Analiza napona i deformacija

u zakrivljenim tijelima
Dunja Martinovi, Mainski fakultet Sarajevo
Izet Bijelonja, Mainski fakultet Sarajevo

Zakrivljena tijela, koja su izloena djelovanju vanjskog optereenja, a predmet su

razmatranja u ovom poglavlju, mogu se podijeliti na:
zakrivljene grede, kod kojih optereenje djeluje u ravni krivine grede,
tankostijene posude, ija je debljina mala u odnosu na poluprenik krivine, poznate pod
nazivom ljuske,
debelostijene cilindrine posude.
Analiza napona u zakrivljenim gredama radi se pod pretpostavkom jednoosnog naprezanja,
a u tankostijenim i debelostijenim zakrivljenim posudama pretpostavlja se dvoosno
naprezanje.

15.1. Savijanje zakrivljene grede

Grede, koje imaju zakrivljenu teinu osu su npr. lukovi u graevinskim objektima,
elementi dizalica, kuke i slino. Razmatrae se samo sluajevi kada optereenje djeluje u
ravni krivine grede. Da bi se izvrila analiza naponskog stanja u takvim gredama, usvajaju
se sljedea ogranienja:
popreni presjeci greda imaju najmanje jednu ravan simetrije,
215

osa grede lei u ravni simetrije,

vanjske sile djeluju u ravni simetrije.

Kod zakrivljenih greda se pretpostavlja, kao i kod ravnih greda, sljedee:

popreni presjeci ostaju tokom deformisanja ravni i okomiti na deformisanu teinu
osu,
javlja se jednoosno naprezanje,
deformacija grede je u ravni simetrije.
Na osnovu naprijed reenog, analiza napona i deformacija moe se provesti slino kao i kod
pravih greda.

15.1.1. Naponi pri savijanju zakrivljene grede

U najoptijem sluaju naprezanja zakrivljene grede silama, u ravni njene krivine javljaju se
iste presjene sile kao kod pravih greda, a to su normalna i transverzalna sila i moment
savijanja (slika 15.1a,b). Ovdje se normalna i transverzalna sila mjenjaju od presjeka do
presjeka ne samo po intenzitetu nego i po pravcu i smjeru.

MA
A

Fn

Ft

Ft

Fn
M

dA

o
c
z

teite

XA
YA
(b)

(a)

(c)

Slika 15.1. a) Zakrivljena greda optereena silom

b) Element grede i presjene sile
c) Dio grede izloen savijanju u stanju ravnotee
Normalni napon, koji je posljedica normalne sile, pri zanemarenju radijalnog napona,
rauna se kao i kod pravog tapa prema izrazu (4.1), jer se pretpostavlja ravnomjerna
raspodjela napona po poprenom presjeku, tj.
n =

Fn
,
A

(15.1)

a smiui napon, koji je posljedica transverzalne sile, rauna se prema izrazu (7.32), jer je
usvojena Bernulijeva (Bernoulli) hipoteza ravnih presjeka, pa je
=

Ft S x
,
I xb

(15.2)

gdje je A povrina poprenog presjeka, b irina smicanja, Sx statiki moment povrine

iznad presjeka u kome se trai smiui napon, a Ix aksijalni moment inercije.
216

U zakrivljenim gredama se javlja i normalni napon koji je posljedica djelovanja momenta

savijanja (slika 15.1c). Da bi se izveo izraz za raunanje tog napona, posmatra se
deformacija dijela grede izmeu presjeka 11 i 22 (slika 15.2a). Poduna osa z je osa u
presjeku ravni savijanja i neutralnog sloja i u odnosu na nju se rauna rastojanje y taaka u
kojima se trai normalni napon. Treba primijetiti da je moment sprega sila pozitivan
obzirom na orijentaciju y ose, to jest, spreg sila e izazivati napone zatezanja u vlaknima
koja imaju pozitivnu y koordinatu.
Usljed djelovanja momenta savijanja, popreni presjeci grede se zaokrenu i ugao d
dobije prirataj (d ) (slika 15.2b) pa je dilatacija , polazei od izraza (2.42) = l / l ,
jednaka

1
1

A1
O1
h1
C1

2
1

h2

(a)

(d )

y
A2

O2
C2
1

ro rn

D2

(b)

Slika 15.2. a) Zakrivljena greda optereena spregom sila

b) Deformacija elementa grede
=

A2 D2
y (d )
=
,
(rn + y )d
A1 A2

(15.3)

gdje je rn poluprenik krivine neutralnog sloja. Dilatacija nije ista na vanjskoj i

unutarnjoj strani pri jednakom prirataju duine, jer je poetna duina vlakana razliita
zbog zakrivljenosti grede.
Poto je pretpostavljeno jednoosno naprezanje, prema Hukovom (Hooke) zakonu (1.11) i
uz izraz (15.3) dobija se normlani napon
= E =

Ey (d )
,
(rn + y )d

(15.4)

gdje je E modul elastinosti materijala.

Da bi se odredio konaan izraz za napon, postavljaju se jednaine statike ravnotee za dio
grede na slici 15.1c i one glase:

Fz = 0,

dA = 0 ,

(15.5)

M y dA = 0.

(15.6)

M x = 0,

217

Iz jednaine (15.5), a uz izraz za napon (15.4) dobija se

(d )

dA = E d r + y dA = 0.
A
A n

(15.7)

Veliina (d ) / d je konstantna za presjek i zato se nalazi ispred integrala. Iz jednaine

(15.7) slijedi
y

r + y dA = 0,
A n

(15.8)

odakle se dobija poluprenik krivine neutralne linije. Poto je ydA 0 , to znai da

A

neutralna osa ne prolazi kroz teite presjeka, kao kod ravnih greda.
Iz jednaine (15.6), a uz izraze (15.4) i (15.8), dobija se

M = y dA = E
A

(d )
y2
dA

d A rn + y

a nakon transformacije

=0

M =E

y
(d )
(d )
ydA Ern d r + y dA ,
d A
A n

odnosno
M = ES n

(d )
(d )
= EAe
,
d
d

(15.9)

gdje je Sn statiki moment povrine presjeka oko neutralne ose, a e je normalno rastojanje
izmeu neutralne ose i teine linije, e = ro rn (slika 15.2b). Normalni napon se dobija iz
izraza (15.4), a uz (15.9)
=

Ey M
M
y
M
y
M r rn M rn
=
=
=
=
1 .
rn + y EAe Ae rn + y S n rn + y S n r
Sn
r

(15.10)

Iz izraza (15.10) je jasno da naponi nisu rasporeeni linearno po presjeku grede, kao kod
ravnih greda, ve po zakonu hiperbole (slika 15.3a). Vidi se da su naponi na unutarnjim
vlaknima vei, a na vanjskim manji nego kod pravih greda. Zato su poeljni popreni
presjeci kod kojih je teite blie unutarnjoj strani presjeka, jer su tada naponi na obje
strane priblino isti. Taj uslov zadovoljavaju popreni presjeci na slici 15.3b.

218

h1
O
C

h2

Fe

M
Fc

(a)

(b)

Slika 15.3. a) Raspodjela normalnog napona po presjeku zakrivljene grede

b) Poeljni popreni presjeci zakrivljene grede
Poluprenik krivine neutralnog sloja dobija se iz izraza (15.8), tj.
y+r r

n
n
r + y dA = r + y dA = dA rn r + y dA =0 ,
A n
A
A
A n
n

rn =

A
A
=
.
dA
dA
r +y r
A n
A

(15.11)

Iz izraza (15.11) se vidi da poluprenik krivine neutralnog sloja zavisi od oblika poprenog
presjeka i rauna se za svaki odreeni popreni presjek grede. Tako npr. za pravougaoni
popreni presjek (slika 15.4) dA = bdr , a
r1

O
h

r2
dA
dr

b
Slika 15.4. Pravougaoni popreni presjek zakrivljene grede
dA

r2

bdr

2
r = r = b ln r ,
A
r1
1

219

pa je prema izrazu (15.11)

rn =

b(r2 r1 ) r2 r1
=
,
r
r
b ln 2
ln 2
r1
r1

a rastojanje e = ro rn = ro

Ako se funkcija ln

(15.12a)

r2 r1
.
r
ln 2
r1

r2
razvije u red dobija se
r1

r
ln 2 = ln
r1

2 = h 1 + 1 h
h ro 3 2ro
ro

ro +

1 h
+
5 2ro

+ ... .

Kada se zanemare vii lanovi reda dobija se

rn =

ro
1 h
1 +
3 2ro

e ro rn =

ro

h 2 ro
h2
,
r
=

o
12ro2
12ro

h2
.
12ro

(15.12b)

(15.12c)

Izraz za napon se dobija iz (15.10), a uz (15.12c) i glasi

=

Mro y
M
y
.
=
2
+
r
y
I o rn + y
h
n
bh
12ro

(15.13)

ro
10 ), tada je normalni napon priblino jednak naponu kod prostih
h
h
h
greda (izraz 7.13). Npr. za
= 0,1 i y =
bie iz izraza (15.3), a uz (15.12b)
ro
2
Ako je krivina mala (

220

My ro
=
I o rn + y

1
1 h
1
12 ro

y
+

r
o

=
1

1
(0,1)2 + 1 0,1
12
2

= 0,95 .

15.1.2. Deformacija zakrivljene grede

Pri savijanju zakrivljene grede odreena vlakna se izduuju a druga se skrauju, dok vlakna
neutralnog sloja ne mijenjaju duinu, ali kod svih vlakana se mijenja zakrivljenost. Ako je
sa rn oznaen radijus zakrivljenosti neutralnog sloja prije optereenja, nakon optereenja
e biti rn ' . Poto se duina vlakana neutralnog sloja ne mijenja, mora biti duina luka prije
i nakon optereenja ista, tj.
rn d = rn ' (d + (d )) ,
odnosno
(d )
,
rn = rn ' 1 +
d

a uz izraz (15.9) dobija se

M
.
rn = rn ' 1 +
ES
n

(15.14)

Izraz (15.14) moe se pisati

1
1
=
rn ' rn

M
1 +
,
ES
n

a poto je radijus teine linije priblino jednak radijusu neutralne linije ( ro rn ), dobija se
za radijus teine linije nakon deformacije da je
1
1
M
1 +
.
=
ES n
ro ' ro

(15.15)

Pored naprijed navedenog, pri savijanju zakrivljene grede treba poznavati pomjeranja
pojedinih taaka te grede. Ona se mogu izraunati kada se zna deformacioni rad i primijeni
Kastiljanova (Castiglian) teorema (izraz 10.34).
Posmatra se element grede na slici 15.5. Njegova centralna (teina) linija ima duinu ds i
njoj odgovara ugao d , a nakon optereenja taj ugao se mijenja za (d ') i rauna se
prema izrazu (15.9)
(d ') =

M
M ds
d =
,
ES n
ES n ro

(15.16)

jer je ds = rn d , a ro rn .

221

Ft
O1

ds

O2

Fn
Fn
M

Ft

ro

Slika 15.5. Deformacija elementa zakrivljene grede

Izduenje centralne linije usljed momenta savijanja M (slika 15.2b), a uz izraze (15.16) i
(15.9) je
M ds M ds
(ds') = e (d ') = e
=
,
(15.17)
ES n ro
EA ro
dok je izduenje (ds") usljed normalne sile (izraz 4.9)
(ds") =

Fn ds
EA

(15.18)

a s druge strane je (ds") = ro (d") pa je

(d") =

Fn ds
.
EA ro

(15.19)

Ukupna promjena ugla je uz izraze (15.16) i (15.19)

( ) = ESM

ds Fn ds
+
,
ro EA ro

(15.20)

a ukupno izduenje je uz izraze (15.17) i (15.18)

(ds ) =

Mds Fn ds
+
.
EAro
EA

(15.21)

Ukupni deformacioni rad je na osnovu izraza (7.77), (4.49) i (7.85)

M (d ) s Fn (ds )
s 2
+
+
Ft ds ,
2
2
2GA 0
0
0
s

Wd =

(15.22)

a uz izraze (15.20) i (15.21) dobija se

M 2 ds s Fn2 ds s MFn ds
s 2
+
+
+
Ft ds ,
2GA 0
0 2 ES n ro
0 2 EA
0 EAro
s

Wd =

(15.23)

gdje je G modul klizanja, a smicajni koeficijent.

Kada se zanemari uticaj zakrivljenosti grede i transverzalnih sila deformacioni rad se
rauna prema izrazu
s
M 2 ds s Fn2 ds
+
Wd
.
(15.24)
0 2 EI x
0 2 EA
222

Ugibi se raunaju primjenom Kastiljanove teoreme, tj.

fi =

Wd
.
Fi

(15.25)

15.2. Naprezanje tankostijenih posuda

Tankostijene, osnosimetrine posude, kod kojih je odnos debljine stijenke i radijusa
zakrivljenosti posude manji od 0,1, kod kojih nema naglih promjena krivine i koje su
optereene ravnomjernim unutarnjim pritiskom p su posude kod kojih:
naponi su jednoliko raspodijeljeni po debljini ,
ne javlja se savijanje.
U takve posude spadaju kotlovi, rezervoari gasa pod pristiskom ili tenosti, kabine u
avionima, krovne kupole.
U tankostijenim posudama, poznatim pod nazivom ljuske, javljaju se cirkularni i
meridijanski napon i oni se dobijaju iz statikih uslova ravnotee. Na slici 15.6a prikazana
je jedna polovina osnosimetrine posude optereene unutarnjim pritiskom i element s
naznaenim nepoznatim glavnim normalnim naponima (smiui naponi su jednaki nuli).
Fm=m(2rc dc )
dm
m

n
dc

Fc=c(2rm dm )
rm
rc

paralela

meridijan

P=p(2rc dc) (2rm dm )

(a)

(b)

Slika 15.6. a) Polovina osnosimetrine posude pod pritiskom

b) Element uniformne, male debljine i sile koje se javljaju
Meridijanski napon se javlja u ravni normalnoj na meridijan, a cirkularni u ravni normalnoj
na paralelu. Na slici 15.6b prikazan je uvean element uniformne, male debljine i sile
koje se javljaju. Ovaj element ima razliitu zakrivljenost u dva okomita pravca ( rm i rc su
meridijalni i cirkularni poluprenici).
Statiki uslov ravnotee za pravac normale na srednju ravan elementa glasi (slika 15.6b):

Fn = P 2 Fm sin d m 2 Fc sin d c = 0 ,

(15.26a)
223

odnosno
p(2rc d c )(2rm d m ) = 2 m (2rc d c )sin d m + 2 c (2rm d m )sin d c ,

(15.26b)

gdje je m meridijanski normalni napon, koji djeluje u pravcu tangente na meridijan, a c

je cirkularni normalni napon u pravcu normale, normalan na tangentu meridijana. Poto su
uglovi mali, bie sin d d i jednaina (15.26b) prelazi u oblik
m c
p
+
= .
rm
rc

(15.27)

Jednaina (15.27) je poznata kao Laplasova (Laplace) jednaina. U ovoj jednaini se

javljaju dvije nepoznate m i c , te je potrebno postaviti jo jednu jednainu. Ona se
dobija iz uslova ravnotee dijela ljuske ispod odreene paralele (slika 15.7), a za podunu
osu z (osa simetrije):
z
dP

dF

dF
r

Ap

Slika 15.7. Popreno presjeena posuda i sile koje se javljaju u presjeku

Fz = dF cos dP = 0 ,

(15.28a)

m 2r cos = pr 2 ,

(15.28b)

Ap

odnosno

jer je r 2 projekcija povrine ljuske na presjenu horizontalnu ravan, okomito na z osu. Iz

jednaine (15.28b) se dobija meridijanski normalni napon
m =

pr
.
2 cos

(15.29)

15.2.1. Sferne posude pod pritiskom

Sferne posude pod pritiskom se koriste za skladitenje komprimiranog gasa (slika 15.8a).
Ako se zanemare teina gasa i posude, vanjsko optereenje i reakcije veze, tada su zbog
simetrije posude i optereenja radijusi rm i rc i naponi m i c jednaki, pa se iz
jednaine (15.27) dobija
224

pr
.
2

m =

(15.30)

= pr
2

(a)

(b)

Slika 15.8. (a) Sferna posuda pod pritiskom

(b) Element posude izloen djelovanju glavnih normalnih napona
Ove posude su izloene uniformnom, zateuem naponu u svim pravcima (slika 15.8b).
Dimenzionisanje sfernih posuda pod pritiskom se vri iz uslova dobijenog koritenjem
izraza (15.30)
d ,

pr
,
2 d

(15.31)

gdje je d dozvoljeni napon.

Kod ovih posuda, zbog simetrije, glavne dilatacije u meridijanskom i cirkularnom pravcu
su jednake i prema izrazima (3.20) i (1.3) su
m = c =

1
( 1 2 ) = r ,
E
r

a uz izraz (15.30) se dobija

m = c =

r
pr
=
(1 ) ,
r
2E

(15.32)

gdje je Poasonov (Poisson) koeficijent.

Poveanje poluprenika sferne posude pod pritiskom je na osnovu (15.32)
r =

pr 2
(1 ) .
2E

(15.33)

225

15.2.2. Cilindrine posude pod pritiskom

Cilindrine posude pod pritiskom se koriste za skladitenje fluida (slika 15.9). Meridijanski
radijus rm = , jer je meridijan prava linija za cilindar, a cirkularni radijus je
rc = r = const. (sve paralele su jednake), to se vidi na slici 15.10.

Slika 15.9. Cilindrine posude pod pritiskom

m
p
1

P1 = pb2r
n

P2=pr2
1

q
n

Slika 15.10. Naponi u cilindrinoj posudi pod pritiskom

Cirkularni napon se dobija iz jednaine (15.27) za rm = , rc = r , tj.
c =

pr
,

(15.34)

gdje je r poluprenik srednje ravni cilindrine posude.

Meridijanski napon se dobija iz jednaine (15.29) za = 0 0 ,
m =

pr
.
2

(15.35)

Ako je dno kotla sfernog oblika, napon se u njemu rauna prema izrazu (15.30).
Dobijeni izrazi vrijede u svim dijelovima zida posude izuzev blizu taaka koncentracije
napona, a to su otvori u zidu za punjenje i pranjenje posude i oslonci (slike 15.8a i 15.9), a
226

kod cilindrinih posuda i mjesta diskontinuiteta meridijana, prelaz sa cilindrinog na sferni

dio, kada se javlja savijanje zidova.
Kod cilindrinih posuda pod pritiskom dilatacija u cirkularnom pravcu je prema (3.20) i
(1.3)
c =

1
( c m ) = r ,
E
r

a uz izraze (15.34) i (15.35) bie

c =

r
pr
=
1 .
r
E 2

(15.36)

Poveanje poluprenika cilindrine posude pod pritiskom je na osnovu izraza (15.36)

r =

pr 2
1 .
E 2

(15.37)

15.3. Naprezanje debelostijenih cilindrinih posuda i cijevi

Debelostijene cilindrine posude i cijevi pod pritiskom su npr. posude pod pritiskom u
hemijskoj i procesnoj industriji, cijevi i cilindri za hidraulike prese, topovske cijevi. U
njima se javljaju cirkularni i radijalni naponi. Kada je unutarnja i/ili vanjska povrina
optereena jednoliko podijeljenim pritiskom, deformacija je simetrina u odnosu na osu
cijevi (cilindrine posude) i ne mijenja se po njenoj duini.
15.3.1. Naponi i deformacije u cijevima
Cijev unutarnjeg radijusa a i vanjskog b izloena je djelovanju unutarnjeg pritiska pa i
vanjskog pb (slika 15.11a).

t
dr

a
pa

(r+dr)(r+dr)ddz

r+dr

pb

dr

t
r

cdrdz

rd dr cdrdz

rrddz
d

r+dr

(a)

(b)

(c)

Slika 15.11. a) Cijev izloena djelovanju unutarnjeg i vanjskog pritiska

b) Prsten debljine dr izrezan iz cijevi
c) Element prstena debljine dr i duine dz i sile koje se javljaju

227

Da bi se izvrila analiza naponskog stanja, pretpostavlja se da se cijev sastoji iz niza tankih

prstenova (slika 15.11b) debljine dr. Iz takvog prstena je isjeen element ogranien s
bonih strana meridijanskim ravnima, na kojima djeluje cirkularni napon c (slika 15.11c).
Na unutarnjoj povrini je napon r , a na vanjskoj r + d r , jer se napon mijenja na
duini dr. Na povrinama elementa nema smiueg napona zbog geometrijske simetrije i
simetrije optereenja. Veza izmeu cirkularnog i radijalnog napona se dobija iz statikih
uslova ravnotee sila za radijalni pravac. Aksijalni napon, koji moe biti prisutan u cijevi,
ne utie na ravnoteu sila u radijalnom pravcu. Za element debljine dz bie

( r + d r )(r + dr )ddz r rddz 2 c drdz sin d

2

=0.

(15.38)

d d

, iz jednaine (15.38) se dobija, nakon zanemarenja malih veliina

2
2
vieg reda, diferencijalna jednaina

Poto je sin

r c d r
+
= 0.
r
dr

(15.39)

Naponi r i c su funkcije radijusa.

Za debelostijenu cilindrinu posudu se pretpostavlja da je aksijalna dilatacija uniformna i
da popreni presjek ostaje ravan poslije deformacije. Ta dilatacija se dobija iz izraza (2.58)
a =

1
[ a ( r + c )] .
E

(15.40)

Pri razmatranju naponskog stanja u debelostijenim cilindrinim posudama, javljaju se dva

sluaja. Prvi se javlja npr. u topovskim cijevima i u hidraulinim cilindrima u kojima
klipovi prenose aksijalno optereenje i tu je a = 0. Drugi sluaj se javlja u posudama pod
pritiskom, koje su na krajevima zatvorene i tada zidovi prenose optereenje i prisutan je
napon a . On je u dijelovima dovoljno daleko od krajeva uniformno rasporeen po
poprenom presjeku. Dakle, a , a , E i su konstante u oba sluaja. Prema tome, iz
izraza (15.40) se dobija
r +c =

a E a
= 2C1 ,

(15.41)

gdje je C1 konstanta.
Diferencijalna jednaina (15.39) uz izraz (15.41) postaje
r

d r
+ 2 r = 2C1 .
dr

Jednaina (15.42) se nakon mnoenja sa r transformie u oblik

d 2
r r = 2C1 r ,
dr
a nakon integracije se dobija

228

(15.42)

r 2 r = C1 r 2 + C 2 ,
odnosno
r = C1 +

C2
,
r2

(15.43)

a cirkularni napon je iz izraza (15.41), a uz (15.43)

c = C1

C2
.
r2

(15.44)

Integracione konstante se dobijaju iz graninih uslova

r = a,

r = pa ;

r = b,

r = pb

i one glase
C1 =

a 2 p a b 2 pb
,
b2 a2

C2 =

( pb pa )a 2 b 2
b2 a 2

(15.45)

Sada su radijalni i cirkularni napon

r =

a 2 p a b 2 pb a 2 b 2 ( pa pb ) 1

,
b2 a2
b2 a2
r2

(15.46)

c =

a 2 p a b 2 p b a 2 b 2 ( p a pb ) 1
+
.
b2 a 2
b2 a 2
r2

(15.47)

Da bi se odredile deformacije, potrebno je poznavati pomjeranje v svake take u

radijalnom pravcu. Ovo pomjeranje je konstantno du obima. Dakle, deformacije su:

radijalna dilatacija
dv
r =
,
dr

(15.48)

cirkularna dilatacija
c =

(r + v )d rd
rd

v
,
r

(15.49)

jer se pomjeraju take luka za v pa se mijenja njegova duina sa rd na (r + v )d . S

druge strane, dilatacije se mogu nai koritenjem izraza (2.58) uz uslov a = 0 i one su
1
( r c ) ,
E
1
c = ( c r ) .
E
r =

(15.50)
(15.51)

Pomjeranje u radijalnom pravcu se dobija iz uslova (15.49) i (15.51) i jednako je

v=

r
( c r ) .
E

(15.52)
229

Specijalni sluajevi naprezanja debelostijenih cilindrinih posuda su:

djeluje samo unutarnji pritisak ( pb = 0 ). Tada se jednaine (15.46) i (15.47) svode na

r =

a 2 pa
b2 a2

b2
1 2
r

(15.53)

c =

a 2 pa
b2 a2

b2
1 + 2
r

(15.54)

Radijalni napon je napon pritiska, a cirkularni je zateui i on ima maksimalnu vrijednost

na unutarnjoj povrini cijevi. Pomjeranje u radijalnom pravcu je na osnovu izraza (15.52),
(15.53) i (15.54)
v=

) [

a 2 pa 1
(1 )r 2 + (1 + )b 2 ,
2
r
b a E

(15.55)

a za take unutarnje povrine ( r = a ) dobija se

ap a
E

vr =a =

a 2 + b2

2
+ .
2
b a

(15.56)

djeluje samo vanjski pritisak ( pa = 0 ). Tada se jednaine (15.46) i (15.47) svode na

r =

b 2 pb
b2 a2

a2
1 2 ,
r

(15.57)

c =

b 2 pb
b2 a2

a2
1 + 2 .
r

(15.58)

Oba napona su naponi pritiska. I u ovom sluaju cirkularni napon je maksimalni napon i taj
maksimum je na unutarnjoj povrini. Pomjeranje u radijalnom pravcu je na osnovu izraza
(15.52), (15.57) i (15.58)
v=

) [

b 2 pb
1
(1 )r 2 + (1 + )a 2 ,
b2 a 2 E r

(15.59)

a za take vanjske povrine ( r = b ) dobija se

v r =b =

bpb
E

(15.60)

puni cilindar ( a = 0 ) izloen je djelovanju vanjskog pritiska. Iz izraza (15.46), (15.47)

i (15.52) dobija se
r = pb ,

230

a2 + b2

2
.
2
b

c = pb ,

(15.61)

v=

1
pb r .
E

(15.62)

Izrazi (15.61) pokazuju da su radijalni i cirkularni napon konstantni, to nije sluaj kod
upljeg cilindra.
Od razmatrana tri sluaja najee se javlja prvi sluaj kada je pb = 0 . Tada se koritenjem
izraza (15.54) dobija odnos

( c max )r =a
( c min )r =b

2
1 b
1 + .
2 a

(15.63)

Izraz (15.63) pokazuje da je kolinik maksimalnog i minimalnog cirkularnog napona vei

kod debljih cijevi. Za tanje cijevi moe se pretpostaviti da su naponi zatezanja jednoliko
rasporeeni po debljini cijevi ( a b ) i iz izraza (15.54) se dobija izraz za cirkularni napon
c =

pa a
,
ba

(15.64)

koji je jednak izrazu (15.34) za tanku cilindrinu cijev.

Najvei napon smicanja je na unutarnjoj povrini i iz izraza (2.35), (15.53) i (15.54) se
dobija za r = a
r
p b2
max = c
= 2a 2 .
(15.65)
2
b a
15.3.2. Sastavljene cijevi
Cijevi optereene unutarnjim pritiskom imaju maksimalni cirkularni napon na unutarnjoj
povrini. Promjena tog napona s promjenom debljine cijevi, odnosno promjena kolinika
c max / p a s promjenom odnosa radijusa b / a prikazana je na slici 15.12. Vidi se da kod
veih debljina maksimalni cirkularni napon ostaje skoro nepromijenjen, to znai da nema
svrhe debljinu cijevi poveavati iznad odreene granice da bi taj napon opao. Zato se u
sluajevima velikih unutarnjih pritisaka rade sastavljene cijevi da bi se taj cilj postigao.
c
r

10

c max 8
p
6
a
4

2
0
0

(a)

b
a

(b)

Slika 15.12. a) Promjena radijalnog i cirkularnog napona po debljini cijevi

b) Promjena odnosa c max / p a s promjenom debljine cijevi,
odnosno odnosa b/a
231

Sastavljene cijevi se formiraju tako da vanjska cijev koja ima u nenapregnutom stanju
unutarnji prenik manji od vanjskog prenika unutarnje cijevi za , se zagrije (nastaje
irenja) i navue se na unutarnju. Nakon hlaenja (skupljanje) javlja se kontaktni pritisak i
prednaprezanje i deformacija u obje cijevi. To prednaprezanje se dobija iz uslova da je zbir
radijalnih pomjeranja, taaka na unutarnjoj povrini vanjske cijevi i na vanjskoj povrini
unutarnje cijevi, izazavanih prednaprezanjem, jednak (slika (15.13). Dakle,
= 2v = 2 v1 + 2 v 2 .

(15.66)

v1

/2

a
b
b+v1

bv2
v2

Slika 15.13. Sastavljena cijev - popreni presjek

Iz izraza (15.55) i (15.59), vodei rauna o oznakama na slici 15.13, dobija se
v1

v2

) [

b2 p
(1 )b 2 + (1 + )c 2 ,
c 2 b 2 Eb

r =b

r =b

b2 p
(1 )b 2 + (1 + )a 2 ,
b 2 a 2 Eb

) [

(15.67)

(15.68)

a iz izraza (15.66) uz izraze (15.67) i (15.68) slijedi

=

4b 3 p c 2 a 2
,
E c2 b2 b2 a2

)(

(15.69)

odnosno, prednaprezanje je
p=

)(

E c 2 b 2 b 2 a 2
.
4b 3 c 2 a 2

(15.70)

Izraz (15.69) omoguava da se izrauna granina vrijednost veliine za koju se moe

promijeniti unutarnji prenik vanjske cijevi a da ne doe do prekoraenja dozvoljenog
napona nakon formiranja sastavljene cijevi. Na ovaj nain postie se poveanje sposobnosti
noenja optereenja, jer se u poetnom stanju javlja kompresivni cirkularni napon na
unutarnjem cilindru i zateui cirkularni napon na unutarnjoj povrini vanjske cijevi.
Cirkularni i radijalni napon na povrini r = b za vanjsku cijev su prema izrazima (15.54) i
(15.53)
c =
232

p b2 + c 2
,
c2 b2

r = p .

(15.71)

Kada se takve sastavljene cijevi izloe djelovanju unutarnjeg pritiska, naponi koji se
javljaju bie superponirani na poetne napone i dobie se raspodjela napona u cijevi koja je
povoljnija od one u monolitnoj cijevi debljine jednake debljini sastavljene cijevi (slika
15.14).
+

+
c

c
c

(a)

(b)

Slika 15.14. a) Raspored napona u monolitnoj cijevi

b) Raspored napona u sastavljenoj cijevi
Maksimalni napon smicanja na dodirnoj povrini sastavljene cijevi je na osnovu izraza
(2.35) i (15.71)
max =

pc 2
,
c2 b2

a uz izraz (15.70) dobija se

max =

(
(

Ec 2 b 2 a 2
.
2b 3 c 2 a 2

(15.72)

Ako se cijev navue na osovinu tada je radijus a = 0 , a prednaprezanje je, polazei od

izraza (15.70), dato sa
p=

E c 2 b 2
,
2bc 2

(15.73)

a maksimalni smiui napon se dobija iz izraza (15.72)

max =

E
.
2b

(15.74)

233

15.4. Primjeri i zadaci

Primjer 15.1.
Uporediti najvee normalne napone u zakrivljenoj gredi datoj na slici 15.15 kvadratnog
poprenog presjeka dimenzije 50 mm u tri specijalna sluaja radijusa zakrivljenosti ro
teine ose grede:(a) ro = 75 mm, (b) ro = 250 mm i (c) ro = (prava greda).

b=50
rc

r1

r2

M = 2083 Nm
Slika 15.15. Kriva greda pravougaonog poprenog presjeka

Rjeenje:
(a) Poluprenik krivine neutralnog sloja za pravougaoni presjek odreen je jednainom
(15.12a),
rn =

r2 r1 100 50
=
= 72,13 mm .
100
r2
ln
ln
50
r1

Raspored napona u presjeku grede odreen je jednainom (15.10),

=

M rn
2083
0,07213
1 =
1
.
Ae
r 0,05 0,05 (0,075 0.07213)
r

(a)

Za r = r1 = 50 10 3 m iz jednaine (a) slijedi napon na unutranjim vlaknima grede

r1 = 128,5 MPa , dok za r = r2 = 100 10 3 m slijedi normalni napon na vanjskim
vlaknima r2 = 80,9 MPa .
(b) Za sluaj radijusa zakrivljenosti rc = 250 mm poluprenik krivine neutralnog sloja je na
osnovu jednaine (15.12a),
rn =

234

r2 r1 275 225
=
= 249,16 mm .
r
275
ln
ln 2
225
r1

Raspored napona odreen je jednainom (15.10),

=

M rn
2083
0,24916
1 =
1
.
Ae
r 0,05 0,05 (0, 250 0.24916)
r

(b)

Za r = r1 = 225 10 3 m iz jednaine (b) slijedi napon na unutranjim vlaknima grede

r1 = 106,5 MPa , dok za r = r2 = 275 10 3 m slijedi normalni napon na vanjskim
vlaknima r2 = 93,2 MPa .
(c) U sluaju prave grede napon se mijenja linearno prema jednaini (7.13)
=

Mx
2083
y=
y,
Ix
0.05 0,053
12

prema kome slijedi za y = 0,025 m normalni napon na donjim vlaknima grede

= 100 MPa , odnosno za y = 0,025 m dobija se napon na gornjim vlaknima grede
= 100 MPa .
Iz dobijenih rezultata moe se zakljuiti da za odnos visine presjeka i poluprenika krivine
grede ro / b = 250 / 50 = 5 formula za proraun normalnih napona usljed savijanja pravih
greda pravi greku od 6,8 %, dok bi greka u sluaju pod (a) gdje je odnos
ro / b = 75 / 50 = 1,5 bila 28%.

Primjer 15.2.
Za rascjepljeni prsten dimanzija i poprenog presjeka prikazanog na slici 15.6 odrediti
dozvoljeno optereenje F ako normalni naponi istezanja, odnosno pritiska u presjeku A-A
ne smiju biti vei od 100 MPa, odnosno 150 MPa.
F
50

50 100

A
200

100

200

50

x
281,25

F
Slika 15.16. Geometrija i optereenje prstena
235

Rjeenje:
Geometrijsko sredite presjeka A-A je:
3

yO =

Ai yi
i =1
3

Ai

200 50 225 + 50 100 300 + 100 50 375

= 281,25 mm .
200 50 + 50 100 + 100 50

i =1

Iz statikih jednaina ravnotee sistema datog na slici dobijaju se aksijalna sila i moment
sprega sila u presjeku A-A:
F

Fz = Fo F = 0,
A

M o = M o Fo 0,28125 = 0

A
Mo

Fo
Slika 15.17. Sile u presjeku A-A
odakle slijedi Fo = F i M o = 0,28125F .
Poluprenik krivine neutralnog sloja je na osnovu jednaine (15.11) i slike 15.16
3
Ai
A
200 50 + 50 100 + 100 50
= i =1
rn =
=
=
3
100
250
dA
dA
dy 25 350 dy 50 400 dy
r
dx
+
dx
+
dx

i =1 A r
100 200 y 25 250 y 50 350 y
i
20000
= 267,36 mm.
250
350
400
200 ln
+ 50 ln
+ 100 ln
200
250
350
U presjeku A-A javie se normalni napon usljed dejstva aksijalne sile Fo (jednaina (15.1))
i sprega sila momenta M o (jednaina (15.10)):
=

Fo M o rn
+
1 .
A
Ae
r

(a)

Najvei napon zatezanja javie se na vanjskim vlaknima na presjeku A-A , to jest za

r = 400 mm , te iz jednaine (a) slijedi
236

 r = 0, 4 =

0,28125F
F
+
6
6
20000 10
20000 10 (281, 25 267,36)10 3

267,36 10 3
1
100 10 6 ,
3
400
10

odakle se dobija F 350 kN .

Najvei napon na pritisak javie se na unutarnjim vlaknima na presjeku A-A , to jest za
r = 200 mm , te iz jednaine (a) slijedi
r = 0, 4 =

0,28125F
F
+
20000 10 6 20000 10 6 (281,25 267,36)10 3

267,36 10 3
1
150 10 6 ,
3
200
10

odakle se dobija F 383,6 kN . Dakle, da bi normalni napon bio u granicama traenim

zadatkom mora biti F 350 kN.

Primjer 15.3.
Sud pod pritiskom napravljen od eline ploe debljine 7 mm ima oblik paraboloida, kao
to je prikazano na slici 15.18. Presjek paraboloida s ravni y = 0 je kvadratna parabola
jednaine z = x 2 / 100 (gdje su vrijednosti koordinata x i z date u milimetrima). Potrebno je
odrediti meridijanske i cirkularne napone u sudu na visini od 400 mm od dna suda ako je u
sudu gas pod pritiskom od 4 MPa.
z

x = 200
dP

dF

dF
rc

c
Ap

=7

400
x
y

(a)

(b)

Slika 15.18. Geometrija i sile u sudu pod pritiskom u obliku paraboloida.

237

Rjeenje:
Za z = 400 mm iz jednaine parabole slijedi x = 100 z = 200 mm, a nagib tangente
tg ' = dz / dx = 2 x / 100 = 2 200 / 100 = 4 ,

odakle

slijedi

' = 75,96 o ,

odnosno

= 90 ' = 14,04 .
Iz statikog uslova ravnotee,
o

Fz = dP + cos dF = px 2 + m 2x cos = 0 ,
A

odnosno
4 10 6 0,2 2 + m 2 0,2 0,007 cos 14,04 o = 0 ,
slijedi m = 59 MPa.
Da bi se odredio cirkularni napon iz jednaine (15.27) potrebno je odrediti meridijanski i
cirkularni poluprenik. Cirkularni poluprenik je na osnovu slike 15.18b
rc = x / cos = 200 / cos 14,04 = 206,2 mm, dok meridijanski poluprenik slijedi iz
jednaine

1
1 + (dz / dx )2
=
rm =
m
d2z
dx 2

3/ 2

(1 + 4 )

2 3/ 2

1
50

= 3505 mm .

Iz jednaine (15.27) slijedi cirkularni napon,

p
59
4
c = rc m = 0,2062

= 114,4 MPa

r
0
,
007
3
,
505

Primjer 15.4.
Potrebno je napraviti poreenje prorauna cirkularnih napona prema formulama za
tankostijeni, odnosno debelostijeni cilindar pod dejstvom unutranjeg pritiska za odnos
debljine stijenke cijevi i unutranjeg poluprenika jednak 1,1 odnosno 2, slika 15.19.

pa
b

a
pa

1,667pa

(a)
(b)
Slika 15.19 Cilindar pod pritiskom: a) b/a = 1,1 i b) b/a = 2.
238

0,667pa

Rjeenje:
Jednaine (15.46) i (15.47) daju tane (analitike) vrijednosti radijalnog i cirkularnog
napona u cilindru optereenom na unutranjoj povrini pritiskom pa i pritiskom pb na
vanjskoj povrini. Za sluaj pb = 0, naponi su dati jednainama (15.53) i (15.54) koje se
mogu pisati u sljedeem obliku:
2

b
+1
r
c = pa
.
2
b
1
a

b
1
r
r = pa 2
,
b
1
a

(a)

Za sluaj / a = 0,1 , odnosno b / a = 1,1 , na osnovu prethodnih jednaina slijedi

za

r=a:

r = pa ,

c = 10,52 p a ,

odnosno za

r =b:

r = 0,

c = 9,52 p a .

Na osnovu prethodnih rezultata vidi se da je cirkularni napon najvei na unutranjoj

povrini cilindra, c = 10,52 p a , i da opada s poveanjem radijusa tako da na vanjskoj
povrini cilindra ima najmanju vrijednost, c = 9,52 p a , dok je radijalni napon r = pa
manji od cirkularnog za jedan red veliine.
U sluaju da se cirkularni napon rauna preko pribline formule izvedene za sluaj
tankostijenih cilindara, gdje je pretpostavljeno da je cirkularni napon konstantan po debljini
stijenke cilindra, na osnovu jednaine (15.35) slijedi
c = pa

a
= 10 pa .

Na osnovu prethodnog rezultata vidi se da za odnos debljine stijenke i poluprenika cilindra

/ a = 0,1 , priblina formula za proraun cirkularnog napona daje greku od oko 5%.
Za sluaj / a = 1 , odnosno b / a = 2 , na osnovu jednaine (a) slijedi
za
odnosno za

r=a:
r =b:

r = pa ,
r = 0,

c = 1,667 p a ,
c = 0,6667 p a .

Na osnovu prethodnih rezultata vidi se da je cirkularni napon najvei na unutranjoj

povrini cilindra, c = 1,667 pa , i da opada s poveanjem radijusa tako da na vanjskoj
povrini cilindra ima najmanju vrijednost, c = 0,6667 p a , dok je radijalni napon u ovom
sluaju r = pa i istog je reda veliine kao i cirkularni napon.
U sluaju da se cirkularni napon rauna preko pribline formule izvedene za sluaj
tankostijenih cilindara slijedi

239

a
= pa .

Na osnovu prethodnog rezultata vidi se da za odnos debljine stijenke i poluprenika cilindra

/ a = 1 , priblina formula za proraun cirkularnog napona daje greku u odnosu na
maksimalni cirkularni napon od 40%.
c = pa

Primjer 15.5.
Cilindar prikazan na slici 15.20 napravljen je presovanjem dva cilindra modula elastinosti
E = 2 10 5 MPa. Vanjski prenik cilindra B je bio 300 mm. Unutranji prenik cilindra A
bio je 100 mm, a vanjski 200 mm. Razlika izmeu vanjskog prenika cilindra A i
unutranjeg prenika cilindra B (preklop) bila je prije montae 0,2 mm. Potrebno je
odrediti: (a) pritisak (radijalni napon) na kontaktu dva cilindra, (b) raspored normalnih
napona u sklopu usljed montae, (c) raspored normalnih napona u sklopu nakon to se u
cilindar dovede gas pod pritiskom p a = 200 MPa.

a
A

b
c

Slika 15.20 Sklop dva cilindra.

Rjeenje:
(a) Radijalni napon na kontaktu dva cilindra u sklopu rauna se prema jednaini (15.70),
r = p =

)(

)(

2 10 5 0,0002 0,15 2 0,12 0,12 0,05 2

E c 2 b 2 b 2 a 2
= 35,2 MPa
=
4b 3 c 2 a 2
4 0,13 0,15 2 0,05 2

(b) Cirkularni, odnosno radijalni napon na unutranjem i vanjskom preniku unutranjeg

cilindra slijedi na osnovu jednaina (15.57) i (15.58) za pb = 35,2 MPa,

( r )a

( r )b =
240

0,12 35,2
0,12 0,05 2

0,12 35,2
0,12 0,05 2

0,05 2
1
2
0,05

0,05 2
1

0,12

= 0 ,

( c )a

= 35,2 MPa

0,12 35, 2
0,12 0,05 2

0,05 2
1 +
= 93,9 MPa ,
2
0,05

2
2

, ( ) = 0,1 35,2 1 + 0,05 = 58,7 MPa

c b

0,12 0,05 2

0,12

Cirkularni, odnosno radijalni napon na unutranjem i vanjskom preniku cilindra B slijedi

na osnovu jednaina (15.53) i (15.54) za p a = 35,2 MPa,
0,15 2
1
0,12

( r )b

0,12 35, 2
0,15 2 0,12

( r )c

0,12 35,2
0,15 2 0,12

= 35, 2 MPa ,

0,15 2
1
=0,
2
0,15

( c )b

( c )c

0,12 35,2
0,15 2 0,12

0,12 35,2
0,15 2 0,12

0,15 2
1 +

0,12

= 91,5 MPa ,

0,15 2
1 +
= 56,3 MPa .
2
0,15

Na slici 15.21 dat je raspored normalnog i cirkularnog napona u sklopu nastao usljed
montae cilindara.
100
75

napon, MPa

50
25
0
0,05
-25
-50

r
r

0,075

0,1

0,125

0,15

-75
-100

radijus, m

Slika 15.21 Radijalni i cirkularni napon u sklopu usljed montae.

(c) Pod pretpostavkom da se sklop ponaa kao cjelina dovoenjem gasa pod pritiskom
pa = 200 MPa, cirkularni i normalni naponi na radijusu a, b i c sklopa usljed ovog pritiska
raunaju se pomou jednaina (15.53) i (15.54):

( r )a =

0,15 2
1
= 200 MPa ,

0,15 0,05
0,05 2

( r )b =

0,05 2 200
0,15 2 0,05 2

( r )c

0,05 2 200
0,15 2 0,05 2

0,052 200
2

0,15 2
1
0,12

= 31,2 MPa

0,15 2
1
2
0,15

= 0 ,

0,05 2 200
0,15 2 0,05 2

0,15 2
1 +
= 250 MPa ,
0,05 2

( c )b =

0,052 200
0,15 2 0,05 2

0,15 2
1 +

0,12

0,05 2 200
0,15 2 0,05 2

0,15 2
1 +
2
0,15

( c )a

( c )c

= 81,2 MPa ,

= 50 MPa .

Na slici 15.22 dat je raspored normalnog i cirkularnog napona u sklopu nastao usljed
unutranjeg pritiska gasa od 200 MPa
241

250
200

napon, MPa

150

100
50
0
-500,05

0,075

-100

0,1

0,125

0,15

-150
-200
radijus, m

Slika 15.22 Radijalni i cirkularni napon u sklopu usljed

unutranjeg pritiska gasa od 200 MPa.
Obzirom da je rije o linearnom problemu (linearnoj teoriji elastinosti) ukupni naponi u
sklopu se mogu dobiti sabiranjem istih komponenata napona usljed montae (postojanja
preklopa) i usljed dejstva pritiska na unutranjem radijusu od 200 MPa. Naponi na
unutranjem i vanjskom preniku cilindra A su:

( r )a = 200 MPa ,
( r )b = 35,2 31,2 = 66,4 MPa ,

( c )a
( c )b

= 93,9 + 250 = 156,1 MPa ,

= 58,7 + 81,2 = 22,5 MPa .

Naponi na unutranjem i vanjskom preniku cilindra B su:

( r )b = 35,2 31,2 = 66,4 MPa ,

( r )c = 0 ,

( c )b = 91,5 + 81,2 = 172,7 MPa ,

( c )c = 56,3 + 50 = 106,3 MPa .

Na slici 15.23 dat je raspored ukupnog normalnog i cirkularnog napona u sklopu nastao
usljed montae cilindara i unutranjeg pritiska fluida od 200 MPa.
200

150

napon, MPa

100

50
0
-500,05
-100

0,075

0,1

0,125

0,15

-150
-200
-250
radijus, m

Slika 15.23 Radijalni i cirkularni napon u sklopu usljed montae i

unutranjeg pritiska gasa od 200 MPa.
242

Zadatak 15.6.
Kriva greda unutranjeg poluprenika 150 mm ima popreni presjek kao na slici 15.24.
Odrediti dimeniziju t tako da normalni naponi usljed djelovanja sprega sila na unutranjim
i vanjskim vlaknima budu jednaki po apsolutnoj vrijednosti.
200

50
t
156
t

Slika 15.24 Kriva greda i geometrija poprenog presjeka

Rezultat:
t = 25 mm

Zadatak 15.7.
Odrediti normalne napone usljed savijanja u takama A i B presjeka grede oblika
jednakokrakog trougla optereene silom F = 20 kN kao na slici 15.25.
F
90

80

B
A
R100

Slika 15.25 Kriva greda trougaonog poprenog presjeka

Rezultat:
A = 65 MPa , B = 68,4 MPa

243

Zadatak 15.8
Voda se iz brane izbacuje cjevovodom na visinu od 170 m. Koja je potrebna debljina cijevi
unutranjeg prenika 1,5 m ako je dozvoljeni normalni napon jednak 90 MPa. Uzeti da je
gustina vode 1000 kg/m3.
Rezultat:
d = 13,9 mm
Zadatak 15.9.
Rezervoar u obliku polusfere poluprenika r je napunjen fluidom gustine (slika 15.26).
Odrediti meridijanske i cirkularne napone u sudu na dubini z = r/2 u funkciji zemljine
gravitacije g, gustine fluida , poluprenika sfere r i debljine stijenke suda .
x
r

z
Slika 15.26 Polusferni rezervoar
Rezultat:
7 gr 2
m =
,
18

c =

gr 2
9

Zadatak 15.10.
Konini rezervoar za vodu prikazan na slici 15.27 je napravljen od eline ploe debljine
1,5 mm. Odrediti meridijanski i cirkularni napon u stijenki rezervoara na visini od 0,5 m
kada je rezervoar napunjen do vrha vodom ( = 1000 kg/m 3 ).

3000

500
1500

244

Slika 15.27 Konini rezervoar

Rezultat:
m = 7,6 MPa , c = 22,8 MPa

Zadatak 15.11.
Dugaka betonska cijev unutranjeg prenika 1m nalazi se na dubini od 35 m ispod
povrine vode ( = 1000 kg/m 3 ). Nai debljinu njenih zidova prema (a) hipotezi najveeg
normalnog napona i (b) hipotezi najvee dilatacije. Uzeti da je Poasonov koefiijent za beton
= 0,16 i dozvoljeni normalni napon d = 1,5 MPa .
Rezultat:
(a) = 0,185 m , (b) = 0,18 m

Zadatak 15.12.
Unutranji cilindar u presovanom sklopu ima unutranji prenik od 100 mm i vanjski
prenik od 200 mm. Odrediti minimalnu debljinu vanjskog cilindra ako normalni naponi u
oba cilindra nisu vei od 200 MPa kada se sklop izloi unutranjem pritisku od 180 MPa.
Rezultat:
t = 20,9 mm

Zadatak 15.13.
Unutranji cilindar u presovanom sklopu ima unutranji prenik od 100 mm i vanjski
prenik od 200 mm. Vanjski prenik vanjskog cilindra je 300 mm. Ako je najvei normalni
napon u unutranjem cilindru jednak 150 MPa pri optereenju sklopa unutranjim
pritiskom od 150 MPa potrebno je odrediti najvei normalni napon u vanjskom cilindru i
radijalni napon na kontaktu dva cilindra nakon presovanja (napon usljed preklopa).
Rezultat:
c = 97,6 MPa , p = 14,1 MPa

Zadatak 15.14.
Debelostijeni cilindar unutranjeg prenika 150 mm je dimenzionisan tako da pri
optereenju unutranjim pritiskom od 120 MPa maksimalni normalni napon u cilindru bude
200 MPa. U sluaju da unutranji pritisak bude povean dva puta, koje debljine mora biti
vanski cilindar koji se upresuje na postojei cilindar tako da najvei normalni napon u
sklopu ostaje 200 MPa.
Rezultat:
t = 72,5 mm
245

Zadatak 15.15.
Presovani sklop se sastoji od vanjskog cilindra prenika 350 mm i unutranjeg prenika
250 mm. Unutranji prenik unutranjeg cilindra je 100 mm. Ako najvei normalni napon u
sklopu ne smije bit vei od 160 MPa odredit najvei dozvoljeni unutranji pritisak i pritisak
na kontaktu cilindara u sklopu nakon montae.
Rezultat:
pa = 205,4 MPa, p = 34,4 MPa

246