Chng 5: Hi nc v cc qu trnh ca n

5.1 Khi nim c bn

5.1.1. Hi nc l 1 kh thc
Hi nc c rt nhiu u im so vi cc mi cht khc nh c nhiu trong
thin nhin, r tin v c bit l khng c hi i vi mi trng v khng n
mn thit b, do n c s dng rt nhiu trong cc ngnh cng nghip.
Hi nc thng c s dng trong thc t trng thi gn trng thi bo
ho nn khng th b qua th tch bn thn phn t v lc ht gia chng. V vy
khng th dng phng trnh trng thi l tng cho hi nc c.
Phng trnh trng thi cho hi nc c dng nhiu nht hin nay l
phng trnh Vukalovich-novikov:
a
c

( p + 2 )( v b) = RT1 3 / 2 +m
(5-1)
v
T

y : a,b,m l cc h s c xc nh bng thc nghim.

T cng thc ny ngi ta xy dng bng v th hi nc .
5.1.2 Qu trnh ho hi ca nc
Nc c th chuyn t th lng sang th hi nh qu trnh ho hi. Qu
trnh ho hi c th l bay hi hoc si.
* Qu trnh bay hi:
Qu trnh bay hi l qu trnh ho hi ch xy ra trn b mt thong cht
lng, nhit bt k.
- iu kin xy ra qu trnh bay hi : Mun xy ra qu trnh bay hi th
cn phi c mt thong.
- c im ca qu trnh bay hi: Qu trnh bay hi xy ra do cc phn t
nc trn b mt thong c ng nng ln hn sc cng b mt v thot ra ngoi,
bi vy qu trnh bay hi xy ra bt k nhit no.
- Cng bay hi ph thuc vo bn cht v nhit ca cht lng. Nhit
cng cao th tc bay hi cng ln.
* Qu trnh si:
Qu trnh si l qu trnh ho hi xy ra c trong lng th tch cht lng.
- iu kin xy ra qu trnh si: Khi cung cp nhit cho cht lng th
nhit ca n tng ln v cng bay hi cng tng ln, n mt nhit xc
nh no th hin tng bay hi xy ra c trong ton b th tch cht lng, khi
cc bt hi xut hin c trn b mt nhn nhit ln trong lng cht lng, ta ni
cht lng si. Nhit c gi l nhit si hay nhit bo ho.
- c im ca qu trnh si: Nhit si ph thuc vo bn cht v p
sut ca cht lng . p sut khng i no th nhit si ca cht lng
khng i, khi p sut cht lng cng cao th nhit si cng ln v ngc li.
5.1.3 Qu trnh ngng t :

47

Qu trnh ngc li vi qu trnh si l qu trnh ngng t, trong hi

nh nhit v bin thnh cht lng. Nhit ca cht lng khng thay i sut
trong qu trnh ngng t .
5.2 QU TRNH HA HI NG P
5.2.1 M t qu trnh
Gi thit nc bt u trng thi O trn th p-v v T-s hnh 5.1 v 5.2
c nhit t, th tch ring l v. Khi cung cp nhit cho nc trong iu kin p
sut khng i p = const, nhit v th tch ring tng ln. n nhit ts no
th nc bt u si, c th tch ring l v v cc thng s trng thi khc
tng ng l: u, i, s, trng thi si c biu th bng im A. ts c gi l
nhit si hay nhit bo ho ng vi p sut p.
Nu tip tc cp nhit vn p sut th cng bc hi cng tng
nhanh, nhit ca nc v hi khng thay i v bng ts . n mt lc no th
ton b nc s bin hon ton thnh hi trong khi nhit ca hi vn cn gi
nhit ts. Hi nc trng thi ny c gi l hi bo ho kh, c biu din
bng im C. Cc thng s ti im C c k hiu l v, u, i, s. Nhit lng
cp vo cho 1 kg nc t khi bt u si n khi bin thnh hi hon ton c
gi l nhit n ho hi, k hiu l r = i - i

Nu ta cung cp nhit cho hi bo ho kh vn p sut th nhit v

th tch ring ca n li bt u tip tc tng ln. Hi nc nhit ny gi l
hi qu nhit. Cc thng s hi qu nhit k hiu l v, p, t, i, s. Hiu s nhit
ca hi qu nhit v hi bo ho c gi l qu nhit. qu nhit cng cao
th hi cng gn vi kh l tng.
Vy p sut p khng i, khi cp nhit cho nc ta s c cc trng thi O,
A, C tng ng vi nc cha si, nc si v hi bo ho kh. Qu trnh c
gi l qu trnh ho hi ng p.
Tng t nh vy, nu cp nhit ng p cho nc p sut p1 = const th
ta c cc trng thi tng ng k hiu O1, A1, C1 v p sut p2 = const ta cng c
cc im tng ng l O2, A2, C2....

48

5.2.2 Cc ng c tnh ca nc
Khi ni cc im O, O1 , O2 , O3 ...........ta c mt ng gi l ng
nc cha si, ng ny gn nh thng ng, chng t th tch ring ca nc
rt t ph thuc vo p sut.
Khi ni cc im A, A1 ,A2, A3...........ta c mt ng cong biu th
trng thi nc si gi l ng gii hn di. Khi nhit si tngth th tch
ring ca nc si v tng, do ng cong ny dch dn v pha bn phi khi
tng p sut.
Khi ni cc im C, C1, C2, C3........ta c mt ng cong biu th trng
thi hi bo ho kh, gi l ng gii hn trn. Khi p sut tng th th tch ring
ca hi bo ho kh gim nn ng cong ny dch v pha tri.
ng gii hn trn v ng gii hn di gp nhau ti im K, gi l
im ti hn. Trng thi ti im K gi l trng thi ti hn, chnh l trng thi
m khng cn s khc nhau gia cht lng si v hi bo ho kh. Cc thng s
tng ng vi trng thi c gi l thng s ti hn, v d nc c
pk = 22,1Mpa,tk = 374oC, vk=0.00326m3/kg, ik= 2156,2kj/kg, sk=4,43kj/kg.
Hai ng gii hn trn v di chia th lm 3 vng. Vng bn tri
ng gii hn di l vng nc cha si, vng bn phi ng gii hn trn l
vng hi qu nhit, cn vng gia hai ng gii hn l vng hi bo ho m.
Trong vng bo ho m th nhit v p sut khng cn l thng s c
lp na. ng vi nhit si, mi cht c p sut nht nh v ngc li mt p
sut xc nh, mi cht c nhit si tng ng. V vy, vng ny mun xc
nh trng thi ca mi cht phi dng thm mt thng s na gi l kh x hay
m y ca hi, (y = 1- x) .
Nu xt G kg hn hp hi v nc (hi m), trong gm
G"
(5-2)
x
G'+G"
hoc m:
G'
y=
(5-3)
G'+G"
Nh vy ta thy: Trn ng gii hn di lng hi G = 0, do kh
x= 0, m y=1. Cn trn ng gii hn trn, lng nc bin hon ton ton
thnh hi nn G = 0 ngha l kh x = 1, m y = 0 v gia hai ng gii
hn c kh: 0 < x < 1
5.3. xc nh cc thng s trng thi ca nc v hi bng
th hoc bng
Cng nh hi ca cc cht lng khc, hi nc l mt kh thc, do
khng th tnh ton theo phng trnh trng thi ca kh l tng c. Mun tnh
ton chng cn phi s dng cc th hoc bng s c lp sn cho tng loi
hi.

49

5.3.1. cc bng v xc nh thng s trng thi ca nc.

* Bng nc cha si v hi qua nhit:
xc nh trng thi mi cht ta cn bit hai thng s trng thi c lp.
Trong vng nc cha si v vng hi qua nhit, nhit v p sut l hai
thng s c lp, do bng nc cha si v hi qu nhit c xy dng theo
hai thng s ny. Bng nc cha si v thng qua hi nhit c trnh by
phn ph lc, bng ny cho php xc nh cc thng s trng thi v, i, s ca nc
cha si v hi qu nhit ng vi mt p sut v nhit xc nh no .
T nh c:
u = i pv
(5-4)
* Bng nc si v hi bo ha kh:
Khi mi cht c trng thi trong vng gia ng gii hn di (ng
nc si) v ng gii hn trn (ng hi bo ho kh) th nhit v p sut
khng cn l hai thng s c lp na, v vy mun xc nh trng thi ca mi
cht th cn bit thm mt thng s khc na.
kh cng l mt thng s trng thi. Nc si c kh x = 0, hi bo
ha kh c kh x= 1, nh vy trng thi ca mi cht trn cc ng gii hn
ny s c xc nh khi bit thm mt thng s trng thi na l p sut p hoc
nhit t. Chnh v vy cc thng s trng thi khc ca nc si v hi bo ha
kh c th c xc nh bng bng nc si v hi bo ho kh theo p hoc
nhit .
Bng nc si v hi bo ha kh c th cho theo p hoc t, c trnh
by trong phn ph lc, cho bit cc thng s trng thi ca nc si (v, i, s),
hi bo ha kh (v, i,s) v nhit n ho hi r theo p sut hoc theo nhit .
Khi mi cht trong vng hi m, cc thng s trng thi ca n c th
c tnh theo cc thng s trng thi tng ng trn cc ng gii hn v
kh x cng p sut.
Vi d: Trong 1kg hi m c kh x, s c x kg hi bo ha kh vi th
tch v v (1-x)kg nc si vi th tch v. Vy th tch ring ca hi m s l:
(5-5)
vx = xv + (1-x)v = v + x (v v)
Nh vy, mun xc nh cc thng s trng thi ca hi m c kh x
p sut p, trc ht da vo bng nc si v hi bo ha kh ta xc nh cc
thng s v,i,s ca nc si v v.i,s ca hi bo ha kh theo p sut p, sau
tnh cc thng s tng ng ca hi m theo cng thc:
(5-6)
x = + x ( - )
Trong :
x l thng s trng thi ca hi bo ha m c kh x (v d vx, ix, sx),
l thng s trng thi v,i,s ca nc si tng ng trn ng x=0
l thng s trng thi v, i, s ca hi bo ha kh tng ng trn
ng x= 1 cng p sut.
5.3.2. th T-s v i-s ca hi nc

50

Cc bng hi nc cho php tnh ton cc thng s trng thi vi chnh

xc cao, tuy nhin vic tnh ton phc tp v mt nhiu thi gi. n gin vic
tnh ton, ta c th dng th ca hi nc. Da vo th c th xc nh cc
thng s cn li khi bit 2 thng s c lp vi nhau. i vi hi nc, thng
dng cc th T-s, i-s.
* th T s ca hi nc:
th T-s ca hi nc c biu th trn hnh 5.2, trc tung ca th
biu din nhit , trc honh biu din entropi. y cc ng ng p trong
vng nc cha si gn nh trng vi ng gii hn gii x = 0 (thc t nm trn
ng x = 0), trong vng hi bo ho m l cc ng thng song song vi trc
honh v trng vi ng ng nhit, trong vng hi qu nhit l cc ng cong
lm i ln. Cc ng kh khng i xut pht t im K i ta xung phia
di.
th T-s c xy dng cho vng hi bo ha v vng hi qu nhit.

* th i-s ca hi nc:
Theo nh lut nhit ng th nht ta c q = i 1, m trong qu trnh
ng p dp = 0 do 1 = 0, vy q = i = i2 i1. Ngha l trong qu trnh ng p,
nhit lng q trao i bng hiu entanpi, v vy th i-s s dng rt thun tin
khi tnh nhit lng trong qu trnh ng p. th i-s ca hi nc c biu
din trn hnh 5.3, trc tung biu din entanpi, trc honh biu din Entropi, c
xy dng trn c s cc s liu thc nghim.

51

 th gm cc ng : ng ng p (p=const) trong vng hi m l cc

ng thng nghing i ln, trng vi ng ng nhit tng ng; trong vng hi
qu nhit l cc ng cong lm i ln.
ng ng nhit trong vng hi m trng vi ng ng p, l nhng
ng thng nghing i ln, trong vng hi qu nhit l nhng ng cong li i
ln v cng xa ng x = 1 th cng gn nh song song vi trc honh. ng
ng tch dc hn ng ng p mt t. ng kh x = const l chm ng
cong xut pht t im K i xung pha di.
5.4. cc qu trnh nhit ng ca hi nc
5.4.1. Qu trnh ng tch v= const
Qu trnh ng tch ca hi nc c biu din bng ng 1-2 trn th
i-s hnh 5.4. Trng thi u c biu din bng im 1, l giao im ca ng
p1 = const vi ng t1 = const. Cc thng s cn li i1, s1, v1 c xc nh bng
cch c cc ng i, s v v i qua im 1.

Trng thi cui c biu din bng im 2, c xc nh bng giao im

ca ng v2 = v1 = const v ng p2 = const, t xc nh cc thng s khc
nh i vi im 1
- Cng ca qu trnh: dl = pdv = 0 v dv = 0,
hay:
l=0
(5-7)
- Bin thin ni nng:
u = (i2- p2v2) (i1 p1v1)
u = i2 i1 v(p2 p1)
(5-8)
- Nhit lng trao i trong qu trnh:
q = u + 1 = u
(5 -9)
5.4.2. Qu trnh ng p

52

Qu trnh ng p ca hi nc c biu din bng ng 1-2 trn th i

s hnh 5.5. Trng thi u c biu din bng im 1, l giao im ca ng
p1 = const vi ng t1 = const. Cc thng s cn li i1, s1, v1 c xc nh bng
cch c cc ng i, s v v i qua im 1.
Trng thi cui c biu din bng im 2, c xc nh bng giao im
ca ng p2 = p1 = const vi ng x2 = const, t xc nh cc thng s khc
nh i vi im 1.
- Cng ca qu trnh:
V2

1 = pdv = p( v 2 v1 )

(5-10)

V1

- Bin thin ni nng:

u = i2 i1 p (v2 v1)
- Nhit lng trao i:
q= u + 1 = i2 - 11

(5-11)
(5-12)

5.4.3. Qu trnh ng nhit

Qu trnh ng nhit ca hi nc c biu din bng ng 1-2 trn
th i-s hnh 5.6. Trng thi u c biu din bng im 1, l giao im ca
ng t1 v x1. Cc thng s cn li v1, i1,s1 c xc nh bng cch c cc
ng v, i, s i qua im 1.
Trng thi cui c biu din bng im 2, l giao im ca ng p2 vi
ng t2 = t1 = const, t xc nh cc thng s khc nh i vi im 1.
- Bin thin ni nng:
(5u = i2 i1 (p2v2 p1v1)
13)
- Nhit lng trao i trong qu trnh:
s2

q = Tds = T(s 2 s 1 )

(5-14)

s1

- Cng ca qu trnh:
1= q -u

(5-15)

5.4.4. Qu trnh on nhit

Qu trnh on nhit ca hi nc c biu din bng ng 1-2 trn
th i-s hnh 5-7. Trong qu trnh ny, dq = 0 nu ds = 0. Trn th T-s v i-s qu
trnh on nhit l mt on thng song song vi trc tung c s = const.
- Nhit lng trao i :
dq = 0 hay q = 0, do :
ds =

dq
=0
T

- Cng v bin thin ni nng:

1= u = i2- i1 (p2v2- p1v1)

(5-16)
(5-

17)

53

54