UNIVERZITET U TUZLI

FAKULTET ELEKTROTEHNIKE

ELEKTROTEHNIKA I SISTEMI KONVERZIJE ENERGIJE

Predmet: Elektromagnetska kompatibilnost

Izvori viših harmonika i načini štićenja

Seminarski rad

Studenti: Predmetni profesor:

Nijaz Avdić dr. sc. Majda Tešanović, vanr. red.

Mirnes Spahić

Lejla Selimović

Munira Maleškić

Tuzla, decembar 2019. godine

Sadržaj
1. UVOD..............................................................................................................................................2
2. UZROCI NASTANKA VIŠIH HARMONIKA..........................................................................................5
3. POSLJEDICE VIŠIH HARMONIKA......................................................................................................7
3.1. Uticaj viših harmonika na generator.......................................................................................7
3.2. Uticaj viših harmonika na transformator.................................................................................8
3.3. Uticaj viših harmonika na kondenzatorske baterije.................................................................9
3.4. Uticaj viših harmonika na releje.............................................................................................9
3.5. Uticaj viših harmonika na električne motore........................................................................10
4. MJERENJE VIŠIH HARMONIKA......................................................................................................10
4.1. Mjerenje ukupnog harmonijskog izobličenja napona................................................................10
4.2. Izračunavanje ukupnoga harmonijskog izobličenja napona i struje...........................................11
5. NAČINI ELIMINACIJE VIŠIH HARMONIKA..........................................................................................11
5.1 Eliminacija viših harmoničkih članova napona skraćenjem koraka svitka...................................11
5.2 Smanjenje harmonika pozicioniranjem i grupisanjem potrošača...............................................13
5.3 Pasivne metode..........................................................................................................................14
5.3.1 Nedostaci pasivne metode eliminacije harmonika:.............................................................19
5.4 Aktivni filteri...............................................................................................................................20
5.5. Hibridni filteri............................................................................................................................21
5.6. Popravka faktora snage.............................................................................................................21
5.6.1. Filterska kompezacija reaktivne snage...............................................................................23
5.7. Digitalno filtriranje vuših harmoničkih komponenti.................................................................23
6.0. Zaključak....................................................................................................................................24
7.0. Literatura:..................................................................................................................................26

2
1. UVOD
Prisustvo velikog broja nelinearnih potrošača u distributivnim mrežama dovodi do niza
negativnih efekata koji se odražavaju kako na samu mrežu tako i na ostale priključene
potrošače. Zajednički interes potrošača i proizvođača električne energije je poslednjih
godina doveo u žižu interesovanja probleme vezane za kvalitet električne energije,
odnosno sadržaj harmonika u distributivnoj mreži i druge aspekte kvaliteta električne
energije (neprekidnost napajanja, prisustvo kratkotrajnih fluktuacija i distorzija,...). Danas
je u svetu pred proizvođače i projektante uređaja energetske elektronike postavljen čitav
niz standarda i preporuka iz oblasti kvaliteta električne energije. Tradicionalno se smatralo
da je kvalitet električne energije u stvari pouzdanost,odnosno nepostojanje trajnih prekida
u snabdevanju električnom energijom, dok moderno shvatanje kvaliteta električne energije
podrazumeva i sigurno (neprekidno) napajanje i fizički kvalitet napona. Problemi
neprekidnosti napajanja se uglavnom rešavaju u toku postupka planiranja i izgradnje
mreže, dok je problem fizičkog kvaliteta napona usko vezan za eksploataciju. Dominantan
uticaj na fizički kvalitet napona imaju nelinearni potrošači (uređaji energetske elektronike,
zasićene električne mašine,elektrolučne peći, itd...),tranzijentne pojave usled komutacija u
sistemu (rad prekidača),rad elektroenergetskog sistema na granicama mogućnosti,
itd...Narušavanje kvaliteta električne energije podrazumeva narušavanje osnovnih
parametara napona u ustaljenim ili prelaznim režimima i deformaciju talasnih oblika.
Osnovni parametri napona su njegova efektivna vrednost, frekvencija i simetrija faznih
napona.Dalje će biti razmatrani standardi vezani za sadržaj viših harmonika kako
napojnog napona tako i struje koju potrošač uzima, dok drugi aspekti kvaliteta električne
energije se neće razmatrati.

Napon viših harmonika je sinusni napon, čija je frekvencija cijelobrojni umnožak

frekvencije osnovnog harmonika.Viši harmonici su nepoželjni u mrežama, jer se zbrajaju
na osnovni talas i izobličuju ga, što uzrokuje problem u napajanju osetljivih potrošača,
npr. medicinske opreme,koja zahteva čisti sinusni napon.

3
 Slika 1.1 Talasni oblici prvog, petog i sedmog harmonik

Izvori viših harmonika su:

 Prekidačkenapojnejedinice,
 Elektronskeprigušnice za fluocevi,
 Regulisanielektromotornipogoni,
 Besprekidnanapajanja,
 Energetskiispravljačiipretvarači,
 Transformatorisanelinearnimmagnećenjem,
 Elektrolučnepeći,
 Indukcionepeći,
 Aparati za elektrolučnozavarivanje.

U električnim mašinama postoje prostorni i vremensi harmonici. Prostorni harmonijski

članovi su posledica geometrije i konstrukcije: međugvožđa, magnetnog kola mašine,namota
rotora , namota statora i zasićenja magnetnog kola statora.Posledica - Oblik magnetno polja u
međugvožđu nije sinusni.
Vremenski harmonijski članovi potiču od nesinusoidalnih naizmjeničnih struja koje protiču
kroz namote statora.

Nesinusoidalne funkcije koje sadrže više harmonične članove mogu se predstaviti pomoću
furijeog reda.

a0
f ( x )= +a 1 cosωx+ a2 cos 2 ωx+ …+a n cosnωx+ …+b1 sinωx +b 2 sin 2 ωxω+ …+b n sinnωx+…
2
(1.1)

4
 Slika 1.2 Simetrija prve vrste Slika 1.3 Simetrija druge vrste

Slika 1.4 Simetrija treće vrste

Slika 1.5 Simetrija četvrte vrste

2. UZROCI NASTANKA VIŠIH HARMONIKA

Viši harmonični članovi su prisutni od samog korištenja naizmjeničnog sistema napona i
struja. Tako u samom generatoru zbog oblika njegove konstrukcije javljaju se prostorni
harmonici.
Ako strujni oblog nazovemo raspodijelu struje pa obodu mašine ili drugi naziv linijska gustina
struje A(α) [A/m], on određuje magnetsko polje u rasporu mašine. Protjecanje ili
magnetomotorna sila, dobija se integracijom strujnog obloga po obodu mašine što je
prikazano sljedećom relacijom i slikom 2.1.

5
 α
θ ( α )=∫ A ( α ) dα (2.1)
0

Slika 2.1 Strujni oblog i protjecanje

Analizirajmo slike 2.2 i 2.3. Ako svitkom s brojem vodiča w sv smještenim na statoru teče
struja i, nastat će dva magnetska pola, oznaka 2p=2. Neka je zračni raspor konstantne dužine δ
po obodu mašine. Dužina jednog polnog koraka iznosi τ p=Dπ/2p. Budući da se raspodjela
protjecanja ponavlja za svaki par polova, najčešće je prikazujemo kao funkciju električnog
ugla αel. Odnos između geometrijskog i električnog ugla je αel=pαg.Odnos između električnog
ugla i položaja x na obodu mašine je αel=(π/τp)x.

Amplituda v-tog prostornog harmonika protjecanja jednog svitka je:

4 w sv i
θ v= , v =1,3,5 … (2.2)
vπ 2

Osnovni harmonik protjecanja jednog svitka je:

π
θ1 ( x ) =θ1 sin ⁡( x) (2.3)
τp

6
 Slika 2.2 Magnetsko polje jednog svitka na statoru, broj polova 2p=2

Slika 2.3 Raspodjela protjecanja jednog svitka po obodu statora

Za silnicu magnetnog polja se primjenom zakona protjecanja (amperov zakon) može pisati:

∮ ⃗H ⃗dl=2 H δ δ+ H Fe lFe =i w sv (2.4)

Zanemari li se pad magnetskog napona kroz željezo statora i rotora zbog μFe>>μ0 dobijemo:

∮ ⃗H ⃗
dl=2 H δ δ=i wsv (2.5)

iw sv
H δ δ= =θ δ (2.6)
2

Bδ=μ 0 H δ (2.7)

Prostorna raspodjela magnetske indukcije Bδ(x) je istog oblika kao i protjecanje Θδ(x).

Kod transformatora struja magnetiziranja je nelinearna slika 2.4 i unosi više harmonične
komponente. Neka je fluks sinusoidalan, zbog nelinearne krive magnetiziranja, struja
magnetiziranja će biti sinusna u linearnom dijelu krive magnetiziranja tj. do ''koljena'' krive,
za veće struje pojavit će se harmonična izobličenja.

Na slici 2.5 su prikazani talasni oblici struje izvora viših harmonika.

7
 Slika 2.4 Nesinusna struja magnetiziranja

3. POSLJEDICE VIŠIH HARMONIKA

Od bitnog značaja je analiza uticaja viših harmonika na opremu elektroenergetskog sistema.

3.1. Uticaj viših harmonika na generator

Usljed postojanje harmonika napona i struje dolazi do povećanja grijanja generatora. Do
dodatnog zagrijavanja dolazi usljed gubitaka u gvožđu i bakru, ovi gubici zavise od
frekvencije.

Gubici koji se javljaju u gvožđu mogu se podijeliti na gubitke usljed histerezisa i na gubitke
usljed vrtložnih struja. Gubici usljed histerezisa nastaju usljed nelinearne zavisnosti između
gustine magnetnog fluksa i magnetnog polja, svakog puta kada struja kroz namotaje promijeni
smijer (npr. 100 puta u sekundi za frekvenciju od 50Hz). Veći gubici javljaju se na većim
frekvencijama usljed češće promjene smijera struje u odnosu na osnovnu komponentu od
50Hz. Gubici usljed histerezisa proporcionalni su frekveciji i kvadratu magnetnog fluksa.

Usljed proticanja vrtložnih struja kroz jezgro, namotaje i ostale delove generatora dolazi do
pojave gubitaka. Oni su proporcionalni kvadratu frekvencije. Veza između gubitaka usljed
vrtložnih struja i frekvencije data je sljedećom formulom:
hmax
P EC =PEF ∑ I 2h h2 (3.1)
h=1

gdje PEC, PEF, Ih, i h, označavaju ukupne gubitke usljed vrtložnih struja, ukupne gubitke usljed
vrtložnih struja pri maksimalnom opterećenju na osnovnoj frekvenciji, efektivnu vrednosti
struje h-tog harmonika i red harmonika, respektivno. U slučaju kada su na generator
priključeni samo linearni potrošači, gubici usljed vrtložnih struja su zanemarljivi, ali sa
pojavom harmonika postaju značajni. Osim gubitaka koji se pojavljuju u gvožđu, postoje i

8
gubici u bakru. Snaga koja se gubi usljed proticanja struje kroz namotaje generatora jednaka
je:

PCU =I 2RMS R (3.2)

gdje PCU, IRMS i R označavaju ukupne gubitke u bakru, efektivnu vrijednost struje koja protiče
kroz namotaje generatora i ukupnu otpornost namotaja generatora, respektivno. Gubici u
bakru takođe zavise i od površinskog efekta (skin effect), odnosno od osobine naizmjenične
struje da teče po površini provodnika. Površina provodnika po kojoj teče struja, odnosno
otpornost, zavisi od frekvencije struje. Ukoliko kroz namotaje protiču viši harmonici,
povećavaju se gubici koji nastaju u bakru, saglasno sa (3.2).

Kvantitativne vrijednosti harmonika ukazuju na nedostatke u radu sinhronog generatora.

Stabilan osnovni harmonik ukazuje na dobar rad pobude i generatora. Promjenljivi i smanjeni
iznos osnovnog harmonika ukazuje na povećane smetnje (probleme) u radu pobude i
generatora.

Drugi harmonik (100Hz) ukazuje na smetnje u statorskom dijelu magnetnog kola.

Treći harmonik(150Hz) ukazuje na slabiji rad pobude ili prejako zasićenje pojedinih dijelova
magnetnog kola.

Četvrti harmonik(200Hz), može biti žljebni harmonik. Zbog toga treba kod mašina s malim
brojem žljebova po polu i fazi primjeniti namote s razlomljenim brojem žljebova po polu i
fazi.

Peti harmonik(250Hz), povećava gubitke i zagrijavanje generatora te izobličuje izlazni napon

generatora.

Šesti harmonik(300Hz) ukazuje na prejako izražene prenapone zbog komutacije tiristora.

Niži harmonici (f<50 Hz), harmonici brzine obrtanja (250 obr/min=4,17 Hz; i njegovi
višekratnici), ukazuju na nesimetričnost rotorskih impedansi.

Viši harmonici (f=50-1000 Hz), izobličuju sinusno elektromagnetno polje.

3.2. Uticaj viših harmonika na transformator

Gubici koji se javljaju u transformatoru značajno su uvećani usljed izobličenja struje. Kao i
kod generatora, gubici kod transformatora mogu se podijeliti na gubitke u gvožđu koji nastaju
zbog histerezisa i vrtložnih struja kao i gubitke u bakru. Za računanje gubitaka u gvožđu
usljed vrtložnih struja koristi se izraz (3.1) dok se za računanje gubitaka u bakru koristi (3.2).
Gubici u bakru izazivaju dodatno zagrijavanje transformatora a samim tim dolazi do
degradacije karakteristika izolacije koja se koristi kod izolacije namotaja. Do dodatnih
gubitaka može doći i usljed moguće rezonance između namotaja transformatora i
kondenzatora koji se koristi u trafostanicama za poboljšanje faktora snage.Kod transformatora
koji se koriste u elektroenergetskoj mreži a koji su realizovani u konfiguraciji trougao-
zvijezda, harmonici trećeg reda (3, 9, 15 ,…) blokirani su u kolu primara i izazivaju dodatno
grijanje namotaja transformatora. Poznato je da struja kroz neutralni provodnik trofaznog

9
sistema treba da bude jednaka nuli. Ovo pravilo važi samo u slučaju kada su potrošači čisto
linearnog karaktera, odnosno kada struja prati prostoperiodični talasni oblik napona u sve tri
faze. Ukoliko potrošači nisu linearni, kroz neutralni provodnik protiču harmonici trećeg reda,
uglavnom treći harmonik, a struja kroz neutralni provodnik može da dostigne vrijednost do
173% vrednosti fazne struje. Ovako visoka vrednost struje kroz neutralni provodnik može da
izazove pregrijavanje transformatora, a ponekad može doći i do pregrijavanja i uništenja
neutralnog provodnika.Imajući u vidu značaj samog transformatora u elektroenergetskom
sistemu i rasprostranjenost nelinearnih potrošača kako u domaćinstvu tako i u industriji,
preduzimaju se mjere zaštite transformatora. Najjednostavniji način zaštite je korištenje
transformatora veće izlazne snage nego što su priključeni potrošači. Ukoliko to nije slučaj,
razmatra se rasterećivanje transformatora.

3.3. Uticaj viših harmonika na kondenzatorske baterije

Kako bi se povećao faktor snage, tj. smanjili gubici usljed postojanja reaktivne komponente
snage u sistemu, ugrađuju se kondenzatorske baterije za kompenzaciju reaktivne energije.
Kondenzatorske baterije su dimenzionisane tako da rade u opsegu od 110% nominalnog
napona, odnosno do 135% nominalne snage. Usljed prisustva velikog nivoa izobličenja
napona/struje dolazi do prekoračenja ovih ograničenja a samim tim dolazi do otkaza
kondenzatorskih baterija. S obzirom da se impedansa kondenzatora smanjuje sa porastom
frekvencije, VF komponente struje prolaze kroz kondenzator i dolazi do preopterećenja
kondenzatorskih baterija.Drugi uticaj harmonika na kondenzatorske baterije ogleda se kroz
pojavu harmonijske rezonance. Do pojave rezonantnih uslova dolazi usled izjednačavanja
induktivne i kapacitivne impedanse. Postoje dva tipa harmonijske rezonanse: redna i
paralelna. Redna rezonansa prouzrokuje povećanje napona dok paralelna utiče na povećanje
vrednosti struje u sistemu. U sistemima bogatim harmonicima postoje oba tipa rezonanse.
Usljed harmonijskih rezonansi može doći do uništenja kondenzatora a ponekad i do štete na
ostaloj opremi u sistemu.Prisustvo harmonika, posebno postojanje harmonijskih izobličenja
napona, utiče na povećanje nivoa gubitaka kod dielektrika a samim tim i na povećanje
temperature. Usljed povećanja temperature smanjuje se pouzdanost kondenzatora i njegov
životni vijek.

3.4. Uticaj viših harmonika na releje

Svi releji mogu se klasifikovat u tri grupe: elektromehanički, poluprovodnički i releji
kontrolisani mikrokontrolerom.

Standardni elektromehanički kontrolisani releji nisu osetljivi na postojanje harmonika. Ovo s

toga što se namotaji releja napajaju niskim naponom (npr. 24V) ili preko transformatora koji
utiče na slabljenje amplitude harmonika ukoliko postoje u mreži. Ukoliko je sadržaj
harmonika napona/struje značajan, može doći do sporijeg reagovanja ili smanjenja životnog
vijeka usljed dodatnog zagrijavanja namotaja releja. Visok nivo harmonika, višestruko
prolaženje kroz nulu (notching) utiče na povećanje naprezanja kod poluprovodničkih releja, a
samim tim se i smanjuje njihova pouzdanost. Elektromehanički releji isključuju se pod
dejstvom obrtnog momenta koji je srazmjeran kvadratu fluksa definisanog ulaznom strujom.
Ovaj tip releja reaguje na efektivnu vrijednost struje.

10
 3.5. Uticaj viših harmonika na električne motore
Kod elektromotora se javljaju dva efekta uslijed prisustva viših harmonika:

 povećani gubici
 parazitni momenti.

Gubici uslijed prisustva viših harmonika se javljaju i u rotorskom i u statorskom kolu, kao i u
feromagneticima. U rotorskim i statorskim provodnicima ti gubici mogu biti veći od gubitaka
usljed otpornosti, zbog vrtložnih struja i skin efekta.

Pomoću narinutog napona na motor stvara se magnetno polje, a kao posljedica toga javljaju se
i gubici u željezu. Histerezne i vrtložne struje su dio tih gubitaka u željezu i ovisne su o
frekvenciji. Histerezni gubici su proporcionalni frekvenciji a vrtložne struje se mijenjaju sa
kvadratom frekvencije. Zbog toga, više harmoničke komponente napona proizvode
dodatnegubitke što se manifestuje kroz povećanu temperaturu motora a time i namotaja u
motoru. Nesinusni naponi narinuti na motor uzrokuju proticanje nesinusnih struja kroz
namotaje motora. Gubici u namotajima su proporcionalni kvadratu struje koja protiče kroz
namot, a za struju važe sljedeće:

I =√ I 21 + I 22+ I 23 +… (3.3)

u izrazu je:

I– efektivna vrijednost struje koja protiče kroz namot

I1,2,3...– efektivna vrijednost 1,2,3...harmonika struje

Uslijed skin efekta stvarni gubici su i veći od proračunatih. I svi ostali gubici u motoru (gubici
usljed lutajućih struja, gubici usljed vrtložnih struja u namotu itd.) su povećani usljed viših
harmonika struja i napona. Postoji i jedan zanimljiv fenomen tzv. torzionih oscilacija osovine
motora, koji nije u potpunosti razjašnjen i ovaj fenomenosoblje zaposleno u postrojenjima sa
pogonskim motorima često zanemaruje.

4. MJERENJE VIŠIH HARMONIKA

4.1. Mjerenje ukupnog harmonijskog izobličenja napona
Za izračunavanje THD U koriste se izmjerene (RMS) vrijednosti svakog od prvih 40
harmonika (Un) i vrijednost nazivnog napona (osnovni harmonik), koja prema normi EN
50160 iznosi npr.: U1 = 220 V, a prema jednačini:
40
THDU= √∑ n=2
(Un )2⋅
100 %
U 1 …………………………………………………………….(2)

Pomnoženo s 100%, THD U % ne sme biti veće od 8% vrednosti nazivnog napona. Ta

jednačina u skladu je sa normom EN 61000-4-7.

11
4.2. Izračunavanje ukupnoga harmonijskog izobličenja napona i struje
Za izračunavanje THD U i THD I, primjenjuju se sljedeće jednačine:

100 %
THDI =√ Irms 2 −I 1 ⋅2

I1 ……………………………………………………………(3)
100 %
THDU= √Urms 2 −U 1 ⋅ 2

U 1 ………………………………………………………...(4)
Pri čemu su:
Urms – efektivna vrijednost (RMS – Root Mean Square) ukupnog napona
U1– efektivna (RMS) vrijednost napona osnovnog harmonika
Irms – efektivna vrijednost ukupnog signala struje
I1 – RMS vrijednost struje osnovnog harmonika (nazivna vrednost signala na 50 Hz).

Harmonijski spektar se može odrediti analizatorom kvaliteta električne energije. Na narednoj

slici je prikazan jedan, proizvođača FLUKE, koji omogućava i trajni nadzor.

5. NAČINI ELIMINACIJE VIŠIH HARMONIKA

5.1 Eliminacija viših harmoničkih članova napona skraćenjem koraka

svitka
Skraćenjem koraka svitka postiže se ušteda u duljini glava namota i njihov lakši smještaj.
Osim toga skraćenje omogućuje eliminaciju ili smanjenje nekih viših harmoničkih članova u
valnom obliku induciranog napona.

Općenito vrijedi da će se u valnom obliku napona eliminirati v-ti harmonik napona ako se
odabere korak svitka:

1
y=(1− )τ (5.1)
v

12
Viši harmonici napona induciraju se od viših prostornih harmonika u raspodjeli protjecanja .

Slika 5.1 Primjer eliminacije 5.harmonika napona skraćenjem koraka svitka

Za više harmonike je polni korak v-otog harmonika u v-puta manji,tj.

1
τ pv= τ p 1 (5.3)
v

U vodičima smještenim u utorima će se inducirati napon koji se vremenski mijenja kao što se
prostorno mijenja protjecanje, tj. indukcija u zračnom rasporu. To znači da će v-ti prostorni
harmonik indukcije inducirati napon v puta veće frekvencije od frekvencije osnovnog
harmonika. Elekrični ugao će također biti v puta veći jer je perioda v-tog harmonika napona v
puta kraća.

Αv=vα1=vpαg (5.4)

Skraćenje svitka utiče na zonski i tetivni faktor namota.Ako se u strani svitka induciraju
harmonički članovi napona E1, E3, E5 i E7 onda je napon cijelog svitka za različite korake

13
prikazan u narednoj tabeli:

5.2 Smanjenje harmonika pozicioniranjem i grupisanjem potrošača

Metode smanjenja intenziteta harmonijskih struja obično podrazumevaju mijenjanje načina
rada pogona, koji generišu harmonike. Takav pristup je teško praktično izvesti, jer to može da
utiče na kompletan proizvodni proces, odnosno moguće je jedino u fazi projektovanja.

Neka od rješenja koja se koriste pri ograničavanju viših harmonika u fazi projektovanja su:

 Izmiještanje nelinearnih prijemnika što dalje od osjetljive opreme.

 Grupisanje nelinearnih prijemnika, koji se priključuju na odvojene sabirnice
 Instaliranje više transformatora, jedni napajaju nelinearne prijemnike, dok drugi
napajaju linearne prijemnike. Napajanje nelinearnih prijemnika treba biti što bliže
transformatorskoj stanici, da se spriječi rasipanje strujnih harmonika na linearne
potrošače i smanje gubici uzrokovani njima.
 Odgovarajućim sprezanjem transformatora mogu se ograničiti viši harmonici. Sprega
namotaja u trougao dovodi do blokiranja daljeg toka svih harmonika, koji su umnožak
od 3. Unošenjem faznog pomeraja od 30 stepeni, sprezanjem sekundara
transformatora u zvijezdu i u trougao, dobija se efekat 12-pulsnog ispravljača,
odnosno eliminišu se 5-ti i 7-mi harmonik.

14
5.3 Pasivne metode
Ova metoda se bazira na korišćenjupasivnih elemenata tj.prigušnica i kondenzatora.

Ona se u napajanjima mogu ostvariti na više načina:

 postavljanjem prigušnice na AC strani (ka mreži)

 postavljanjem prigušnice na DC strani (na izlazu ispravljača)
 korištenjem serijski rezonantnog LC kola na AC strani (band-pass
filter)

15
 korišćenjem paralelnog LC kola na AC strani (band-stop filter)
 korištenjem harmonijskih filtera na AC strani (trap filter)
 korišćenjem LCD filtera na DC strani

16
17
18
U slučaju kada intenzitet viših harmonika u mreži prekoračuje dozvoljenu granicu potrebno je
poduzeti mjere za njihovo suzbijanje. Najefikasnija mjera je ugradnja filtera na mjestu
nastanka viših harmonika tj. u potrošačkim postrojenjima u kojima se nalaze strujni
usmjerivači, uređaji za besprekidna napajanja (UPS), fluoroscentna rasvjeta i drugi izvori
viših harmonika. Filteri predstavljaju za više harmonike kratki spoj te se zbog toga često
nazivaju i apsorpcijski filteri.

Pasivni filteri se najčešće postavljaju paraleno potrošaču i sastoje se od kondenzatora sa

pridodatom prigušnicom. Rezonantna frekvencija filtera se proračunava uvijek da bude nešto
ispod frekvencije najnižeg dominantnog harmonika. Time se obezbeđuje da filter pravilno
radi i u slučaju oscilacija parametara kondenzatora zbog temperature i sl., a i da se izbjegne da
se antirezonantna učestanost približi učestanosti harmonika. Primjena serijskih filtera se rijeđe
primenjuje, a cilj im je da predstavljaju visoku impedansu za harmonike struje i na taj način
blokiraju njihovo širenje u mrežu.

Ukupni broj filtera koje treba ugraditi ovisi o broju očekivanih harmonika. S obzirom na
značajno prisustvo 5., 7., 11. i 13. harmonika u potrošačkim postrojenjima najčešće se
ugrađuju filteri do 13. harmonika, a tek u izuzetnim slučajevima do 25. harmonika. Primjer
jednog takvog postrojenja bez filtera te s ugrađenim filterima za 5. i 7. harmonik prikazan je
na slici 5.11.

19
 Primjenjuju se:
•U postrojenjima koja sadrže nelinearna opterećenja čije snage idu preko 200kVA,
•U postrojenjima koja traže popravku faktora snage,
•U postrojenjima gdje se izobličenje napona mora smanjiti na dopuštene vrijednosti,
da bi se izbjegao uticaj na osjetljive prijemnike.

5.3.1 Nedostaci pasivne metode eliminacije harmonika:

 korištenje velikih i glomaznih pasivnih elemenata
 cijena opreme
 značajna disipacija u pasivnim elementima
 problem korištenja prigušnica na DC strani
 smanjenje DC napona na izlazu ispravljača

20
5.4 Aktivni filteri
U potrošačkim postrojenjima s nepoznatim i promjenjivim intenzitetom viših harmonika
primjena pasivnih filtera ne daje zadovoljavajuće rezultate jer se princip rada tih filtera
zasniva na apsorpciji točno određenog višeg harmonika, stoga se oni ne mogu prilagođavati
promjenama u mreži. Za razliku od njih, princip rada aktivnih filtera utemeljen je na mjerenju
intenziteta viših harmonika i stvaranju odgovarajućih struja viših harmonika suprotnog
predznaka, te se na taj način mogu eliminirati strujna i naponska izobličenja bez obzira na
njihovu promjenljivost. Aktivni filteri se priključuju na sabirnice potrošačkog postrojenja
paralelno izvoru viših harmonika kao što je prikazano na slici.

Slika 5.12: Aktivni filter

Aktivni filteri moraju biti opremljeni odgovarajućim mjernim uređajima za utvrđivanje

intenziteta svakog pojedinog harmonika. Izmjerene analogne veličine se zatim pretvaraju u
digitalne signale na temelju kojih se kreiraju odgovarajući oblici signala korištenjem tzv.
PWM (Pulse Width Modulation) tehnologije. Ovako koncipirani aktivni filteri u stanju su
eliminirati više harmonike do 40. a neki i do 50. harmonika, što dodatno utječe na poboljšanje
kvalitete električne energije.Aktivni filteri se izrađuju za jednofazne i trofazne sisteme
nazivnog napona 400 V, 525 V ili 690 V, s rasponom snage od 70 kVA do 1000 kVA. Za
određivanje karakteristika aktivnog filtera potrebno je mjerenjem ustanoviti struje viših
harmonika koje treba filtrirati te potrebnu snagu kompenzacije.

21
5.5. Hibridni filteri
Kombinacijom pasivnih i aktivnhi filtera dobijaju se hibridni filteri. Ovo rješenje nudi
prednosti oba tipa filtera i obuhvata širok spektar snaga. Primjenjuju se obično u industrijskim
postrojenjima koja sadrže nelinearna opterećenja čije snage idu preko 200kVA.

Slika 5.13 : Hibridni filter

5.6. Popravka faktora snage

Najjednostavniji način da se ostvari kontrola viših harmonika i pritom popravi faktor snage je
ugrađivanje kondenzatorskih baterija za kompenzaciju reaktivne energije.Njihova rezonantna
učestanost je često blizu učestanosti karakterističnih harmonika, pa dolazi do neželjenih
neagativnih pojava. Dodavanjem redne impedanse u kolo kondenzatora negativne pojave se
mogu otkloniti, šematski je to pokazano na slici.Ugradnjom kondenzatorskih baterija
ostvaruje se značajna kontrola petog harmonika.

22
 Slika 5.14: Kondenzatorska baterija sa pridodatim rednim impedansama

Nelinearni potrošač može se opisati kao suma linearnog opterećenja i izvora viših
harmonika.Paralelna rezonanca podiže dramatično impedansu kola, skoro do beskonačnosi.
Struja protiče u zatvorenom krugu između kondenzatora i induktivnosti bez račvanja u granu
sa uzemljenjem. Čak i kada se kolo nalazi blizu rezonance, paralelna veza kondenzatora za
kompenzaciju raktivne snage i induktivnosti transformatora stvara veoma visoku impedansu
na učestanosti višeg harmonika. To za posljedicu ima da kontura sa transformatorom više
nema najnižu impedansu u kolu, za struje viših harmonika, već sve struje viših harmonika
moraju da se zatvore preko potrošača u okviru fabrike. S obzirom da je impedansa konture
značajno povećana, povećavaju se i harmonici napona. Paralelna rezonanca između
kondenzatora za kompenzaciju reaktivne snage i distributivnog transformatora je izuzetno
opasna situacija za cjelokupno elektroenergetsko postrojenje. Ova situacija može dovesti do
značajnih oštećenja opreme. Prvo strada kondenzatorska baterija, s obzirom da je ona
najslabiji dio opreme, i najčešće nije u mogućnosti da izdrži velike cirkulacione struje između
kondenzatora i transformatora. U slučajevima kada kondenzatorska baterija izdrži ovakvo
strujno opterećenje, dolazi do još nepovoljnijeg razvoja događaja jer počinje da strada druga
oprema u postrojenju uključujući i transformator.

23
5.6.1. Filterska kompezacija reaktivne snage
Kondenzatorska baterija u opremi za kompenzaciju reaktivne snage, je sama po sebi linearni
potrošač. Ona sama ne generiše harmonike. Ali kondenzator mijenja impedansu mreže i
frekventni odziv mreže. Rezonantni uslovi zavise od ukupne kapacitivnosti u mreži, na koju
najveći uticaj ima broj uključenih koraka u ormaru za kompenzaciju reaktivne snage i
induktivnost mreže. U slučaju rezonance, čak i mali izvor viših harmonika može napraviti
primjetna izobličenja napona i oštećenja opreme.

Kondenzatorske baterije mijenjaju impedansu mreže za sve više harmonike. Rezultujuća

impedansa mreže zavisi od broja uključenih kondenzatorskih baterija i rezonantne učestanosti
energetske filterske prigušnice. Postavljanje rezonantne učestanosti filterske prigušnice je
ključ uspješne kompenzacije reaktivne snage i izbegavanja problema sa paralelnom
rezonancom.

5.7. Digitalno filtriranje vuših harmoničkih komponenti

Kako više harmonične komponente štetno djeluju na mjerne uređaje i releje, takvi uređaju
imaju mogućnost nadzora i rada sa osnovnim harmonikom odbacivanjem podataka viših
harmoničkih komponenti. Postupak računanja pojedinih harmonijskih komponenti, na bazi
poznavanja vrijednosti posmatranog signala uzetih u diskretnim trenucima vremena, može se
provesti pomoću Fourierovog reda. Ako se period funkcije T podijeli na 2n jednakih dijelova,
blok za obradu dobija informacije o vrijednostima ulazne funkcije f(t), samo u diskretnim
vremenskim trenucima:

kT
2n

gdje k poprima vrijednost: k = 0,1,2,...,2n. Vrijednosti funkcije u pojedinim intervalima su

označene kao: f0, f1, f2, f3, f2n-2, f2n-1.

Slika 5.15: Vrijednosti funkcije u pojedinim intervalima

Analogno-digitalni konvertor vrši pretvaranje uzetog uzorka analognog signal u njegov

digitalni ekvivalent, izražen odabranim kodom. U slučaji potrebe analize harmonika, moguća

24
je dalja obrada kako osnovnog tako i viših harmoničnih komponenti.Frekvencija ulaznog
signala, brzina uzimanja uzoraka i brzina analogno-digitalnog konvertora moraju
bitimeđusobno usklađeni.

6.0. Zaključak
Pojavom sve većeg broja nelinearni prijemnika i reguliranih EMP, tako i potreba za analizom
viših harmoničnih komponenti raste, zbog posljedica koje oni izazivaju u sistemu.

U radu smo naveli bitne posljedice viših harmonika, a to su:

 Povećano zagrijavanje generatora i transformatora i povećani gubici usljed histereze i

vrtložnih struja
 Pojava rezonance
 Povećanje gubitaka u dielektriku, i temperature kondenzatora
 Smetnje pri radu mjerne opreme i zaštitnih releja
 Povećano zagrijavanje i naprezanje izolacije provodnika
 Povećani gubici i pojava parazitnih momenata u motoru
 Novi tarifni sistem

Na smanjenje harmonika možemo djelovati na više načina od konstrukcije samih uređaja,

rekonfiguracije mreže do filtriranja.

U radu smo naveli sljedeće metode:

 Skraćivanje koraka svitka

 Pozicioniranje i grupisanje prijemnika
 Primjena pasivnih, aktivnih i hibridnih filtera
 Popravka faktora snage
 Digitalna obrada signala

Najpopularnije metode su popravka faktora snage i primjena filtera, čemu prethodi mjerenje
harmonijskog spektra, da se utvrde zahtjevi za eliminaciju harmonika.

Kod pasivnih metoda eliminacije harmonika, nisko ukupno harnmonijsko izobličenje prati
niska energetska efikasnost, što nije slučaj kod aktivnog filtriranja.

Ugradnja pasivnih filtera je jeftinije i jednostavnije rješenje, dok su prednosti aktivnog

filtriranja:

 Dinamička kompenzacija reaktivne snage

 Ravnomjerno opterećenje trofazne mreže
 Smanjenje impulsnih smetnji
 Prigušenje rezonancije mreže

25
Eliminacijom harmonika poštuju se norme, osigurava siguran i kvalitetan rad uređaja,
povećava se mogućnost opterećenja transformatora, povećava se faktor snage i smanjuju se
troškovi električne energije.

26
7.0. Literatura:

[1] I.N. Bronštejn, K.A. Semendjajev, G. Musiol, H. Milig, Matematički priručnik, Frankfurt
2001.
[2] Radenko Wolf, Osnove električnih strojeva, Školska knjiga, Zagreb
[3] Antun Dolenc, Transformatori I i II, Školska knjiga, Zagreb
[4] A. Hodžić: Dinamika elektromotornih pogona-odabrana poglavlja, NIK Grafit Lukavac i
Univerzitet u Tuzli, Tuzla, 2012
[5] Haračić Dino, istraživački rad: Uticaj kvaliteta električne energije na rad NN pogonskih
motora vlastite potrošnje u HE Jablanica, Fakultet elektrotehnike, Univerzitet u Tuzli
[6] Dejan Stevanović, Predrag Petković, Harmoniic u elektroenergetskom sistemu- praktični
problemi i rješenja, INFOTEH Jahorina vol. 12 Mart 2013.
[7] Schneider electric, Harmonic detection and filtering, Low voltage expert guides
[8] Danfoss preporuke, Kompenzacija u mrežama sa prisustvom viših harmonika

27