaplar turba suya doyuncaya kadar bolca
sulanır. Çimlenme sağlanıncaya kadar üst rutubeti koruyacak şekilde günde birkaç
kez sulama yapılır. Çimlenmenin tamamlanmasını takiben, normal sulama düzenine
geçilir.
Fidanlar sera şartlarında yaklaşık bir ay kaldıktan sonra, ikinci ibrelerin
çıkmasıyla beraber gübreleme programına başlanır ve tekleme yapılır. Teklemede
amaç, kabın ortasında yer alan en sağlıklı fidanı bırakıp, diğer fidanları kesip
uzaklaştırmaktır. Sera şartlarında, yaklaşık 1,5 ay kalan fidanlar, “Gölgelik Alan“
olarak adlandırılan %40–60 oranında gölge sağlayan ağla örtülü alana alınır. Burası,
seradan çıkan fidanların dış ortama alışabilmesi için tesis edilmiş ara bir geçiş
bölgesidir. Gölgeleme alanında 1,5–2 Ay kalan fidanların üzerindeki ağ kaldırılarak
açık alana alınır ve fidanların tamamen dış ortama adapte olarak gelişmesi sağlanır.
Fidanın kılcal kök yapısını teşvik etmek amacıyla zaman zaman kapların
altından dışarı çıkan kökler kesilir. Kök kesimi yılda ortalama 4–5 kez yapılır.
Seralarda fidan üretiminde ekimi takiben yaklaşık bir ay sonra başlanan
gübrelemede gübre, fidanın büyüme dönemine göre üç periyoda bölünerek
verilmektedir:
 Büyümenin hızlı olduğu dönemde azot oranı yüksek gübreler
 Büyümenin yavaşladığı dönemde azot oranı az olan gübreler
 Büyümenin durduğu odunlaşma döneminde ise azot içermeyen gübreler
kullanılır.
Yetiştirme ortamında sıkılarak çıkarılan EC, pH ve NO3 ölçümleri yapılarak
her hafta kontrol edilmelidir. EC nin 2–2,5 mS/cm olması gerekir. NO3 ise gübreleme
rejimine ve mevsimlere göre değişiklik gösterir. Hızlı büyüme döneminde 500, yaz
sonu 250 ve 100, 50 gibi giderek azalan değerler pratikte takip edilen değerlerdir.
Gübreleme mutlaka serin havada sabah veya akşam saatlerinde yapılmalıdır.
Gübrelemeden sonra mutlaka fidanlar gübresiz su ile yıkanmalı, yapraklarda gübre
bırakılmamalıdır. Sulama yaparken fidanın tarla kapasitesine yakın nemde
tutulmasına özen gösterilmelidir.
 Kaplı Fidan Üretiminde Kullanılan Karışımlar: Kaplı fidan üretiminde
uygun yetiştirme ortamının kullanımı, kap hacmini büyük ölçüde küçültebilir.
Ortamın fiziksel ve kimyasal yapısı köklenmeye büyük ölçüde etki eder. Dolayısıyla
iyi ve kaliteli bir yetiştirme ortamı, kaplı fidanın kalitesini yükseltir. Kaplı fidan
üretiminde kullanılacak materyal:

50
  Verilen suyu tutabilecek özellikte ve Fidanın dik kalmasını temin
edecek yoğunlukta olmalı,
 Tohumun kolay çimlenmesine ve fidanın kök geliştirebilmesine
uygun olmalı, yani uygun hava ve su kapasitesine sahip, gözenekli bir yapıya sahip
olmalı,
 pH değeri, tuz ve kireç oranı üretilecek fidan türüne uygun olmalı,
 Organik maddece zengin olmalı, hastalık ve yabancı ot tohumu
taşımamalı,
 Bol ve ucuz olmalı, kolay temin edilebilmelidir.
Kaplı fidanlarda kullanılacak tüp harcı materyalleri, toprak, kum, perlit, ponza
taşı, turba, humus, kompostlaştırılmış kabuk, odun talaşı, saman, mısır vs. gibi
materyallerdir.
Kaplı fidan üretiminde, kullanılan bu materyaller genellikle belirli oranlarda
karıştırılarak kullanılır. Karışımlarda kullanılacak toprak, mil, vs gibi materyaller,
öncelikle elenmeli ve taneleri homojen büyüklüğe getirilmelidir. Karışımda
kullanılacak materyal çok kuru ise hafifçe ıslatılmalıdır. Özellikle turba toprakla
karıştırılacaksa, turba toprağa göre suyu daha yavaş emdiğinden mutlaka karışım
hazırlanmadan önce turba hafifçe ıslanmalıdır. Malzemelerin tamamı homojen olarak
karıştırılmalıdır. Hazırlanan tüp harcı analiz edilip fiziksel ve kimyasal yapısı dikkate
alınarak, yetiştirilen türün isteklerine göre uygulamaların yapılması gerekir.

Resim 45: Sert plastik kap çeşitleri

51
Resim 46: Sert plastik kapların doldurulması

Resim 47: Sert plastik kapların doldurulması

52
Resim 48: Sert plastik kaplara tohum ekimi

Resim 49: Sert plastik kaplarda tohum ekimi yapılan kapların kapatma materyali örtülmesi

53
Resim 50: Tohum ekimi yapılmış sert plastik kapların seralara taşınıp, dizilmesi

Resim 51: Sert plastik kaplarda yeni çimlenmiş fidanlar

54
Resim 52: Sert plastik kaplarda üretim yapılmış fidanlar

Resim 53: Sert plastik kaplarda fidan üretimi

55
Resim 54: Sert plastik kaplarda fidan üretimi

Resim 55: Sert plastik kaplardaki fidanların teklenmesi

Resim 56: Sert plastik kaplardafi fidanların yeşil örtü çekilmesi ve kök kesimi yapılması

56
Resim 57: Sert plastik kapların üretimi yapıldığı modern seralar

2.1.8.9. Tüpe Ekim

Tüp; hacmi 3 litreye kadar olan, (ebatları 10x23, 11x23, 12x25, 15x25, 16x25,
15x30, 18x30 vs ) polietilen(naylon) torbalardır. Tüpün tabanında, fazla suyun
tahliye olmasını sağlayacak sayıda ve nitelikte tahliye deliği bulunmalıdır.
Tüpe ekim yapılırken kullanılacak tüp ebadı; ekilecek tohumun cinsine, kapta
kalma süresine göre farklılıklar gösterir. Sedir, karaçam, doğu mazısı gibi ibreli
türler genellikle 2+0 yaşında sevk edilecek olup, 11x23 ebatlarındaki tüplere ekim,
kökün tüpü sarması ve kök/gövde gelişiminin dengeli olarak sağlanması açısından
tercih edilir.
 Karışım Materyali; Tüpe doldurulacak karışımda kullanılacak
malzemeler ve oranları öncelikle üretilecek türe, kapta kalma süresine, kullanılan
toprak ve sulama suyunun özelliklerine varıncaya kadar pek çok faktöre bağlı olarak
değişmekte olup, karışımlar hazırlanırken son derece dikkatli olunmalıdır. Örneğin;
kum oranını yüksek tutmak su kaybını, dolayısıyla fidan zayiatını arttıracağı gibi, kil
oranını yüksek tutmak da kök sıkışmasına ve su birikmesine neden olacaktır.
Karışım materyali hazırlarken; toprağın içine turba, humus, yanmış hayvan
gübresi, çam kabuğu, kum, perlit gibi malzemelerden karıştırılabilir. Karışımda
kullanılacak olan malzemeler analiz sonuçlarına bağlı olarak karıştırılmalı ve bu
sonuçlara göre makro ve mikro besin elementlerini ihtiva eden gübreleme, sulama ile
birlikte yapılmalıdır. Hazırlanan karışım materyalinin özellikleri;

57
  Verilen suyu uzun süre bünyesinde tutabilmeli,
 Tohumun kolay çimlenmesine ve kök büyüme fizyolojisine uygun
olmalı,
 Gözenekli bir yapıda olmalı, (%95 porozitede olması en idealidir).
 Asititesi yani pH değeri fidan türüne uygun olmalı,
 Organik maddece zengin olmalı,
 Bol olmalı ve kolay temin edilebilmeli,
 Ucuz olmalıdır.

Resim 58: Humus

58
Resim 59: Karışımda kullanılacak malzemelerin elenmesi

Resim 60: Karışımın hazırlanması

59
 Hazırlanan karışım tüplere doldurulur ve tüpler yastıklara dizilir. Daha sonra
tohum ekimine geçilir. Ortalama 3–4 adet tohum, tüpün orta kısmına gelecek şekilde
tohum yatağına konulur, üzeri kapatma materyali ile kapatılır. Kapatma materyali
olarak genellikle, kum, talaş ve orman humusu karışımı kullanılmaktadır.
 Tüplü fidan yastıkları; Orman Bakanlığı Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolu
Genel Müdürlüğü, Fidanlık ve Tohum İşleri Daire Başkanlığınca çıkarılan 19.11.1994 tarih
ve 2 sayılı tamimde belirtildiği gibi aşağıdaki hususlara dikkat edilerek yapılacaktır.
Bunun İçin;
 Yastıklarının tabanı %1-2 meyilli olmalı,

 Yastıkların ortasına gelecek şekilde 20cm. derinliğinde içi çakıl

doldurulmuş hendekler açılmalı,

 Drenaj hendeklerini ve yastıkları tamamen kapatacak şekilde tabana

2 katli polietilen örtü serilmeli,

 Yastık yollarına briket döşenmeli,

 Polietilen örtünün üzerine 2–4 numara asfalt

mıcırı( 6–8 cm. kalınlığında) serilmeli,

 Alçak yastık olduğundan tüp kenarları açıkta kalmayacaktır. Ancak

tüplerin araları da uygun dolgu materyali ile doldurulmalıdır.
Bu sistem ile tüp yastıklarının tabanından yabancı otların çıkmasına mani
olunacaktır. Tüplerin tabanına serilen 6-8cm. kalınlığındaki asfalt mıcırı tüplerin
tabanında su birikmesini önleyecektir. Yine tüplerin tabanına serilen polietilen
sayesinde fidan kökleri toprağa ulaşamayacağı için söküm kolay olacaktır.

Resim 61: Tüplerin dizilmesi Resim 62: Dizilen tüplere tohum ekimi

60
 Resim 63: Dizilen tüplere tohum ekimi

Resim 64: Ekilen tohumn kapatma materyali ile kapatılması

Resim 65: Tüplü fidan üretimi

61
 Serilen kapatma materyalinin kalınlığı, tohumun boyunun 1,5 katını
geçmemelidir. Aksi taktirde tohumun çimlenip, yüzeye çıkması zorlaşacağı gibi,
damping-off zararının görülme riski de artacaktır. Çimlenmelerin tamamen
gerçekleşmesinden sonra tekleme yapılır.
İbrelilere göre daha hızlı büyüyen iri tohumlu yapraklı türlerde(meşe, badem,
ceviz, vs.) tüp ebatları, ekilecek türe, fidanın kök yapısına, kapta kalma süresine
bağlı olarak belirlenir. Kapta genellikle bir yıl bekletilen iri tohumlu yapraklı türlerde
15x25, 16x25, 18x30 vs ebatlarında torbalara 1–2 adet tohum ile ekim yapmak
mümkündür.
Tüpe ekim zamanı araziye ekim zamanı ile aynıdır. Tohumunda çimlenme
engeli ve soğuklama ihtiyacı olan türlerde ekim zamanı bu özellikler dikkate alınarak
belirlenmelidir.
 Tüplü Fidanlarda Gübreleme: Tüplerde yetiştirilen karaçam, sarıçam,
Sahilçamı, ladin gibi türlerde vejetasyon mevsimi süresince su ile periyodik olarak
verilen gübrenin gelişmeyi gözle görülür şekilde etkilediği araştırmalar sonucunda
ortaya çıkmıştır. Özellikle İzmit Kavak ve Hızlı Gelişen tür Orman Ağaçları
Araştırma Müdürlüğünce yapılan araştırmalar sonucunda uygulayıcılara, mısır
kompostu, turba, öğütülmüş çam kabuğu, perlit gibi materyallerle yapılan karışımlar
tavsiye edilmektedir. Bu şekilde yetiştirilen fidanlarda, köklerin iyi gelişerek tüp
harcını iyice kavraması ve dikim anında harcın dökülmemesi ve birinci yılın sonunda
fidanlarda istenilen boyutların elde edilebilmesi gibi olumlu sonuçlar görüldüğü
belirtilmektedir.
Gübreleme tohum ekimini müteakip devrede başlar, gelişimn hızlı olduğu
devrede ve vejetasyonunson devresine kadar düzenli olarak gübreleme yapılır.
Amonyum Sülfat, Triple Süperfosfat , Potasyum Sülfat, Demir Sitrat (şelat)
gibi gübreler kullanılır.

2.1.8.10. Vejetatif Yolla Fidan Üretimi

Tohumdan yetiştirilmesi güç olan ve özellik arzeden bitkilerin üretilmesi

vejetatif yöntemle yapılmaktadır. Bu yöntemle, fidanların toprak altı ve toprak üstü
organlarının köklendirilmesi suretiyle üretim gerçekleştirilmektedir.

2.1.8.10.1. Çelik İle Üretim

Herhangi bir bitkinin gövde, dal, kök veya yaprağının ana bitkiden ayrılarak
uygun şartlar altında başka bir yerde köklendirilmesine “Çelikleme“ denir.
Köklendirilmek üzere kesilen kısma da “Çelik” adı verilir. Çeliğin alınma zamanının
tayini çok önemlidir, türe ve çelik tipine göre değişir. Çeliklerin köklenebilmesi için
nem veya suya ihtiyaçları vardır. Yapraklı olan bitkilerden çelik alındığında su

62
kaybının önüne geçmek için fazla yaprakları kesmek gerekir. Ilık iklimlerde yetişen
süs bitkilerini köklendirebilmek için 20ºC, sıcak iklimlerde ise 25-35ºC sıcaklığa
ihtiyaç duyulur. Çelikler saf kum, perlit, funda veya saksı toprağı ile kum karışımına
dikilirler. Küflenmenin önüne geçmek için bir miktar odun kömürü tozu da
kullanılabilir. Çeliklerin beslenebilmesi ve özümleme yapabilmesi için ışık
ihtiyaçlarını da göz önünde bulundurmak gerekir.
Çelik materyali alınırken; çeliklerin o yıla ait sürgünlerden olmasına, yeteri
miktarda sertleşmiş olmasına, sürgünlerin uç ve dip kısımlarından alınmamasına,
çeliklerin kesilmesinde kullanılan aletlerin çok keskin olmasına dikkat edilmelidir.
 Sert Çelik İle Üretim: Kış aylarında bir yaşındaki, olgunlaşmış ve
odunlaşmış sürgünlerden elde edilen çeliklere, sert çelik adı verilir. Yumuşak
çeliklerin aksine sert çelikte baş çeliği olarak sürgün uçları kullanılmaz. Sürgün
uçları zayıf ve yeterli göze sahip değildir. Kesilen çelikler kış boyunca ilkbahara
kadar açık alanda yastıklara dikilir. Örn. Ateşdikeni, İnci, Filbahri vs
Çelikler vejetasyon devresinde köklenir, sürgün verirler. Çelik almak için
kesilen sürgünler kum içinde muhafaza edilir. Çelikler gecikmeden kesilir. Çelik
kesiminde gözün üstünden ve altından kesim yapılarak düzenli demet yapılır.
Çelikler iyi hazırlanmış gübreli ve humus karışımı toprağa dikilir. En az iki göz
toprak altında ve bir göz de toprak üstünde kalmalıdır.

 Yapraklılarda Yumuşak Çelikle Üretim: Tohum temininde zorluk

çekilen yaprağını dökmeyen yapraklıların üretilmesi de yumuşak çelik metodu ile
yapılmaktadır. Çelik alma işine Ağustos ayı başından Ekim ayı ortalarına kadar
devam edilir. Bu türlerin büyük bir kısmı ilkbaharda çelik kesiminde olumlu sonuç
verir. Kesilen çelikler ibrelilerde olduğu gibi vejatatif organlarının bir kısmı
azaltılarak dikilir. Bunlarda da iyi işlenmiş gölge veya yarı gölge yerlere yapılan
yastıklar üzerinde dikim yapılır. Örn. Lavantin, Taflan vs.
 Kışın Yumuşak Çelikle Üretim :Bu metotla çelik yapma süresi
uzatılmış olmaktadır. Kesilen çelikler serada veya sıcak tünellerde dikilir veya
saklanır. Burada köklendirilen çelikler ilkbaharda sahaya ya da torbaya dikilir. Örn.
Kartopu vs
 Kök Sürgünü İle Üretim: Bu sistem kök sürgünü veren çelikten
köklenmeyen veya köklenmesi zor olan türlerde kullanılır. Örn. Oya

 Ayırma İle Üretme: Bir bitkiye ait köklerin birçok köklü fidan şeklinde
ayrılması ile olur. Örn. İnci
 Yığma İle Üretme: Fidanlar kesildikten sonra üstü toprakla örtülerek
daha fazla sürgün vermeye teşvik edilir. Bu metot çelikle üretmenin başarısız olduğu
hallerde uygulanır. Örn. Leylek, Filbahri
 Yatırma İle Üretme: Genç fidanların yetiştirileceği dal, bütün uzunluğu
boyunca toprağa yatırılır. Dal üzerinde meydana gelen ve köklenen sürgünler bir

63
kısım dal parçası ve köklerle birlikte kesilerek anaçtan ayrılarak dikimleri yapılır.
Örn. Ormangülü, Manolya vs.
 Daldırma İle Üretme: Çelikle üretilmesi zor olan, tohum temini
mümkün olmayan veya melez yapma meyili çok olan türleri daldırma ile üretmek
mümkündür. Süs bitkilerinin birçoğu daldırma ile üretilebilir. Pratikte daha çok
ibrelilerde kullanılan bir metottur. Örn. Manolya vs.

Resim 66: Çelik kesilmesi ve tavalara çakılması

Resim 67: Köklenmiş çelikler

2.1.8.10.2. Aşı İle Üretim

Aşı: Bir göz ya da gözü taşıyan bir dalın başka bir dal veya akraba olan başka
bir çeşit üzerine yerleştirilerek kaynaştırılması olayıdır. Aşıda esas olan aşılanacak
anaç(altlık) ile kalemin kambiyumlarının çakıştırılmasıdır.
Aşı diğer vejetatif üretim metotları ile üretilemeyen veya diğer metotlarla
üretimi çok zor olan türlerin üretiminde başarı ile kullanılır aşı ile üretimde değeri
yüksek vasıflı türlerin klonları elde edilir. Kaliteli tohum elde etmeye yönelik tohum
bahçesi tesis etmek amacıyla yapılan aşı çalışmaları da bu grupta
değerlendirilmektedir.

64
 Orman ağaçlarında yüksek vasıflı(düzgün gövde, az dallanma küçük tepe tacı
gibi) fertler, meyve ağaçlarında çok kaliteli meyveler, süs bitkilerinde bol ve kaliteli
çiçekler (katmerli, iri, uzun ömürlü, yediveren vb.) rengarenk yapraklar(kırmızı,
altuni, gümüşi, mavi v.b) çok değişik formlar(top, sarkık, şemsiye, piramit v.b) hızlı
ya da yavaş büyümesi arzu edilen(Bodur Batı Ladini, Bodur Yalancı Servi, Süs
Şeftalisi v.b) fertlerin üretilmesinde aşı ile üretimden faydalanılır.
Başarılı bir aşı için; anaçla kalem arasında tabii bir akrabalık olmalıdır.
Kalemler mümkün olduğu kadar taze, sağlıklı ve uyanmadan, tomurcuk şişmeden
alınmalıdır. Kullanılan kesici aletler çok keskin olmalıdır. Kalemler alınır alınmaz,
hemen aşı yapılmalıdır. Serada yapılan aşı çalışmasında, sıcaklık ve rutubet çok iyi
dengelenmelidir. Anaç ile aşı kalemi aynı kalınlıkta olmalıdır. Bu başarı şansını çok
artırır.

Resim 68 Aşı yapılması

Resim 69: Aşı yapılması ve aşı yapılmış fidan

65
2.1.9. Fidanın Yaşı

 Vejetasyon dönemi; bitkide kök ve gövde büyümesinin başlaması ( yeni

kambiyum hücrelerinin oluşması) ile durması ( yıllık halka oluşmasının sona ermesi)
arasında geçen süredir.
 Fidan Yaşı; yetiştiği yerde vejetasyon dönemleri toplamı olarak geçen süredir.
Tohumdan ekim yoluyla üretilen fidanlar; (1+0), (2+0), ( 3+0) .... olarak belirtilir. Yani
tohumun ekildiği yerde, ekim tarihinden başlayarak geçen süredir.
 Yapraklı ve ibreli fidanların yaşlarını belirtebilmek için 2 rakam
kullanılır.1. rakam fidanın tohum yastığındaki veya tüpteki yaşını (yani ekim yoluyla
üretilmiş olduğunu), 2. rakam ise fidanın repikajdaki yaşını ifade eder. Örneğin; Ekim
yastığında veya tüpte 1 yıl kalmış (bir vejetasyon dönemi geçirmiş) bir fidan 1+0 şek-
linde; yine ekim yastığında veya tüpte 2 yıl kalan fidanlar (iki vejetasyon dönemi
geçirmiş) 2+0 şeklinde ifade edilir.1+1 yaşlı fidan denildiğinde ise fidanın ekim
yoluyla üretildiğini ve 1 yıl ekim yastığında veya tüpte, 1 yılda şaşırtma kaldığını (iki
vejetasyon dönemi geçirdiğini) ve 2 yaşlı fidan olduğunu gösteririr.
 Fidan çelikten yetiştirildiğinde ise yaşı iki rakamla ifade edilir. Birinci
rakam (0) vejetatif üremeyi, ikinci rakam kök ve gövde yaşını ifade eder. Çelik
dikilip bir vejetasyon mevsimini geçirdikten sonra kök 1, gövde 1 yaşında; iki
vejetasyon mevsimi geçirdikten sonra kök 2, gövde 2 yaşındadır. Örneğin; 0+1 yaşlı
kavak fidanı denildiğinde; kök 1, gövde 1 yaşında üretim parsellerinde çelikten
yetiştirilmiş fidan, 0+2 yaşlı kavak denildiğinde; kök 2, gövde 2 yaşında çelikten
yetiştirilmiş fidan anlaşılır.

66
 UYGULAMA FAALİYETİ

FİDAN ÜRETİMİ

İşlem Basamakları Öneriler

 Fidanlık sahasının toprağını  Kumlu toprak ise; tanecikler bağlı

inceleyiniz.
 El ile muayene ederek akar. Bağımsız bir yığın halinde görülür. Islak
toprak bünyesini tayin ediniz.
 Fidanlık toprağının ve
sulama suyunun tahlil ettirilebilmesi toprak numuneleri almak için; her parselden
için örnek toprak ve su örnekleri alınız. parseli temsil edecek, 0–30 cm. derinliğinden,
değildir, kuru iken parmaklar arasından kolayca
halde iken gıcırtı yapar. Şekil verilemez. Ele ve
herhangi bir cisme yapışıp kalmaz.
 Killi toprak ise; rutubetlendirilip
parmaklar arasında ezilince cilalı bir yüzey
meydana gelir. Dişler arasında dahi bariz bir kum
gıcırtısı duyulmaz, sekil verilebilir.
Rutubetlendirilince ele ve herhangi bir cisme
yağlı hissini verecek şekilde bulaşır
 Balçık topraklar ise; su muhtevası
orta ve yüksek olur. Balçık toprakları avuç içine
alınınca pürüzlü (kum hissi) fakat yumuşak bir
his verir. Kuru iken sıkılınca topak olur, itina ile
taşınırsa dağılmaz, ıslak iken kolayca
dağılmadan topaklığını muhafaza eder.
 Fidanlığın üretim parsellerinden
enaz 1 adet ve 1 kg 30-60 cm derinliğinden enaz
1 adet ve 1 kg olacak şekilde toprak örneği
alınıp, toprak tahlil laboratuarlarına gönderilecek
şekilde hazırlayınız. Ayrıca kaplı üretimlerde
kullanılan karışım materyalinide analiz yapılmak
üzere hazırlayınız.
 Fidanlıkta sulama yapılan su
kaynağından su numuneleri; enaz 2 litrelik pet
şişelere alınmalıdır.Şişeler kullanılmadan evvel
temizleninceye kadar sıcak sabunlu su ile
yıkanmalı ve numune alınacak su ile 3–4 defa
çalkalandıktan sonra doldurularak en kısa sürede
laboratuara gönderilmelidir.

67
  Fidanlıkta mevcut  Humus
bulunan ve organik materyal olarak  Gübre
kullanılan malzemeleri tanıyınız ve  Torf
inceleyiniz.  Ağaç kabuğu
 Hayvan gübresi
 ...
 ...

 Fidanlık toprağının
üretime hazırhale getirilmesi için  Pulluk
yapılacak toprak işlemesi, ve toprak
işemede kullanılacak alet ve
ekipmanları fidanlıkta görerek tanıyınız,
işlevleri öğreniniz ve uygulamalar
yapınız..

 Toprak işleme aletleri:

1-Toprağı devirerek işleyen aletler
2-Toprağı devirmeden işleyen
aletler
3-Toprağı karıştırarak, sathı işleyen
aletler  Diskaro
4- El aletleri şeklinde gruplandırılır.
Bunları tanıyalım.

 Tesviye Bıçağı

68
  Rotavatör

 Yastık Yapma Ekipmanı

 Ekim Mibzeri

 Sıkıştırma Merdanesi

69
  Kök Kesme Bıçağı

 Yastık Yapma Makinesi

 Fidanlıklarda uygulanan Ekim yapılacak tohumu hazırlayınız.

fidan üretim tekniklerini ve Çimlenme engeli varsa gideriniz. Mantara ve
yöntemlerini yerinde uygulayarak fidan kuşlara karşı ilaçlama yapınız.
üretimi gerçekleştiriniz. Ekilecek tohumun ne kadar ekilmesi
gerektiğini hesaplayınız.
 Çıplak köklü fidan Hazırlanan yastıklara hem elle hemde
üretimi yapmak için; ekim yastıklarını makineli olarak çizgi üzerinde tohum ekimini
hazırlayınız. ekim yastıklarının genişliği yapınız. Genel olarak; ibreliler için 7 adet,
120 cm, yastıklar arası genişlik(yastık yapraklı türler için 5 adet çizgi açılır.
yolu) 40 cm’dir. Ekim yastıkları iyi bir
drenaj sağlaması için genelde toprak
seviyesinden itibaren 10cm kadar
yüksek yapılır. Ekim yastıklarına, Ekim
yastığını, hem yastık yapma makinesi
ile hemde makinesiz olarak yapınız.

Tohumu ekimini yapar yapmaz kapatma

materyali ile tohumun üzerini kapatıp merdane
ile iyice sıkıştırınız. Ekimi müteakip ve

70
 çimlenme müddetince ekim yastıkları, kâfi
miktarda yağmur yağdığı günler hariç, her gün
hafif ve az su vermek suretiyle devamlı rutubetli
bulundurulur.

Orman
Humusu

 Tüplü fidan üretimi

yapmak için; tohumu, tüp-torbayı
temin ettikten sonra tüpü doldurmak

için yetiştirme ortamını hazırlayınız.

Tüplü fidanlarda kullanılacak karışım harcı

materyalleri, toprak, kum, perlit, ponza taşı,
turba, humus, yanmış hayvan gübresi, yanmış
ağaç kabuğu, odun talaşı, saman, mısır vs. gibi
materyallerdir. Uygun karışım materyalleri
seçilerek eleyiniz ve taneler homojen büyüklüğe
getirildikten sonra malzemelerin tamamı
homojen olarak karıştırınız

71
 Doldurulan tüpleri dizmek için tüp
yastıklarını tekniğine göre hazırlayınız.
Hazırlanan karışımı tüplere doldurun ve
tüpleri yastıklara diziniz.


Daha sonra tohum ekimine geçilir. Ortalama
3–4 adet tohum, tüpün orta kısmına gelecek
şekilde tohum yatağına konulur, üzeri kapatma
materyali ile kapatılır. Kapatma materyali olarak
genellikle, kum, talaş ve orman humusu karışımı
kullanılmaktadır. Serilen kapatma materyalinin
kalınlığı, tohumun boyunun 1,5 katını
geçmemelidir.

Aynen çıplak köklü ekimlerde olduğu gibi

sulama işlemi yapılır.
72
  Seralarda Pot-Tray
Kaplarda Üretim; kaplı fidan üretimi
yapabilmek için karışımı hazırlayınız.

Seralarda fidan üretiminde kullanılan turba

uluslararası Van-Post sınıflamasına göre H1-H3
sınıfında Sphagnum sp. orijinli açık sarımtırak
renkte tam ayrışmamış turba olmalıdır.
Hazırlanan karışım ekim yapılacak kaplara
doldurulur.


 Ekimi takiben kabın üzeri tercihen
tarımda kullanılan genleştirilmiş perlit gibi hafif
bir örtü materyali ile kapatılır ve seralara taşınır.
Seralara alınan kaplar turba suya doyuncaya
kadar bolca sulanır. Çimlenme sağlanıncaya
kadar üst rutubeti koruyacak şekilde günde
birkaç kez sulama yapılır.


 Çimlenmenin tamamlanmasını
takiben, normal sulama düzenine geçilir.

73
  Repikajlı (Şaşırtma)
Üretim; Parsele ve kaplara repikaj
olarak yapılır.

Fidanlıklarda parselde repikaj, fidanların

yerlerinin değiştirilmesi işlemine denir. Parsele
repikaj yapılacak türü seçtikten sonra repikajın
aralıkxmesafesi belirleyiniz.Fidan aralıkları; ağaç
türüne, fidanların niteliklerine, toprak türüne,
bakımında kullanılacak makine ve ekipmanların
genişliğine ve şaşırtma şartlarına göre tespit
edilir.
Daha sonra çukur açarak fidanları dikiniz.

Fidanın durumuna göre eğer gerek duyulursa

fidanın yerinden oynamaması, sağa sola
yatmaması için bambu, çıta, vb malzemeyi
fidanın yanına dikerek sabitleyiniz.


Polietilen torba, plastik saksı ve teneke
kaplar kullanılmak suretiyle yapılan repikajlı
üretim ise kaplara repikajlı fidan üretimidir.
74
Polietilen torba olarak, boyutları 15x25, 16x25,
15x30 18x30, 25x30, 30x40, 40x40 cm. olanlar
ile piyasanın çeşitli boy ve formdaki fidan
taleplerine göre değişik boy ve ebatlarda saksılar
kullanılmaktadır. Sizde bu kaplardan birini
seçiniz.
Kapları dolduracağınız harç malzemeyi
hazırlayınız. Çok çeşitli oranlarda kullanılmakla
birlikte harç toprağında; fidanlık toprağı, orman
humusu, yanmış ahır gübresi, mil ya da kum
bulunur.
Daha sonra kaplara fidanı repike ediniz.

Reikajı biten kapları yerlerine götürerek

diziniz ve can suyunu veriniz.

75
 Ayrıca son yıllarda sepetli repikaj da
yapılmaktadır. Sepetli repikajda sıra arası ve
fidan arası mesafe türe göre farklılık
göstermektedir. Sepete repikaj yapıldıktan sonra
sepetli fidan toprağa gömülür. Sepet dışarıda
kalmayacak şekilde gömülmesi gerekir.
Fidanlıktan uygun olan bir türü seçin ve sepetli
fidan üretimi yapınız.

 Vejetatif Yolla Fidan

Üretimi: Tohumdan yetiştirilmesi güç
olan ve özellik arzeden bitkilerin
üretilmesi vejetatif yöntemle
yapılmaktadır. Fidanlıkta vejetatif
üretim şekillerinin herbiri için örnek
yapınız.
Çeliklemenin ne olduğunu ve nasıl
çelik kesildiğini ve kestiğniz çeliklerin 
dikimini uygulayarak öğreniniz.

Çelik materyali alınırken; çeliklerin o yıla

ait sürgünlerden olmasına, yeteri miktarda
sertleşmiş olmasına, sürgünlerin uç ve dip
kısımlarından alınmamasına, çeliklerin
kesilmesinde kullanılan aletlerin çok keskin
olmasına dikkat edilmelidir.

Vejetatif üretim şekillerinden; Yumuşak

76
 Çelikle Üretim, Kışın Yumuşak Çelikle Üretim,
Kök Sürgünü İle Üretim, Ayırma İle Üretme,
Yığma İle Üretme, Yatırma İle Üretme,
Daldırma İle Üretme, Aşı İle Üretim metotlerını
yaparak öğreniniz.

 Fidanın yaşının nasıl Fidanlıktaki fidanları dolaşarak fidanın

verildiğini hathatırlayınız ve fidanlıkta yaşını tespit ediniz. Fidanın üretim şekline ve
üretim parsellerinde fidalanları görerek geçirdiği vejetasyon dönemine göre fidanların
üretim şekline göre yaşlarını bulunuz.
yaşlarını bulunuz.
Yapraklı ve ibreli fidanların yaşlarını
belirtebilmek için 2 rakam kullanılır. 1. rakam
fidanın tohum yastığındaki veya tüpteki yaşını
(yani ekim yoluyla üretilmiş olduğunu), 2. rakam
ise fidanın repikajdaki yaşını ifade eder. Örneğin;
Ekim yastığında veya tüpte 1 yıl kalmış bir fidan
1+0 şeklinde; yine ekim yastığında veya tüpte 2
yıl kalan fidanlar 2+0 şeklinde ifade edilir.1+1
yaşlı fidan denildiğinde ise fidanın ekim yoluyla
üretildiğini ve 1 yıl ekim yastığında veya tüpte, 1
yılda şaşırtma kaldığını gösteririr.
 Fidan çelikten yetiştirildiğinde ise
yaşı iki rakamla ifade edilir. Birinci rakam (0)
vejetatif üremeyi, ikinci rakam kök ve gövde
yaşını ifade eder. Çelik dikilip bir vejetasyon
mevsimini geçirdikten sonra kök 1, gövde 1
yaşında; iki vejetasyon mevsimi geçirdikten
sonra kök 2, gövde 2 yaşındadır. Örneğin; 0+1
yaşlı kavak fidanı denildiğinde; kök 1, gövde 1
yaşında üretim parsellerinde çelikten yetiştirilmiş
fidan, 0+2 yaşlı kavak denildiğinde; kök 2, gövde
2 yaşında çelikten yetiştirilmiş fidan anlaşılır.

77
 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

1- Orman ağacı fidanı üretiminde kullanılacak ideal turbanın ayrışma derecesi ne

olmalıdır?
a) H1-H3 b) H4-H6 c) H4-H10 d) H1-H6

2- Aşağıdaki bitki besin elementlerinden hangisi makro besin elementi değildir?

a)Ca b) Mn c) Mg d) P

3- Yıllık ortalama yağışın 1000 mm’ nin üzerinde olduğu bölgelerde ekim yastığı
yüksekliği en az kaç cm olmalıdır?
a)5 cm b) 20 cm c) 25 cm d) 15

4-Ekim yastıklarında ibreli tür tohumları kaç sıra halinde ekilir?

a)6 b) 7 c) 5 d) 8

5- Aşağıdakilerden hangisi yanlıştır.

a) Çapları 2,0-0,5 mm. arasında olan taneciklerin çoğunluğu teşkil ettiği topraklar
kum topraklardır.
b) Çapları 0,0002 mm.den küçük olan taneciklerin çoğunluğu teşkil ettiği topraklar
kil topraklarıdır.
c) Toprakta fazla sulama, toprağın havalanması ve oksijeni azalır.
d) Kükürt ve Sülfirik asit toprak reaksiyonunu(pH) artıracağından kullanılmamalıdır.

6- Aşağıdakilerden hangisi vejetatif üretim metodu değildir?

78
a) Çelikle b) Daldırma ile üretim c) Tohum ekimi d) Aşı

7- Aşağıdakilerden hangisi toprak işleme aletlerinden değildir?

a) Pulluk b) Diskaro c) Dipkazan d) Greyder

8- Aşağıdaki bitki besin elementlerinden hangisi mikro besin elementidir?

a) Azot b) Fosfor c) Demir d) Kalsiyum

9- Aşağıdakilerden hangisi humusun toprağa sağladığı faydalardandır?

a) Ağır bünyeli toprakları hafiflettiği gibi hafif bünyeli toprakları da normal hale
getirir.
b) Su tutma kapasitesini artırır.
c) Mikoriza oluşumunu sağlar.
d) Hepsi

10- Aşağıdakilerden hangisi mikoriza mantarının sağladığı faydalardan değildir?

a) Mikorizalı fidanlar dona ve kuraklığa karşı daha dayanıklıdırlar.
b) Mikoriza mantarı üzerinde yaşadıkları emici(kılcal) köklerin emme gücünü azaltır.
c) Beraber yaşadığı bitkiyi, hastalık yapan etkenlerden korur.
d) Bitkiye azot temin eder. e) Bitkinin kılcal kök yüzeyini arttırır.

11- Aşağıdakilerden hangisi fidanlıkta tohum ekim zamanını etkileyen faktörlerden

değildir?
a) Ekilecek tohumların özellikleri, katlamaya veyahut diğer ön işlemlere ihtiyaç
duyup duymaması
b) İklim şartları
c) Tohumun kaynağı
d) Tohumların biyolojik özellikleri

12- Tohumdan ekim yoluyla üretilmiş ve aynı yerde 2 vejetasyon dönemi geçirmiş
bir fidanın yaşı nasıl gösterilir.
a) 2+0 b) 0+1 c)0+2 d) 1+1

13- Tüpe doldurulacak karışım materyalinin özelliği nasıl olmalıdır?

a) Verilen suyu uzun süre bünyesinde tutabilmeli,
b) Organik maddece zengin olmalı,
c) Asititesi yani pH değeri fidan türüne uygun olmalı,
d) Hepsi

14- Aşağıdakilerden hangisi kaplı fidan üretiminin avantajlarındandır?

a) Kap değiştirmede gecikildiği taktirde, kabın şekline ve büyüklüğüne bağlı olarak
çeşitli kök deformasyonları olabilir.
b) Kaplı fidanın bakımı ve sökümü kullanımı kolay tutma başarısı yüksektir.
79
c)Kaplı fidanlar, topraktan rutubet alamaz, tamamen yapay sulamaya bağlı kalır.
d)Soğuk iklimlerde, kaplı fidan kökleri toprak altında olmaması ve kap kenarından
gelen soğuktan daha fazla etkilenmesi nedeniyle daha fazla kış koruması gerektirir.

15- Tohumun çimlenme engelleri aşağıdaki sebeplerden hangisinden meydana gelir?

a)Kabuk b)Endosperm c) Embriyo d) Hepsi

DEĞERLENDİRME

Başarılıysanız bir sonraki faliyete geçiniz.

Başarısız olduğunuz soruların konularını tekrar ediniz.
ÖĞRENME FAALİYETİ–3

AMAÇ

Tekniğine uygun şekilde fidan üretimini gerçekleştirdikten sonra fidanın

sağlıklı ve iyi bir gelişim gösterebilmesi için zamanında ve düzenli yapılması
gereken bakım çalışmalarını ve tekniğini öğreneceksiniz.

ARAŞTIRMA

 Fidanlıkta bakım çalışmalarında neler yapıldığını araştırarak sınıfta

sununuz.
 Bakım çalışmalarının tekniğini ve karşılaşılabilecek sorunları sınıfta
tartışınız.
 Fidana ve fidanlığa zarar verebilecek bütün zararlıları, bunlarla yapılacak
mücadele yöntemlerini ve karşılaşılabilecek sorunları bir rapor haline getirerek
sınıfta sununuz.
 Fidanlıktaki zararlılara karşı kullanılan kimyasal ilaçlar hakkında bir
araştırma yapınız ve sınıfta sununuz.

80
 3-BAKIM
3.1. Sulama

Sulama; çeşitli fiziksel ve kimyasal işlemlerle suyun besin maddelerini eriterek

bitkinin bünyesine alınabilirliğini temin etmesi ve bu besin maddelerini bitkinin
dokularına taşıması suretiyle bitki beslenmesinde önemli bir rol oynar. Sulamada
anahtar nokta sulamanın en iyi nasıl yapılacağıdır. Burada esas olan topraktaki hava
ve su oranını optimal hale getirmektir. Sulama yapılırken bitkilerin yaşama enerjisini
oluşturması ve kök sistemini geliştirebilmesi için oksijene ihtiyacı olduğu da
unutulmamalıdır. Az su bitkiye zararlı olduğu gibi gereğinden fazla sulama da
oksijen yetersizliği nedeniyle bitkiye zararlı olmaktadır. Nitekim bitkilerde görülen
klorozun önemli nedenlerinden biri de toprağın yüksek rutubetidir.
Ayrıca fidanların istenilen kalitede yetiştirilebilmesi için sulamada kullanılan
suyun miktarı kadar kalitesi de büyük bir rol oynamaktadır. Bu nedenle, sulama
suyunun kriterlerinin bilinmesi gerekir. özellikle sulama suyunun pH değerlerinin
6.5-8.0 arasında olması gerekir. pH'i bunun üzerinde olan su, sulamada
kullanılmamalıdır.
 İyi bir yetiştirme ortamı kalitesi, kötü suyla bozulabilir. Sulama suyu
analizlerinde pH ile birlikte EC, Ca, Mg, Na, K, NH4'inda bilinmesi gerekir. Bunun dışında
C03,HC03, Cl, S04, N03, N02,B, Fe, Zn, Cu analizleri de yapılmalıdır. Özellikle NH4
miktarı önem taşımakta olup bu miktar yüksekse bu sular kullanma suyu ve içme suyu olarak
kesinlikle kullanılmamalıdır. Bor(B) miktarı 1 ppm. den yüksek olmamalıdır. Sulama
suyunun pH'sini düşürmek için; hidroklorik asit (HCL),sülfürik asit (H2S04), fosforik asit
(H3P04), nitrik asit (HN03) ve üre fosfat kullanılmaktadır.

3.1.1. Sulama Metotları

Sulama metodu; değişik kaynaklardan ekim parsellerine kadar getirilen suyun

bitki veya fidanın kök bölgesine veriliş biçimini tanımlar. Sulama suyunun toprağa
verilmesinde kullanılan belli başlı metotlar yüzey ve basınçlı sulama metotları olarak
iki grupta toplanabilir.
Yüzey sulama metotlarında; su, parsel beşik kanallı ya da lateral boru
hatlarından tarla parsellerine alınır ve arazi yüzeyinde belirli bir eğim doğrultusunda
yer çekimi etkisi ile hareket eder. Bitkinin veya fidanın ihtiyacı olan su miktarı kök
bölgesine sızıncaya kadar arazi yüzeyinden akması sağlanır.
Basınçlı sulama metotları; Yağmurlama ve damla-sulama metotları olarak iki
grupta toplanır. Bu metotlarda su kaynaktan fidanlara basınçlı borularla iletilir.

81
3.1.2. Ekim Yastıklarında Sulama

Ekimi müteakip ve çimlenme müddetince ekim yastıkları, kâfi miktarda

yağmur yağdığı günler hariç, her gün hafif ve az su vermek suretiyle devamlı
rutubetli bulundurulur. Tohumların çimlenme başlayıncaya kadar günün sıcak
saatlerinde, çimlendikten sonra da sabah, akşam(veya gece) saatlerinde sulamak
gerekir. Ekim yastıkları yağmurlama suretiyle sulanır. Fidanlar geliştikçe, sulamanın
tekerrürü tedricen azaltılarak verilen su miktarı da uygun bir nispette artırılır.
İster ekim yastıklarında, ister şaşırtma(repikaj) sahalarında olsun, değişen
şartlara ve fidanın su ihtiyacına göre, toprak yeter miktarda rutubetli
bulundurulmalıdır. Buna göre sulamanın zamanı, tekerrürü ve miktarı tayin edilir.
1+0 yaşlı ibreli fidanlarda 8-10 cm, 2+0 yaşlı ibreli fidanlarda ise, 18-20 cm derinlik
kademesindeki toprak rutubeti elle kontrol edilerek sulamaya karar verilebilir.
Toprak kuru ve pek kuru olarak nitelenecek bir rutubet derecesine gelmeden sulama
esas olmalıdır. Aynı şekilde aşırı ölçüde rutubetinde kloroza yol açacağı dikkate
alınmalıdır.

Resim 70: Ekim yastıklarında sulama

82
 Resim 71: Ekim yastıklarında sulama

3.1.3. Şaşırtmada(Repikaj) Sulama

Şaşırtmayı müteakip topraktaki rutubet noksanlığı ekseriya büyük fidan

kayıplarına sebep olabilir. Şaşırtmanın bitirilmesinden hemen sonra bolca su verilir.
Şaşırtılan fidanlara, tohum yastıklarındaki fidanlara nazaran tekerrür bakımından
daha az fakat miktar bakımından daha fazla su verilir. Prensip itibari ile repikaj
sahaları salma su ile sulanır. Ancak repikaja tabi tutulan fidanlar yaprak açıp
büyüyünceye kadar yağmurlama ile sulanabilir. Bazı fidanlıklarımızda repikajlı
fidanlar damla sulama metodu kullanılarak sulama yapılmaktadır.
Kaplara ve araziye repikajlı fidanlarda yağmurlama ve damlama sulama
sistemleri kullanılmaktadır. Ancak bazen orman fidanlıklarımızda araziye repikajlı
fidanlarda salma sulamayla da fidan sulanmaktadır. Ancak bu sistem önerilmeyen bir
sistemdir. Daha yeni sistemlere geçilmektedir.

83
 Resim 72: Kaplılarda Damlama Sulama

Resim 73: Araziye repikajlı fidanlarda damlama sulama sistemi

84
3.1.4. Kavak Fidanlarında Sulama

Kavak fidanları fazla miktarda su isterler. Sulamalar fidanlık toprağının

karakterine ve iklim özelliklerine tabi olarak değişen miktarlarda yapılır. Bazı
klonların(mesela “I–214”) suya doydukları zaman tepe yapraklarının kırmızı bir renk
aldığı bilinmektedir. Pratikte bu özellikten faydalanılarak fidan tepelerinin bakır
kırmızısı renginde görünüşü temin edecek ölçüde toprak rutubeti bulundurulmalıdır.
Su ihtiyacı olduğu zaman fidanların yapraklarında solmalar, iç yapraklarda erken
sararmalar görülür. Bu görünüşe sebebiyet vermeyecek derecede ve toprağı nemli
bulunduracak miktarda sulama uygulanmalıdır.
Toprakta su miktarı eksik olursa, kavak fidanlarında kök sistemi gövde
aleyhine fazla genişler, bu durumda kavak fidanının boy büyümesi azalır. Uzun süren
bir kurak devreden sonra, fazla miktarda su verilirse, kavak fidanlarında yaprak
dökümüne sebep olabilir. Bu sebeple, kavak fidanlarında dengeli sulama yapılması
gerekir.Fidanlıkta toprak yüzeyinin 10 cm. derinliğe kadar rutubetsiz hale gelmesi
sulama ihtiyacını gösterir.

3.1.5. Tüplü Fidanlarda Sulama

Tüpte yetiştirilen fidanın kök gelişmesini yeterince sağlayacak derecede toprak

rutubetli bulundurulur. Fazla sulama, kök gelişmesine mani olduğu gibi gövdenin
istenilenden daha fazla büyümesine yol açar ve kök/gövde oranının kök aleyhinde
bozulmasına sebep olur. Fidanlar yağmurlama ile sulanır. Bilhassa tüplü fidanların
ekim yoluyla yetiştirildiği parsellerde yağmurlama başlığı yerine takılacak mikro
springler ile sulama yapmak daha uygundur.

3.2. Ot Alma ve Çapa

Fidanlık çalışmalarında, teknik yönden olduğu kadar, ekonomik yönden de
büyük önem taşır. Ot alma ve çapa çalışmaları, ekseriye birlikte yapılır.
Ormancılıkta yabancı ot; kültür alanlarında istenmeyen bitkilerin tümü olarak
tanımlanmaktadır.
Yabancı otlar, fidanların besinlerine ve su alımlarına ortak olup,
büyüdüklerinde de küçük fidanları ışıksız bırakarak boğulmalarına neden olurlar.
Bazı fidanlar ot rekabetine yenik düşer, bazıları ise gelişmeleri ve kalite bakımından
kayba uğrarlar.
85
 Fidanlıkta sağlıklı ve kaliteli fidan yetiştirmenin en önemli etkenlerinden biri
de “yabancı otlarla mücadele” dir. Fidanlıklarda yabancı otlarla mücadele, tüm
işletme masraflarının %50-70’i gibi oldukça büyük miktara ulaşmaktadır. Bu
bakımdan yabancı ot mücadelesi zamanında yeterince yapılmalıdır. Bu takdirde hem
fidanların gelişmesi daha iyi olacak, hem de ot mücadelesi masrafları daha az
olabilecektir.

3.2.1. Yabancı Ot İle Mücadele Yöntemleri

Orman fidanlıklarımızda yabancı otlarla mücadelede;

 Mekanik mücadele,
 Kimyasal (herbisitlerle) mücadele yöntemleri uygulanmaktadır.
Sağlıklı fidan yetiştirmek için yabancı otlarla yapılacak mücadelede aşağıdaki
konulara dikkat edilmesi gerekir.
Fidanlıkta yabancı otlarla mekanik mücadele; kültür sahalarında yani ekim
yastıklarında, repikaj alanlarında, tüplü ve kaplı fidanlarda uygulanmaktadır.
 Ot alma işleminde önce otu alınacak alanın sulanması,
 Toprağın zamanında ve derin işlenmesi,
 Yabancı otun tohum verme zamanına kadar bekletilmemesi ve kökünden
çıkarılarak temizlenmesi,
 Toprağın sürümünden ve fidanların budama işleminden sonraki artıklardan
temizlenmesi,
 Doğru seçilecek sulama metodu ve sulama düzenin tespit edilmesi,
 Drenaj sistemlerinin temizliğine gereken özen gösterilmeli,
 Rotasyon yapılmalı.

3.2.1.1. Mekanik Mücadele

3.2.1.1.1. Kültür Sahalarında Yabancı Ot İle Mekanik Mücadele

Kültür sahalarındaki zararlı otların yaşamı ve devamlılığında üreme şekillerinin

önemi olduğu gibi, toprak işlemesi ve zamanının da önemi büyüktür. Zararlı ot
mücadelesi, kültürün sahada olmadığı bir zamanda yapılırsa kolaylık sağlar.
Zararlı otlar, ya tohum yolu ile veyahut ta kök veya gövde sürgünleri ile
üreyerek saha üzerindeki yaşamlarını temine çalışırlar. Eğer otlar tohum ile ürerlerse
buna engel olmak için dinlendirme sahalarının otları, tohum tutmasından evvel
sürülerek imha edilir ve yeniden fazlaca ot gelmesinin önüne geçilmiş olur. Ayrıca
yüzeye yakın bulunan ot tohumlarının çimlenmesini müteakip toprak işlemesinin
yapılması faydalı olur. Bu işte kullanılacak toprak işleme aletleri; Gobl-disk,
diskaro, kültüvatörler ve tırmıklardır. Bunlar az çeki gücü ile çok iş görürler. Otlar,
kök ve gövde sürgünleri ile ürüyorlarsa, toprak işlemesi derin sürüm yapan
pulluklarla yapılmalı, arkadan tırmıklarla toprak yüzüne çıkmış bulunan kökler
toplanıp bir kenarda yakılmalıdır. Toprak işlemesi, yazın sıcak günlerde toprağın

86
normal dağılabildiği zamanlarda yapılmalıdır. Böyle yapıldığı takdirde, birkaç toprak
işlemesinden sonra sahada mevcut ot çeşitleri çok azalacaktır.
 Ekim Yastıklarında Yabancı Ot İle Mekanik Mücadele: Otlar, fazla
büyümeden topraktan kolayca çıkartılabilirken elle ve kökünden alınır. Zamanında
alınmayacak olursa, büyüyen otlarla mücadele muhtelif el aletleri (el kültüvatörü, el çapası
vb.) kullanmak suretiyle yapılır. Ot alma işlerinde kullanılan aletler ekseriya toprak
işlemesinde kullanıldıklarından bunlara, çapalama konusunda ayrıca değinilecektir.
Ot alım işine başlamadan bir gün önce saha sulanması gerekir. Böylece fidana
zara vermeden ot rahatça ve kökünden sökülebilir. Sökülen otlar bekletmeden
sahadan uzaklaştırılmalıdır.

Resim 74: Ekim yastıklarında ot alma

 Repikaj Sahalarında Yabancı Ot İle Mekanik Mücadele: Bu

sahalardaki ot alma prensipleri de ekim sahalarındakinin aynıdır. Ancak, el aletleri
yanında toprak frezeleri, rotovatör, çapa makineleri, vs. gibi makine ve bunlara bağlı
ekipmanlarından da yararlanılır. Fidan çevreleri ise işçi gücü ile çapalanarak
temizlenir. Repikaj alanlarında yapılan mekanik ot mücadelesi ekim yastıklarında
yapılana göre daha kolay ve çabuktur.

87
 
Resim 75: Repikajlı sahalarda ot alma

 Tüplü ve kaplı fidanlarda yabancı ot ile mekanik mücadelesinde;

ekim yastıklarındaki gibi elle ve el aletleri ile yapılır. Tüplü ve kaplı fidanlarda,
kapların içindeki ve dışında (fidan tavalarının içinde) bulunan bütün yabancı otlar
alınır. Alınan otlar ise hemen sahadan uzaklaştırılır.


Resim 76: Kaplı fidanlarda ot alma

3.2.1.2. Kimyasal Mücadele

88
 Bileşimlerinde bulunan zehirli kimyasal maddelerle yabancı ot, hastalık ve
zararlıları yok etmek için yapılan mücadele şekline kimyasal mücadele denir.
Ülkemizde orman fidanlıklarında tek yönlü bir otla mücadele programı
yürütülemez. Yani sadece kimyasal mücadele yapmak suretiyle yabani otlar yok
edilmez ve böyle bir yol izlenmesi zaten kaliteli fidan elde etmek için uygun olmaz.
Kimyasal mücadelenin amacı; fidanlıktaki ot popülasyonunun çoğalmasını önlemek,
mekanik mücadele yöntemleriyle de destekleyerek programlı bir biçimde ve en
ekonomik şekilde yabancı ot mücadelesinin yürütülmesine olanak sağlamaktır.
Bunun için seçilecek ot öldürücüler (herbisitler) fidanlığı yabani ot
tohumlarının istilasına karşı koruyabilmeli, ekilecek tohumların çimlenmelerini
engellememeli, fidanlıklar tarafından güvenle kullanılabilmeli ve fidanların belirli bir
zaman dilimi içerisinde yabani otlar olmadan boylanmalarına ve gelişmelerine
olanak sağlanmalıdır. Ot öldürücü olarak bir çok ilaç bilinmekte ise de hepsinin
fidanlıklarda kullanma imkanı yoktur. Zira bazı otları tamamen öldürmesinin
yanında fidanlara da zarar vermekte veya fidanların büyümesini kısıtlayıcı hatta
% 100’e varabilen öldürücü etki yapabilmektedir. Bu nedenle fidanlıklarda denenmiş
ve oldukça iyi sonuçlar alınmış ot öldürücüler (herbisitler) tercih edilmelidir.
 Kontakt Herbisitler:Bunlar genellikle yaprak yolu ile etki yaparlar.
Yapraktaki suyu almak, yaprak hücrelerine girerek dokuları öldürmek, klorofil
oluşumuna mani olmak ve klorofili yok etmek suretiyle bitkilerin temas ettiği
kısımlarını öldürür. Bu Herbicidlere kireç azotu, arsenikler, madensel yağlar, solvent,
gramaxon örnek olarak verilebilir.

Resim 77: Kimyasal ilaçlama

 Sistemik (Mide zehirleri) Herbicidler:Bu Herbisitlerin etkin maddeleri

bitkilerin yaprakları veya kökleri vasıtasıyla alındığında öz suyu ile bitkinin her
89
tarafına nakledilir. Bunlar bitkiye kök yolu ile etki eder, tohumların çimlenmesine
engel olarak ot mücadelesinde faydalı olur. Kontakt Herbisitlere oranla daha
etkilidirler.
Yabancı otlarla mücadelenin hedefi; mümkün olduğunda kültür alanına otların
gelmesinin önlenmesi, sahadaki otların ise alandan uzaklaştırılmasıdır. Ancak,
piyasadaki herbisitlerin çoğunluğunun tarım bitkilerine yönelik seçici herbisitler
olarak üretilmekte, piyasadaki birçok ilacın ancak bazıları yapılan denemeler
sonucunda fidan üretim alanlarında kullanılabilmektedir. Fidanlıklarımızda
kullanılan bazı herbisitler ve uygulama şekilleri şöyledir:
 Paraquat (Gramaxone, Destroyer, Uniquat) etkin maddeli ilaç seçici
değildir. Temas ettiği bütün yeşil aksamı öldürür. Sistemik değildir, otların köküne
zararı yoktur. Ekim öncesi ekim yastıklarındaki otların mücadelesinde kullanılabilir.
Yine ekim yastıkları dışında boş alanlarda, boylu repikaj sahalarda fidana çok
yaklaşılmadan ve fidana temas ettirilmeden kullanılabilmektedir. Ancak mümkün
olduğunca otların küçük olduğu dönemlerde kullanılması ve yabancı otların her
tarafına temas etmesi başarıyı arttırır. İlaçlamanın ikinci gününden sonra ölümler
başlar, alanda ilaçlamadan sonra sulama yapılmamalıdır.
 Glyphosate (Roundup) etkin maddeli ilaç seçici değildir. Tüm
bitkileri öldürür. Sistemik bir ilaç olduğundan bitkinin yeşil aksamına nüfuz ederek
köklere kadar taşınabilir, dolayısıyla bitki kökü de ölür. Toprakta çok çabuk ayrışır.
Ekim yastıklarında kullanılmaz.
 Trifluralin (Trifilin) etkin maddeli ilaç ekim öncesi uygulanarak
ekim yastıklarında (Karaçam, Y.Akasya) yabancı ot çıkışını geciktirir. Suda
erimediği için toprakta alt kısımlara taşınamaz. Ekimden 6 hafta önce başlayarak
ekim gününe dek kullanılabilir. Özellikle Karaçam ekim öncesi ve diğer yapraklı
türlerde de ekim öncesinde güvenle kullanılabilmektedir. Ancak ilaçlamadan önce
sahada mevcut yabancı otlar yok edilmelidir. İlacın uygulanmasından sonra en geç 8
saat içinde toprağa karıştırılmalıdır. Mümkünse püskürtme ve karıştırma faaliyetleri
birlikte yürütülmelidir. Karıştırma işlemi toprağa 8-15 cm derinliğinde işleyecek
şekilde ayarlanmalıdır. 5 cm den az derinlikte işleyecek şekilde ayarlanan gereçlerle
yapılacak yüzeysel karıştırma, yabancı ot mücadelesinde istenilen etkinliği sağlamaz.
Kullanımı: 180-200 ml/da dozunda kullanılır. İlaç öncesi pulvarizatör ölçüsü belli
suyla denenerek dekara yeterli olan su miktarı belirlendikten sonra ilaçlama yapılır.
Herbisitler farklı ticari markalarca değişik isimlerle üretilmektedir. Bu nedenle
her türlü kimyasal ilaç alınırken o ilacın isminden ziyade etkin maddesine dikkat
edilmelidir. Ayrıca kimyasal ilaçlar denenmeden kullanılmamalıdır. Yanlış bir
uygulama ile yabancı otla birlikte binlerce fidanında zarar görmesine ve ölmesine
neden olunabilmektedir. Bu nedenle gerek önerilen ilaçlar, gerekse kullanılması
düşünülenler; eğer daha önce söz konusu türde kullanılmamışsa mutlaka önce küçük
alanlarda deneme amaçlı kullanılmalı, sonuca göre kitlesel uygulamaya geçilmelidir.
İlaçlama mümkün olduğunca serin(akşam veya sabah saatleri) ve rüzgarsız
havada yapılmalıdır.

90
Resim 78: Kimyasal ilaçlama

3.2.2. Ot Alma Zamanı:

Otlar kültürle birlikte, hatta ekim sahalarında kültürden daha evvel geldiklerine
göre ot alma işlemi zamanında ve yeteri kadar yapılmalıdır. Ekim sahalarında
tohumlar çimlendikten hemen sonra ot alınacaksa, fideciklerin biraz gelişmesi
beklenmelidir. Otlar kültürü kapatacak kadar büyütülmeden alınmalıdır. Kökünden
alınmayan otlar tekrar büyüyeceğinden fazla zaman ve para kaybını önlemek için bu
hususa gereken dikkat gösterilmelidir.
Ot mücadelesinde mühim olan diğer bir husus da otların hiçbir zaman tohum
dökme zamanına kadar bekletilmemelidir.
Ot mücadelesinde bir mücadele vasıtasının yeterli olduğunu kabul etmek hatalı
bir görüştür. Kimyasal mücadelede birçok ilaçlardan faydalanmak yerinde olduğu
gibi, kimyasal ilaçlama, el aletleri ve diğer vasıtalar ile desteklenerek ot alma
masrafları asgariye indirilebilir.

3.2.3.Çapalama

Çapa yapılmamış, bunun neticesi olarak da sert ve sıkı oturmuş bir bünyeye
sahip bulunan bir toprak, fidan köklerinin toprağa girmesine mukavemet eder. Bu
toprakların ihtiva ettiği su, kapillarite ile devamlı bir şekilde yüzeye çıkar ve
buharlaşarak kaybolur gider.

91
 Çapa yapmaktan maksat, kapillariteyi kırmak, toprağın havalanmasını ve
köklerin gelişmesini sağlamaktır. Böylece suyun yüzeye doğru toprağa dağılması ve
bitkiye faydalı olması sağlanır. Su kaybı önlenerek, yağış suyunun toprağa daha iyi
nüfuz etmesi sağlanmış ve bu arada zararlı otlar da alınmış olur.

3.3. Tekleme-Seyreltme
3.3.1. Ekim Yastıklarında Seyreltme

Ekim yastıklarında arzu edilmemesine rağmen bazen fazla tohum kullanılması

neticesinde, fidanlar sık bir şekilde çıkmaktadır. Bunların belirli bir zaman sonra
seyrelttirilmeleri gerekir. Zira böyle bir işleme tabi tutulmazlarsa, çok miktarda fidan
elde edilir. Ama bunların büyük bir kısmı cılız ve arzulanan derecede gelişmemiş
olur. Seyreltmede istikbal vadeden fidanlar bırakılır, diğerleri ise çıkartılır ve
fidanlara mümkün olduğu kadar eşit aralıklar verilir.
Seyreltme elle ya da makasla yapılır. Elle yapılan seyreltmede, alınacak fidan
kararlaştırılır ve elle kökünden çıkartılır. Bu işlerin yapılabilmesi için toprağın biraz
yumuşak olması lazımdır. Bunun için ekim yastıkları gerek seyreltmeden önce,
gerekse sonra iyice sulanmalıdır. Makasla yapılan seyreltmede, fidanın gövde kısmı
kök boğazından kesilerek alınır. Öte yandan, seyreltme konusunda dikkat edilmesi
gereken diğer bir husus da seyreltmenin yapılacağı zamanın tespitidir. Bunun için de,
seyreltme yapılacak ekim yastıklarında hangi fidanların alınacağına karar verebilmek
için, fidelerin biraz gelişmesi beklenmelidir. Kökler iyi gelişmeden alınırsa, elle
seyreltmede, kalacak fidanların köklerine de zarar verilebilir. Fazla gecikme de
mahzurlu olur. Zira hem seyreltme daha güç ve masraflı olur, hem de kalacak
fidanlara zamanında gelişme fırsatı verilmemiş olur. Prensip olarak seyreltme, türlere
göre değişmekle birlikte, çimlenme tamamlandıktan takriben bir ay sonra (Doğu
Ladininde 3+0 yasa girerken) yapılmalıdır.

3.3.1. Tüplü Fidanlarda Tekleme

Ekim yastıklarında yapılan seyreltme işlemi tüplü fidanlarda tekleme olarak

yapılır. Seyreltme işleminde olduğu gibi teklemede de amaç; fazla tohum
kullanılması neticesinde, sık bir şekilde çıkan fidanların cılız bir şekilde büyümemesi
için istikbal vadeden fidan bırakılır diğerleri makas ile kesilir.
Tüpün ortasında veya ortasına yakın olana ve eniyi gözüken fidan bırakılır
diğerleri makas ile kesilir.

3.4. Siperleme Çalışmaları

Ladin, Göknar, Kayın gibi bazı türler, yarı gölge altında yetiştirildikleri
takdirde fidan zayiatları azalır ve daha iyi gelişme gösterirler. Kayın’da 1+0, Doğu

92
Ladini ve Göknar’da 1+0 ve 2+0 yaşlı fidanlar %60 oranında siperlenmelidir. İyi
tatbik edilen bir siperlikte fidanların gelişmesi arttığı gibi usulüne uygun olmayan ve
alçak yapılan bir siperlemede gelişme, sipersiz yetiştirilen fidanlardan daha düşük
olur. Bunun sebebi, hava sirkülasyonunun mevcut olmayışı, dolayısıyla meydana
gelen sıcaklık ve havasızlıktır. Siperlikler; kamış, saz ve çıtadan hazırlanabildiği gibi
piyasada bu amaca uygun değişik oranlarda gölgeleme sağlayan siperlikler mevcut
olup bunlar alınarak kullanılabilir.
Siperlikler, yastık üzerinde devamlı olarak kalmamalıdır. En ideal şekil, akşam
geç vakit toplanıp sabahın erken saatlerinde tekrar serilmesidir. Bu suretle, tohum
çimlenmeden önce gölge ve rutubetin tesiri ile yastık yüzlerinde meydana gelecek
yosun tabakasının teşekkülüne mani olunduğu gibi, çimlenmeden sonra fideciklerin
fazla rutubetten zarar görmeleri önlenir ve daha iyi gelişmelerine yardımcı olunur.
Genellikle gölge ve yarı gölge ağaç türlerinde gölgeleme işlemi çimlenme
tamamlandıktan bir hafta sonra yapılır.
Ayrıca, ekim yastıklarının tamamı değil, fidan çizgileri arasında kalan satıh
muhtelif malzemelerle kapatılıp, bitkiler ise açıkta bırakılarak toprağın siperlenmesi
sağlanır. Toprağın siperlenmesi ile toprağın rutubet kaybı önlenmekte, sulama
masrafları azalmaktadır. Bu yararlarının yanı sıra siperleme ayrıca don atması, rüzgâr
erozyonu, zararlı otların gelişmesini önlemekte, mikroorganizma faaliyetini
artırmakta dolayısıyla da ot alma ve çapalama masraflarını büyük ölçüde
azaltmaktadır.
Ekim yastıklarında bu tür siperleme, tohumların çimlenmesinden 20-30 gün
sonra, yani fidan gövdelerinin biraz sertleşmesini müteakip yapılır ve fidanın
sökümüne kadar devam ettirilir.

3.5. Yerinde Kök Kesme

Bu işlem gerek ibreli, gerekse yapraklı ekim yastıklarında, kazık kök sistemi
yerine, kuvvetli ve bol yan köklerden meydana gelmiş saçak bir kök sistemi elde
etmek, gövdenin aşırı büyümesini yavaşlatmak suretiyle kök/gövde oranını kök
lehine çevirmek için yapılmaktadır. Kök kesimi tatbik edilen fidanlarda kuvvetli bir
kök sistemi teşekkül etmektedir. Bu fidanlar gerek fidanlıktaki repikaj sahalarında
gerekse ağaçlandırma sahalarında daha iyi tutmakta ve gelişmeleri de daha fazla
olmaktadır. Gerektiğinde fidanlarda yan kök kesimi de uygulanarak yan kök
teşekkülü aşırı olan türlerle bu mahzurda ortadan kaldırılabilir.
Kök kesimine tabi tutulacak fidanların yaşı, iğne yapraklı ve yapraklı türlerde
farklılık gösterir. Genel olarak ibreli fidanlarda, bu işlemin uygulanacağı fidanların
kökleri gelişmiş ve bıçak darbesi karşısında kıvrılmayacak bir durumda olmalıdır.
Buna göre kızılçam gibi hızlı büyüyen türlerden 1+0; karaçam, sarıçam gibi daha
yavaş gelişme gösteren diğer türlerde ise 2+0 yaşında kök kesimi yapılmalıdır.
Ancak bu türlerde gövdenin aşırı bir gelişme göstermesi halinde, bu gelişmeyi
önlemek üzere sonbahara doğru 1+0 yaşında da kök kesimi yapılabilir.

93
 Yapraklı fidanlarda ise esas itibariyle 1+0 yaşında kök kesimi yapılmalıdır.
Ancak, burada dikkat edilecek husus, fidan boylarını kök kesme bıçağının üst
çerçevesini aşmamasıdır. Buna göre fidanların 30-40 cm kadar boy aldığı devrede bu
işlem uygulanmalıdır. Aksi halde bıçağın, üst çerçevesine fazlasıyla mukavemet
edecek olan fidanlar zarar görebilir.

Resim 79: Kök kesme

3.5.1. Kök Kesme Zamanı

Fidanların klimatik özelliklerinin aynı olmaması nedeniyle her yer için gerekli
olabilecek kesin tarihler vermek mümkün değildir. Bu itibarla kök kesimi mahalli
şartlara göre değişebilmektedir. Orta Anadolu şartlarında, 2+0 yaşındaki karaçam ve
sarıçamda kök kesiminin Temmuz ayında yapılması uygun olur. Bu işlemin 1+0
yaşındaki fidanlarda yapılması halinde ise Eylül ayı başında, kızılçamda da Haziran
ayı tercih edilmelidir.
Yapraklı fidanlarda ise, kök kesimi genellikle Temmuz ayında yapılır. Bu
uygulamadan elde edilecek neticeye göre, bir veya birden fazla kök kesimi
yapılabilir.

3.5.2. Kök Kesme Derinliği

Kök kesimi derin yapılırsa istenilen faydalar sağlanmamış olur ve kök uçları
bıçak darbesi tesiri ile kesilmeden yana kıvrılabilir. Buna karşılık sığ yapıldığı
takdirde fidanın hayatiyeti tehlikeye girer. Bu itibarla, kök kesme derinliğinin iyi
tayin edilmesi ve mümkün olduğu kadar aynı derinliğin muhafaza edilmesi çok
önemlidir. İbreli türlerde kök kesimi 18-20 cm derinliğinde olmalıdır. Yapraklı
türlerde ise kök kesimi daha derin yapılmalıdır.

3.5.3 Kök Kesme Tekniği

94
 Paletli veya plastik tekerlekli traktörlerin ön veya arka tarafına akuple edilen
bir bıçak yardımı ile yapılır. Kök kesimine başlamadan önce, kolay bir çalışmayı
temin etmek gayesiyle yastıkların yeteri kadar nemli ve toprağın yumuşak olması
lazımdır. Bunun için yastıklar yağmur1ama yolu ile bolca sulanmalıdır.
Kök kesimi yapılacak yastığın baş tarafına bıçağın istenilen derinlikte
çalışmasını sağlamak üzere bir hendek açılır. Bıçak bu hendeğe yerleştirilir, traktör
yardımıyla çekilerek toprağın altından 18–20 cm. derinlikte hareket ettirilir. Bıçağın
ayarı traktör operatörü tarafından yapılır. Bıçak hiçbir zaman toprak yüzeyine doğru
meyilli olmamalı, bu meyil binde 2–3 oranında aksi istikamete doğru olmalıdır.
Bıçağa bundan fazla meyil verilirse ekim yastıklarında fazla kabarma (tümsek) ve
yarıntılar meydana gelir ki fazla sulama ile dahi bu hata telafi edilemez. Neticede
fidan zayiatına sebebiyet verilir. Bu şekilde diğer yastıklarda da kök kesimi
yapıldıktan hemen sonra yastıklarda meydana gelen çatlaklar bastırılarak kapatılmalı
ve fidanlara bolca su verilmelidir. Fidanlarda yan kök kesme olayı diskli
ekipmanlarla yapılır. Ekipmanların diskleri fidan sıra aralarına göre ayarlanarak
çalıştırılır.
Yastık üzerine sıralı olarak repikaja alınan ibreli fidanlara saçak kök oluşumunu
kazandırmak için yerinde kök kesimi yapan ekipman ile tabandan kök kesimi
yapıldığı gibi çapa makinesine takılacak disk ile yan kök kesimi yapmak da mümkün
olabilir. Bu işlem repikajdaki fidanların tepesine zarar vermeyecek yüksekliğe traktör
girinceye kadar yapılabilir.

3.6. Budama
Gövde dal budamaları daha ziyade şaşırtılmış yapraklı fidanlar için bahis
konusudur. Fazla kıvrık dallar, çatallaşmış tepeler budanmak suretiyle alınır. Bir tek
asli gövde kalacağına göre diğerlerinin zamanında ve usulüne uygun olarak alınması
gerekir. Budamada, şaşırtmanın 1.yılından itibaren başlanır. Her vejetasyon
mevsiminde, fidanın durumuna göre bir veya daha fazla tekrarlanır. Budamanın
şiddetli yapılması büyümeyi menfi yönde etkiler. Budama keskin budama makası ile
yapılır. Çatallaşmış tepelerde istikbal vadedenin dışındakiler ile kalınlaşmış yan
dallar ilk olarak alınır. Kavak fidanlarında ilk yıl herhangi bir budama yapılmaz.
Yalnız çatal tepeler teklenir ve çok kuvvetli azman yan dallar budanır. Budamada,
daima budama makasları kullanılır.

3.7. Fidanlığın Tehlikelerden Korunması

Fidanlıklarda ciddi zararlardan kaçınmak için daima dikkatli ve hazırlıklı
bulunmak icap eder. Zararın erken tespiti iyi bir mücadele kadar önemlidir. Bu
itibarla hastalık ve zarar başlamadan önce gerekli malzeme ve ilaçların hazır
bulundurulması faydalıdır. Herşeyden önce fidanlık ihatasının tam ve dışardan

95
gelebilecek çeşitli insan ve hayvan zararlılarına mani olabilecek şekilde yapılması
gerekir. Sellere ve su baskınlarına karşı gerekli koruma tedbirleri iyi düşünülecek
hususlardır. Fidanların rüzgar, fazla sıcak, kuraklık ve don atmaları gibi atmosferik
etkilere karşı korunmaları gereklidir. Bu zararlıların bahis konusu olabilecekleri
durumlarda ekim yastıkları muhtelif malzemelerle örtülmelidir. Malzeme olarak
kanaviçe, kaput bezi, ahşap malzeme ve sentetik koruyucuları sayabiliriz.

3.7.1. İklim Faktörleri

3.7.1.1. Don Zararları

Sıfır derecenin altıdaki sıcaklıklar fidanların odunlaşmamış kısımlarını
dondurur. Donmuş bitkiler solarak buruşur, yaprak ve sürgünler aşağı sarkar.
Renkleri başlangıçta kırmızımsı kahverengi sonraları siyahlaşır. Don olayları
ilkbahar, sonbahar ve kış mevsiminde görülüler ancak bitkiler için zararlı olan erken
(Sonbahar) ve geç (İlkbahar) donlarıdır. Ayrıca don kurutması ve çıplak don zararları
fidanlıklarda önemlidir. Don zararlarının önlenmesi için, yetiştirme takvimi
düzenlemesi, yani ekim zamanı, fidan dokularının erken donlardan önce odunlaşması
niçin potasyum gübrelemesi faydalı olmaktadır. Ayrıca erken donlar sırasında
yağmurlama sulama ile bitki yüzeyinde sıcaklığın düşmesi önlenebilir.
Özellikle, geç donlardan, yeni sürmüş fidanlarda, henüz çok taze olan
sürgünlerin etkilenmemesi için, yastık yüzeyinin, kanaviçe-telis gibi doğal
malzemelerle örtülmesi gerekir. Ayrıca yastık yüzeyine yerleştirilen, tünel şekli
verilmiş metal aksam üzerine, kanaviçe-telis serilerek, yeterli hava sirkülasyonu da
sağlanmış olur. Böylelikle, mantar zararları riski de, en aza indirilmiş olur. Geç don
tehlikesi atlatıldıktan sonra, mevcut örtüler kaldırılır.

Resim 80: Ekim yastıklarında geç donlara karşı alınmış tedbir

3.7.1.2. Don Kurutması

96
 İğne yapraklı fidanlarda görülür. Toprak donlu olduğu zamanlarda ılık ve
rüzgarlı günlerde bitkinin transpirasyonu artar ve topraktan su alınamadığından
ibreler kızarır ve dökülür, fidelerde ölüm oranının artmasına sebep olur. Toprağın
malçlanması etkili koruyucu bir tedbirdir.

3.7.1.3. Çıplak Don

Kış sonu ve İlkbahar mevsiminde geceleri kuvvetli donlar oluşur, gündüz
çözülürse kökleri toprağın üst tabakasında bulunan genç fidanlar oldukları yerde
yükselir ve kök açığa çıktığında yıkılarak ölürler.
Koruyucu tebirler; Fidan yastıkları yükseltilmeli ve iyi drenaj için gerekirse
toprağa kum ilave edilmelidir. Ekim sıralar halinde yapılmalı, fidan yastıklarını kalın
bir malç tabakası ile kaplanmalıdır. Kök kesimi ve budaması fidanın kış öncesi yeni
kök oluşumunu sağlayabilecek zamanda yapılmalıdır.

3.7.1.4. Yüksek Sıcaklık

Güney bölgelerde ilkbahar sonlarında toprak yüzeyinin aşırı ısınması fidanlarda

güneş yanıkları ve ölümlere sebep olabilmektedir. Bu nedenle tohum ekimi, toprağın
çimlenme için uygun ve çevre şartları ile zararlıların etkisinin en az olacağı zamanda
yapılmalıdır. Ayrıca; koruyucu canlı çitler oluşturmak, ekim ve fidan yastıkları
üzerine gölgelikler yapılması, açık renkli malç malzemesi kullanarak, toprak yüzey
sıcaklığını yükselmesini engellemek, sık ve az sulamalarla sıcaklığın dengelenmesi
de faydalıdır.

3.7.1.5 Kuraklık

Bu zarar şekli daha çok bitkinin su ihtiyacından daha az faydalanabilir su ihtiva

eden kaba tekstürlü kumlu topraklarda görülür. Kök sistemi yüzeysel küçük fideler
çok hassastır. Taban suyu seviyesinin çok yüzeysel olduğu yerlerde de havalanma
sıkıntısı sebebiyle bezer zarar şekli görülür. Düzenli sulama, toprağın organik madde
miktarını arttırmak, malçlama yapılması bu zararları engeller. Yüksek taban suyunda
ise drenaj kanalları açılarak taban suyu seviyesinin düşürülmesi en önemli tedbirdir.

3.7.1.6 Rüzgar

Rüzgar birçok faydaları yanında, toprağın kurumasını çabuklaştırması, toprağın

kırıntı yapısını bozması, rüzgarla uçuşan toz parçacıklarının fidan gövde ve
yapraklarında yaralanmalara sebep olması gibi zararlı etkileri görülmektedir.
Zararların önlenmesi için; Doğal ve suni rüzgar perdeleri kullanılması, toprak
yüzeyinin malçlanması, ekim yastıklarının hakim rüzgar yönüne paralel yapılması
etkili olmaktadır.

97
3.7.2. Zararlı Böcekler

3.7.2.1. Kök zararlısı böcekler

 Melolontha melolontha L. (Mayıs Böceği): Bu zararlının toprak içinde
yaşayan larvaları fidanların köklerini kemirir. Kökü Mayıs böceği tasallutuna
uğramış fidanların yaprakları önce tedricen sararmaya başlar ve sonuçta fidan
tamamen kurur.
Mayıs böceği erginleri yörenin iklim şartlarına bağlı olarak topraktan Nisan
sonu-Mayıs’ta çıkmaya başlarlar ve yaprak yiyerek beslenirler.
Yumurtlama Haziran ayı ortalarına kadar sürer. Yumurtlamak için gevşek,
derin, humusça zengin ve örtülü toprakları (bahçe, otlak, fidanlık) tercih
ederler.Yumurtalar 4-5 hafta sonra açılır.
Mücadelesi; kültürel tedbirler olarak havaların soğuması ile toprağın alt
tabakalarına inen larvalar, bahar gelince toprak yüzeyine yaklaşırlar. Toprağın üst
tabakalarında bulunduğu devre içinde derin sürümler yapılırsa, larvalar açığa çıkar
(kesekler içinde kalan kurtların açığa çıkması için, diskaro gibi kesek parçalayıcı
işlemler yapılmalıdır). Bu kurtlar açık hava şartlarına-özellikle güneş ışığına
tahammül edemezler, üstelik karga başta olmak üzere kuşların saldırısına uğrarlar.
Bu işlemle belli bir alandaki larvaların % 90 ‘ını öldürmek mümkündür.
Diğer taraftan Mayıs ayı sıcak geçti ise Haziran başında aksi takdirde
Haziran’ın 2. Yarısı içinde yapılacak ot temizliği ve çapalama hem yumurta
konmasını hemde konulmuş yumurtaların gelişmesini engeller. Fidanlık içindeki ve
civarındaki çayırlıkları sürme imkanı yok ise veya idari yönden bu mümkün değilse
ilk ergin böcekleri yapraklarda görülmesinden 10-15 gün sonra bolca sulamak, en
iyisi göllendirme tabir edilen şekilde su altında bırakmak çok yararlıdır. Zira bu
devre bazen 3-4 defa tekrarlanan yumurta koyma ve yumurtaların bu larvalar fazla
rutubete dayanamadıklarından ölmektedirler.

Resim 81: Mayıs böceği

98
 Kimyasal mücadele; Yaprakla beslenen erginlerine karşı ilaç kullanılarak
oldukça iyi netice almak mümkündür.
Topraktaki kurtlarına karşı ilaç kullanımı, bunlar toprak sathına yaklaştığında
ve kökleri arayıp-bulmalarıyla etkin zarar yapmadan önce yapılmadır.
Mayıs Böceği kurtlarına karşı, Chlorpyrifos WP 1200 gr/Da, Endosulfan 32.9
WP 1500 gr/Da, Endosulfan 5 Toz 4000 gr/Da gibi ilaçlar kullanılabilir.

 Agriotes (Tel kurtları): Tel kurtları kökleri kemirerek zarar yapar,

tohumları da yerler. Köklerin kabuğuna dokunmaksızın içini kemirmeleri çok
karakteristiktir.
Tel kurtları 15 mm kadar boyunda ve silindirik yapıdadır, üzerinde kısa ve
seyrek kıllar .bulunur. Renkleri sarımtırak kırmızıdır ve kafaları daha koyu renklidir.
Son vücut halkaları çıkıntılıdır ve üzerindeki kıllar daha uzundur. Derileri iyice
kitinleşmiştir. Elle tutulup ezildiklerinde çıtırdarlar.
Ergini ilkbaharda topraktan çıkar ve temmuza kadar ot ve çimenlerin üstünde
yaşar, sıcaklık artınca toprak kesekleri içinde saklanır. Çiftleşen dişi Mayısta toprağa
girer ve çok ufak olan yumurtalarını tek veya gruplar halinde bırakır. Mayısta
toprakta pupa olur, 20 gün sonra ergin oluşur ama ancak gelecek ilkbaharda
topraktan çıkar.
Mücadelesi; Bu zararlıya karşı yazın sathi toprak işlemesi ile kurt
populasyonunu % 30-70 oranında azaltmak mümkündür. Yumurta ve genç larvaları
kuraklığa hiç dayanamazlar.
İlaç kullanımı özellikle bir yıl önce zararlı görülmüş ve m2’de 6-15 larva var
ise yapılmamalıdır:
Toz ilaçlar bir miktar toprakla karıştırıldıktan sonra toprak sathına serpilmeli ve
15-20 cm derinliğe kadar karıştırılmalıdır. Bundan başka sadece fidanların sarardığı
yerdeki sıra aralarının ilaçlamak da iyi sonuç verir.

 Agrotis sp. (Bozkurtlar): Bunların kelebek olan erginleri toprakta

pupadan Mayıs-Haziran aylarında cıkarlar. Dişi kelebek bitkilerin kök boğazına
1000-1500 adet yumurta bırakırlar. Çıkan larvalar C harfi şeklinde kıvrılarak,
gündüzleri toprak örtüsü altında saklı kalırlar. Olgunlaştığında 4-5 cm boya
ulaşabilen gri-siyah renkli bu larvalar gece olunca bitki diplerini kemirmeye
başlarlar, dibe yakın yaprakları da yerler. Mücadelesinde; ergin çıkış periyodunda
ışık tuzakları kullanılarak başarılı sonuçlar alınmıştır.

 Gryllotalpa gryllotalpa L. (Danaburnu): Mayıs ayında çiftleşen dişiler

toprakta açtıkları galerilerin ucunda açtığı loca içine 200-300 kadar yumurta
bırakırlar. Kuluçka sütesi 2-3 hafta kadardır. Çıkan yavrular besin bulmak üzere
müstakil galeriler açarlar ve sonbahara kadar 2 deri değiştirip kışı geçirmek üzere 1
hatta 2 m aşağıya inerler. Bahar gelince üst tabakalara çıkarlar, yeniden beslenmeye
başlarlar, yazın başlarında ergin olurlar. Bu erginler bir kış geçirdikten sonra
99
yumurtlarlar. Bunlar toprağın 10-20 cm derinliğinde galeri açarken rastladıkları
kökleri kemirerek zarar yaparlar. Geceleri ise toprak üstüne çıkarak bitki gövdelerini
kemirirler.
Bozkurtlar ve Danaburnu ile Mücadele; Toprakta yaşadıkları ve barındıkları
için toprak işlemeleri son derece faydalıdır.
Bu imkan yok ve yoğun zarar görülmekte ise ilaç kullanmak gerekir. Bunun
için aşağıda gösterildiği gibi kepekli yem hazırlanır:
10 kg buğday kepeğine + 500 gr şekere aşağıda aktif maddesi belirtilen
ilaçlardan biri karşılarında gösterilen miktarda katılır.
Endosülfan % 35 WP. : 150 gr
Trichlorphon %80SP. : 250 gr
Chlorpyrifos-ethyl % 25 WP : 400 gr
Hazırlanan kepekli yem akşam vakti yapılacak sulamayı takiben, fide sıraları
arasına serpiştirilmelidir .
Bu hazırlanırken su ilavesi şu şekilde yapılmalıdır ki karışım hamur kıvamına
gelip sonradan sertleşmemelidir, elle sıkıldığında sünger kıvamında olmalıdır.
Örneğin; 10 kg kepeğe, Thiodan %35 W:150 gr, Dipterex sp %80:250 gr veya
Dursban %25 W:400 gr ilaçlarından birisi karıştırılarak da kullanılabilir.
3.7.2.2. Yapraklarda zarar yapan böcekler

Yaprak ve iğne yaprakları tamamen veya kısmen yiyerek fidanların

zayıflamasına bazen tamamen kurumasına sebep olurlar.
Yapraklarda zararlı böceklerin varlığı belirlendiğinde az sayıda ise toplanıp yok
edilmelidir. Zararlı böcek miktarı fazla ve etkin zarar yapma potansiyeli varsa,
böceğin türü (en azından cinsi), biyolojik safhası belirlendikten sonra, son çare
olarak kimyasal mücadele kararı verilmelidir.

3.7.2.3. Tomurcuk sürgün ve gövdede zarar yapan böcekler

 Aphidler (Bitki Bitleri): Ağaçların yaprak, sürgün, dal ve gövdelerinde

özsu emerek bitkilerin zayıflamasına yaprak ve sürgünlerde sararma, deformasyon ve
kurumalara sebep olurlar. En önemli çeşitleri; Pineus orientalis (Doğu ladin sürgün
gal biti), Cinara cedri Mimeur (Sedir yaprak biti), Schizolachnus pineti Fabr. (Çam
yaprak biti), Phyllaphis fagi L. (Kayın yaprak süsülü biti), Aphis craccivora Koch.
(Akasya sürgün biti).
Aphidlerle Mücadele; özsu emerek zararlı olan böceklerin çoğu fidanlıkta
bulunan otsu bitkileri veya diğer fidanları ara konukçu olarak kullanmaktadır. Otsu
bitkilerin herbisit veya sürümlerle yok edilmeleri mücadelede yardımcı olmaktadır.
Kışın yaprağını döken fidanlarda kış sonunda yumurtalarına karşı kışlık yağlar
kullanılabilir. Vejatasyon mevsiminde yoğun tasallutlarda aşağıdaki ilaçlar
kullanılabilir. Şalgıladıkları örtü altında bulunan aphidler için sistemik etkili ilaç
kullanılmalıdır.

100
  Rhyacionia buoliana (Den. & Schiff.) (Çam sürgün bükücüsü): Çam
türlerinin çoğunda zararlıdır. Erginler mayıs ayında çıkar ve yumurtalarını tepe ve
yan tomurcuklara bırakır. Larvalar tomurcukları delerek içinde galeri açar ve
tomurcuğun kurumasına veya postacı boynuzu denilen şekil bozukluğuna sebep
olmaktadır. Kışı larva döneminde sürgün içinde geçirir. Yılda bir generasyon verir.
Zararlı hızlı gelişen yabancı bir tür olan Pinus radiata ağaçlandırmalarında çok zararlı
olmuş ve bu türden vazgeçilmesine sebep olmuştur.
Zararlının görüldüğü fidanlıklarda böcekli fidanlar sökülerek imha
edilmelidir. Zararlının mevcut olduğu fidanlıklarda uçma zamanı boyunca 20 günde
bir tekrarlamak şartıyla sıvı veya toz ilaçlar sistemik etkili ilaçlar kullanılır.
 Örücü Yaprak Arıları (Çam çalı antenli yaprakarısı, Ladin örücü
yaprakarısı, Kırmızımtırak sarı çalı antenli yaprakarısı vs): Yumurtadan çıkan
genç tırtıllar ilk günlerde iğne yaprakları yüzeyden yerler zarar genellikle bir, ender
olarak da iki yaşındaki iğne yapraklarda meydana gelir, yumurtaların bulunduğu iğne
yapraklara dokunulmamaktadır. İğne yaprağın kını hariç diğer kısımlarını tamamen
yerler. Zarara uğramış ağaçlar yaşamlarını sürdürseler bile, iğne yapraklar büyük
ölçüde zarar gördüğünden artım kaybına neden olmaktadır. Ayrıca zarar gören
ağaçlar çeşitli kabuk böceklerinin üremesine elverişli bir ortam oluşturmaktadır.
Fidan üzerindeki tırtıllar az sayıda ise, toplanarak ezilir. Eğer geniş bir alanda
zarar yapıyorsa toz veya sıvı haldeki mide ve temas zehirlerinden yararlanarak
mücadele edilir.
 Koşniller (Kalkanlı bitler): Bazı koşniller arız oldukları kavak
ağaçlarının kabuğu içine emici organlarını sokarak öz suyunu emerler. Aşırı
üremeleri halinde ağacı kurutabilirler.Bu zararlıların
en belirgin özelliği kalkan adı verilen, çeşitli renk ve
şekilde olan muhafaza altında yaşamalarıdır.
Kavaklarda en fazla rastladığımız koşnillerden
Chionaspis salicis L.'nin kalkanları oval ve grimsidir
Koşnillere karşı ilaçlı mücadele; yaz mücadelesi ve
Kış mücadelesi olmak üzere 2 devrede tatbik
olunabilir. Yaz mücadelesi, yavrular kabuk bağlamadan ilkbaharda ve yaz
başlangıcında yapılır. Kış mücadelesi ise kalkan altındaki ergin ve yumurtalara karşı
uygulanır.

3.7.3. Zararlı Mantar, Bakteri ve Virüsler

3.7.3.1. Önemli Mantar Hastalıkları

 Çam kızarıklık hastalığı: Mantar, sarıçam ve karaçamda yalnızca genç
fidanlarda değil don, kuraklık, yetişme muhitinin elverişsizliği sebebiyle zayıf
büyümeye sahip, genç ve orta yaşlı fertlerde de zarar yapabilmektedir.
Eylül ayından itibaren genç bitkilerin kısa sürgünlerdeki ibrelerde tedrici bir
sararma, hastalığın ilk semptomu olarak ortaya çıkar. Bir süre sonra bu sararma
yavaş yavaş yerini açık kırmızı, kızıl bir renge bırakır. Bu sararma renk değişimi,
101
açık ve güneşli havalarda, kurutucu rüzgarın etkisiyle, hele fidanlık ve
ağaçlamalardaki toprak şartlarının uygunsuzluğu, bakım tekniklerinin gereğince
yerine getirilmemesi veya ihmali gibi sebeplerle süratlenerek artış gösterir. Neticede
ibreler açık kırmızı ve kızıl bir renk alır ki bu durumda fidanlık adeta yanmış,
kavrulmuş bir tablo gösterir. Bu görünümü hiçbir zaman fizyolojik kızartı ile
karıştırmamak gerekir. Gelecek yılın nisan veya mayıs aylarında bu kızarıklık süratle
artarak sonunda ibrelerde kurumaya varan bir tablo ortaya çıkar, daha sonra ibrelerin
dökülerek dallar çıplak kalır.
Fidanlık veya ağaçlama sahasında hastalığın belirlenmesinden sonra, hastalıklı
fertlerin hiçbir seçime tabi tutulmadan tamamen sökülüp, yerinde yakılması gerekir.
Bu arada fidanlığın sürülmesi, spor rezervi olabilecek ibrelerin toprağa karıştırılması
bakımından önemlidir.
Mantar, rutubetli şartları sevdiğinden fidanlık ve ağaçlamalarda rutubeti artırıcı
şartların elemine edilmesi şarttır, Fidanlık toprağının ıslahı, tesviyesi ve drenajı ile
ilgili eksiklikler giderilmelidir. Fidanlık içinde yüksek taban suyu, drene edilmemiş
sızıntı sularının mevcudiyeti, son derece de mahsurlu ve mantarın tasallutunu
hızlandırıcı en önemli faktörler olarak bilinmelidir.
Fidanlık ve ağaçlamaların çevresinde mevcut yaşlı fertlerde hastalık mevcutsa,
mücadelenin öncelikle oradan başlatılması gereklidir. Fidanlık ve ağaçlamaların
çevresinde ve içinde şeritler halinde yapraklı türlere enfeksiyonu durdurması
bakımından yer verilmelidir.
Fidanlık ve ağaçlamalarda, sağlıklı, orijini belirli, selekte edilmiş fidanlar
kullanılmalı ve fidanlık, ağaçlamalar için gerekli teknikler zamanında yerine
getirilmelidir.
Ayrıca kimyasal mücadelenin, mantara karşı çok etkin olmamakla birlikte,
kültürel tedbirlerle kombine edildiğinde bazı olumlu neticeler verdiği de
bilinmektedir. Bunun için, bordo bulamacı % 1-2 dozda, Haziran başında ve bundan
bir ay sonra olmak üzere 2. defa aynı dozda kullanıldığında başarılı sonuçlar
vermiştir. Bu da ancak hastalığın ilk belirtilerinin ortaya çıkmasını müteakip
uygulamanın yapılmasıyla mümkün olabilmektedir.
 Melampsora sp. (Pas mantarı): Kavak yapraklarında "Pas Hastalığı"nın
nedeni olarak bilinen ve hepsi de parazit olarak pas mantarları grubu içinde yerini
alan, Melampsora cinsi, kavakçılıkta büyük bir öneme sahiptir. Bu mantar genellikle
iklim şartlarına bağlı olarak Haziran ayından itibaren, kavak yapraklarının alt
yüzünde, önceleri, takriben 0.5 mm çapında, seyrek, açık sarı, daha sonra tamamen
yaprak yüzeyini kaplayan ve 1-1.5 mm çap'a kadar varabilen, bu arada rengi de
portakal sarısı ve sonunda pas rengine dönüşen spor yatakları ile ortaya çıkar.
İklim şartlarının uygunluğu ve bazen duyarlı klonların varlığı ile, yaprak yüzeyi
tamamen bu yataklarla örtülür. Neticede yaprak adeta kırmızı pas rengini alır ve
bunun sonucunda oluşan nekroz sonrasında erken ve şiddetli olarak alt dallardan
başlayan bir yaprak dökümü ortaya çıkabilir. Bitkinin bir taraftan dökülen
yapraklardan dolayı besin kaybına uğraması, diğer taraftan genç sürgünlerin gerekli

102
şekilde odunlaşmaması sonucu bu fidanların soğuk ve dondan zarar görmeleri
kaçınılmazdır.
Mücadele; yere dökülen ve gelecek büyüme devresi içinde hastalığın ortaya
çıkışı ve yayılmasını sağlayacak yaprakların derin bir sürümle toprağa karıştırılarak
ortadan kaldırılması, ihmal edilmemelidir. Fidanlık ve ağaçlandırmalarda bu mantara
karşı uygulanacak kimyasal bir mücadele, ancak kültürel önlemlerle beraber
yürütüldüğünde başarılı olmaktadır.
 Damping-Off(Devrilme Hastalığı): Özellikle ekim yastıklarında, üst
toprak tabakalarında yaşayan bir grup mantarın tasallutu ile meydana gelen bir
hastalıktır. Damping off’a sebep olan mantarlar hem tohumu hem de tohumdan
oluşan fideyi etkiler. Kök boğazından etkilenmiş fideler aniden devrilip çökerler.
Ekim hazırlığı ve bakımlarının yeterli ve zamanında yapılması ile hava
şartlarının uygunluğu gibi büyümeyi iyileştiren şartlar, bu mantarın etkinliğini
azaltır. Bundan başka çeşitli ağaç türlerinin damping-off yapan mantarlara direnci
farklılık gösterir.
Bu hastalığı önlemek için dikkat edilmesi gereken hususlar ve alınacak
tedbirler şunlardır:
 Toprağın kil oranı yükseldikçe bu hastalık arttığından fidanlıklarda
kil oranını düşürücü tedbirler alınmalıdır.
 Bu hastalığın çok etkin olduğu fidanlıklarda ekim sıklığı mümkün
olduğu kadar azaltılmalıdır. Zira ekim sıklığı artıkça Damping off da artmaktadır.
 Ekimleri sıcak mevsimde(zamanda) yapmaktan kaçınmalıdır.
Tohum ekimleri ilkbaharda mümkün olduğunca erken yapılmalıdır. Bu mantarın
optimum üremesi + 25 ºC’de olmaktadır.
 Tohum gerektiğinden daha fazla derine ekilmemelidir.
 Ekim sonrası örtü materyali olarak ağır yapıda materyal
kullanmaktan kaçınılmalı, organik maddece zengin, gevşek yapıda materyal
kullanılmalıdır.
 Normalden fazla gübre kullanılmamalıdır.
Bu hastalığın görüldüğü fidanlıklarda tohumları ekimden önce mantar ilacı ile
ilaçlanmalıdır.
Çimlenme başladığında hastalık görülürse ekim yastıklarının Captanaktif
maddeli ilaç karıştırılarak hazırlanan karışım ile sulama yapmalıdır.

3.7.3.2. Nematodlar
Bitki paraziti nemotodlar 0,2-5 mm boyunda ince uzun silindirik canlılardır.
Bitki özsuyunu emerek beslenirler. Toprakta çok ağır hareket ederler, yayılmaları
kendi hareketlerinden ziyade yumurta, ergin ve larvaların çeşitli vasıtalarla taşıması
ile olur. Yılda birden fazla döl verirler. Orman fidanlıkları için en önemlileri kök ur
nemotodu (Meloidogyne spp), kök lezyon nemotodu (Pratylenchus spp), kamalı
nemotod (Xiphinema spp) sayılabilir.

103
 Bitkilerin kökleri zarar gördüğünden su ve besin maddesi alımı zorlaşır, bitki
gelişemez, yapraklar küçülür, sararır, susuzluk belirtileri gösterir. Yoğun zararlarda
kurumalar görülür. Mücadelesi; Rotasyon uygulaması nemotod mücadelesinde en
etkili yöntemdir. Arazinin derin şekilde sürülmesi ve güneşin etkisi de çok faydalıdır.
Kimyasal mücadele de etkili yöntemdir.

3.7.3.3. Virüs Hastalıkları

Virüslerin bitkilerdeki zararları diğer etmenlerle karşılaştırıldığında daha az

olarak kabul edilmektedir. Fidanlıklar için en önemlileri; Akçaağaç Mozaik Virüsü,
Kavak Mozaik Hastalığı, Robinia Mozaik Hastalığı sayılabilir. Bu hastalıklara karşı
virüs bulunmayan bitki yetiştirilmesi en etkili mücadele yöntemidir.

3.7.3.4. Bakteriyel Hastalıklar

Genellikle tek hücreli canlılardır. Bazıları bitkilerde önemli zararlara sebep

olmaktadır. Bitkilerde sıvı madde sızıntıları, dallarda şişkinlikler, gövde, dal ve kök
kanserlerine sebep olurlar.
Fidanlıklarda yaygın olan kök kanseri Agrobacterium tumefaciens (Smith et
Towsend) Conn adlı bakteridir. Söğüt, kavak, kestane, badem, ceviz ve süs
bitkilerinde zarar yapar.
Agrobacterium tumefaciens ile Mücadelede; sağlıklı anaç ve aşı kalemi
kullanılmalı, omcaların aşı yerleri topraktan yukarıda olmalı, budama araçları %5’lik
sodyum hipoklorit (çamaşır suyu)’li suya daldırılarak dezenfekte edilir, kök
boğazındaki urlar bıçakla kesilip çıkarılır, yara yerleri aşı macunu ile kapatılır.
Hastalığa karşı etkili kimyasal ilaç mevcut olmamakla birlikte köklendirilen çubuklar
dikim öncesi %0,5’lik Kil- Ceresan bulamacına batırılarak dikilmesi hastalığın
bulaşması engellenebilir.

3.7.4. Kuşlara ve Diğer Hayvanlara Karşı Koruma

3.7.4.1. Kuşlar

Kuşları tamamen zararlı veya faydalı olarak sınıflandırmak mümkün değildir.

böcek yumurta, larva, pupa erginlerini yiyerek doğal dengenin sağlanması,
bazılarının güzel görünüşleri, sesleri, av hayvanı olmaları gibi birçok faydaları
olmakla birlikte aynı kuşlar tohum ve fideleri yiyerek fidanlıklarda zararlı olabilirler.
Korunma tedbirleri;
 Tohumlar kurşun oksit ile boyanması,
 Tohumların çimlenmesini hızlandırıcı işlemler yapılması,
 Ekim sırasında tohumların üstü toprakla iyice örtülmesi,
104
  İlkbahar ekimleri tercih edilmesi,
 Ekim yastıklarının üstü dallarla veya küçük delikli tel örgülerle, telis ile
kapatılması,
 Ekim yastıkları üzerine kuşları korkutup kaçıracak korkuluklardan, belli
aralıklarla ses çıkaran aletlerden yararlanılması veya sahanın bekçilerle korunması ile
kuş zararları azaltılabilir.
Kuşlar; ibreli ekim yastıklarında zarar yapan kuşlar; Güvercingiller,
Kargagiller, Serçegiller ve Tepeli Tarla Kuşlarıdır. Bu kuşların çabuk üremeleri,
süratle hareketleri, özellikle arsız ve kurnaz olmaları nedeniyle ekim yastıklarında
fidanlar çıkıncaya kadar koruma metotları uygulanması gerekir. Bütün
fidanlıklarımızda bu nedenle Pomarsol-Forte adlı tiksindirici ilaç ve karışım
kullanılabilir.
Tohumların bu karışımla ilaçlanmada; 15 kg ibreli tohum için 800gr
Pomarsol-Forte, 42 gr Alümine Tozu ve 2 litre suya ihtiyaç vardır. İlk olarak
Pomarsol-Forte plastik kap içinde 1 litre su ile eritilip yoğurt kıvamına gelinceye
kadar karıştırılır. Tohumların tamamen ilaçla kaplanması sağlanır. Daha sonra 42 gr
Alümine Tozu ilave edilerek birkaç kez aktarılır. Tohumların üzeri parlak beyaz renk
alıncaya kadar serilerek kurutulur. Kuruyan tohumlar ekime hazırdır. Ceviz, Kestane,
Meşe gibi tohumlar ekimden önce mazotlu suya(100 litre su + 1 litre mazot)
batırılarak ekilirse fare ve kuşlara karşı etkili olabilir.

3.7.4.2. Kemirgenler

Fidanlıklarımızda özellikle fareler mücadeleyi gerektirecek şekilde zararlı

olabilirler ve tedbir alınması gerekir. Mücadele tam sahada yapılmalıdır. Mücadele
için açlık ve hastalık sebebiyle çok azaldıkları ilkbahar ayları tercih edilmelidir.
Koruyucu Mücadele; Tohumların kurşun oksit ile boyanması, tohumların
ekilmezden önce %1-2 oranındaki karbol çözeltisine daldırılması ile tohumlardaki
fare zararını azaltır.
Mekanik Mücadele; Araziyi devamlı işleyerek yuvalarını bozmak veya araziyi
su baskını altında tutarak ölmelerini sağlayarak mücadele yapılabilir. Diğer taraftan
sürüm ve sulamalarda her zaman ayni yerler sürülmez veya susuz kalırsa kemirgenler
orada birikip toplanır ve yoğun zarar yapabilirler. Ayrıca tuzak hendekleri ve kapan
kullanılması da etkili olmaktadır.
Kimyasal Mücadele; Akla gelen ilk tedbir fare deliklerinin ağzına zehirli yem
bırakmaktır. Bir de yoğun bulundukları yerlerdeki vejetasyon örtüsü zehirli ilaçlarla
ilaçlanır. Bu maksatla aktif maddesi Taxofen olan bir ilaç 500 litre suya 2,5 kg.
katılır ve bir hektarlık alanda kullanılabilir. Etkili sonuç alınır ama çevreyi kirletme
ve diğer canlılar için çok büyük tehlike yaratması sebebiyle ancak çok mecbur
kalındığında uygulanacak bir ilaçlama yöntemidir.
 Köstebekler: Köstebekler toprak altında yollar(galeri) açarak fidan
köklerini kesmek sureti ile zararlı olurlar. Köstebek yolları üzerinde açılan yerlere
kapan ve tuzak zehirleri konulur. Köstebeklerin açmış olduğu galeriler 2-3 m den bir
105
ağaç çubuk ile delinerek Paradiklorbenzen Tablet konulur ve delik toprakla kapatılır.
Konulan tablet zamanla erir gaz haline geçer ve köstebekler bundan etkilenir. Bu
yöntem özellikle çim veya başka bir kullanım sebebiyle tam saha sürülemeyen veya
toprak işlemesi yapılamayan yerlerde kullanılmaktadır. Fidanlıklarda ayrıca mekanik
köstebek kapanları da kullanılmaktadır. Yuvalar açılarak yerleştirilen kapanlar
sayesinde de mücadelede başarılı sonuçlar alınmaktadır.
 Fareler: Tarla fareleri tohumları çıkarır ve yerler. Genellikle ekim
yastıklarını alttan kazarak zarar verirler. En iyi mücadele yöntemleri tuzaklar,
kapanlar kullanmak veya ekimden birkaç hafta önce zehirli yemler koymaktır.
Kapanlara elma, sebze,..vs. yerleştirilip geçiş yolları üzerine veya deliklerin ağzına
konur. Başlıca zehirler çinko bileşikleri veya striknindir. Fidanlık arazisine zehirli
yemler 30 m ara ile kemiricilerin en çok yoğunlaştığı yastıkların civarına gelecek
şekilde konulur. Fidanlık dışında ise yemler çit boyunca ve çitten itibaren 60 m daha
dış tarafa bir sınır olacak şekilde yerleştirilir. Bu sınır dahilinde arazi çayırlık ise
zehirler çite paralel ve her birinin arası 15 m olan dört sıra konur. Bu yemler ufak
teneke parçaları üzerine yağmur suları akıtabilecek şekilde konursa etkisi uzun süre
devam eder. Evcil hayvanların geçeceği yollar üzerine kesinlikle zehirli yem
konmamalıdır. Bu zehirlerin herhangi bir şekilde insanlara zararının olmaması için
tedbir alınmalıdır.
Farelere karşı alınabilecek en etkili tedbirlerden biri sürümle galerilerini
bozarak uzaklaşmalarını sağlamaktır. Fakat bu yapılırken sıra aralarını sürüp
farelerin sadece dikim sıraları altında galeri açmalarına ve bu şekilde zararı
artırmalarına neden olunmamalıdır. Repikaj sahalarında su ile göllendirme yapılmak
suretiyle de farelerle mücadele edilebilir.
Farelerle mücadele her mevsim devam etmelidir. Ancak en etkili mücadele
ilkbahar başlangıcındadır. Zira fareler kıştan çıktıklarından zayıf düşmüş
durumdadırlar. Yaz aylarında çok dağılmış olduklarından mücadelesi zordur.
Sonbaharda bir araya toplanırlar.
Kenarları dik ve düzgün 20-25 cm genişlik ve 30-40 cm derinlikte hendekler
açılıp, tabana 3-5 m arayla saksılar gömülür, saksıların içine fareleri cezbetmek için
yem konularak burada toplanan farelerin yok edilmesi de mümkündür.

106
Resim 82: Fare zararı

 Tavşanlar: Özellikle yapraklı ağaç türlerinin tomurcuk ve sürgünlerini

yiyerek büyük zarar verirler. Zarar alanında tavşan dışkısı bulunur. Isırılma yüzeyi
düzdür ve kesici dişlerinin izi görülür. Bunlardan korunmak için 120-150 cm
yüksekliğinde kafes tel çit çekilir. Karın fazla yağdığı hallerde kafes tel çit en az 180
cm olmalıdır. Bunlar ayrıca 15 cm kadar da toprağa gömülmelidir. Buna rağmen
herhangi bir sızma olup olmadığı kontrol edilmelidir. Yine de tavşan zararı varsa
tuzak ve kapan kurularak avlanmak suretiyle mücadele edilir.

3.7.4. 3. Diğer Zararlılar

Domuz, gibi yaban hayvanları ile koyun, keçi, sığır gibi evcil hayvanlar ile
salyangoz da fidanlıklarda zararlı olabilir. Fidanlığın etrafının tel çit ile çevrilmesi bu
hayvanlara karşı etkin bir koruma tedbiridir.

UYGULAMA FAALİYETİ

BAKIM

İşlem Basamakları Öneriler

 Fidanlıkta üretim yapıldıktan Fidanlıkta yapılan bakım çalışmalarını

sonra fidanların canlılığının devamlılığı, hatırlayınız.
sağlıklı ve iyi bir gelişim gösterebilmesi için Sulamanın bitkiler için önemi ve
bakım çalışmalarının zamanında ve düzenli sulama metotlarını, sulamada kullanılan
yapılması gerekir. Bu nedenle fidanlıkta malzemeleri görerek öğreniniz.
yapılan bakım çalışmalarını yerinde Üretim şekillerine göre fidanlıkta

107
uygulamalı olarak yapınız. uygulanan sulama sistemlerini inceleyiniz.
Ot alma-çapanın fidan bakım
çalışmaları için önemi, ot almanın mekanik
ve kimyasal olarak uygulanma şekillerini
fidanlıkta uygulama yaparak öğreniniz.
Bulunduğunuz fidanlıkta mekanik
yöntemle ot almada ve çapa işlerinde
kullanılan malzemeleri tanıyınız.
Kimyasal mücadele ile fidanlıktaki ot
popülasyonunun çoğalmasını önlemek,
mekanik mücadele yöntemin de
destekleyerek programlı bir biçimde ve en
ekonomik şekilde yabancı ot mücadelesinin
yürütülmesine olanak sağlayan kimyasal
mücadelede bulunduğunuz fidanlıkta
kullanılan bazı herbisitleri görünüz, ne
şekilde kullanıldığını öğreniniz ve deneme
yapınız.

Tekleme ve Seyreltme çalışmalarının

fidan için öneminini hatırlayınız. Tüplü ve
ekim yastığında bulunan fidanların nasıl ve
ne zaman teklenmesi gerektiğini fidanlıkta
uygulayarak öğreniniz.

Siperleme Çalışmalarının önemini ve

108
 türlere göre nasıl ve hangi dönemlerde bu
çalışmaların yapılacağını bulunduğunuz
fidanlıkta yapılan uygulamaları yerinde
görererek öğreniniz.

Yerinde Kök Kesiminin türlere göre

uygulama zamanı ve uygulama öncesi ve
sonrasında yapılacak işlemleri hatırlayınız ve
bulunduğunuz fidanlıkta uygulamasını
yapınız.

Budama işleminin bitki için önemi ve

tekniğini hatırlayınız.
Fidanlıkta seçilecek bir türde budama
yapınız.

Fidanlığın Tehlikelerden Korunması

konusunda, fidanlıkta oluşabilecek ve ciddi
zarar verebilecek tehlikelerin neler
olabileceğini ve bunlara karşı alabileceğimiz
önlemleri hatırlayınız.
Bulunduğunuz fidanlığın dışardan
gelecek çeşitli insan ve hayvan zararlılara
karşı yapılan ihatasını inceleyiniz.
Bulunduğunuz fidanlığın, fidanlarının
Damping-Of (Devrilme Hastalığı), kuş ve
kemirgenler, mantar, böcekler, bakteri,
virüs, rüzgar, fazla sıcak, kuraklık ve don
atmaları gibi atmosferik etkilere karşı
korunmaları, için ne gibi önlemler aldığını
inceleyiniz. Bu tehlikelereden mekanik ve
kimyasal olarak nasıl mücadele edildiğini ve
ne gibi malzemeler kullanıldığını öğreniniz.
Mantar karşı ve tiksindirici olarak
tohum ekiminden önce kullanılan karışımı
fidanlıkta uygulamasını yapınız. Bunun

109
 karışım için; 15 kg ibreli tohum için 800gr
Pomarsol-Forte, 42 gr Alümine Tozu ve 2
litre suya ihtiyaç vardır. İlk olarak Pomarsol-
Forte plastik kap içinde 1 litre su ile eritilip
yoğurt kıvamına gelinceye kadar karıştırarak
tohumların tamamen ilaçla kaplanması
sağlayınız. Daha sonra 42 gr Alümine Tozu
ilave edilir karıştırılır ve tohumlar serilerek
kurutunuz.Kuruyan tohumlar ekime hazırdır.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

1- Ekimi müteakip ve çimlenme müddetince ekim yastıkları, kâfi miktarda yağmur

yağdığı günler hariç, her gün hafif ve az su vermek suretiyle devamlı rutubetli
bulundurulur. Tohumların çimlenme ye başlamasına kadar sürede sulama ne zaman
yapılmalıdır?
a) Günün sıcak saatlerinde b) Akşamları c) Gece saatlerinde e) Hepsi
2- Ekim yastıklarında neden seyreltme bakım çalışması yapılır?
a) Bazen fazla tohum kullanılması neticesinde, fidanlar sık bir şekilde çıkar. Fidanlar
cılız ve arzulanan derecede gelişmemiş olur. Bu durumu gidermek için istikbal
vadeden fidanlar bırakılır, diğerleri ise çıkartılırak seyreltme yapılır.

110
b)Don atması, rüzgâr erozyonu, zararlı otların gelişmesini önlemek amacıyla
seyreltme yapılır.
c) Toprağın havalanmasını sağlamak için seyreltme yapılır
d) Hiçbiri

3- Sağlıklı fidan yetiştirmek için yabancı otlarla yapılacak mücadelede aşağıdaki

konulardan hangisine dikkat edilmesi gerekir.
a) Ot alma işleminde önce otu alınacak alanın sulanması, b) Toprağın zamanında ve
derin işlenmesi,
c)Yabancı otun tohum verme zamanına kadar bekletilmemesi ve kökünden
çıkarılarak temizlenmesi,
d) Hepsi

4- Repikaj sahalarında yabancı ot ile mekanik mücadelede hangi alet ve ekipmanlar

kullanılmaz.
a) Rotovatör b) Bahçe tipi traktörler c) Kök kesme bıçağı d) El Çapası,

5- Fidanlıklarda ibreli tohum ekiminden önce tohumlar hangi karışımla ilaçlanır.

a) Mazotla b) 15 kg ibreli tohum için 800 gr Pomarsol-Forte, 42 gr Alümine Tozu
c) Kükürtle d) Pudra

6- Aşağıdakilerden hangisi Damping-Of (Çökerten) hastalığına karşı alınabilecek

tedbirlerden değildir?
a) Ekimleri çok sıcak havalarda yapmaktan kaçınılmalıdır. b) Fazla gübre
kullanılmamalıdır.
c) Fazla sulama yapmamalıdır.d) Tohum gerektiğinden daha fazla derine ekilmelidir.

7- Kimyasal ot öldürücülerin gnel adına ne denir?

a) İnsektisit b) Herbisit c) Fungisit d) Alimine tozu

8- Aşağıdakilerden hangisi kuşlara karşı alınacak korunma tedbirlerinden değildir?

a) Ekim yastıkları üzerine kuşları korkutup kaçıracak korkuluklardan veye ses
çıkaran aletlareden yararlanılması
b) Ekim sırasında tohumların üstü toprakla iyice örtülmesi
c) Ekimden sonra toprağa bolca asit dökülmesi
d) Ekim yastıklarının üstü dallarla veya küçük delikli tel örgülerle, telis ile
kapatılması

9- Aşağıdakilerden hangisi kök zararlısı böcek değildir?

a) Mayıs böceği
111
b) Danaburnu
c) Devrilme hastalığı
d) Tel kurtlar

10- Aşağıdakilerden hangisi farelere karşı alınabilecek tedbirlerdendir?

a) Sürüm yaparak galerilerini bozmak
b) Su göllendirmek
c) Fara kapanı kurmak veya gezdiği yerlere fare yemi koymak
d) Hepsi

DEĞERLENDİRME

Başarılıysanız bir sonraki faliyete geçiniz.

Başarısız olduğunuz soruların konularını tekrar ediniz.

ÖĞRENME FAALİYETİ–4

AMAÇ

Fidanın sağlıklı bir şekilde üretimi yapıldıktan sonra fidanın sökümü, selekte
edilmesi, gömüye alınması, ambalaj yapılması işlemlerini öğreneceksiniz.

ARAŞTIRMA
112
  Fidanlıkta üretim yapıldıktan sonra fidanın dikilecek yerlere
gönderilebilmesi için sökümü, selekte edilmesi, gömüye alınması, ambalaj yapılması
ve enson olarakta taşıtlara yüklenerek sevkiyatının sağlanmasındaki kuralları sınıfta
tartışınız.
 Fidanın sökümü, selekte edilmesi, gömüye alınması, ambalaj yapılması
işlerinde kullanılan malzemeler üzerine bir araştırma yaparak sınıfta sununuz.

4- SÖKÜM VE AMBALAJ
4.1. Fidanın sökümü ve zamanı
Fidanların sökümünde asgari zayiatla çalışmak için toprak rutubetinin bu işi
kolaylaştıracak nispette olması lazımdır. Gerekirse sökümden 2-3 gün önce arazi
sulanarak toprak yumuşatılır.
Az miktardaki fidanların sökümü elle ve bel kürek kullanılarak yapılabilirse
de fazla miktarlarda bu işin makine gücü ile yapılması, gerek fidanlara zarar
vermemek, gerekse zaman ve maliyet yönünden zorunludur.
Söküm, fidanların kök ve tepelerinin faaliyette bulunmadıkları bir zamanda
yapılmalıdır. Bu müddet sonbaharda fidanların yaprak dökümünden, ilkbaharda
yapraklanma öncesine kadar uzanır. Bu devre zarfında söküme elverişli hava ve
toprak şartlarının müsaade ettiği her zamanda söküm yapılabilir. Söküm işleri fidan
talep zamanı ve miktarına fidanlıktaki iş hacmine göre ayarlanmalıdır.

4.1.1. Elle Fidan Sökümü

İbreli ve yapraklı ekim yastıklarında az sayıda fidan bulunması ve makinalı

çalışma imkânlarının bulunmaması durumunda söküm bel kürek kullanılarak elle
yapılır ve iki kişilik işçi postaları halinde çalışılır. beli fidan sırasını arkasına (fidan
sıraları aralarına) alarak toprağa batırır. Belin sonuna kadar toprağa batması için bel
sapının yan taraftaki kulaklarına ayakla baskı yapar ve sapı kendisine doğru çekerek
fidan demetini ön tarafa doğru iter. Öteki işçi bu demetin kök boğazına kadar iyice
kavrar ve her iki eli ile birlikte çıkararak toprağını silkeler. Bu işlem sırasında dikkat
edilecek husus, fidan demetlerini topraktan çekerken fidanların ince saçak köklerinin
zedelenmemesidir.

113
Resim 83: Fidanın sökümü

Özel yetiştirilmiş repikajlı ibreli fidanlar ise toprakları ile sökülerek ayrı ayrı
ambalajlanır. İbreli topraklı fidanların sökümünde şu yol izlenir. Her fidanın sökümü
bir işçi tarafından yapılır. İşçi fidanın yan dallarını çalışmaya mani olmaması için ana
gövdeye bitişecek şekilde bağlar. Müteakiben fidanın kök sistemi belirli bir toprak
kütlesinin içinde kalacak şekilde fidanın etrafını bel ile kazar ve derine doğru iner,
fidanın etrafında açılan çukurun içinde kalan silindir şeklindeki toprak kütlesinin
dağılmamasına itina edilmelidir. Yeter derinliğe inildikten sonra (fidan yaşına
dolayısıyla kök sisteminin hacmine bağlı olarak 30–40 cm) fidanın en altta kalan
kazık kökü belle kesilerek fidanın toprak ile bağlantısı kesilir. Sonra ya aynı işçi ya
da başka bir işçi tarafından bu fidanın ambalajı yapılır. Repikajlı yapraklı ve kavak
fidanları topraksız olarak sökülür. Söküm işleminde iki kişilik işçi postaları halinde
çalışılır. Fidan sahasının ön tarafına yukarıdaki paragrafta açıklandığı gibi ufak bir
hendek açılır. Sonra bir işçi beli fidanın arkasından toprağa iyice daldırarak sapını
kendisine doğru çeker, fidanı da karsısındaki diğer isçinin önüne doğru iter. İkinci
işçi de toprağı gevşemiş bulunan fidanı yerden çekerek alır. Ancak bu tür söküm hem
çok zor hem de ekonomik değildir.
Repikajlı ibreli boylu fidanlar, toprakları ile birlikte sökülüp, ambalajlanır. İşçi
ile sökümde, önce fidanın yan dallarının, çalışmaya mani olmaması için pamuklu ip
ile bağlanması gerekir. Bir işçi tarafından, fidanın kök sistemi, belirli bir toprak
kütlesinin içinde kalacak şekilde, fidanın etrafı bel kürek ile açılarak, derine doğru
114
inilir. Fidanın etrafında açılan çukurun içinde kalan, silindir şeklindeki toprak
kütlesinin dağılmamasına, özen gösterilmelidir. Bu toprak kütlesinin derinliği ve
çapı, fidanının türüne, yaşına ve kök sişteminin hacmine bağlı olarak değişmekle
birlikte, ibreli türler için ortalama 30-40 cm derinliğe erişildikten sonra, fidanın en
altta kalan kazık kökü, belle kesilerek, fidanın toprakla olan bağlantısı kesilir. Daha
sonra kenara alınan fidanın, topraklı sökülen kök kısmı, kanaviçe-telis gibi
malzemeyle ambalajlanıp, bağlanır.
Repikajlı ibreli fidanların topraklı sökümü, toprak şartlarının ve fidanın kök
sisteminin uygun olması halinde, makine ile de yapılabilir. Piyasada çeşitli çap ve
büyüklükteki fidanları, sökebilen değişik modellerde makineleri bulmak
mümkündür.
Repikajlı yapraklı fidanların sökümü, topraksız olarak da yapılabilir. İşçi
gücüyle yapılan söküm, hem zor, hem de ekonomik değildir. Bu nedenle, makineli
söküm tercih edilir. Makineli sökümde, yapraklı söküm bıçağı kullanılır. Fidan
sırasının altından geçirilen bıçak, fidanların kazık köklerini keser. İşçiler yana doğru
yatan fidanları gevşemiş topraktan çekerek alır.

Resim 84: Fidanın elle sökümü ve seleksiyon hangarına taşınması

115
 Resim 85: Araziye repikajlı fidanların sökümü ve ambalajı

4.1.2. Makine ile Fidan Sökümü

Makine ile fidan sökümü ucuz, kolay ve süratlidir. Ayrıca bu tip sökümlerde
fidan köklerinin zedelenmeden topraktan çıkarılması mümkündür.
Makine yardımı ile ibreli ve yapraklı fidan sökümünde kök kesim bıçağından
yararlanılır. Toprağın gevşetilerek kabartılması ve fidanların kolayca topraktan
çekilmesi için bıçağın sivri ucunun aksi tarafına bir tarak ilave edilir.
Söküm tekniği kök kesiminde olduğu gibidir. Ancak burada bıçağın biraz daha
derinden geçirilmesi gerekir. Fidanların yerle bağlantıları bu şekilde kesildikten
sonra işçiler iki elle ve demet halinde fidanları kök boğazından iyice kavrayarak
dikkatlice çekerler.
Kavak ve yapraklı repikaj alanlarında sökümde ise, traktörle çekilen ve
yukarıda sözü edilen bıçaktan daha başka bir şekilde imal edilen "Yapraklı veya
Kavak Fidanı Söküm Bıçağı" kullanılır. Fidan sırasının altından, geçirilen bıçak
fidanların kazık köklerini keser, işçiler yana doğru yatan fidanları gevşemiş topraktan
çekerek alırlar.
Yukarıda izah edilen hususlar makine ile çıplak köklü fidan sökümü konusunu
içermektedir. Bir de makine yardımıyla repikaj alanlarından boylu, topraklı fidan
sökümü konusu bulunmaktadır. Bunun için fidan söküm makinesi kullanıılmaktadır.
Bu makinenin çeşitli çap büyüklüğündeki fidanları toprağı ile birlikte sökebilen
modelleri piyasada mevcut bulunmaktadır. Modeller içinde en küçüğü olan bu
makineyle toprağıyla beraber sökülen fidanın topraklı kısmı özel geliştirilmiş tel
saksı içine konulmakta ve toprak dağılmamaktadır. Ayrıca bir yöntemde sökülen

116
fidanın topraklı kısmı telis malzeme ile sarılıp bağ elti ile dağılmayacak şekilde
rootball denilen ambalaj yapılmaktadır.

Resim 86: Fidanın makine ile sökümü

4.2. Fidan Seleksiyonu

Sökülen fidanlar vakit geçirilmeden hemen seleksiyon hangarına alınmalıdır.
Bunun için plastik taşıma sandıkları veya taşıma sepetleri kullanılır. Bunların
derinliği yaklaşık 40 cm. diğer boyutları da işçilerin kolaylıkla kaldırabilecekleri
kadar olmalıdır. Fidan kökleri nemli yosun, ıslak kanaviçe ve telis parçaları vb.
maddeler ile sarılmalıdır. Bundan maksat kökleri güneşe ve rüzgara maruz
bırakmamaktır. Seleksiyon hangarında fidanlar birer birer elden geçirilir. Çatallı,
azman, hastalıklı, ince ve seyrek ibreli, ezilmiş fidanlar ayıklanır.
Kullanılmak üzere seçilecek fidanlar söküm sırasında zedelenmemiş, iyi
gelişmiş kök sistemi sık ve emici kökler bakımında gövdeyi besleyebilecek durumda
olmalıdır. Bu nitelikte olmayan fidanlar herhangi bir tasarruf düşüncesine
kapılmadan ıskartaya ayrılıp imha edilmelidir. Bu arada kullanılmak üzere seçilen
fidanların kök tuvaletleri(budama) de yapılmalıdır. Bu işlemle lüzumundan fazla
uzun ve uçları zedelenmiş olan kökler kök boğazından itibaren 20-23 cm den
kesilerek atılır. Kesme işlemi bir ağaç kütük üzerinde keskin bir satırla yapılır.
Demetler haline getirilen fidanların kökleri tecrübeli işçilere budattırılmalıdır.
117
 Kavak ve yapraklı fidanlarda seleksiyon, sökümü müteakip sahada yapılır. Kök
tuvaleti keskin budama makasları ile yapılır. Sökülen fidanların kırılan kökleri
kırıldığı yerden, diğer köklerde 25 cm kalacak şekilde kesilir. Kavaklarda dalların
tamamı kesilir. Hemen sevk edilmeyecek fidanlar gömüye alınır. Kavakların
hendeklerde dik bir vaziyette gömüye alınmaları uygun olur.

4.3. Gömü (Silo)

Fidanlar sökümden hemen sonra sevk edilmeyecekse gömüye alınır. Gömü;
Fidanları köklerini toprak altına gömerek kuraklığa, dona diğer zararlara karşı
korumaktadır. Gömü esas itibariyle yapraklı fidanlar için bahis konusudur. Yapraklı
türler uzun zaman gömüde kalabilir. İbreliler az bir zaman kalabilirse de tavsiye
edilmez. Her fidanlıkta ihtiyaç oranında 1–2 dekar genişliğinde bir gömü yeri ayrılır.
Gömü yerinin toprağı süzek ve gevşek olmalıdır. Gömüye alınacak fidanlar için bir
hendek açılır. Fidanlar demet halinde bu hendeğe yerleştirilerek köklerinin üzeri her
taraftan iyice toprakla örtülür.
İbreli fidanlar ambalajlandıktan sonra soğuk hava depolarında saklanır. Tabiatı
ile ideal olan fidanın sökümü ile dikimi arasında geçen zaman aralığının kısa
olmasıdır. Bu zaman uzadıkça fidanın tutma başarısı azalır. İbreli fidanlar soğuk
hava depolarında dahi 6 haftadan fazla kalmamalıdır. Normal olarak sökülen fidanlar
1 hafta içerisinde dikilmelidir.

Resim 87: yapraklı ve ibreli fidanların gömüye alınması

118
4.4. Fidanların Ambalajı
Ambalaj; seleksiyonu izleyen kök budamasından başlayarak dikime kadar
fidanların her türlü dış etkenlerden korunması için yapılan işlemlerdir.
Fidanların iyi bir şekilde ambalajlanması ve nakil esnasında zararlı tesirlere
maruz bırakılmadan ağaçlandırma sahasına kadar ulaştırılması gerekir. Bu itibarla
ambalaj işlerinin bilgili ve tecrübeli işçilere yaptırılması uygun olur. Birçok ambalaj
şekilleri var ise de şaşırtılmamış ibreli fidanların ambalajı genellikle balya şeklinde
veya polietilen torbalarla yapılır.

Resim 88: Kök budaması

Resim 89: Kök budaması

Balya ambalajlarında malzeme olarak kanaviçe, çıta, tel, ayrıca fidan köklerinin
kızışmaması için ıslak yosun, testere talaşı veya bunların karışımı kullanılır. Ambalaj
119
postası iki kişiden teşekkül eder. Genellikle 2+0 yaşlı karaçam, sarıçam, sedir
fidanları 2000’lik, kızılçam ve diğer hızlı gelişen tür fidanlar ise 1000’lik balyalar
halinde hazırlanır. Bu miktar fidanı alabilecek büyüklükte kanaviçe veya çuval
parçaları hazırlanır. Çuval veya kanaviçe üzerinde bir tabaka ıslak yosun veya testere
talaşı yayılır. Bunun üstüne de kökleri ortaya gelecek ve hafifçe birbiri üzerine
binecek şekilde fidanlar konur. Bir kat bu malzemeden, bir kat fidan demetlerinde
olmak üzere istifleme yapılır ve kanaviçenin iki ucu bir araya getirilerek sıkıştırılır.
Ambalaj malzemesi yüksek su tutma kapasitesinde olmalıdır. İmkan bulunduğu
hallerde yosun kullanılmalı, testere talaşı kullanılmamalıdır.

Resim 90: Ambalaj yapımı

Yosun ile kanaviçenin fidan köklerini iyice sarmasına ve yeknesak bir balya
yapılıp iyice sıkıştırılmasına itina edilmelidir. Bunun için çuval balya haline
geldikten sonra etrafına 4 adet çıta konulur ve telle sıkıca bağlanır. Balyanın
bağlanmasında basit sıkıştırma ve bağlama makinelerinden istifade edilmesi halinde
daha ekonomik bir iş ve daha düzgün balya yapılmış olur.
Balyalar çok sıkışık istif edilmemeli ve sahada uzun müddet açıkta
bırakılmamalıdır. Balyalar bekletilecekse soğuk hava depolarında daha uzun süre
(iğne yapraklarda 6 haftayı geçmemek üzere) saklamak mümkün olur. Ancak
polietilen torbalarda, sonbaharda sökülen çıplak köklü fidanlar uzun süre (6 ay
kadar) soğuk hava depolarında saklanabilir. Üç aylık süre için ise fidanlar tam bir
emniyetle bu yöntemle saklanabilmektedirler. Özellikle sahil çamı, servi türleri gibi
erken vejetasyon faaliyetlerine başlayan türlerin ise soğuk hava depolarında
saklanma süreleri oldukça kısadır(2 hafta kadar). Saklama süresi ilkbaharda zaman
120
ilerledikçe daha kısalmaktadır. Soğuk hava depolarında saklamalarda genellikle +1
ila +2ºC sıcaklıklar uygun ise de rutubetin de %90’ın altına düşmemesi istenir (en
uygun rutubet %96 olarak tesbit edilmiştir. Bunun üstünde rutubet yüzdelerinde ise
mantar etkileri artmaktadır). Saklama süresi uzadıkça rutubetin de yüksek oranda
tutulması gerekmektedir. Rutubetin yüzdesi fidanların üzerine su püskürtülerek
yükseltilebilir. Bunun için özel rutubetlendiriciler kullanılmaktadır. Fidanlar soğuk
hava deposunda, çelik raflar üzerinde demetler halinde yatık şekilde yan yana
istiflenir. Depolama yapmadan evvel soğuk hava deposunun %2 formalin pülverize
edilerek dezenfekte edilmesi önerilir. Soğuk hava depoları fidanları uyanmadan
muhafaza ederek dikim mevsiminin uzatılmasını sağlar. Ayrıca alçak ve sıcak
yörelerdeki fidanlıklarda üretilen fidanların yüksek, karlı yörelerde dikim imkanı
sağlanana kadar sürmeden muhafazaları da bu depolarda gerçekleştirilir.

Resim 91: Ambalaj yapılmış fidanlar

Toprağı ile sökülen özel yetiştirilmiş repikajlı ibreli fidanlar ayrı ayrı kaneviçe,
çuval vb. materyal ile ambalajlanır. Toprağın dağılmaması için iyice bağlanır.
Şaşırtılmış ve şaşırtılmamış yapraklı fidanlar demetler halinde ambalajlanır.
Ambalaj materyalinin kökleri iyice örtmesi gerekir. Kavak ve boylu fidanlar
yüklenecekleri vasıtalara istif edilir ve üzerleri branda veya benzeri örtülerle
kapatılır.
Diğer bir ambalajlama yöntemi ise polietilen torbada yapılanıdır. Bu, fidanların
dış etkenlerden korunması ve su kaybının önlenmesinde çok etkili bir metottur.

121
Fidanlar demetler halinde ve kökleri arasında başkaca rutubet koruyucu bir malzeme
(yosun, talaş) konulmaksızın torbalara yerleştirilir. 2+0 yaşlı 200 adet fidan 50X60
cm. ebadında ve 0,10mm kalınlığındaki bir torbaya yerleştirilir. Fidanların ibre ve
kökleriyle, torbanın içi ıslak olmamalıdır. Torbaların havası boşaltılarak ağızları
bağlanır. Bir torba 3-4 sefer kullanılabilir. Fidanla dolu torbalar serin, gölgeli ve
devamlı hava cereyanı olan yerlerde, tercihen +3 ºC de çalışan soğuk hava
depolarında depolanmalıdır. Depolanan torbalar fazlaca üst üste yığılmamalı,
aralarında hava cereyanı olabilecek şekilde 2-3 sıra halinde yerleştirilmelidir.

4.5. Fidan Sevki

Ambalajlanmış olan fidanların dikim yerlerine sevkinde de gerekli dikkat ve
itinanın gösterilmesi gerekir.
Fidanlar taşıtlara yüklenirken tepe sürgünlerinin ezilmemesi ve kırılmaması,
topraklı fidanlarda ambalajın bozulmaması ve toprağın dağılmaması sağlanmalıdır.
Fidanlar vasıta içinde rüzgar ve güneşe maruz bırakılmamalı, gerekli tedbirler
alınmalıdır. Boylu fidanlar ve kavaklar uzun şaseli araçlarla sevk edilmeli, fidan
uçlarının aracın arkasında sarkarak sağa sola veya yere çarpmasını önleyici tedbirler
mutlaka alınmalıdır. Sıcak havalarda nakliyat gece veya serin saatlerde yapılmalıdır.
Fidanlar doğruca dikilecekleri yere kadar bir defada ve aynı araçla sevk edilmelidir.
Fidanlar sevk edilirken mutlaka fidan orijinini gösteren sevk irsaliyesi tanzim
edilerek fidanlarla birlikte alıcı birime gönderilmelidir.

Resim 92: Ambalaj yapılmış fidanların araçlara yüklenmesi

122
 UYGULAMA FAALİYETİ
SÖKÜM VE AMBALAJ
İşlem Basamakları
 Fidanlıkta üretim yapıldıktan
sonra fidanların canlılığının sağlaması
sağlıklı ve iyi bir gelişim gösterebilmesi
için bakım çalışmaları da zamanında ve
düzenli olarak yapılması gerekir. Bu
nedenle fidanlıkta üretim yapıldıktan sonra
fidanın nasıl sökülmesi gerektiği, selekte
edilmesi, gömüye alınması, ambalaj
yapılması ve sevkiyatında dikkat edilmesi
gereken kuralları hatırlayınız ve
fidanlıkta bu faaliyetleri uygulamalı olarak
yapınız.
Öneriler
Fidanın Sökümü; fidanların kök ve
tepelerinin faaliyette bulunmadıkları bir
zamanda yapılmalıdır. Bu müddet sonbaharda
fidanların yaprak dökümünden, ilkbaharda
yapraklanma öncesine kadar uzanır. Bu devre
zarfında söküme elverişli hava ve toprak
şartlarının müsaade ettiği her zamanda söküm
yapılabilir. Ekim yastığında, repikajlı
fidanlarda elle ve makineli sökümün nasıl
yapıldığının uygulamasını bulunduğunuz
fidanlıkta yapınız.
Fidanın Seleksiyonu; ekim yastığından
sökülen fidanlar vakit geçirilmeden hemen
seleksiyon hangarına alınmalıdır Kullanılmak
123
üzere seçilecek fidanlar söküm sırasında
zedelenmemiş, iyi gelişmiş kök sistemi sık ve
emici kökler bakımında gövdeyi
besleyebilecek durumda olmalıdır. Bu
nitelikte olmayan fidanlar herhangi bir
tasarruf düşüncesine kapılmadan ıskartaya
ayrılıp imha edilmelidir. Bu arada kullanılmak
üzere seçilen fidanların kök tuvaletleri
(budama) de yapılmalıdır. Bu işlemle
lüzumundan fazla uzun ve uçları zedelenmiş
olan kökler kök boğazından itibaren 20-23 cm
den kesilerek atılır. Kesme işlemi bir ağaç
kütük üzerinde keskin bir satırla yapılır.
Bunları uygulamalı olarak yapınız.

Gömü(Silo); Fidanlar sökümden hemen

sonra sevk edilmeyecekse gömüye alınır.
Gömü ile amaç; fidanları köklerini toprak
altına gömerek kuraklığa, dona diğer zararlara
karşı korumaktır. Gömü esas itibariyle
yapraklı fidanlar için bahis konusudur.
Yapraklı türler uzun zaman gömüde kalabilir.
İbreliler az bir zaman kalabilirse de tavsiye
edilmez. Her fidanlıkta ihtiyaç oranında 1–2
dekar genişliğinde bir gömü yeri ayrılır.
Gömü yerinin toprağı süzek ve gevşek
olmalıdır. Gömüye alınacak fidanlar için bir
hendek açılır. Fidanlar demet halinde bu
hendeğe yerleştirilerek köklerinin üzeri her
taraftan iyice toprakla örtülür. Repikajlı
fidanlar ise yine hendekler içinde dik bir
şekilde gömüye alınır. Bulunduğunuz
fidanlıkta ekim yastıklarından ve repikajlı
fidanlardan söktüğünüz fidanları gömüye
alma işini uygulamalı yaparak “Gömüye Alma
İşini” öğreniniz.


124
 Fidanların Ambalajı; seleksiyonu
izleyen kök budamasından başlayarak dikime
kadar fidanların her türlü dış etkenlerden
korunması için yapılan işlemlere ambalaj
denir.
Fidanların iyi bir şekilde
ambalajlanması ve nakil esnasında zararlı
tesirlere maruz bırakılmadan dikim yapılacak
yere kadar ulaştırılması gerekir. Bu itibarla
ambalaj işlerinin bilgili ve tecrübeli işçilere
yaptırılması uygun olur. Birçok ambalaj
şekilleri var ise de fidanlıklarda ençok ekim
yastıklarından sökülmüş ibreli fidanların
ambalajı genellikle balya şeklinde yapılır.

Toprağı ile sökülen özel yetiştirilmiş

repikajlı ibreli fidanlar ayrı ayrı kaneviçe,
çuval vb. materyal ile ambalajlanır. Toprağın
dağılmaması için iyice bağlanır.
Şaşırtılmış ve şaşırtılmamış yapraklı
fidanlar demetler halinde ambalajlanır.
Ambalaj materyalinin kökleri iyice örtmesi
gerekir. Kavak ve boylu fidanlar
yüklenecekleri vasıtalara istif edilir ve üzerleri
branda veya benzeri örtülerle kapatılır. Sizde
bulunduğunuz fidanlıkta söküp selekte
ettiğiniz fidanları ambalaj yapınız ve bu işlem
için kullanılacak malzemeleri tanıyınız.

Fidanların Sevki; Ambalajlanmış

olan fidanların dikim yerlerine sevkinde de
gerekli dikkat ve itinanın gösterilmesi gerekir.
Fidanlar taşıtlara yüklenirken tepe
sürgünlerinin ezilmemesi ve kırılmaması,
topraklı fidanlarda ambalajın bozulmaması ve
toprağın dağılmaması sağlanmalıdır. Fidanlar

125
vasıta içinde rüzgar ve güneşe maruz
bırakılmamalı, gerekli tedbirler alınmalıdır.
Boylu fidanlar ve kavaklar uzun şaseli
araçlarla sevk edilmeli, fidan uçlarının aracın
arkasında sarkarak sağa sola veya yere
çarpmasını önleyici tedbirler mutlaka
alınmalıdır. Sıcak havalarda nakliyat gece
veya serin saatlerde yapılmalıdır. Fidanlar
doğruca dikilecekleri yere kadar bir defada ve
aynı araçla sevk edilmelidir.
Sizde sevkiyatta nelere dikkat edilmesi
gerektiğini hatırlayınız ve hazırladığınız
fidanların araçlara nasıl yüklenmesi gerektiği
uygulamalı olarak yapınız.

126
 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

1- Fidanların sökümünde asgari zayiatla çalışmak için aşağıdakilerden hangisinin

yapılması gerekir.
a) Söküm yapılacak yerin iyice bellenmesi
b) Söküm yapılacak yerin 2-3 gün önceden sulanarak toprağnın yumuşatılması
c) Söküm yapılacak yerin diskaro ile sürülmesi
d) Hiçbiri

2- Söküm işlemi hangi zamanda yapılır?

a)Fidanların kök ve tepelerinin faaliyette bulunmadıkları bir zamanda
b)Fidanların yaprak dökümünden, ilkbaharda yapraklanma öncesine kadar ki
zamanda
c) Vejetasyon döneminin sona erdiği bitkinin büyümesinin durduğu dönemde
elverişli hava ve toprak şartlarının müsaade ettiği bir zamanda
d) Hepsi

3- Aşağıdakilerden hangisi fidanların selekte edilmesindeki amaçlardandır?

a) Çatallı, azman, hastalıklı, ince ve seyrek ibreli fidanların ayıklanması için selekte
yapılır
b)Fidanların söküm sırasında zedelenmiş, iyi gelimemiş, köklerin gövdeyi
besleyebilecek durumda olmayanların ayıklanması selekte yapılır
c) Dikim yapılacak yere, sağlıklı ve kaliteli fidanın gönderilmesi için selekte yapılır.
d) Hepsi

4- Fidanların balya ambalajlarında malzeme olarak aşağıdakilerden hangisi

kullanılmaz?
a) Kanaviçe b) Çıta c) Biriket d) Yosun

5- Fidanların sevkiyatında aşağıdakilerden hangisi dikkat edilmelidir?

127
a) Fidanlar taşıtlara yüklenirken tepe sürgünlerinin ezilmemesi ve kırılmamasına
b) Fidanlar vasıta içinde rüzgar ve güneşe maruz bırakılmamasına
c) Sıcak havalarda nakliyat gece veya serin saatlerde yapılmasına
d) Hepsi

DEĞERLENDİRME

Başarılıysanız bir sonraki faliyete geçiniz.

Başarısız olduğunuz soruların konularını tekrar ediniz.

CEVAP ANAHTARLARI

ÖĞRENME FAALİYETİ-1 CEVAP ANAHTARI

1 D
2 C
3 D
4 A
5 B
6 C

ÖĞRENME FAALİYETİ-2 CEVAP ANAHTARI

1 A
2 B
3 D
4 B
5 D
6 C
7 D
8 C
9 D
10 B
128
 11 C
12 A
13 D
14 B
15 D

ÖĞRENME FAALİYETİ-3 CEVAP ANAHTARI

1 A
2 A
3 D
4 C
5 B
6 D
7 B
8 C
9 C
10 D

ÖĞRENME FAALİYETİ-4 CEVAP ANAHTARI

1 B
2 D
3 D
4 C
5 D

129
 KAYNAKÇA

 ÜRGENÇ, Suad, Ağaç ve Süs Bitkileri, Fidanlık ve Yetiştirme

Tekniği, İstanbul Ünv. Yayınları No: 3676, İstanbul, 1992.

 AGM, Orman Fidanlıklarında Teknik Çalışma Esasları AGM

Yayınları, Çeşitli Yayınlar Serisi No:1, Ankara, 1996.

 AGM, Tohum, Fidan Üretimi ve Ağaç Islahı ile İlgili Seminer Notları,
Balıkesir, 1998

 AGM, Tohum, Fidan Üretimi ve Ağaç Islahı ile İlgili Seminer Notları,
Muradiye, 2002.

 ATALAY, İ., Toprak Oluşumu, Sınıflandırılması ve Coğrafyası,

Ankara, 2006.

 AYAN, S., Fidan Standardizasyonu, Standart Fidan Yetiştirmenin

Biyolojik ve Teknik Esasları, S.Demirel Üniversitesi, Orman Fakültesi, Yayın
No:75, Isparta, 2007.

 AGM, Tohum, Fidan Üretimi ve Ağaç Islahı ile İlgili Seminer Notları,
Muradiye, 2009.

130