Zbirka Zadataka

UNIVERZITET U BEOGRADU
FIZIKI FAKULTET
Dr Stevan Stojadinovi
ZBIRKA ZADATAKA IZ ELEKTRONIKE
BEOGRAD, 2001.
PREDGOVOR
Ova zbirka sadri zadatke iz gradiva koje se predaje u toku zimskog semestra
studentima tree godine Fizikog fakulteta u Beogradu u okviru predmeta Elektronika
( Opta fzika ), Fizika elektronika ( Teorijska i eksperimentalna fizika ) i Elektronska
kola i sistemi ( Primenjena fizika i Fizika i osnove tehnike ), sa fondom od dva asa
nedeljno.
Zbirka sadri 64 zadatka koji su detaljno reeni. Zadaci su podeljeni u est poglavlja i
to: Metodi teorije elektrinih kola, Laplasove transformacije, Tranzistori, Diferencijalni
pojaava, Operacioni pojaava i Digitalna elektronika. Svako poglavlje sadri uvod sa
kratkim teorijskim objanjenjem osnovnih pojmova vezanim za dato poglavlje.
Autor se zahvaljuje recenzentima Prof. Dr Aleksandru Stamatoviu i Prof. Dr Ljubii
Zekoviu. Prof. Dr Aleksandar Stamatovi je nizom korisnih sugestija doprineo da delovi
ovog teksta budu jasniji.
Beograd, 2001.
AUTOR
SADRAJ
1. METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA..........................................................1

2. LAPLASOVE TRANSFORMACIJE....................................................................25
3. TRANZISTORI.....................................................................................................47
4. DIFERENCIJALNI POJAAVA.......................................................................78
5. OPERACIONI POJAAVA...............................................................................90
6. DIGITALNA ELEKTRONIKA..........................................................................103
7. LITERATURA....................................................................................................125
METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA
1. METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA

Elektrino kolo je sistem koji se sastoji od aktivnih elektronskih elemenata
(npr. tranzistora), pasivnih elektronskih elemenata (otpora, kapaciteta i induktiviteta) i
spoljnih elektrinih izvora koji slue kao izvori energije. Pri analizi elektrinih kola uvode se
pretpostavke vezane za idealizaciju elektronskih elemenata koji ine elektrino kolo.
Elektrina kola sa elementima koji imaju tano definisane osobine u ogranienom i jasno
definisanom delu prostora, nazivaju se kola sa koncetrisanim parametrima. Ovakva kola se
mogu analizirati kao sistem fiziki odvojenih otpora, kapaciteta i induktiviteta. Ona priblino
opisuju realno stanje elektrinog kola na niskim uestanostima i koriste se zato to
uproavaju fiziku sliku procesa u kolu i matematiki aparat za analizu kola.
NAPONSKI I STRUJNI IZVORI
Idealni naponski izvor opisuje se naponom ija vrednost i talasni oblik ne zavisi od struje
koja kroz njega protie. Mogu biti jednosmerni naponski izvori (slika 1.a) ili naizmenini
naponski izvori (slika 1.b).
Idealni strujni izvor opisuje se strujom iji intenzitet i talasni oblik ne zavisi od napona
koji vlada na njegovim krajevima. Mogu biti jednosmerni strujni izvori (slika 2.a) ili
naizmenini strujni izvori (slika 2.b).
Realni naponski i strujni izvori razlikuju se od idealnih poto kod njih postoje unutranji
gubici energije. Realni naponski izvor se aproksimira idealnim naponskim izvorom vezanim
u seriju sa otporom, a realni strujni izvor se aproksimira idealnim strujnim izvorom vezanim
u paraleli sa otporom. Realni naponski i strujni izvori su ekvivalentni (slika 3).
PASIVNI ELEKTRONSKI ELEMENTI

Na slici 4 prikazana su tri idealna pasivna elementa: otpor R, kapacitet C i induktivitet L.
Izmeu napona na ovim elementima i struja koje kroz njih protiu postoje relacije:
v R = Ri R
vL = L
vC =
di L
dt
1
i Cdt
C
iR =
vR
= Gv R
R
iL =
1
v Ldt
L
iC = C
dvC
dt
KIRHOFOVI ZAKONI
Na slici 5 je prikazano sloeno elektrino kolo. Blokovi sa brojevima od 1 do 6
predstavljaju elemente kola (otpore, kapacitete, induktivitete ili izvore). A, B, C, i D su
vorovi. Svaki deo kola izmeu dva susedna vora naziva se grana, a zatvoren put iji je
polazni i krajni vor isti predstavlja konturu (petlju). Matematiko opisivanje sloenih
sistema vri se pomou Kirhofovih zakona o naponima i strujama.
1) Kirhofov zakon o strujama: Algerbarski zbir struja u bilo kom voru elektrinog kola u
svakom trenutku jednak je nuli. Kod primene ovog zakona struje koje utiu u vor imaju znak
plus, a koje istiu znak minus. Primenom Kirhofovog zakona o strujama na vor A kola sa
slike 5 moe se napisati sledea jednaina:
i 2 i3 + i 4 = 0
2) Kirhofov zakon o naponima: Algerbarski zbir elektromotornih sila i padova napona u
zatvorenoj elektrinoj konturi u svakom trenutku jednak je nuli. Kod primene ovog zakona
elektromotorne sile se uzimaju sa znakom plus ako se kod ophoda konture prolazi kroz
elektrini izvor od minusa ka plusu, a padovi napona na pasivnim elementima su pozitivni
ako je smer ophoda konture suprotan smeru proticanja struje. Primenom Kirhofovog zakona
o naponima na konturu ABCA kola sa slike 5 moe se napisati sledea jednaina:
v 2 + v1 + v3 = 0
Ako je broj vorova u kolu N1, a broj grana N2, tada je broj nepoznatih struja jednak je
broju grana. Primenjujui Kirhofove zakone na sve vorove i sve zatvorene putanje u kolu,
dobija se vei broj jednaina nego to je potrebno. Pri tome su neke jednaine posledica
ostalih. Da bi se dobilo N 2 nezavisnih jednaina, koliko ima nepoznatih struja, treba
Kirhofov zakon o strujama primeniti na N1 1 vor, a ostale jednaine se dobijaju
primenom Kirhofovog zakona o naponima na N 2 ( N1 1) zatvorene putanje u kolu koje se
razlikuju bar po jednoj grani.
Za matematiko opisivanje veine sloenih kola potrebno je korienje oba Kirhofova
zakona. Meutim, u mnogim sluajevima primena metoda i teorema iz teorije elektrinih kola
uproava postavljen zadatak.
3
1.1) Za kolo sa slike 1.1 odrediti struje svih grana primenom metode konturnih struja.
Poznato je: V1=6V, V2=3V, V3=12V, V4=6V, V5=2V, R1=300, R2=100, R3=200,
R4=300, R5=200, R6=100, R7=200.
Reenje:
Metod konturnih struja primenjuje se kod kola sa naponskim izvorima. Ovom metodom
odreuju se struje primenom Kirhofovog zakona o naponima. Prilikom odabira kontura treba
voditi rauna da svaka odabrana kontura sadri barem jednu granu po kojoj se ona razlikuje
od ostalih kontura. Ukupan broj kontura koje treba odabrati, odnosno ukupan broj jednaina
koje treba napisati metodom konturnih struja je: N = N 2 ( N1 1) , gde je: N 2 - broj grana u
kolu, N1 - broj vorova u kolu, N - broj jednaina.
U kolu na slici 1.1.1 su uoene tri konture numerisane sa indeksima I (kontura - ADBA),
II (kontura - ACDA) i III (kontura - BCAB) sa konturnim strujama II, III i IIII respektivno.
Primenom Kirhofovog zakona o naponima na konture I, II i III mogu se napisati sledee
jednaine:
4
Za konturu I:
V1 V2 V3 (R 2 + R 7 )I I R 4 (I I I II ) R1 (I I I III ) = 0
(1.1.1)
Za konturu II:
V3 + V4 R 6 I II R 4 (I II I I ) R 5 (I II I III ) = 0
(1.1.2)
Za konturu III:
V5 R 3I III R1 (I III I I ) R 5 (I III I II ) = 0
(1.1.3)
Posle sreivanja ove jednaine postaju:

(R1 + R 2 + R 4 + R 7 )I I R 4 I II R1I III = V1 V2 V3
R 4I I + (R 4 + R 5 + R 6 )I II R 5I III = V3 + V4
(1.1.4)
R1I I R 5I II + (R1 + R 3 + R 5 )I III = V5

odnosno:
R I, I I I + R I, III II + R I, IIII III = VI
R II, I I I + R II, III II + R II, IIII III = VII
(1.1.5)
R III, I I I + R III, III II + R III, IIII III = VIII

gde je:
R I,I = R 1 + R 2 + R 4 + R 7 , R II,II = R 4 + R 5 + R 6 , R III,III = R 1 + R 3 + R 5
R I,II = R II,I = R 4 , R I,III = R III,I = R 1 , R II,III = R III,II = R 5
VI = V1 V2 V3 , VII = V3 + V4 , VIII = V5
Otpornost R ij za i = j (i, j = I, II, III) predstavlja sopstvenu otpornost pojedinih kontura.
Otpornost R ij za i j (i, j = I, II, III) predstavlja zajedniku otpornost i-te i j-te konture
uzetu sa negativnim znakom.
Elektromotorna sila Vi (i, = I, II, III) predstavlja sumu elektromotornih sila za datu konturu.
U matrinom obliku predhodni sistem jednaina izgleda:
R I,I R I,II R I,III I I VI
R II,I R II,II R II,III . I II = VII

R
I V
III,I R III,II R III,III III III
(1.1.6)
ili krae [R ] [I] = [V ] , gde je:

R I,I R I,II R I,III
[R ] = R II,I R II,II R II,III , [I] =

R
III,I R III,II R III,III
I I
I , [V ] =
II
I III
VI
V
II
VIII
5
Matrica [R ] je matrica sistema. Ova matrica je simetrina u odnosu na glavnu dijagonalu. Na

glavnoj dijagonali nalaze se elementi koji predstavljaju sopstvene otpornosti pojedinih
kontura, a na mestima R ij ( i j ) elementi koji predstavljaju zajednike otpornosti i-te i j-te
konture uzete sa negativnim znakom. Matrice [V ] i [I] su matrice kolona. [V ] je matrica
pobuda, a [I] matrica konturnih struja.
Reavanjem sistema jednaina (1.1.4) dobija se:
I I = 0,01A , I II = 0,04A , I III = 0,02A
Sa slike 1.1.2 se vidi da je:

Struja kroz granu BA: I1 = I I I III = 0,01A
Struja kroz granu DB: I 2 = I I = 0,01A
Struja kroz granu BC: I3 = I III = 0,02A
Struja kroz granu AD: I 4 = I I I II = 0,03A
Struja kroz granu AC: I5 = I II I III = 0,02A
Struja kroz granu CD: I6 = I II = 0,04A
Jednaine konturnih struja su izvedene polazei od jednaina koje su napisane primenom
Kirhofovog zakona o naponima. Prednost metode konturnih struja je u tome to se umesto
pisanja est jednaina sa est nepoznatih struja grana, primenom Kirhofovih zakona, piu tri
jednaine za konture I, II i III. Reavanjem ovih jednaina dobijaju se konturne struje II, III i
IIII koje su i struje u granama po kojima se pojedine konture meusobno razlikuju (struje I2, I3
i I6 ), dok se struje u ostalim granama dobijaju iz jednaina konturnih struja.
6
1.2) Za kolo sa slike 1.2 izraunati struje svih grana primenom metode napona vorova.
Poznato je: I1=0,2A, I2=0,1A, R1=200, R2=100, R3=300 , R4=100, R5=200.
Reenje:
Metod napona vorova primenjuje se kod kola sa strujnim izvorima. Ovom metodom
odreuju se naponi izmeu pojedinih vorova u kolu i jednog proizvoljnog referentnog vora
koristei Kirhofov zakon o strujama. Za referentni vor najpogodnije je uzeti vor koji je
granama spojen sa najveim brojem vorova. Tada se najvei broj od traenih struja dobija
neposredno iz napona vorova. Ukupan broj jednaina koje treba napisati metodom napona
vorova je: N = N1 1 , gde je: N1 - broj vorova u kolu, N - broj jednaina.
Kao referentni vor u kolu na slici 1.2.1 uzet je vor IV. Primenom Kirhofovog zakona o
strujama za vorove I, II i III mogu se napisati sledee jednaine:
Za vor I:
I1 + I 2
1
1
VI
(VI VII ) = 0
R1
R4
(1.2.1)
Za vor II:
1
1
1
VII
(VII VI )
(VII VIII ) = 0
R2
R4
R5
(1.2.2)
Za vor III:
I2
1
1
VIII
(VIII VII ) = 0
R3
R5
(1.2.3)
Posle sreivanja ove jednaine postaju:

(
1
1
1
)VI
VII + 0 VIII = I1 + I 2
+
R1 R 4
R4
1
1
1
1
1
+
+
VI + (
)VII
VIII = 0
R4
R 2 R 4 R5
R5
0 VI
(1.2.4)
1
1
1
VII + (
+
)VIII = I 2
R5
R3 R5
odnosno:
G I, I VI + G I, IIVII + G I, IIIVIII = I I
G II, I VI + G II, IIVII + G II, IIIVIII = I II
(1.2.5)
G III, I VI + G III, IIVII + G III, IIIVIII = I III

gde je:
G I, I =
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
=
+
,
=
+
, G II, II =
=
+
+
, G III, III =
R III, III R 3 R 5
R I, I R1 R 4
R II, II R 2 R 4 R 5
G I, II = G II, I =
1
1
1
1
1
=
= 0,
=
=
, G I, III = G III, I =
R I, II R II, I
R4
R I, III R III, I
G II, III = G III, II =
1
R II, III
1
R III, II
1
R5
I I = I1 + I 2 , I II = 0 , I III = I 2
Provodnost G ij =
1
za i = j (i, j = I, II, III) predstavlja sopstvenu provodnost pojedinih
R ij
vorova.
Provodnost G ij =
1
za i j (i, j = I, II, III) predstavlja zajedniku provodnost i-tog i j-tog
R ij
vora uzetu sa negativnim znakom.

Struja Ii (i = I, II, III) predstavlja sumu struja svih strujnih izvora vezanih za odgovarajui
vor .
U matrinom obliku predhodni sistem jednaina izgleda:
G I, I G I, II G I, III VI I I

G II, I G II, II G II, III . VII = I II
G
V I
III, I G III, II G III, III III III
(1.2.6)
ili krae [G ] [V ] = [I] , gde je:

G I, I G I, II G I, III
[G ] = G II,I G II,II G II,III , [V] =

G
III, I G III, II G III, III
VI
V , [I] =
II
VIII
I I
I
II
I III
Matrica [G ] je matrica sistema. Ova matrica je simetrina u odnosu na glavnu dijagonalu. Na

glavnoj dijagonali nalaze se elementi koji predstavljaju sopstvene provodnosti pojedinih
vorova, a na mestima G ij ( i j ) elementi koji predstavljaju zajednike provodnosti i-tog i
j-tog vora uzete sa negativnim znakom. Matrice [V ] i [I] su matrice kolona. [I] je matrica
pobuda, a [V ] matrica napona izmeu vorova.
VI = 26,1V , VII = 9,1V , VIII = 6,5V

Struja kroz granu I-IV: I I =
VI
= 0,131A
R1
Struja kroz granu II-IV: I II =
VII
= 0,091A
R2
Struja kroz granu III-IV: I III =

Struja kroz granu I-II: I I, II =
VIII
= 0,022A
R3
VI VII
= 0,17 A
R4
Struja kroz granu II-III: I II, III =
VII VIII
= 0,078A
R5
9
1.3) Izraunati struje kroz otpornike R 2 i R 5 u kolu sa slike 1.3:

a) metodom konturnih struja
b) metodom napona vorova
Poznato je: V1=12V, V2=16V, I3=0,2A, R1=100, R2=200, R3=100, R4=200, R5=300,
R6=100.
Reenje:
a) Ako se strujni izvor zameni ekvivalentnim naponskim izvorom kolo sa slike 1.3 postaje:
gde je: V3 = R 6I3 = 20V

Primenom metode konturnih struja na kolo sa slike 1.3.1 dobija se:
(R1 + R 2 )I I R 2 I II = V1
R 2I I + (R 2 + R 3 + R 4 )I II R 4 I III = V2
(1.3.1)
R 4I II + (R 4 + R 5 + R 6 )I III = (V2 + V3 )
I I = 0,067 A , I II = 0,04A, I III = 0,047A
Struje kroz otpornike R 2 i R 5 su:
I R 2 = I I I II = 0,027A
I R 5 = I III = 0,047A
b) Ako se naponski izvori zamene ekvivalentnim strujnim izvorima kolo sa slike 1.3 postaje:
10
gde je: I1 =
V1
V
= 0,12A , I 2 = 2 = 0,08A
R1
R4
Primenom metode napona vorova na kolo sa slike 1.3.2 dobija se:

(
1
1
1
1
)VI
VII = I1
+
+
R1 R 2 R 3
R3
1
1
1
1
1
VI + (
+
+
)VII
VIII = I 2
R3
R3 R 4 R5
R5
1
1
1
VII + (
+
)VIII = I3
R5
R5 R6
(1.3.2)

VI = 5,333V , VII = 1,333V , VIII = 15,333V
Struje kroz otpornike R 2 i R 5 su:
IR 2 =
VI
= 0,027A
R2
IR 5 =
VII VIII
= 0,047 A
R5
1.4) Za kolo sa slike 1.4 odrediti struju kroz potroa RP koristei Tevenenovu teoremu i
princip superpozicije. Poznato je: V1=28V, V2=6V, R1=200, R2=100, R3=200,
R4=300, R5=100, RP=200.
11
Reenje:
Prema Tevenenovoj teoremi svaka dva kraja linearnog kola sa proizvoljnim brojem
naponskih izvora i impedansi mogu se svesti na kolo sa jednim naponskim izvorom vezanim
u seriju sa impedansom. Naponski izvor je jednak naponu na krajevima kola kada je kolo
otvoreno, a serijska impedansa jednaka je ukupnoj impedansi, pod uslovom da su svi
naponski izvori koji deluju u kolu kratko vezani.
Prema Tevenenovoj teoremi kolo sa slike 1.4 levo od taaka a i b moe se zameniti
ekvivalentnim naponskim izvorom VTh vezanim u seriju sa ekvivalentnom otpornou R Th
(slika 1.4.1).
Da bi odredili otpornost RTh umesto naponskih izvora V1 i V2 treba staviti kratku vezu
(slika 1.4.2).
Ekvivalentna Tevenenova otpornost RTh je:

R Th = [(R1 || R 2 ) + R 3 + R 5 ] || R 4 = 165
(1.4.1)
Ekvivalentni Tevenenov naponski izvor izraunava se metodom superpozicije:
VTh = VTh |V1 = 0 + VTh |V2 = 0
(1.4.2)
Za V1 = 0 kolo sa slike 1.4 levo od taaka a i b izgled kao kolo na slici 1.4.3.
12
Primenom Kirhofovog zakona o naponima na kolo sa slike 1.4.3 dobija se:

I=
V2
R1 || R 2 + R 3 + R 4 + R 5
(1.4.3)
Tada je:
VTh |V1 = 0 = R 4 I V2 =
R1 || R 2 + R 3 + R 5
V2 = 3,3V
R1 || R 2 + R 3 + R 4 + R 5
(1.4.4)
Za V2 = 0 kolo sa slike 1.4 levo od taaka a i b izgled kao kolo na slici 1.4.4.

(R1 + R 2 )I1 R 2 I 2 = V1
(1.4.5)
R 2I1 + (R 2 + R 3 + R 4 + R 5 )I 2 = 0
(1.4.6)
Eliminacijom struje I1 iz jednaina (1.4.5) i (1.4.6) dobija se:

I2 =
R2
V1
R1 ( R 2 + R 3 + R 4 + R 5 ) + R 2 ( R 3 + R 4 + R 5 )
(1.4.7)
Tada je:
VTh |V2 = 0 = I 2 R 4 =
R 2R 4
V1 = 4,2V
R1 ( R 2 + R 3 + R 4 + R 5 ) + R 2 ( R 3 + R 4 + R 5 )
(1.4.8)
Ekvivalentni Tevenenov naponski izvor je:
VTh = VTh |V1 = 0 + VTh |V2 = 0 = 0,9V
(1.4.9)
Struja kroz potroa R P je prema slici 1.4.1:

IP =
VT
= 2,466 103 A
RP + RT
(1.4.10)
1.5) Za kolo sa slike 1.5 odrediti struju kroz potroa RP koristei Tevenenovu teoremu i
princip superpozicije. Poznato je: V=16V, I=0,002A, R1=150, R2=150, R3=100,
R4=150, R5=100, R6=200, RP=300.
13
Reenje:
Da bi odredili otpornost RTh prema Tevenenovoj teoremi umesto naponskog izvora V treba
staviti kratku vezu, a umesto strujnog izvora I otvorenu vezu (slika 1.5.1).
Ekvivalentna Tevenenova otpornost RTh je:

R Th = [(R 2 + R 3 ) || R1 + R 4 ] || (R 5 + R 6 ) = 134,5
(1.5.1)
Ekvivalentni Tevenenov naponski izvor izraunava se metodom superpozicije:

VTh = VTh |V = 0 + VTh |I = 0
(1.5.2)
Za V = 0 kolo sa slike 1.5 levo od taaka a i b izgled kao kolo na slici 1.5.2.
Primenom metode napona vorova na kolo sa slike 3 dobija se:

(
1
1
1
1
1
+
+
)V1
V2
V3 + 0 V4 = 0
R1 R 2 R 4
R4
R2
(1.5.3)
14
1
1
1
1
+
V1 + (
)V2 + 0 V3
V4 = 0
R4
R4 R5
R5
(1.5.4)
1
1
1
+
V1 + 0 V2 + (
)V3 + 0 V4 = I
R2
R2 R3
(1.5.5)
0 V1
1
1
1
V2 + 0 V3 + (
)V4 = I
+
R5
R5 R6
(1.5.6)
Reavanjem ovog sistema jednaina dobija se:

V1 = 0,007V ; V2 = 0,138V ; V3 = 0,117V ; V4 = 0,225V ;
Pri emu je V2 = VTh
V =0
= 0,138V
Za I = 0 kolo sa slike 1.5 levo od taaka a i b izgled kao kolo na slici 1.5.3.

(R1 + R 2 + R 3 )I1 (R 2 + R 3 )I 2 = V
(1.5.7)
(R 2 + R 3 )I1 + (R 2 + R 3 + R 4 + R 5 + R 6 )I 2 = 0
(1.5.8)
Eliminacijom struje I1 iz jednaina (1.5.7) i (1.5.8) dobija se:

I2 =
R2 + R3
V
R1 (R 2 + R 3 + R 4 + R 5 + R 6 ) + (R 2 + R 3 )(R 4 + R 5 + R 6 )
(1.5.9)
Tada je:
VTh |I = 0 = (R 5 + R 6 )I 2 = 5,5V
(1.5.10)
Ekvivalentni Tevenenov naponski izvor je:

VTh = VTh |V = 0 + VTh |I = 0 = 5,638V
(1.5.11)
Prema Tevenenovoj teoremi kolo sa slike 1.5 moe se prikazati kolom na slici 1.5.4.
15
Struja kroz potroa R P je:

IP =
VTh
= 0,013A
RP + RT
(1.5.12)
1.6) Odrediti zakon promene napona na kondezatoru C u kolu sa slike 1.6 posle otvaranja
prekidaa S. Pretpostaviti da je prekida dovoljno vremena bio zatvoren tako da se u kolu
uspostavio ustaljen reim.
Reenje:
Poto je pre otvaranja prekidaa S u kolu vladao ustaljen reim, struja kroz kondezator
i C = 0 , pa je napon na kondezatoru neposredno pre otvaranja prekidaa:
vC ( t = 0 ) = V
R3
R1 + R 3
(1.6.1)
Prilikom otvaranja prekidaa S napon na kondezatoru se ne menja trenutno, odnosno:

vC ( t = 0+ ) = vC ( t = 0 ) = V
R3
R1 + R 3
(1.6.2)
Posle otvaranja prekidaa S kolo sa slike 1.6 izgleda kao kolo na slici 1.6.1.

(R1 + R 2 )i + vC = V
(1.6.3)
Kako su struja i napon na kondezatoru vezani relacijom:
16
i=C
dvC
dt
(1.6.4)
jednaina (1.6.3) moe se napisati u obliku:

( R1 + R 2 )C
dv C
+ vC = V
dt
(1.6.5)
Jednaina (1.6.5) je nehomogena linearna diferencijalna jednaina sa konstantnim

koeficijentima. Reenje ove jednaine jednako je zbiru opteg reenja homogene jednaine:
( R1 + R 2 )C
dv C
+ vC = 0
dt
(1.6.6)
i jednog partikularnog reenja nehomogene jednaine (1.6.5).

Opte reenje homogene jednaine (1.6.6) odreuje slobodan reima, koji zavisi samo od
elektrinih osobina kola, a ne i karaktera izvora koji se nalazi u kolu, i oblika je:
vCh ( t ) = Ae
(1.6.7)
gde je = (R1 + R 2 )C vremenska konstanta kola.

Partikularno reenje nehomogene jednaine (1.6.5) odreuje ustaljen reim u kolu, koji zavisi
od karaktera izvora koji u njemu deluje, i oblika je:
vCp = V
(1.6.8)
Opte reenje jednaine (1.6.5) je:

vC ( t ) = v Ch ( t ) + vCp = Ae
+V
(1.6.9)
Konstanta A se odreuje iz poetnih uslova. U trenutku otvaranja prekidaa napon na

kondezatoru dat je jednainom (1.6.2), pa je:
vC ( t = 0+ ) = V
R3
= A+V
R1 + R 3
(1.6.10)
odnosno:
A=
R1
R1 + R 3
(1.6.11)
Zakon promene napona na kondezatoru C posle otvaranja prekidaa S je:

t

R1
v C ( t ) = V 1
e
R1 + R 3
(1.6.12)
17
1.7) Odrediti zakon promene napona na otporniku R u kolu sa slike 1.7 posle zatvaranja
prekidaa S. Svi poetni uslovi su nula.
Reenje:
Posle zatvaranja prekidaa S kolo sa slike 1.7 izgleda kao kolo na slici 1.7.1.

V = v1 + Ri1 Ri 2 = v1 + RC
dv1
dv
RC 2
dt
dt
(1.7.1)
0 = Ri1 + v 2 + 2Ri 2 = RC
dv
dv1
+ v 2 +2RC 2
dt
dt
(1.7.2)
Jednaina (1.7.2) moe se napisati u obliku:

2RC
dv
dv 2
+ v 2 = RC 1
dt
dt
(1.7.3)
Sabiranjem jednaina (1.7.1) i (1.7.2) dobija se:

V = v1 + v 2 + RC
dv 2
dt
(1.7.4)
Diferenciranjem jednaine (1.7.4) dobija se:

d 2 v 2 dv 2
dv1
= RC 2
dt
dt
dt
(1.7.5)
Iz jednaina (1.7.3) i (1.7.5) dobija se:
18
2RC
d2v2
dv 2
dv 2
RC
+ v 2 = R 2 C 2
dt
dt
dt 2
(1.7.6)
odnosno:
R 2C2
d2v2
dt 2
+ 3RC
dv 2
+ v2 = 0
dt
(1.7.7)
Jednaina (1.7.7) je homogena linearna diferencijalna jednaina sa konstantnim

koeficijentima drugog reda. Reenje ove jednaine je oblika:
v 2 ( t ) = Ke pt
(1.7.8)
Zamenom jednaine (1.7.8) u jednainu (1.7.7) dobija se:
R 2 C 2 p 2 + 3RCp + v 2 = 0
(1.7.9)
Jednaina (1.7.9) je karakteristina jednaina. Koreni karakteristine jednaine su:

p1,2 =
3RC 9R 2 C 2 4R 2 C 2
2R 2 C 2
3RC 5R 2 C 2
2R 2 C 2
(1.7.10)
odnosno:
p1 =
1
1
3+ 5
3 5
= 0,38
i p1 =
= 2,62
2RC
RC
2RC
RC
Zakon promene napona v 2 ( t ) je:
v 2 ( t ) = K1e p1 t + K 2e p 2 t
Zakon promene napona v o ( t ) je:
vo ( t ) = Ri 2 = RC K1p1e p1t + K 2 p 2e p 2 t
(1.7.11)
(1.7.12)
Konstante K1 i K2 odreuju se iz poetnih uslova:

v 2 (0 + ) = K 1 + K 2
(1.7.13)
v o (0 + ) = V = RC(K1p1 + K 2 p 2 )
(1.7.14)
Iz jednaina (1.7.13) i (1.7.14) sledi da je:

K1 =
V
V
= 0,446 V i K 2 =
= 0,446 V
RC(p1 p 2 )
RC(p1 p 2 )
Tada je:
2,62
0,38
t
RC
0,17 e RC
vo ( t ) = V 1,17 e
(1.7.15)
19
1.8) Odrediti zakon promene struje kroz otpornik R2 u kolu sa slike 1.8 posle zatvaranja
prekidaa S. Pretpostaviti da je pre zatvaranja prekidaa u kolu vladao ustaljeni reim.
Reenje:
Poto je pre zatvaranja prekidaa S u kolu vladao ustaljen reim, napon na zavojnici je
v L = 0 , pa je struja kroz zavojnicu neposredno pre otvaranja prekidaa:
i L ( t = 0 ) =
V
R1
(1.8.1)
Prilikom otvaranja prekidaa S struja kroz zavojnicu se ne menja trenutno, odnosno:

i L ( t = 0+ ) = i L ( t = 0 ) =
V
R1
(1.8.2)

v L + (R1 || R 2 )i L = V
(1.8.3)
Kako su struja i napon na zavojnici vezani relacijom:

vL = L
di L
dt
(1.8.4)
jednaina (1.8.3) postaje:

L
di
V
L + iL =
R1 || R 2 dt
R1 || R 2
(1.8.5)
20
Reenje nehomogene linearne diferencijalne jednaine sa konstantnim koeficijentima (1.8.5)

je:
i L ( t ) = Ae t +
gde je =
V
(R1 || R 2 )
(1.8.6)
R1 || R 2
.
L
Konstanta A se odreuje iz poetnih uslova. U trenutku zatvaranja prekidaa struja kroz

zavojnicu je data jednainom (1.8.2), pa je:
V
V
= A+
R1
R1 || R 2
(1.8.7)
odnosno:
1 R1 + R 2
V
=
A = V
R1R 2
R2
R1
(1.8.8)
Zakon promene struje kroz zavojnicu je:

iL (t) =
V
V t
e
R1 || R 2 R 2
(1.8.9)
i L ( t ) = i R1 ( t ) + i R 2 ( t )
R 1i R1 = R 2 i R 2
(1.8.10)
(1.8.11
Zakon promene struje kroz otpornik R2 je :

iR 2 (t) =
R1
R1
V
1
iL (t) =
e t
R1 + R 2
R 2 R1 + R 2
(1.8.12)
1.9) Odrediti zakon promene napona na zavojnici L2 u kola sa slike 1.9 posle zatvaranja
prekidaa S.
Reenje:
21

R 1i1 + L1
L1
di
di1
L1 2 = V
dt
dt
(1.9.1)
di
di1
+ ( L1 + L 2 ) 2 + R 2 i 2 = 0
dt
dt
(1.9.2)
Sabiranjem jednaina (1.9.1) i (1.9.2) dobija se:

R 1i1 + R 2 i 2 + L 2
di 2
=V
dt
(1.9.3)
Diferenciranjem jednaina (1.9.3) dobija se:

L2
d 2i 2
dt
+ R2
di
di 2
+ R1 1 = 0
dt
dt
(1.9.4)
Iz jednaine (1.9.2) sledi da je:

di1 L1 + L 2 di 2 R 2
=
+
i2
dt
L1
dt
L1
(1.9.5)

L2
d 2i 2
dt 2
L + L 2 di 2 R1R 2
i2 = 0
+ R 2 + R1 1
+
L1 dt
L1
(1.9.6)
Jednaina (1.9.6) je homogena linearna diferencijalna jednaina sa konstantnim

koeficijentima drugog reda. Reenje ove jednaine je oblika:
i 2 ( t ) = Ke pt
(1.9.7)
Zamenom jednaine (1.9.7) u jednainu (1.9.6) dobija se:
L + L2
RR
p + 1 2 = 0
L 2 p 2 + R 2 + R1 1
L1
L1
(1.9.8)
Jednaina (1.9.8) je karakteristina jednaina. Koreni karakteristine jednaine su:
p1, 2 =
L + L2

R 2 + R1 1
L
1
L + L2
RR
R 2 + R1 1
4 1 2 L 2
L1
L1
2L 2
(1.9.9)
22
odnosno:
p1, 2
R + R 2 R1

= 1
+
2
L
2
L
2
1
R 1 + R 2 R1
RR
1 2
+
2L1
L1L 2
2L 2
(1.9.10)
Kako je:
2
R 1 + R 2 R 1 R 1R 2 R 2
R
R RR
R

+
>
+ 1 1 2 = 2 1 0
2L1
L1L 2 2L 2 2L1
L1L 2 2L 2 2L1
2L 2
(1.9.11)
Oba reenja karakteristine jednaine su realna i negativna:

2
R + R 2 R1
+
+
p1 = 1
2L1
2L 2
R1 + R 2 R1
RR
1 2
+
2L1
L1L 2
2L 2
R + R 2 R1

+
p 2 = 1
2
L
2
L
2
1
R1 + R 2 R 1
RR
1 2
+
2L1
L1L 2
2L 2
(1.9.12)
(1.9.13)
Reenje diferencijalne jednaine (1.9.6) je:
i 2 ( t ) = K1e p1t + K 2 e p 2 t
(1.9.14)
Konstante K1 i K2 odreuju se iz poetnih uslova. U trenutku zatvaranja prekidaa S je:

i1 ( t = 0+ ) = i 2 ( t = 0+ ) = 0
(1.9.15)

0 = K1 + K 2
(1.9.16)
U trenutku zatvaranja prekidaa kolo sa slike 1.9 izgleda kao kolo na slici 1.9.2.
v L1 ( t = 0+ ) = v L 2 ( t = 0+ ) = V
(1.9.17)
Diferenciranjem jednaine (1.9.14) dobija se:

di 2
= K1p1e p1t + K 2 p 2 e p 2 t
dt
(1.9.18)
23
V
= K 1 p1 + K 2 p 2
L2
(1.9.19)

K1 =
V
=
L 2 (p1 p 2 )
K2 =
(1.9.20)
R + R 2 R1
RR
1 2
+
2L 2 1
2L1
L1L 2
2L 2
V
=
L 2 (p1 p 2 )
(1.9.21)
R + R 2 R1
RR
1 2
+
2L 2 1
2L1
L1L 2
2L 2
Zakon promene napona na zavojnici L2 je:

vo ( t ) = L 2
di 2
=
dt
V
2
R + R 2 R1
RR
1 2
+
2 1
2L1
L1L 2
2L 2
p1e p1t p 2e p 2 t
(1.9.22)
24
2. LAPLASOVE TRANSFORMACIJE
Laplasove transformacije zasnivaju se na integralima:
F(s) = L[f ( t )] = f ( t )e st dt
(1)
1
f ( t ) = L [F(s)] =
2j
1
+ j
F(s)e
st
ds
(2)
gde je:
L - operator direktne Laplasove transformacije
L1 - operator inverzne Laplasove transformacije
s = + j kompleksna promenjiva Laplasove transformacije
F(s) - kompleksni lik funkcije f ( t )
f ( t ) - original funkcije F(s)
Integral (1) predstavlja direktnu Laplasovu transformaciju i prevodi vremensku funkciju
f(t) u kompleksnu funkciju, dok integral (2) predstavlja inverznu Laplasovu transformaciju i
prevodi kompleksnu funkciju F(s) u vremensku funkciju f(t).
Egzistencija integrala (1) zavisi od oblika funkcije f(t) i vrednosti . Laplasova
transformacija funkcije f(t) postoji samo za > o . Veliina o naziva se apcisa apsolutne
konvergencije i predstavlja minimalnu (realnu i pozitivnu) vrednost = o = const. koja
obezbeuje konvergenciju integrala funkcije f(t):
f (t) e
dt < , o
Laplasove transformacije imaju veliku primenu u analizi i sintezi sistema, u reavanju

sistema diferencijalnih jednaina sa konstantnim koeficijentima, kao i u nalaenju prenosne
funkcije sistema.
25
OSOBINE DIREKTNE LAPLASOVE TRANSFORMACIJE
1. Teorema linearnosti
L[a1f1 ( t ) + a 2f 2 ( t )] = a1F1 (s) + a 2 F2 (s) , ( a1, a 2 R)
2. Teorema o izvodu originala
d
L f ( t ) = sF(s) f (0 + )
dt
n
dn
L n f ( t ) = s n F(s)
s n k f ( k 1) (0+ )
dt
k =1
3. Teorema o integralu originala
F(s)
+
L f ( t )dt =
s
t
F(s)
L f ( t )dt =
s
0
0+
f ( t )dt
s
4. Teorema o izvodu kompleksnog lika

L[tf ( t )] =
d
F(s)
ds
L t n f ( t ) = (1) n
dn
ds n
F(s)
5. Teorema kanjenja (realna translacija)
L[f ( t a )] = e as F(s) , a > 0

6. Teorema pomeranja (kompleksna translacija)
L e t f ( t ) = F(s + )
7. Teorema slinosti
L[f (at )] =
1 s
F
a a
8. Teorema o poetnoj vrednosti

lim f ( t ) = lim sF(s)
t 0
9. Teorema o konanoj vrednosti

lim f ( t ) = lim sF(s)
s 0
26
10. Konvolucija originala

Ako je funkcija f(t) data konvolucionim integralom
t
f ( t ) = f1 ( t )f 2 ()d
0
tada je:
F(s) = L[f ( t )] = F1 (s)F2 (s)
11. Parsevalova teorema
j
1
F(s)F(s)ds
2j j
2
f (t )dt =
0
LAPLASOVE TRANSFORMACIJE OSNOVNIH FUNKCIJA

1. Heaviside - ova funkcija
Ova funkcija je poznata i pod imenom jedinina odskona funkcija. Data je relacijom:
1 t 0
U( t ) =
0 t < 0
Funkcija U(t) ima prekid u taki t = 0 (slika 1). Ako prekid postoji u taki t = (slika 2)
tada funkcija glasi:
1 t
U( t ) =
0 t <
Laplasova transformacija Heaviside - ove funkcije je:

L[U( t )] =
1
s
1
L[U( t )] = e s
s
27
2. Dirac - ova delta funkcija

Ova funkcija je poznata i pod imenom jedinina impulsna funkcija. Data je relacijom:
t = 0
( t ) =
0 t 0
Pri tome je:
(t )dt = 1
0
Laplasova transformacija Dirac - ove delta funkcije je:
L[( t )] = ( t )e st dt = e st | t =0
(t )dt = 1
3. Nagibna funkcija
Ova funkcija je data relacijom:
f ( t ) = atU( t )
ili, s obzirom na definiciju funkcije U(t)
f ( t ) = at , t 0
Laplasova transformacija nagibne funkcije je:
L[at ] =
a
s2
4. Eksponencijalne funkcije
Za opadajuu eksponencijalnu funkciju datu relacijom:
f ( t ) = e t U ( t ) , > 0
Laplasova transformacija je:
[ ]
L e t =
1
s+
Za rastuu eksponencijalnu funkciju datu relacijom:
f ( t ) = (1 e t ) U( t )
L 1 e t =
s(s + )
5. Prostoperiodine funkcije
Za sinusnu i kosinusnu funkciju
28
f1 ( t ) = U( t ) sin( t )
f 2 ( t ) = U( t ) cos( t )
L[sin( t )] =
L[cos(t )] =
s 2 + 2
s
2
s + 2
INVERZNA LAPLASOVA TRANSFORMACIJA

Inverzna Laplasova transformacija zasniva se na integralu (2). Integraljenje se vri du
prave R e (s) = izabrane tako da se svi polovi funkcije F(s) nalaze levo od nje. U svim
sluajevima od interesa funkcija F(s) se moe prikazati u obliku racionalne razlomljene
funkcije, tj.:
F(s) =
P(s) b ms m + b m 1s m 1 + ...b1s + b 0
=
Q(s) a n s n + a n 1s n 1 + ... + a1s + a 0
gde su P(s) i Q(s) polinomi po s, pri emu je stepen polinoma u brojitelju manji ili jednak
stepenu polinoma u imenitelju (m n ) . Nule polinom P(s) i Q(s) nazivaju se nule i polovi
funkcije F(s). Poto su P(s) i Q(s) polinomi sa realnim koeficijentima, njihove nule, odnosno
nule i polovi funkcije F(s) mogu biti ili realni, ili u konjugovano kompleksnim parovima.
Tada se inverzna Laplasova transformacija moe nai razvojem funkcije F(s) u parcijalne
razlomke (Hevisajdov razvoj) ili primenom Koijeve teoreme ostataka. U mnogim
sluajevima inverzna Laplasova transformacija moe se nai u tablicama Laplasovih
transformacionih parova.
29
TABLICA LAPLASOVIH TRANSFORMACIONIH PAROVA
No
1
2
f(t) , t 0
F(s)
( t )
1
1
, n = 1,2,3,...
sn
3
1
(s + ) n
sn
n +1
(s + )
t n 1
(n 1)!
t n 1 t
e
(n 1)!
e
n!() k
(n k )!(k!) 2 t k
k =0
1
(s + )(s + )
e t e t
s + ao
(s + )(s + )
(a o )e t (a o )e t
s + ao
(s + ) 2
1
(s + )(s + )(s + )
1
(s + )s 2
10
11
s + ao
(s + )(s + )(s + )
s + ao
2
(s + ) s
12
1
2
s +
13
1
2
s
14
[(a o ) t + 1]e t
e t
e t
e t
+
+
( )( ) ( )( ) ( )( )
e t + t 1
2
( a o ) e t
(a )e t
(a )e t
+ o
+ o
( )( ) ( )( ) ( )( )
ao
+(
a
ao
t o2 )e t
1
sin(t )
1
sh (t )
cos( t )
s 2 + 2
30
15
ch ( t )
s
s 2 2
16
(s + ) 2 + 2
1 t
e sin(t )
s+
e t cos(t )
17
(s + ) +
18
e t
1
(s + )[(s + ) 2 + 2 ]
( ) +
= arctg
s + ao
19
(s + )[(s + ) + ]
1
2
( ) +
e t sin(t )
(a o )e t
1 ( a o ) 2 + 2 t
+
e sin(t + )
( ) 2 + 2 ( ) 2 + 2
= arctg
arctg
ao
20
e as
( t a )
21
e as
s
U( t a )
22
e as
( t a ) U( t a )
s2
23
24
e as
s+
e as
e ( t a ) U ( t a )
( t a )e ( t a ) U ( t a )
(s + ) 2
25
e as
(s + )(s + )
e ( t a ) e ( t a )
U( t a )
26
1 e as
s
U( t ) U( t a )
27
e as e bs
s
U ( t a ) U ( t b)
28
(s + a )e as
as 2
(t
1
a ) U( t a )
a
31
2.1) Odrediti zakon promene napona na otporniku R3 u kolu sa slike 2.1 posle zatvaranja
prekidaa
S.
Napon
na
kondezatoru
trenutku
zatvaranja
prekidaa
je
vC ( t = 0+ ) = VC = const.
Reenje:
Izmeu napona na kondezatoru i struje koja kroz njega protie postoji veza:
vC =
1
i Cdt
C
(2.1.1)
Primenom teoreme o integralu originala jednaina (2.1.1) postaje:

1
1
VC (s) =
IC (s) +
sC
C
gde je ZC (s) =
0+
i Cdt
s
1
v (0 )
v (0 )
IC (s) + C + = ZC (s)IC (s) + C +
sC
s
s
(2.1.2)
1
. Iz jednaine (2.1.2) sledi da se kondezator sa poetnim naponom vC (0+ )
sC
moe prikazati kolom u kome je serijski sa kondezatorom vezan idealan naponski izvor
v C (0 + )
, koji uzima poetne uslove (slika 2.1.1).
s
Posle zatvaranja prekidaa S kolo sa slike 2.1 izgleda kao kolo na slike 2.1.2.
32

V
= (R1 + R 2 )I1 (s) R 2 I 2 (s)
s
(2.1.3)
VC
1
= R 2 I1 (s) + R 2 + R 3 + I 2 (s)
s
sC
(2.1.4)
Eliminacijom struje I1 (s) iz jednaina (2.1.3) i (2.1.4) dobija se:

R2
V
1
(R 1 + R 2 ) C = (R 1 + R 2 ) R 2 + R 3 + R 22 I 2 (s)
s
s
sC
(2.1.5)
odnosno:
R2
V VC
R1+ R 2
R1+ R 2
I 2 (s ) =
1
R1R 2 + R1R 3 + R 2 R 3
s+
gde je =
(2.1.6)
C(R1R 2 + R1R 3 + R 2 R 3 )
vremenska konstanta kola.
R1 + R 2
Zakon promene napona na otporniku R3 je:

R2
V VC
R 3 (R1+ R 2 )
R1+ R 2
Vo (s) = R 3I 2 (s) =
1
R1R 2 + R1R 3 + R 2 R 3
s+
(2.1.7)
Primenom inverzne Laplasove transformacije zakon promene napona vo ( t ) je:

t
R2

R 3 (R1+ R 2 )
vo ( t ) =
V VC e
R1R 2 + R1R 3 + R 2 R 3 R1+ R 2
(2.1.8)
2.2) Odrediti zakon promene struje kroz otpornik R u kolu sa slike 2.2 posle zatvaranja
prekidaa S. Pretpostaviti da je pre zatvaranja prekidaa u kolu vladao ustaljeni reim.
Reenje:
Izmeu napona na induktivitetu i struje koja kroz njega protie postoji veza:
33
vL = L
di L
dt
(2.2.1)
Primenom teoreme o izvodu originala jednaina (2.2.1) postaje:

VL (s) = sLIL (s) LiL (0+ ) = ZL (s)I L (s) LiL (0+ )
(2.2.2)
gde je ZL (s) = sL .
Iz jednaine (2.2.2) sledi da se induktivitet sa poetnom strujom i L (0+ ) moe prikazati
kolom u kome je serijski sa zavojnicom vezan idealan naponski izvor LiL (0+ ) , koji uzima
poetne uslove (slika 2.2.1).
Poto je pre otvaranja prekidaa S u kolu vladao ustaljen reim, struja kroz zavojnicu L1
neposredno pre otvaranja prekidaa je:
i L1 ( t = 0 ) =
V
R
(2.2.3)
Neposredno po otvaranju prekidaa struja kroz zavojnicu L1 se ne menja, odnosno:

i L1 ( t = 0+ ) = i L1 ( t = 0 ) =
V
R
(2.2.4)
Struja kroz zavojnicu L 2 u trenutku zatvaranja prekidaa S je:
i L2 ( t = 0 + ) = 0
(2.2.5)
34
V
+ L1i L1 (0+ ) = (sL1 + R )I L1 (s) RI L 2 (s)
s
(2.2.6)
0 = RI L1 (s) + (sL 2 + R )I L 2 (s)
(2.2.7)
Reavanjem ovog sistema jednaina Kramerovim pravilom dobija se:
sL1 + R
R
L + L2
= (sL1 + R )(sL 2 + R ) R 2 = sL1L 2 s + 1
R
R
sL 2 + R
L
L
1 2
V
V
+ L1i L1 (0+ )
R
1 = s
= + L1i L1 (0+ ) (sL 2 + R )
0
sL 2 + R s
2 =
sL1 + R
R
+ L1i L1 (0+ ) V
= + L1i L1 (0+ ) R
s
s
(2.2.8)
(2.2.9)
(2.2.10)
Struja kroz otpornik R je:

I(s) =
V
1
1 2
1
=
+ i L1 (0+ )
+ L2
L
L1
L + L2
s+ 1
R
s s + 1
R
L
L
L
L
1 2
1 2
(2.2.11)
Zakon promene struje i(t) je:
L1 + L 2
Rt
L1 L 2
V 1 e
V
+ e
i( t ) = L1[I(s)] =
L1 L1 + L 2 R
R
L1L 2
L1 + L 2
Rt
L1 L 2
(2.2.12)
odnosno:
L1 + L 2
V
L2
L1 L1L 2 Rt
i( t ) =
1+
e
R L1 + L 2 L 2
(2.2.13)
2.3) Za RC filtere propusnike niskih uestanosti sa slike 2.3 izraunati:

a)
prenosnu funkciju
b)
amplitudno - frekventnu karakteristiku
c)
gornju graninu uestanost i nacrtati amplitudno - frekventnu karakteristiku
35
Reenje:
Prenosna funkcija je definisana odnosom kompleksnih funkcija odziva i pobude pri nultim
poetnim uslovima. Ona je potpuno odreena strukturom sistema i parametrima koji
sainjavaju sistem.
a) Prenosna funkcija kola sa slike 2.3.a je:
G (s) =
Vo (s)
ZC (s)
=
Vi (s) R + ZC (s)
gde je ZC (s) =
(2.3.1)
1
, pa je prenosna funkcija:
sC
1
sC
1
1
o
G (s) =
= RC =
, o =
1
1
s + o
RC
R+
s+
sC
RC
(2.3.2)
Smenom s = j jednaina (2.3.2) postaje:

G ( j) =
o
1
=
j + o 1 + j
o
(2.3.3)
b) amplitudno - frekventna karakteristika kola sa slike 2.3.a je:

1
G ( j) =

1 +
o
(2.3.4)
Uestanost = H na kojoj je G ( jH ) =
1
= 0,707 naziva se gornja granina uestanost.
2

G ( j) = =
H
1
=
2
G ( j) = lim
1

1 + H
o
1

1 +
o
, odnosno H = o =
1
RC
=0
G ( j) = 0 = 1
Amplitudno - frekventna karakteristika kola sa slike 2.3.a prikazana je na slici 2.3.1.
36
a) Prenosna funkcija kola sa slike 2.3.b je:

G (s) =
Vo (s)
R 2 + ZC (s)
=
Vi (s) R1 + R 2 + ZC (s)
(2.3.5)
1
R2
s + z
CR 2
G (s) =
=
=a
1
1
R1 + R 2 s +
s + p
R1 + R 2 +
sC
C( R 1 + R 2 )
R2 +
gde je: z =
1
sC
s+
(2.3.6)
p
1
1
R2
,a=
=
<1
, p =
R1 + R 2 z
CR 2
C( R 1 + R 2 )

j + z
j + p
G ( j) = a
(2.3.7)
b) Amplitudno - frekventna karakteristika kola sa slike 2.3.b je:

G ( j) = a
2 + 2z
(2.3.8)
2 + 2p
c) Iz jednaine (2.3.8) sledi da je:

G ( j) =
1
2H + 2z
=
=a 2
=
2
H + 2p
uestanost postoji samo za a <
2H a 2 + 2p
2H + 2p
, odnosno H =
p
1 2a 2
. Gornja granina
1
.
2
2
G ( j)

1+ z

=a
= lim a
2

p
1+

G ( j) = 0 = 1
37
Amplitudno - frekventna karakteristika kola sa slike 2.3.b prikazana je na slici 2.3.2.
2.4) Za RC filtere propusnike visokih uestanosti sa slike 2.4 izraunati:

a) prenosnu funkciju
b) amplitudno - frekventnu karakteristiku
c) donju graninu uestanost i nacrtati amplitudno - frekventnu karakteristiku
Reenje:
a) Prenosna funkcija kola sa slike 2.4.a je:
G (s) =
Vo (s)
R
=
Vi (s) R + ZC (s)
gde je ZC (s) =
G (s) =
R
1
R+
sC
(2.4.1)
1
, pa je prenosna funkcija:
sC
=
s
1
s+
RC
1
s
, o =
s + o
RC
(2.4.2)

G ( j) =
j
1
=
j + o 1 j o
(2.4.3)
b) amplitudno - frekventna karakteristika kola sa slike 2.4.a je:

38
G ( j) =
1

1+ o

(2.4.4)
c) Uestanost = L na kojoj je
G ( jL ) =
1
= 0,707 naziva se donja granina
2
uestanost. Iz jednaine (2.4.4) sledi da je:

1
=
2
G ( j) = =
L
G ( j) = lim
1

1 + o
L
1

1+ o

, odnosno L = o =
1
RC
=1
G ( j) = 0 = 0
Amplitudno - frekventna karakteristika kola sa slike 2.4.a prikazana je na slici 2.4.1.
b) Prenosna funkcija kola sa slike 2.4.b je:

G (s) =
Vo (s)
R2
=
Vi (s) ZC (s) || R1 + R 2
(2.4.5)
1
R2
R2
s + z
R1C
G (s) =
=
=
=
1
R1
1
s + p
R1 ||
+ R2
+ R2 s +
R1R 2C
sC
1 + sCR1
R1 + R 2
s+
gde je: z =
(2.4.6)
R2
1
, z =
= a <1
, p =
R1R 2C p R1 + R 2
R1C
R1 + R 2

39
G ( j) =
j + z
j + p
(2.4.7)
b) Amplitudno - frekventa karakteristika kola sa slike 2.4.b je:

G ( j) =
2 + 2z
(2.4.8)
2 + 2p
c) Iz jednaine (2.4.8) sledi da je:

G ( j) = =
L
1
=
2
2L + 2z
2L
+ 2p
uestanost ne postoji za a >
2L + a 22p
2L
+ 2p
, odnosno L = p 1 2a 2 . Donja granina
1
.
2
2
G ( j) = lim

1+ z
=1
2
p
1 +

G ( j) = 0 = a
Amplitudno - frekventna karakteristika kola sa slike 2.4.b prikazana je na slici 2.4.2.
2.5) Za naponski delitelj sa slike 2.5:

a) Izraunati prenosnu funkciju
b) Izraunati i nacrtati amlitudno - frekventnu karakteristiku za:
i) R1C1 < R 2C 2
ii) R1C1 > R 2C2
iii) R1C1 = R 2C2
40
Reenje:
a) Prenosna funkcija kola sa slike 2.5 je:
G (s) =
Vo (s)
Z2 (s)
=
Vi (s) Z1 (s) + Z2 (s)
gde je: Z1 (s) = R1 ||
1
R1
1
R2
i Z2 (s) = R 2 ||
, pa je:
=
=
sC1 1 + sR1C1
sC 2 1 + sR 2C2
R2
s
1+
R2
1 + sR1C1
1 + sR 2C 2
z
G (s) =
=
=a
R1
R2
s
R1 + R 2 1 + s R1R 2 (C + C )
+
1+
1
2
1 + sR1C1 1 + sR 2C 2
R1 + R 2
p
gde je: z =
(2.5.1)
(2.5.2)
1
1
R2
,a=
, p =
R1R 2
R1C1
R1 + R 2
(C1 + C 2 )
R1 + R 2
z
G ( j) = a
1+ j
p
1+ j
(2.5.3)
b) Amplitudno - frekventna karakteristika kola sa slike 2.5 je:

2

1 +
z
G ( j) = a
2

1+
p
(2.5.4)
i) Za R1C1 < R 2C 2 sledi da je:

1
R1R 2
(C1 + C 2 )
R1 + R 2
R1 + R 2
R1 + R 2
R1 + R 2
1
<
=
=
R1R 2C1 + R1R 2C 2 R1R 2C1 + R1R1C1 R1C1 (R1 + R 2 ) R1C1
41
odnosno p < z .
2
G ( j) = lim a

p
z

1+ z
= a p < a
2
z
p
1 +
G ( j) = 0 = a
Amplitudno - frekventna karakteristika je prikazana na slici 2.5.1.
ii) Za R1C1 > R 2C2 sledi da je p > z . Iz jednaine (2.5.4) sledi da je:
2
G ( j) = lim a

p
z

1+ z
= a p > a
2
z
p
1 +

G ( j) = 0 = a
iii) Za R1C1 = R 2C2 iz jednaine (2.5.4) sledi da je G ( j) =
R2
=a
R1 + R 2
42
2.6) Odrediti zakon promene izlaznog napona RC kola sa slike 2.6.1 ako se od trenutka t=0
pobuuje naponom prikazanim na slici 2.6.2.
Reenje:
Ulazni napon je definisan na sledei nain:
at
v i ( t ) = V
0
0t<T
T t 2T
t > 2T
a=
V
T
(2.6.1)
Ulazni napon moe se predstaviti superpozicijom tri meusobno nezavisna napona

prikazanim na slici 2.6.3.
43
gde je:
v1 ( t ) = atU( t )
(2.6.2)
v 2 ( t ) = a ( t T ) U ( t T )
(2.6.3)
v3 ( t ) = VU( t 2T )
(2.6.4)
Ulazni napon je:

vi ( t ) = v1 ( t ) + v 2 ( t ) + v3 ( t ) = atU( t ) a ( t T ) U( t T ) VU( t 2T )
(2.6.5)
Prelaskom u kompleksni domen jednaina (2.6.5) postaje:

Vi (s) = L[vi ( t )] =
a
s
a
s
e sT
aT 2sT
e
s
(2.6.6)
Prenosna funkcija RC kola sa slike 2.6.1 je:

G (s) =
1 1
, = RC
s+1
(2.6.7)
Izlazni napon je:

Vo (s) = G (s)Vi (s) =
a sT aT 2sT
a
e
2 2e
s
1s
s
s +
(2.6.8)
Zakon promene izlaznog napona sa vremenom je:

t 2T
t t
t T t T
+
1 U( t T ) aT1 e U( t 2T)
vo ( t ) = a e + 1 U( t ) a e

2.7) Odrediti zakon promene izlaznog napona CR kola sa slike 2.7.1 ako se od trenutka t=0
pobuuje naponom prikazanim na slici 2.7.2.
Reenje:
Ulazni napon je dat superpozicijom dva meusobno nezavisna napona:
v i ( t ) = v i1 ( t ) + v i 2 ( t )
(2.7.1)
44
gde je:
at
v i1 ( t ) =
0
0t<T
a=
t>T
a ( t T ) + V
vi 2 ( t ) =
0
V
T
(2.7.2)
T t 2T
a=
t > 2T
V
T
(2.7.3)
Napon v i1 ( t ) moe se predstaviti superpozicijom tri meusobno nezavisna napona

v i1 ( t ) = v1 ( t ) + v 2 ( t ) + v 3 ( t ) = atU( t ) a ( t T ) U( t T) VU( t T )
(2.7.4)
Napon v i 2 ( t ) moe se predstaviti superpozicijom tri meusobno nezavisna napona

v i 2 ( t ) = v 4 ( t ) + v 5 ( t ) + v 6 ( t ) = a ( t T) U( t T) + VU( t T ) + a ( t 2T ) U( t 2T )
(2.7.5)
Iz jednaina (2.7.4) i (2.7.5) sledi da je ulazni napon:

vi ( t ) = atU( t ) 2a ( t T ) U( t T ) + a ( t 2T ) U( t 2T )
(2.7.6)
45
Prelaskom u kompleksni domen jednaina (2.7.6) postaje:

Vi (s) = L[vi ( t )] =
a
s
2a
s
e sT +
a
s
e 2sT
(2.7.7)
Prenosna funkcija kola sa slike 2.7.1 je:

G (s) =
s
1
s+
, = RC
(2.7.8)
Izlazni napon je:

e sT
e 2sT
2a
Vo (s) = G (s)Vi (s) = a
+a
1
1
1
s s +
s s +
s s +
(2.7.9)
Zakon promene izlaznog napona sa vremenom je:

t
t T
t 2T
vo ( t ) = a1 e U( t ) 2a1 e
U( t T ) + a1 e U( t 2T )
(2.7.10)
46
TRANZISTORI
3. TRANZISTORI
Tranzistori su aktivni elementi koji prenose na potroa veu snagu od one koju ulae
pobudni generator, na raun snage koju ulae jednosmerni izvor za napajanje. Pored
korienja u pojaavakim kolima, tranzistori se koriste i u impulsnim i digitalnim kolima,
poto se brzo mogu prevesti iz stanja koje predstavlja priblino kratak spoj, u stanje koje
predstavlja otvorena vezu. Postoje dva tipa tranzistora: bipolarni tranzistori (BJT tranzistorti ) i tranzistori sa efektom polja ( FET - tranzistori ).
BIPOLARNI TRANZISTORI
Bipolarni tranzistori su elementi sa tri izvoda: baza B, emiter E i kolektor C. Izrauju se u
dva oblika PNP i NPN iji su simboli prikazani na slici 1.
Da bi tranzistor radio kao linearni pojaava potrebno je da spoj baza - emiter bude
direktno polarisan, a spoj baza - kolektor inverzno polarisan. Veza izmeu jednosmernih
struja tranzistora u ovom reimu je: IC = I B i I E = ( + 1)I B , gde je koeficijenat strujnog
pojaanja. Isti odnos vai i za naizmenine struje, odnosno: Ic = I b i Ie = ( + 1)I b .
Na slici 2 je data zavisnost struje kolektora IC od napona VCE za razne vrednosti struje
baze. Napon VCE ima veliki uticaj na struju kolektora u dve oblasti: za veoma male napone
VCE (0,10,3 V) kada tranzistor radi u zasienju i za velike napone kada nastupa proboj
(2550 V). Izmeu ove dve oblasti tranzistor radi u aktivnom reimu i napon VCE manje utie
na struju IC. Struja IC ima svoju minimalnu i maksimalnu vrednost. Minimalna vrednost
odreena je uslovom da se tranzistor ne zakoi, a maksimalna je odreena maksimalno
dozvoljenom disipacijom PD max = VCE IC .
47
TRANZISTORI
TRANZISTORI SA EFEKTOM POLJA

Tranzistori sa efektom polja su elementi sa tri izvoda: gejt G, sors S i drejn D. Dve
osnovne vrste tranzistora sa efektom polja su JFET i MOSFET. JFET - ovi mogu biti N kanalni ( slika 3a ) ili P - kanalni ( slika 3b ). MOSFET - ovi se izrauju sa indukovanim
kanalom ( mogu biti N - kanalni ( slika 3c ) i P - kanalni ( slika 3d ) ) i ugraenim kanalom
( mogu biti N - kanalni ( slika f )).
Na slici 4 je za N - kanalni JFET data zavisnost struje drejna ID od napona VDS za razne
vrednosti napona VGS. Na slici je ucrtana linija VDS = VGS VP , gde je VP napon praga
provoenja. Da bi pojaava sa JFET - om radio kao linearni pojaava mirnu radnu taku
treba postaviti desno od ove linije.
48
TRANZISTORI
3.1) U pojaavau sa zajednikim emiterom sa slike 3.1 odrediti jednosmerne struje kolektora
IC , emitera IE i baze IB , kao i jednosmerne napone na kolektoru VC , emiteru VE i bazi VB.
Poznato je: R1=15k, R2=5k, RC=4k, RE=2k, C1=1F, C2=1F, =100, VCC=15V,
VBE=0,6V.
Reenje:
Da bi odredili jednosmerne struje i jednosmerne napone u kolu potrebno je odrediti baznu
struju. Kada je tranzistor u aktivnom reimu (spoj baza - emiter direktno polarisan, a spoj
baza - kolektor inverzno polarisan), odreivanjem struje baze, odreene su i sve struje i
naponi u kolu. Kondezatori C1 i C 2 su prazni pre ukljuenja jednosmernog napajanja VCC .
Kada se ukljui jednosmerno napajanje kondezatori se u prelaznom reimu pune na napone
koji su odreeni elementima kola kroz koje tee struja u stacionarnom stanju, pa kondezator
C1 onemoguava prolaz jednosmerne struje kroz pobudni generator Vi , a kondezator C 2
onemoguava prolaz jednosmerne struje kroz potroa. Za jednosmerni reim rada kolo sa
slike 3.1 moe se prikazati kolom na slici 3.1.1, pri emu je bazno kolo ( VCC , R1 , R 2 )
predstavljeno pomou ekvivaletnog Tevenenovog kola.
49
TRANZISTORI
Prema Tevenenovoj teoremi je:

VTh =
R2
VCC = 3,75V
R1 + R 2
(3.1.1)
R Th =
R1R 2
= 3,75k
R1 + R 2
(3.1.2)
Zbir padova napona po konturi baza - emiter daje:

VTh R Th I B VBE R E I E = 0
(3.1.3)
Kako je:
I E = ( + 1)I B
(3.1.4)
Iz jednaina (3.1.3) i (3.1.4) sledi da je bazna struja:

IB =
VTh VBE
= 1,5 105 A
R Th + ( + 1)R E
(3.1.5)
Tada je:
IC = I B = 1,5 103 A
I E = ( + 1)I B = 1,51 103 A

VB = VTh R Th I B VTh = 3,75V
VE = VB VBE = 3,15V
VC = VCC R C IC = 9V
3.2) Za pojaava sa zajednikim emiterom sa slike 3.2 izraunati:
a) Naponsko pojaanje G =
Vo
.
Vi
b) Objasniti zato ne valja uzemljiti emiter.

Poznato je: R1=20k, R2=20k, RC=10k, RE=2k, =100, VCC=15V, VBE=0,6V, C.
50
TRANZISTORI
Reenje:
Poto C, ZC =
1
0 , kondezator C predstavlja kratku vezu za naizmeninu struju.
jC
Za naizmenini reim kolo sa slike 3.2 moe se prikazati kolom na slici 3.2.1.
a) Naponsko pojaanje je:

G=
Vo
Vi
(3.2.1)
gde je:
Vo = R C Ic
(3.2.2)
Vi = Vbe + R E Ie
(3.2.3)
Ie
gm
(3.2.4)
Vbe =
Transkonduktansa gm povezana je sa otporom emitera relacijom g m =
1
. Transkonduktansa
re
g m data je relacijom:
gm =
IC
VT
(3.2.5)
gde je:
VT =
kT
e
(3.2.6)
k = 1,38 1023 J K 1 - Bolcmanova konstanta

e = 1,6 1019 C - elementarno naelektrisanje
T- apsolutna temperatura
Na sobnoj temperaturi VT = 25mV .
Jednosmerna struja kolektora je data relacijom (videti prethodni zadatak):
51
(VCC
IC =
R2
VBE )
R1 + R 2
R1R 2
+ ( + 1)R E
R1 + R 2
TRANZISTORI
= 3,2mA
Tada je transkonduktansa g m = 0,13
(3.2.7)
A
.
V

Vi = (
1
1 + gmR E
+ R E )Ie =
Ie
gm
gm
(3.2.8)
Kako je:
Ic =
Ie Ie
+1
(3.2.9)
naponsko pojaanje je :
G=
gmR C
= 4,98
1 + gmR E
(3.2.10)
Poto je g m R E = 260 >>1 naponsko pojaanje je:

G
RC
RE
(3.2.11)
b) Kod pojaavaa sa zajednikim emiterom naponsko pojaanje zavisi od odnosa otpornika

R C i R E . U sluaju kada je R E = 0 (pojaava sa uzemljenim emiterom) naponsko
pojaanje bi bili veoma veliko G = g m R C =
RC
. Meutim, otpornost re je veoma
re
zavisna od promene temperature i od mirne radne take, odnosno jednosmerne struje

kolektora IC (jednaina (3.2.5)). Struja kolektora je:
IC = ISe
VBE
VT
(3.2.12)
pa sa promenom ulaznog napona menja se struja IC , a samim tim i re . Zato pojaanje ovog
stepena zavisi od trenutne vrednosti napona na ulazu, pa e napon na izlazu biti deformisan.
Pojaava sa uzemljenim emiterom je nepodesan za polarizaciju. Sa promenom temperature,
pri konstantnoj struji IC , napon VBE se smanjuje za oko 2,1 mV / oC (napon VBE je
proporcionalan sa
1
). Zbog toga struja IC raste sa porastom temperature (za faktor 10 sa
T
porastom temperature za 30 oC), i male promene temperature mogu da dovedu pojaava u

saturaciju. Zato se ne koristi esto pojaava sa uzemljenim emiterom.
52
TRANZISTORI
3.3) Dizajnirati pojaava sa zajednikim emiterom koji ima pojaanje G = 100 i koji se
napaja iz izvora VCC = 15V . Struju kolektora u mirnoj radnoj taki postaviti na IC = 0,5mA,
a graninu uestanost ulaznog kola postaviti na f g = 100Hz . Radi temperaturne stabilnosti
napon na emiteru u mirnoj radnoj taki postaviti na oko VE = 1V . Objasniti ulogu svih
elemenata u kolu. Poznato je: =100, VBE=0,6V.
Reenje:
Na slici 3.3.1 je prikazana realizacija stepena sa zajednikim emiterom sa NPN tranzistorom.
Otpornici R1 i R 2 vre polarizaciju baze. Otpornik R E odreuje jednosmerni napon na

emiteru i zajedno sa otpornikom R C odreuje jednosmernu struju kolektora u mirnoj radnoj
taki. Otpornik R regulie pojaanje. Kondezator C1 onemoguava prolaz jednosmerne struje
kroz pobudni generator, a kondezator C 2 onemoguava prolaz jednosmerne struje kroz
otpornik R i predstavlja kratku vezu za naizmenian signal.
Za jednosmerni reim rada kolo sa slike 3.3.1 izgleda kao kolo na slici 3.3.2.
53
TRANZISTORI
Jednosmerni napon VCE treba postaviti na polovini napona napajanja VCC da bi se dobio
maksimalno neizoblien signal na izlazu.
VCE =
VCC
2
(3.3.1)

VCC R C IC VCE R E I E = 0
(3.3.2)
Kako je:
I E = IC + I B IC
(3.3.3)
Iz jednaina (3.3.1), (3.3.2) i (3.3.3) sledi da je:

VCC
= IC (R C + R E )
2
(3.3.4)
Jednosmerni napon na emiteru je:

VE = R E I E R E IC
(3.3.5)
Tada je:
RE =
VE
= 2 k
IC
(3.3.6)

RC =
VCC
R E = 13k
2I C
(3.3.7)
Jednosmerni napon na bazi je:

VB = VE + VBE = 1,6V
(3.3.8)
Otpornike R1 i R2 treba odabrati tako da jednosmerna struja baze bude mnogo manja (obino
10 puta) u odnosu na struju kroz razdelnik napona R1, R2. Tada je I1 I 2 = I , pa je:
I=
VCC
I
I
10I B = 10 C = C
10
R1 + R 2
(3.3.9)
Jednosmerni napon na bazi je tada:

VB =
R2
VCC
R1 + R 2
(3.3.10)

R1 + R 2 =
10VCC
= 300k
IC
(3.3.11)
54
R2 =
VB
(R1 + R 2 ) = 32k
VCC
R1 = 268k
TRANZISTORI
(3.3.12)
(3.3.13)
Za naimenini reim kolo sa slike 3.3.1 moe se prikazati kolom na slici 3.3.3.
Naponsko pojaanje je:

G=
Vo
Vi
(3.3.14)
gde je:
Vo = R C Ic
(3.3.15)
Vi (R E || R )Ie
(3.3.16)
Ie Ie
+1
(3.3.17)
Ic =
Iz jednaina (3.3.15), (3.3.16) i (3.3.17) sledi da je naponsko pojaanje:

G=
RC
R (R + R )
= C E
R E || R
R ER
(3.3.18)

R=
RE
R
1+ E G
RC
(3.3.19)
Da bi pojaanje stepena sa zajednikim emiterom bilo G = 100 , potrebno je da R = 139 .
55
TRANZISTORI
Granina uestanost odreena kondezatorom C1 zavisi od naizmenine otpornosti koju vidi

ovaj kondezator (slika 3.3.4). Ova otpornost je R1 || R 2 || R b , gde je R b = ( + 1)R E || R
otpornost koju vidi naizmenini signal u bazi. Granina uestanost je:
fg =
1
2C1 (R1 || R 2 || R b )
(3.3.20)

C1 =
1
= 0,18F
2f g (R1 || R 2 || R b )
(3.3.21)
3.4) Za emiter folover sa slike 3.4 izraunati:

a) naponsko pojaanje G =
Vo
Vi
b) ulaznu otpornost R i i izlaznu otpornost R o

Poznato je: R1=20k, R2=20k, RE=0,5k, =100, VCC=15V, VBE=0,6V, C.
Reenje:

56
G=
Vo
Vi
TRANZISTORI
(3.4.1)
gde je:
1
+ R E Ie
Vi = Vbe + R E Ie =
gm
(3.4.2)
Vo = R E Ie
(3.4.3)
gm =
IC
VT
(3.4.4)
Da bi izraunali jednosmernu struju kolektora IC , kolo sa slike 3.4 se za jednosmerni reim

moe prikazati kolom na slici 3.4.2.
Prema Tevenenovoj teoremi je:

VTh =
R2
VCC = 7,5V
R1 + R 2
(3.4.5)
R Th =
R1R 2
= 10k
R1 + R 2
(3.4.6)
Zbir padova napona po konturi baza - emiter daje:

VTh R Th I B VBE R E I E = 0
(3.4.7)
Kako je:
I E = ( + 1)I B
(3.4.8)
Iz jednaina (3.4.7) i (3.4.8) sledi da je bazna struja:

IB =
VTh VBE
= 1 10 4 A
R Th + ( + 1)R E
(3.4.9)
Tada je:
IC = I B = 1 102 A
57
gm =
TRANZISTORI
IC
1 102 A
A
=
= 0,4
3
VT 25 10 V
V
Iz jednaina (3.4.2) i (3.4.3) sledi da je naponsko pojaanje:

G=
gmR E
= 0,995
1 + gmR E
(3.4.10)
b) Ulazna otpornost je:

Ri =
Vi
Vi
Vbe + R E Ie
( + 1)(re + R E )
=
=
=
8k
Vi
Ie
Vbe + R E Ie
( + 1)(re + R E )
Ii
+
Ib +
1+
+1
R1 || R 2
R1 || R 2
R1 || R 2
(3.4.11)
Izlazna otpornost moe se prema Tevenenovoj teoremi izraunati stavljanjem kratke veze
umesto pobudnog generatora Vi . Izlazno kolo tada izgleda kao na slici 3.4.3.
Izlazna otpornost je:

Ro =
R E re
re = 2,5
R E + re
(3.4.12)
Emiter folover ima naponsko pojaanje oko 1, veliku ulaznu i malu izlaznu otpornost i
koristi se obino kao stepen za prilagoavanje impedansi.
3.5) Dizajnirati emiter folover pomou PNP tranzistora koji se napaja iz izvora od
VCC = 15V i koji omoguava generatoru sa unutranjom otpornou od Rg=1k da pobuuje
optereenje od RP =5 k, ispred koga se nalazi kondezator od C=1F. Struju kolektora u
mirnoj radnoj taki postaviti na IC=0,5mA, a graninu uestanost ulaznog kola postaviti na
fg=100Hz. Objasniti ulogu svih elemenata u kolu. Poznato je: =100, VBE = 0,6V .
Reenje:
Na slici 3.5.1 prikazana je realizacije emiter folovera pomou PNP trazistora. Otpornici R1 i
R 2 vre polarizaciju baze. Otpornik R E odreuje jednosmerni napon na emiteru i
jednosmernu struju kolektora u mirnoj radnoj taki. Kondezator C1 onemoguava prolaz
58
jednosmerne struje kroz pobudni generator, a kondezator C
TRANZISTORI
onemoguava prolaz
jednosmerne struje kroz R P i predstavlja kratku vezu za naizmenian signal.
Za jednosmerni reim rada kolo sa slike 3.5.1 izgleda kao kolo na slici 3.5.2.
VCE =
VCC
2
(3.5.1)

VCE = VCC VE
(3.5.2)
I E = IC + I B IC
(3.5.3)

VE =
VCC VCE
= 7,5V
2
(3.5.4)
Otpornost R E je:
RE =
VE
V
E = 15k
IE
IC
(3.5.5)
59
TRANZISTORI

VB = VE + VBE = 8,1V
(3.5.6)
Otpornike R1 i R 2 treba odabrati tako da jednosmerna struja baze bude mnogo manja
(obino 10 puta) u odnosu na struju kroz razdelnik napona R1 , R 2 . Tada je I1 I 2 = I , pa je:
I=
VCC
I
I
10I B = 10 C = C
R1 + R 2
10
(3.5.7)
Tada je:
VB =
R2
VCC
R1 + R 2
(3.5.8)

R1 + R 2 =
10VCC
= 300k
IC
(3.5.9)

R2 =
VB
(R1 + R 2 ) = 162k
VCC
(3.5.10)
R1 = 138k
(3.5.11)
Granina uestanost odreena kondezatorom C1 zavisi od naizmenine otpornosti koju vidi

ovaj
kondezator
(slika
3.5.3).
Ova
otpornost
je
R g + R1 || R 2 || R b ,
gde
je
R b = ( + 1)R E || R P otpornost koju vidi naizmenini signal u bazi. Granina uestanost je:
fg =
1
2C1 (R g + R1 || R 2 || R b )
(3.5.12)

C1 =
1
= 25nF
2f g (R g + R1 || R 2 || R b )
(3.5.13)
60
TRANZISTORI
3.6) Dizajnirati razdvaja faze pomou NPN tranzistora na osnovu sledeih podataka:
VCC = 15V, IC = 1mA, VBE = 0,6V, = 100. Razdvaja faze se napaja iz generatora unutranje
otpornosti od Rg = 2k.
Reenje:
Razdvaja faze je pojaava sa dva izlazna prikjuka na kojima se javljaju naponi jednakih
amplituda, a suprotnih faza. Na slici 3.6.1 je prikazana realizacija ovog pojaavaa pomou
NPN tranzistora.
Pojaanje od ulaza do izlaza 1 je:

G1 =
V1 V1 Vi
=
Vg Vi Vg
(3.6.1)
gde je:
Vi =
R1 || R 2
Vg
R1 || R 2 + R g
(3.6.2)
Vi =
1
1 + gmR E
+ 1V1 =
Ie + V1 =
V1
gm
g
R
g
R
m E
m E
(3.6.3)
Tada je:
G1 =
R1 || R 2
g R
m E
R1 || R 2 + R g 1 + g m R E
(3.6.4)

G2 =
V2 V2 Vi
=
Vg Vi Vg
(3.6.5)
gde je:
61
g R
V2
R C Ie
=
= m C
1 + gmR E
Vi
1
+ R E Ie
gm
TRANZISTORI
(3.6.6)
Tada je:
G2 =
R1 || R 2
g R
m C
R1 || R 2 + R g 1 + g m R E
(3.6.7)
Da bi G1 = G 2 , treba da je R C = R E .
Za jednosmerni reim kolo sa slike 3.6.1 izgleda kao kolo na slici 3.6.2.
VCE =
VCC
2
(3.6.8)

VCC R C IC VCE R C I E = 0
(3.6.9)
Kako je:
I E = IC + I B IC
(3.6.10)
Iz predhodnih jednaina sledi da je:

VCC
= 2I C R C
2
(3.6.11)
odnosno:
RC =
VCC
= 3,75k
4I C
(3.6.12)

VE = R E I E R C IC = 3,75V
(3.6.13)
62
TRANZISTORI

VB = VE + VBE = 4,35V
(3.6.14)
Otpornike R1 i R 2 treba odabrati tako da jednosmerna struja baze bude mnogo manja
(obino 10 puta) u odnosu na struju kroz razdelnik napona R1 , R 2 . Tada je I1 I 2 = I , pa je:
I=
VCC
I
I
10I B = 10 C = C
10
R1 + R 2
(3..6.15)

VB =
R2
VCC
R1 + R 2
(3.6.16)

R1 + R 2 =
10VCC
= 150k
IC
(3.6.17)

R2 =
VB
(R1 + R 2 ) = 43,5k
VCC
R1 = 106,5k
(3.6.18)
(3.6.19)
3.7) Za Wilson - ov strujni izvor sa slike 3.7 odrediti :

a) odnos struja
IR
I
b) vrednost otpora R za koji je I=5 mA

Svi tranzistori su identinih karakteristika. Poznato je: = 100, VCC = 15V, VBE = 0,6V .
63
TRANZISTORI
Reenje:
a) Poto su tranzistori Q1 i Q2 identinih karakteristika i imaju isti napon baza - emiter to su
im i bazne struje identine.
I B1 = I B2 = I B
(3.7.1)
Sa slike 3.7 se vidi da je:

I E 3 = IC 2 + 2I B = ( + 2)I B
I = I C3 =
( + 2)
IE3 =
IB
+1
+1
I R = IC1 + I B3 = I B +
+2
IE3
= ( +
)I B
+1
+1
(3.7.2)
(3.7.3)
(3.7.4)

I R 2 + 2 + 2
=
( + 2)
I
(3.7.5)
b) Sa slike 3.7 se vidi da je:

IR =
VB3 VE 3 + VBE
=
R
R
VE 3 = VB1 = VE1 + VBE = VCC + VBE
(3.7.6)
(3.7.7)

IR =
VCC + 2VBE
R
(3.7.8)

R=
( + 2)
VCC + 2VBE
= 2,8k
I
+ 2 + 2
2
(3.7.9)
3.8) Dizajnirati strujni izvor od 1 mA za potroa R P ija otpornost varira u opsegu do 3k

koristei jedan tranzistor koji se napaja iz izvora VCC = 15V. Poznato je: VBE = 0,6V, = 100.
Reenje:
Na slici 3.8.1 prikazana je realizacije strujnog izvora pomou NPN trazistora.
Najnii napon na kolektoru je:
(VC ) min = VCC (R P ) max I = 12V
(3.8.1)
Da bi tranzistor ostao u aktivnom reimu potrebno je da VB < (VC ) min .
64
TRANZISTORI
Otpornike R1 i R 2 treba odabrati tako da jednosmerna struja baze bude mnogo manja u
odnosu na struju kroz razdelnik napona R1, R2. Tada je jednosmerni napon na bazi:
VB =
R2
VCC
R1 + R 2
(3.8.2)
Usvojimo napon baze VB = 7,5V . Tada je R1 = R 2 . Usvojimo da je R1 = R 2 = 10k .

VE = VB VBE = 6,9V
(3.8.3)
Tada je:
RE =
VE VE
= 6,9k
IE
I
(3.8.4)
3.9) Dizajnirati strujni izvor od 2 mA koristei jedan tranzistor koji se napaja iz izvora
VCC=15V. Poznato je: VBE = 0,6V, VCES = 0,2V, = 100. Za polarizaciju baze koristiti zener
diodu od VZ = 5,6V.
Reenje:
Na slici 3.9.1 prikazana je realizacije strujnog izvora pomou NPN trazistora kod koga je
polarizacija baze izvrena pomou zenerove diode.
Poto je jednosmerni napon na bazi jednak VZ , jednosmerni napon na emiteru je:
VE = VZ VBE = 5V
(3.9.1)
Tada je:
RE =
VE VE
= 2,5k
IE
I
(3.9.2)
65
TRANZISTORI
Maksimalna otpornost potroaa za koju se izvor sa slike 3.9.1 ponaa kao strujni izvor je
odreena uslovom da:
VCE > VCES = 0,2V
(3.9.3)

VCE = VCC I(R P + R E )
(3.9.4)
pa je maksimalna vrednost potroaa:

(R P ) max =
VCC VCES IR E
= 4,9k
I
(3.9.5)
3.10) Za pojaava sa JFET tranzistorom sa slike 3.10 izraunati :

a) struju I D u mirnoj radnoj taki i VS , VG i VD
b) naponsko pojaanje G =
Vo
Vi
Poznato je: Rg=1k, RG=1M, RS=0,5k, RD=4k, RP=1k, C , VDD=20V, VP = 4V ,

IDSS=8mA.
66
TRANZISTORI
Reenje:
a) Poto C, kondezator C predstavlja otvorenu vezu za jednosmernu struju a kratku vezu
za naizmeninu struju. Za jednosmerni reim kolo sa slike 3.10 moe se prikazati kolom na
slici 3.10.1.
Ulazna otpornost JFET-a je veoma velika, pa je jednosmerna struja gejta veoma mala (reda
nA). Zbog toga je jednosmerna struja sorsa IS priblina jednosmernoj struji drejna I D .
Otpornik R G slui da zatvori kolo gejt - sors za jednosmerne signale. Otpornik R S slui da
obezbedi eljenu polarizaciju spoja gejt - sors, i zajedno sa otpornikom R D odreuje
jednosmernu struju drejna u mirnoj radnoj taki. Kako je struja gejta zanemarljivo mala, pad
napona na otporu R G je zanemarljivo mali, pa je gejt na potencijalu mase.
Jednosmerna struja drejna data je jednainom:
V
I D = I DSS 1 GS 2
VP
(3.10.1)
Kako je I G 0A , VG 0V i IS I D , jednosmerni napon izmeu gejta i sorsa je:

VGS = VG VS = VS = R SI D
(3.10.2)

R
I D = I DSS 1 + S I D 2
VP
(3.10.3)
odnosno:
R S2
RS
1
2
2
I D + 1 = 0
I
+
D
V
I
VP2
DSS
P
(3.10.4)
67
TRANZISTORI
Reavanjem kvadratne jednaine (3.10.4) po I D dobijaju se dva reenja I D1 = 3mA i

I D 2 = 21mA . Reenje I D 2 = 21mA je fiziki neprihvatljivo jer je ta struja vea od struje
I DSS . Iz jednaine (3.10.2) sledi da je:
VGS = R SI D = 1,5V
VS = VGS = 1,5V
VD = VDD R D I D = 8V
b) Za naizmenini reim kolo sa slike 3.10 moe se prikazati kolom prikazanim na slici
3.10.2.

G=
Vo
V Vgs
= o
Vi Vgs Vi
(3.10.5)
gde je:
Vgs =
RG
Vi
RG + Rg
(3.10.6)
Izlazni napon je:

Vo = Id (R P || R D )
(3.10.7)
Struja drejna Id je:

Id = g m Vgs
(3.10.8)
Transkonduktansa g m je:
gm =
I D
V
1
2
= I DSS 2(1 GS )
=
VGS
VP VP
VP
I D I DSS = 2,45
mA
V
(3.10.9)
Iz predhodnih jednaina sledi da je naponsko pojaanje:

G=
RG
g m (R P
RG + Rg
R D ) = 1,96
(3.10.10)
68
TRANZISTORI
3.11) Za pojaava sa JFET tranzistorom sa slike 3.11 izraunati :

a) struju I D u radnoj taki i VS , VG i VD
b) naponsko pojaanje G =
Vo
Vi
c) izlaznu otpornost Ro
Poznato je: Rg =1k,RG=100k, RS=2k, RP=5k, IDSS=2mA, VP = 2V ,VDD=10V, C .
Reenje:
a) Kondezator C predstavlja otvorenu vezu za jednosmernu struju a kratku vezu za
naizmeninu struju, pa se za jednosmerni reim kolo sa slike 3.11 moe se prikazati kolom na
slici 3.11.1.
Jednosmerna struja drejna je:

V
I D = I DSS 1 GS 2
VP
(3.11.1)
Kako je IG 0A , VG 0V i IS I D , jednosmerni napon izmeu gejta i sorsa je:

VGS = VG VS = VS = R SI D
(3.11.2)
69
TRANZISTORI

R
I D = I DSS 1 + S I D 2
VP
(3.11.3)
odnosno:
R S2
RS
1
2
2
I D + 1 = 0
+
I
D
V
I
VP2
DSS
P
(3.11.4)
Reavanjem kvadratne jednaine (3.11.4) po I D dobijaju se dva reenja I D1 = 0,5mA i

I D 2 = 2mA . Reenje
ID2
je neprihvatljivo jer je za tu struju napon gejt-sors:
VGS2 = R SI D 2 = 4V < VP , JFET nije u zasienju, pa je I D = I D1 . Iz jednaine (3.11.2)

sledi da je:
VGS = R SI D = 1V
VS = VGS = 1V
VD = VDD = 10V
b) Za naizmenini reim kolo sa slike 3.11 moe se prikazati kolom na slici 3.11.2.

G=
Vo Vo V1
=
Vi
V1 Vi
(3.11.5)
gde je:
RG
Vi
RG + Rg
(3.11.6)
V1 = Vgs + (R S || R P )Id
(3.11.7)
V1 =
Vgs =
Id
gm
(3.11.8)
70
TRANZISTORI
Tada je:
1 + g m (R S || R P )
Id
gm
V1 =
(3.11.9)
Izlazni napon je:

Vo = (R S || R P )Id
(3.11.10)

Vo
g m (R S || R P )
=
V1 1 + g m (R S || R P )
(3.11.11)

G=
RG
g (R || R P )
m S
R G + R g 1 + g m (R S || R P )
(3.11.12)
gm =
I D
2
=
VGS
VP
I D I DSS = 1
mA
V
(3.11.13)
Naponsko pojaanje je G = 0,582

c) Izlazna otpornost je paralelna veza otpornosti R S || R P i izlazne otpornosti samog JFET - a
koja se moe izraunati stavljanjem kratke veze umesto pobudnog generatora Vi . Poto je
Vi = Vg = 0 , tada je:
Vgs = Vg Vs = Vs
(3.11.14)
pa je:
Vs Vgs
1
=
=
Id
Id
gm
(3.11.15)
Izlazna otpornost je:

(R S || R P )rs
Ro =
= 588
R S || R P + rs
(3.11.16)
rs =
3.12) Dizajnirati razdvaja faze pomou JFET tranzistora na osnovu sledeih podataka:
VDD=20V, ID=3mA, VGS = 1,5V . Razdvaja faze se napaja iz generatora unutranje
otpornosti od Rg = 1k.
Reenje:
Na slici 3.12.1 je prikazana realizacija razdvajaa faze pomou JFET-a.
71
TRANZISTORI

G1 =
V1 V1 Vi
=
Vg Vi Vg
(3.12.1)
gde je:
Vi =
RG
Vg
RG + Rg
V1 = Id R S = g m Vgs R S = g m (Vi V1 )R S
V1
gmRS
=
Vi 1 + g m R S
(3.12.2)
(3.12.3)
(3.12.4)
Tada je:
G1 =
RG
g R
m S
R G + R g 1 + gmR S
(3.12.5)

G2 =
V2 V2 Vi
V Vgs Vi
=
= 2
Vg Vi Vg Vgs Vi Vg
(3.12.6)
gde je:
V2 = Id R D = g m Vgs R D
(3.12.7)
Vi = Vgs + Id R S = Vgs + g m Vgs R S = Vgs (1 + g m R S )
(3.12.8)
Tada je:
G2 =
RG
g R
m D
R G + R g 1 + gmRS
(3.12.9)
Da bi G1 = G 2 , treba da je R D = R S .
72
TRANZISTORI
Poto je jednosmerna struja gejta veoma mala (reda nA), R G treba da je veoma veliki.
Stavimo R G = 1M . Tada je:
(3.12.10)
VGS = VS = R SI D
odnosno:
RS =
VGS
= 0,5k
ID
(3.12.11)
3.13) Koristei N - kanalni JFET koji se napaja iz izvora VDD=15V dizajnirati strujni izvor za
potroa RP od:
a) I=5mA
b) I=2mA
Poznato je: IDSS=5mA, VP = 4V . Odrediti opseg promene otpora potroaa u kome kolo
ispravno radi.
Reenje:
Da bi se JFET ponaao kao strujni izvor neophodno je obezbediti reim rada JFET - a u
oblasti zasienja ( VDS VGS VP )
a) Poto je traena struja jednaka struji IDSS , JFET treba polarisati nultim naponom izmeu
gejta i sorsa. Realizacija strujnog izvora je prikazana na slici 3.13.1.
Struja kroz potroa RP je:

V
I = I D = I DSS 1 GS
VP
(3.13.1)
Kako je VGS = 0 , struja kroz potrpa je I = I D = I DSS .

Napon izmeu drejna i sorsa je:
VDS = VDD IR P
(3.13.2)
73
TRANZISTORI
Maksimalna vrednost otpora potroaa koji omoguava ispravni rad strujnog izvora odreuje
se iz uslova da je:
(VDS ) min = VDD I(R P ) max = VP
(3.13.3)
odnosno:
(R P ) max =
VDD + VP
= 2,2k
I
(3.13.4)
b) Poto je struja I manja od struje IDSS potrebno je obezbediti negativnu polarizaciju spoja
gejt - sors. To se postie stavljanjem otpornika RS u sors tranzistora (slika 3.13.2).
Struja kroz potroa RP je:

2
V
IR
I = I D = I DSS 1 GS = I DSS 1 + S
VP
VP
(3.13.5)
Tada je:
RS =
VP
I
1 = 735
I I DSS
(3.13.6)

VDD IR P VDS IR S = 0
(3.13.7)
odnosno:
VDS = VDD I(R P + R S ) = 0
(3.13.8)
Maksimalna vrednost otpora potroaa koji omoguava ispravni rad strujnog izvora odreuje
se iz uslova da je:
(VDS ) min = VDD I[(R P ) max + R S ] = VGS VP = IR S VP
(3.13.9)
odnosno:
(R P ) max =
VDD + VP
= 5,5k
I
(3.13.10)
74
TRANZISTORI
3.14) Za pojaava sa slike 3.14 u kome je upotrebljen MOSFET sa indukovanim kanalom

N - tipa izraunati:
a) Otpornike R1, R2, RD
b) Naponsko pojaanje G =
Vo
Vi
Poznato je: VDD=10V, ID=2 mA, VT=2V, B=2
mA
V2
, RS=0,5 k, Rg=5k, RP=2k, C .
Reenje:
a) Za jednosmerni reim kolo sa slike 3.14 izgleda kao kolo na slici 3.14.1.
Jednosmerni napon VDS treba postaviti na polovinu napona napajanja VDD da bi se dobio
VDS =
VDD
2
(3.14.1)

VDD R D I D VDS R SIS = 0
(3.14.2)
75
TRANZISTORI
Kako je struja gejta IG 0 i I D IS , iz jednaine (3.14.2) sledi da je:

VDD VDS
R S = 2 k
ID
RD =
(3.14.3)
Napon na sorsu je:

VS = R SI D = 1V
(3.14.4)
Struja drejna je data relacijom:

B
(VGS VT ) 2
2
ID =
(3.14.5)

VGS =
2I D
+ VT = 3,4V
B
(3.14.6)
Napon na gejtu je:

VG = VGS + VS = 4,4V
(3.14.7)
Napon na gejtu je izveden preko razdelnika napona R1, R2:

VG =
R2
VDD
R1 + R 2
(3.14.8)
odnosno:
R2
V
= G = 0,44
R1 + R 2 VDD
(3.14.9)
Kako je struja gejta veoma mala (reda nA), treba da je otpor R2 veliki. Stavimo da je
R 2 = 100k . Tada je: R1 =
R 2 (1 0,44)
= 127k .
0,44
b) Za naimenini reim kolo sa slike 3.14 moe se prikazati kolom na slici 3.14.2.

G=
Vo Vo V1
=
Vi
V1 Vi
(3.14.10)
76
TRANZISTORI
gde je:
V1 =
R1 || R 2
Vi
R g + R1 || R 2
(3.14.11)
+ R S
V1 = V gs + R SId = Id
gm
gm =
Id
Vgs
(3.14.12)
(3.14.13)
Izlazni napon Vo je:

Vo = (R D || R P )Id =
g m (R D || R P )
V1
1 + gmRS
(3.14.14)
gm =
B
mA
I D
= 2 (VGS VT ) = 2BID = 2,82
VGS
2
V
(3.14.15)

G=
R1 || R 2
g (R || R P )
m D
= 1,1
R g + R1 || R 2
1 + gmRS
(3.14.16)
77
DIFERENCIJALNI POJAAVA
4. DIFERENCIJALNI POJAAVA
Diferencijalni pojaava je stepen koji slui da pojaa razliku napona dva nezavisna
pobudna generatora. Blok ema diferencijalnog pojaavaa prikazana je na slici 1.
U idealnom sluaju kada su pojaanja od oba ulaza do izlaza meusobno jednaka, a

suprotnog znaka, izlazni napon je:
Vo = GV1 GV2 = G (V1 V2 )
Meutim, kod realnog diferencijalnog pojaavaa, pojaanja merena izmeu jednog
ulaznog i izlaznog napona i drugog ulaznog i izlaznog napona nisu meusobno jednaka, tj.
izlazni napon ne zavisi samo od razlike ulaznih napona, ve i od njihove apsolutne vrednosti.
Prema tome, izlazni napon kod realnog diferencijalnog pojaavaa je:
Vo = G1V1 G 2 V2
Ako se ulazni naponi izraze preko napona razlike Vd = V1 V2 i napona srednje
vrednosti Vs =
V1 + V2
tada je:
2
1
V1 = Vs + Vd
2
1
V2 = Vs Vd
2
1
1
Vo = G1V1 G 2 V2 = G1 Vs + Vd G 2 Vs Vd
2
2
odnosno:
Vo =
1
(G1 + G 2 )Vd + (G1 G 2 )Vs = G d Vd + G s Vs
2
78
gde je:
Gd =
G1 + G 2
- diferencijalno pojaanje
2
G s = G1 G 2 - pojaanje srednje vrednosti.

Izlazni napon se moe napisati i u obliku:
1 Vs
Vo = G d Vd 1 +
Vd
gde je =
Gd
faktor potiskivanja napona srednje vrednosti i predstavlja meru asimetrije
Gs
diferencijalnog pojaavaa. U idealnom sluaju kada je G1 = G 2 , tei beskonanosti i

pojaava pojaava samo razliku ulaznih napona.
Diferencijalni pojaava je ulazni stepen kod veine integrisanih pojaavaa. Takoe se
koristi kao ulazni stepen ureaja kod kojih dolazi slab signal zagaen umom ( audio signali,
radiofrekventni signali itd. ).
4.1) Za diferencijalni pojaava sa slike 4.1 odrediti RE, RC i R1. Poznato je: VCC=15V,
VEE=15V, struja kolektora u mirnoj radnoj taki IC=0,5 mA, diferencijalno pojaanje Gd=25,
pojaanje srednje vrednosti |Gs|=0,5. Smatrati da su tranzistori Q1 i Q2 identinih
karakteristika.
Reenje:
79
Zbir naizmeninih napona po konturi baza - emiter daje:

V1 (R E + re )Ie1 R1 (Ie1 + Ie 2 ) = 0
(4.1.1)
V2 (R E + re )Ie 2 R1 (Ie1 + Ie 2 ) = 0
(4.1.2)
gde je re =
VT
emiterski otpor i na sobnoj temperaturi je re = 50 .
IC
Sabiranjem i oduzimanjem jednaina (4.1.1) i (4.1.2) dobija se:

V1 + V2 = (2R1 + R E + re )(Ie1 + Ie 2 )
(4.1.3)
V1 V2 = (R E + re )(Ie1 Ie 2 )
(4.1.4)
odnosno:
V1 + V2
= Ie1 + Ie 2
2R1 + R E + re
(4.1.5)
V1 V2
= Ie1 Ie 2
R E + re
(4.1.6)

V1 + V2
V V2
1
= 2I e 2
2R1 + R E + re R E + re
(4.1.7)

Vo = R C Ic 2 R C Ie 2 =
RC
V + V2
RC
1
(V1 V2 )
2(R E + re )
2R1 + R E + re
2
(4.1.8)
odnosno:
Vo = G d Vd + G s Vs
(4.1.9)
gde je:
80
Gd =
RC
2(R E + re )
(4.1.10)
Gs=
RC
2R1 + R E + re
(4.1.11)
Jednosmerni napon na kolektoru tranzistora Q2 treba postaviti na polovini napona napajanja:

VC 2 =
VCC
= VCC R C IC
2
(4.1.12)
Tada je :
RC =
VCC
= 15K
2I C
(4.1.13)
RE =
RC
re = 250
2G d
(4.1.14)
R1 =
R C G s (R E + re )
2 Gs
= 14,8k
(4.1.15)
Poto diferencijalno i pojaanje srednje vrednosti ne zavise od kolektorskog otpora

tranzistora Q1, on se moe izostaviti.
4.2) Za diferencijalni pojaava sa slike 4.2 odrediti diferencijalno pojaanje Gd i pojaanje
srednje vrednosti Gs. Poznato je: VCC=15V, VEE=15V, VZ=1,2V, R1=10k, R2=1k,
VBE=0,6V, = 100 . Smatrati da su tranzistori Q1 i Q2 identinih karakteristika.
Reenje:
Poto je diferencijalni pojaava simetrian vai:
81
I E1 = I E 2 =
I
2
(4.2.1)
Napon na bazi tranzistora Q3 je VB3 = VEE + VZ = 13,8V . Tada je:

VE 3 = VB3 VBE = 14,4V
IE3 =
VE 3 ( VEE )
= 0,6mA
R2
I E 3 I = 2I E1
(4.2.2)
(4.2.3)
(4.2.4)
odnosno I E1 = 0,3mA .
Jednosmerni napon na kolektoru tranzistora Q2 treba postaviti na polovini napona napajanja:
VC 2 =
VCC
= 7,5V
2
(4.2.5)
Tada je:
RC =
VCC VC 2 VCC VC 2
= 25k
IC1
I E1
(4.2.6)
Za naizmenini reim kolo sa slike 4.2 moe se prikazati kolom na slici 4.2.1, gde je R iz otpornost strujnog izvora

V1 = re Ie1 + R iz (Ie1 + Ie 2 )
(4.2.7)
V2 = re I e 2 + R iz (I e1 + I e 2 )
(4.2.8)
gde je re =
VT
83
IC
Sabiranjem i oduzimanjem jednaina (4.2.7) i (4.2.8) dobija se:
82
V1 + V2
= Ie1 + Ie 2
re + 2R iz
(4.2.9)
V1 V2
= Ie1 Ie 2
re
(4.2.10)

Ie 2 =
V1 + V2
V V2
1
2(re + 2R iz )
2re
(4.2.11)

RC
RC
V + V2
1
(V1 V2 )
2re
re + 2R iz
2
(4.2.12)
odnosno:
Vi = G d Vd + G s Vs
(4.2.13)
gde je:
Gd =
RC
= 150,6
2re
(4.2.14)
RC
re + 2R iz
(4.2.15)
Gs =
Kada je otpornost strujnog izvora veoma velika (Riz), pojaanje srednje vrednosti je
veoma malo (Gs0).
4.3) Za diferencijalni pojaava sa JFET tranzistorima sa slike 4.3 odrediti diferencijalno
pojaanje Gd, pojaanje srednje vrednosti Gs i faktor potiskivanja srednje vrednosti .
Poznato je: VDD=15V, VSS=15V, VP = 2V , IDSS=2mA, RD=10k, RSS=20k. Smatrati da
su tranzistori identinih karakteristika.
83
Reenje:
Za naizmenini reim rada kolo sa slike 4.3 moe se prikazati kolom na slici 4.3.1.
Zbir naizmeninih napona po konturi gejt - sors daje:

V1 Vgs1 R SS (Is1 + Is 2 ) = 0
(4.3.1)
V2 Vgs 2 R SS (Is1 + Is 2 ) = 0
(4.3.2)
gde je:
Is1 = g m Vgs1
(4.3.3)
Is 2 = g m Vgs 2
(4.3.4)
Tada je:
V1 = Vgs1 (1 + g m R SS ) + g m R SS Vgs 2
(4.3.5)
V2 = Vgs 2 (1 + g m R SS ) + g m R SSVgs1
(4.3.6)
sabiranjem i oduzimanjem jednaina (4.3.5) i (4.3.6) dobija se:

V1 + V2 = (1 + 2g m R SS )(Vgs1 + Vgs 2 )
(4.3.7)
V1 V2 = Vgs1 Vgs 2
(4.3.8)

Vgs 2 =
V1 V2
V1 + V2
+
2
2(1 + 2g m R SS )
(4.3.9)

Vi = R D Id 2 R D Is 2 = R Dg m Vgs 2
(4.3.10)
odnosno:
Vi =
gmR D
V + V2
gmR D
1
(V1 V2 )
1 + 2g m R SS
2
2
(4.3.11)
84
(4.3.12)
gde je:
Gd =
gmR D
2
Gs =
(4.3.13)
gmR D
1 + 2g m R SS
(4.3.14)
Zbir jednosmernih napona po konturi gejt - sors daje:

VGS + 2R SSI D VSS = 0
(4.3.15)
Jednosmerna struja drejna data je jednainom:

V
I D = I DSS 1 GS 2
VP
(4.3.16)

2R SSI D VSS 2
I D = I DSS 1 +
VP
(4.3.17)
odnosno:
2
4R SS
I2
2 D
VP
4R V
VSS
1
=0
+ SS 1 SS
I D + 1
VP I DSS
VP
VP
(4.3.18)
Reenja kvadratne jednaine 4.3.18 su:

I D1 = 0,4mA i I D 2 = 0,45mA . Tada je:
VGS1 = VSS 2R SSI D1 = 1,16V
VGS1 = VSS 2R SS I D 2 = 2,96V VP
Za struja I D 2 JFET nije u zasienju i ovo reenje otpada. Prema tome: I D = 0,4mA i
gm =
2
VP
I D I DSS = 0,894
mA
, pa je:
V
G d = 4,47 , G s = 0,25 i =
Gd
= 17,88
Gs
4.5) Za diferencijalni pojaava sa slike 4.5 odrediti:

a) naponsko pojaanje G =
Vo
Vi
Poznato je: VCC = 15V , VEE = 15V , IC = 0,5mA . Smatrati da su tranzistori identinih
karakteristi .
85
Reenje:
re Ie1 + R E (Ie1 + Ie 2 ) = Vi
(4.5.1)
re Ie 2 + R E (Ie1 + Ie 2 ) = 0
(4.5.2)
Iz jednaina (4.5.1) i (4.5.2) se dobija :

Ie 2 =
RE
2re R E + re2
Vi
(4.5.3)
Izlazni napon je:

R ER C
2re R E + re2
Vi
(4.5.4)
Jednosmerni napon na kolektoru tranzistora treba postaviti na polovinu napona napajanja:

VC 2 =
VCC
2
(4.5.5)
Tada je:
RC =
VCC VC 2
= 15k
IC 2
(4.5.6)
Sa slike 4.5 se vidi da za jednosmerni reim vai:

I E1 + I E 2 = I
(4.5.7)
Poto je kolo simetrino vai:

I
= I E1 = I E 2 IC 2
2
(4.5.8)
Zbir jednosmernih napona po konturi baza - emiter daje:

VBE R E I + VEE = 0
(4.5.9)
Tada je:
86
RE =
VEE VBE
= 14,4k
I
(4.5.10)

G=
Vo
R ER C
=
= 150
Vi 2re R E + re2
(4.5.11)
4.6) Dizajnirati diferencijalni pojaava sa strujnim izvorom od 1 mA, koji ima diferencijalno
pojaanje G d = 50 . Napon napajanja je VCC = 15V . Smatrati da su upotrebljeni tranzistori
identinih karakteristika ( = 100, VBE = 0,6V ).
Reenje:
Na slici 4.6.1 prikazana je realizacija diferencijalnog pojaavaa sa strujnim izvorom od
1 mA koji je realizovan pomou jednog tranzistora.
Sa slika 4.6.1 se vidi da je:

I = I C3 I E 3 =
VE 3 ( VCC )
R E3
VE 3 = VB3 VBE
(4.6.1)
(4.6.2)
Napon VB3 odreen je otpornicima R1 i R 2 . Ako su otpornici R1 i R 2 takvi da je struja

baze mnogo manja od struje kroz razdelnik napona odreenog ovim otpornicima (barem 10
puta), tj. ako je :
87
VCC
I
I
10I B = 10 =
10
R1 + R 2
(4.6.3)
Tada je:
VB3 =
R1
VCC
R1 + R 2
(4.6.4)
Neka je napon VE 3 = 11V . Tada iz jednaine (4.6.2) sledi da je VB3 = 10,4V , iz

jednaine (4.6.1) da je R E 3 = 4k , a iz jednaina (4.6.3) i (4.6.4) da je R1 = 104k i
R 2 = 46k .
Jednosmerni napon na kolektoru tranzistora Q 2 treba postaviti na polovini napona napajanja:
VC 2 =
VCC
= VCC R C IC 2
2
(4.6.5)
Kako je diferencijalni pojaava simetrian vai:

I E1 = I E 2 =
I
2
(4.6.6)
Tada je:
RC =
VCC VC 2 VCC VC 2
= 15k
IC 2
IE 2
(4.6.7)
Za naizmenini reim kolo sa slike 4.6.1 moe se prikazati kolom na slici 4.6.2, gde je R iz otpornost strujnog izvora

V1 = (re + R E )Ie1 + R iz (Ie1 + Ie 2 )
(4.6.8)
V2 = (re + R E )Ie 2 + R iz (Ie1 + Ie 2 )
(4.6.9)
88
gde je re =
VT
50
IC

Ie 2 =
V1 + V2
V V2
1
2(re + R E + 2R iz ) 2(re + R E )
(4.6.10)

Vo R C Ie 2 =
RC
RC
V + V2
1
(V1 V2 )
2(re + R E )
re + R E + 2R iz
2
(4.6.11)
odnosno:
(4.6.12)
gde je:
Gd =
RC
2(re + R E )
Gs =
RC
re + R E + 2R iz
(4.6.13)
(4.6.14)

RE =
RC
re = 100
2G d
(4.6.15)
89
OPERACIONI POJAAVA
5. OPERACIONI POJAAVA
Operacioni pojaava je vrsta pojaavaa iji je simbol prikazan na slici 1.
Znak + na ulazu 1 oznaava da je izlazni napon Vo u fazi sa ulaznim naponom V1 i

naziva se neinvertujui ulaz. Znak na ulazu 2 oznaava da je izlazni napon Vo fazno
pomeren za 180o u odnosu na fazu ulaznog naponom V2 i naziva se invertujui ulaz.
Operacioni pojaava je viestepeni pojaava. Ulazni stepen je diferencijalni pojaava
koji treba da obezbedi veliko pojaanje za diferencijalni signal Vd = V1 V2 i veliku ulaznu
impedansu. Srednji stepen treba da obezbedi potrebno naponsko i strujno pojaanje, a izlazni
stepen treba da obezbedi malu izlaznu impedansu.
Neki od osnovnih parametara koji se definiu kod operacionog pojaavaa su:
Pojaanje pojaavaa u otvorenoj petlji G o =
Ulazna otpornost R i
Izlazna otpornost R o
Propusni opseg
Vo
V1 V2
Idealni operacioni pojaava ima beskonano pojaanje G o , beskonanu ulaznu

otpornost, nultu izlaznu otpornost i beskonano irok propusni opseg. Savremeni operacioni
pojaavai imaju priblino takve karakteristika pa se pri analizi kola esto zamenjuju
idealnim.
90
5.1) Za kolo sa slike 5.1 izraunati naponsko pojaanje G =
OPERACIONI POJAAVA
Vo
ako je upotrebljen:
Vi
a) idealni operacioni pojaava

b) operacioni pojaava koji ima konano pojaanje G o
Reenje:
a) Kako za idealni operacioni pojaava vai G o
Vd =
Vo
=0
Go
(5.1.1)

Vi = Vo
(5.1.2)

G=
Vo
=1
Vi
(5.1.3)
b) Ako je G o konano, tada je:

Vd =
Vo
Go
(5.1.4)

Vo = Vi Vd = Vi
Vo
Go
(5.1.5)

G=
Vo
=
Vi
1
1
1+
Go
(5.1.6)
Kako je pojaanje G o kod savremenih operacionih pojaavaa veoma veliko (reda 107 ),
naponsko pojaanje G =
Vo
1, a ulazna otpornost vrlo velika, ovaj pojaava je odlian
Vi
razdvojni stepen.
91
OPERACIONI POJAAVA
5.2) Za kolo invertujueg operacionog pojaavaa sa slike 5.2 izraunati naponsko pojaanje
G=
Vo
ako je upotrebljen:
Vi

Reenje:
a) Kako je Vd =
Vo
= 0 i neinvertujui ulaz vezan za masu, tada je i invertujui ulaz na
Go
masi pa je prema slici 5.2:

Vi = IR1
(5.2.1)
Vo = IR 2
(5.2.2)

G=
Vo
R
= 2
Vi
R1
b) Ako je pojaanje konano, tada je Vd =
(5.2.3)
Vo
, pa je prema slici 5.2:
Go
Vi + Vd = IR1
(5.2.4)
Vd + Vo = IR 2
(5.2.5)
Vi + Vd
V + Vo
= d
R1
R2
(5.2.6)

R2
V
R1
G= o =
Vi
1 R2
1 +
1+
G o
R1
(5.2.7)
92
OPERACIONI POJAAVA
Jednaina (5.2.7) se svodi na jednainu (5.2.3) kada G o . Pojaanje G je negativnno

(zato se i naziva invertujui pojaava) i zavisi od odnosa otpornika R1 i R 2 .
5.3) Za kolo neinvertujueg operacionog pojaavaa sa slike 5.3 izraunati naponsko
pojaanje G =
Vo
ako je upotrebljen:
Vi

Reenje:
a) Poto je Vd =
Vo
= 0 a na neinvertujuem ulazu je naponu Vi , tada je i na invertujuem
Go
ulazu napon Vi , pa je prema slici 5.3:

Vi = IR1
(5.3.1)
Vi Vo = IR 2
(5.3.2)
Vi Vo
V
= i
R2
R1
(5.3.3)

G=
R
Vo
= 1+ 2
Vi
R1
b) Ako je pojaanje konano, tada je Vd =
(5.3.4)
Vo
, pa je prema slici 5.3:
Go
Vi Vd = IR1
(5.3.5)
Vi Vd Vo = IR 2
(5.3.6)
93
OPERACIONI POJAAVA
Vi Vd Vo (Vi Vd )
=
R1
R2
(5.3.7)

G=
Vo
1
=
1
R1
Vi
+
G o R1 + R 2
(5.3.8)
Jednaina (5.3.8) se svodi na jednainu (5.3.4) kada G o . Pojaanje G je pozitivno (zato

se i naziva neinvertujui pojaava) i zavisi od odnosa otpornika R1 i R 2 .
5.4) Za kolo sa idealnim operacionim pojaavaem sa slike 5.4 izraunati izlazni napon Vo .
Ispitati sluaj kada je: R 1 = R 3 i R 2 = R 4 .
Reenje:
Izlazni napon moe se nai principom superpozicije. Izlazni napon je:
Vo = Vo |Vi1 = 0 + Vo |Vi 2 = 0
(5.4.1)
Poto je operacioni pojaava idealan, napon u voru 1 jednak je naponu u voru 2.

Za Vi1 = 0 napon u voru 2 je:
V2 =
R4
Vi 2
R3 + R4
(5.4.2)
Pojaava sa slike 5.4 u ovom sluaju ponaa se kao neinvertujui operacioni pojaava sa
pojaanjem:
Vo | Vi1 =0 = (1 +
R4
R
R2
Vi 2
)V2 = (1 + 2 )
R1 R 3 + R 4
R1
(5.4.3)
Za Vi 2 = 0 napon u voru 2 je V2 = 0 . Pojaava sa slike 5.4 u ovom sluaju ponaa se kao

invertujui operacioni pojaava sa pojaanjem:
94
Vo | Vi 2 =0 =
R2
Vi1
R1
OPERACIONI POJAAVA
(5.4.4)
Izlazni napon je:

Vo = (1 +
R
R4
R2
Vi 2 2 Vi1
)
R1
R1 R 3 + R 4
(5.4.5)
Za R 1 = R 3 i R 2 = R 4 izlazni napon je:

Vo =
R2
(Vi 2 Vi1 )
R1
(5.4.6)
5.5) Dizajnirati kolo sa idealnim operacionom pojaavaima koje e realizovati sledeu sumu
ulaznih napona: Vo = 2Vi1 Vi 2 . Omoguiti da se kolo pobuuje izvorima sa velikom
unutranjom otpornou R g .
Reenje:
Na slici 5.5 je prikazana realizacija kola.
Sa slike 5.5 se vidi da je izlazni napon:

Vo =
R
R
( Vi1 ) Vi 2 = 2Vi1 Vi 2
R
R
2
(5.5.1)
95
OPERACIONI POJAAVA
5.6) Dizajnirati mitovo okidno kolo pomou operacionog pojaavaa ako se:
a) okidanje vri na invertujuem ulazu;
b) okidanje vri na neinvertujuem ulazu;
Izlazne nivoe postaviti na VOL = 0V i VOH = 5V sa irinom histerezisa VH = 0,2V i sa
centrom histerezisa na VCH = 2,5V . Na raspolaganju je baterija od VB = 5V .
Reenje:
mitovo okidno kolo slui za poreenje pobudnog napona sa referentnim naponom. Svaki put
kada pobudni napon dostigne referentni mitovo okidno kolo menja stanje na izlazu.
a) Na slici 5.6.1 prikazano je mitovo okidno kolo sa idealnim operacionim pojaavaem kod
koga se vri okidanje na invertujuem ulazu.
Nivoi ulaznog napona pri kojima nastaju promene na izlazu pojaavaa odreeni su
vrednou napona VT = VU . Sa kola sa slike 5.6.1 se vidi da je:
VR VT VT VO
=
R1
R2
(5.6.1)
odnosno:
VT =
R2
R1
VR +
VO
R1 + R 2
R1 + R 2
(5.6.2)
Karakteristika prenosa kola sa slike 5.6.1 prikazana je na slici 5.6.2. Referentni naponi VT1 i
VT 2 nazivaju se naponi okidanja. Zbog slinosti sa karakteristikama magnetnih materijala,
karakteristika prenosa mitovog kola naziva se histerezisna petlja, odnosno histerezis.
Nii naponski nivo okidanja mitovog okidnog kola je:
VT1 =
R2
R1
VR +
VOL
R1 + R 2
R1 + R 2
(5.6.3)
96
OPERACIONI POJAAVA
Vii naponski nivo okidanja mitovog okidnog kola je:

R2
R1
VR +
VOH
R1 + R 2
R1 + R 2
VT 2 =
(5.6.4)
Razlika naponskih nivoa okidanja ine irinu histerezisa mitovog okidnog kola:
VH = VT 2 VT1 =
R1
(VOH VOL )
R1 + R 2
(5.6.5)
Centar histerezisa je:

VCH =
VT1 + VT 2
R2
1
R1
VR +
(VOH + VOL )
=
2
R1 + R 2
2 R1 + R 2
(5.6.6)
Kako je:
VOH = 5V i VOL = 0V iz jednaine (5.6.5) sledi da je:
R1
V
1
= H =
R1 + R 2 VOH 25
odnosno
VR =
(5.6.7)
R2
= 24 . Iz jednaine (5.6.6) sledi da je:
R1
R1 + R 2
R
VCH 1 VOH = 2,5V
R2
2R 2
(5.6.8)
Ako uzmemo da je R1 = 100 , tada je R 2 = 2,4k . Poto je na raspolaganju baterija od 5V,

referentni napon moe se realizovati preko razdelnika napona prikazanim na slici 5.6.3
( R 3 = R 4 = 5k ).
b) Na slici 5.6.4 prikazano je mitovo okidno kolo kod koga se vri okidanje na
neinvertujuem ulazu, a na slici 5.6.5 njegova histerezisna petlja.
Nivoi ulaznog napona VU = VT pri kojima nastaju promene na izlazu pojaavaa odreeni su
vrednou napona VR . Sa kola sa slike 5.6.4 vidi se da je:
97
VT VR VR VO
=
R1
R2
OPERACIONI POJAAVA
(5.6.9)
odnosno:
VT =
R1 + R 2
R
VR 1 VO
R2
R2
(5.6.10)
Nii naponski nivo okidanja mitovog okidnog kola je:

R1 + R 2
R
VR 1 VOH
R2
R2
VT1 =
(5.6.11)
Vii naponski nivo okidanja mitovog okidnog kola je:

R1 + R 2
R
VR 1 VOL
R2
R2
VT 2 =
(5.6.12)
irina histerezisa mitovog okidnog kola je:

VH = VT 2 VT1 =
R1
(VOH VOL )
R2
(5.6.13)
Centar histerezisa je:

VCH =
VT1 + VT 2 R1 + R 2
R
=
VR 1 (VOH + VOL )
2
R2
2R 2
(5.6.14)
Kako je:
VOH = 5V i VOL = 0V iz jednaine (5.6.13) sledi da je:
R1
V
= H = 0,04
R 2 VOH
(5.6.15)
Tada iz jednaine (5.6.14) sledi da je:

VR =
R2
R1
+
VOH = 2,5V
R 1 + R 2 2( R 1 + R 2 )
(5.6.16)
Ako uzmemo da je R 2 = 10k , tada je R1 = 400 .
98
OPERACIONI POJAAVA
5.7) Izraunati izlazni napon Vo u kolu sa slike 5.7. Smatrati da su upotrebljeni operacioni
pojaavai idealni.
Reenje:
Struja kroz otpornik R1 je:
I=
Vi1 Vi 2
R1
(5.7.1)
Napon V1 u voru 1 je:

V1 = Vi1 + IR 2 = Vi1 +
R2
R
R
(Vi1 Vi 2 ) = Vi1 (1 + 2 ) Vi 2 2
R1
R1
R1
(5.7.2)
Napon V2 u voru 2 je:

V2 = Vi 2 IR 2 = Vi 2
R2
R
R
(Vi1 Vi 2 ) = Vi 2 (1 + 2 ) Vi1 2
R1
R1
R1
(5.7.3)
Izlazni napon je:

Vo =
R4
R
R
(V2 V1 ) = 4 (1 + 2 2 )(Vi 2 Vi1 )
R3
R3
R1
(5.7.4)
5.8) Dizajnirati logaritamski operacioni pojaava.

Reenje:
Kod logaritamskog operacionog pojaavaa izlazni napon proporcionalan je logaritmu
ulaznog napona. Da bi se pomou operacionog pojaavaa ostvario logaritamski pojaava,
potrebno je imati elemenat koji ima logaritamsku karakteristiku, a to su diode i bipolarni
tranzistori.
99
OPERACIONI POJAAVA
Na slici 5.8.1 prikazana je realizacija logaritamskog pojaavaa pomou diode.
Pri direktnoj polarizaciji struja kroz diodu je:

I D = IS ( e
VD
nVT
1)
(5.8.1)
Ako je inverzna struja zasienja IS mnogo manja od direktne struje I D , jednaina 5.8.1
postaje:
I D = ISe
VD
nVT
(5.8.2)
Pad napona na diodi VD , kada protie struja I D je na osnovu jednaine 5.8.2:

VD = nVT [(ln(I D ) ln(IS )]
(5.8.3)
Struja kroz diodu I D jednaka je struji I =
Vi
, a izlazni napon jednak je negativnoj vrednosti
R
pada napona na diodi.

Vo = nVT [(ln(I D ) ln(IS )] = K1 ln(Vi ) + K 2
(5.8.4)
gde je: K1 = nVT i K 2 = nVT ln(IS ) + nVT ln(R ) . Iz jednaine 5.8.4 se vidi da je napon na
izlazu logaritamska funkcija napona na ulazu i zavisi od nVT i IS . Faktor n koji zavisi od
struje diode moe se eliminisati upotrebom tranzistora umesto diode.
Na slici 5.8.2 prikazana je realizacija logaritamskog pojaavaa pomou tranzistora. Struja
kolektora data je jednainim:
IC = ISe
VBE
VT
(5.8.5)
Izlazni napon je:

Vo = VBE = VT [(ln(IC ) ln(IS )]
Struja kolektora IC jednaka je struji I =
(5.8.6)
Vi
. Izlazni napon je:
R
100
Vo = VT ln(Vi ) + VT [ln(IS ) + ln(R )] = K 3 ln(Vi ) + K 4
OPERACIONI POJAAVA
(5.8.7)
gde je: K 3 = VT i K 4 = VT [ln(IS ) + ln(R )] .

Mana logaritamskih pojaavaa sa slika 5.8.1 i 5.8.2 je u tome to izlazni napon zavisi od
temperature ambijenta, jer su VT i IS temperaturno zavisni.
5.9) U kolo sa slike 5.9 odrediti struju I kroz otpornik R. Smatrati da je operacioni pojaava
idealan.
Reenje:
Kako je upotrebljeni operacioni pojaava idealni, napon V1 u voru 1 jednak je naponu V2
u voru 2. Sa slike 5.9 se vidi da je:
Vi V1 V1 V1 Vo
=
+
R3
R
R4
(5.9.1)
Vo
V
= 1
R1 + R 2 R1
(5.9.2)
Eliminacijom napona Vo iz jednaina (1) i (2) dobija se:

Vi =
R 2 R 3
V1
1
R 3 R
R
R1R 4
(5.9.3)
101
OPERACIONI POJAAVA
Struja kroz otpornik R je :

I=
V1
Vi
=
R
R 2R 3
1
R 3 R
R1R 4
(5.9.4)
102
DIGITALNA ELEKTRONIKA
6. DIGITALNA ELEKTRONIKA
Digitalna elektronika zasnovana je na dejstvu diskretnih signala na logika kola. Logika
kola predstavljaju elektronske sisteme koja su u stanju da ostvare odreene logike operacije
u skladu sa zakonima Bulove algebre (algebra logike). Signali logikih kola menjaju se
izmeu dva logika nivoa, odnosno stanja. Donji logiki nivo oznaava se sa 0, a gornji
logiki nivo sa 1. Logika kola mogu biti kombinaciona i sekvencijalna. Kod kombinacionih
kola stanje na izlazu logikog kola zavisi samo od trenutne vrednosti stanja na ulazu, dok kod
sekvencijalnih stanje na izlazu zavise ne samo od trenutnog stanja na ulazu, ve i od
predhodnog stanja u kome se kolo nalazilo.
OSNOVNE LOGIKE OPERACIJE
operacija ILI (sabiranje, disjunkcija)
Slika 1: (a) ILI kolo, (b) funkcionalna tabela
operacija I (mnoenje, konjunkcija)
Slika 2: (a) I kolo, (b) funkcionalna tabela

103
operacija NE
Slika 3: (a) NE kolo, (b) funkcionalna tabela
operacija NILI
Slika 4: (a) NILI kolo, (b) funkcionalna tabela
operacija NI
Slika 5: (a) NI kolo, (b) funkcionalna tabela

SPECIJALNE LOGIKE OPERACIJE
operacije inhibicije
Slika 6: (a) inhibiciono kolo, (b) funkcionalna tabela
104
operacija implikacije
Slika 7: (a) implikaciono kolo, (b) funkcionalna tabela
operacija EX-ILI
Slika 8: (a) EX-ILI kolo, (b) funkcionalna tabela
operacija EX-NILI
Slika 9: (a) EX-NILI kolo, (b) funkcionalna tabela

POSTULATI BULOVE ALGEBRE
Pravila za logike operacije:
1) sa konstantnim vrednostima
A+0 = A
A +1 = 1
A0 = 0
A 1 = A
105
2) sa ponovljenim vrednostima
A+A = A
AA = A
3) sa komplementarnim vrednostima
A+A =1
AA = 0
sa dvostruko negiranim vrednostima
A=A
ZAKONI BULOVE ALGEBRE
1) zakon komutacije
A+B = B+A
AB = BA
zakon asocijacije
A + (B + C) = (A + B) + C
A(BC) = (AB)C
3) zakon distribucije
A(B + C) = AB + AC
A + BC = (A + B)(A + C)
4) zakon apsorcije
A + AB = A
A + AB = A + B
5) De Morganovi zakoni
A+B=AB
AB = A + B
106
6.1) Dokazati indentitete:

(A + B)(A + C) = AB + AC
BC + ABD + A C = BC + A C
Reenje:
(A + B)(A + C) = AA + AB + AC + BC = AB(C + C) + AC(B + B) + BC(A + A) =
= ABC + ABC + ABC + A BC + ABC + ABC = AB(C + C) + AC(B + B) = AB + AC
BC + ABD + AC = BC + ABD(C + C ) + AC = BC + BCAD + AC BD + AC =
= BC(1 + AD) + AC (1 + BD) = BC + AC
(6.1.1)
(6.1.2)
6.2) Napisati funkciju F = AB + AB C + BD u vidu zbira potpunih proizvoda.

Reenje:
F = AB + AB C + BD = AB(C + C )(D + D ) + AB C (D + D ) + (A + A )B(C + C ) D =
= ABCD + ABCD + ABC D + ABC D + AB C D +
+ AB C D + ABCD + ABC D + ABCD + ABC D =
= ABCD + ABCD + ABC D + ABC D + AB C D + AB C D + ABCD + ABC D
(6.2.1)
F = (1111,1110,1101,1100,1001,1000,0110,0100)
F = (4,6,8,9,12,13,14,15)
6.3) Napisati funkciju F = ( B + C)(A + C + D) u vidu proizvoda potpunih zbirova.
Reenje:
F = ( B + C)( A + C + D) = (AA + B + C + DD )( A + BB + C + D)
(6.3.1)
Koristei zakon distribucije [A + BC = (A + B)(A + C)] funkcija F postaje:

F = (A + B + C + DD )(A + B + C + DD )( A + B + C + D)( A + B + C + D) =
= (A + B + C + D)(A + B + C + D )( A + B + C + D)
( A + B + C + D )( A + B + C + D)(A + B + C + D) =
= (A + B + C + D)(A + B + C + D )( A + B + C + D)
(6.3.2)
( A + B + C + D )( A + B + C + D)
F = (0100,0101,1100,1101,1000)
F = (4,5,8,12,13)
6.4) Uprostiti funkciju od pet promenjivih koristei Karnoovu tablicu:
F(A, B, C, D, E ) = (1,5,8,9,15,16,18,21,23,24,26,28,29,30,31)
107
Reenje:
Funkcija F data je u tablici 6.4.
A
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
B
0
0
1
1
1
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
C
0
1
0
0
1
0
0
1
1
0
0
1
1
1
1
D
0
0
0
0
1
0
1
0
1
0
1
0
0
1
1
E
1
1
0
1
1
0
0
1
1
0
0
0
1
0
1
F
1
5
8
9
15
16
18
21
23
24
26
28
29
30
31
Tablica 6.4
Na slici 6.4 prikazane su Karnoove tablice za etiri promenjive B, C, D, E. Svakoj tablici
dodata je vrednost za promenjivu A.
Uproavanje funkcije pomou Karnoovih tablica sastoji se u tome da se za svaku zajedniku

povrinu ispisuju samo promenjive koje imaju iste vrednosti u svim poljima u okviru te
povrine. Broj polja u okviru povrine moe biti 2n (n=1,2,3). Za Karnoove tablice sa slike
6.4 vai:
Za A=0 : FA = B DE + BC D + BCDE
Za A=1 : FA = BC + CE + C E
Funkcija F posle uproavanja postaje:
F = AFA + AFA = A B DE + ABC D + ABCDE + ABC + ACE + AC E
(6.4.1)
108
6.5) Uprostiti logiku mreu sa slike 6.5.
Reenje:
Sa slike 6.5 se vidi da je izlazna funkcija:
F = A + B + C + ABD + (A + C)(B + D) + ABCD =
= A B C + ABD + AB + AD + BC + CD + ACD + BCD
(6.5.1)
Ako se funkcija F napie u vidu zbira potpunih proizvoda, jednaina (6.5.1) postaje:
F = A B C D + A B CD + A BCD + ABC D + ABCD + ABCD + ABCD +
+ A B CD + A BCD + ABC D + ABCD + ABCD + ABCD
(6.5.2)
Minimiziranjem funkcije F pomou Karnoove tablice sa slike 6.5.1 jednaina (6.5.2) postaje:
F = AC+B+D
(6.5.3)
Realizacija funkcije F prikazana je na slici 6.5.2.
109
6.6) Dizajnirati logiku mreu od etiri promenjive A, B, C i D koja e na izlazu dati jedinicu
ako je A=1 i ako su jedna ili dve od preostale tri ulazne promenjive jednake jedinici.
Reenje:
U tablici 6.6 prikazane su vrednosti koje treba da zadovoljava izlazna funkcija F.
A
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1
B
0
0
0
0
1
1
1
1
0
0
0
0
1
1
1
1
C
0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
1
1
D
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
F
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
0
Tablica 6.6
Iz tablice 6.6 se vidi da je izlazna funkcija F:
F = A B CD + A BCD + A BCD + ABCD + ABCD + ABCD =
= A BD(C + C) + ABC(D + D) + ACD(B + B) = A BD + ABC + ACD
(6.6.1)
Realizacija funkcije data je na slici 6.6.
110
6.7) Dizajnirati logiku mreu koja e realizovati funkciju F = A BD + AC NI kolima.

Reenje:
Primenom De Morganovih zakona funkcija F postaje:
F = AB D + A C = AB D + A C = AB D A C
(6.7.1)
Realizacija funkcije F NI kolima prikazana je na slici 6.7.
6.8) Dizajnirati logiku mreu koja e realizovati EX - ILI kolo NILI kolima.
Reenje:
Primenom De Morganovih zakona dobija se:
F = A B = A B + AB = A B + AB = (A + B)(A + B) = A + B + A + B
(6.8.1)
Realizacija EX - ILI kola NILI kolima prikazana je na slici 6.8.
6.9) Dizajnirati multipleksor sa 8 ulaza, a zatim pomou njega realizovati funkciju

F(A, B, C, D) = (0,2,4,5,9,12,13,15) . Za selekcione ulaze uzeti promenjive A, B i C.
111
Reenje:
Multipleksor je kombinaciona mrea koja obavlja ulogu elektronskog prekidaa sa vie ulaza
i jednim izlazom. Na slici 6.9.1 prikazana je funkcionalna ema, a na slici 6.9.2 simbol
multipleksora.
U svakom trenutku ostvaruje se veza izmeu izlaza i samo jednog odabranog ulaza, ukoliko
je aktiviran prekida E (dozvola). Ulaz, preko kojih se dovode podaci koje treba preneti na
izlaz, nazivaju se informacioni ulazi ili kanali. Selekcija kanala se vri tako to se svakom
kanalnom ulazu pridruuje odreeni kodni slog kao adresa. Logika funkcija multipleksora
moe se napisati u obliku:
n 1
Y=
Ii SELi E
(6.9.1)
i =0
Kao integrisane komponente multipleksori se izrauju sa dva, etiri, osam ili esnaest ulaza.
Multipleksor sa osam ulaza ima tri selekciona ulaza So , S1 i S2. Tada je izlazni signal Y dat
jednainom:
Y = (I 0 S 2 S1 S 0 + I1 S 2 S1S0 + + I 7 S 2S1S 0 ) E
(6.9.2)
Realizacija multipleksora sa osam ulaza prikazana je na slici 6.9.3.
112
Funkcija F je data jednainom:

F = A B C D + A BCD + ABC D + ABCD + A B CD + ABC D + ABCD + ABCD
(6.9.3)
Poto su selekcioni ulazi A, B i C, jednaina (6.9.3) moe se napisati u obliku:

F = A B C D + A BC D + ABC (D + D) + ABC DD +
+ A B C D + A BC DD + ABC (D + D) + ABC D
(6.9.4)
Pojedini lanovi ne postoje u jednaini (6.9.3), ali su dodati u jednainu (6.9.4) sa nultom
vrednou da bi se kompletirao skup adresnih kombinacija. Iz jednaine (6.9.4) sledi da su
informacioni ulazi za trobitnu adresu ABC:
I0 = D , I1 = D ,
I 2 = D + D = 1 , I3 = D D = 0 ,
I 4 = D , I5 = D D = 0 ,
I 6 = D + D = 1 , I7 = D
Realizacija funkcije F pomou multipleksora MX 8 / 1 prikazana je na slici 6.9.4.
6.10) Komisija od pet lanova glasa o izboru kandidata pritiskom na taster u sluaju
pozitivnog glasa. Prima se kandidat sa veim brojem glasova. Odrediti funkciju mree koja
pali kontrolnu lampu u sluaju izbora kandidata i realizovati je preko multipleksora MX 16/1.
Reenje:
Binarne promenjive A, B, C, D i E predstavljaju glasove lanova komisije, a promenjiva F
odreuje izbor glasanja prema tablici 6.10.1.
113
A
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
B
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1
C
0
0
0
0
1
1
1
1
0
0
0
0
1
1
1
1
D
0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
1
1
E
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
F
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
1
0
1
1
1
A
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
B
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1
C
0
0
0
0
1
1
1
1
0
0
0
0
1
1
1
1
D
0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
1
1
E
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
F
0
0
0
1
0
1
1
1
0
1
1
1
1
1
1
1
Tablica 6.10.1
Iz tablice 6.10.1 se vidi da je funkcija F:
F = A BCDE + ABCDE + ABCDE + ABCDE + ABCDE + A B CDE +
+ A BCDE + A BCD E + A BCDE + ABC DE + ABCDE + ABCDE +
(6.10.1)
+ ABCD E + ABCDE + ABCDE + ABCDE

F(A, B, C, D, E ) = (7,11,13,14,15,19,21,22,23,25,26,27,28,29,30,31)
Neka su selekcione ulazne promenjive A,B,C,D. Realizacija funkcije F je data u tablici 6.10.2
i prikazana na slici 6.10.1.
114
6.11) Objasniti funkciju kola sa slika 6.11.1 i 6.11.2.
Reenje:
Kolo sa slike 6.11.1 predstavlja polusabira koji se koristi da sabiranje dva bita A i B iste
pozicione vrednosti. Na izlazu S = A B poljavjuje se zbir brojeva A i B, dok se na izlaz
P = AB prenosi bit vee teine, ukoliko je suma sabiraka jednaka ili vea od osnove brojnog
sistema.
A
0
0
1
1
B
0
1
0
1
P
0
0
0
1
S
0
1
1
0
Tablica 6.11.1. Funkcionalna tablica polusabiraa

Poto polusabira moe da sabira samo bitove iste pozicione vrednosti, za sabiranje
viebitnih brojeva koristi se potpuni sabira koji je prikazan na slici 6.11.2. Na ulaze A i B
dovode se bitovi iste pozicione vrednosti u datim sabircima, a na ulaz C dolazi prenos koji
nastaje pri sabiranju susednog para biti nie vrednosti. Na izlaz S = A B C pojavljuje se
zbir brojeva A, B i C, dok se na izlaz P = (A B)C + AB prenosi bit vee teine.
A
0
0
0
0
1
1
1
1
B
0
0
1
1
0
0
1
1
C
0
1
0
1
0
1
0
1
P
0
0
0
1
0
1
1
1
S
0
1
1
0
1
0
0
1
Tablica 6.11.2. Funkcionalna tablica potpunog sabiraa

115
6.12) Dizajnirati potpuni sabira NI kolima.

Reenje:
Iz funkcionalne tablice potpunog sabiraa 6.11.2 dobija se:
S = A BC + ABC + A B C + ABC = C(AB + A B) + C(A B + AB) = CD + CD
(6.12.1)
gde je: D = AB + A B i D = A B + AB . Tada je:

D = AB + A B = AB + A B + A A + BB = A(A + B) + B(A + B) =
(6.12.2)
= A AB + BAB = A AB + BAB = A AB BAB

S = CD + CD = CD + CD + CC + DD = C(C + D) + D(C + D) =
(6.12.3)
= CCD + DCD = CCD + DCD = CCD DCD

Iz funkcionalne tabele potpunog sabiraa dobija se:
P = ABC + A BC + ABC + ABC = C(AB + A B) + AB = AB + CD = AB CD
(6.12.4)
Na slici 6.12 prikazana je realizacija potpunog sabiraa NI kolima.
6.13) Dizajnirati koder 8 / 3 NI kolima.

Reenje:
Postupak prevoenja decimalnog brojnog sistema u binarni brojni sistem naziva se kodiranje.
Kombinaciono kolo koje vri kodiranje naziva se koder (enkoder). Koder 8 / 3 je kolo sa 8
ulaza i 3 izlaza koji prevodi cifre od 0 do 7 decimalnog sistema u tri bita binarnog sistema.
No
0
1
2
3
4
5
6
7
Y1
0
1
0
0
0
0
0
0
Y2
0
0
1
0
0
0
0
0
Y3
0
0
0
1
0
0
0
0
Y4 Y5 Y6
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
1
0
0
0
1
0
0
0
Tablica 6.13
Y7
0
0
0
0
0
0
0
1
X2
0
0
0
0
1
1
1
1
X1
0
0
1
1
0
0
1
1
Xo
0
1
0
1
0
1
0
1
116
Iz tablice istinitosti 6.13 kodera 8 / 3 se vidi da je:

X o = 1 ako je Y1 = 1 ili Y3 = 1 ili Y5 = 1 ili Y7 = 1
X1 = 1 ako je Y2 = 1 ili Y3 = 1 ili Y6 = 1 ili Y7 = 1
X 2 = 1 ako je Y4 = 1 ili Y5 = 1 ili Y6 = 1 ili Y7 = 1
odnosno:
X o = Y1 + Y3 + Y5 + Y7 = Y1 Y3 Y5 Y7
(6.13.1)
X1 = Y2 + Y3 + Y6 + Y7 = Y2 Y3 Y6 Y7
(6.13.2)
X 2 = Y4 + Y5 + Y6 + Y7 = Y4 Y5 Y6 Y7
(6.13.3)
Realizacija kodera 8 / 3 prikazana je na slici 6.13.
6.14) Dizajnirati dekoder BCD 8421 / DC .

Reenje:
Postupak prevoenja binarnog brojnog sistema u decimalni brojni sistem naziva se
dekodiranje. Kombinaciono kolo koje vri dekodiranje naziva se dekoder. Dekoder BCD
8421 / DC, odnosno dekoder 4 / 10, je kolo sa 4 ulaza i 10 izlaza kojim se prevode etiri bita
binarnog sistema u cifre od 0 do 9 decimalnog brojnog sistema. U svakom trenutku moe da
se koristi signal samo sa jednog od 10 izlaza. BCD kodovi sadre binarno kodovane
decimalne cifre. Kod BCD kodova decimalni brojevi se predstavljaju binarnim tako da
pojedinano svaku cifru decimalnog broja zamenjuje odreena grupa binarnih cifara. Binarne
cifre u ovim grupama rasporeene su prema nekom odreenom kodu koji obino ima teinski
karakter. Kod BCD 8421 podudara se sa prirodnim binarnim brojevima.
Iz tablice istinitosti 6.14 dekodera 4 / 10 se vidi da je:
117
No
X3
X2
X1
X0
Y0
Y1
Y2
Y3
Y4
Y5
Y6
Y7
Y8
Y9
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
0
0
0
0
1
1
1
1
0
0
0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
Tablica 6.14
Y0 = X 3 X 2 X1 X 0 Y1 = X 3 X 2 X1X 0
Y2 = X 3 X 2 X1 X 0 Y3 = X 3 X 2 X1X 0
Y4 = X 3 X 2 X1 X 0
Y5 = X3X 2 X1X 0
Y6 = X3X 2X1 X 0
Y7 = X3X 2X1X 0
Y8 = X 3 X 2 X1 X 0 Y9 = X 3 X 2 X1X 0
Realizacija dekodera BDC 8421 / DC prikazana je na slici 6.14.
6.15) Dizajnirati konvertor koda BCD 8421 u kod BCD 2421.

Reenje:
Konvertor koda je kombinaciono kolo koje predstavlja spregu dekodera i kodera koji se
koristi za konverziju jednog koda u drugi. Pri konverziji informacije iz jednog binarnog koda
se dekoduju u decimalni, pa se onda vri kodovanje u drugi binarni kod. Podaci za proraun
konverzije koda BCD 8421 u kod BCD 2421 dati su u tablici 6.15.
118
Dec.
Br
No
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
BCD 8421
X3
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
X2
0
0
0
0
1
1
1
1
0
0
X1
0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
BCD 2421
X0
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
Y3
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
Y2
0
0
0
0
1
0
1
1
1
1
Y1
0
0
1
1
0
1
0
0
1
1
Y0
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
Tablica 6.15
Iz tablice 6.15 se vidi da su jednaine konverzije:
Y3 = X 3 X 2 X1X 0 + X 3 X 2 X1 X 0 + X 3 X 2 X1X 0 + X 3 X 2 X1 X 0 + X 3 X 2 X1X 0 =
= X 3 X 2 X1X 0 + X 3 X 2 X1 + X 3 X 2 X1
Y2 = X 3 X 2 X1 X 0 + X 3 X 2 X1 X 0 + X 3 X 2 X1X 0 + X 3 X 2 X1 X 0 + X 3 X 2 X1X 0 =
= X 3 X 2 X1 X 0 + X 3 X 2 X1 + X 3 X 2 X1
Y1 = X 3 X 2 X1 X 0 + X 3 X 2 X1X 0 + X 3 X 2 X1X 0 + X 3 X 2 X1 X 0 + X 3 X 2 X1X 0 =
= X 3 X 2 X1 + X 3 X 2 X1 X 0 + X 3 X 2 X1
Y0 = X 3 X 2 X1X 0 + X 3 X 2 X1X 0 + X 3 X 2 X1X 0 + X 3 X 2 X1X 0 + X 3 X 2 X1X 0 =
= X 3 X 2 X1 X 0 + X 3 X 2 X 0 + X 3 X 2 X 0
(6.15.1)
(6.15.2)
(6.15.3)
(6.15.4)
Realizacija konvertor koda BCD 8421 u kod BCD 2421 data je na slici 6.15
119
6.16) Realizovati konvertor koda BCD u kod 7 segmenta. Za realizaciju konvertora koristiti
dekoder 4 / 10.
Reenje:
Kod 7 segmenta koristi se za aktiviranje indikatora prikazanog na slici 6.16.1 koji se koristi
za ispisivanja simbola cifara dekadnog sistema.
Formiranje pojedinih simbola ostvaruje se paljenjem odgovarajuih svetlosnih segmenata

prema tablici 6.16.
No
X3
X2
X1
X0
Y1
Y2
Y3
Y4
Y5
Y6
Y7
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
0
0
0
0
1
1
1
1
0
0
0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
1
0
1
1
0
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
0
0
1
1
1
1
1
0
1
1
1
1
1
1
1
1
0
1
1
0
1
1
0
1
1
1
0
1
0
0
0
1
0
1
0
1
0
0
0
1
1
1
0
1
1
0
0
1
1
1
1
1
0
1
1
Tablica 6.16
Realizacija konvertora koda BCD u kod 7 segmenta prikazana je na slici 6.16.2.
120
6.17) Dizajnirati mreu za generisanje bita parnosti za signal od 4 bita.

Reenje:
Kod kodovanja podataka esto se javlja potreba za kontrolom ispravnosti kodovanja. To je
najednostavnije izvesti kontrolom parnosti jedinice u kodnim slogovima. U tablici 6.17 date
su vrednosti koje zadovoljava bit parnosti.
X3
X2
X1
X0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1
0
0
0
0
1
1
1
1
0
0
0
0
1
1
1
1
0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
1
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
1
0
1
0
0
1
1
0
0
1
0
1
1
0
Tablica 6.17
Iz tablice 6.17 sledi da jednaina bita parnosti za signal od etiri bita:
Y = X 3 X 2 X1 X 0 + X 3 X 2 X1 X 0 + X 3 X 2 X1 X 0 + X 3 X 2 X1 X 0 +
+ X 3 X 2 X1 X 0 + X 3 X 2 X1 X 0 + X 3 X 2 X1 X 0 + X 3 X 2 X1 X 0 =
= X 3 X 2 ( X1X 0 + X1 X 0 ) + X 3 X 2 ( X1 X 0 + X1X 0 ) +
+ X 3 X 2 ( X1 X 0 + X1X 0 ) + X 3 X 2 ( X1X 0 + X1 X 0 ) =
(6.17.1)
= (X 3 X 2 + X 3 X 2 )(X1 X 0 ) + (X 3 X 2 + X 3 X 2 )(X1 X 0 ) =
= (X 3 X 2 )(X1 X 0 ) + (X 3 X 2 )(X1 X 0 ) =
= ( X 3 X 2 ) ( X1 X 0 )
Realizacija mree za generisanje bita parnosti za signal od 4 bita prikazana je na slici 6.17.
121
6.18) Dizajnirati trobitni broja koristei T flip flopove koji:

a) broji unapred
b) broji unazad
Reenje:
Na slici 6.18.1 prikazan simbol T flip flopa i njegova tablica istinitosti.
a) U tablici 6.18.1 opisan je trobitni broja koji broji unapred. Iz tablice 6.18.1 se vidi da se
Q0 menja na svaki impuls, to je mogue samo pri T0 = 1 . Q1 menja stanje samo ako je
Q0 = 1 , odnosno tada je T1 = Q0 . Q 2 menja stanje samo ako je Q0 = Q1 = 1 , odnosno tada
je T2 = Q0Q1 . Realizacija trobitnog brojaa koji broji unapred prikazana je na slici 6.18.2.
stanje zateeno stanje
No
Q2
Q1
Q0
0
0
0
0
1
0
0
1
2
0
1
0
3
0
1
1
4
1
0
0
5
1
0
1
6
1
1
0
7
1
1
1
8
0
0
0
...
...
...
...
sledee stanje
Q2
Q1
Q0
0
0
1
0
1
0
0
1
1
1
0
0
1
0
1
1
1
0
1
1
1
0
0
0
0
0
1
...
...
...
Tablica 6.18.1
Realizacija trobitnog brojaa koji broji unapred prikazana je na slici 6.18.2.
122
b) U tablici 6.18.2 opisan je trobitni broja koji broji unazad.
stanje zateeno stanje

No
Q2
Q1
Q0
0
0
0
0
1
1
1
1
2
1
1
0
3
1
0
1
4
1
0
0
5
0
1
1
6
0
1
0
7
0
0
1
8
0
0
0
...
...
...
...
sledee stanje
Q2
Q1
Q0
1
1
1
1
1
0
1
0
1
1
0
0
0
1
1
0
1
0
0
0
1
0
0
0
1
1
1
...
...
...
Tablica 6.18.2
Iz tablice 6.18.2 se vidi da se Q0 menja na svaki impuls, to je mogue samo pri T0 = 1 . Q1
menja stanje samo ako je Q0 = 0 , odnosno tada je T1 = Q0 . Q 2 menja stanje samo ako je
Q0 = Q1 = 0 , odnosno tada je T2 = Q1 Q 0 . Realizacija trobitnog brojaa koji broji unazad
prikazana je na slici 6.18.3.
6.19) Dizajnirati paralelni broja koristei JK flip flopove sa sledeim redosledom stanja:
110, 001, 010, 000, 111, 101, 110.
Reenje:
Na slici 6.19.1 prikazan simbol JK flip flopa i njegova tablica istinitosti.
123
Na osnovu tablice istinitosti JK flip flopa, u tablici 6.19 dati su uslovi prelaska.
stanje
No
zateeno stanje
sledee stanje
uslovi prelaska
Q2
1
Q1
1
Q0
0
Q2
0
Q1
0
Q0
1
J 2K 2
11
J1K1
11
J 0K 0
11
00
11
11
00
11
00
11
11
11
00
11
00
00
11
11
11
11
11
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
Tablica 6.19
Iz tablice 6.19 vidi se da je:
J o = K 0 , J1 = K1 = 1 , J 2 = K 2
J 0 = Q 2 Q1Q 0 + Q 2 Q1 Q 0 + Q 2 Q1 Q 0 + Q 2 Q1Q 0 = Q1Q 0 + (Q 2

J 2 = Q 2 Q1 Q 0 + Q 2 Q1 Q 0 = (Q 2
Q1 )Q0
Q1 )Q0
Realizacija brojaa prikazana je na slici 6.19.2.
124
LITERATURA
7. LITERATURA
1. B. irilov: UVOD U ANALIZU ELEKTRONSKIH KOLA, Graevinska knjiga,
Beograd, 1981.
2. B. irilov: ZBIRKA ZADATAKA UVOD U ANALIZU ELEKTRONSKIH KOLA,
Graevinska knjiga, Beograd, 1981.
3. B. irilov: ELEKTRONIKA EKSPERIMENTALNE VEBE, PMF Beograd, 1981.
4. M. Mili: ZADACI IZ TEORIJE ELEKTRINIH KOLA, Nauna knjiga, Beograd
1983.
5. A. Cohen: LINEAR CIRCUITS AND SISTEMS, Regents Publishing Company, New
York, 1965.
6. P. Horowitz, W. Hill: THE ART OF ELECTRONICS, Cambridge University Press,
New York, 1989.
7. T. C. Hayes, P. Horowitz, STUDENT MANUEL FOR THE ART OF
ELECTRONICS, Cambridge University Press, New York, 1989.
8. J. Ryder, C. Thompson: ELETRONIC CIRCUITS AND SYSTEMS, Prentice Hall,
New Jersey, 1976.
9. M. Hribek, D. Vasiljevi, B. Drakuli: ELEKTRONIKA I PROBLEMI I
REENJA, Nauna knjiga, Beograd, 1989.
10. S. Tei: ELEKTRONIKA IMPULSNA I DIGITALNA, Nauka, Beograd 1992.
11. S. Tei, D. Vasiljevi: ZBIRKA ZADATAKA IZ DIGITALNE ELEKTRONIKE,
Nauna knjiga, Beograd, 1992.
125

Zbirka Zadataka

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Zbirka Zadataka

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UNIVERZITET U BEOGRADU

ZBIRKA ZADATAKA IZ ELEKTRONIKE

1. METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA..........................................................1

ZBIRKA ZADATAKA IZ ELEKTRONIKE

METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA

1. METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA

ZBIRKA ZADATAKA IZ ELEKTRONIKE

METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA

PASIVNI ELEKTRONSKI ELEMENTI

ZBIRKA ZADATAKA IZ ELEKTRONIKE

METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA

ZBIRKA ZADATAKA IZ ELEKTRONIKE

METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA

ZBIRKA ZADATAKA IZ ELEKTRONIKE

METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA

Posle sreivanja ove jednaine postaju:

R1I I R 5I II + (R1 + R 3 + R 5 )I III = V5

R III, I I I + R III, III II + R III, IIII III = VIII

R II,I R II,II R II,III . I II = VII

ili krae [R ] [I] = [V ] , gde je:

[R ] = R II,I R II,II R II,III , [I] =

III,I R III,II R III,III

ZBIRKA ZADATAKA IZ ELEKTRONIKE

METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA

Matrica [R ] je matrica sistema. Ova matrica je simetrina u odnosu na glavnu dijagonalu. Na

Sa slike 1.1.2 se vidi da je:

ZBIRKA ZADATAKA IZ ELEKTRONIKE

METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA

ZBIRKA ZADATAKA IZ ELEKTRONIKE

METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA

Posle sreivanja ove jednaine postaju:

G III, I VI + G III, IIVII + G III, IIIVIII = I III

G II, III = G III, II =

vora uzetu sa negativnim znakom.

ZBIRKA ZADATAKA IZ ELEKTRONIKE

METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA

ili krae [G ] [V ] = [I] , gde je:

[G ] = G II,I G II,II G II,III , [V] =

III, I G III, II G III, III

Matrica [G ] je matrica sistema. Ova matrica je simetrina u odnosu na glavnu dijagonalu. Na

Sa slike 1.2.2 se vidi da je:

Struja kroz granu II-IV: I II =

Struja kroz granu III-IV: I III =

Struja kroz granu II-III: I II, III =

ZBIRKA ZADATAKA IZ ELEKTRONIKE

METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA

1.3) Izraunati struje kroz otpornike R 2 i R 5 u kolu sa slike 1.3:

gde je: V3 = R 6I3 = 20V

ZBIRKA ZADATAKA IZ ELEKTRONIKE

METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA

Primenom metode napona vorova na kolo sa slike 1.3.2 dobija se:

Reavanjem sistema jednaina (1.3.2) dobija se:

ZBIRKA ZADATAKA IZ ELEKTRONIKE

METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA

Ekvivalentna Tevenenova otpornost RTh je:

Ekvivalentni Tevenenov naponski izvor izraunava se metodom superpozicije:

VTh = VTh |V1 = 0 + VTh |V2 = 0

ZBIRKA ZADATAKA IZ ELEKTRONIKE

METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA

Primenom Kirhofovog zakona o naponima na kolo sa slike 1.4.3 dobija se:

Primenom metode konturnih struja na kolo sa slike 1.4.4 dobija se:

Eliminacijom struje I1 iz jednaina (1.4.5) i (1.4.6) dobija se:

Ekvivalentni Tevenenov naponski izvor je: