Professional Documents
Culture Documents
T
Hinh 5.14. Ham phan bé xc suat cho hat di qua quang dong J khéng cé va cham.
5.7. Phan bé Boltzmann
Ta xét mt hé nhigt dong lye hoc cé lip gdm NV hat nhur nhau nhung phan
bigt duge. Ta chia khéng gian pha cia hé ra cdc 1 bao véi cing mot thé tich ¢
va danh sé céc té bao nay. Thé tich mét phan tir ca khong gian pha duge
tinh twong ty nhu trong khéng gian Descartes binh thudng va bing
dxdydedp dp,dp.. Trang thai vi mé cita hé (vi trang) qua viée dua ra sé hat
trong mdi mét té bao. Nhitng phan bé ca thé ciia cdc hat gitta cdc té bao duoc
ta goi la céc vi trang. Theo nhu myc 5.2, xc sudt ciia méi vi trang 1 nhur
nhau. Con xde sudt nhiét déng luc hoc cia mdi vi trang dugc bidu dién 1a sé
cée vi trang (sé cée phan bé ca thé ciia cdc hat) thytc hign vi trang cho trudc
6 (hdy so sanh véi vi dy cy thé cua bén hat va hai budng trong khéng gian
pha & mye 5.2). Cae trang thai voi xe sudt 1én nhdt, tire LA cdc trang thdi can
199bing, sé ld cdc trang thai voi phin bé déu cdc hat gitta cdc té bao (tre 1a cde
trang thai vi d6 trat ur thap nhat). Ta ky higu 7,,71),....%, la cac sé hat trong
céc té bao duge danh sé bang 1, 2, ..., M. Hé tién dén can bing qua céc va
cham gitra cdc hat. Vi hé 1a c6 lap, ta khong ¢6 sy trao déi chat (cdc hat) ln
ning lugng véi méi trudng xung quanh, nghia la
Din, =N = const,
DAE, =U = const. (5.37)
Mue dich cia ta Li tim duge ham phan bé cn bing xac dinh sé hat trung
binh trong té bao /. Ta bit dau tir céng thire cho x4c sudt nhiét dong lye hoe
xd dinh phan bd bat ky cia N hat thinh cde nhém con (cdc té bao) cé
1. Myy.oee My, hat:
(5.38)
nt
nln trys!
6 day sé té bao 1a M. Entrpi tuong tg cho (5.38) theo dinh nghia thong
ké la
N!
I
trong do [] ky higu cho nhan nhiéu lin cde thira sé duge danh sé bing i.
S=k,InW=k,In (5.39)
Vi ca N lan 1, la cae sé lén, ta cé thé ding cng thite Stirling (phy luc LV) va
thu duge
S=4,(winw-Yninm) (5.40)
Trong trang thai cn bing, entropi va x4c sudt nhiét déng lurc hoc dat gid
tri cure dai, tire 1a
'S =k, Y (Inn, +1)5n, = 0. (5.41)
Trong truéng hgp ta xét, trang thai can bing duge xc dinh béi cue dai
ciia entrépi hay xac suat nhiét dong lye hoc vai sy bao toan sé hat va nang
lugng cia ca hé, ta c6 cai goi li cue tri rang bude, do phai dam bio didu kign
N= const va U= const xuat phat tir cde dinh luat bao ton khdi lugng va nang
lugng. Trong gidi tich ton hoc, cde diéu kién rang buge duge luu y dén qua
200vige ding cac shira sé Lagrange. Céich nay dya trén vige cOng thém (hay trir
di) dao him cia cde ham duge xét 6 cde
phu tro (cdc thira sé Lagrange) va cho két qua thu duge bing khéng. Nhu vay
s6 thira sé Lagrange bang s6 diéu kign rang budc. Trong wudng hop ctia ta c6
hai diu kign rang budc, nén 6 hai thita sé a va f:
-> (Ina, +1)8n, -adN - BSU =0
iéu kign rang bude nhin véi cite sé
hay ->¥ (Inn, +a + BE, in, =0. (5.42)
Vay n=eora (5.43)
Thay céng thife nay vao céng thitc cho entrépi ta thu duge:
S=k,Nin ye?" +k, BU. (5.44)
O day ta da ding quan hé
s =e*ypem™. (5.45)
‘Ta goi dai lugng Z biéu dién bing cng thie
w
Z= er (5.46)
6 day M 1a sé té bio trong khéng gian pha, la tong thong ké hay ham phan
chia. Vi sé 16 bao phy thude vao thé tich hé V, ting Z ciing phy thuge vao thé
tich nay, Ding céng thite (5.44) ta tinh vi phan toan phan cia S:
P+ ky Bau. (5.47)
ue uw
dS =k, |n PE AN + kyNd(In
G W
7 1
Te con c6 thé biéu dién vi phan todn phan dS theo cach khdc qua viée
ding ¢inh nghia hign tugng lun cita entrdpi:
Q _ dU + pd -udN | Hayy Pavstau. (5.48)
T 7 re ER
So sdnh céc hé sé canh dU, dN va dV’ trong hai céng thite trén cho dS, ta
thdy rang hing sé @ 6 quan hé chinh xie voi thé hod hoc u cia hé, con hing
s6 B quan hé mat thiét véi nhigt do. Vi
dS =
SHAT) R
Z A(T), (5.49)
cudi cing ta c6 thé biéu dién sé hat trung binh trong té bao thir i (céng thie
(5.43) 6 dang1, = A(P exp (5.50)
on
Nhu ta thay, s6 nay phy thuge véo nhigt dd tuyét déi T va nang lung E,
diac trung cho
dio cho truéc, Céng thre nay mang tén phan bd Boltzmann,
Phan bé ndy déng mot vai tro rat quan trong trong nhigt dong lye hoc théng
ké c6 dién. Dé thi cia phn bd nay cho mot nhiét dé x4c dinh duge vé trén
hinh 5.15a. Nhu ta thay sé hat trong té bao thir / cla khong gian pha nhé di
theo ham s6 mii cling véi sy ting ctia ning lugng dac trung cho té bao nay.
Nang lugng nay phu thudc vao "vj tri” ctia té bao trong khong gian pha. Céc
té bao nim & cde ché khac nhau tia khong gian pha c6 thé tuong tng véi
cling mét gid tri cla nang long. Ta ky hiéu sé té bao c6 citing mét g
Ivong £; (chinh E + dE) la (2). Lite dé sé
hat toan phan trong hé c6 ning lugng nim trong khoang cho truée bang tich
trj ning
4e hon la nim trong khoang &
cita sé hat trong té bio thir i (n, = n(E)) voi sé té bao 6 nang Ingng cho truse
(g(E
luong réi rac) hay cdc trong sé théng ké (cho trudng hop gid tri lién tuc) khac
nhau tuong img véi céc viing gid tri nding ugng khae nhau. Lic dé ta noi ting
trang thai nang luong bi suy bién g(£) 13
: dN =n,¢(L). Cac d6 suy bién (trong trudng hop cée gid tri nang
Ee & g E
a) b)
Hinh 5.15. Ham phan bé Bolzman cho nang lvgng thay dé
a) MOt cach réi rac; b) Mét cach lién tyc.
Déi v6i khi ly turdng ta cé thé tinh sé té bao bing céch sau: trong trudng
hop nay cdc hat chi c6 déng nang phy thudc vao ba thanh phin cia dong
lung trong khéng gian pha theo céng thie E = p?/2m., Céc hat "nim" trong
V6 hinh cau trong khdng gian déng lugng véi ban kinh p va dd day dp sé 6
cng cdc gia tr] ning long nhur vay. Thé tich phn v6 cdu nay cia khéng gian
202pha bing tich ciia thé tich v6 cdu déng lugng nhin véi thé tich hinh hoe dP.
ttic 12 bing 4arp'dpdV , wong dé p? = 2mE va dp = mdE/ p=
thu duge sé té bao v
ng long cho true bing cach chia thé tich khéng
gian pha tuong dg v6i gid tri tuyT,
vO v
b)
Hinh 5.18. a) Phan b6 Maxwell cho do Ion ciia van téc;
b) Phan bé Maxwell cho cac nhiét 46 khac nhau.
Néu ta ky higu WV 1a 86 lugng toan phan cac phan tir khi trong binh v6i thé
met khdi, con d\(v) 1a sé phan tit 6 cae téc dé trong khosing (vv + dv),
ta c6 xe suit dé phan tir cd téc dé trong khoang nay la
ap. =X pone (5.70)
W
$6 do ctia xde sudt nay 1a dign tich cia hinh chir nhat (vd (hinh
5.18a). Ham phan bé Maxwell thoa min diéu kign chudn hod froydy =1,c6
é
jc suat dé phan tir ¢6 tée dé ndo dé trong khodng tir 0 dén cola chic
chan. Ta co thé tinh duge téc 46 cé kha nang nhit yy. qua viée tinh eye dai
cia ham phan bd O day ta cé két qua
Vag = tl wai fh. (5.71)
m m
Irén co so e6ng thie chung duge dua ra trong muc 5.1 ta tinh duge cdc
dai lvgng trung binh va phurong sai
= for enav = [8 ke” 2.60, [be
{)= furore pa S60, (5.72)
+ W2 -
(7) -[ frre = [phe 173 ae (3.73)
; Von Vin
oot (s4), (5.74)
7
c sud
m
207Ciing cé thé tinh gid tri trung binh cua binh phuong téc dé bang nguyén
ly ding phan nang long co) =3(v,). Do tinh bat déi xing eta phan bd nén
v,, #(v), digu khde véi phn bé cho van téc.
Khi nhiét dé tng, cue dai cia phan bé Maxwell chuyén dich vé phia
phai, tire 1a vé phia nhimg téc dd Ion (hinh 5.18b). Theo cdc céng thite (5.71),
(5.72) cée gid tri v,,,(v) cting ting. Hé qua cia viée nay la sé va cham gitta
cae phan tir cing nhiéu. Vi vay khong ldy gi lam la la trong cdc nhiét dé cao
tée dO cae phan img hod hoc ting, vi cée phan ing dé xay ra do céc va cham
gitta cac phan wr.
‘Theo cach trinh bay trong muc 5.4, ta cling c6 thé tinh duoc sé lugng
trung binh cdc phan tir (n,) va cham véi mét don vj bé mat cia thanh binh
trong m@t don vi thdi gian, Day eiing [a thong Iugng cham phan tir thodt ra
mot 15 héng trén thanh binh:
(n,)=——=—+. (5.75)
Céng thir nay duge ding dé mé ta hign turgng trao ra (effusion): qua mot
15 hdng nhé 6 thanh binh khi sé ty thodt ra tir tir. Ta c6 thé tinh duge sé phan
tir thoat ra khéi binh trong mét don vj thai gian. Hign turgng nay ding dé tao
nén cdc chim phan tir hay do khéi lugng mol cia cdc chat khi. Cac chim
phan tir hién nay duge ding dé tao nén cdc vi cdu trac bain din. Chung cing
déng vai trd quan trong trong viée nghién ctru cdc nguyén tir va phan tir gan
nhw ty do.
5.9. Cac hiéu tng van chuyén trong chat khi
Nhiing khdo sdt trong céc muc 5.4 va 5.5 lign quan chu yéu dén cdc qua
trinh can bang gia tinh. Song phan Idn cdc qua trinh nhiét dong lire hoc | céc
qué trinh khéng can bing. Nhiét déng luc hoc khong can bing (khong thudn
ighich) thi phire tap hon nhiéu so véi nhige dong le hoc gid tinh (ddi lie edn
duge goi a tinh nhiét hoc). G day ta chi gidi han dén viéc trinh bay mét cach
Khai luge cdc hign tugng khéng can bing co ban & dang cdc qua trinh van tai
trong cae chat khi. Ta sé thdo lufn cée qué trinh van tai khéi lugng, nang
lugng va dong lwgng. Qué trinh vn tai dign tich sé duge ban trong cdc
chuong tdi.
208hrong — khuéch tin
Ta xét mt binh khi ma mat d6 n cia né gidm dan theo huéng duong cla
Z (hinh 5.19a). Khi khéng 6 trong trang thai cdn bing vi phan bé cdc
phan tr eta né khéng dong déu, Chae chin xc sudt nhiét dong lye hoe cia
mot phan bd nhur vay khdng phai la eye dai. Song mdi mot hé 6
khuynh hung wang thai cn bing. Trong trudng hop nay viée tién
dén trang thai céin bing dya trén vige lam ding déu mat dé cia khi qua cdc va
cham gitia cde phan tii. Hign twong vat ly lién quan dén qua trinh nay duge
agi la Ahuéch tén, True khi dat duge trang thai can bing, khi duge dic trung
boi mot gradién mat dé, tite la Gn/ Gz #0.
4 Zz Zz
p déu cd
ne +4)
n(z)
a) b)
Hinh 5.19. a) Khuéch tan cac phan tir khi; b) Cac mat céch nhau mét khodng 2 = >.
Ta ky hig
J, la sé phan tir trung binh di qua mét bé mat don vi vudng
gée véi true Z trong mot don vj théi gian theo hung dyong ciia truc Z (xem
hinh 5.19a). Dai Iugng nay dic trung cho théng lugng cae phan tir khuéch tan.
‘Thar nguyén cia n6 [j,]=I/(m's) chink ta thir nguyén cha
[wv] =(1/m")(m/s)=1/(mn's). Luu y dén digu nay va digu 1a huéng ctia
true Z chi 14 mét trong ba bic ty do tuong duong ctia chuyén dong tinh tién
cta cdc phan th, ta thay thong long j, phai dugc xc dinh bang hé thie kiéu
1/3)n(v). Ta hay xem xét mat phing z= const (hinh 5.19b), ding thé cing
ig
xem xét hai mat phing lin cin 2’=z—-A=const va 2'=2+4A =const, 6 day 2
la quang duéng ty do trung binh. Cac hat vugt qua mit z tir phia dui trung
binh bj va cham mét Lin cudi 6 khoang cach 2 dudi mat phing nay. Cdn cdc
hat vugt qua mat z tir phia trén trung binh bi va cham mot Hin cudi & khoang
cach 4 twén mt phing dé. Trong sé lugng trung binh céc phan tir (1/3)n(v),
mét nia chuyén dgng lén phia trén, cdn mot nira chuyén dong vé phia dudi.
Mat dé ctia khi n(z) gidm di doc theo truc Z, do vay théng lung toan phan
cita cdc phan tir theo hudng dutong truc Z bing
209
veenacr?-cHI8 $=Hy)n(2-2)-2()n(z4 2). (5.76)
Sé hang thir nhdt chinh 1a sé hat vugt mat phiing z = const tir phia dudi,
cén sé hang thir hai la s6 hat qua tir phia trén, Ta khai triéu ra day Taylor ham
a(
A) va chi gitr lai dén cdc s5 hang tuyén tinh voi 2
n( ~a)= ns) 22, (3.77)
n(2+a)xn(e)+ ot, (5.78)
E
Cfch lim nhu vay duge ly gidi bdi diéu la quing dudng ty do thudng rat
nho so vdi céc khong céch ma gitia ching cé nhimg bién thién dang ké cia
mat dé. Do vay ta gid thiét gradién mat d6 1a nho. Day 1a mét digu kign can
ban cho nhiing khao sat tiép theo. Néu gin ding nay Ia thoa man, ta néi ring
hign wong duge khdo sit thuge pham vi mhiée déng ee hoe khéng ein bing
tuyén tinh, Trong thuc 1é cd nghia la ta khdo sat cdc trang thai gin véi wang
thai cdn bang. V6i gan ding nay ta c6
Efe) Sa-me)-
(5.79)
32 G28
6 &
hay pe, (5.80)
ae
day D=3(v)a (5.81)
Bigu thire (5.80) mé ta van chuyén khdi lung gay ra boi gradién mat do
duoc goi la dinh ludt Fick thie nhat. Dai lugng D duge goi la hé sé khuéch tan
voi thir nguyén D= m/s, Ta nhé ring (v)~VT, A~1/n~1/p, p=nk,T
nén khi 1 = const, D~1/n~1/p. Con khi p = const, D~T"?. Dau trir
trong dinh luat Fick c6 nghia I huéng khuéch tén IA nguge voi huéng cia
gradién mat 49, Théng lung khdi lurong theo chiéu giam di ctia mat 46, Dang
vecto cia dinh luat Fick thir nhit nher sau:
j =—Dgrad(n) = -DVn. (5.82)
Luu ¥ dén phuong trinh ign tuc (dinh Iugt bao toan khdi lirong)
210divj = -O%/ va ding thie div grad (n) = V?n=An, ta c6 dinh ludt Fick
thir hai
On 2
G7 DV'n= Dan, (5.83)
6 diy n= n(F,1). Nghigm cia phuong trinh vi phan trén cho phép ta xde dinh
6 khi & mét diém bat ky va 6 mét thai diém tuy y. Toan tir
(5.84)
agi la todn ne Laplace
5.9.2. Vin chuyén nang long — din nhiét
Nhiét c6 thé durge chuyén bang bite xq. déi luu hay dan nhiét. Vi dy cia
btre xa nhiét la chuyén dén Trai Dat ning luong Mat Troi qua chan khong Vi
tru. Vi du cia déi luu 1a cdc dong bién va dong khi. Cac khdéi luong nude va
khi duge sudi néng va chuyén di béi
dy ctia din nhigt la vig ding nhiét chay tir vat c6 nhigt dé cao hon dén vat cé
nhiét 6 thap hon. Trong phan nay ta xem xét dén dan nhiét.
z-2 z+h
hz
moro
rorog
1orog
Poroe
boron
tort
°
TT; \N
rt
toi ot
hott
toi ot
fo1ot