Digitalna rentgenska slika

Doc.dr.Amela Sofić
 Klasična RTG dijagnostika s prikazom slike na RTG filmu poznata je više od
jednog stoljeća
 Klasična RTG slika -grafija na filmu je analogna slika
 To znači da je u određenom trenutku, ekspozicije (akvizicije) interakcija X
zraka i organizma zabilježena na RTG filmu
 Ona ima svoj kvalitet koji zavisi od mnogo faktora i ne može se dalje
obrađivati
 Princip dijagnostike temelji se na detekciji RTG zračenja na filmu, koji je
najčešće razvija relativno sporo, u tamnim dijelovima (mračna komora)
 Tradicionalno se dijagnostička slika dobiva upotrebom kaseta u koje se
stavljaju RTG filmovi
 Kazete sadrže luminiscentne folije koje X-zračenje pretvaraju u svjetlosno
zračenje određenog spektra
 Obzirom da su film i folija u međusobnom kontaktu time se izravno izvodi
eksponiranje RTG filma
 Nadalje se kemijskim procesom eksponirani film razvija te na njemu ostaje
trajni zapis dijagnostički interesantne organske strukture
Negatoskopi su sprave sa neonskim
svjetlom koje omogućuju analizu RTG
slike
 Novi radiološki dijagnostički aparati, u kojima za razliku od dosadašnjih,
nema više sistema za snimanje na kasetu nego su opremljeni digitalnim
detektorima
 Digitalni detektori pretvaraju upadno X-zračenje u analogni signal određene
razine, koji se zatim digitalizira i putem A/D pretvornika (konvertora)
 U tom obliku signal se šalje i obrađuje na pripadajućim računarima
 Tako dobivena slika, prikazana na monitoru, služi u dijagnostičke svrhe
 Ona može biti arhivirana, razmjenjena s drugim računarima u mreži ili pak
ispisana na posebnom pisaču
 Osnovna je prednost ovakvih digitalnih dijagnostičkih sistema da je slika za
evaluaciju raspoloživa odmah te se eventualne korekcije kod pacijenta
mogu izvesti odmah
 Dobivena slika u digitalnom formatu spremna je za različitu naknadnu
obradu, čime se postižu izuzetne mogućnosti bržeg i pouzdanijeg
dijagnosticiranja
 Digitalna RTG slika predstavlja takođe interakciju X zraka i organizma
dobijenu tokom akvizicije (snimanja)
 Ova interakcija nije registrirana na RTG filmu nego u obliku kompjuterskog
zapisa u okviru jednog kompjuterskog fajla
 Posljednju generaciju spomenutih digitalnih detektora X-zračenja čine matrični
detektori X zračenja
 Osnovno obilježje matričnih detektora jest to da su oni sačinjeni od velikog
broja submilimetarskih detektora X-zračenja električki povezanih tako da čine
matricu odeređenog broja redova i stupaca koji se sekvencijski očitavaju
 Najvažnije karakteristike matričnih detektora X-zračenja su:upotrebljava se
primjenjivani i provjereni Cezij-jodid (CsI) kao pretvornički sloj
 Tako se postiže rezolucija veća od 3 linije/mm kod matrice od 3000X3000
piksela imaju visoki konverzijski faktor (engl. Detection Quantum Efficiency-
DCI), što omogućuje smanjenje doze zračenja u primjeni
 Odlikuje ih kompaktna konstrukcija što ih čini pogodnima za jednostavnu
integraciju u nove i postojeće dijagnostičke aparate
 Nude iznimne mogućnosti i perspektive RTG dijagnostike u realnom vremenu
 Takva je situacija omogućena upotrebom poluvodičkih pretvornika velike
površine, što je posebno potaknuto novim tehnologijama proizvodnje ravnih TV
ekrana (monitora kod računala)
 Jezgru novih matričnih detektora X-zračenja čini poluvodička baza načinjena
od amorfnog silicija (a-Si) koja tvori polje (matricu) pretvornika
 Energija koja se koristi u dobijanju i klasične RTG i digitalne RTG slike je ista i čini je
X zrak
 Fizički principi slabljenja zraka na putu kroz organizam su isti
 U dobijanju klasične i digitalne RTG slike razlikuju se medijumi za detekciju izlaznog
X zraka
 Kod klasične radiografije medij je rendgenski film (grafija) ili PES (skopija)
 Kod digitalne slike to je ekran za digitalizaciju koji je sastavljen od fotoelektričnog
sloja pločica
 Mreža pločica prekriva matricu i svaka pločica je u stvari detektor je posebno
povezan sa računarom
 Kada oslabljen X zrak koji je prošao kroz organizam pogodi jednu pločicu u njoj
izaziva veći ili manji svjetlosni efekat već prema svojoj energiji
 Matrica savremenih RTG uređaja je 1024x1024 (1024 horizontalno i 1024 vertikalno)
 To znači da se svaka slika razlaže na male kvadrate koji čine mrežu piksela
 Osnovni element digitalne slike je piksel, koji ima dvije karakteristike: veličina i
nijansa
 Veličina piksela se određuje na osnovu veličine matrice digitalne slike koja je
korišćena tokom akvizicije
 Prilikom akvizicije digitalne slike određuje se mjesto svakog piksela u matrici slike
 U digitalnom obliku slike mjesto svakog piksela je definirano u fajlu da bude
rekonstruisano na ekranu na onom mjestu gde je zabilježeno tokom akvizicije
 Nijannsa piksela je u sivoj skali (od crne do bijele boje) ovisno od absorbicije
rentgenskih zraka u organizmu
 U kompjuterskom fajlu digitalne slike bilježi se
- Podatak za lokalizaciju svakog piksela
- podatak o vrijednosti skale sivog tog piksela
 Kada pokrenemo digitalni fajl slike u suštini se na ekranu svaki registriran
piksel koji nosi svoju skalu sivog postavlja na svoje mjesto na ekranu i dobija
se prepoznatljiva RTG slika
 Svakom od pretvornika u matrici pridjeljena je digitalna sklopka, koja služi za
odabir dotičnog pretvornika kod očitanja vrijednosti signala
 Konačno, svaki od tih pretvornika čini pojedini piksel u dobivenoj RTG slici
 Nakon što je prvi red digitaliziran, aktivira se drugi red u matrici i tako slijedom
 Proces traje dok se ne očita cijela RTG slika
 Obzirom da se radi elektroničkom procesu u principu je moguće postići
relativno velike brzine očitanja
 Stoga je s pravom za očekivati da će se vrlo skoro matrični detektori rabiti za
digitalizaciju nestatičkih RTG slika (npr. dijaskopija brzinom od 25 slika/sek.)
 Prema količine emitirane svjetlosti stvara se struja čiji je napon
proporcionalan količini emitirane svjetlosti
 Informacija o veličini napona stvorene struje se transportira do
računara koji na osnovu tog podatka definira skalu sivog za tu pločicu-
piksel
 Sintezom svih informacija sa ulazne matrice dobija se digitalna
radiografija
 Što je veličina piksela manja i mogućnost prepoznavanja skale sivog
veća slika je kvalitetnija
 U digitalnoj slici postoji mogućnost registriranja 4000 stepeni skale
sivog od bijele do crne boje
 Ljudsko oko može na jednoj slici da prepozna oko 20 nijasi skale sivog
kao različite
 Ako slika sadrži 4000 nijansi mi ih sve vidimo kao 20
 To je osnovna prednost digitalne slike jer naknadnom obradom
(postprocesingom) možemo da prikažemo detalje koji se na klasičnoj
radiografiji ne vide
Prostorna rezolucija je najmanja distanca na slici na kojoj je mogućne uočiti dve susjedne tačke kao
odvojene. Prostorna rezolucija je određena veličinom piksela. Uticaj veličine piksela na kvalitet digitalne slike
se vidi na slici 1 i 2. Slika 1 je ostrvo u Pacifiku sa matricom 60x80 “velikim pikselom” a slika 2 isto ostrvo sa
matrcom 600x800 i “malim pikselom”
Kontrastna rezolucija znači mogućnost razlikovanja skale sivog na bliskim elementima slike.Skala
sivog je raspon broja prikazanih nijasni sive boje od crne do bijele. Ako se slika sastoji od piksela
koji su ili crni ili bijeli, znači skala sivog je 2 onda pacifičko ostrvo izgleda kao na slici 3, a ako ima
256 nijansi sivog onda isto osrvo izgleda kao na slici 4.
 Obrada digitalne slike

 Proces snimanja u digitalnoj slici nosi naziv akvizicija

 Akvizicija podrazumijeva dobivanje i memoriranje osnovnih podataka
koji se odnose na stepen absorpcije X zraka svakog piksela
 Ti podaci se prevode na kompjuterski jezik i bilježe u obliku
kompjuterskog fajla
 Proces obrade (postprocesing) počinje prikazom skale sivog i ističu se
detalji koji se inače u cjelini ne vide
 Postprocesing daje mogućnosti obrade digitalne slike kao npr.
uvećanje pojedinih detalja koje omogućava bolju prostornu orijentaciju
 Moguća su precizna mjerenja dužine i zapremina organa ili patoloških
procesa što je od značaja za planiranje dalje terapije
 CR –komjuterizirana radiografija
Tokom posljednjih dvadesetak godina intenzivno se tražila zamjena za
radiološki film

 Za zamjenu radiološkog filma postoji više razloga :

 nepraktičnost u rukovanju
 podložnost raznim oštećenjima
 nemogućnost naknadne obrade slike (post-processing)
 ponavljanje snimanja i veća izloženost zračenju pacijenata,
 kao i sama cijena filma
 zagađenja okoliša kemikalijama za razvijanje

 Razvoj medija za dobivanje radioloških slika krenuo je pravcu medija na kojem

se višekratno može dobiti radiološka slika, a od kojih se danas koriste kasete
sa fosfornim pločama i ravni detektori
 CR – kompjuterizirana radiografija (eng.Computed Radiography) u svijetu je
prihvaćen naziv za rad s kasetama s fosfornim pločama
 Kasete s fosfornim pločama –
folijama vrlo su slične kasetama u
koje ulažemo klasični radiološki film
 Umjesto filma kod ovih kaseta
koristimo ploče – folije s fosforom
koje
zadržavaju latentnu sliku nastalu
zračenjem
 Za“očitavanje” latentne slike
koristimo posebne uređaje, tzv.
“digitalizatore”
 Nakon pozicioniranja pacijenta za
željeni snimak,eksponiramo fosfornu
ploču sa rentgenskim zrakama
 Fosfornu ploču ulažemo u
digitalizator koji očitava latentnu
sliku i preko digitalne mreže istu
prenosi na zaslon radne stanice
 Radna stanica ima softver kojim
možemo tu sliku obraditi i evaluirati
 Fosforna ploča – folija zamjena je za radiološki film se sastoji od nekoliko
slojeva
 Podloga je čvrsta ploča na kojoj je nanesen fosforni sloj
 Iznad fosfornog sloja nalazi se zaštitni sloj koji služi za zaštitu fosfornog
sloja od mehaničkih oštećenja prilikom čitanja latentne slike u digitalizatoru
 Ispod podloge – nosača nalazi se barkod koji služi za prepoznavanje vrste I
veličine kasete
 Prilikom korištenja klasičnog radiološkog filma dobivanje kvalitetne slike
bitni su uvjeti ekspozicije, kao što su kV, mA i vrijeme te kod novijih RTG
uređaja mAs kao produkt mA i vremena ekspozicije
 Tako snimljene slike mogu biti nedovoljno eksponirane ili prekomjerno
eksponirana te nisu uporabljive za čitanje i postavljanje dijagnoze
 Kod upotrebe fosfornih ploča u praksi nemamo nedovoljno eksponiranih ili
prekomjerno eksponiranih slika
 Na taj smo način izbjegli ponavljanje snimaka i zaštitili pacijenta od
nepotrebnog zračanja uz optimalnu kvalitetu slike
 Kada fosfornu ploču izložimo rtg zrakama, na njoj nastaje latentna
slika koja je analogna
 U digitalizatoru preko čitača analognodigitalnom konverzijom
pretvara u digitalnu sliku
 Čitač u digitalizatoru informacije s fosforne ploče čita liniju po liniju
te na taj način očita informacije s cijele ploče
 Tako očitane informacije “sirovih” podataka (raw data) pretvara u
digitalnu sliku koju mi vidimo na monitoru
 Rezolucija monitora je vezana uz broj piksela matrice slike, a danas
je u upotrebi obično monitor sa 1024x1024 matricom slike
Digitalni čitači


Digitalni čitači ili “digitalizatori” uređaji su uz pomoć kojih

digitaliziramo latentnu sliku s fosforne ploče
 Tako npr. nalazimo univerzalne čitače za sve formate kaseta ili
čitače integriranu specijalne radiološke uređaje kao npr. uređaj
za snimanje pluća s digitalizatorom gdje ne koristimo kasetu za
snimanje, već je fosforna ploča integrirana u uređaj
 Cijeli niz proizvođača filma uz proizvodnju filma počeo je razvijati
i dalje razvija tehnologiju digitalne luminiscentne radiografije
-Osnovne značajke digitalizatora su:
-rezolucija dobivene digitalne slike
-brzina čitanja latentne slike s fosforne ploče
-brzina ponovnog regeneriranje fosforne ploče za novu ekspoziciju
te kompatibilnost uređaja s modalitetima različitihproizvođača
(npr. DICOM 3.0 protokoli)
 Kao primjer možemo opisati jednu konfiguraciju sistema
za kompjuteriziranu radiografiju koja se sastoji od
digitalizatora, ID konzole, zaslona za prikaz slike te spoja
na laser printer
 Ovako konfiguriran sustav omogućuje
-trenutni prikaz digitalne slike na monitoru
- čitanje regeneriranje fosforne ploče za cca 13 sekundi
-do 110 očitanih fosfornih ploča na sat
-arhiviranje slika na optički disk
-te obradu slike sa običajnim softverom za klasične
radiološke snimke
Definicija PACS-a

 Sistemi za arhiviranje slike i komunikaciju (eng. Picture Archiving

Communication Systems- PACS) su sistemi koji omogućavaju:
- Arhiviranje
- pregled I
- distribuciju medicinskih snimaka
 PACS je sistem koji manipuliše medicinskim snimcima i informacijama
 PACS komunicira sa bolničkim informacionim sistemima, radiološkim
informacionim sistemima, odjeljenskim informacionim sistemima i
omogućava čuvanje i distribuciju snimaka: radiolozima, ljekarima u
bolnicama, ljekarima u udaljenim bolnicama
 Dakle, PACS može biti integrisan u radiološke informacione sistemime-
RIS, ili u bolničke informacione sisteme BIS
 PACS skladišti snimke sa različitih medicinskih uređaja (modaliteta):
ultrazvuka, magnetne rezonance (eng. MR), PET skenera, CT skenera,
endoskopije (eng. ENDO), mamograma (eng. MG), digitalne radiografije
(eng. DR), kompjuterizovane radiografije (eng. CR), nuklearne medicine
(eng. NM)
PACS
 Prvobitni razvoj digitalne radiologije i osnova PACS-a datira iz 1970-
tih godina, dok praktična upotreba započinje u ranim 1980-im, što je
u to vrijeme bili izrazito zanimljivo
 Termin PACS je prvi put upotrijebljen 1982. godine, samo malo prije
osnivanja Prve internacionalne konferencije o PACS-u u Kaliforniji
 Od tada, održavaju se mnoge konferencije u vezi PACS tehnologija,
npr. u Japanu (Japan Association of Medical Imaging Technology -
JAMIT) iz 1982. godine, te EuroPACS od 1984. godine
 Sa porastom popularnosti upotrebe digitalnih senzora u medicini,
količina proizvedenih podataka u medicinskim ustanovama je
eksponencijalno rasla
 Pored digitalnih tehnologija kao što je CT, nuklearna medicina ili
MRI, i prijašnje analogne tehnologije su dobile mogućnost digitalne
obrade
 Arhitektura PACS-a
 Arhitektura PACSa sastoji se od servera (centralnog računara) u kome se
nalazi PACS softver za upravljanje medicinskim snimcima, i od klijenata (CT
skenera, PET skenera, ultrazvučnih uređaja i računara). Snimci su čuvaju u
DICOM formatu (standardu). Na klijentskim računarima nalazi se DICOM
Viewer, softver koji omogućava pregled medicinskih snimaka
 Snimci sa CT skenera, PET skenera, i ultrazvučnih uređaja, se uz pomoć
DICOM standarda, šalju ka serveru koristeći DICOM C-Store protokol, i zatim
server arhivira snimke. Server i klijent, komuniciraju koristeći DICOM protokol
(DICOM C-Store or Query & Retrieve)
 Klijentski računari, uz pomoć posebnog softvera “DICOM Viewera”,
omogućavaju pregled medicinskih snimaka, a postoji i mogućnost
komentarisanja nalaza
 Svaki računar u PACS mreži se identifikuje po svojoj mrežnoj adresi,
komunikacionom portu (TCP/IP), i po imenu
 Također za rad sa PACS-om potrebno je obezbijediti hard diskove većeg
kapaciteta, kao i savremene monitore, kako bi prikaz snimaka bio što
kvalitetniji
 Monitori sa 3 megapiksela, su potrebni za čitanje standardnih rendgentskih
snimaka, a monitori sa 5 megapixela, su potrebni za pregled mamografskih
snimaka
 Arhiviranje je digitalne slike je trajno i što je najvažnije u izvornom obliku tako
da su naknadne obrade moguće i za detalje koji nisu bili analizirani ranije
 Digitalnu sliku zbog ovog treba uvek čuvati u izvornom obliku
 Uporedo sa digitalnim radiografijama razvijaju se i sistemi za njihovo
arhiviranje
 Osnovni sistem arhiviranja digitalne slike je PACS (Picture Archive and
Communicate System) koji predstavlja poseban program koji sve redngenske
preglede jednog bolesnika obilježava i omogućava im trajan pristup
 To praktično znači da se svaki pregled tokom vremena pridružuje predhodnim
pregledima jednog bolesnika bez posebnog rada na organizaciji sistema
 PACS obuhvata samo obradu i arhivu
 Dodavanje zakazivanja, planiranja i j kojim se primaju zahtjevi za rendgenski
pregled, planira i izrvšava procedura, šalje slika i izveštaj naziva se RIS
(Radiology Information System)
 Na ovaj način je kompletno radiološko odeljenje obuhvaćeno u jedinstven
informacioni sistem
 Za to je potrebno imati digitalne slike pregleda
• RIS-Radiološki informacioni sistem se sastoji od:
komponente za registraciju pacijenta i
komponente narudžbe/zakazivanje posjete
Jedinstveni radiološki sistem PACS-RIS se
koncentrira na integraciju aplikacija, i za snimanje
glasa u jedinstvenu isporuku informacija
• Pod jedinstvenom aplikacijom podrazumijeva se
sistem koji može koristiti mnogo korisnika na
odgovarajućim umreženim radnim stanicama
kojim imaju pristup
• Radne stanice predstavljaju ljudsko sučelje
(human interface) PACS-a, tj. predstavljaju
kontaktnu tačku radiologa i drugih ljekara
• Radna stanica je u stvari, kompjuter sa
konektiranim monitorom i služi za prikaz
informacija sa PACS-a
• Ljekari i radiolozi koriste radne stanice umjesto
prijašnjih negatoskopa
HIS –bolnički informacioni sistem
 HIS su posebni sistemi koji uvode automatizaciju u rad cijele bolnice
HIS (Hospital Information System) gdje je radiološki informacioni
sistem uklopljen informacioni sistem cele bolnice kao jedan
 To prektično znači da klasična istorija bolesti ne postoji nego svaki
bolesnik ima svoj fajl gde su arhivirani svi podaci vezani za njegov
njegov zdarvstevi status i liječenje
 Prijenos slike,komunikacije i konsultacije oko rješavanja dijagnostičkih
problema su sa digitalnom slikom neograničene
 Sistem komunikacija kojima se analize pacijenta uz korišćenje Internet
resursa šalju sa mjesta gde su uzete do nekog ko će ih protumačiti ko
se možda nalazi na drugom kraju zemljine kugle u medicini se naziva
telemedicina a u radiologiji teleradiologija
 Uz robotiku kojom se postiže mikronska preciznost pokreta ovo je
jedan od puteva povećavanja efikasnosti u medicini
 Svi digitalni uređaji u medicini funkcionišu pod standardom DICOM 3
što omogućava postojanje RIS-a i HIS-a
Koristi od uvođenja PACS-a

 PACS se najviše koristi u radiologiji, i uštede koje PACS obezbijeđuje u

ovom segmentu su značajne
 Nekada su se snimci skladištili u radiološkim odjeljenjima i to je dovodilo do
prenatrpanosti i neorganizovanosti snimaka
 Poboljšana mogućnost interpretacije slike pomoću alata za obradu slike
 Olakšan pristup starim snimcima, što povećava kvalitetu pregleda
 Povećava kvalitetu i mogućnost prikaza snimka
 Simultani pristup podacima sa raznih tačaka
 Instant prikaz slike (čim se nađe na PACS serveru)
 Povećana dnevna obrada pacijenata
 Danas se ovi snimci čuvaju elektronski, na računaru, i ušteda u prostoru je
vrlo značajna, a smanjenje doze kako za pacijenta tako i za osoblje
 Zahvaljujući PACS-u, ne postoji više potreba za izradom skupih snimaka, jer
se snimci arhiviraju na diskovima koje pacijent može dobiti na CD ili DVD
 Povećana kvaliteta pregleda pacijentazbog uvida u njegovu istoriju
bolesnika od slika do starih nalaza