Sveuilite u Zagrebu

Fakultet strojarstva i brodogradnje

Katedra za upravljanje proizvodnjom

SEMINARSKI RAD

ODRAVANJE PI/MEH
AK. GODINA 2014/15.

MONITORING SUSTAVI I DIJAGNOSTIKA ODRAVANJU

LEAJEVA

Nositelj kolegija: Prof.dr.sc. Dragutin Lisjak

Asistenti: Marina Toi, mag. ing. mech.
Davor Kolar, mag. ing. mech.
Zagreb, lipanj 2015

Alen Hlevnjak
0035185081
Tomislav Ivanek
0035184960

Odravanje

Monitoring sustavi i dijagnostika odravanju leajeva

SADRAJ
POPIS SLIKA .......................................................................................................................................... II
1. UVOD .................................................................................................................................................. 1
2. LEAJEVI ........................................................................................................................................... 2
2.1. PODIJELA LEAJEVA................................................................................................................ 2
2.1.1.Podjela leajeva s obzirom na smjer prenoenja optereenja .................................................. 2
2.1.2.Podjela leajeva s obzirom na vrstu trenja............................................................................... 3
2.2. OTEENJA LEAJEVA ............................................................................................................ 4
2.2.1. Umor materijala ...................................................................................................................... 4
2.2.2. Podpovrinski inicirani umor .................................................................................................. 4
2.2.3. Abrazivno troenje ................................................................................................................. 5
2.2.4. Adhezijsko troenje................................................................................................................. 5
2.2.5. Nasilni lom ............................................................................................................................. 6
2.2.6. Zamorni lom ........................................................................................................................... 6
3. MONITORING SUSTAV.................................................................................................................... 8
3.1. MONITORING SUSTAVI I DIJAGNOSTIKA ODRAVANJU LEAJEVA .......................... 8
3.1.1. Valjni (kotrljajui) leajevi ..................................................................................................... 8
3.2. METODA UDARNIH IMPULSA (SPM) .................................................................................. 12
3.2.1. Princip rada SPM-a ............................................................................................................... 12
4. PODMAZIVANJE LEAJA ............................................................................................................. 15
4.1. PODMAZIVANJE MAU ....................................................................................................... 15
4.1.1. Ponovno podmazivanje ......................................................................................................... 16
4.2. PODMAZIVANJE ULJEM ........................................................................................................ 17
4.2.1. Zamjena ulja ......................................................................................................................... 17
5. ZAKLJUAK .................................................................................................................................... 18
6. LITERATURA ................................................................................................................................... 19

Odravanje

Monitoring sustavi i dijagnostika odravanju leajeva

POPIS SLIKA
Slika 1. Radijalni (popreni) leaj ............................................................................................................ 2
Slika 2. Aksijalni (uzduni) leaj ............................................................................................................ 2
Slika 3. Radijalno aksijalni leaj .............................................................................................................. 3
Slika 4. Klizni leaj .................................................................................................................................. 3
Slika 5. Valjni (kotrljajui) leaj .............................................................................................................. 3
Slika 6. Podpovrinski iniciran umor ...................................................................................................... 4
Slika 7. Abrazivno troenje ..................................................................................................................... 5
Slika 8. Adhezijsko troenje .................................................................................................................... 6
Slika 9. Nasilni lom ................................................................................................................................. 6
Slika 10. Zamorni lom ............................................................................................................................. 7
Slika 11. Mjerni listii ............................................................................................................................. 9
Slika 12. Ureaj za provjeru maziva u leajevima ................................................................................ 10
Slika 13. Kontaktni termometar za mjerenje temperature leaja .......................................................... 10
Slika 14. Dijagrami ultrazvuka prevedenog u audio-podruje ............................................................... 11
Slika 15. Stetoskop ................................................................................................................................ 11
Slika 16. Vibromatar ............................................................................................................................. 11
Slika 17. Udarni impuls .......................................................................................................................... 12
Slika 18. Akceleromatar ........................................................................................................................ 13
Slika 19. Nefiltriran udarni impuls i vibracija ....................................................................................... 13
Slika 20. Filtriran i pojaan udarni impuls ............................................................................................. 13
Slika 21. Analogni udarni impuls ........................................................................................................... 14
Slika 22. Leaj podmazan debelim slojem masti ................................................................................... 15
Slika 23. Metoda podmazivanja cirkulacijom ulja ................................................................................. 17

II

Odravanje

Monitoring sustavi i dijagnostika odravanju leajeva

1. UVOD
Odravanje kao pojam i oblik djelatnosti prisutno je u svim granama ljudske djelatnosti. Tako
postoji odravanje u poljoprivredi, graevinarstvu, medicini, strojarstvu, informatici i ostalim
djelatnostima. Sam pojam odravanja ukazuje nam da je to postupak kojim se nastoji odrati istim
neko stanje ili neka sposobnost [1].
Najveu primjenu odravanje je dobilo u tehnikim znanostima gdje postoji cijelo jedno
podruje koje se bavi teorijom odravanja. Odravanje u tehnici podrazumjeva postupak pregleda,
popravka ili poboljavanja nekog ureaja ime mu se otklanja kvar, poboljava postojee stanje ili
samo produava radni vijek. Teorija odravanja temelji se na dva sukobljena zahtjeva:
1)Trokovi odravanja moraju biti to manji
2)Ureaj mora raditi to pouzdanije.
Kako je nemogue pomiriti ova dva zahtjeva, cijela teorija odravanja se zasniva na kompromisu
odnosno na pokuaju da se postigne to vea sigurnost uz to manju cijenu. Pri tome vanu ulogu
imaju zakoni i pravila koja se moraju potivati pri radu pojedinih ureaja koja nameu minimume
standarda koji moraju biti zadovoljeni za pojedine grane tehnike. Postoje dvije strategije odravanja.
To su: korektivno odravanje i preventivno odravanje.
Korektivno odravanje je odravanje kod kojeg se ureaj odrava tek nakon to je nastupio kvar,
odnosno zastoj. Ovaj nain odravanja je najzastupljeniji usprkos cijelom nizu negativnih svojstava
koje sa sobom nosi. Ovaj nain odravanja naziva se i ne diraj dok radi.
Preventivno odravanje je odravanje prilikom kojeg se ureaj odrava prije nego nastupi kvar.
Ovaj nain uklanja negativna svojstva korektivnog odravanja, ali sa sobom nosi neka druga negativna
svojstva [2].
Odravanje leajeva je neophodan proces u svakom industrijskom pogonu kako bi se osigurao
normalan rad rotacijskih strojeva. Od velike su pomoi preporuke dobavljaa leajeva. Uz standardno
preventivno odravanje leajeva, danas veliku primjenu ima praenje stanja leaja. Kroz ovaj rad
obradit e se mehanizmi oteivanja leajeva i tehnike dijagnostike leaja.

Odravanje

Monitoring sustavi i dijagnostika odravanju leajeva

2. LEAJEVI
Leaj je strojni dio koji slui za voenje pokretnih strojnih dijelova (osovina, vratila), te prenosi
vanjska optereenja ili sile izmeu tih dijelova i onih koji se nalaze u relativnom gibanju prema njima.
Ispravan rad leajeva je esto od presudnog znaenja za ispravan rad i vijek trajanja strojeva i
naprava u koje su ugraeni. Zbog toga je vrlo vano sljedee: odabrati najprikladniju vrstu, odabrane
leajeve pravilno proraunati, te uzeti u obzir upute za njihovu ugradnju u konstrukcijski sklop stroja
ili naprave. Pri tome se moraju uzimati u obzir brojni imbenici, kao to su promjer osovine ili vratila,
nain optereenja, brzina vrtnje, zahtijevani ivotni vijek, uvjeti rada (temperatura, pranjava okolina),
itd. [3]
2.1. PODIJELA LEAJEVA
2.1.1.Podjela leajeva s obzirom na smjer prenoenja optereenja
1) Radijalni (popreni) leaj
Radijalni (popreni) leaji (slika 1) u osnovi namijenjeni za prenoenje radijalnih optereenja,
iako neke izvedbe omoguavaju i prijenos aksijalnih optereenja.

Slika 1. Radijalni (popreni) leaj [4]

2) Aksijalni (uzduni) leaj

Aksijalni (uzduni) leaji (slika 2) u pravilu prenose samo velika aksijalna optereenja.

Slika 2. Aksijalni (uzduni) leaj [4]

Odravanje

Monitoring sustavi i dijagnostika odravanju leajeva

3) Radijalno-aksijalni (popreno-uzduni) leaj

Radijalno-aksijalni (popreno-uzduni) leaji (slika 3) prenose i radijaalna i aksijalna
optereenja.

Slika 3. Radijalno aksijalni leaj [4]

2.1.2.Podjela leajeva s obzirom na vrstu trenja

1) Klizni leajevi
Klizni leajevi (slika 4) su oni ije se blazinice u mirovanju izravno dodiruju s kliznim plohama
rukavca, a djeluju na principu trenja klizanja. Klizni leajevi omoguavaju neposredan prijenos
optereenja s rukavca na blazinicu [4].

Slika 4. Klizni leaj [4]

2) Valjni leajevi
Valjni (kotrljajui) leajevi (slika 5) su oni s valjnim tijelima koja se valjaju izmeu dvaju
meusobno rotirajuih prstenova ili ploa, a djeluju na principu trenja valjanja [4].

Slika 5. Valjni (kotrljajui) leaj [4]

Odravanje

Monitoring sustavi i dijagnostika odravanju leajeva

2.2. OTEENJA LEAJEVA

2.2.1. Umor materijala
Umor materijala ili zamor materijala je pojava postupnog oteenja materijala uslijed dugotrajnih
periodinih promjenjivih optereenja (naprezanja). Umor materijala nastaje uglavnom kod dinamiki
napregnutih konstrukcija. Prilikom dinamikog optereenja, materijal e puknuti pri znatno manjim
naprezanjima od maksimalne vlane vrstoe (M), pa ak i granice razvlaenja (0,2). Pri djelovanju
dugotrajnog dinamikog naprezanja u materijalu nastaju linije klizanja. To je znak da je dolo do
lokalne plastine deformacije u centru maksimalnih naprezanja (vrh poetne ili inicijalne pukotine u
materijalu). Na tim mjestima dolazi do ovrivanja materijala i kod daljnjeg periodinog optereenja
nastaje inicijalna mikropukotina, koja se iri sve dok se nosivi presjek ne smanji toliko da maksimalna
vrijednost promjenjivog naprezanja moe izazvati trenutni lom [5].
2.2.2. Podpovrinski inicirani umor
Poseban sluaj iniciranja pukotine javlja se kod promjenjivog optereenja, a predstavlja stvaranje
ekstruzija i intruzija na povrini metala. Intruzije su zapravo izvori koncentracije naprezanja i mjesta
inicijacije pukotina. Ova pojava posljedica je kristaline strukture metala, koji se sastoje od velikog
broja kristala ili kristalnih zrna, od kojih svako zrno ima razliita mehanika svojstva u razliitim
smjerovima. Djelovanjem promjenjivog optereenja dolazi do klizanja zrna po ravninama, te do
poveanja broja linija klizanja. Udruivanjem vie linija klizanja i njihovim rastom nastaje umorna
pukotina. Kada je pukotina inicirana, ona e se iriti u ravnini maksimalnog sminog naprezanja
(odrez). Klizanje je uglavnom i uvjetovano sminim naprezanjem, pa to su vee amplitude sminog
naprezanja i vei broj ciklusa ono je izraenije. Ako se dogodi ova vrsta umora kod leaja, leaj se
mora zamijeniti jer je nemogua obnova leaja jer kvar nastane na valjnim stazama te tako
onemoguuje daljnje valjanje valjnih tijela [5].

Slika 6. Podpovrinski iniciran umor [6]

Odravanje

Monitoring sustavi i dijagnostika odravanju leajeva

2.2.3. Abrazivno troenje

Abrazivno troenje (slika 7) dogaa kada tvrdi i gruba povrina klizi preko meke povrine.
ASTM international definira abraziju kao gubitak materijala zbog tvrdih estica ili tvrdih izboina koje
prodiru ili prelaze preko vrste povrine. Abrazijsko troenje obino se odreuje prema vrsti kontakta i
kontaktnog okruenja. Vrsta kontakta odreuje nain abrazivnog troenja. Dva naina troenja
abrazijom su poznati kao: abrazivno habanje dva tijela i abrazivno habanje triju tijela. Abrazivno
habanje dva tijela nastaje kada zrnca ili tvrde estice odvajaju materijala iz suprotne povrine.
Zajedniki analogija je da se materijal odvaja ili premjeta rezanjem ili brazdanjem. Abrazivno
habanje triju tijela nastaje kada estice nisu ograniene, te se slobodno kotrljaju i kliu po povrini.
Kontakno okruenje odreuje hoe li habanje biti otvoreno ili zatvoreno. Otvoreno okruenje kontakta
nastaje kada su povrine udaljene i neovisne jedna od druge [7].

Slika 7. Abrazivno troenje [8]

2.2.4. Adhezijsko troenje

Adhezijsko troenje (slika 8) nastaje izmeu povrina tijekom kontaktnog trenja i openito se
odnosi na neeljene pomake i odvajanje estica iz materijala povrina u kontaktu. Adhezijsko troenje
uzrokovano je relativnim gibanjem ("izravan kontakt") i plastinom deformacijom koji odvajaju
estice i prenose ih iz jedne povrine na drugu. Kohezivno-adhezivne sile, dre dvije povrine zajedno,
iako su odvojene mjerljivom udaljenosti, sa ili bez stvarnog prijenosa materijala. Openito, adhezija se
dogaa kada dva tijela klize jedno preko drugog ili se pritisnu jedno uz drugu, te dolazi odvajanja i
prijelaza estica izmeu tijela. To se moe opisati kao plastina deformacija vrlo malih dijelova unutar
povrinskih slojeva. Ishod moe biti porast hrapavosti i stvaranje izboina iznad povrine [9].

Odravanje

Monitoring sustavi i dijagnostika odravanju leajeva

Slika 8. Adhezijsko troenje [8]

2.2.5. Nasilni lom

Pri djelovanju dugotrajnog dinamikog naprezanja u materijalu nastaju linije klizanja. To je znak
da je dolo do lokalne plastine deformacije u centru maksimalnih naprezanja (vrh poetne ili
inicijalne pukotine u materijalu). Na tim mjestima dolazi do ovrivanja materijala i kod daljnjeg
periodinog optereenja nastaje inicijalna mikropukotina, koja se iri sve dok se nosivi presjek ne
smanji toliko da maksimalna vrijednost promjenjivog naprezanja moe izazvati trenutni lom to je
prikazano na slici 9. [5].

Slika 9. Nasilni lom [8]

2.2.6. Zamorni lom

Kao to je opisano ranije u leaju koji je podvrgnut dugotrajnom dinamikom optereenju dolazi
do pojava pukotina na povrini i u materijalu. Ako se to na vrijeme ne otkrije doi e do loma koji je
izazvan pukotinama povrini ili u materijalu. Ako doe do ovoga leaj se mora zamjeniti jer ne postoji
mogunost obnove.

Odravanje

Monitoring sustavi i dijagnostika odravanju leajeva

Slika 10. Zamorni lom [8]

Odravanje

Monitoring sustavi i dijagnostika odravanju leajeva

3. MONITORING SUSTAV
Monitoring ili nadzor parametara je naziv za oitavanja parametara rada sustava ili ureaja.
Nadzorom i praenjem tijekom poetnog perioda utvruju se podaci o ureaju u normalnom radu, a
zatim se prate pokazatelji u realnom vremenu i kada se oitani podaci ponu mijenjati dobiva se jasan
signal da neto nije u redu sa sustavom ili ureajem. Shodno uoenim poremeajima ureaj e
pretpostaviti to se deava i sam e upozoriti korisnika za potrebom odravanja [10].
Sve metode tehnike dijagnostike mogu se podijeliti na dvije osnovne grupe, a to su:
Subjektivne metode (akustina ispitivanja buka, um, vizualna ispitivanja, taktilna
ispitivanja i ispitivanja mirisa). Tu svakako spadaju i vizualna optika ispitivanja
(endoskopija). Ove metode rabe se praktiki od samih poetaka eksploatacije
tehnikih sustava, a ocjena stanja ovisila je o promatraevoj interpretaciji. Razvojem
tehnike uope, a posebno elektrotehnike u zadnjih tridesetak godina pojavljuje se na
tritu veliki broj instrumenata i odgovarajuih metoda za objektivno mjerenje niza
parametara.
Objektivne metode tehnike dijagnostike mogu se podijeliti u nekoliko osnovnih
grupa, a to su:

Kontrola toplinskog stanja, tj. mjerenje temperature

Kontrola troenja pozicija i sklopova

Kontrola vibracija i buke

Ispitivanje korozije

Kontrola broja okretaja

Kontrola protoka

Kontrola tlaka itd.

3.1. MONITORING SUSTAVI I DIJAGNOSTIKA ODRAVANJU LEAJEVA

Dijagnostici odnosno ispitivanju stanja leaja kao veoma znaajnih i esto koritenih strojnih
elemenata, sve se vie poklanja panja kao dijelu sveukupne dijagnostike postrojenja. Da bi se
predstavio znaaj dijagnosticiranja leaja dovoljno je napomenuti da oko 40%

svih otkaza

elektromotora uzrokuju kvarovi zbog otkaza leajeva. Preventivno odravanje, koje se pokazuje kao
znatno superiorniji nain odravanja u usporedbi s korektivnim, pogotovo u pogledu smanjenja
trokova i izbjegavnja iznenadnih otkaza postrojenja koji ponekada imaju nesagledive posljedice je
nezamislivo bez organiziranja i implementiranja kvalitetne tehnike dijagnostike postrojenja.
3.1.1. Valjni (kotrljajui) leajevi
Metode ispitivanja stanja kotrljajuih leaja su statitke i dinamike metode. Statike metode su
metode ispitivanja koje se primjenjuju nad leajima dok leaj miruje, a dinamike suprotno, kad je

Odravanje

Monitoring sustavi i dijagnostika odravanju leajeva

leaj u radu. Prednost statikih metoda je njihova visoka pouzdanost, a nedostatak je to zahtijevaju
zaustavljanje i rastavljanje stroja kako bi se obavilo dijagnosticiranje.
Neke od poznatih statikih metoda su sljedee:
1. Vizualni pregled: Vizualnim pregledom se mogu uoiti eventualna oteenja elemenata
leaja, prisustvo korozije i neistoa. Potrebno je pregledati kuite i brtve. Za dateljniji pregled
potrebno je oistiti leaj osim ako nije u pitanju trajno podmazani leaj koji se ne smije prati. Za
pregled teko dostupnih leajeva se koriste endoskopi.
2. Mjerenje zazora: Zazor leaja moe biti radijalni i aksijalni. Za svaki leaj proizvoa
definira dozvoljeni zazor. Samo mjerenje zazora se izvodi pomou mjernih listia koji se umeu
izmeu prstena leaja i kotrljajueg elementa. Koriste se mjerni listii visoke rezolucije od 0,1 mm sa
debljinama poevi od 0,03 mm. Ovisno o konstrukciji sklopa ponekada se mjerenje zazora moe
obaviti pomou komparatora.

Slika 11. Mjerni listii [11]

3. Ispitivanje maziva: Ispitivanjem neistoa u mazivu se mogu uoiti simptomi otkaza

leaja. Neistoe u mazivu ispituju se mikroskopom kako bi se ustanovio njihov oblik, a takoer se
vri i kemijska analiza estica. Isto tako danas postoje vrlo jednostavni ureaji (slika 12) koji
odravateljima omoguuju ispitivanje srdstva za podmazivanje bez analize pod mikroskopom a mogu
odrediti i elekto-kemijske promjene maziva, detektirati vodu te sredtvo protiv smrzavanja. Samo
prisustvo metalnih estica u mazivu je esto dovoljan simptom naknadnom otkazu leaja [12].

Odravanje

Monitoring sustavi i dijagnostika odravanju leajeva

Slika 12. Ureaj za provjeru maziva u leajevima [12]

Neke od poznatih dinamikih metoda su sljedee:

1. Mjerenje temperature: Radna temperatura svakog leaja mora biti u zadanim granicama. U
praksi se pojedini leaji prisilno hlade, a pojedini i prisilno griju na razne naine, ali neovisno o ovome
potrebno je mjeriti temperaturu leaja, najee pomou jednostavnog termometra (slika 13). Ako se
leaj pregrijava u radu potrebno je otkriti uzrok i eliminirati ga. Uzrok zagrijavanja leaja moe biti i
prevelika koliina masti u kuitu leaja.

Slika 13. Kontaktni termometar za mjerenje temperature leaja [12]

2. Presluavanje uma leaja u audio podruju: Presluavanje leaja se vri pomou

stetoskopa ili metalne ipke ije jedan kraj se prisloni na kuite leaja, a drugi kraj na kost iza uha.
Leaji koji su u dobrom stanju generiraju buku u vidu predenja ili uma vodopada. Grebanje, kripa i
drugi nepravilni zvukovi ukazuju na to da su leajevi u loem stanju.

10

Odravanje

Monitoring sustavi i dijagnostika odravanju leajeva

Slika 14. Dijagrami ultrazvuka prevedenog u audio-podruje

3. Presluavanje uma leaja u ultrazvunom podruju: Presluavanje leaja se vri pomou

ultrazvunog stetoskopa. Prednost presluavanja u ultrazvunom podruju je to su manje prisutne
smetnje od drugih izvora buke, jer se ultrazvuk ne prenosi na daljinu, te se defekt leaja otkriva u
znatno ranijoj fazi nego li pri presluavanju uma u audio podruju.

Slika 15. Stetoskop [13]

4. Mjerenje vibracija leaja: Poveane vibracije na kuitu leaja mogu biti uzrokovane
defektom leaja. Snimanjem FFT spektra signala vibracija se mogu uoiti karakteristine spektralne
komponente koje ukazuju na otkaz leaja.

Slika 16. Vibromatar [14]

11

Odravanje

Monitoring sustavi i dijagnostika odravanju leajeva

5. Specijalne metode: Specijalnim metodama ispitivanja kao to su npr. SPM Spectrum metoda
udarnih impulsa, metoda envelope, metoda defekt faktora i druge specijalne metode omoguavaju
pouzdano otkrivanje kvara leaja u ranoj fazi. Veina ovih metoda je patentirana i u vlasnitvu je
raznih proizvoaa dijagnostikih ureaja.
3.2. METODA UDARNIH IMPULSA (SPM)
Metoda udarnih impulsa (SPM Shock Pulse Method) je tehnika obrade signala koja se koristi
za mjerenje utjecaja metala i buke valjanja u valjnim leajevima i zupanicima. Metoda udarnih
impulsa (SPM) vrlo se uspjeno koristi za dobivanje brze, jednostavane i pouzdane dijagnoze
operativnog stanja valjnih leajeva [15].
Metodu udarnih impulsa (SPM) razvio je SPM Instrument AB 60-ih godina u vedskoj. Jedini
razlog je bio, i to je jo i danas, da se stanje na leajima moe nadzirati, da se pronae kvar na leaju,
dok leaj jo ne otkae, tako da se planira izmjena kod slijedeeg remonta. To omoguuje da se posao
zavri sa minimalnim stajanjem stroja i bez rizika planiranog kvara.
Kroz godine se ta metoda razvijala, tako da se uz procjenu oteenja leaja danas moe
procijeniti i stanje maziva neoteenih leaja, to znai da korisnik moe pronai probleme sa mazivosti,
koja je najee uzrok kvara u leaju. Tako se moe optimirati mazivost u leaju i eliminirati mogui
kvar [15].
3.2.1. Princip rada SPM-a
SPM metoda na leaj uvijek gleda kao da je jedan generator udara, a ne generator vibracija.
Umjesto da se pokua impulse, koji su izazvani zbog udara iz osciliranog signala, izfiltrati, uzimaju
se specijalni pretvarai i mjerni krugovi, koji direktno mjere udarne impulse. Radi toga SPM ima
najosjetljiviju metodu za nadzor stanja leaja [15].

Slika 17. Udarni impuls [15]

Tijekom eksplotacije leajeva stvaraju se udari izmeu optereenog valjnog elementa i staze valjanja.
Ti udari pobuuju SPM pretvara, koja odailje elektrine impulse proporcionalne udarnim
magnitudama. Za razliku od pretvaraa vibracija, SPM pretvara reagira na svojoj paljivo podeenoj
rezonantnoj frekvenciji od oko 32 kHz, to omoguava kalibrirana (ispravljena/podeena) mjerenja
amplitude udarnih impulsa.
Za mjerenje udarnih impulsa koristi se ureaj za mjerenje sa pripadajuim prikljucima na
kojima se nalaze pretvarai i prijenosnici udarnog impulsa. Pretvarai vre pretvorbu filtriranjem u

12

Odravanje

Monitoring sustavi i dijagnostika odravanju leajeva

kombinaciji sa pojaanjem udarnih impulsa. Tako se mjerenje udarnih imuplsa sastoji od dva koraka:
pojaanja signala udarnog impulsa i filtracije udarnog impulsa [15].
1) KORAK: Pojaanje Za pojaanje signala slui akcelerometar. Akcelerometar je instrument
koji pokazuje koliko je puta stvarno ubrzanje vee od ubrzanja zemljine sile tee. Princip rada
instrumenta zasniva se na mjerenju inercijskih sila koje se javljaju tijekom ubrzanja. Unutar
akcelerometra nalazi se referentna masa koja reagira na udare [15].

Slika 18. Akceleromatar [15]

Signal udarnog impulsa je relativno mala amplituda i ne prelazi veliku udaljenost. Za pojaanje
malog signla udarnog impulsa slui nam piezoelektrini kristal. To je dio akcelerometra koji se nalazi
na referentnoj masi i generira signal, te je napravljen na takav nain da se uzbudi pri 32 kHz udarnom
impulsu. Akcelerometar je napravljen tako da mu je onemogueno istovremeno tono mjerenje
udarnog impulsa i vibracija. Ako je pravilno izraen, akcelerometar se moe koristiti i za mjerenje
normalnih vibracijskih signala [15].

Slika 19. Nefiltriran udarni impuls i vibracija [15]

Slika 20. Filtriran i pojaan udarni impuls [15]

13

Odravanje

Monitoring sustavi i dijagnostika odravanju leajeva

2) KORAK: Filtracija
Za izdvajanje udarnog impulsa od vibracija koristi se band pass filtar sa 32 kHz signalom
udarnog impulsa. To pomae pri izdvajanju udarnog impulsa od daljnjeg mjeanja sa vibracijama
nastalim radom stroja [15].

Slika 21. Analogni udarni impuls [15]

14

Odravanje

Monitoring sustavi i dijagnostika odravanju leajeva

4. PODMAZIVANJE LEAJA
Valjni leaj se moraju podmazivati kako bi se sprijeio neposredan meusobni kontakt valjnih
tijela, valjnih staza odnosno klizanje prstenova i kaveza te kako bi se leaj zatitio od korozije i
troenja.
Najpogodnija radna temperatura valjnog leaja se postie kada se koristi minimalna koliina
sredstva za podmazivanje koja kri pravila podmazivanja leaja. Meutim uptrebljena koliina
sredstva za podmazivanje u uleitenju zavisi i od dodatnih zahtjeva koje ono treba ispuniti, npr.
Zaepljenje ili hlaenje.
Sredstva za podmazivanje s vremenom gube svoja svojstva, to je rezultat mehanikog
optereenja i starenja. Pored toga, sva sredstva za podmazivanje se tokom rada uprljaju i zbog toga se
moraju, s vremena na vrijeme, dopunjavati ili zamijeniti.
Valjni leaji se mogu podmazivati mau ili uljem, a u izuzetnim sluajevima i tvrdim sredstvom
za podmazivanje. Konstrukcija aksijalnih bavastih leaja je takva da ih je potrebno podmazivati uljem,
iako je mogue pri malom broju okretaja i u nekim posebnim sluajevima koristiti i mast.
Izbor vrste sredstva za podmazivanje u prvom redu zavisi od radnih zahtjeva tj. od podrujaradne
temperature i broja okretaja, kao i od utjecaja okoline [12].
4.1. PODMAZIVANJE MAU
Valjni leaji koji rade pod normalnim radnim zahtjevima se obino podmazuju mau (slika 22).
Mast ima izvjesne prednosti u odnosu na ulje; lake se zadrava u uleitenju, naroito kada je os
leaja pod nekim kutom ili je vertikalna, a takoer i poboljava efekt brtvljenja tako da prljavtina,
vlaga i voda ne mogu prodrijeti u leaj.

Slika 22. Leaj podmazan debelim slojem masti

Po pravilu potrebno je samo djelomino (oko 30 do 50%) napuniti mau slobodan prostor u
leaju odnosno u kuitu leaja. Prekomjerno punjenje izaziva brzi porast temperature, naroito pri
velikom broju okretaja. Koliine masti potrebne za prvo punjenje SKF kuita leaja su navedene u
tablinim pregledima kuita leaja.
15

Odravanje

Monitoring sustavi i dijagnostika odravanju leajeva

U slauja kada leaj leaji trebaju raditi pri veoma malom broju okretaja i kada je potrebna dobra
zatita od korozije, preporuuje se da se kuita leaja potpune ispune mau.
Masti za podmazivanje su gusta mineralna ili sintetika ulja. Gustoa masti uglavnom zavisi od
vrste i koliine upotrujebljenog sredstva za zgruavanje. Najznaajniji faktori koje je potrebno imati na
umu prilikom izbora neke vrste masti su gustoa, temperaturno podruje primjene masti i svostva
zatite od korozije [12].
4.1.1. Ponovno podmazivanje
Period tokom kojeg e leaj koji se podmazuje mau raditi na zadovoljavajui nain bez
ponovnog podmazivanja zavisi od tipa i veliine leaja, broja okretaja, radne temperature i kvaliteti
upotrebljene masti. Kada postoji mogunost da se mast u toku rada vie uprlja, potrebno je skratiti
intervale ponovnog podmazivanja odnosno vriti ee podmazivanje. Koliina masti potrebna za
podmazivanje se moe dobiti prema sljedeim izrazu:
G = 0,005 D B
gdje je:
G koliina masti, g
D vanjski promjer leaja, mm
B ukupna irina leaja, mm
(H visina kod aksijalnog leaja)
Kada su radni zahtjevi takvi da se ponovno podmazivanje moe vriti u duim vremenskim
razmacima, dovoljno je da je kuite leaja pristupano i da se moe lako otvoriti. Gornji dio
dvodijelnih kuita leaja i boni poklopac jednodijelnih kuita leaja se obino mogu skinuti da bi se
dolo do leaja. Nakon to se iskoritena mast izvadi iz leaja, prvo je porebno staviti svjeu mast
izmeu valjnih tijela.
Ako se zahtijeva ee ponovno podmazivanje, potrebno je prethodno izvriti pripremu za
naknadno podmazivanje mau. Prvo se na kuite leaja postvi mazalica za podmazivanje mau.
Zatim se mast ubrizga pomou odgovarajue pumpe za podmazivanje. Da bi se onemoguilo da svjea
mast stvarno doe u leaj i zamjeni staru mast, kanal za podmazivanje u kuitu leaja treba biti
izraen tako da dovodi mast blizu ela vanjskog prstena ili jo bolje u sam leaj. Nakon nekoliko
naknadnih podmazivanja, potrebno je otvoriti kuite leaja i izvaditi iskoritenu mast prije nego to se
kuite leaja napuni svjeom masti [12].

16

Odravanje

Monitoring sustavi i dijagnostika odravanju leajeva

4.2. PODMAZIVANJE ULJEM

Podmazivanje uljem (slika 23) se obino primjenjuje u sluaju kada veliki broj okretaja ili radne
temperature ne dozvoljavaju upotrebu masti, kada je potrebno prenijeti toplinu nastalu trenjem ili je
odvesti sa leaja, ili kada se susjedni dijelovi stroja podmazuju uljem [12].
4.2.1. Zamjena ulja
Duina intervala izmeu dva uzastopna podmazivanja uglavnom zavisi od radnih uvjeta i
koliine upotrijbljenog ulja.
Kada se uljna kupka koristi kao metoda podmazivanja, sasvim je dovoljno mijenjati ulje jednom
godinje, pod uvjetom da temperatura leaja ne prelazi 50C i da je mogunost da doe do zaprljanosti
ulja veoma mala. Pri povienim temperaturama ili kod teih radnih uvjeta potrebno je ee vriti
zamjenu ulja, npr. pri radnoj temperaturi od 100C ulje treba mijenjati svaka 3 mjeseca.
Ukoliko se kao metoda podmazivanja koristi podmazivanje cirkulacijom ulja, vremenski interval
izmeu dvije zamjene ulja zavisi od toga koliko je esto ukupnakoliina ulja cirkulirala u toku
odreenog vremenskog perioda, da li je ulje pri tom hlaeno, itd. Najpogodniji period uptrebe ulje
odnosno vrijeme kadaje potrebno zamijeniti ulje se obino moe odrediti jedino probnim radom i
estim provjeravanjem stanja ulja. Ovo takoer vrijedi i za metodu podmazivanja mlazom ulja.
Kada je u pitanju podmazivanje uljnom maglom, vei dio ulja se izgubi tj. ono samo jednom
doe do leaja [12].

Slika 23. Metoda podmazivanja cirkulacijom ulja [12]

17

Odravanje

Monitoring sustavi i dijagnostika odravanju leajeva

5. ZAKLJUAK
Odravanje leajeva je nepohodan proces u svakom stroju i industrijskom pogonu kako bi
osigurali normalan rad strojeva. Nain kako emo ih odravati daju nam upravo sami proizvoai
leajeva. Leaj se ne smije preopteretiti te se mora redovno kointrolirati kako nebi dolo do trajnog
kvara. Ovisno o vrsti i namjeni leaja, finacijskim mogunostima, ali i veliini proizvodnog sustava
mora primjeniti adekvatno odravanje.
SPM metoda omoguuje laku detekciju kvarova i oteenja leaja. Ovom metodom obrade
signala mjeri se buka u leajevima tj. svako nepravilnost u valjanju valjnih tijela po valjnim stazama.
Metoda mjerenja udarnih impulsa uvelike poboljava odravanje i smanjuje trokove, ali sama nabava
ovog sustava je dosta skupa pa moramo dobro razmisliti koliko e nam utede u konanici donijeti u
odnosu na preventivne naine odravnja.
Metodologija dijagnostike otkaza prikazana u ovom radu omoguuje saznanja koja mogu
doprinijeti smanjenju i/ili eliminaciji oteenja i otkaza kod kliznih i kotrljajuih leaja poznavajui i
koritenjem pravih metoda dijagnostike i monitoringa leajeva. Ono ima svoju tehniku i ekonomsku
opravdanost koja se ogleda u manjem broju zastoja i vioj produktivnosti opreme.

18

Odravanje

Monitoring sustavi i dijagnostika odravanju leajeva

6. LITERATURA
[1] http://hr.wikipedia.org/wiki/Odr%C5%BEavanje (preuzeto: 27.05.2015)
[2] http://hr.wikipedia.org/wiki/Korektivno_odr%C5%BEavanje (preuzeto: 27.05.2015)
[3] http://hr.wikipedia.org/wiki/Le%C5%Beaj (preuzeto: 27.05.2015)
[4] K. Vukovi, Leajevi-podloge uz predavanja, FSB, Zagreb, 2015.
[5] http://hr.wikipedia.org/wiki/Umor_materijala (preuzeto: 29.05.2015)
[6] http://www.machinerylubrication.com/Read/664/wear-bearings-gears (preuzeto: 29.05.2015)
[7] http://en.wikipedia.org/wiki/Wear#Abrasive_wear (preuzeto: 01.06.2015)
[8] SKF - Vodi za procjenu oteenja leajeva, prosinac, 2010
[9] http://en.wikipedia.org/wiki/Wear#Adhesive_wear (preuzeto: 01.06.2015)
[10] http://hr.wikipedia.org/wiki/Odr%C5%BEavanje_po_stanju (preuzeto: 02.06.2015)
[11] www.wuerth.com.hr (preuzeto: 03.06.2015)
[12] SKF general catalougue, 2008
[13] http://www.amt-metriks.ba/cms/index.php?mjeraci-vibracija-stetoskopi (preuzeto: 03.06.2015)
[14] http://www.jfe-advantech.co.jp/eng/setsubi/sindan/mk21.html (preuzeto: 04.06.2015)
[15] http://www.spminstrument.com/marineoffshore/ (preuzeto: 04.06.2015)

19