Sadraj

1.Uvod............................................................................................................. .........................2
2. Radioloka dijagnostika i intervenijska radiologija........................................................ ....3
3. Digitalni format u radiologiji ( DICOM.)...................................................... ......................3
4. Radioloki prikaz ljudskog tijela......................................................... ..............................4
5. Primjena kompjutorizane tomografije...................................................................................5
6. Radioloke digitalne metode.................................................................................................6
6.1. Prednosti digitalnih
metoda ............................................ . .......... ..........................6
6.2. Digitalna
radiografija....................................................... ...... ...... .........................6
6.3. CR (computed
radiography)........................................... . ...................................7
6.4. Flat Panel
Detector ........................................................ ...... ...............................7
6.5. Ravni
detektor....................................................................... .................................7
6.6. Selenom presvueni ravni
detektor.................................. ......................................7
6.7. Usporedba................................................................... .........................................
..8
7. Integracija u PACS/RIS sistemi
7.1. ID
konzola.................................................................. ...........................................8
7.2. Monitor.................................................................... . ..........................................
..8
7.3. Radne stanice za interpretaciju radiolokih
slika.... ...............................................8
7.4. Digitalne radioloke mree-
LAN.......... ........ .......................................................8
7.5. Laser-
kamera ....................................... ......... ........................................................8
8. Kompjutorizana tomografija (CT).... .... .................................... ..........................................9
8.1. Spiralni (helical) CT
ureaji.................. .. .............................................................10
8.2. Vieslojni (Multislice CT
-MSCT)...... ..................................................................10
8.3. Nastanak CT
slike.................. ................................................................................11
8.4. Obrada i prikaz
slike............. .................................................................................12
9.Zatita od zraenja............... ... ..........................................................................................12
10. Zakljuak ................. ........ .............................................................. .................................14
11. Literatura.............................................................................................................................15

2
1.UVOD

Ranije analogne informacije, odnosno kontinuirani podaci su bili u

postupnim prijelazima od najmanjeg do najveeg (primjerice nijanse sive
skale). Kompjuteri, meutim, rade iskljuivo s digitalnom informacijom koja
je numerika. Primjer analogne slike je standardni radiografski na
rendgenskom filmu. Ukoliko se eli digitalizirati, sliku treba podijeliti u
mreu kvadratnih elmenata (pikseli) i svakom kvadratiu pridijeliti jednu
nijansu sive skale izraenu numerikom vrijednou. Tek tada je slika
spremna za kompjutersku obradu,distribuciju ili reprodukciju

Radiologija sve vie koristi digitalne procese za dobivanje slike ljudskog tijela koji u
kontinuitetu zamjenjuju analogne ureaje u radiologiji. Digitalna tehnologija se primjenjuje
kod slojevnog snimanja, a poetak se moe pripisati kompjuterskoj tomografiji. Snimanje
ljudskog tijela pomou magnetske rezonancije je nezamislivo bez digitalne konverzije
analognog signala.

Projekcijska radiografija i dijaskopija prikazuju snimani dio tijela kao

sumaciju sjena nastalu projekcijom iz jedne take, arita rendgenske
cijevi. Nejednakim slabljenjem rendgenskog snopa u razliitim organima i
tkivima nastaje virtualna slika snimanog dijela tijela koju receptor slike
pretvara u vidljivi radiogram. Receptor slike moe biti analogni, primjerice
film-folijski sustav, odnosno luminiscentno pojaalo na dijaskopskim
ureajima.

U ukupnom izlaganju populacije ionizirajuem zraenju medicina sudjeluje sa oko

13%, a ostali izvori su namirnice, svemirsko zraenje, zemljina kora i ponajvie radioaktivni
plin radon (gotovo 50%). Prema odredbama Zakona o zatiti od ionizirajuceg zraenja za sve
uposlenike koji rade u zoni ionizirajueg zraenja obavezna je dozimetrija odnosno mjerenje
linog zraenja; efektivna doza ne smije biti veca od 100 mSv tijekom pet uzastopnih godina.
Kod imaging metoda koje koriste ionizirajue zraenje, posebnu panju iziskuje zatita
bolesnika i osoblja. Kod tzv. deterministikih efekata zraenja, tetna posljedica je mogua
tek iznad odredenog praga doze, te je dranjem doze ispod praga mogua prevencija tetnih
negativnih efekata.

3
2.RADIOLOKA DIJAGNOSTIKA I INTERVENCIJSKA
RADIOLOGIJA

Radiologija obuhvaa radioloku dijagnostiku i intervenciju. U dijagnostikoj

radiologiji razvijaju se subspecijalnosti: torakopulmonalna radiologija, radiologija dojke,
radiologija probavnog sistema, urogenitalna radiologija, radiologija lokomotornog sistema,
kardiovaskularna radiologija, neuroradiologija i djeija (pedijatrijska) radiologija.
Ultrazvukom se koriste razliite specijalnosti ukljuujui radiologiju, zbog ega se ova
metoda ne moe smatrati iskljuivo radiolokom.

Intervencijska radiologija moe biti usmjerena na vaskularne ili nevaskularne sisteme.

Slikovni prikaz ljudskog tijela u medicini obuhvaa radioloke metode poput radiografije
(rendgensko snimanje), dijaskopije, angiografije (slikovni prikaz krvnih ila), kompjutorske
tomografije, magnetske rezonancije i ultrazvuka, zatim nuklearnu medicinu i endoskopske
preglede kod kojih se optikim instrumentima ulazi u uplje organe ili virtualne prostore u
ljudskom tijelu.

3. DIGITALNI FORMAT U RADIOLOGIJI ( DICOM )

Savremene tehnike daju ogromnu koliinu slikovnog materijala kojeg treba obraditi.
Za obradu slika potrebne su radne stanice na kojima radiolog izvri analizu, a samo se dio
odabranih rekonstrukcija trajno pohrani. Prihvaeni format digitalne slike u radiologiji nosi
naziv DICOM i danas se uglavnom koristi DICOM 3 verzija koja se stalno dorauje i
usavrava. Ovaj format je dobar za primjenu u PACS sustavima jer sadri demografske
podatke unutar slike, takoer i parametre dobivanja slike te podatke o izvriteljima pretrage.
Nedostatak ovog formata je potreba za posebnim softverom koji omoguuje pregledavanje
slika. Radne stanice sa kvalitetnim softverima i visokorezolucijskim monitorima omoguuju
optimalan nain radioloke analize dobivenih slika. Prostorna rezolucija kao sposobnost
meusobnog razluivanja dvaju bliskih objekata se mjeri u linijskim parovima po milimetru
kod film-folijskih sustava, dok je u digitalnim sustavima ograniena veliinom piksela.

Prostorna rezolucija znaajno utjee na otrinu dobivene slike, no otrina nije jednako
vana u dijagnostici svih dijelove tijela. Primjerice, masivni dijelovi poput toraksa, abdomena
ili zdjelice raspruju rendgensko zracenje to rezultira neotrinom i umom bez obzira na
razluivost detektora, dok se kod manje voluminoznih dijelova poput ake zahtjeva
maksimalna otrina i prikaz detalja. Svakom se pikselu pridjeljuje odreeni raspon sive skale,
a veliinu tog raspona odreuje potencija broja 2, primjerice 10-bitna rezolucija obuhvaa
210, dakle 1024 bita. Budui da se u radiologiji uglavnom koriste crno-bijele slike,10-12,
bitna rezolucija zadovoljava dijagnosticke potrebe. Budui da ljudsko oko zamjeuje svega
30 50 nijansi sive skale, moe zapitati emu slui 1024 ili vie nijansi digitalne slike.

Medutim, odabirom onog dijela sive skale koji je od dijagnostikog interesa, korisnik
iz raunala dobiva prikaz dijela ukupnog raspona u maksimalnom kontrastu i tako vizualizira
kontrast struktura koji se u punom rasponu sive skale ne vidi. Moglo bi se rei da raunalo
poveava kontrastnu razluivost korisnikova oka. Na standardnom radiogramu, odnosno
rendgenskom prikazu ljudskog tijela fizioloke sjene koje je mogue meusobno razlikovati
su zrak, masno tkivo, meko tkivo i kost (vapno) i to redom od najmanje do najvee gustoe.
4
Metali i kontrastna sredstva su nefizioloke sjene.Saimanje slika u radiologiji je bitno zbog
kapaciteta arhive s jedne strane i ouvanja dijagnostike vrijednosti slike s druge. Radi se o
medusobno suprotnim zahtjevima te je potrebno nai kompromisno rjeenje. Jedna mogunost
je saimanje bez gubitaka uz uptrebu PNG, TIFF, GIF ili JPEG 2000 formata koji e moi
sauvati potpunu informaciju.

Alternativa je saimanje slika koje su ranijeg datuma sa gubitkom tako da se ne umanji

dijagnostika vrijednost slike koja u tom sluaju slui samo za usporedbu (primjerice JPEG).
Sigurnost PACS sustava je ovisna o odgovornosti korisnika koji imaju pristup slikama i
nalazima. PACS sustav ukljuuje dozvole i zabrane za pojedine korisnike upravo zbog
smanjenja rizika. Danas se sve ee koristi naruivanje putem elektronike uputnice koja
osigurava tanost i razumljivost podataka istodobno ubrzavajuci itav proces. Postoje posebni
programi za upisna mjesta bolesnika te za diktiranje ili pisanje radiolokog nalaza.
Informatizacija bolnica ukljuuje hospitalni informacijski sustav (HIS) koji je kompatibilan s
radiolokim informacijskim sustavom (RIS) i PACS-om.

4.RADIOLOKI PRIKAZ LJUDSKOG TIJELA

Slikovni prikaz unutranjosti ljudskog tijela u ivog bolesnika oduvijek je bio

ogroman izaziv za medicinu, posebice nakon to su prvi anatomi sekcijama u kadavera
detaljno upoznali organe ljudskog tijela i njihove medusobne odnose. Otkrie x- zraenja
(Wilhelm Conrad Rntgen 1895.god.) znailo je revolucionarni korak u tom smjeru, jer je
lijenik po prvi puta mogao prikazati srce, pluca, kosti i sl. Bez operacijskog zahvata i bez
nelagode za bolesnika. Do danas su se razvile brojne tehnike prikaza ljudskog tijela,
ukljuujui optike instrumente kojima se ulazi u prirodne otvore i tjelesne upljine.

Razvoj dijagnostikih pretraga (imaging metoda - ultrazvuk, CT, MRI, PET/CT )

izrazito je unaprijedio dijagnostiku, to je pridonijelo uspjenijoj terapiji i znaajno boljoj
prognozi kod niza bolesti i patolokih stanja. Svaki od ovih dijagnostikih modaliteta ima
svoje mjesto u algoritmu slikovnih metoda, i to pri postavljanju dijagnoze, lokalizaciji,
karakterizaciji te procjeni proirenosti (staging) patolokog procesa. Dijagnostike
radioloke metode takoder su od izuzetne vanosti pri praenju i procjeni uinka terapije
tokom i nakon lijeenja. Obzirom na prirodu bolesti, posebnu panju zahtijeva dijagnostika u
onkolokih bolesnika. Razvoj novijih dijagnostikih imaging metoda (UZV, CT, MRI,
PET/CT) u posljednja dva desetljea je revolucionarno unaprijedio dijagnostiku u onkologiji,
to je s obzirom na bru, taniju i pouzdaniju dijagnostiku takoer znaajno pridonijelo
poveanju postotka trajnog izljeenja nekih malignih tumora. Svaka od ovih dijagnostikih
slikovnih metoda ima svoje specifine indikacije, ali i ogranienja, te ih treba primjenjivati
kao komplementarne metode koje nadopunjuju jedna drugu. Za pravilnu interpretaciju
neophodan je timski pristup i uska saradnja radiologa, kliniara i hirurga.

5. PRIMJENA KOMPJUTORIZIRANE TOMOGRAFIJE

Kompjutorizirana tomografija (CT) danas je u vrlo irokoj klinikoj primjeni, te se

uprkos pojavi nekih novijih slikovnih metoda (obojeni doppler, power doppler, magnetska
5
rezonancija, kompjutorizirana ultrasonografija visoke rezolucije), zasigurno jo niz godina
ostati nezamjenjiva imaging metoda u mnogim podrujima. Informacije o lokalizaciji,
morfologiji, vrsti tkiva i vaskularizaciji patolokog procesa koje omoguuje kompjutorizirana
tomografija, znatno olakavaju procjenu prirode i vrste patolokog procesa, to je vrlo bitno u
terapijskom i prognostikom smislu.

Osnova rada kompjutorizirane tomografije zasniva se na ionizirajuem (rengenskom)

zraenju koje moe imati nepoeljne uinke, posebice u djece. Upravo ova metoda najvie
doprinosi kolektivnoj dozi zraenja iz medicinskih izvora. Pretraga uvijek mora biti ciljana na
odreeno podruje tijela ili odreeni organ. Manja koliina visceralnog masnog tkiva te
relativno esta potreba sedacije, odnosno anestezije relativna su ogranienja metode kod
dojenadi i manje djece. Razvoj tehnologije spiralnog ("helical") a nakon toga i vieslojnog
("multislice") CT ureaja, izrazito je unaprijedio i pojednostavio izvoenje pretrage. Ova
tehnologija je uz razvoj odgovarajue kompjuterske hardverske i softverske podrke
omoguila trodimenzionalnu (3D) rekonstrukciju CT slike uz mogunost izdvajanja pojedinih
organa ili struktura ("segmentacija"), te kodiranje razliitih struktura u drugoj boji. Najvea
praktina vrijednost ove metode je u trodimenzionalnom prikazu patolokih procesa, to se
koristi u predoperacijskoj procjeni proirenosti tumora, analizi odnosa tumorske tvorbe prema
okolnim strukturama te procjeni operabilnosti odnosno resektabilnosti. Ovom tehnologijom
takoder je znaajno skraeno vrijeme trajanja pretrage, to je posebno vano u djeijoj dobi,
pa tako primjer pretraga cijelog tijela traje tek nekoliko sekunda. S obzirom na ionizirajue
zraenje koje kod spiralnog i vieslojnog CT-a moe znaajno povisiti ukupnu dozu zraenja,
pri odreivanju naina i uvjeta skeniranja primjenjuje se takozvano ALARA naelo ("as low
as reasonably achievable).
Naime, pravilnim izvoenjem pretrage uz najprikladnije uvjete skeniranja mogue je
viestruko smanjiti ukupnu dozu zraenja, odnosno uestalost tetnih uinaka zraenja.
Poseban oprez, kao i kod drugih pretraga koje koriste ionizirajue zraenje, potreban je kod
izvodenja pretrage u djeijoj dobi i tokom trudnoe. Poznato je da je tokom trudnoe
najosjetljivije razdoblje 8. do 25. sedmica trudnoe, kada vrlo visoke doze ionizirajueg
zraenja mogu uzrokovati teke malformacije organa i mentalnu retardaciju. Stoga za
izvodenje pretrage koja koristi ionizirajue zraenje tokom trudnoe, mora postojati vitalna
medicinska indikacija ili procjena da bi izostanak ili odgadanje pretrage bitno ugrozilo ivot i
zdravlje trudnice i ploda
.
U podruju onkologije sve se ire koristi PET/CT tehnologija. Spojeni u jedan ureaj
PET (pozitron emission tomography) i CT (computed tomography) daju sveobuhvatnu
dijagnostiku informaciju. Naime, zasebno PET tehnologija omogucava brz, pouzdan i
neinvazivan pregled. Ovakvim se pregledom dobiva slika uz CT prikaz morfolokih obiljeja
i evaluaciju funkcije organa odnosno tkiva na nivou molekula i stanica pomocu PET-a.
Skeniranje se provodi nakon to je bolesnik intravenskim putem primio radioizotope, i to je
najece glukozu povezanu s FDG-om (positive electron emitting isotope). PET detektira
svaki prekomjerni stanicni metabolizam. to su stanice raka malignije, to im je potrebno vie
glukoze. Stanice koje su mrtve ili pokazuju smanjenu aktivnost, koriste puno manje glukoze u
usporedbi sa normalnim stanicama. Najvanija podrucja primjene PET/CT-a su onkologija,
neurologija i kardiologija. U onkologiji se ovim postupkom moe rano otkriti maligni tumor,
odrediti njegova velicina, otkriti metastaze i klasificirati stupanj proirenosti. Takoer, moe
se razluiti radi li se malignom ili benignom tumoru, analizirati uinke terapije, odnosno
odrediti aktivnost tumora nakon provedene hemoterapije.

6
6. RADIOLOKE DIGITALNE METODE

Radioloke digitalne metode su metode ili tehnike snimanja kod kojih rendgenska
slika ne nastaje direktnim djelovanjem rendgenskih zraka na rendgenski film ili fluorescentni
ekran rendgenskog ureaja, nego obradom digitaliziranih ulaznih analognih diagnostikih
informacija. Ulazne se informacije digitaliziraju u analogno-digitalnom pretvarau (pretvaraju
se u brojane podatke), koji se nakon kompjuterske obrade prikau slikom na zaslonu. Kod
najnovijih digitalnih ureaja (ravni detektor) dobiva se izravan prikaz digitalne slike na
monitorima. Kod digitalnih tehnika prikaza digitalna je slika sastavljena od kvadratia
(piksela), a oni su rezultat informacija dobivenih iz volumnih elemenata slike (voksel =
pikselx debljina sloja).Dakle digitalna je slika sastavljena od digitalne matrice (tj. mree
jednakog broja horizontala i okomita, binarnih brojeva binarni kod). Ovi brojevi
predstavljaju vrijednosti u izvoritu analognih informacija.

6.1. Prednosti digitalnih metoda su:

- vei raspon sive skale, odnosno nijansi od sasvim svijetle do crne
- mogunost mjerenja pojedinih djelova snimanog objekta
- mogunost naknadne obrade dobivene slike
- multiplanarni prikaz (MR) prikaz u vie ravnina kod MSCT
- trodimenzionalni prikaz 3d
- razliite volumetrije
- arhiviranje slike na magnetni ili optiki disk

Tokom posljednih 20-tak godina intenzivno je traena zamjena za radioloki film kao
medija za dobivanje slike. Razlozi su: nepraktinost u rukovanju (velike i nefunkcionalne
arhive, podlono oteenjima, nemogunost naknadne obrade slike (post-processing), potreba
za ponavljanjem snimanja ako slika nije dobra i vea izloenost zraenju bolesnika, cijena
filma i zagadenje okolia hemikalijama za razvijanje.

6.2 Digitalna radiografija

Radiografski signal se konvertira u matricu digitalnih, numerikih vrijednosti

Prednosti:
- velika mogunost obrade podataka (podeavanje prikaza - manje ponovljenih snimaka,
trenutno kopiranje, laka pohrana)
- vea osjetljivost na rendgensko zraenje (mogue smanjenje doze) i linearna konverzija u
digitalne podatke (za razliku od sigmoidne krivulje kod rendgenskog filma)

Nedostaci:
- velika poetna investicija
- nedosegnuta ili tek djelomino dosegnuta prostorna rezolucija filma
- potreba obuke osoblja
- osjetljivost na hardverske i softverske probleme
- pouzdanost

7
 Usporedbom digitalne i analogne radiografije moe se zakljuiti da je uoljivost
klasine kombinacije filma i folije jo uvijek superiorna. Digitalna radiografija ima vee
znaenje, odnosno iskoristivost zraenja, zbog cega zahtijeva manje doze.

6.3 CR (computed radiography)

najstarija i najrairenija digitalna tehnika.

sloj fosforescentnog materijala (barijev fluorhalogenid) nakon apsorpcije rendgenskog
zraenja oslobaa elektrone koji se zadravaju u drugim dijelovima kristalne strukture
(skladita elektrona).
laserska zraka infracrvenog spektra izbacuje elektrone iz skladita pri emu se emitira plava
svjetlost, koju oitava fotodioda.
oitani film se brie izlaganjem jakoj svjetlosti i moe se odmah ponovno koristiti.
Kasete sa fosfornim ploama sline su klasinim kasetama. Umjesto filma kod ovih kaseta
koriste se ploe-folije s fosforom koje zadravaju latentnu sliku nastalu zraenjem.
Za oitavanje latentne slike koriste se posebni ureaji, CR skeneri digitalizatori.
Naknadnom obradom slike izbjegava se potreba za ponavljanjem, pa ak i kada ekspozicija
nije bila sasvim dobra.

6.4 Flat Panel Detector ravni detektor

Koristi se veliki scintilacijski kristal CsI ili Gd2O2 koji potaknut ulaznim x-zraenjem
emitira fotone vidljive svjetlosti (neizravni sustav) ili izravna konverzija. Matrica fotodioda
na sloju tankoslojnih tranzistora (TFT) pretvara svjetlosne signale u elektrine

6.5 Ravni detektor

Prednosti:
- velika iskoristivost rendgenskog zraenja omogucuje smanjenje doze
- rezolucija usporediva s klasinim filmom
- linearni odgovor na X-zraenje i veliki raspon signala
- brzina dobivanja slike, bez kaseta ili dodatnih ureaja
- mogunost obrade slike

Nedostaci:
-velika poetna investicija
-nemogunost koritenja na vie ureaja

6.6 Selenom presvueni ravni detektor

Apsorpcija rendgenskog zraenja na povrini presvuenoj selenom dovodi do

oslobaanja elektrona i djelominog gubitka pozitivnog naboja koji se do tada nalazio na
povrini. Novonastali uzorak pozitivnog naboja konvertira se u elektrini signal
elektrometrima uz rotaciju bubnja - manji broj mjernih instrumenata. Izbjegnuta viestruka
konverzija (svjetlo scintilacija)

8
6.7 Usporedba

Digitalna radiografija preuzela je primat nad konvencionalnom radiografijom tek u

novije vrijeme.
Kvaliteta slike se moe porediti s konvencionalnom, a u najnovijim tehnolokim
rjeenjima i bolja.
Vei su investicijski trokovi i trokovi odravanja.

7. INTEGRACIJA U PACS/RIS SISTEME

Rezolucija monitora je vezana za broj piksela matrice slike, a danas je u upotrebi obino
monitor sa 3 megapiksela. Pri analogno-digitalnoj konverziji koristi se 12-bitna rekonstrukcija
sirovih podataka, to znai 4096 razina sive skale po jednom pikselu, a to se naziva dubinom
piksela (pixel depth). Uobiajeno se na monitoru koristi 8 bitna rezolucija to je 256 razina
sive skale ili 10 bitna to je 1024 razina sive skale po jednom pikselu.

7.1. ID konzola omoguuje podatke o bolesniku (ime, prezime, datum roenja, odjel i
dijagnozu) preko radiolokog informacijskog sustava (RIS-Radiology
Information System) i /ili bolnickog informacijskog sustava (HIS-Hospital information
System) te ih nije potrebno ponovno unositi.

7.2 Monitor za obradu slike obino je rezolucije 1024x1024 piksela sa 8-bitnom dubinom
piksela, a laserski printer za ispis na laser film je rezolucije 4000x5000 piksela sa 12-bitnom
dubinom piksela (dakle bolje rezolucije u odnosu na monitor).

7.3 Radne stanice za interpretaciju radiolokih slika

Sve nastale digitalne slike bez obzira na nain nastajanja potrebno je obraditi i oitati te
napisati nalaz i miljenje radiologa. Kako je klasini radioloki film zamjenjen monitorom,
potrebna je radna stanica s odgovarajuim softverom na kojem radiolog analizira slike. Radna
stanica razvijena na osnovi PC-a za teleradiologiju i dislocirane odjele, odjele intenzivne
njege , poliklinike ambulante.

7.4. Digitalne radioloke mree- LAN

Lokalne informatike mree povezuju razliite uredaje za dobivanje slike medusobno, a itav
se proces kontrolira preko servera. Posebni softveri koji kontroliraju razmjenjuju digitalne
slike su PACS (Picture Archiving and Communication System) sistemi koji se moraju
prilagoditi postojeem sistemu rada radiolokog odjela, ali i bolnikom informacijskom
ustavu (HIS).

7.5 Laser-kamera (laserski printer rendgenskog filma)

Ureaj koji na laser film ispisuje slikovne podatke s radnih stanica ili ureaja povezanih u
mreu. Laserske kamere zajedno sa strojem za razvijanje filmova ine cjelinu (nema potrebe
za tamnom komorom). Laserske kamere koje koriste suhe kemikalije za razvijanje filmova
zovemo suhim laserskim kamerama.

9
8. KOMPJUTORIZIRANA TOMOGRAFIJA (CT)

Problem konvencionalne radiologije je efekt prekrivanja ili superpozicije fiziolokih i

patolokih struktura na radiogramu te mogunost prikazivanja razliitih tkiva i patolokih
procesa u samo etiri razine (grupe) zacrnjenja rendgenskog filma. Naime, na
konvencionalnom radiogramu se mogu razlikovati etiri intenziteta sjena: sjena intenziteta
zraka, masnog tkiva, mekog tkiva i vapna. Od nefiziolokih sjena na radiogramu se mogu
vidjeti i sjene intenziteta metala te kontrastnih sredstava. Kompjutorizirana tomografija (CT)
prikazuje poprene presjeke tijela ime se izbjegava madusobno preklapanje sjena razliitih
organa ili tkiva. Nadalje, rasponi sive skale (od najsvjetlijeg do najtamnijeg) su neusporedivo
iri od konvencionalnog radiograma, tako da se primerice meka tkiva na CT-u mogu
meusobno razlikovati.

Tijekom 70-ih godina prologa stoljeca britanski fiziar Godfrey Hounsfield uveo je
kompjutoriziranu tomografiju (engl. computerized tomography, CT) kao novu, sloenu
rendgensku slikovnu metodu. Hounsfield je u oujku 1973.g. uspio dobiti kompjutorsku
snimku aksijalnog presjeka glave. Amerikanac Alen MacCormak prvi je postavio algoritam za
kompjutorsku obradu podataka detektiranog, prolaznog rendgenskog zraenja i na taj nain
napravio prvi software buduih CT ureaja.

Svaki CT ureaj se sastoji od osnovnih dijelova koji su neophodni za stvaranje i

prikupljanje podataka, njihov prijenos i obradu, te po potrebi, ponovnu rekonstrukciju i
evaluaciju optike slike. Rendgenska cijev je posebne je konstrukcije kako bi mogla izdrati
velika opterecenja. Dugotrajne ekspozicije (od 1-50 i vie sec) za vrijeme rotacije, kao i velik
broj ekspozicija u kratkom vremenskom razdoblju, zahtjevaju posebno rijeen sistem
hlaenja rendgenske cijevi. Poseban sistem filtera i kolimatora rendgenskog snopa mora
osigurati zraenje najblie monokromatskom snopu. Detektori zraenja slue za prihvaanje
prolaznog rendgenskog zraenja kroz objekt i njegovo pretvaranje u elektrini signal, koji je
proporcionalan intenzitetu X-zraenja. Signal e posluiti za stvaranje digitalnog
elektronikog podatka koji e u daljnjim kompjutorskim obradama oblikovati digitalnu
numeriku sliku.

Osnovne vrste detektora su: kristalni (scintilacijski) detektori koji rade na principu
pretvaranja kvanta svjetlosne energije, koju emitiraju kristali cezijevog-jodida, bizmutovog
germanata i dr. u elektrine signale, zatim plinski (ionizacijski) detektori rade na principu
ionizacije plemenitih plinova ksenona i argona, konano se dobije elektrina struja razmjerna
intenzitetu zraenja te keramiki detektori. CT aparatura koristi vie kompjutora razliitih
funkcija. Jedan kompjutor koristimo za odreivanje fizikalnih uvjeta skeniranja i
pohranjivanja gotovih slika na vanjske memorijske jedinice, dok drugi kompjutor ima zadau
sortiranja, izraunavanja, pohranjivanja odreenih podataka te njihovu rekonstrukciju, kao i
grafiku i statiku obradu tih podataka. Posebni kompjuteri mogu upravljati radom
softverskog programa. Svi podaci, koje sadre programi ili su dobiveni obradom bolesnika i
evaluacijom, pohranjuju se na memorijske jedinice. Leaj bolesnika i kucite (gantry). Stol je
opremljen pogonom za transportiranje bolesnika unutar kuita. Leaju je obino pridodan
pribor koji slui za preciznije namjetanje bolesnika. Tu podrazumijevamo drae za glavu,
podmetae za noge i kimeni stub te razliite trake ili klinove za fiksiranje skeniranog dijela
tijela ili po potrebi cijelog tijela. Monitori su smjeteni uz ureaj na evaluacijskog stanici
radiolokg tehniara/ininjera te na udaljenim radnim stanicama za obradu slike kojima se
slue radiolozi.

10
 Suvremeni CT ureaji rade na principu rotacije rendgenske cijevi oko tijela bolesnika
koristei lepezasti snop rendgenskog zraenja koji obuhvaa cijelo polje skeniranja. Izvor
rendgenskog zraenja i detektori na suprotnoj strano otvora kuita, rotirajui oko objekta za
360 prave velik broj projekcija, koje se rekonstruiraju u gotovi presjek objekta. Vrijeme
rotacije rendgenske cijevi (ujedno i ekspozicije) savremenih skenera je manje od 1 sekunde
to omoguuje skeniranje svih organa, jer je mogue prilikom skeniranja zaustaviti disanje
bolesnika.

Kod svake nove generacije CT ureaja poveani su brzina rotacije i broj detektora, to
je rezultiralo veom brzinom snimanja, boljom prostornom rezolucijom te veim
dijagnostikim mogunostima. Kod konvencionalnih CT ureaja, rendgenska cijev i detektori
pozicionirani su su jedan nasuprot drugome u kuitu i rotiraju oko pacijenata. Svaka rotacija
odgovara jednom sloju debljine oko 5-10 mm. Nakon toga cijev se vraa u poetni poloaj,
pacijent se pomie 5-10 mm i ponovnom rotacijom snima se sljedei sloj. Kod ovakvog
naina skeniranja mogui su artefakti zbog disanja i pomicanja bolesnika.

8.1 Spiralni (helical) CT ureaji

Tehnika se poinje razvijati od 1989. godine i predstavlja novi koncept skeniranja.

Nazvani su po kretanju rendgenske cijevi oko snimanog objekta u obliku spirale. U toku
ekspozicije to se kontinuirano, linearno kree kroz primarni lepezasti snop x-zraka uz
neprestanu rotaciju cijevi i detektorskog niza. Rezultat je spiralno oblikovana putanja
lepezastog snopa kroz pacijenta. Na ovaj nain velika anatomska regija moe biti pokrivena u
tokom jednog udaha, ime se izbjegnu artefakti disanja ili pomicanja bolesnika. Vrijeme
iskoritenosti x-zracenja je 100% jer nema gubitka vremena izmedu dva susjedna skena radi
pomicanja stola s bolesnikom. Dobivajui tanke i dodirne presjeke (gusto slagane u spirali)
spiralni CT moe dati 3D rekonstrukcije vrlo visoke kvalitete.

Prednosti spiralne CT tehnike su raunalni zapis cijelog volumena pregledavanog

objekta iz kojeg se po elji moe rekonstruirati sloj odreene debljine uz odabir razmaka
izmedu 2 rekonstruirana sloja, zatim trodimenzionalni prikaz itavog volumena, mogunost
prikaza krvnih ila te virtualne endoskopske pretrage.

8.2 Vieslojni (Multislice CT -MSCT)

Najmoderniji su vieslojni CT ureaji, koji sadravaju vie detektorskih nizova sa

600-800 detektora u svakom redu. Vieredni detektori omoguuju prikupljanje znatno vee
koliine podataka nakon prolaska rendgenskih zraka kroz tijelo bolesnika. Rotacija
rendgenske cijevi kod ovakvih ureaja traje manje od 0,5 sec, ime je omoguen prikaz
velikog volumena tijela bolesnika za vrijeme zaustavljenog disanja od 10 do 15 sekundi.
Multislice CT predstavlja novo veliko otkrie u CT tehnologiji.

S multislice CT ureajima dobivaju se mnoga poboljanja koja skrauju vrijeme

skeniranja i uz zadravanje uske kolimacije rendgenskog snopa. Krae vrijeme skeniranja
smanjuje artefakata micanja, pogotovo kod djece ili kritino bolesnih pacijenata. Vei domet
skeniranja posebno je vaan kod CT angiografija. Mogu je pregled cijele aorte s visokom
prostornom rezolucijom, a karotide mogu biti pregledane od aortnog luka do intrakranijalne
cirkulacije. Izvedive su i CT angiografije koje ukljuuju torakalnu i abdominalnu aortu, tako
11
da torako-abdominalne CT pretrage vie ne predstavljaju problem, ak kada se zahtjeva
visoka prostorna rezolucija. MSCT transformira CT tehnologiju iz transaksijalne u stvarnu
trodimenzionalnu (3D) slikovnu tehniku. Osim tanjih presjeka, postie se izotropni prikaz uz
identinu prostornu rezoluciju u svim ravninama. MSCT ureajima se nakon kompjutorske
obrade, osim standardnih aksijalnih ili poprenih slojeva, dobiju i rekonstruirani koronarni te
sagitalni slojevi multiplanarne rekonstrukcije.

8.3 Nastanak CT slike

Izvor zraenja proizvodi uski kolimirani snop rendgenskih zraka koji pod razliitim
uglovima prolazi kroz ravninu skeniranog presjeka. Oslabljene x- zrake nakon prolaska kroz
objekt prihvaaju i mjere pravilno rasporeeni detektori. Analogne informacije dobivene na
detektoru u obliku elektrinog signala (nastale slabljenjem zraenja prolaskom kroz objekt)
pretvaraju se u analogno-digitalnom (A/D) pretvarau u digitalnu informaciju. Digitalne
informacije se matematiki obrauju pomou raunala, a za prikaz slike prelaze u D/A
pretvara gdje se pretvaraju u analogne informacije u vidu sitnih takica sive skale pixela,
koji imaju vlastite karakteristike atenuacije rendgenskih zraka o emu ovisi nijansa
zatamnjenja na monitoru ili slici. Prema tome, CT slika je matematika rekonstrukcija s
ogromnim brojem informacija, jer su detektori u stanju registrirati neznatne razlike u
atenuaciji x-zraka. Glavna karakteristika CT-a u radiologiji je mogunost razlikovanja vie
vrsta tkiva. Ova karakteristika CT aparature naziva se rezolucija denziteta, odnosno
rezolucija kontrastnosti. Karakteristina apsorpcija rendgenskog zraenja za pojedinu vrstu
tkiva naziva se koeficijent apsorpcije ili koeficijent atenuacije tkiva, a izraava se u
Hounsfieldovim jedinicama. Na temelju apsorpcijskih vrijednosti gustoe, odnosno
numerikih podataka, u kompjetoru se formira slika, pohranjena na matrici (reetki).

Najmanji dio matrice (jedinicna povrina) je piksel kojem je pridruena odredena

apsorpcijska vrijednost gustoe iz odreenog volumena tijela, koji se naziva jedan voksel.
Matrica, odnosno reetka zadane je veliine npr. 256x256, 512x512 ili 1024x1024 elemenata.
Voksel, odnosno najmanji volumen pregledavanog dijela tijela, je promjenjiv, ovisno o
debljini presjeka i veliini pregledavanog dijela tijela. Stupanj apsorpcije rendgenskog
zraenja izraava se posebnim mjernim sustavom, koji je definiran Hounsfieldovim
jedinicama (HU).

Jedna Hounsfieldova jedinica je stupanj atenuacije rendgenskog zraenja pri prolasku

kroz jedan kubik vode pri temperaturi od 37 C. Slika na CT monitoru je izraena u sivoj
skali, pri emu se numerikom zapisu jednog piksela pridruuje odredena nijansa sive skale.

Substanca HU

Zrak -1000
Mast -120
Voda 0
Miic +40
Kontrast +130
Kost +400 ili vie

12
 Na CT uredaje prikljuuju se visoko kvalitetne radne stanice s razliitim programskim
paketima (software) izraenim za dijagnostiku pojedinih organa i organskih sustava. Tako su
omoguene 2D i 3D rekonstrukcije, ali i virtualne endoskopije.

8.4 Obrada i prikaz slike

Multiplanarna rekonstrukcija (Multiplanar reformation MPR). MSCT ureaji

omoguuju dobivanje dvodimenzionalne slike u bilo kojoj ravnini, koje nastaju
rekonstrukcijom podataka iz posloenih aksijalnih slojeva. Sagitalna i koronalna
rekonstrukcija mogu biti veoma korisne za prikazivanje anatomskih struktura postavljenih
okomito na ravninu presjeka. Najveci broj anatomskih struktura nije savreno okomit na
ravninu CT presjeka i iz tog razloga je rekonstrukcija kosih ravnina esto korisnija nego
sagitalne i koronalne sekcije. Projekcija maksimalnog intenziteta (Maximum Intensity
Projection -MIP). MIP se koristi za prikaz struktura koje su veeg radiodenziteta od okoline,
ali nisu velikog volumena, primjerice krvne ile (posebice manji ogranci) ispunjene
kontrastom kod CT-angiografije. Prikaz zasjenjene povrine (Shaded Surface Display SSD)
je tehnika trodimenzionalnog prikazivanja s prividom dubine pomou sjenenja povrine.
SSD se koristi za prikaz skeleta, primjerice vizualizaciju kompliciranih 3D odnosa kotanih
ulomaka i vaskularnih struktura ili pak virtualnu endoskopiju. Objekti prikazani u formi SSD
se mogu rotirati i promatrati iz bilo koje perspektive. Volumno prikazivanje (Volume
rendering - VRT). Ovaj je oblik prikaza interesantan za prezentiranje kompleksnih anatomskih
odnosa npr. kod planiranja operacije cerebralnih aneurizmi.

CT kao izrazito vrijedna dijagnostika metoda pomae pri dijagnosticiranju razliitih

patolokih promjena u organizmu, to dakako moe biti od presudne vanosti za postavljanje
dijagnoze i utvrivanje naina lijeenja te za prognozu ishoda bolesti. CT je neprikosnovena
dijagnostika metoda u dijagnostici patolokih stanja na pluima i ostalim strukturama u
toraksu. Vrlo je velika uloga CT-a u neuroradiologiji, posebice kod traume CNS-a. CT daje
veliki doprinos i u dijagnostici bolesti abdominalnih i zdjelinih organa, kao i kotanog
sistema. MSCT ureaji omoguuju izvrstan prikaz vaskularnih struktura pa se u klinikoj
praksi redovito koriste MSCT cerebralne, plune i periferne angiografije, aortografije i
venografije. MSCT omoguuje i virtualne endoskopske pretrage pa se u klinikoj praksi
izvode virtualne kolonografije,bronhografije i sl.

9.ZATITA OD ZRAENJA

U ukupnom izlaganju populacije ionizirajuem zraenju medicina sudjeluje sa oko

13%, a ostali izvori su namirnice, svemirsko zraenje, zemljina kora i ponajvie radioaktivni
plin radon (gotovo 50%). Medutim, kada je rije o umjetnim izvorima ionizirajueg zraenja
radioloka dijagnostika je na prvom mjestu sa gotovo 90% udjela. Problem pretjeranog
izlaganja ionizirajuem zraenju zadnjih je godina sve vei zbog ekstremnog porasta broja CT
pretraga. Naime, kompjutorizirana tomografija je zbog svoje brzine i dijagnostike tanosti
vrlo dobra dijagnostika metoda koju ljenici (pre)esto indiciraju. CT je prema podacima
UNSCEAR iz 2000.g. sudjelovao u ozraivanju populacije sa 34%, iako je broj CT pretraga

13
bio svega 5% od ukupnog broja radiolokih pretraga. Pretpostavlja se da je u novije vrijeme
situacija bitno pogorana uvodenjem sofisticiranih CT ureaja u kliniku praksu.

Uinci izlaganja ionizirajuem zraenju mogu biti tjelesni (somatski) i manifestirati se

tokom ivota izloene osobe, najece kao maligna bolest. Genetski uinci su vidljivi na
potomstvu ozraene osobe i mogu se sagledati tek nakon vie generacija. Ona lea je
osjetljiva na rendgensko zraenje koje dovodi do njenog zamuenja. Efektivne doze su
najmanje kod konvencionalne radiografije, posebice plua, poveavaju se kod CT pretraga, a
izrazito su visoke kod angiografskih pretraga koje zahtijevaju dijaskopiju (promatranje
objekta izloenog rendgenskom zraenju tijekom odreenog vremenskog razdoblja). CT
pretraga abdomena i zdjelice ukljuuje znatno viu efektivnu dozu u odnosu na CT plua ili
glave. Rizik razvoja karcinoma plua i kolona znaajno se smanjuje sa starenjem, a izrazito je
visok u prvim godinama nakon roenja. Razlozi su vei broj stanica koje se ubrzano dijele u
dijece te due vrijeme potencijalnog razvoja tumora.

Noviji podaci procjenjuju da CT uzrokuje oko 1,5 2 % svih karcinoma u SAD.

Retrospektivno kohortno istraivanje u SAD pokazalo je dvostruko vei rizik za pojavu raka
dojke u djevojica koje su radiografirane tijekom adolescencije zbog praenja skolioze.
Procjenjeni rizik za smrtni ishod zbog karcinoma probavnog sustava uzrokovanog CT
pregledom abdomena u djeteta starosti do jedne godine ivota iznosi oko 1:550, to
predstavlja ozbiljan problem s obzirom da se broj tih pretraga dramatino poveava. DAP-
metri su mjerai doze zraenja na izlazu rendgenske cijevi i pokazali su se vrlo preciznim
ureajima u redovnoj kontroli kvalitete rendgenskih ureaja. Zahvaljujui DAP-metru
bolesnik i ljenik mogu dobiti taan podatak o izlaganju rendgenskom zracenju tokom
odredene pretrage. Mjerai biljee intenzitet, vrijeme trajanja i povrinu presjeka rendgenskog
snopa, ali uzimaju takoer podatak o fizikalnim osobinama dijela tijela koje se izlae
rendgenskom zraenju.

Uinci ionizirajueg zraenja mogu biti proporcionalni dozi i na taj nain predvidivi.
To su deterministiki uinci na kojima se temelji suvremena dozimetrija, a ukljuuju
graninu, zakonski dozvoljenu dozu izloenosti profesionalnog osoblja. Stohastiki uinci su
gotovo nemjerljivi jer ne postoji granina doza. Porastom doze raste i vjerojatnost fatalnog
uinka koji se moe, ali ne mora dogoditi. Kod stohastikih uinaka problem je
nepredvidivost i nemjerljivost. Radiosenzitivnost oznauje vjerojatnost da ce stanica, tkivo ili
organ pretrpjeti oteenje u odnosu na jedininu dozu. Radiosenzitivnost su davno prepoznali
Bergonie i Tribondeau, nakon ega se poelo sustavno voditi brigu o izlaganju rendgenskom
zraenju. Tkiva visoke radiosenzitivnosti su kotana sr, slezena, timus, limfni vorovi,
gonade i one lee. Srednje osjetljivi su koa i mezodermalni organi poput jetre, srca ili plua.
Najmanju radiosenzitivnost imaju ivcani sustav, slijede kosti i miii. Iako su slabo osjetljivi
na rendgensko zraenje, mozak i kost mogu pretrpjeti znaajna oteenja kod veih doza, a
reparacija je mnogo manje sigurna u odnosu na ostala tkiva. Kod imaging metoda koje
koriste ionizirajue zraenje, posebnu panju iziskuje zatita bolesnika i osoblja. Kod tzv.
deterministickih efekata zraenja, tetna posljedica je mogua tek iznad odredenog praga
doze, te je dranjem doze ispod praga mogua prevencija tetnih negativnih efekata.
Meutim, kod tzv. Stohastickih efekata i najmanja doza zraenja moe izazvati tetni uinak
kod ega je mogua samo redukcija (naalost ne i potpuna eliminacija) tetnih negativnih
uinaka racionalnom upotrebom radiolokih metoda koje primjenjuju ionizirajuce zraenje.

Osobito je vana zatita visoko radiosenzitivnih tkiva kod bolesnika i kod osoblja koje
sudjeluje pri izvoenju pretrage (kotana sr, titnjaca, gonade, one lee). Osim u
14
dijagnostici, ionizirajue zraenje se koristi u radioterapiji koristei pritom visoku
radiosenzitivnost malignih nediferenciranih stanica sa velikim brojem mitoza. Prema
odredbama Zakona o zatiti od ionizirajueg zraenja za sve uposlenike koji rade u zoni
ionizirajueg zraenja obavezna je dozimetrija odnosno mjerenje linog zraenja; efektivna
doza ne smije biti vea od 100 mSv tokom pet uzastopnih godina rada u zoni zraenja.

10 . ZAKLJUAK

Uzimajui sve pozitivne karakteristike CT-a kao dijagnostike metode, nikako ne

treba zaboraviti da CT pretrage imaju i svoju negativnu stranu. To se u prvom redu odnosi na
izloenost primarnom i sekundarnom zraenju koje tetno djeluje na organizam na vie razina.
Zbog toga je od velike vanosti postavljanje stroge indikacije za CT preglede, odnosno strogo
potivanje algoritama pretraga, jer je nedopustivo da se CT metodologijom dolazi do podataka
koji su se u klinikoj praksi pokazali dostupni i na druge, manje tetne naine. Na taj nain
smanjit emo izlaganje djelovanju ionizirajuem zraenju, to posebno znaenje dobiva u
pretragama djece, adolescenata, ali i ostalih dobnih skupina.

CT kao izrazito vrijedna dijagnostika metoda pomae pri dijagnosticiranju razliitih

patolokih promjena u organizmu, to dakako moe biti od presudne vanosti za postavljanje
dijagnoze i utvrivanje naina lijeenja, te za prognozu ishoda bolesti. CT je neprikosnovena
dijagnostika metoda u dijagnostici patolokih stanja na pluima i ostalim strukturama u
toraksu. Vrlo je velika uloga CT-a u neuroradiologiji, posebice kod traume CNS-a. CT daje
veliki doprinos i u dijagnostici bolesti abdominalnih i zdjelinih organa, kao i kotanog
15
sustava. MSCT ureaji omoguuju izvrstan prikaz vaskularnih struktura pa se u klinikoj
praksi redovito koriste MSCT cerebralne, plune i periferne angiografije, aortografije i
venografije. MSCT omoguuje u klikoj praksi i virtualne kolonografije, bronhografije i
endoskopske pretrage.

10 . LITERATURA

1. Alfidi R. J, Mac Intyre W. J, Haaga R. J. The effect of biological

motion on CT resolution. AJR 1976; 127: 11-15.

2. Ambrose J. Computerised transverse axial scanning (tomography).

Part II Clinical application. Br. J. Radiol. 1973; 46: 1023 1047.

3. Atijas R, lakovi , Lovrinevi A, engi F, Fazlagi N.

Tehniki aspekt prikupljanja podataka i rekonstrukcije slike kod
kompjuterizirane tomografije. Radiol. Iugosl. 1979; 13: 359-362.

4. Cornell H Steven, Jacob J. Musallam, Ching L. Chiu, Jaames H.

Christie. Individualized computer tomography of the skull with the
EMI scanner using the 16 x 160 matrix. AJR 1976;126: (4) 779-785.

5. ati D. Opa radiologija i radioloke metode - udbenik. Visoka

zdravstvena kola Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo 2002.

16
6. David J. Vining. Virtual endoscopy flies viewer through the body.
Diagnostic imaging Europe. March 1997: 41-43.

7. G. R. Ferretti, J. Bricault and M. Coulomb. Virtual tools for

imaging of the thorax. http: www. chestjournal.
org/cgi/content/full/121/1/242.
Chest. 2002;1: 242 250.

8. Hans-Jorgen Smith. Modalities and methods. Chapter 4 in: The

NICER Centennial Book 1995. A global Textbook of Radiology.
University of Lund, Sweeden, 1995: 47-85.

9. Hounsfield G. N. Computerised transverse axial scanning

(tomography) I Description of system. Br. J. Radiol. 1973; 46:
1016 1022.

17