1.

Oralno zdravlje i oralna higijena

2. Prevencija bolesti usta i zuba
Uticaj hrane na nastanak karijesa
Hrana bogata probavljivim ugljenim hidratima ima visok potencijalni rizik za razvoj
karijesa.
UH slue bakterijama kao izvor energije, a produkti metabolizma UH jesu kiseline.
Kiseline uzrokuju demineralizaciju, otapanja cakline to vodi u nastajanje upljina, tj.
karijesnog kaviteta u zubu.Veina hrane, gotovo svi slatkii, slatki napici jesu potencijalni
uzroci nastanka karijesa. Tijekom posljednjih godina na tritu su se pojavili zamjenski
eeri. Najpoznatiji je ksilitol, Utvreno je znaajno smanjenje u nastanku karijesa ak i
kod djelomine uporabe zamjenskih eera, posebice ksilitola.
Plak je mekani tanki film koji oblae povrine zuba i zubnog mesa.
Uklanja ga se pravilnim i redovitim etkanjem. Osim raspadnutih ostataka hrane,
sastavnih dijelova sline, vode, plak sadri veliku koliinu bakterija koje su uzronici kako
karijesa tako i gingivitisa, upale zubnog mesa, te paradontitisa. Kalcifikacijom plaka
nastaje kamenac, a nalazimo ga supragingivno (na kruni zuba) i subgingivno (na korijenu
zuba).
Kamenac predstavlja mjesto gdje se dodatno zadravaju ostaci hrane te bakterije.
Kamenac ih svojom tvrdom strukturom titi od etkanja i jezika koji uklanjaju te mekane
nakupine. Zatiene se bakterije nesmetano razmnoavaju i prodiru u dublje slojeve zuba
to uzrokuje infekciju i upalu pulpe zuba

3. Mukozno-gledjna barijera (Strana 37.)

Osnovna uloga usne duplje je mehanicka priprema hrane. Hrana koja se
zadrzava u ustima,izlaze se pri mastikaciji visokom pritisku,usitnjava,natapa i
rastvara pljuvackom. U toku mastikacije nutritivni sastojci su u kontarku sa
oralnom sluzokozom u makromolekularnom, nehidrolizovanom obliku. Zbog jakih
pritisaka makromolekuli mogu biti utisnuti u tkiva. Pojava makromolekula
stranog porijekla u unutrasnjoj sredini predstavljala ib alarm za organizam, zbog
opasnosti od narusavanja izostrukture, sto ce pokrenuti imuni system I sintezu
antitijela s ciljem da otklone makromolekule. Isto tako usna duplja je fizioloski
septicna sredina jer se u njoj nalaze bakterije I produkti njihovog raspadanja.
Zbog svega navedenog oarlna sredina ima sisteme odbrane, odnosno adaptacije
koji se uspjesno suprotstavljaju svi vidovim nefizioloske resorpcije
makromolekula.Ovu barijeru predstavljaju sva tkiva koja obezbjedjuju bioloski
mehanizam njene zastite. Skup mehanizama koji ucestvuju u odrzavanju I
ocuvanju oralnih struktura naziva se oralna homeostaza, koju cini
zajednicko uskladjeno djelovanje mukoze I zuba tj gledji (mukoznogledjna barijera) uz nezamjenjivo djelovanje pljuvacke.
4. Saliva (stimulisana nestimulisana ) strana 40.,41. (i sastav ima na 51.str)
Mjesovita pljuvacka, stimulisana i nestimulisana, odrzava vlaznost, i omogucava
samociscenje ,puferizaciju oralne sredine. Takodje cuva I odrazva integitet oralnih
struktura I stabilizuje bakterijsku floru. Lucenje pljuvacke vrsi se neprekidno sto
odrzava vlaznost usne duplje I govornu I gustativnu funkciju. Gustativna funkcija
moguca je jedino u vlaznoj sredini jer se tada rastvaraju gustativne supstance
djelujuci na receptore koji stimulisu pljuvacku na pojacano lucenje. Funkcija

samociscenja je veoma vazna jer sprecava zaostajanje velikih kolicina nutritivnih

materija I prekomjerno razmnozavanje oralne flore. Puferizacija oralne sredine je
vazna jer alkalnost (pH) direktno zavisi od prisustva I kolicine mjesovite
pljuvacke. Posebnu ulogu u odrzavanju funkcionalne sposobnosti oralne mukoze
ima mucin. On daje pljuvacci: sluzav izgled I viskozan karakter, stiti od
maceracije I dezintegracije, vezujuci vodu vrsti neku vrstu kemijske
ipregnacije,sto povecava njena barijerna svojstva, oblace cvrste sastojke
hrane,vlazi ih ,natapa,cime smanjuje mogucnost mehanickog ostecenja mkih
tkiva, olaksava pokrete jezika, oblaze mukozu zeluca I tankog crijeva I
onemogucava autodigestiju do koje ib doslo pod uticajem brojnih raznovrsnih
hidroliticnih enzima.
9. Potencijalno kariogena hrana
Sto se tice potencijalno kariogene hrane, u tu grupu spadaju prvenstveno
civilizovana,manje ili vise preradjivana,industrijska,rafinirana hrana, koja dovodi
do propadamk organa za zvakanje.Posljedica ovakve ishrane ogleda se u
slabljenju ili izostajanju samociscenja zuba,nedostatku abrazije I neutralisanja
mesta na zubima gde se zadrzavaju ostaci hrane,nedostatku masaze
parodoncijuma,losoj ishrani oralnog tkiva I pulpe, hipofunkciji I slabljenju dijelova
misica aparata za zvakanje. To je prvenstveno hrana bogata ugljenim hidratima ,
odnosno secerom, saharinom koji ima najkariogeniji uticaj od svih secera. Takodje
unosenje kisele hrane u vidu kiselih bombon,salata, citricnog voca, limunova I
sokova predstavlja opasnost za nastanak karijesa. Vazno je spomenuti I hranu
koja nije kisela, a fermentira se pod dejstvom bakterijskih enzima I stvara kisele
metabolite koje dovode do demineralizacije tvrdih zunih tkiva.(Povezano je sa 14.
Pitanjem gdje se govori o uticaju ugljenih hidrata I masti za oralno zdravlje).
Strana 219 ishrana I oralno zdravlje, VII poglavlje.

10. Antikariogena hrana

U antikariogenu hranu ubrajamo hranu koja zahtjeva koriscenje aparata za
zvakanje , odnosno tvrda, gruba , abrazivna I sirova hrana(sirovo meso, korijenje).
Zvakanje ima pozitivan uticaj za opstanak zuba I utice u borbu protiv nastanka
karijesa tako sto smanjuje mogucnost njegovog nastanka. (pogledati pitanje br 13
. uticaj proteina na oralno zdravlje) strana 219 ishrana I oralno zdravlje, VII
poglavje.
11. Ishrana I bolesti paradonta
Usta I zubi imaju izuzetno vaznu ulogu u uzimanju,prijemu I pripremi hrane za
dalje iskoriscavanje. Razumnjivo je da vrsta hrane,nacin I navie u ishranu uticu na
razvitak usta I zuba kao I cijelog maksilofacijalnog podrucja I pojavu oboljena I
malformacija u ovoj regiji . Promene u nacinu I navikama u ishrani od koriscenja
prirodne pa do visoko raafinisane ishrane utice na razvitak I stanje cjelokupnog
organizma ,a najcesce promjene se desavaju u podrucju digestivnog trakta I
posebno organa za zvakanje. Ove promjene dovele su do brojnih nepravilnosti u
razvoju aparata za zvakanje, medju kojima su veci ili manji broj zuba,nedovoljno
mjesta za pravilno postavljanje zuba, sto je usloviloo da se srecu osobe kojima
nisu iznikli umnjaci,bocni sjekutici itd. Sve cesce unosenje mekane, neabrazivne I

rafinisane hrane stvara pogodne uslove za razvoj mikroorganizama I uticaj na

pojavu oboljenja zuba(karijesa) I parodontalnih tkiva(parodontopatija). Strana
215, VII poglavlje.
12. Nutritivni faktor i preosjetljivost zuba
Danas se smatra da ishrana ,pored faktora domacina I mikroorganizama usne
duplje, predstvlja jedan od najvaznijih faktora u etiopatogenezi karijesa.Sama
definicija , da je karijes infektivno oboljenje direktno zavisno od ishrane,ukazuje
na izuzetno vaznu ulogu ishrane. Nutritivni faktori uticu na zdravlje I
preosjetljivost zuba na dva nacina:
1. U svim fazama razvitka zuba(endogeno-sistemski:preko metabolizma)
2.sve vrijeme dok su zubi u funkciji(egzogeno-lokalno:fizicki I hemijski).
Strana 216 VII poglavlje.(procitati 217-219 strane posto se tu spominje uloga I
znacaj vitamina I minerala to se spominje u posebnim pitanjima od 13-24)

17. Znaaj vitamina A i C za oralno zdravlje

Vitamin A (176. str)
-zajedniko ime za dvije grupe jedinjena: retinoide i karotenoide (iz karotenoida
se stvara retinol provitamin A)
-antiifektivni vitamin (jer bez njega imuni sistem ne funkcionie normalno)
-neophodan je za vid (rodopsin), integritet elija, rast, diferencijaciju elija...
-deficit uzrokuje sljepilo, a kada je deficit vitamina A udruen sa nedostatkom
proteina, uzrokuje zaoztajanje rasta
-toksian je pri viemjesenom uzimanju vie od 10mg
Preporuen unos: 700g za ene
900g za mukarce
Gornji tolerantni unos: 3000g za odrasle
Vitamin C(186. str)
-hirosolubilni nutritijent koji ljudsko tijelo ne moze da sintetise
-jak antioksidant (neutralise slobodne radikale u tkivu oka, bijelim krvnim
zrncima...)
-neophodan za apsorpciju gvozdja
-ukljucen u sintezu kolagena, strukturu tetiva, kostiju, krvnih sudova

-najtezi oblik nedostatka je bolest skorbut (krvarenje desni, umor), blaci oblik
nedostatka karakterise sporo zarastanje rana
-izvor: paprika, citrusno voce, kivi...
-toksican je u slucaju dugotrajne primjene vecih doza
Preporucen ounos: za nepuace (75 mg za . i 90 mg za m)
Za pusace (110mg za . i 125mg za m)
Gornji tolerantni nivo: 2000mg za odrasle

18. Znaaj vode za oralno zdravlje (192. str)

-cini najveci dio ljudske mase (50-60%)
-najveci dio vode je intracelijski
-gubici vode se obavljaju preko mokrace, fecesa, koze i pluca (ukupno gubimo na
dan oko 2,5l vode)
-izbacivanje vode iz organizma kontrolisu bubrezi
-unosimo je preko raznih napitaka
- iz namirnica dobijamo oko 700ml vode (najvise iz voca i povrca)
-metabolicka voda: voda koju organizam stvara sam (oko 300-400ml)
-preporcen unos: za djecu do 2,4l/dan
za odrasle: 3,7l/dan (za m) i 2,7l/dan (za )
-toksinost kod sportista koji unose velike kolicine vode u malom vremenskom
intervalu (preporucen unos 100ml na svakih 15min), konfuznost, dezorjentacija,
mucnina, povracanje. Preciscavanje vode: 1. Faza skladistenja, 2. Faza preddezinfekcije
3.Koagulacije 4. sedmientacije, 5. Filtracije, 6. Dezinfekcija vode

19. Mlijeko i mlijeni proizvodi (137. str)

-izvor fosfora, kalijuma, kalcijuma, magnezijuma, cinka, vitamina B grupe,
riboflavina, vitamina B12
-mlijeko je produkt mlijecnih zlijezda sisara

-u ishrani se najvise koristi kravlje mlijeko

-obezbjedjuje 20% dnevnih potrebnih proteina i 30% masti
-proteini u mlijeku: kazein (cini 78-85% proteina mlijeka i sadrzi esencijalne
amino kiseline, lizin i nosliac je kalcijuma) i proteini mlijecnog seruma
-laktoza je disaharid koje se samo moze naci u mlijeku (4,9%)
Vrste mlijeka:
-pasterizovano (tretira se na visokoj T, a zatim se hladi na od 5C)
-sterilizovano ( indirektno na T od 110-140C, 10-40min i direktno na T do 150C na
dvije sekunde)
-kondenzovano i mlijeko u prahu
Fermentisani proizvodi od mlijeka: jogurt, probiotski jogurt (sadrzi bakterije
probiotike), sir (dobija se koagulacijom kolagena i dobijemo zgrusani dio i surutku,
sir je izvor konjugovane linolne kiseline,a neki sadrze triamin koji moze dovesti do
glavobolje i porasta krvnog pritiska), acidofilno mlijeko, kefir.

20. Znacaj i uloga natrijuma (193. str)

-osnovni katjon ekstracelijske tecnosti, ucestvuje u regulaciji acidno-bazne
ravnoteze, reulise transmembranski potencijal
-normalna konc. u plazmi 135-150mmol/l
-do deficita moze doci pri teskom radu na visokim T/pri visokoj vlaznosti
-izvori: kuhinjska so, soda bikarbona, prasak za pecivo
-toksicnost nastaje usljed velikog unosa i dolazi do hipertenzije
-preporucen unos oko 1,5g na dan (za starije 1,2g na dan).

21. Znacaj i uloga K

Dobri izvori kalijuma su banane, sok od narande, avokado, paradajz, krompir,
losos, piletina. Preporuene dnevne doze kalijuma za odrasle su oko 2000mg. U
suplementima kalijum se nalazi u vidu kalijum acetata, kalijum bikarbonata,
kalijum citrata, kalijum hlorida, kalijum glukonata. esto se nalazi i u
komercijalnim multivitaminskim preparatima. Kod upotrebe jakih diuretika i

drugih lekova koji poveavaju izluivanje kalijuma iz organizma, lekari povremeno

odreuju nivo kalijuma u krvi i preporuuju suplementaciju kalijuma. Naroito kod
upotrebe jakih diuretika potrebno je dodatno unositi kalijum u vidu suplemenata
ili popiti olju soka od paradajza, koji je bogat kalijumom.
U stanjima hiperkalemije i oboljenja bubrega ne treba uzimati suplemente
kalijuma.
Kalijum je elektrolit, a elektroliti omoguavaju sprovoenje elektriciteta u
organizmu, kao i natrijum, hloridi, kalcijum, magnezijum. Kalijum je vaan za
pravilne srane kontrakcije, za pravilno funkcionisanje creva i miia.
Izbalansiranom ishranom kalijum se unosi iz voa i povra.
Poveana koncentracija kalijuma u krvi se naziva hiperkalemija, a smanjen
sadraj je hipokalemija. Odravanje odreene koncentracije kalijuma u organizmu
zavisi od nivoa natrijuma i magnezijuma. Povean unos natrijuma koji je
karakteristian u zapadnjakoj ishrani, tj. prekomerni unos kuhinjske soli, stvara
pojaane potrebe za unosom kalijuma. Dijareja, povraanje, pojaano znojenje,
nepravilna ishrana, poremeaji apsorpcije, upotreba nekih vrsta diuretika mogu
izazvati nedostatak kalijuma.
22. znacaj i uloga Ca
Kosti oveka i ivotinja sadre kalcijum u vidu fosfata i karbonata. Nedostatak
kalcijuma u kostima izaziva bolest rahitis. Jon kalcijuma nalazi se i u krvi i ubrzava
zgruavanje krvi u dodiru sa vazduhom. Kod biljaka ulazi u neke oblike elijskih
zidova. One skladite kalcijum u stabiljci i liu. Nedostatak kalcijuma kod biljaka
prouzrokuje slab razvoj korena i lia.
Kalcijum je zastupljen u ovekovom organizmu izmeu 1,4 i 1,66 % to
pretstavlja preko 1 kilogram. Kalcijum ima veliku ulogu u ljudskom organizmu:
aktivator enzima
provoenje bioelektrinih impulsa
udeo u zgruavanju krvi
udeo u grenju miia
udeo u proizvodnji hormona
Nivo kalcijuma u krvi zavisi od:
koliine kalcijuma koja se unosi ishranom
koliine kalcijuma u namirnicama
stepene izbacivanja kalcijuma sa mokraom
Kalcijum je takoe neophodan sastojak u elijama biljaka.
Katjoni Ca2+ spadaju u IV grupu katjona.
Mlijeni proizvodi, poput mlijeka i sira, su poznati izvor kalcija. Neki pojedinci su
alergini na mlijene proizvode, pa ak i vie ljudi, osobito oni koji nisu indoeuropskog podrijetla. Drugi, kao to su vegani, izbjegavaju mlijene proizvode
zbog etikih i zdravstvenih razloga. Sreom, postoje mnogi dobri izvori kalcija. To
ukljuuje alge, kao to su morska trava, oraaste plodove i sjemenke (kao to su
bademi i sezam), grah, smokve, ratika, bamija, repa, brokula, listovi maslaka,
kelj, i utvreni proizvodi kao to su sok od narane i sojino mlijeko.

23. znacaj i uloga P i Mg

Fosfor

Fosfor je makromineral ija je uloga u organizmu viestruka. On se u organizmu

nalazi u obliku fosfatnih ili hidrogenfosfatnih iona. U kostima fosfor s kalcijem ini
apatit (kalcijev fosfat), koji ima vanu strukturnu komponentu kotanog matriksa.
Modano tkivo bogato je fosforom, to znai da je fosfor bitan za rast i razvoj i za
dobro funkcioniranje mozga. Najvanija je uloga fosfora u staninoj biokemiji.
Fosfatni pufer odrava stalnu staninu kiselobaznu ravnoteu. Takoer, fosfatni
ioni sudjeluju u gotovo svakoj biokemijskoj reakciji kao aktivirajua skupina.
Fosfati su i dijelovi DNA, kao i brojnih koenzima. Oni su dio spoja ATP-a, koji
predstavlja energetsku rezervu u stanicama. Iako je u organizmu nezamjenjiv, on
je po koliini tek esti i ima ga ukupno oko pola kilograma. Nedostatak fosfora
rijedak je, ali ako do njega ipak doe, javlja se slabost i povraanje te
osteomalacija i rahitis. Viak fosfora predstavlja opasnost jer je koncentracija
fosfora obrnuto razmjerna koncentraciji kalcija, pa moe doi do jakih greva
zbog smanjenja koncentracije kalcija.
Magnezij
Magnezij je esencijalni makromineral i elektrolit ija je uloga u organizmu
viestruka. On je jedan od najzastupljenijih iona u stanicama, nalazi se i u
kostima, sudjeluje u enzimskim biokemijskim reakcijama u stanicama, u
normalnom radu miia, u izgradnji kostiju; znaajan je za odravanje normalnog
krvnog tlaka i za funkcije sredinjeg ivanog sustava. Magnezij spada u
koenzimske faktore koji su potrebni u metabo- lizmu esencijalnih masnih kiselina,
ime utjeu na stvaranje parakrinih hormona eikozanoida. Nedostatak
magnezija danas je sve ei. Razlog je prije svega prerafinirana i industrijski
preraena hrana, siromana magnezijem. Posljedice nedostatka magnezija jesu
drhtanje miia, slabost, poremeaji gutanja, munina, povraanje i grevi.
Kronini nedostatak poveava rizik od bolesti krvoilnog sustava, malignih
oboljenja i osteoporoze. Unos prevelike koliine magnezija, u prvom redu putem
dijetetskih pripravaka i putem lijekova, moe izazvati ozbiljne poremeaje, koji
mogu u konanici otetiti organizam.
Dnevne potrebe:
Kalcij 800-1500 [mg] mlijeko i mlijeni proizvodi, pinat, kelj
Fosfor 800-1200 [mg] ribe, mesni proizvodi, mahunarke, oraasti plodovi kikiriki,
lisnato zeleno povre, sjemenke, orah,
Magnezij 300-400 [mg] banane, zob, avokado, krumpir u ljusci, smea ria
Natrij 500-3000 [mg] kuhinjska sol, plodovi mora, mlijeko
24. znacaj i uloga Fe i J
Jod ima ulogu u kontroli energetskog prometa u organizmu. Najveim delom jod
je nagomilan u tiroidnoj lezdi i ima ga i u miiima. Sadraj joda u namirnicama
najvie zavisi od sredine iz koje te namirnice potiu, a najvie ga ima u morskim
ribama i ribljem ulju, kao i u morskim algama.
Gvoe je sastavni deo crvenih krvnih zrnaca, utie na razmenu materija i na
disanje elija. Gvoe poveava otpornost i spreava zamor, a u organizmu ulazi
u sastav hemoglobina, mioglovina i izvesnih disajnih enzima. Rezerve gvoa
deponuju se u jetri, slezini, kotanoj sri i sluzokoi dvanaestopalanog creva.
Najvie gvoa ima u mesu, iznutricama i jajima, a u namirnicama biljnog porekla
u laguminozama (pasulj), lisnatom povru (spana), itaricama i vou.

25. FLUOR ULOGA U ORGANIZMU I IZVORI

(poglavlje VIII Fluoridi i oralno zdravlje,Gaji Mihajlo,str.233-238)
Fluor potie od latinske rijei fluore-tei,svrstan je u esencijalne
mikroelemente.Izraavanje koliine fluora u tenosti vri se u ppm(parts per
milion).Mnogobrojna istraivanja su utvrdila da su fluoridi najmonije sredstvo u
prevenciji karijesa.Primjena fluorida u prevenciji karijesa predstavlja veliku
tekovinu preventivne stomatologije.Unoenje fluorida u vrijeme mineralizacije
zuba dovodi do stvaranja glei kao elik,na kojoj nije mogu nastanak
karijesa.Preporuljivo je trudnicama i dojiljama da svakodnevno koriste preparate
na bazi fluora.Prisustvo jona fluora u vodi za pie u konc. od 1mg F/l znaajno
smanjuje uestalost karijesa.Fluoidi su iroko rasprostanjeni u prirodi.Ljudi unose
fluoride u organizam putem vode za pie,hranom,udisanjem ili jatrogeno-putem
razliitih lijekova.U organizam se najee unose preko vode za pie,s obzirom na
prisustvo fluora u Zemljinoj kori,ne postoji voda koja ne sdri isti.Voda za pie
sadri fluoride u razliitim koncentracijama,a ona najee iznosi manje od
0,3ppmF.Vode iz velikih dubina su bogatije fluoridima.U morskoj
vodi,koncentracija fluora,kree se od 0,8-1,4ppmF.Najee se nalaze u obliku
magnezijum-fluorida.Fluoridi se u vazduhu mogu nai u vidu estica ili
gasa.Najee se nalaze u atmosferi u vidu gasa fluorovodonina,koji se lako
resorbuje putem plua.U jako zagaenim industrijskim zonama koncentracije
fluora mogi biti i od 25 do 1000 puta vee od uobiajenih.ivotne namirnice
sadre fluoride u razliitim koliinama i ne postoji ni jedana koja ih ne sadri bar u
tragovima,srednje vrijednosti fluorida se kreu od 0,1 do 1,0mg F/kg. U nekim
biljkama konc. varira od 1 do 20mg F/kg.Danas se fluoridi najee mogu nai u
pastama za zube koje ih sadre u konc. od 1000 do 1500 mg F/kg.Sve je vie i
stomatolokih materijala,za plombiranje ili zalivanje dubokih jamica i fisura
zuba,koji ga sadre.U cilju prevencije karijesa koriste se i rastvori za ispiranje usta
sa fluorom,te koncentrovani rastvori i elei za lokalnu aplikaciju.Prisutni su i u
drugim medikamentima ,te se u kombinaciji sa
vitaminima,kalcijumom,estrogenom, koriste za lijeenje osteporoze.Visoke konc.
se koriste i u terapiji nekih malignih oboljenja kotanog sistema.

26.FLUOR U ZUBNOM TKIVU I KARIOSTATSKO DEJSTVO FLUORIDA

(poglavlje VIII Fluoridi i oralno zdravlje,Gaji Mihajlo,str.240-241)
U tvrdim zubnim tkivima,kao i u kostima,koncentracija fluora predstavlja indikator
unoenja fluorida tokom ivota.Koncentracija fluorida u glei,osim u povrinskim
slojevima,dentinu i cementu je konstantna,jer oni ne uestvuju u procesima
biokinetike fluorida,tj ne podlijeu procesima remodulacije,kao kotani
sistem.Fluor se nalazi ugraen u kristale glenog,dentinskog i cementnog apatita
u slojevima,a ustanovljeno je njegovo prisustvo u interkristalnim i
interprizmatinim prostorima glei.Koncentracija fluora u glei je najvea ne
povrinskim slojevima i smanjuje se ka gleno-dentinskoj granici.Povrinski sloj
glei kod odraslih osoba,iz podruja gdje su konc fluora male u vodi za pie,su
900-1000mgF/kg,a u podruijma gdje je voda za pie fluorisana oko 1500
mgF/kg.Koncentracija fulora je vea u dentinu nego u glei,zbog manje veliine
kristala apatita dentina.Najvea koliina u dentinu se nalazi u slojevima najbliim
pulpi.U cementnom tkivu je daleko najvea konc fluora,jer je najslinije grai
kotanog tkiva.On je najbogatiji fluorom zbog izloenosti tkivnim tenostima
bogatim fluoridima.Koncentracija fluora u mekanim tkivima je manja od one u

krvnoj plazmi (izizev u bubrezima i tkivima kao to su aorta,tetive,hrskavice i

placenti).

27.FLUOROZA ZUBA
(poglavlje VIII Fluoridi i oralno zdravlje,Gaji Mihajlo,str.244)
To je endemsko oboljenje tvrdh zubnih tkiva,koje karakterie poroznost,naroito
subpovrinskog sloga glei.Nastaje dugogodinjim unoenjem prekomjernih
koliina fluorida u vrijeme amelogeneze,najee putem vode za pie.U glei,koja
je izloena prekomjernoj koliini fluorida,normalna mineralizacija je ometena u
razliitom stepenu i jaini.
28.KARIOSTATSKO DEJSTVO FLUORIDA
(poglavlje VIII Fluoridi i oralno zdravlje,Gaji Mihajlo,str.244-249)
Utvreno je da se kariostatina aktivnost fluorida odvija na nekoliko razlicitih
mehanizama.Smatralo se da se njihovo zatitno dejstvo zasniva na ugradnji latice
kristala u vrijeme amelogeneze,stvarajui tako gle otporniju na karijes,ali
ustanovilo se da to nije najvaniji faktor u antikariogenom mehanizmu.Kada
elimo ustanovitii antikariogeni mehanizam onda se mora razmotriti uloga
ugraenih fluorida u rastvorljivosti glei,kao i dejstvo lokalno aplikovanih
fluorida,te prisustvo poveanih koncentracija fluorida u plakama moe imati
inhibitorni efekat na bakterije.
-Uloga ugraenih fluorida u rastvorljivosti glei: kako je prvo uoeno profilaktiko
dejstvo fluorida iz vode za pie,pretpostavilo se da fluoridi ugradnjom u latice
kristala glenog hidroksiapatita u vrijeme amelogeneze dovode do stvaranja
fluorapatita koji je otporniji na dejstvo kisleina iz plaka.Ustanovljeno je da u
mehanizmu antikarijesnog dejstva najznaajnije mjesto pripada ugraenim
fluoridima,ali to i ne predstavlja trajnu zatitu zuba.
-Mehanizam dejstva lokalno aplikovanih fluorida:lokalnom aplikacijom neutralnog
rastvora sa niskim koncentracijama fluorida(50-100ppmF) nisu uoene promjene
na tretiranim povrinama zuba.Meutim aplikacijom rastvora sa fluorida >
100ppmF dolazilo je do rastvaranja povrinskih slojeva apatita glei(0,1-0,2mm) i
oslobaanja razliitih jona.Vezivanjem jona fluora sa kalcijumom stvrao se
kalcijum fluorid,ija je uloga,kada se nataloi u dubokim jamicama i fisurama,u
prevenciji karijesa,takoe predstavlja depo fluorida i Ca koji se aktiviraju u
vrijeme razvitka karijesa,tj smanjie pH u dentalnom plaku.
-Uloga fluorida u precipitaciji kalcijuma na povrinu zuba: Pri neutralnoj pH sredini
postoji ravnotea izmeu ulaska i izlaska minerala iz povrinskih slojeva
glei.Kisela sredina rastvara jedinjena kalcijuma sa fosforom,a bazna utie na
njihovo vee stvaranje.Prisustvo fluorida ima vanu ulogu u procesima
transformacije minerala iz jednog obl u drugi(npr. Dikalcijum-fosfat-dihidrat u
prisustvu jona fluora transformie se u fluorhidroksiapatit),te e taloenjem
novonastalih minerala,na povrinu glei,ona postajati otpornija,slabije rastvorjiva.
-Uloga fluorida u procesima remineralizacije i demineralizacije glei: najvie je
ispitivana u sklopu izuavanja aktivnih procesa nastanka poetne karijesne lezije
glei.Kada se fluoridi dodaju vjetaki napravljenom kiselom puferskom rastvoru
koji slui za nastanak poetne karijesne lezije glei u in vitro uslovima,mogu se
zapaziti dva fenomena: 1.usporavanje stepena formiranja karijesne lezije;
2.mijenjanje patohistoloke slike arteficijelnog karijesa.Procesi remineralizacije
poetne karijesne lezije se odvijaju se u vdu reparacije kristalia hidroksiapatita

oteenih kiselinama ili stvaranjem novih kristala apatita glei,to in vitri moe
rezultirati potpunom reparacijom karijesne lezije.Proces remineralizacine in vivo
se odvija dosta sporije.Svakodnevno unoenje malih doza fluorida (pastom za
zube,fluorisanje vode..)dovodi do malog ali znaajnog poveanja konc fluorida u
biosistemu pljuvaka-plak to pospjeuje proces remineralizacije.Pri lokalnoj
aplikaciji koncentrovanog rastvora sa fluoridima,glavna reakcija se odigrava na
povrini glei je stvaranje kalcijum fluorida.Kada se on nataloi ima ulogu u
prevenciji karijesa,jer slui kao depo fluorida i kalcijuma,koji se aktivira kada je to
najneophodnije.Joni osloboenoh fluora inhibiu proces demineralizacije
vezivanjem slobodnih minerala sa povrine glei,a ubrzavajui procesi
precipitacije dovode do stvaranja fluorhidroksiapatita ,koji je stabilniji od kalcijumfluorida.
29. Primjena floura u prevenciji karijesa
Kombinovanom primjenom vie metoda postiemo bolje rezultate: florisanje
vode, primjena tableta, primjena pasta za zube sa fluoridima, lokalna aplikacija
rastvora sa fluoridima, rastvori sa fluoridima i sl. U podrujima gdje su niske
koncentracije fluorida u vodi za pie, a voda se ne fluorie, dovoljno je primjeniti
npr. tablete sa fluoridima, fluorisanu kuhinjsku sol ili mlijeko. (strana mala knjiga
265-266).
30. Higijena ruku
predstavlja vaan inilac u odravanju line higijene, jer su one dio tijela koji je
najizloeniji prljanju. Pranje ruku sa vodom i sapunom je vrlo vana preventivna
mjera. ak su direktan i indirektan putprenoenja zaraznih bolesti. Na prljavim
rukama mogu se nai razliiti mikroorganizmi, koji mogu biti uzronici zaraznih
bolesti, najvie crijevnih bolesti. Ruke treba prati vie puta dnevno, pre i poslije
jela, prije i poslije koriena toaleta, dodira nekog prljavog predmeta i sl.
31. Medicinski otpad
Definie se kao "sav otpad , opasan ili neopasan koji se stvara pri pruanju
zdravstvenih usluga (dijajagnostika, prevencija, lijeenje) i istraivanja u oblasti
humane i veterinarske medicine. " To je komercijalni otpad koji nastaje u
medicinskim ustanovama i moe biti: neopasan 75% do 90% (papir, karton,
plastika) i opasan 10%- 25% (patoanatomski otpad, otri predmeti, farmaceutski
otpad, citotoksini i citostatiki otpad, otpad zagaen krvlju i tjelesnim
tenostima, infektivni i visoko infektivni otpad, hemijski otpad, otpadne boce sa
pritiskom, otpad sa visokim sadrajem tekih metala). Nain tretmana i reavanja
otpada-spaljivanjem. (strana knjiga Higijena 289; 290; 291).
32. Metode dezinfekcije i sterilizacije u stomatolokoj praksi
(strana 278; 279 , knjiga Higijena)
- .
. .
:
1. ,
2. ,
4. ,
5. ,
6. (-).
. 180
. ,
. 60 .

 - .
.
. 120 133
202,5kPa 303,9kPa 30 . 121 101,3kPa
15 20 . 133 , 202,6kPa.
. 132 135, 20
. : , , , ,
, , , , , .
.
- .
, ,
, . :
, . , : 1.
, 2. 3. .
1. ,
, , ,
.
2.
, , ,
.
3. , ,
(Mycobacterium
tuberculosis, Salmonellae, Shigellae, , , , .).
. , . ,
, .
.

37. Dijabetes I oralno zdravlje

eerna bolest ili dijabetes (lat. diabetes mellitus) je hronina bolest iz grupe endokrinih
bolesti ije je najvanije obiljeje povien nivo glukoze (eera) u krvi (hiperglikemija) do
koje dolazi zbog poremeaja izluivanja ili djelovanja inzulina. Hormon inzulin stvara se u
beta stanicama guterae i izluuje kao odgovor na povien nivo eera u krvi.
Manifestacije eerne bolesti u usnoj upljini mogu biti viestruke. Jedno od prvih obiljeja
je osjeaj suhoe u ustima odnosno kserostomija. Naime, zbog dijabetike angiopatije i
neuropatije, dolazi do poremeaja u radu lijezda slinovnica, to za posljedicu ima
smanjeno izluivanje salive.
Smanjena koliina salive izaziva brojne druge i to najee nespecifine poremeaje u
usnoj upljini, poput osjeaja peenja sluznice (sindrom pekuih usta), promijenjenog
osjeta okusa (ageuzija ili disgeuzija), te smetnje pri vakanju i gutanju jer nedostaje slina
koja podmazuje sluznicu.
Osim toga, smanjenjem koliine salive izostaje mehaniko samoienje zuba mlazom
salive pa se na zubima ubrzano nakuplja plak i razvija zubni karijes. Kako u salivi postoje
brojni zatitni inioci koji usnu upljinu u uobiajenim okolnostima tite od bakterijskih,
virusnih i gljivinih infekcija, smanjenjem koliine salive proporcionalno se smanjuje i
njezino zatitno djelovanje te raste sklonost infekcijama. Osim toga, u salivi oboljelih od
dijabetesa nalazi se poviena koncentracije glukoze i kalcija, to dovodi do acido-bazne
neravnotee i kisele reakcije, a to dodatno poveava opasnost od razvoja infekcija
sluznice usne upljine.
Poveano nakupljanje plaka i zubnog kamenca zbog smanjenog izluivanja salive, te
mikrovaskularne promjene koje prate dijabetes tokom vremena dovode i do sve veih
promjena na parodontu. U poetku postoji gingivitis s hiperemijom zubnog mesa, da bi se
s vremenom razvio parodontitis s parodontnim depovima i destrukcijom alveolne kosti.
Izostankom adekvatne terapije zubi postaju pomini i lako ispadaju.

Slatkasti, acetonski zadah iz usta (foetor ex ore) kao posljedica ketoze jedno je od
specifinih obiljeja dijabetiara i smatra se patognomninim znakom koji sigurno upuuje
na dijabetes.
Zbog smanjene otpornosti organizma i bakterije izazivaju u ustima razne upale. Sluznica
je suha, crvena, lagano oteena i vrlo osjetljiva. Desni krvare na najmanji podraaj. Takve
upale ubrzo napreduju, uzrokujui gingivitis, zatim parodontitis do unitenja kosti. U
ustima se esto osjea zadah acetona, a zbog kiselog medija pojaano je obolijevanje od
karijesa i parodontnih bolesti. Zato je potrebna je pojaana oralna higijena. To
podrazumijeva obavezno pranje zubi poslije svakog jela, NE upotrebljavati akalice ve
najsigurnije sredstvo za odstranjenje meuzubnog plaka i povremeno upotrebljavati
antiseptik za usta.
Promjene u usnoj upljini koje se pojavljuju kao posljedica dijabetesa lijei stomatolog i to
vrlo esto u saradnji sa stomatologom specijalistom oralne medicine. Posebno je vano
ukloniti sve lokalne iritacije u usnoj upljini jer je sluznica lako ranjiva, sklona infekcijama i
teko zacjeljuje, te treba redovito i pravilno provoditi oralnu higijenu, to je temelj u
ouvanju zdravlja usne upljine.
Ovisno o vrsti i intenzitetu manifestacija dijabetesa u usnoj upljini, poduzimaju se
odgovarajui terapijski postupci. Upalne promjene lijee se ovisno o uzroniku
antimikoticima u suspenziji ili gelu ili lokalnim antibioticima u obliku masti i krema.
Preporuuje se i ispiranje usne upljine oralnim antisepticima i nezaslaenim ajevima
kako bi se djelovalo protuupalno, ali i hidratacijski, te na taj nain navlaila oralna
sluznica.
Brigom pojedinca te suradnjom izmeu stomatologa, specijalista oralne medicine i
lijenika dijabetologa mogue je oralno zdravlje ouvati i unaprijediti te tako znatno
poboljati kvalitetu svakodnevnog ivota.
Kod pacijenata s dijabetesom bolje je dogovarati jutarnje termine stomatolokih posjeta.
Prije posjeta pacijent treba uzeti svoju uobiajenu dozu inzulina prema redovitom
rasporedu
i
treba
normalno
jesti.

38. Oralna higijena kod oboljelih od malignih bolesti

39. Ishrana I kserostomija (Strana 215)
Ishrana je jedan od najbitnijih I najvanijih inilaca za razvitak I odravanje ivota svih
ivih bia. Utie na proces rasta, odravanja I obnove kako cjelokupnog organizma tako I
njegovih pojedinih dijelova.
Usta I zubi, kao poetni dio organa za vakanje, imaju izuzetno vanu ulogu u uzimanju,
prijemu I pripremi hrane za dalje iskoritavanje. Vrsta hrane, nain I navike u ishrani
znaajno utiu na razvitak usta I zuba, kao I cijelog maksilofacijalnog podruja I pojavu
odreenih oboljenja I malformacija u ovoj regiji.
Promjene u nainu I navikama u ishrani dovele su do pojave brojnih nepravilnosti u
razvoju aparata za vakanje, meu kojima su najei:
Vei ili manji broj zuba
Nedovoljno mjesta za pravilno postavljanje zuba u vilicama
Sve uestalije unoenje mekane, neabrazivne I rafinirane hrane, stvara pogodnije uslove
za bri razvoj mikroorganizama I njihov uticaj na pojavu oboljenja zuba (karijes) I
parodontalnih tkiva (parodontopatija).
Danas se smatra da ishrana, pored faktora domaina I mikroorganizama usne duplje,
predstavlja jedan od tri najvanija faktora u etiopatogenezi karijesa. Karijes ne infektivno
oboljenje direktno zavisno od ishrane.
Dosadasnja istraivanja su ukazala da ishrana moe da utie na zdravlje zuba na dva
naina:

U svim fazama razvitka zuba

Sve vrijeme dok su zubi u funkciji

Kserostomija
Pojam xerostomia dolazi od grkih rijei xeros (suho) i stoma (usta) to u prijevodu znai
suha usta. Suhoa usta jedan je od najeih i najneugodnijih simptoma zbog kojega
bolesnici trebaju pomo stomatologa, a u veine pacijenata koji se za svoj problem obrate
stomatologu ili lijeniku ope prakse provodi se uspjeno lijeenje.
Uzroci suhoe mogu biti brojni i raznovrsni. Suhoa usta jedan je od prvih simptoma
eerne bolesti i imunolokog poremeaja Sjgrenovog sindroma. Kao posljedica
oteenja lijezda slinovnica pojavljuje se u bolesnika koji su bili podvrgnuti terapiji
zraenjem u podruju glave i vrata i predstavlja vrlo teko stanje. Takoer i brojni lijekovi
mogu uzrokovati suhou usta.
Kad se sline izluuje manje od 300 ml na dan (0.2ml/min), to je znak poremeaja funkcije
lijezda slinovnica i smanjenog izluivanja sline to se naziva hiposalivacija.
Suhoa usta moe biti akutna, kratkotrajna i prolazna ili moe trajati duze vrijeme pa ak i
doivotno, to ovisi o uzrocima i nainu lijeenja.
Kratkotrajna suhoa usta traje obino samo toliko dugo koliko traje i uzrok. Pojavljuje
se u stresnim ivotnim situacijama ili u stanjima napetosti, straha ili depresije, nakon
kratkotrajnog uzimanja odreenih lijekova, u stanjima s povienom tjelesnom
temperaturom i dehidracijom organizma. Takoer i disanje na usta kao i nedovoljna
stimulacija aktivnosti lijezda slinovnica (npr. konzumiranje mekane hrane), puenje
cigareta i alkohol mogu dovesti do suhoe usta.
Dugotrajna suhoa usta ili potpuni gubitak sline posljedica su trajno oteene funkcije
lijezda slinovnica. To mogu uzrokovati razliite sustavne bolesti: eerna bolest,
autoimune bolesti vezivnog tkiva, osobito Sjgrenov sindrom, ciroza jetre, bolesti
centralnog i perifernog ivanog sustava, brojni lijekovi, zraenje u podruju glave i vrata,
kemoterapija, i odreene zarazne bolesti (HIV, hepatitis C).
Osim suhoe, pacijenti se ale na peenje sluznice, bol ili na promjenu ili nedostatak
osjeta okusa. Poveana je potreba za pijenjem vode tijekom jela, pojavljuju se potekoe
sa vakanjem i gutanjem, a osoba izbjegava jesti suhu hranu.
Lijeenje suhoe usta
Lijeenje kserostomije provodi se ovisno o uzroku i stupnju oteenja slinovnica. U praksi,
ono je esto usmjereno na palijativnu terapiju kako bi se olakali simptomi i sprijeile
oralne komplikacije. Praksa noenja i povremenog vlaenja usta flairanom vodom
tijekom dana, to je postalo popularno, takoer moe pruiti olakanje. Kod kue, ee
ispiranje usta vodom, ili ispijanje gutljaja vode tijekom jela moe pomoi ublaiti
simptome suhoe usta.
Kad je kserostomija posljedica lijekova, preporuka je zamijeniti lijek ili smanjiti dozu u
dogovoru s nadlenim lijenikom.
Preventivni pristup
U svih osoba sa suhoom usta koje imaju prirodne zube prepisuju se pripravci fluora i
prezasiena otopina kalcija i fosfata. Fluor se ugrauje u caklinu i obnavlja povrinski dio
zuba, a otopina koja sadri kalcij i fosfatne ione (umjetna slina) zaustavlja napredovanje
karijesa i ini zub otpornijim.
Simptomatsko lijeenje
Provodi se u bolesnika sa suhoom usta u kojih nije mogue potaknuti izluivanje sline pa
se slina mora nadoknaditi. To se postie uzimanjem dovoljno tekuine tijekom dana i
odravanjem usta vlanima kao i primjenom pripravaka umjetne sline. Umjetna slina,
prezasiena otopina kalcija i fosfata razvijena je radi lijeenja bolesnika na radio i
kemoterapiji i spreavanja oralnog mukozitisa te za lijeenje suhoe usta.
Lokalna stimulacija izluivanja sline Preporuuje se osobama koje imaju donekle
ouvanu funkciju lijezda slinovnica pa se izluivanje sline moe potaknuti na podraaj
vakanjem ili ispiranjem usta kiselkastim otopinama.

40. Pusenje i oralno zdravlje

Puenje utie na gotovo sve organe i organske sisteme u tijelu. Usna upljina, prva u
organizmu na udaru duhanskog dima, takoe nije poteena. Ne postoji struktura u usnoj
upljini na kojoj se ne oituju tetni uinci puenja. Katran iz duhanskog dima uzrokuje
uto do smee obojenje zuba, gingive (zubnog mesa) i protetskih radova. Jaina obojenja
ovisi o broju konzumiranih cigareta, a jo se vie pojaava ako se uestalo konzumiraju
kafa ili aj. Osjet okusa i mirisa je smanjen, a puenje se smatra vodeim uzrokom loeg
zadaha. Iako je uestalost karijesa vea meu puaima, jo uvijek nema dokaza koji bi
potvrdili izravnu uzrono-posljedinu vezu. Najvjerojatnije je rije o indirektnom uinku
puenja koje snizuje pH salive i uzrokuje poveanje broja karijesogenih bakterija u usnoj
upljini.
Nizom naunih studija utvrena je snana povezanost izmeu puenja i parodontnih
bolesti te se danas puenje smatra iniocem rizika za razvoj parodontne bolesti.
Vea uestalost i uznapredovalost parodontnih bolesti u puaa uzrokovana je
poremeenim imunolokim odgovorom. Puai imaju smanjen broj limfocita i poremeenu
funkciju neutrofila te poremeenu proizvodnju proupalnih citokina i imunoglobulina. Osim
toga, razvoju parodontne bolesti pridonosi i otrovni uinak nikotina na stanice vezivnog
tkiva u parodontu.
Upala i krvarenje gingive u puaa manje je izraeno u usporedbi s nepuaima. Ovakav
nalaz posljedica je suprimiranog lokalnog imunolokog odgovora, ali i sistemskog
djelovanja puenja na izluivanje adrenalina i noradenalina, to dovodi do
vazokonstrikcije (stezanja krvnih ila) u gingivi.
Neka od oboljenja koje puenje moe izazvati: Akutni ulceronekrotini gingivitis,
Puako nepce, Pigmentacija gingive, Oralna leukoplakija, Karcinom usne
upljine