SVEUILITE / UNIVERZITET VITEZ VITEZ

FAKULTET PRAVNIH NAUKA

STUDIJ I CIKLUSA - I GODINA
SMJER: OPE PRAVO

IZVORI PRAVA
SEMINARSKI RAD

Travnik, Travanj, 2015.god

SVEUILITE / UNIVERZITET VITEZ VITEZ

FAKULTET PRAVNIH NAUKA
STUDIJ I CIKLUSA - I GODINA
SMJER: OPE PRAVO

IZVORI PRAVA
SEMINARSKI RAD

IZJAVA: Ja, Franjo Grabovac, student Sveuilita/Univerzitet Vitez Travnik,

Indeks broj: 0190-14 / ROP, odgovorno i uz moralnu i akademsku odgovornost
izjavljujem, da sam ovaj rad uradila potpuno samostalno uz koritenje citirane
literature i pomo pofesora odnosno asistenta.

STUDENT: Franjo Grabovac

PREDMET: Uvod u pravo
PROFESOR: doc.dr. sc. Samir Zuparevi
ASISTENT: mr. Mirza auevi

SADRAJ
1.

UVOD..................................................................................................................................1

2.

IZVORI PRAVA.................................................................................................................3
2.1.

Drava kao izvor prava................................................................................................4

2.2.

Zakoni kao izvori prava................................................................................................5

2.3.

Pravni akti nii od zakona kao izvori prava.................................................................5

2.4.

Obiaji kao izvori prava...............................................................................................6

2.6.

Uzanse kao izvori prava...............................................................................................7

2.7.

Izvori prava u poslovima robnog prometa...................................................................7

3.

ZAKLJUAK....................................................................................................................8

4.

LITERATURA...................................................................................................................9

UVOD

Pravo kao i svaka druga pojava ima svoje izvore iz kojih nastaje, a razvija se i
postoji u razliitim odnosima meu ljudima, odnosno drutvenim odnosima.
U cilju uspjenog obraivanja teme seminarskog rada "Izvori prava", odnosno
definisanja izvora iz kojih nastaje pravo, potrebno je prethodno osvrnuti se na osnovne
pojmove i dati odgovore na pitanja: ta je to pravo, kakav je odnos prava i drave,
prava i drugih drutvenih pravila, ta je to pravna norma i koji su njeni elementi, ta
predstavlja sistem prava i sl.
Pravo se moe definisati kao "skup pravila o ponaanju subjekata koja propisuje ili
potvruje drava, a ija se primjena obezbjeuje prinudnom silom drave1".
Pravo je skup drutvenih normi koje su sankcionisane dravnim aparatom prinude i
koje slue za odravanje onog naina proizvodnje koji je u interesu vladajue klase. 2
Pravo kao normativna pojava je specifina tvorevina, vrsto izgraen i povezan
normativni sistem. Po toj izgraenosti, povezanosti, vrstini i preciznosti pravo nema
premca, a normativnu pojavu predstavlja prije svega zbog toga to je forma njegovog
pojavljivanja pravilo ponaanja, to jest norma kao misao, zapovijest o onome to treba
biti.3
Drava je organizacija koja raspolae monopolom za fiziku prinudu, odnosno
suverenom vlau, i koja slui za odravanje onog naina proizvodnje koji je u
interesu vladajue klase.4

1 Prof. dr Marko Rajevi, "Poslovno pravo" - str. 24

2 Dr Radomir D. Luki, "Uvod u pravo" - str. 63
3 Dr. Sneana S. Savi, "Pojam prava kao normativnog poretka - Prilog kritici Kelzenove
normativne doktrine - str. 66
4 Dr Radomir D. Luki, IBIDEM, str. 63

Iz navedenih definicija prava i drave, koje je dao Dr Luki, jasno je da se pravo i

drava sastoje iz dva elementa, a to su monopol fizike prinude i odravanje onog
naina proizvodnje koji je u interesu vladajue klase i koji se ne bi mogao odrati kad
drava i pravo ne bi raspolagali monopolom za fiziku prinudu. Tako se drava i
pravo mogu odrediti kao izraz volje vladajue klase.
Poto je pravo definisano kao skup pravila o ponaanju subjekata drutva, mora se
istai da pored pravnih pravila postoje i druga brojna pravila koja takoe reguliu
ponaanje drutvenih subjekata, odnosno ljudi.
Pravna pravila se razlikuju od ostalih drutvenih pravila, prije svega po tome to ih
donosi drava preko svojih odreenih organa, zatim po tome to drava obezbjeuje
njihovu primjenu u drutvu svojom prinudom sile.
Izmeu drave i prava postoji uzajamna veza, koja se ogleda u tome da drava
posjeduje aparat prinude kojim omoguuje da se pravni subjekti ponaaju u skladu sa
pravnim pravilima, a istovremeno ne bi mogla da pravilno funkcionie bez prava i da
aktivno utie na drutvene odnose.
Drutvena norma je pravilo o ponaanju ljudi u drutvu, koje postavlja samo drutvo,
koje je upueno na volju i svest oveka 5. Tako moemo konstatovati da je drutveni
poredak u stvarni normativni poredak, odnosno sistem drutvenih odnosa koji je
regulisan normama. Drutvene norme propisuju nain ponaanja ovjeka prema
ostalim lanovima drutva.

5 Dr Radomir D. Luki, IBIDEM str. 31

IZVORI PRAVA
Obino se izvorom neke pojave smatra ona sila koja tu pojavu stvara, koja izaziva njen
nastanak.6
Postoji nekoliko podjela pravnih izvora, a najprihvaenija je da se pravni izvori mogu
podijeliti na materijalne, ili izvore prava u materijalnom smislu i formalne, ili izvore
prava u formalnom smislu.
Kao izvor prava u materijalnom smislu ili materijalni izvor prava pojavljuje se drava,
koja preko svojih odreenih organa donosi pravne propise.
Izvore prava u formalnom smislu predstavljaju zakoni i pravni propisi nii od zakona,
kao to su obiaji i uzanse.
Dr Luki pod formalnim izvorom prava smatra svaki opti pravni akt, poto, kako on
navodi, "iz opteg akta, odnosno opte norme koju on sadri, obavezno proizilaze,
neprekidno izviru pojedinane norme"7.
Izvori prava obezbeuju pravnu sigurnost, jer se donose unapred, tako da subjekti na
koje se odnose tano unapred znaju kakve su pravne norme po kojima se imaju
ponaati. Izvori prava takoe obezbeuju i pravnu jednakost, jer samim tim to sadre
opte norme, koje se odnose na sve sluajeve iste vrste, oni sve sluajeve reguliu na
isti nain i odnosne subjkte stavljaju u isti poloaj. Bez izvora prava, jednakost uopte
nije mogue stvoriti, jer bi razni subjekti za istovetne sluajeve donosili razliite
pojedinane norme.8
6 Prof. dr Marko Rajevi, str. 36
7 Dr Radomir D. Luki, IBIDEM: str. 202
8 Dr Radomir D. Luki, IBIDEM: str. 203

Stvaralac izvora prava, kao i drugih pravnih akata, moe biti, kao to znamo, ili
drava, odnosno njen organ, ili neko lice koje nije dravni organ, tj. neki nedravni
subjekt.9 Shodno navedenom, izvore prava moemo podijeliti na dravne, nedravne i
mjeovite.

Dalje se izvori prava mogu podijeliti na pisane i nepisane. Obiaji mogu

predstavljati nepisane izvore prava.
Izvori prava se takoe mogu podijeliti na domae i meunarodne
Kao izvori prava mogu se navesti jo i pravna nauka, sudska praksa ili sudski
precedent.
Sudska presuda je izvor prava kad se norma kojom se u njoj reava konkretan sluaj (i
koja je doneta bilo na osnovu obiaja, ili zakona, ili sasvim samostalno od suda)
smatra obaveznom za sve budue takve sluajeve, tj. kad se pojedinana norma u
prirodi pretvara u optu normu. Takva presuda se naziva precedentom, a pravo
stvoreno na osnovu precedenta - precedentnim pravom.10

Drava kao izvor prava

Poto smo naveli da je drava organizacija koja raspolae monopolom za fiziku

prinudu, odnosno suverenom vlau, i koja slui za odravanje onog naina
proizvodnje koji je u interesu vladajue klase, moemo zakljuiti i da se drava moe
smatrati osnovnim izvorom, odnosno stvaraocem prava. Pravo, dakle, pretpostavlja
javnu vlast sposobnu da prinudi pojedince na potovanje zapovesti koje je sama
izdala11.
9 Dr Radomir D. Luki, IBIDEM: str. 204
10 Dr Radomir D. Luki, str. 219
11 Miroslav A. ivkovi, "Teorija drave i prava - teorija drave : str. 322

Kako se dravna vlast dijeli na zakonodavnu, izvrnu i sudsku, kao dravni organi koji
donose pravne akte pojavljuju se zakonodavni organi - skuptine, organi izvrne vlasti
- vlada, organi lokalne uprave - gradske i optinske vlasti i sudski organi.
Akti doneseni od strane nabrojanih organa su zakoni, uredbe, pravilnici, odluke, te
sudska praksa i sudski precedent, kao izvori prava.

Zakoni kao izvori prava

Zakon, kao izvor prava, predstavlja pravnu normu ili propis koji donosi najvii
organ dravne vlasti po posebnom postupku. Zakoni predstavljaju najvaniji izvor
prava, poto se svi drugi pravni akti nii od zakona moraju donositi u skladu sa
zakonima.
Najvaniji zakon u jednoj dravi je ustav. Ustav je najvii pravni akt jedne drave, koji
donosi poseban organ po posebnom postupku, ili obian zakonodavni organ po
posebnom postupku.
Zakone donose predstavniki organi - skuptine. Postupak za donoenje zakona u
Republici Srpskoj sadri sledee faze: izrada zakona u formi nacrta, zatim se nacrt
iznosi pred skuptinu, a nakon usvajanja nacrta zakona izrauje se predlog zakona,
koji takoe usvaja skuptina, nakon ega Predsjednik Republike ukazom proglaava
zakon i isti se objavljuje u slubenom glasniku.
Zakoni obino stupaju na snagu i poinju se primjenjivati osmog dana po
objavljivanju, mada stupanje na snagu i primjena mogu biti i drugaije odreeni, tako
je na primjer Zakon o osnovama bezbjednosti saobraaja na putevima u BiH stupio na
snagu osam dana nakon objavljivanja u slubenom glasniku BiH, a poeo se
primjenjivati est mjeseci nakon stupanja na snagu.

Pravni akti nii od zakona kao izvori prava

Kao pravni akti nii od zakona prava pojavljuju se dravni opti pravni akti. Tu
prije svega spadaju akti koje donosi izvrni organ predstavnikog tijela - vlada, a
obino se nazivaju uredbe.
Zatim dolaze pravni akti koje donose predstavniki organi lokalne uprave - optinske
skuptine. Njihovi opti akti nazivaju se odlukama.
Trea vrsta organa koji mogu donositi opte pravne akte su organi pravosua.
Kako smo rekli da je Ustav najvii pravni akt jedne drave, onda je logino da se svi
ostali pravni akti moraju usaglasiti sa ustavom, odnosno sa pravnim aktom koji je vii
od njih, tako se moe konstatovati da svi pravni akti svoj izvor imaju u viim pravnim
aktima. Naravno, jedan npr. pravilnik moe da bude u saglasnosti sa jednim ili dva i
vie zakona.
Meutim, nije rijedak sluaj da odreeni zakoni nisu usaglaeni, odnosno da pojedine
odredbe u okviru nekog zakona nisu u saglasnosti sa drugim odredbama istog zakona.

Obiaji kao izvori prava

Obiaj je norma koja nastaje dugim ponavljanjem jednog istog naina

ponaanja ljudi u odreenoj situaciji, tako da se na kraju u drutvenoj grupi koja taj
nain ponaanja primjenjuje ustali svest, da je ta norma obavezna, svest o njenoj
obaveznosti12.
Obiaji se stvaraju u najraznovrsnijim drutvenim zajednicama, uim i irim, a mogu
se na razliite naine sankcionisati, od obinog podsmijeha, prezira, bojkota od strane
ostalih lanova drutva, pa do teih sankcija primijenjenih fizikom silom.
Obiaj moe postati izvorom prava na dva naina. Prvi nain na koji se obiaj moe
sankcionisati i postati pravni izvor sastoji se u tome to se jednim dravnim pravnim
12 Dr Radomir D. Luki, IBIDEM str. 217

izvorom propie dravnim organima koji primjenjuju sankcije u uem smislu da za

pojedine obiaje primjenjuju te sankcije. Drugi sluaj je kada ovi organi sami, a u
prvom redu sud, ponu da primenjuju sankcije za obiaj, odnosno da ga tite
primenom sankcija.13

Uzanse kao izvori prava

Kako bismo uspjenije identifikovali izvore poslovnog prava, odnosno izvore

odreenih ugovora koji predstavljaju predmet izuavanja Poslovnog prava, moramo da
definiemo uzanse, koje se esto spominju kao izvor navedenih ugovora.
Uzanse su sakupljeni, sistematski sreeni i objavljeni trgovinski obiaji. Uzanse
donose trgovake i industrijske komore, berze i druga udruenja. Po pravilu uzanse
slue kao dispozitivna pravila za tumaenje i dopunu volje strana u ugovorima
trgovinskog prava.14
Uzanse mogu biti opte i posebne. Opte uzanse vae za poslove prometa robom:
prodaju robe, zamjenu robe, poslove posrednitva, zastupnitva, komisiona, prevoza,
pedicije, uskladitenja i osiguranja. Posebne uzanse vae za odreenu privrednu granu
ili za promet artikala odreene vrste.15

Izvori prava u poslovima robnog prometa

Kao najei domai izvori prava u poslovima robnog prometa, odnosno
zakljuivanju ugovora u poslovima robnog prometa pojavljuju se Zakon o
13 Dr Radomir D. Luki, IBIDEM str. 218
14 Prof. dr Marko Rajevi, str. 39.
15 Dr Radomir D. Luki, str. 218

obligacionim odnosima, Opte uzanse za promet robom, opti uslovi poslovanja

skladinih, pediterskih i drugih organizacija, postojei trgovinski obiaji i drugi
propisi.
Meunarodni izvori prava su Jednoobrazni zakon o meunarodnoj prodaji tjelesnih
pokretnih stvari i Jednoobrazni zakon o zakljuivanju ugovora u meunarodnoj prodaji
tjelesnih pokretnih stvari doneseni na Meunarodnoj konferenciji u Hagu 1964.
godine, Ugovorne klauzule i pravila te brojne meunarodne konvencije koje se odnose
na poslove robnog prometa.
Zakljuak

Kao to je u prethodnom izlaganju navedno izvorom neke pojave smatra se ona sila
koja tu pojavu stvara, koja izaziva njen nastanak. Tako moemo rei i za pravne izvore
da su to organi i akti iz kojih nastaju pravne norme u kojima su sadrane zapovijesti o
ponaanju ljudi u drutvenim odnosima.
Pravne izvore, s obzirom na njihovu formu i stvaraoce, moemo podijeliti na:
-

materijalne i formalne

dravne, nedravne i mjeovite

pisane i nepisane,

domae i meunarodne

Pravne izvore po hijerarhijskom redu moemo podnijeliti na:

-

zakone,

pravne akte nie od zakona

sudsku praksu

obiaje i sl.

Izvori prava obezbjeuju pravnu sigurnost, jer se donose unapred, tako da

subjekti na koje se odnose tano unapred znaju kakve su pravne norme po kojima se
imaju ponaati, kao i pravnu jednakost, jer sve sluajeve reguliu na isti nain i sve
subjekte stavljaju u isti poloaj
Pravna sigurnost i pravna jednakost, naroito je bitna u poslovima robnog prometa,
upravo zbog toga to su svi subjekti prilikom sklapanja ugovora u robnom prometu
stavljeni u isti poloaj i to su najbitnije sttvari u poslovima robnog prometa regulisane
na isti nain.

Literatura

1. Prof. dr Marko Rajevi, "Poslovno pravo"

2. Dr Radomir D. Luki, "Uovd u pravo"
3. Miroslav A. ivkovi, "Teorija drave i prava - teorija drave",
4. Dr Sneana S. Savi, "Pojam prava kao normativnog poretka" - prilog kritici
Kelzenove normativne doktrine