Professional Documents
Culture Documents
Atatürk Anıları
Atatürk Anıları
Kapak Basks
Dizgi ve Bask
: A.
:
ARAD
Galeri
Basmevi
: Osmanbey
Matbaas
TURHAN GRKAN
ATATRK'N UAININ
GiZLi DEFTER
Atatrk'n oniki yl hizmetini gren
Cemal (elebi) Granda'nn htralar
FER
YAYINLARI
STANBUL
19
NSZ
8
adam vardr veya yoktur. Lkin byk iler, toplu
mu etkilemi nemli fikirler vardr ve
ortadadr.
Atatrkte adnn yanna, byk sfat konmasa
yapt iler byk olarak ortada kalacak nadir kii
lerdendir.
Byk adamlara, bytelerle bakan e l e t i r i c i lerle, onlar drbnn ters taraf ile izleyen mkl
pesentler hep yanlacaklardr. nk, byk adam
lar yakndan herkes gibi olaan, ama yaptklaryle
uzaktan bakalarna benzemeyecek kadar
dikkat
ekici kiilerdir. Onlar nce insanlndan soyarak
kltenlerle, insanst
yaparak
kutsiletirenler
gereki deildirler.
Atatrk'e oniki yl gece, gndz, gnn yirmidrt saatnda hizmet etmi Cemal Granda'nn bu
anlar, onu insan szlnn anlam iinde, pek
gzel canlandrmaktadr. Onun hakknda yazlm
btn anlardan bu kitabn deiik olmas
nedeni
budur.
Bu kitapta, fotoraflardaki Atatrk', nutuklardaki Atatrk', bayramlardaki, merasimlerdeki Atatrk' deil, Trkiye Cumhuriyeti nfusuna ka
ytl, Vatanda Mustafa Kemal'i gryoruz. dn
yasndaki byk yalnzl, hassasiyeti, takn duygular, davranlar, sitemleri, neesi ve zntleriyle, insanlk realitesinin herkes gibi onda da yan
smasn bulmaktayz. Gerekte de Atatrk'n b
ykln ssleyen, onun aramzdan biri olmasdr.
Sayn Cemal Granda'ya, bize Atatrk' byle
sine yakndan seyrettirme frsat verdii iin teek
kr ederiz. Bununla anlyoruzki, imdi o bizden ba
kas deil, daha ok bizden biridir.
TURGUT
FETH
BALARKEN
10
ATATRK'N
UAININ
GZL
DEFTER
11
12
A T A T R K ' N
U A I N I N
Granda'ya
brakyoruz.
TURHAN
GRKAN
GZL D E F T E R
l3
SARAYA A R I L D I M
yanda,
gentim.
Bu
denecek
yata,
rak
daresi'nde
ince,
alyordum. H e n z o n -
zayf, ii h a y a t ateiyle
idareye
tam
yl
ksa pantolonlu,
nce,
dolu
henz
tysz bir
bir
ocuk
rak ola
girmitim.
O z a m a n l a r ok alkandm. K e n d i m i ie v e r d i m
ekmi
olacak
ki,
ok
gemeden
armaann
g r m e k t e g e c i k m e d i m . B i r g n mdiriyetten a r p :
H e y e c a n d a n az daha y r e i m a z m a g e l e c e k t i . . .
nce
pek
sonra
Atatrk'n
iyi
anlyamamtm
hizmetine
ama,
bir
gireceimi
ka
dakika
sezinlemitim.
atm.
Kimisi:
o k sert adam...
Kimisi:
Gece
hizmeti
ok z o r . . .
D i y e m a n e v i y a t m bozuyor, beni c a y d r m a a a
lyor,
sonra
da:
14
ATATRK'N
UAININ
D i y o r l a r d . O g e c e u y k u m kat. K e n d i k e n d i m e :
seni
kskandklar
iin
byle
konuuyorlar...
Di
yordum.
E r t e s i gn sevinten kabma samyordum. A y
n z a m a n d a iimi de heyecanla dolu byk bir korku
kaplamt.
O'nun
karsnda ilk
anda
bir p o t
krar
sam, d i y e dnyordum. N e y a p a r d m o z a m a n ?
Gnlerden
balyacaktm.
Bunaltc
Temmuzdu.
Bana g z e l
scan
etkisiyle
bir
gn
yeni g r e v i m e
smoking
smokingin
almlard.
iinde
buram
daha sonra da
Bey:
r a d a ok dikkatli olman l z m . D i y e r e k t v e r i y o r
du.
C a n kula ile M u z a f f e r B e y i dinliyor g r n m e
m e r a m e n , aklm ok daha baka y e r l e r d e idi. Y i n e
onun
tleriyle
irkilerek
kurduum
hayal
evrenin
den aa iniyordum.
grdn
g r m e m e z l i k t e n , iittiini i i t m e m e z l i k t e n geleceksin.
Senin iin ok i y i olur...
M o t o r u m u z B o a z ' n m a v i sularn y a r a r a k D o l -
GZL DEFTER
mabahe
15
Saray'na yanat.
olaylarla
karlatm.
Atatrk'n
hizmetinde
anlarn
unutamadm.
Saraya
kaldlar.
ayn
sorular
soruyor, nereli,
kim
Saray'n H a r e m ksmna,
Husus D a i r e y e geldik,
imdiki a d y l a
16
ATATRK'N
UAININ
AINIZ PERDELER
C U M H U R Y E T devrinde stanbul'a i l k de
fa
gelen
Atatrk'le
ilk
karlamamz
salonu
Btn
olan
mobilya
iekli perdeler
gzel
duran
sslenmi
bu
daire
lke
idi.
yerlere
bir
gayet gzel
Hereke
kadar iniyordu.
sofra vard.
den
kumandan
Ortada
Dimdik
ayakta
Atatrk:
A n z perdeleri!.. D i y e seslendi.
A t a t r k ' n azndan duyduum ilk ses ite budur.
H e m e n kotum ve perdeleri
atm.
Salon aydn
gibi
ak
tavuk,
nc
kukonmaz,
kompostosu
bulunuyordu.
lk
Atatrk'n
gn
btn
meyva
olarak
hareketlerini
ananas
dikkatle
Stl y a t y l a B o a z ' d a g e z i n t i
yapmt.
GZL
DEFTER
Gezintiden
saatlere
kadar
17
kili
balyor ve
olan
ok g e
akam
yemek
zorunlu
k a d a r srp
gitti.
halde
Atatrk,
gne
k a d a r bir
benimle
uzaklatrlrsam?
konumadan
yleya,
belki
buradaki
hizmetim
iimden
beenil-
miyebilir, hoa g i t m e z d i . . .
Bu hal arkadalarmn da dikkatini ekmi olacak
ki,
alayl
alayl:
grnmee
alarak:
18
ATATRK'N
ADIMI
BR
AKAM
saat
UAININ
DETRYOR
20
sularnda
Sarayn
rejiminin
kurulmasna
ramen
her
srd.
Cemal!..
Sonu y o k mu bunun?
Var, Cemalettin...
Bunun zerine A t a t r k birden bana doru i l e r l i yerek:
H a a a . . . dedi. s i m l e r K e m a l e t t i n olur, f a k a t
Cemalettin
olmaz.
Sen
yine
Cemal
kal!
dular?
Dinin
Ce-
GZL DEFTER
19
A r a d a n y a r m s a a t gemiti. Y e m e k d e v a m edi
yordu. Sevinten kabma s a m y o r d u m . E v e t , A t a
trk en sonunda benimle konumutu. H e m de uzun
uzun... Ertesi gn benimle alay eden arkadalara an
l a t a c a m eyleri kafamda tasarlyor,
onlardan hn
karacam dnyordum.
F a k a t A t a t r k , bu Cemal adna tutulmu olacak
ki yeniden seslendi:
Bu C e m a l e t t i n ismini k i m koydu sana?
A r t k adamakll k o r k m a a balamtm;
Babam, d i y e cevap v e r d i m .
yle ise baban ne adamm senin. D i y e serte
kt.
Bunun
zerine:
B e n b a b a m tanmyorum. D e y i n c e yz daha
da sertleti:
B a b a m tanmyorum ne d e m e k ?
m dodun? Baban y o k m u senin?..
Sen babasz
A t a t r k zldm yzmden
birden sesini yumuatt:
okumu
olacak
20
ATATRK'N UAININ
balad.
korkmaa
balamtm.
Benim
korktuumu
ayam
daha
fazla
kzar
da
koulurum,
S a a t e
diye
gznden
doru
sofray
gittim.
yerde
dua
r y a l a r grdm.
ediyordum.
Yava
o l m a a balamtm.
galiba...
Kbusla
yava
Bu
isim
kark
korkulu
g e l d i i m e piman bile
de
bama i
ayordu
N e r e d e n bulmulard bu C e m a l i de,
bana
takmlard ?
E r t e s i gn de a y n korku ve heyecan iinde g e
ti. A d e t a akam olmasn istemiyordum. T e k avuntum,
Atatrk'n geceki
o l a y unutmu olmasyd.
ald.
misafirlere A r a p a :
Faddal!..
Bu
sz,
duyduumu
Dedi
ok
ve
herkes
keyifli
olduu
hatrlyorum.
Sofrada
masadaki yerlerini
zamanlar
ilk
sz
sk sk
bana
idi:
GZL
DEFTER
21
tarihteki
nlleri
s r a l a m a a balad:
ehzade C e -
Bu kadar da yetiir. D e d i .
Yemek
srp
gidiyordu.
Hava
yumuad
halde
bana
seslendiini duydum
ve yanna kotum.
Daha
cevap
vermee
vakit
kalma-
dan:
B e n sana buldum isim, dedi. Senin ismin elebi
olsun...
Atatrk'n
ok
sonralar y i n e
bir mecliste
dediini
Biz
duymu
umdur.
O
miti.
mi
anda
btn
korkum
bir
bulut
gibi
dalver-
anlad.
Z a t e n kabul e t m e m e k iin
ettii
hi bir sebep
G z e l m i ? D i y e sordu.
o k g z e l efendim. D e d i m .
Bunun
zerine
sofradaki
konuklara d n e r e k :
anda
Atatrk'n
bu
kadar
nem
verdii
bir
gn
Saray'da
kim
varsa
herkese
ve
btn
22
ATATRK'N
UAININ
Atatrk'n
serzenilerinden,
r m a l a r n d a n kurtuluyor,
stelik
O'nun
hatta
ba
sevdii,
GZL DEFTER
23
N E YER, N E ERD
A T A T R K
sabahlar
kalkmazd.
Geceleri
gndz
saat
onbir,
onikiye
doru
kalkar,
zile-
divana
yakn
arkadalarndan
bada
kurarak
ve
kahvesini
Umum
ierdi.
Ktipten
ok
bakas
okurdu.
Bu
okuma
bir
buuk saat
kadar
srerdi.
Sonra banyosunu yapard. T e m i z l i k konusunda o k
titizdi. Y a z v e k ayrmaz, m u h a k k a k her g n ban
y o yapar, her g n amar deitirirdi. G i y i m i n e k a r
t i t i z l i k gsterir,
tral
katiyen
gezmezdi.
Kn
francala
bazan
ayrann
yerine
bir
kse
ATATRK'N
24
UAININ
yemeklerini
ise
kesinlikle
arkadalariyle
davetli
topluluu
her
zaman
hazr
bulunurdu.
att
olurdu.
Bazan
konulardan a l a c a olumlu
herkesi
artan
cevaplar da,
olumsuz
renir,
son
sz
her
zaman
kendisi
sylerdi. Bu ite y a n l d n hi h a t r l a m y o r u m .
Sofra
konumalarnda
bakalarna
sorduu
konu
sorularn
ortaya
konuyu
atmasna
karlklarn
hep
kendisi
meydan
byk
bir
aar,
vermez,
dikkatle
yaatsnn
unu syliyebilirim. A k a d e m i k
saatler ilerleyince
ve heye
h t r a l a r alr, g e m i t e n
oldu
yerini
szedilir,
GZL
25
DEFTER
Sofrasnda ann her eit insanna y e r v e r i y o r du. H e p s i a y r dzeydeki bu insanlarla tartrken sanki yurdun sesini duyard Gvendiklerinin ve sevdikle
rinin eletirilerine sabrla katlanmasn bilirdi.
akay
sofray
rnda bunlarm
enlendirirlerdi.
bir nktesi
Sinirli
zamanla
ya da hikyesi A t a t r k ' n
neeliydi.
zaman
da
arka
Sinirlendii z a m a n l a r ok azdr.
arkaya
sigara
ve
kahve
ierdi.
O
En
neesini saklamasn
nuanlara da rastlanrd.
ler g e m e m i t i r ki...
Atatrk'n
sofrasndan
Mahalle arkadalar,
kim
silh
arka
krallar...
ve
cmb b a y a l n a inmemi,
bir sohbet
en
meclis...
etin
devlet
Politikann,
ilerinin
karara
aktalitenin
de
baland
ziyafet
bir
sofras!
bazan
kadar
byk
deer
verirdi
insanlarn
fikrini
bile
ald
grlrd.
So-
ATATRK'N
26
UAININ
Her
iki
ak ak anlatrd.
sonuna
kadar
gece
itii
yznden
Bu
alkanln
haya
deitirmedi.
halde
kendinden
Atatrk'n
getiini,
bir kere
taknlklar
bile
yap
bunlarn
bir
ey
yaptklar
deildir.
kskanlklarndan
a y y a l k ve
l e r oldu
yaants
Atatrk'n
zevke
ama,
btn
dpedz
dedikodudan
baka
lmnden sonra e k e m e m e z l i k
bu
sofrasn
dknlkle
abalar ne
kusurlaryla
c e k bir yn yoktu
ki...
ktlemek
kadar
istiyen-
bounadr. Onun
meydandayd.
Halkn
ve
sarholuk,
sofras
Gizlene
idi.
GZL
27
DEFTER
EVRESNDEK ASALAKLAR
beyaz gmleim
kolal,
iskarpinlerim
rugan
d. D a v e t l i l e r d e n bir ou k l m kskanr ve g i y i
m i m i b e n z e t m e e yeltenirlerdi. O zaman bir ok ba
kan ve M i l l e t v e k i l i bile papyonlarn bana b a l a t r l a r d. C u m h u r i y e t yeni kurulmutu. Bunlar k y a f e t d e v
rimini henz benimsiyememilerdi. F a k a t ksa z a m a n
da yaadklar o r t a m a uymasn biliyor, en centilmen
diplomattan
daha
centilmen
kesiliyorlard.
evlerine
rnein
man,
trk'e
ok
Atatrk,
kitaplktan
onlar
byk
bir
biz
kendileri
kitaplklar yaptrmlard.
atlas
ya
gider,
da kitap
bunlar
arad
karrdk.
za
Ata
bulmu g i b i gtrp v e r i r l e r d i .
uaklar
grr,
hazra
onlar
konar,
her
bunlar
Atatrk'n
hi
gznden
kamaz,
28
ATATRK'N
UAININ
bir punduna
onlardan
getirerek,
yaptklarnn
acsn
karmasn bilirdi.
H r p a l a y a c a , yahut a l a y a alaca k i m s e l e r i sk
sk imtihana ekiine t a n k l k etmiimdir. A t a t r k ' n
artc
sorular ve
mantk
oyunlar
karsnda
bun
deildi.
GZL DEFTER
29
SELANK'TEN
N E IKAR
merhametli,
ekerdi.
Dostlarna,
arkadalarna vefalyd.
Za
garaz
olmasdr.
gibi
insan
duygularn
Balamyaca
su
zerine
yok
kabilmi
gibiydi.
B i r ok
Berberlerin
olduklarndan
ten
eski
kkte
berber Rdvan'la
ikisi
kendilerini
konuurlard.
Bu
de
oturmu
Atatrk'n
imtiyazl
ekilde
Selnikli berber
antrede
konu
hemehrisi
sayarlar,
yksek
-aka da olsa-
bbrle
olmazd.
30
ATATRK'N
UAININ
Selnikliler
olmasaydk,
siz kurtulamaz
D i y o r l a r , ben de c e v a p o l a r a k :
Biz
kendi
kendimizi
kurtardk.
Selanik'lilere
olmu ki,
o akam
antrede
konutuklarmzn hepsini
duymutu.
ekil
ii
akaya
board.
Fakat
bu
seferkinin
akaya
g e l i r yan y o k t u .
N u r i Conker,
y o r m u ta, beni k o r u m a k k a r a r n v e r m i e s i n e :
B o l Yahudi kar P a a m . . . D e m e s i n m i ?
daha
nce
kulana
alnm
dedikodularn
karlk v e r d i :
GZL
DEFTER
unutmamak
31
lzmdr
ki,
Napoleon
da
Korsika'l
bir
nsanlarn
iinde
bulunduklar c e m i y e t e
lzmd r.
kldm
oniki
yllk
hizmetim
sresince
hi
b i r daha
azma
almadm.
32
ATATRK'N UAININ
GZM GRYOR,
AYAIM DA YERNDE
ATATRK
yazn
gecikme
gelmesi
gecikmiti.
am,
Bu
h a t t a halk
ayann
tutmad
gibi
sylentiler o r t a y a k-
anlamak
istiyordum.
l a n sofrann bandan
mek
Bir,
Stl
yatnda
kuru
hi a y r l m a d m . n c e bira i
istemiti:
B i r a v a r m ? D i y e seslendi.
V a r P a a m . . . D e d i m ve hemen bira g e t i r d i m .
ruca m i l l e t v e k i l i E r z u r u m U m u m M f e t t i i
Tahsin
z e r ' i n yalsna g i t t i k .
Sofrada on k a d a r m i s a f i r bu
lunuyordu. k i fasl g e c e
Biz
yalda
sofraba
yarsna
sefasnda
y k d e r e ' y e g e l d i i n i duyan v e y a t
halk, yalnn nnde t o p l a n m :
k a d a r d e v a m etti.
iken
Atatrk'n
iskelede
gren
GZL
33
DEFTER
maa
diye bar
balamt.
Atatrk
grlty
duyunca,
ev
sahibi
Tahsin-
z e r ' e sordu:
N e d i r bu? Ne istiyorlar?...
P a a m sizi balkonda g r m e k ,
alklamak isti
yorlar...
Bunun zerine A t a t r k
Balkona
doru
bir alktr
dklen
yrd.
balad.
halk
yavaa
Kapda
yerinden k a l k t .
grnnce
lgnca
grmek ve
lgnca
alklanmak
Ata
anlyorsanz ve
hissediyorsanz
bu
kfidir.
Be
Yaa,
Diye
baryordu.
Bunun
zerine
Arkadalar,
Atatrk:
iinizde
bz
stanbullular
bana
szler
karmlar...
(Bu
srada halk
co
mu K a h r o l s u n d m a n l a r m z d i y e baryordu.)
Gryorsunuz
ya,
E l i m d e tutuyor,
karnzdaym,
shhatim
yerinde.
( a y a m balkon demirine v u r a r a k )
a y a m d a yerinde, g z m d e g r y o r . H i kimse m e
rak
etmesin.
Siz bu
akam
34
ATATRK'N
UAININ
sizin
iin
yaayacaktr.
Benim
kuvvetim,
size
evlerine g i t t i . A t a t r k te
balkondan
ieri girdi.
A t a t r k o gece ok neeliydi. B o a z dn M a r
m a r a ' d a ikinci bir g e z i n t i daha yapld. Sabaha kadar
iildi. Hepsini
hesaplamtm.
ie b i r a ve y a r m
k i l o D i m i t r i k o p o l o ( kadeh t e fazlas v a r d ) .
te
iki
btn m i l l e t i n
m i k t a r bu
rakdan
baka
ve benim de m e r a k e t t i i m
ampanyay
da
severdi.
br
ikileri
bir
Bunlarn
dnda
alt i k i y i
deitirme
mitir.
Her
gece
ien
Atatrk
gndzleri
alkol
kullan-
Sabaha
coan
Atatrk,
iki
k a d a r srdrmt.
halkn
fasln
gsterisi
kar
farknda o l m y a r a k
GZL
DEFTER
35
MISIR'LI
MUGANNYE
havasna
arkadalarn
devrimleri
alt-
ayrlamyan
y e r l e t i r m e e baladktan
sonra
olarak kalr, y a t l a
Marmara
ve Bo-
gezintilerinin
yerlerini
mrnn
son
yznden
Atatrk
denize
hi
girmemiti.
halk
arasnda,
kalabalk iinde
eski
A n k a r a ' d a n ok stanbul'u
bulunduumuz
bir
yaz
y a p t l a r inceledi. T o p k a p
severdi.
mzeleri
Saray'nda
do
ne
36
ATATRK'N
UAININ
bir ok kimseler,
raya
evresini kuatm o l a r a k Sa
alnmt.
Atatrk,
daha
sonra
Hrkai
Saadet
Dairesi'ni
kartp
bunlarn
t e k e r t e k e r g z d e n geirdi.
sandklara
yerletirilmesine
Sonra
gzclk
T r k i y e ' n i n en byk s e r v e t i n i n ta
yaptlarna
kar
byk
bir
sayg
duydu
her
zaman
tekrarlard.
Okuldayken
iitmitim.
Nisan
T a r i h Kurumu'nu
bu
1931 de al
yaplan
amala kurdurmutu.
elence
stanbul
gittik.
dzenlemi
motoruyla
Rhtma
ve
Atatrk'
Dolmabahe'den
yanatmz
zaman
de
armt.
Sarayburnu'na
gecenin
karan
geldiini
gren
halk
kadnl
erkekli
yzden
dndklerini
hep
halkn
olmutu.
nnde
syler
GZL
DEFTER
Yanlm
37
varsa
halk
dzeltsin
derdi.
Her
zaman
nee
har
gtren
neir
bir insan
olduu
iin hemen
oluverdi.
Kadnn
sesi
gerekten
gzeldi.
A l l a h iin ses...
A t a t r k hi konumadan byk bir dikkatle dinledi. ark bitince kadn y a n m z a ard. B a t m
ziini de renmesini tledikten sonra:
ite
kr
Bu
sesle
seni
btn
dnya
hretini t a m yaparsn...
ederek
dinler.
zaman
D e d i . K a d n da teek
ayrld.
sylediini
bir d e v r i m
anlyamadm.
ynelmitik.
A c a b a Atatrk,
Dou
dnyasnn
kltr
Yoksa...
de, mzik d e v r i m i m i z i n
semek ve
Evet,
yol
uygulamakla
yoksa
bunu
gstermek
dnerek
istemiti?
mi
Bunu
inanyordu.
Msr'l
daha
hanendeye
sonralar
anla
dm.
Atatrk,
dil
konusunda
s e v d i i ve
olduu
gibi,
mzik
alkanlklarn
sofrasndan
ala
inemi,
hi eksik
et
gelecek
leyerek D e v l e t
kuaklarn
mzii
Konservatuvar'nn
mtr. z e l h a y a t n d a
olduunu
temellerini
alaturkalktan
sy
attr
kurtulamyan
38
ATATRK'N
Atatrk,
bir
ara
Radyoyu
yalnz
UAININ
alafranga
mzie
zerine
de,
alaturka klarna,
kuaklarn yoksunluk
devrim
ve fedakrlklara katlan
arkc
kalkarak
masadan
kadehini
ayrldktan
halka
sonra A t a t r k
doru
kaldrp:
Bizse,
hepi
bir
anda
kart.
Topluluk
ayaa
frlam:
Y a a P a a m . . . S a ol P a a m . . . A l l a h seni ba
mzdan
eksik
etmesin...
Barlaryla
kadehlerini
birden
bire
kararlar
verirdi.
Yine
yle
1927
ylnda
ne
pahasna olursa
olsun
harflerin
Atatrk
yle
kullanlmas g e r e k t i i n i
h a l k a anlatan
diyordu:
GZL
DEFTER
39
millet utanmaldr.
A m a Trk
Milleti,
utanmak
anl,
erefli
bir
millettir.
Tarihi
batan
dzelteceiz.
Bu
rn almasn isterim. En
hususta
btn
vatandala
de
srasnda
gecenin ikisi
oradan
alayanlar
olup,
ayrlmad.
da
vard.
btn g a z i n o
Herkes
Atatrk
boalncaya
ekildikten
sonra
saat
kadar
Bykarls
klarn
altnda frakl
tuvaletli kadnlar
dk.
grnce
Sarayburnu'nda
s m o k i n g l i erkeklerle,
surat
yaptmz
asld:
burada
yapamaz
Dedi.
B y l e c e l t i n harfleri kabul edildi. H e m de h a l k n
iinde ve onun
oldu.
oyu
Anadolu'yu
alnarak...
A t a t r k baretmen
Gezilerinde
40
ATATRK'N
UAININ
YEN harflerin
alnd
gnlerdeydi.
Ata-
bir
ie
kmt.
pacaktk.
giriecei
Stl
Hareket
zamanlardaki
yatyla
Boaz'da
dalgn
bir
hali
gezinti
ya
ettik.
Bu g e z i d e o z a m a n Babakan olan s m e t nn
de vard.
arl
bulunuyordu.
Y a t , Kurueme nlerine g e l d i i z a m a n A t a t r k ,
yine dalgn ve dnceli haliyle oturduu y e r d e n a y a
a kalkt. O srada ben h i z m e t g r y o r d u m . P a r m a
y l a g e l eklinde bir iaret y a p a r a k :
Sen o k u m a k y a z m a k bilir m i s i n ?
Eski
harflerle
Yeni
harfleri
D i y e sordu.
okur y a z a r m .
b i l i y o r musun?
Biliyorum, f a k a t
birletiremiyorum.
o z a m a n arp kalmtm. H a y a t t a en ok
korktuum
ey,
imtihan,
sonunda
bama
gelmiti.
zaten
son
gnlerde
dnceli
grdm
Ata-
GZL
DEFTER
41
Ne
dersin
Paam?
smet nn bayla
Derhal
bir k t
imtihan
onaylyarak:
edelim...
Dedi.
Sonra
bana
alarak g e l m e m i e m r e t t i .
Fakat
Tekrar
girdiimde
salona
duydum.
hi
te
umduum
btn
Bata A t a t r k olarak bu
gibi
baklar
olmad.
zerimde
k a d a r sekin kii
Y a z b a k a l m B i r a s o u k t u r dedi.
B e n de aynen,
okunduu
gibi
yazdm.
Oysa
eski
nasl yazlrsa
harflerle
Souk
Sen
renememisin!...
arkadalardan
Selhattin'i
Diyerek
ard.
br sofrac
arkadan
anda
bu
ikimizin
szlerden
de
korkusu
sonra
artk
dalmt.
bize
Ata
bagrmyaca-
42
ATATRK'N
UAININ
b a r m a fasl da balamadan
biterdi.
O gn bu konuda her hangi bir k a r a r a v a r a m a d .
Y a l n z bir ara benim y a z m kr K a y a ' n n savun
duunu
duydum:
B i z biliriz... D i y e ii kapatyordu.
GZL
43
DEFTER
hazrlanm
bir
gezileri iin
p r o g r a m yoktu.
Boaz'a
gn
gn
ben
bir
Saray'da
arkada
nbeti
nbeti
olarak
kalr,
kalmtm.
akam
sofrasn
saat
yirmi
ikiye
kadar
bekledim.
Hi
bir
Saray'na
yirmi
kiilik
bir
yemek
sofras
d e r i n deniliyordu. H a z r l m z yaptk,
Saray'nn
gn
Beylerbeyi
baladk.
Beylerbeyi
Saray'nn
leri
karlamak
rhtmna
yanat.
Gelen
k t m d a ne
44
ATATRK'N
UAININ
hak
ayrldlar.
Baka
bir
bir toplant
gn Beylerbeyi
Ses ve
Bakan
V a s f nar bata g e l i y o r l a r d .
ili sosyetesinden toplanm on kadn toplantya
eit katyordu. G e r i gen, gzel denemez, f a k a t o l
g u n kadnlard. o k pahal ve k giyinmiler, boyan
mlard.
Kadn
konusunda
biraz
kskan
olan
Ata
trk, kadnlarn trnaklarnn bile boyanmasn ho k r lamazd. B o y a l kadn grd m, boyalarn sildirir,
y k a n m a l a r n ister, O l d u u gibi g r n n . . . derdi.
Bunlara da ayn eyi yapt. K a d n l a r
sildikten
sonra
soyundular.
Scak
bir
boyalarn
Austos
gece
Atatrk
kadnlarn yryne
dikkat
gelen
sazendeler
arasnda
Deniz
S a f i y e A y l , N u b a r T e k y a y , Selhattin
fz
Yaar
Kz
Eftelya,
Pnar, H a
bulunuyordu.
Y a z sresince h e r akam bu
toplantlar
yapld.
GZL
DEFTER
45
KSNE K A R I A N L A R
olacak-
bahaneler
O'nu
bulur,
ikisinden
fakat
hi
caydrmak
birini
iin
baaramazd.
A r a l a r n d a sk sk t a r t m a l a r a tank olurdum. H e m e n
her
sabah
tekrarlanan
bu
tartmalardan
Bayur'un
y e n i l g i y e u r a d n zlerek grrdm.
Bayur,
e r k e n saatlerde
A t a t r k ' e gelir,
o gnk
karmaya
etmemee
A
Atatrk'n
can
sklr
ama,
hi
alarak:
Hikmet
Bey,
ben
raky
ierdim.
imdi
Bugne
deil,
daha
Harbiye
talebesiyken
kadar da hi.
zararn
nun da altnda k a l m a z d :
Muhterem
mediinizi
Paam,
sanrsnz,
fakat
bugn belki z a r a r n g r
yarn
greceksiniz.
Siz
bu m e m l e k e t e lzmsnz. K e n d i n i z e acmyorsanz ba
ri bu m i l l e t e acyn. Bu m i l l e t sizin v a r l n z l a k a i m . . .
46
A T A T R K ' N UAININ
GZL DEFTER
47
UYKUSUZLUK
ATATRK
ler,
hi
dnmler
tiyenler,
bu
iin
acaba
midir?
Byk
dum.
O'na
brakamaz
gelip
ikiyi
diyen-
aldanacaklarn
braktrmak
is-
adam,
ikiyi
bir g n
REKORU
ay hi
Nutkunu
Akamlar
ve
ondan
ayrlamaz grnen
yine
sofra
ben
bunun
kuruluyor,
tan
ol
herkes kar
alkn
insanlarn
bir gn
duramyacaklarn
ikiye
sanrdm.
Atatrk'n
ay kendi
btn
isteiyle
ime
tam
i k i y e boykotuna benimle b i r l i k t e
evresindekiler
O'nun g r e v
bile
akn
de
ve
ap
kalmlard.
sorumluluunu,
nn ve beenilerinin de stnde
Bu
da
alkanlklar
tuttuunun en g z e l
rneklerinden biridir.
Byk N u t k u n u
gibi,
k r k s e k i z saat
hazrlarken,
hi iki
imedii
binlerce
belge
yazmaktan
arasndan
48
da,
yine
ATATRK'N
yazdklarn
sofrada
eski kkn
arkadalarna
UAININ
okutur,
sonra
kh otura
Uykusuzluu
kar
karya
gerektirecek
nemli
bulunmuyorduk. F a k a t
bir
O,
olayla
bir ie,
onun sonunun g e l d i i n i
g r m e d e n asla rahat e d e m e z d i .
Tarihle
urat
sralard.
Atatrk
ierde
al
ok merakl
etkisiyle uyuya
kalmm.
kendisi
armak
zorunda
kalm.
B i r de b a k t m ki, k a p y a r a l a m :
elebi,
elebi!.. D i y e sesleniyor.
H e m e n yerimden f r l a d m :
parlyacak
diye
dm
kopuyordu.
Ellerimi
bakarak:
Senin
tahammln
A r k a d a l a r n gelsin... D e d i .
kalmam,
haydi g i t
yat!
GZL DEFTER
49
Kitap
okurken iim
ge
F. 4
50
ATATRK'N
UAININ
SOFRAYI T E R K E D Y O R
oklar
tarafndan
yanl
bilinmektedir.
Sofrada
g e e n bu tartmay Y a k u p K a d r i K a r a o s m a n o l u da
bir
yazsnda y a z m ,
sonunu
da bilenler tamamlasn
alacam.
bir
z a m a n sonra onu
affeder,
olanlar
sonra
itibara
kavuanlardand.
zerine
Atatrk:
M e m l e k e t t e M a a r i f V e k i l i y o k mu?
GZL
DEFTER
5l
geti:
Yahu
nasl
olur?
Bu
adam
beni
okutmutur,
nasl M a a r i f V e k i l i o l a m a z m .
D e i l seni okutmak, senin A l l a h n okutsa yine
bu adam M a a r i f V e k i l i olamaz.
O devirde dalkavuklarn yannda b y l e meden cearet
sahibi,
vard. F a k a t
yesi
szn
saknmaz
cinsten
bu derece ileri g i d e c e i ,
hakknda
bu
derece
sert
kimseler
de
bir H k m e t
konuaca
kimsenin
sonra:
y l e y s e msaade
dedi ve
salondan
kp
ederseniz ben
terkedeyim.
gitti.
kimse
konumad.
Cumhurbakan
O'nunla
byle
olduktan
Sinirleri
sonra
konumamt.
52
ATATRK'N
bytyormuuz.
ki,
ylan
UAININ
koynumuzda
Dedi.
C e v a p v e r m i y e r e k yavaa k a p y ap dar k
tm.
Oradaki
grevim
bitmiti.
Galip
rak
kadehini
hrsndan
dilerinin
arasna
Galip
ban
kaldrp
beni g
rnce:
elebi, bana bir kadeh r a k ver, d i y e bard.
Efendim, kilerci uyumu. D i y e a t l a t m a a a
ltm.
Demek
bana
verecek
bir
kadeh
rakn
bile
yalan
syliyeyim,
bu
olaydan
ok
zldm.
nk R e i t Galip'i g e r e k t e n ok seviyordum. A r a
larnn almasna gnlm raz deildi. F a z l a iip te
daha
kt
bir
olaya
meydan
verilmemesini
istemi,
gn
Reit
Ankara'nn
Galip,
yolunu
Atatrk'e
tuttu.
Hatt
ve
stanbul'a
cebinde
on
elebi
efendi,
imdi A n k a r a ' d a R e i t
Galip
aknlm
gemeden
koup
radyoyu
a-
sessizce
gzlerinde
dinledi.
Radyoyu
kapattktan
sonra,
GZL
53
DEFTER
aralarnda hi
ediyorlard.
Bir
ka
bir ey g e m e m i gibi h a r e k e t
gn
sonra
da
Anadolu
Ajans,
olduunu haber
veriyordu.
O g e c e sofra olduka kalabalkt. R e i t Galip'in
zerinden
sevin akyordu.
annda A t a t r k
Toplantnn en
kapda duran
kvaml
askerlerden ikisini
kkte
lerden
yanna
ararak
yettiini
gzleriyle
bir
gcnn
kan
nelere
olsun,
yiit
mehmetik-
gretirir,
grmek
Trk
isterdi.
-istemeseler
onlarn
sonunun
nasl
g e l e c e i n i bekliyorduk.
Reit
D a h a a
arasnda k p r d a m a k ne mmkn...
Mecliste
bulunanlarda
heyecan
son
haddini bul
bile
almaktan
korkuyorlard.
Atatrk
ise
so
54
ATATRK'N
UAININ
iaretiyle v u r m a k t a n v a z g e i y o r l a r , t e k r a r v a r hzla
r y l a h a v a y a sallyorlard.
Birka
k e z tekrarlanan bu ho oyundan
sonra
eden
Reit
v e r m e k istemiti?
bu
oyunla,
Galip'e
vaktiyle
centilmence
A m a ben,
bunun
kendisine
bir ders mi
aka erevesini
hi bir z a m a n a m a d n sanyorum. A t a t r k , R e i t
G a l i p ' i sevmeseydi, o olaydan sonra onu ne bakan y a
pard, ne de alt okka ettirirdi.
Reit
birka
ay
Galip'in M i l l
getikten
Eitim
sonra
Bakan
stanbul
oluundan
niversitesi'nde
kendisine
dmesi g e r e k t i i
hararetle bu g
tezini
savunuyor:
O l m a z s a benim
n a m m a k z m A f e t y a p a r . Diyordu.
R e i t Galip ise i t i r a z basyor:
receiz.
Fakat Atatrk'te
dediim dedikti:
ey sylemiyordu.
R e i t Galip buna da cevab y e t i t i r i y o r :
B i z de olunuz olarak bu
GZL
DEFTER
vazifenin
55
kendimize verilmesini
istiyoruz.
Diye
sy
leniyordu.
Bu i sonulanmadan, ayn gnler iinde bir ba
ka o l a y a daha dokunmak isterim. B i r ka gn sonra
sofrada, K l Ali, Recep Zht, A t a ' n n etrafn e
virmiler,
urdan
burdan konuuyorlard. B i r a r a R e
konuacak.
cevab v e r m i :
Atatrk
larla
bu
Bunun
zerine
Reit
Galip
te
B i z i m H i t l e r her gn konuur.
lfa kzmak
yle
dursun,
kahkaha
glmt.
Aradan
gnler g e t i .
Reit
Galip
hl
nklp
ayrlmas
Reit
Galip'e
uurlu
gel
Bayur,
v e r d i i gn,
mutu.
nklp
Krssnde
ilk
konferansn
R e i t Galip te h a y a t a gzlerini
yum
56
A T A T R K ' N
U A I N I N
K O N T E S AKINA EVRDM
Hizmetkr
neferleriyle
arkadaa
olmamza
konuur,
Kibirli
ramen
sorular
deildi,
bizlerle,
sorar,
aka-
konuma zgrl
tanrd,
sk
sk
benim
fikrimi
aldn
hatrlarm.
kadar
hizmetinde
A t a t r k beni,
her
eyi
kalmak
suretiyle
aka konutuum,
grdm.
yalanc
Adn
hatrlyamadm
bu
madam
Kontes
kendisi
GZL
DEFTER
57
ezberlemiim.
Oraya
gelince
frsat
kar
sralamaa
Kontes
baladm.
armt.
Hem
Napoleon
bakannn
atlarak
karsnda,
serbeste
slalesini
bir
h e m de koskoca bir
hizmetkrnn
ortaya
konumasndan...
lar,
sizden
hi
ekinmeden,
O y s a bu
korkmadan
adam
konuabili
yorlar...
A t a t r k u
karl v e r d i :
korksunlar?...
B i r g n sonra...
z i n l i olduum iin o g e c e sofrada hizmet e d e
memitim.
Atatrk,
izinli
olduumu
yar'a
dnerek:
efimiz
sylemi.
brahim'e
beni
sormu,
Bunun zerine F e t h i
Ok-
tanesi bu v a z i y e t i g r m ol
kabma
samyordum.
58
ATATRK'N
UAININ
SERVETLERNZ VERNZ
1930-1931
bir
YILLARINDA
ekonomik
yurdumuzda byk
bunalm
bagstermiti.
olmadka
bu
hal
dzelemezdi.
H e r gn bir
son
haddini bulmutu.
Bu durumu
g r e n b
P a a m , v a z i y e t ktdr. B y l e giderse, m e m
leket mahvolur. D i y o r d u .
O
gn
sofrada bulunan
Yunus N a d i ve
Hikmet
Bayur:
D e y i n c e A t a t r k u
cevab v e r d i :
karmam.
Bu
memlekette
dnya k a d a r g e n
Yksek
yetiiyor.
ktisat
Ticaretten
Bunlarn
arasn
Vekili yapn...
F a k a t H i k m e t Bayur'un dedii d e d i k t i :
bir
iki
C o n k e r ' e dnerek:
Dedi.
saniye
dndkten
sonra
Nuri
GZL
59
DEFTER
Bu
millet
bilmek l z m .
ok
abuk
sterseniz
kurtulur
sizi misl
ama,
usuln
Ktahya'da
ikiyzbin
liralk
bir
kiremit
bu
dva kendiliinden
kurtulu
Sonra
cei
t e sa
cevab
Ben
dm ve
millet
halledilmi olur.
yolu...
beklemeden
askerdim.
almasiyle
artk
ekledi:
Allahn
inayeti,
milletin
yar
bugne ulaabildik. M e m l e k e t ve
kurtulmutur.
Ben
bir
ey
yapmadm
zerimde
kalyor.
Benim
kalmam
bu
millet
k a d a r sonra 9 E y l l
Mdr
arld.
olan
Atatrk
Cell
1932 de Bankas
Bayar
ankaya
Kkne
Bayar'a:
Seni k t i s a t Vekili y a p y o r u z . D e y i n c e B a y a r :
Atatrk:
Hem
Bankas
Mdrln
yapacaksn,
zorunda kald.
Bunu
duyunca
ok
sevindik.
Sevincimiz
daha
Hatrmz
sorar,
yaknlk
gsterirdi.
60
ATATRK'N
UAININ
A T A T R K Cumhurbakan olduu
tam
km
olan
bir
halk
adamyd.
bu
byk
insan,
maktan,
halkn
iinde
dolamaktan,
yerlerde
oturmaktan
byk
kalabalk
de
halde
iinden
iinde
halkn
e l e n d i i n i g r m e k t e n holanr,
kendini
Halkn
yaa
gittii
Halkn
elencenin iine
sokard.
Beyolu'nda
Trkuvazn
yannda
bir l o k a n t a vard. B i r g n de
Eden
adnda
oraya gitmitik.
Saat
g e c e n i n onbiri. Garsonlar e t r a f m z d a f r d o l a y dn
yorlar,
Atatrk'
honut
A t a t r k ' n oturduu
a r k a d a oturmular,
ne
dalmlar,
yorlard.
alyorlard.
ilerisinde
iki
r a k iiyorlard. K e n d i l e m l e r i
bizim
Atatrk,
etmee
masann b i r a z
varlmzdan
bana
habersiz
grn
seslenerek:
H e m e n git, beyleri a r ! D e d i .
biraz
sordu:
all
soruyu
brahim'in
arkada
Bendeniz r a k y
herkes
Hsamettin:
gibi
midemi
doldur-
GZL
DEFTER
m a k iin deil,
61
kafam
Diye
cevap verdi.
Atatrk
bu
hazr
Bravo...
Daha
cevaplktan
ok
holanmt:
D i y e bu
misafire
hangi
sonra
sormu, H s a m e t t i n de hi
partiden
olduunu
ekinmeden Serbest F r -
Bravo!..
D e d i k t e n sonra a l l ' y a
dnerek:
heykellerimi y a p y o r .
gmldnz
de,
hi
Siz nerdesiniz?
grnmyorsunuz?
sesiniz
kmyor.
memleketlerine
Onlarsa
binlerce
liray
alp
gidiyorlar.
Deyince all b r a h i m
glmsiyerek
cevab
verdi:
mi)
P a a m , P a a m . . . F n d k l Saraynda
benim y a p t m
bunu
duymamsnz.
deilsiniz,
bir portreniz v a r d r .
Gidip
onu
grn.
(Akade
Anlalan
Atatrk
siz
asl odur...
Atatrk
bu
cevaptan
da
ok
memnun
kalmt.
brahim'den
uzun
boylu
natnn
bilgi
Trk
ald.
resmi
Bunlar
korunmas ve sanatn
ve
sanat
hakknda
d i k k a t l e dinledi.
gelimesi
Sa-
iin D e v l e -
sz verdi. A t a t r k ' n bu ko
Saat
erdi
ve
sabahn
drdne
gelmiti.
Toplant
sona
saraya dndk.
Ordu'dan e m e k l i hsan
Boran,
Bkre Atae-
62
ATATRK'N
militerlii
re'e
srasnda
g e l e n all
bir
UAININ
sanatlar topluluuyla Bk
brahim'le
bir grme
yapmt.
Ne gibi
zg
diliyle:
bir
ey?
M e s e l A t a t r k ' hayalinizden
izebilir m i
siniz?
Ben O'nu
kalbime
resmetmiim...
hsan
maktadr.
esiz
bir
Borann
portresini
ei
izmitir.
Adviye
Bu
Boran'da
resim
bulun
GZL
63
DEFTER
KAYSER'DEK
ATATRK
SR SAHB
sk sk halk v e m e m l e k e t i g r -
m e d i k e rahat edemez,
zn g e z i l e r e
kard.
Balolara,
bu
yzden ans
elencelere, d a v e t l e r e
gafil
avlanr,
hazrlksz
olduklarndan
akna
dnerlerdi.
Y u r t g e z i l e r i n d e de ounlukla b y l e olurdu. n
ceden
hazrlanm
sofrada,
ertesi
bir
gn
gezi
program
falanca
yere
yoktu.
Gece
gidilmesi
istenir,
yerin
ilgilileri
olmyan
titikleri
bizi
kyafetlerle
iin
Atatrk,
yzleri
tral,
karlamaa
bunlarn
yahut
dara
dz
dar
tellaryla
ye
inceden
bulunuyorduk.
istasyonundan k a l k m a k zereydi.
ban
kyafetli
umuz
bir
vagona
adam,
araladm.
Beni
kalabal
yaklamaa
B i r olay g e t i i n i
kapda
Trenimiz Kayseri
B i r de baktm,
yararak
bulundu-
alyor.
anlamtm.
gren
V a g o n u n kapsn
oban
kyafetli
adam:
Y a v e r l e r d e n izin almadan A t a t r k g r e m e z -
siniz. D i y e c e v a p v e r d i m .
64
ATATRK'N
UAININ
tartma
gittike
kzyordu.
Adam
da
inat
m , inat...
B i z byle ekie duralm, A t a t r k b i z i m konu
malarmz
mu.
bulunduu
Ban
vagonun
penceresinden
duy
uzatarak:
elebi, ne i s t i y o r bu a d a m ? D i y e sordu.
E f e n d i m i z i g r m e k istiyor, P a a m . D e d i m .
A l g e l efendiyi y l e y s e . . .
Adam
nme
dt,
ben
arkada,
beraberce
va
g o n d a n ieri g i r d i k .
B e n i m oban sandm adam m e e r d a v a r sahibiymi.
Balad
Atatrk'e
B e y z koyunu
maa
Ankara'ya
Kayseri'de
serencamn
gtrrken
hastalk
anlatmaa:
ile d a v a r v a r m .
var,
baytar
Bunlar
yolunu
hayvanlar
sat
kesmi.
gtremezsin.
Hi
yol
versinler.
H a s t a l k olmyan bir y o l d a n g e i r e y i m . D e m i .
A m a bir trl b u hayvanlara yol v e r i l m e m i . D a
v a r sahibi,
hayvanlariyle
eli
brnde
kalm.
Ne
kesince,
geldiini
duymu.
ki
V a r p g i d e y i m , A t a ' y a derdimi i l e t e y i m . B e l
O'nun
sayesinde
Hayvanlar
feraha
otlaa brakt
karm.
gibi
Diye
soluk
dnm.
solua
istas
y o n a yetimi.
D a v a r sahibini byk bir dikkatle dinliyen A t a trk,
trenin hareketini
geciktirdi.
Vali
ile
baytar
GZL
DEFTER
artt.
kisine
kisi
de
birden
Bu
65
zaten
istasyonda
bulunuyorlard.
dnerek:
arkadan
srsne
neden
mni
oldunuz?
D i y e sordu.
Baytar kekelemee
balad. N e c e v a p v e r e c e i n i
armt:
ey
efendim,
bu
mntakada
hastalk v a r
da,
Siz ne dersiniz V a l i B e y ?
D i y e sordu.
Vali
ezile bzle:
Efendim,
d o k t o r hakldr.
Deyince
Atatrk
kzdn belli e d e r e k :
Demek
beraber lsn.
bu
sr
Siz de
sahibi
seyirci
burada
kaln...
hayvanlariyle
Sizin maksad
arka,
kyl k a d a r da olamadnz.
garba
mbarek
akl
adamlar ?
Vali
ile
Baba,
afak
sr
imdi
da,
sizin
Bu
neye
adamn
ermiyor
Dedi.
baytarda
yorlard. Hemen
eriyor
atmt.
nlerine
bak
sahibine d n e r e k :
srn
topla.
ehrin
tam
gbe
hi
ekinmeden bana
t e l g r a f ek. B e n se
teekkr
edip,
sonra yanmzdan
l i y e dnerek
soruyu
Atatrk'n
ayrld.
ellerine
sarl
A t a t r k tekrar Va
sordu:
Paam
ketin
serveti
Vali
dileri
ile
vard
farketmedik...
de
bylece
baytarn
ki...
harcanr
nlerine
gider.
bakarak
yle
bir g i
66
ATATRK'N
UAININ
OKUMA.
kitaplarna
kadar
geen
Srt-
enterasandr:
1930 ylnda A t a t r k ,
bir g n atla Y a l o v a d a
atn
konuma g e e r :
A d n ne senin?
Mustafa...
Bu
koyunlar
kimin?
Aann...
Peki
sen
ka
p a r a y a alyorsun?..
liraya.
m e g e l i r misin?
A a raz olursa g e l i r i m . A a n n rzasn aln
da
ondan
sonra...
Senin anan,
baban y o k m u ?
B a k a l m r a z olur mu?
GZL DEFTER
67
ben de
alr,
ona bakarm.
Sigara
imiyor
musun?
D a h a srlamadm
(almadm).
cevizleri
Atatrk,
obann
cebinden
karp,
kendisine u-
z a t t c e v i z l e r i alr, p a r a y v e r i r . . .
ma
bu
k a d a r l a kapansa i y i . . .
Mustafa,
ha ne
jandarma
olduunu
Atatrk
anlamaa
Kkne
E r t e s i gn
tarafndan
getirilir.
vakit
apar
bulamadan
oban daha
Srt
topar,
da
Yalova
Atatrk'n
k i m olduunu bilmemektedir.
S r t m a M u s t a f a ' y ite ben,
ilk
k e z o gn,
evresine
bak-
nyordu.
K o n u t u u n adam k i m d i ?
D i y e sordum. o
ban:
B i l m e m . . . D i y e karlk verdi.
Bunun
tarak,
okutur,
zerine
elimden
ocua
geldii
bulunduumuz y e r i
kadar
tte
D i k k a t l i ol ve hi e k i n m e . . . D e d i m .
adam
ocuk
olursun.
artk
kke
Bu
grdn
getirili
anla
bulundum:
Seni
Atatrk'tr.
nedenini
renmi
68
ATATRK'N
Derken
fa'y
Atatrk
tepeden
salona
trnaa
girdi.
szdkten
UAININ
Srtma
sonra
Musta
surat
asld.
M i s a f i r l e r e dnerek:
nasl
konumas,
Bunu
kacak
duyar d u y m a z
diye
korkudan
Srtma
dolay
rld
ili
altna
sylediim
oradan
meydana
svtm.
kke getirildikten
karnnn
ocuk
Baksana
Dedi.
benim
hemen
Mustafann
stmadan
ve
t a v r deiti...
davul gibi
Hastanesine
sonra
i olduu
gnderilip
tedavi
alnd.
Atatrk'n
aklna
geldi,
oban
Mustafa'y
sordu.
kalkp
ili
ocuk Hastanesi'ne
git
tik.
Geliimiz bir
uyandlar.
tan
br
da
oban
ocuklar
M u s t a f a ile
shhatini
ocuklarn hi
Atatrk,
istemiyordu.
Btn
oban
ocuklarn
sre iinde
sordu.
lemdi.
Atatrk,
uykudan
beraber,
sordu.
ya
Kaldmz
biri uyumad.
Mustafa'nn
yanndan
ayrlmak
Onunla z e l olarak
konutu.
Hatrn
Sabaha kar
hastaneden
ayrldk.
ya da aleyhinde...
Paam,
Niin?
bu
ocua
B z misafirler:
bouna
emek
vereceksin?
samalar
byk
bir
dikkatle
dinliyen
Ata
trk:
Yahu, ne u z a a
gidiyorsunuz.
B e n de
bir
GZL
inde
69
DEFTER
ren d a y m :
beni
Bu
ocuu
asker
okutmal...
mektebe
Dedi.
yazdrdlar.
grdnz m e v k i e geldim.
bir n a z a r i y e yoktur. Bu
Ben
obanlar
Bundan
de
sonra
okudum,
okumaz d i y e
byk
grdk.
oban
Mustafa
binbala
kadar
ATATRK'N
70
UAININ
A T A T R K ,
her y a z dinlenmek
iin
Yalo-
Yalova'nn
insana
adeta.
ine
kt
Burada
tabiatla
tan,
babaa
sessizlikalmak
ferahladn her ha
scak ve a r g e i p
Atatrk'n
Fakat
K a d n birden kendini y e r e
ayaklarna
kapand,
pmek
oldu,
istedi.
Estafurul
l a h diye g e r i g e r i ekildi.
nce mahcup olmu gibi bir t a v r taknmt. F a
k a t az sonra k z d n anladm. Sert bir ekilde:
Ne
istiyorsun?
ocuum
Diye
var,
sordu.
mektebe
vermek
istiyo
rum...
P e k i , siz ne i yaparsnz?
Kadn
ezile
bzle,
adeta utanrcasna:
r e t m e n i m . . . Diyebildi.
Atatrk'n
can
t . B i r retmen,
adamakll
sklmaa
balam-
GZL
DEFTER
71
onun
ayaklarna kapansn...
Olur
ey
deil!
H a y d i istediin neyse
abuk syle. Y a l n z
retmenin
okula v e r m e k ,
istei,
iki
ocuunu
okutmakt. A t a t r k e m i r
yatl
verdi. o
an
ne
yapacan,
nasl
teekkr
gn
ayaklarna
kapanan
skm ve
retmen
neesini
kay
nemin
Trk
kadn
amacyd.
verilmesini
arasndaki
Trk
kurtarlmalyd.
vunmutur.
kadn
istemitir.
Bat
kadn
ile
fark
kaldrmak
en
btn
aalk
duygulardan
mrnn
byk
sonuna k a d a r da bunu
sa
ATATRK'N
72
UAININ
CUMHURBAKANI SALONUNDAK
ATLAR
Hayvanlar
ok
severdi.
Kurban
kestirmezdi.
ruam
hastalna
yakalanan
bir
tay
izin v e r m e m i t i .
sofrada otururlarken A t a t r k ,
yaverler
ki
gn
nce
bizim
A l p onlar buraya g e t i r i n i z . . .
H a y v a n l a r n getirilmesinin istendii
yer
anka
ve
misafirler
duraksadlar.
Sofradakile-
Sevelim, g r e l i m , o k y a l m . . .
Kke,
miydi?
hem de
eref salonuna hi
hayvan
girer
F a k a t e m i r e m i r d i ite... Y e n i d o a n t a y v e
GZL
bir
DEFTER
trl
ayaklar
73
salonda
yryemiyorlar,
cill
yerlerde
kayyordu.
yakyorlard.
bir
sre
salona
alnan
hayvanlarn
ya
H e r k e s memnundu.
sokmak
gelir.
Cumhurbakan
olmutur.
Belki
salonuna
Kimin
de
bir
girii,
terket-
yavrusunun
yeryznde
ilk
kez
74
ATATRK'N UAININ
KPE
FOKS'UN
LDRL
Fakat k p e i de
ok
severdi. Bu v e f a k r i k i h a y v a n a a y r a y r s e v g i bes
ler,
onlara ok acrd.
Birinci D n y a
sevdii
iri
bir
Sava
kpei
srasnda
varm.
Alp
adnda o k
Atatrk'n
kapsnda
Sava srasnda
Yunanllardan a l n m b e y a z -
adndaki
kpei
boylu
ok
severdi.
lmne
de
uzun
bu
zl
mt.
Atatrk'n
kpei
liraya
bunlardan
daha v a r d .
satn
almt.
baka
Foks
Yalova'da Hasan
O
zaman
da
adnda
Efendiden
50 l i r a
bir
50
olduka
kpei
olarak
hayatta
kendi
cinsle-
srd.
Bir
gn
Ankara'da,
Kkn
bahesinde
dolar
GZL
DEFTER
75
Bu h a y v a n a... Dedi.
Yese
byle
Bir
tencere
olur m u ?
pilv
elimle
verdim.
Hem
yle
ona g e t i r d i :
Bu k p e k iftleti m i ?
D i y e sordu.
durumuna
yoruyordu.
diye
soruyorum.
Hayvanlar
muayyen
zamanlarda
iftleirler.
bu
szlerine
iin
iin
ne k a d a r gl-
mmdr.
B i r ka
n
bir
yl
A t a t r k n yannda kalan F o k s ,
kpekti.
baka bir gn
Misafirlerden
de
Atatrk'n
hr
bir
ounu
srdktan
elini
srm.
Hem
de
meraklanmtk.
K k t e n uzaklatrdlar,
knlarndan
hayr
bir
ka
gelmez
diye
kii
Foks
o gnlerde
Sahibini
ldrlmesi
ettiler. z i n v e r d i mi,
Bunun zerine k p e
iftlie
sran
iin
vermedi mi
ldrld.
gtrdler.
Ya
kpekten
Atatrk'e
srar
bilmiyorum
ama,
Baytarlar Atatrk'e
ya
g z yerlerine
cam g z
takmlar.
76
Bir
ATATRK'N
camekn
Atatrk'n
iine
haberi
oturtmular.
Tabii
UAININ
bunlardan
yok.
B i r gn g e z i n t i srasnda iftlie de u r a d za
man, cameknda Foks'u grnce duraklar. i a c y l a
burkulur.
zgn
bir
halde:
kaldrn onu. D e r .
A t a t r k ' n , elini sran kpekten s e v d i i m d i y e
bahsetmesi, oradakileri
okuyan
artr.
Ata
unlar
syler:
Her
srana
kzlmaz.
Bunu
yzlerinden
F o k s fenalk
yapmak
iin srmamtr.
E r t e s i gn Foks'un doldurulmu derisi c a m e k n dan kaldrlm ve bahenin bir kesine gmlmt.
A t t a n ve kpekten baka A t a t r k kular da ok
severdi. Kuu N u r i U s t a n n b a k t bir ok g v e r
cinleri ve gvercinlii v a r d . Onlarn uularn hazla
g z l e r d i . B i r gezisinde kendisine a r m a a n edilen bdrcnlar
yememi,
bahede
kafeste saklanmasn is
t y l e r i bulundu.
GZL DEFTER
77
UBUKABAD AMLIINDA
BR
gece
herkes
H a z r m s n z ? Seyahate kyoruz... D e y i n c e
ard.
Sonra:
H a z r z . . . D i y e cevap v e r d i l e r .
T a b i manzaras
ok g z e l olan bu y a y l a n n
uabilir.
ileri
Bakan
tarafndan
araziye
ladk.
ofrler btn
gelince
A r a b a l a r y o l a koyuldu. U u sarsla
sarsla i l e r l e m e e
dikkatlerini,
nlerinde
ba
uzanan
ye
78
ATATRK'N
ladm.
Bulunduum
arabada
oturan
UAININ
Nuri
Conker
ile
olduunu
syledim.
nk gndz bir k a k e z
bu tehlikeli yolu g e m i t i m . N u r i C o n k e r :
Y a n i ne y a p a l m elebi, l m d e n mi korku
yorsun?
sonra
Dedi.
Herkes
yayladan
bann
dnte
beni
alrsnz.
Diye
karlk
verdim.
F a k a t milletvekilleri otomobilden inmediler. B e n i m
aa indiimi g r e n K l A l i v e s m a i l H a k k T e k
e, k z a r a k yle dediler:
N i i n indin otomobilden, niye k o r k t u n ? B i z i m
canmz yok mu?
A t a t r k ' n can y o k m u ?
birer ie
D i m i t r o k o p o l o v a r . Bende
ise hi bir ey
yorgunluktan
ve
uykusuzluktan
adrlara g i
battaniyelerin
stne k v r l v e r d i k .
E r t e s i gn A t a t r k uyandktan sonra h a r e k e t em
rini verdi. Gece g e t i i m i z yoldan dnerken A t a t r k '
n
aknln
bir
grmeliydiniz:
GZL
DEFTER
79
B E K R A V U ' U N HZMET
BEKR
bir
Cumhuriyet
devrinde de
u-
yannda
bulunmu,
Mtareke
yllar
A r a d a n uzun
ier
oca
bir zaman g e t i i
Bir
gn G a z i M u s t a f a K e m a l P a a ' n n A n k a r a ' y a g e t i i
ni duyan annesi hemen oluna:
H a y d i ocuum, eyalarn topla. Senin kuman
dann
kuracakm.
topluyormu,
ordu
Senin de orda o l m a n l z m . D e r h a l ha
avu
bu
ie
pek
istekli
deildir.
Barut
annesi:
kara'nn
yolunu
tutar.
80
ATATRK'N
UAININ
eski askerini g r n c e :
duyunca
h e m e n heybemi o m u z l a y p kotum.
F a k a t A t a t r k , B e k i r avuu ok y a k n d a n tan
maktadr:
konumu:
Dnya
yannda
Sava'nda
kalmasn
olduu
gibi
avu
olarak
ister.
Ertesi
karargh
gn
kurarlar.
Yunanllar
Eskiehir'e
Bir
hareket
z a m a n burada
Eskiehir'e
ederler.
Orada
kalrlar.
yaklamaktadrlar.
Bu
dner.
Krlan
kaburga
krlr.
lk
te
alnsn d i y e A n k a
kemiklerinden
birinin
plasterle
tutturulduktan
sonra
biraz
rahata
ka
GZL
DEFTER
81
verdii
gn
Atatrk'n
krk
ka
burgalar da i y i olmutur.
Atatrk'n
kkte
hizmetinde
grevli
bulunan
bulunduum
Bekir
avu
ilk
bu
gnlerde
olay
hem
balard
an
Atatrk
hasta
olduu
zaman
nasl
bakardn
avu?
H i unutmam elebi... A t a t r k attan dtkten
sonra
ok
hastalanmt.
Yatakta
yatyordu.
Oysa
Bir
kova
souk
suyu
bandan
aa
dker
dim. t e b a n y o d e d i i m budur.
A m a attan dp kaburgalar atlad iin a r t k
su dknemiyordu. Sabunlu su ve sngerle vcudunu
o v a r d m . Gnlerce A t a t r k ' bu ekilde banyo y a p
trdm.
B i r d e keinin
boynundan k a r d m bir
ng
hep
Bir
ey istiyecei
Yunan
kuvvetleri
a r b a s m a a balad
A n k a r a ' y da
brakp
da
h a ierlere g i t m e k v e dman t a m y o k e t m e k t i . F a
k a t sonra bu dncesini deitirdi. A n k a r a ' y t e r k e dersem T r k milletinin m a n e v i y a t bozulmaz
m?
82
diye
dar
ATATRK'N
dnyordu.
Bu
yzden A n k a r a ' y
UAININ
sonuna ka
boaltmadk.
B e k i r avu bir k e z cotu mu, a z n k a p y a m a z -
Atatrk
Cumhurbakan
olduktan
sonra
bir
P e y n i r l i sulu omlet,
bir dilim k a v u n ve gl
reeli...
B e k i r avu, A t a t r k ' n istedii en i y i
omleti
y a p m a k l a n salmt. Z a t e n kendisi L t i f e H a n m ta
rafndan
gayet
iyi
yetitirilmiti.
Btn elbiselerini,
olduu
lerdeki
masada
Kavgaclardan
iki
biri
arkada
kavgaya
Galatasarayl
tu
boksr
GZL
DEFTER
83
Bu o l a y o d e v r i n ileri B a k a n kr K a y a ile
B a y a v e r Rsuhi
bulunuyorlar.
Bey,
Bundan
Atatrk'e
sonra
Bekir
bildirip
ikyette
avu polislikten
84
ATATRK'N
UAININ
AR V E E D P L E R
ARASINDA
ATATRK,
sanat sever,
ann
rirdi.
H e r zaman
sanaty
sayar,
air ve ediplerine ok d e e r
onlar
sofrasna
oturtur,
ve
dncele
ayrt
etmediini
ok k e r e
grm-
mdr.
A t a t r k devrimlerini
vunan
Yakup
Kadri
yazlar
ve
Karaosmanolu,
yaptlaryla
Ruen
sa
Eref
n a y d n , F a l i h R f k A t a y gibi nller, a n k a y a d a k i
eski kkn hemen her akam davetlileri arasndaydlar.
br
Edebi
Behet
K e m a l a l a r dediler.
O
Suphi
gece
zamann B k r e Bykelisi
Tanrver
ile
air
Yahya
Kemal
Hamdullah
Beyatl
da
GZL
DEFTER
85
gelmi
akam
bulunuyordu.
Beyatl,
Hamdullah
Suphi
Tanrver,
Behet
K e m a l a l a r ' d a n baka Y a k u p K a d r i K a r a o s m a n o l u ,
Ruen E r e f naydn, F a z l A h m e t A y k a gibi edebi
y a t dnyasnn kalburst kiileri de g e l m i bulunu
yorlard.
br
konuklar,
her
zaman
bulunan
Tevfik
balad.
Atatrk'n
keyifli
gecelerinden
Yahya
Kemal'i
tanyor musunuz?
oynanan
Faruk Nafiz
amlbel'in
memleketimizin
tannm
air
yar
Beyefendi, y a r d m n z
rica e d e r i m . . .
Emredersiniz
Paam...
esirgememenizi
86
ATATRK'N
Bunun zerine A t a t r k B e h e t
dnerek:
sofraya
bak
ve
bir
iir
UAININ
K e m a l alar'a
yaz.
Dedi.
kard.
Hi
dnmeden
bu
smarlama
iiri
iiri
can
kulayla
dinledi.
ok
houna
bir
onurdu...
Atatrk
onu
sofrasna
ar
evresine
dnerek:
birine
biniyor.
Kprye
varnca
bir
de
ait
bu yapt,
onun
GZL DEFTER
87
kurtaracak diyor.
88
ATATRK'N
UAININ
NANCILII
ATATRK
olduunu
duymutum.
A s k e r hi dnmeden:
Emret Paam...
D i y e r e k hemen silhn ekti ve duvarda asl bu
lunan
aplikteki ampul
t e k e r t e k e r t a m isabetle
vurdu.
A t a t r k , konuklara d nerek:
Grdnz ya T r k askeri b y l e vurur...
Dedikten sonra tabancasn ekerek tavandaki a v i
zenin ampullerini balad t e k e r teker t a m isabet vur
maa.
Eski kk ahap olduundan tavan d e l i k deik o l
du. Bu kadarla kalsa y i n e iyi. Y u k a r d a k i y a t a k oda
snn gardrobunda ne k a d a r g m l e k , don, fanila varsa
delik
deik
olmu.
k i m s e yoktu.
Bereket
yatak
odasnda
anda
GZL
DEFTER
89
YALNIZLII
BR sonbahar gecesi... a n k a y a Kk'nde
a k a m sofrasndalar. H a v a biraz scak o l
duundan A t a t r k sofray dar k u r m a m e m r e t t i . On
l a r sofradayken, ikinci bir s o f r a y da baheye hazr
ladm.
Sofra h a z r P a a m . . .
ve
davetliler
de,
O'nu
neelendirmek iin
kendisinin
pek
sevdii
90
ATATRK'N
UAININ
Bunun zerine
kzkardei ile Sabiha Gken, A f e t nan, R u k i y e , N e bile, Z e h r a H a n m l a r hep beraber izin isteyerek a y r l
dlar. Btn gecelerini uykusuz g e i r e n A t a t r k sh
hatine p e k dkn deildi. Yerinden bile kprdamad.
O r a d a benden baka kimse kalmad. B i r de
v e r l e r d e n Cell B e y v a r d . A t a t r k
zlyordum.
Fakat
vazifem
ya
yecekti. o k
yznden
orasn
bra
kamazdm.
G r a m o f o n d a gzel valsler alyor,
ben hl rak
Yeter!
A r t k yalnz gramofon
Dedi.
dinliyor v e dnyordu.
alp
ekilip g i t m i l e r d i .
kkte
yapayalnzd.
Bu
hal
bana
ok
dokundu.
ar
ar
yatak
odasna k a d a r
yrdm.
de
deimiti.
GZL
91
D E F T E R
CERLERMDEN HASTALANDIM
ATATRK
kar
balamt.
O'
alamyacam
sylediler. Sanatoryuma y a t m a m
yatna
verildim
Ankara'dan
gndertiyordu. H i b i r skntm y o k t u . R a h a t t m . A n
kara'nn
sert
havasndan
da
kurtulmutum.
stelik
gelip
yalar
zor
tutuyordum.
Boazma
bir
hkrk
92
ATATRK'N
t a k l p kalmt.
Konuamyordum.
UAININ
A t a t r k halimi
adamakll
d o k t o r l a r a gster.
cabederse
seni
is
v i r e ' y e de gndeririz.
lar.
Benimse
iim
gece
sofraya hizmet
etmektir.
grmtm.
Dertli
beni
sna
zamanlarnda,
yalnzlk
anlarnda
kar
nihayet
omuzuma
birbirimize
snm,
almtk.
Elini
vurarak:
y a t a k t a y a t t m . On yl A t a t r k ' n h i z m e
grdm.
GZL
93
DEFTER
Z S O Y OPERASI N A S I L YAZILDI?
Bunu, r a n
a h n g e l e c e i kesinletii
sralarda,
Trk
istedi.
gitmekte
olan bestekr A h m e t A d n a n
Saygun
bestelenip,
oynanmas
artiyle...
9 4
A T A T R K ' N
U A I N I N
R A N A H I ' Y L A SOFRADA
RAN
ah T r k i y e ' y i z i y a r e t edecek... B u
K a d i f e yakal, sar
olan fraklar...
ah A n
akamlar iki
kadeh
konyak
iermi...
ah,
Samsun'a
nce
Trabzon'a
gemi.
gelmi,
Atatrk'n
Y a v u z zrhlsyla
1919'da
vatan
kurtar
m a k iin Samsun'da a y a k bast iskeleye denen hallar zerinde y r y e r e k trene binip A n k a r a ' y a g e l m i
ti. A t a t r k , ah istasyonda karlad. O sahneyi hi fi
unutamam...
ucuna basarak
K a l a b a l n arasndan
grmtm.
parmaklarmn
ah trenden iner i n m e z
GZL
DEFTER
95
ben
ah'a sunul
ah'a d o r u
D e r k e n e r e f e diye d i y e ka
dehleri y u v a r l a d .
A t a t r k , mrnde hi iki i m e y e n ah'n kadeh
leri dikiine hayretle bakyordu. ah, T r k i y e ' d e g r
d byk konukseverlikten mi, y o k s a ilk ikinin r e
havetinden mi nedir, g a y e t memnundu. A t a t r k te, ah
i t i i iin memnun... Darda talebeler Y u r d u m tan
yerini at l k m n marn sylyorlard.
Saat ona doru y e m e k salonuna inildi.
Herkes
gemiti.
Hanm:
N e d e m e k bu? D i y e t e k r a r sordu.
B e n de a k a m k i v a z i y e t i bandan sonuna k a d a r
a n l a t t m . K a h k a h a l a r l a gld...
ATATRK'N
96
UAININ
K A S L A N BR POSTA SIMAZ
RAN
ah'nn
geliinin
ertesi gn beni
s t a n b u l ' a gnderdiler. G r e v i m S a r a y
h a z r l a m a k t . A t a t r k ah'la beraber Balkesir, U a k ,
z m i r v e anakkale'ye g i t t i k t e n sonra s t a n b u l ' a geldi.
M i s a f i r l e r beklene dursun, S a r a y mensuplarn bir d
ncedir almt: A c a b a iki d e v l e t adam d a D o l m a bahe'de m i oturacaklar, y o k s a A t a t r k B e y l e r b e y i ' n e
mi gidecek?
stanbul Valisi
Muhittin
stnda
ile
Saraylar
ki
verilmiti.
Fakat
ah,
karyolada
yatmay
sev
donanma enlikleri
GZL
DEFTER
97
ah'n h i z m e t k r M a h m u t H a n y a n m a g e l e r e k :
Bu sesin kesilmesi iin ne y a p a l m Cemal H a n ?
D i y e sorunca, Y a v e r C e v d e t B e y ' e telefon ederek du
rumu
anlattm.
Hemen
gnderildi.
Btn
donanmaya
bir m o t o r
arkas
lgnca
eleniyordu.
ah ok fazla
yor
Bunlar da durduramaz m s n z ? D e d i i z a m a n :
gece
zurnasn
saat
ald.
yirmidrde
kadar
lgnca elendi.
halk
davulunu,
Sonunda da vapur,
demir alarak g i t t i . . .
Ben,
ah'n
bu
sevgi
gsterisine
engel
olmak
bir
sofra
hazrlamay
zerime
almtm.
Saraya
Yatak
zenli sofrada
ah'a
Fakat
ah,
odasnda
bunlarn
hibirine
y e m e i n i yedi. Bu
ilgi
ar,
gstermek
iin
bir
de
film
getirmilerdi.
akamlar
deitirmedi.
saat
dokuzda
y a t m a k alkanln
98
ATATRK'N
UAININ
B A N A CEMAL H A N DEYNZ
RAN
ah'nn
maiyetini stanbul'da g e z -
d i r m e k g r e v i bana verilmiti, n c e r a n
paras R i y a l ' , T r k parasyla deitirdim.
Sonra m i -
yanna
g t r d m . ayclar,
ok
yaknlk
Yanlarndan
ranl
konuklar:
Bizim
ok
buradaki
samim
bir
ekilde
halk ok fakir,
ayrldk,
b a k s a n a ay
clk y a p y o r . . .
D e y i n c e bu defa da onlar bu b e e n m e d i k l e r i fa
k i r ayclarn yanndan alp, zengin halclarn yanna
g t r d m . Bunlar d a zbez r a n l y d . F a k a t m e m l e
ketlerinden kalkp, b u r a y a kadar g e l m i o l a n y u r t t a l a r n n yzlerine dnp bakmadlar b i l e . . .
K o n u k r a n l l a r Tnel'e gtrdm. o k ksa buldular. Mzeleri g e z d i k t e n sonra otomobille E m i r g n ' a
g i t t i k . a y i k r a m e t t i m semaverle. O r a d a n a r g i l e ien
leri g r d l e r :
Bu nedir? D i y e sordular.
Onlara bunun bir eit sigara olduunu
memlekette
t i r y a k i l e r i n i n ok bulunduunu
ve bizim
syledim.
GZL
DEFTER
99
B i z bunlar i m e y i z . . . ampanya,
finkonyak
iiyoruz. Dediler. B e n d e :
B i z nargile iiyoruz. T m b e k i s i de sfahan'dan
g e l i y o r . D e y i n c e sardlar.
ah'n geliinin ikinci
y i n d e sofraclara kzm.
gn
Atatrk, Beylerbe
elebiyi
getirtin.
demi.
Saray'na
gittik.
Sarayda
Sabiha
Gken:
ah ne y a p y o r ? D i y e sordu.
Ben de ah'n rahatnn ok yerinde olduunu sy
ledikten
sonra:
Y a l n z a r t k beni E f e n d i diye
armayn.
duyduuma
gre
Han
olmusun.
ah
saklyorlar...
Atatrk
bu
szlere
kahkahalarla
glmt.
100
ATATRK'N
UAININ
AH'IN SVRE'YLE K O N U M A S I
DOLMABAHE
Saray'nda yine bir akam
y e m e i srasndayd. A t a t r k misafirlerini
neelendirmek iin urayor, fakat ah btn misafir
lerin i t i i sofrada iki i m e m e k t e direniyor, m a z u r
grlmesini istiyordu. ah'n
dalgnl ve dnceli
hali A t a t r k ' n gznden k a m a m olacak ki bir
eye zlp zlmediini sordu. ah ta hibir znts
o l m a d n , hayatnn en gzel dakikalarn yaadn,
y a l n z svire'de renimini y a p m a k t a olan ve ok
tandr gremedii olu aklna g e l d i i iin bir ara
daldn syledi.
Bunun zerine A t a t r k yaverine iaret etti. B i r
k a dakika sonra s v i r e ile telefon hatt b a l a n m ve
ah, A t a t r k ' n bu inceliine hayran
kalmt. Olu
R z a P e h l e v i ile y a p t grme
srasnda
telefon
santralndaki kzlar, ah'n sesini duyabilmek iin ara
ya girdiklerinden, bir trl konuma
yaplamyordu.
Sonunda Y a v e r C e v d e t B e y e m i r verdi de, santraldaki
k z l a r aradan ktlar. ah t o l u y l a konuabildi.
T e l e f o n konumas srasnda yannda
bulunuyor-
gren
ah'n
m a s a y a dnd
zaman
ze-
GZL DEFTER
rindeki
dalgn
101
halin
kaybolduunu
ve
neelendiini
kalkyordu.
Ertesi akam
Beylerbeyi
Saray'nda ok a r bir
unutulmaz
ayrlmadan nce
k a d a r otomobille
ah'a, P e n d i k
bir g e z i n t i
ve
yaptrld.
102
ATATRK'N
UAININ
A F G A N K R A L I N I N GEL
incelemi, o z a m a n k i
P e k a z devlet
adamna yaplan b u
iten g e l e n
ei
S r e y y a ' y da
yanna
alarak t e k r a r yur
GZL
DEFTER
103
O g e c e A m a n u l l a h H a n erefine kkte y i r m i d r t
kiilik bir y e m e k verildi. K k , eski a n k a y a K k y
d. Grmeler uzadka uzad. H o beten sonra ni
h a y e t A t a t r k , K r a l ' a sordu:
N a s l oldu sizin bu iiniz?
Sizi drdler ve
m e m l e k e t i n i z i t e r k e t m e k zorunda kaldnz...
A m a n u l l a h H a n ' n znt iinde anlattna g r e ,
kendisi T r k i y e ' d e y k e n P e e Saki adndaki a m c a z a d e
si, bir t a k m dedikodular karm. A f g a n K r a l m e m
leketine dnd zaman bir de b a k y o r ki, a m c a z a d e
si i k t i d a r ele g e i r m i . Onun evresi K r a l ' tehditle
Afganistan'dan k m a a zorluyor. Zaten ok nazik olan
K r a l , savamadan kanarak bir uakla memleketinden
ayrlp t a l y a ' y a g i d i y o r .
104
ATATRK'N
UAININ
ALAYAN KRALDAN
N A S I L KATIK?
A F G A N Kral,
hem alyor,
trk'e b a k a r a k
hem d e A t a -
zntsn a a vuru
durumu
nlemek
iin
olmal,
hemen
ala
bir
gezi
yoruz. Dedi.
A m a n u l l a h H a n , g e z i y e k a t l m a k ricasnda bulun
du. F a k a t A t a t r k :
Memnuniyetle...
F a k a t bizim A n a d o l u ' d a
Kral
olduunu
ini
israr
ediyor,
her
eye
katlanmaa
sylyordu. A t a t r k ' r a z e d e m i y e c e -
anladktan
sonra:
otomobil
katrlarla
bile
seyahat
ilemez.
etmek
D a l a r a ya eek,
mecburiyeti
vardr
Sofra
GZL
DEFTER
105
vedalat.
kararn
Ertesi
hatrlamyorum.
sabah
herkes
eyasn
alp
istasyona
git
karlatm:
elebi E f e n d i . . . Dn akam sofrada K r a l a k a r
Y a n l bir ey y a p m a d k
Dedi.
Bu soruyu bana niye sorduunu bir trl anlya-
benim ok gcme
bu
gereksiz
soruyu
neden
sorduuma
sonradan
106
ATATRK'N
UAININ
V E N Z E L O S ' U N GEL
YUNANSTAN
tanbul'a
Babakan Venizelos'un s -
gelii
olduka
enteresan
oldu.
kendisini eski
berber M e h m e t ' e
takld:
M e h m e t , bugn Venizelos'un a y a n a g i d e c e i z .
K e n d i s i y l e greceiz. Buna ne dersin?
A t a t r k , berberiyle sk sk akalard. M e h m e t bir
an dndkten sonra:
P a a m , ben sizin yerinizde olsam ne gider, ne
de
grrm.
nk
millet
bizim
Selnik'imizi
bunlardan
sonra
siz
onlarla dost g i b i
konua
berberinin
safa
szlerini
dinlerken
hi
107
GZL DEFTER
Bu m e m l e k e t iyidir.
Bu yzden dost
olmaa,
ite
o gn
iki saat
ilk T r k - Y u n a n dostluunun t e m e l
atmt. Venizelos'la
kadar
devam
etti.
Ertesi
kkteki g r m e
gn
Gazi
Orman
Atatrk
iinde
kedisi hediye
Yunanistan
sre
sonra
te
misafir
b e y a z renkli
Ankara'dan
ok g z e l
ayrlrken
bir A n k a r a
etti.
Babakan
devrin
Venizelos'un
Babakan
g i d e r e k g e r i evirmitir.
smet
ziyaretini,
nn,
bir
Atina'ya
108
ATATRK'N
UAININ
Y U G O S L A V K R A L I N I N GEL
l933
ylnda
Yugoslav
Kral
Aleksandr
bir
Atatrk,
Bakan
olan T e v f i k Rt A r a s ' l a
Umum
K t i p Hasan R z a S o y a k t a bulunuyordu.
Krala
nce
bir
alaturka
kahve
sundum.
Biraz
kalmt.
Teekkr
ederek
ayrld,
torpidosuna
Atatrk,
Sakarya
motoruyla
dnd.
Yarm
saat
sonra
torpidoya
binerek
GZL DEFTER
109
D i y e sordular.
Kral
bir sre
sonra
Fransa'ya g i t t i i
ATATRK'N UAININ
110
KONYA'DA BR OLAY
tella g e l d i l e r :
A m a n P a a m , o k fena... Dediler.
F e n a olan n e y m i ?
F e n a olan n e d i r ?
ve
balarndaki
retmenleri
batan
baa
glerek:
Canm, P a d i a h l i s t e m i y o r l a r y a . . . in t e
yattrmaa
alt.
sonra A d a n a ' y a ,
D a h a sonra da Y a l o v a ' y a g e l d i k .
Bu arada, bir sre T r k i y e ' d e n a y r l a n A m a n u l l a h
H a n , t e k r a r stanbul'a g e l m i v e A t a t r k ' z i y a r e t e t
m e k istemiti. O gn Dolmabahe Saray'nda y a p l a c a k
bulumada hazr bulunmak iin t o r p i d o y l a Yalova'dan,
h a r e k e t edip
stanbul'a
geldik. Bu
g r m e i k i saat
GZL
DEFTER
111
paralanmlard. Bunu A t a
trk'e duyurdular:
B i z randevuya y e t i m e k iin sratli geldik. On
larn ne kabahati v a r . D e r h a l a r a t p buldurun. T a z m i
nat v e r m e k suretiyle zararlarn karlayn. B i z i m y
zmzden z a r a r a uramasnlar... E m r i n i verdi.
112
ATATRK'N
UAININ
M U H S N E R T U R U L ' L A SOFRADA
henz herhangi
amlbel'in y a z d
A k n piye
destanlatrma-
piyesi gibi
destanlatrlmasn
isterdi. Behet K e m a l a -
GZL
DEFTER
113
unu
verildi. A t a t r k Muhsin
istedi:
vard, n e y d i :
Paam,
mazsa,
biz de
nasl
balklar
sudan
knca
sahneden baka y e r d e
ne
yaya-
konuabilir,
ne y a y a b i l i r i z . . .
D i y e karlk v e r d i . Bu sze R e i t G a l i p de k a t l
yor, szlerini
zerinde
duruldu.
Saat
gece
yarsn
oktan
cmlenin
Oturunuz!...
Dedi.
Muhsin E r t u r u l oturdu. A r t k
mutu. Giderlerken A t a t r k , Muhsin
nerek:
sofra paydos
ol-
E r t u r u l ' a d-
114
ATATRK'N
UAININ
Muhsin E r t u r u l g l m s e y e r e k :
M u v a f f a k o l m a a alrm P a a m . . . D i y e el
lerini pt ve ayrldlar.
M i s a f i r l e r g i t t i k t e n sonra A t a t r k , salondan y a t a k
odasna karken b r a h i m ' l e bana dnd. A n l a l a n ko
nuulan konunun hal etkisi altndayd:
adam, bu ii y a p a m a z . . . D e d i .
P a a m , bu a d a m bu ii yapar, d i y e c e v a p v e r
d i m . H e m bu m i l l e t Muhsin Erturul'u sever...
D e y i n c e bana k z a r a k serte:
ey konumadan y a t m a a kt.
A t a t r k y a t m a a k t k t a n sonra arkadam b r a
h i m bana dnerek:
olamasn,
sana n e . . .
D i y e s y l e n m e e balad. A m a
GZL
DEFTER
115
G Z N D E N YA G E T R E N P Y E S
M U H S N E r t u r u l olaynn zerinden
a y gemiti...
Bir
mevsimi
Ankara'
Tiyatrosu'nda F a r u k
eref
locasnda
Atatrk'n
arkasnda
idim.
isyan
bagstermek
zere.
K u r u l t a y kuralm, K r a l n huzurunda d i y e
konuuyordu.
O r a d a K r a l n ok g z e l bir seslenii v a r d :
T a n r su vermezse, H a k a n ne yapsn b u n a ?
Deyince
Atatrk'n gzlerinin
yaardn g r
Heyecandan
farkettim.
E r t u r u l ve
arkadalarn
kutlarken
bir
116
ATATRK'N
ARTSTLER
1928 Y I L I N D A
Ankara'da
Trk
alyordu. H a m d u l l a h
UAININ
ARASINDA
Oca
Suphi
binas
Tanrver,
(ehir
T i y a t r o s u ) getirtil
Darl
kadnl,
erkekli
byk
bir
kalabalk
halinde
mstear,
olabilirsiniz. F a k a t
ne
de
Bu,
yllarca
Allah'n
dirsek
ender
rtlerek
kullarna
sanatkr
verdii
bir
Oca'nda
Franaise
Bunlarn
arasnda
ikinci
artistleri
o
devrin
temsili
vermek
Trk'ye'ye
en
byk
iin
Co-
gelmilerdi.
sanats
olan
GZL
DEFTER
117
halleriyle
bunlara
kapda
y a k n l k gsterdi.
Ellerini
sk
A t a t r k , T r k sanats
olduu
gibi
sanat alannda
118
ATATRK'N
UAININ
KURBAALI ZL
Y N E
stanbul'dayz.
y'nda
byk
Dolmabahe
hazrlklar g z e
Sara-
arpyor.
g e l e c e k . . . D i y e tembihte bulundu.
O y s a imdiye
k a d a r byle bir ey s y l e m e m i t i .
T a b i . . . E m r e d e r s i n i z . . . D i y e cevaplandrdm.
birka
k e r e dzeltmitim. H e y e c a n d a n
d e v l e t adamyd. o k saylp, d e
e r veriliyordu.
Misafirlere k a h v e emredildi. K a h v e l e r i
getirdik,
GZL
DEFTER
119
dokmanlar
istedi.
Bunlar
Fransz
Devlet
Ba
yoktu.
Atatrk'e
durumu
anlattm.
Z a r a r yok, N u t u k v a r ya k f i . . . Dedi.
D e r k e n bir zil daha alnd. Bu seferki kurbaal
zilin sesi deildi. M. H e r r i o t benden Franszca bir e
kerli kahve daha i s t i y o r :
Sansrl kahve... D i y o r d u .
A n l a l a n T r k kahvesinin tad houna g i t m i ola
cakt.
E m r e d e r s i n i z . . . D i y e c e v a p v e r d i m . Ve hemen
ekerli k a h v e y i yine zene bezene piirerek misafire
gtrdm. Sansrl kahve diye
k a h v e y i kasdetmi olacakt.
Mersi...
Diye
karlkta bulundu.
Dndm,
adam
Sarayda
birbuuk saat ka
a y r m a y unutmam:
n n d e k i kurbaa ek
120
ATATRK'N
UAININ
IRAK K R A L I F A Y S A L I N GEL
geirmitik.
karlanmt.
bulunuyorlard. Z i y a f e t ok sa
GZL
121
D E F T E R
JAPON VELAHDINA
V E R L E N DERS
J A P O N Veliahd A n k a r a ' y a
kendisini
garda
g e l d i i gn
karlamak iin
Dileri
Bakan T e v f i k Rt A r a s , Cumhurbakanl U m u m i
Ktibi
mlk
Tevfik
erkn
Bey,
Bayaver
Rsuhi
Bey ve
asker,
istasyona g i t m i l e r d i .
a k m a k ' l a Dileri
ellerini
skm,
Bakan
brlerine
pek
T e v f i k Rt
ilgi
Aras'n
gstermemi.
Bu
anlatt:
Atatrk:
122
ATATRK'N
UAININ
Veliahd'a G a z i O r m a n
kabala incelikle
cevap v e r m e k ve
onu utandr
iltifat
ediyordu.
Hatt
ziyafet
sofrasnn
arasnda
amt. Veliahd'a
cevap
vermesine
Atatrk,
eitli
meydan
Japon
tarihinden
sorular soruyor,
brakmadan
sz
daha onun
sorusunun
kar
Atatrk,
k a d a r Japonya'nn
Veliahd
tarihte
Japon mitolojisinden
adamakll
nl
Japon
sz ediyor,
savalarn
bir Japon
corafyasndan r n e k l e r veriyordu.
armt.
GZL
DEFTER
123
ait
bir
hayli
V e l i a h d ' a bunlar
kitap
kartrm,
bilgi edin
s y l e m e i dnrken,
istas
misafirimize
yukarda
anlattmz
ekilde
ilgi
124
A T A T R K ' N
EMR
1937
YILINDA
rdn
Emiri
U A I N I N
ABDULLAH'N
Y A T L A GEZS
Abdullah,
yurdu
etmilerdi.
stanbul'da
byk bir ha
rhtmnda bekliyordu.
bir
karlama
trenle
karland.
hazrlklaryla
karlamalarda
allm
Vali
kendisi
her
ey
Muhittin
stnda
uramt.
yerine
Bu
tr
getirilmiti.
E m i r Abdullah, E r t u r u l y a t y l a D o l m a b a h e rh
t m n a kt. D o l m a b a h e Saraynda zel dairede mi
safir edildi. D a h a sonra da F l o r y a Kk'ne gidildi. O
srada Erturul y a t n a bir e m i r g e l d i :
F l o r y a kkne
gidiniz...
Deniliyordu.
Y a t t a g e r e k l i h a z r l k l a r bitirdikten sonra F l o r y a
K k ' n e g i t t i k . E m i r Abdullah y a t a mihmandar, y a
v e r i ile geldi. Y a l o v a ' y a doru yola ktk. E m i r ' i n y a t
la yaplan bu M a r m a r a gezisi ok houna
gitmiti.
GZL
DEFTER
125
k a m a r a y a indi.
Bana d a :
Diye emir
yatm.
keyfiyesini
Ayanda
reye
pantolon,
karm. K r l sakall
Emir,
ban
aslnda
bandaki
sz ba cascavlak m e y d a n a km.
B i r sre onu bu haliyle s e y r e t t i m . Uyandrp uyandrmamak
arasnda
ksa
bir
duraklama
geirdikten
sonra A d a l a r s e y r e t m e k zere
gverteye
kt.
Saat
onalt
Yalova Emir'i
sralarnda
Yalova'ya
k a r l a m a a kt.
geldik.
Bata
Btn
ehir bando
byk
enliklerde bu
Atatrk'n
fir edildi. E m i r
kendisine
ait
kknde
misa-
heyeti olarak F l o r y a Kk'ne gnderilen Mnir N u rettin idaresindeki keman R e a t E r e r , R e f i k ve F a h i re Fersan. Vecihe
D a r y a l , C e v d e t K o z a n o l u ve iki
dndkten
sonra
larda T r k musikisi
den
Atatrk'e
kalmt
yazd
ki,
mektup
yapamamtr.
E m i r erefine
Yalova'da
v e r i l e n alaturka m z i k
126
A T A T R K ' N
U A I N I N
yarsndan
iltifatta bulunmutu.
sonra mzik faslna son
verildi.
balkonda
iaret
ederek
olduunu
klmt.
beni
Namaz
arm,
bittikten
zevkin
sonra
sabah
eliyle
namaznda
sylemiti.
Emir
hazretlerine
Y e m e k t e n sonra
gzel
bir
kahvalt
hazrladm.
otomobile binerek B a l t a c v e M i l l e t
ok houna g i t m i t i . T e k r a r E r t u r u l Y a t n a
binerek
stanbul'a
dndk. O g e c e y i D o l m a b a h e Sa-
127
GZL DEFTER
NGLTERE KRALI
N A H L N YATINDA
NGLTERE
K R A L I 8. E d w a r d ' n yurdu-
halde
kendisine
ok byk
karlama treni
yaplmtr.
Atatrk,
alnyazsn
srasnda
Tevfik
Rt
n g i l i z Bykelisi,
Aras
ta
hazr
Dileri B a k a n
bulunmutu.
akam
A t a t r k ' n zeksna ve
inceliine
hayran
ATATRK'N
128
UAININ
kestiremiyeceim
bir olay g e t i .
Garsonlardan
nlerine b a k t k l a r anda
olmam gibi
Atatrk,
K r a l ' a doru e i l e r e k
her eyi r e t t i m ,
f a k a t uakl
sanki hibir
Bu
millete
retemedim diye
yatyla
ayni
yere
vardk.
Az
sonra
Kral
ve
attktan
sonra
uzaktan
Kraln
motoru
grnd.
M o t o r d a n n g i l i z K r a l 8 . E d w a r d v e M a d a m Sipmson
ktlar.
madam
Arkalarndan
da
daha g e l i y o r d u .
ngiliz
Bykelisi
ile
iki
129
GZL DEFTER
M A D A M SMPSON'A
SUNDUU KAHVE
N G L T E R E K R A L I 8 . E d w a r d v e br mi
safirler
Trk
kahvesi
Erturul
verildi.
deil, ev sahibinden
yatndayken
Servis,
balyordu.
kendilerine
usulen
Bu
misafirden
F a k a t nedense
kahveyi
imedi.
Ayaa
kal
Atatrk'n
eliyle
kahve
sunduu
kadnn
M a d a m S i m p s o n olduunu o z a m a n rendim. K r a l
da m a d a m l a ok f a z l a ilgileniyordu. F a k a t nedense ok
dnceliydi. P e k keyifli olan A t a t r k ' n neesine istem i y e r e k k a t l r g i b i bir hali vard. Onu neelendirmek
ve kederini d a t m a k iin A t a t r k btn zeksn kul
lanyordu denebilir.
M a d a m Simpson, b i r ara elindeki drbnle yerin-
130
ATATRK'N
UAININ
yerinden kalkp,
ayrl
biraz
madamn
uzaynca,
Atatrk
arkasndan
fslt
gitti.
Bu
halinde:
sonra bunlardan
bir m i k t a r d a h i
g n d e r m e n i z i rica e d e c e i m . . . D e m i ,
Atatrk
ise:
Emredersiniz... D i y e
Kral
da
Atatrk'e
iki
karlkta
sandk v i s k i
bulunmutu.
gndermiti.
erefine
sonra F l o r y a ' d a
bir
kokteyl
parti
GZL
DEFTER
131
ROMANYA KRALI
K A R O L ' N GEL
R O M A N Y A K r a l K a r o l , 1933 ylnda, n
g i l t e r e K r a l 8 . E d w a r d n stanbul'a g e l
d i i N a h l i n y a t y l a yurdumuza g e l m i t i . Y a t n g i l t e r e '
deki bir konttan kiralamt. K r a l yurdumuzu resmen
ziyaret etmiyor,
n g i l t e r e ' y e y a p t y a r resmi
bir
dikkatini
kullanyordu.
K r a l l a Cumhurbakan,
Savarona'nn skelesinde
132
ATATRK'N
yapmasna
elden g e l e n btn
dikkat
UAININ
gsteriliyordu,
ev
sahibinin imemesi
durumu
olanca kuvvetiyle
Neet
mer'e
anca,
doktor
Fakat
ne
artmasn d a
varsn R o m e n
Fakat
doktoru
Atatrk
abucak
olaanst
raz
etti.
kandrma
fakat A t a t r k ,
kuvvetiyle
A r a l a r n d a ksa sren pa
z a r l k sonunda una k a r a r v e r i l d i :
cak,
hkmdarnn
kalsnd.
S o f r a y a iki kona
Atatrk'nkine bir
parmaktan
karmyacaktk.
bir p a r m a k
ieceksin,
dememi miy
d i n ? D i y e sordu.
Romen Kralyla
A t a t r k , konu B a l k a n A n t a n d n a g e t i i in hastal
n
bu
hal de onu
GZL
DEFTER
133
134
ATATRK'N UAININ
LK
T R K F L M N N A S I L GRD?
OZAMANLAR
T r k filmi e v r i l i r ve bunlar
haftalarca
F e v k a l d e . . . D i y e cevap v e r d i m .
A t a t r k e m i r v e r d i . H a z r l k yapld. V e o g e c e
s t a n b u l S o k a k l a r filmine g i t t i . Saat y i r m i sra
larnda dnd z a m a n :
elebi Efendi, i y i v a k i t g e i r d i k . D e d i .
A t a t r k ilk T r k filmini ite b y l e benim tavsi
y e m zerine g r m ve houna g i t m i t i . steseydi o
f i l m i K k e g e t i r t i r , oturduu y e r d e n
seyredebilirdi.
onun g i t t i i y e r l e r e g i t m e k iin
grmek,
onun
daha
ok
houna g i t m i t i .
GZL
135
DEFTER
F E N E R B A H E ' Y E BAII
F E N E R B A H E Kulb i i n A t a t r k ' t e n
uygun bir ba istemiler. O da beyz l i ra bata bulunmutu. A t a t r k , F e n e r b a h e ' y e zel bir
i l g i beslerdi. R e i t G a l i p hemen haberini g e t i r d i :
elebi... elebi... Gazi,
F e n e r b a h e ' y e beyz
136
ATATRK'N
UAININ
S A M S U N ' A N N IKMI?
P R O F E S R A f e t H a n m , bir gn tarih d e r .
sinde bir r e n c i y i derse k a l d r y o r . K o n u
M i l l Mcadele T a r i h i d i r ve A t a t r k ' n kurtulu hare
ketine balamak zere Samsun'a a y a k basna ilikin
blmdr.
ocua soruyorlar:
A t a t r k Samsun'a niye
kt?
azarlamakla
kalmam,
sylenenleri dinle
d i k t e n sonra:
H a k l ocuk... D e d i . Sen ona sfr deil, tam
numara v e r m e l i y d i n .
Bu
da
Atatrk'n
hogr sahibi
olduunu
tenkitler karsnda
gstermektedir.
ne
kadar
GZL
DEFTER
137
RUSLARLA
BR E L E N C E GECES
CUMHURYETN
Onuncu
Yldnm g e -
bulunuyordu.
V o r o i l o f ve
Budyni...
Sovyet
Bir
Yksek
V o r o i l o f sanda y e r almlard.
(Hosmaister)
smarlanmt.
Masalar
( G ) harfi k
yordu.
Y e m e k byk bir nee iinde sryordu. V o r o i
lof, her konumasnn banda:
Recep
Peker
yapar...
Recep
P e k e r bilir...
D i y e sze balyordu.
R e c e p P e k e r , o z a m a n C u m h u r i y e t H a l k Frkas
U m u m K t i b i idi. Rusya'da her ii F r k a U m u m K
tibi
( S t a l i n ) y a p t iin, bizde de U m u m
Ktibin
138
ATATRK'N
UAININ
dansa
kalkld.
B i r sre a y a k t a sohbet
Atatrk
te
misafirlere
uyup
generaller de
hazr bulunuyordu.
Atatrk
emretti.
Btn
subaylar
Voroilof
ve
M z i k M a v i T u n a valsiydi. R u s g e n e r a l l e r i
alklar
arasnda
omuzlarda
tanyorlard.
alnarak
alnan
Bir
havada
saniye
iinde nn,
gezdirilmee
kiinin dolamas,
baland.
m z i k bitene
k a d a r srd.
Elencelerden
evresinde
toplandlar.
M i s a f i r l e r O'ndan baz
eyler
ermez.
GZL
DEFTER
139
S o v y e t g e n e r a l l e r i onuruna v e r i l e n o g e c e k i z i y a
fette, Orduevi'ndeki elenceler srasnda bir ara konuk
l a r arasnda bulunan General z z e t t i n allar'n g e r
dannn R e c e p P e k e r
tarafndan
gdkland, A t a
yzbayd.
A t a t r k ' n bu duruma ok can sklm olacak ki,
ertesi gn s m e t nn'y a r a r a k :
R e c e p P e k e r i n dn akam y a p t n grdnz
m ? B i r yzba efendisi olan R e c e p P e k e r , nasl olur
da bir P a a ' n n yzn okuyor. D i y e r e k nn'den bu
ii nlemesini ve R e c e p B e y ' i n istifa etmesini emretti.
t e R e c e p P e k e r i n istifasna sebep, bu hareketi
dir. Cumhuriyet H a l k Partisi, bu tarihten sonra F r k a
Ktibi Umumiliinden
mtr.
140
A T A T R K ' N
U A I N I N
SAM P A A ' N I N E N N SS
YIL 1931.
Dolmabahe
S a r a y ' n d a ok
Bykelisi
olan K e m a l e t t i n
S a m i P a a ve ei de konuklar arasndayd.
E l i ve ei d i k k a t i ekecek kadar k g i y i n m i l e r
di. K e m a l e t t i n Sami P a a ' n n ei A r a p dnyasnda ta
nnm bir prensesti. N e kadar mcevheri v a r s a hepsi
ni t a k m t denebilir. Yrdke prl prl y a n p s
nen mcevherlerle herkesin baklarn zerinde toplu
yordu. Sanki klardan yapl bir stunu andryordu.
Prensesin bu ar ss, ok g e m e d e n A t a t r k ' n
de dikkatini ekti. Cannn skldn a n l a m a k t a g e
c i k m e d i m . Btn neesi b i r anda uup g i t m i t i . Dans
b i t e r b i t m e z K e m a l e t t i n S a m i P a a ' y y a n n a ard.
A y a k t a u ekilde konutu:
L t f e n e t r a f n z a bir bakn. N e k a d a r g z e l v a r
sa hepsi tabii... H i bu k a d a r elmaslsna
rastlyor
GZL
DEFTER
141
SAKARYA KPRSNDE
BR
gece
saat
Kprsnn
ben ve trende
iki
sularndayd.
zerinden trenle
alan R z a adndaki
Sakarya
geerken,
arkadala A t a
bir saniyenin
onda
biri k a d a r
Paam,
Sakarya
Kprsnn
stnden...
Di
y e karlk v e r d i m .
P e k i . . . D i y e kesti att.
Konumann daha u z a y a c a n sanyordum. Y a n l
m a m m . A r a d a n ksa bir sre g e i n c e A t a t r k , ya
mn ka olduunu sordu. Yirmi olduunu syledim. Ba
n
sallad.
Sonra
trende
alan arkadaa da
yan
142
ATATRK'N UAININ
D e y i n c e i k i m i z d e bir a z d a n :
Paam biliriz. Siz olmasaydnz Yunanllar bu
radan kim k a r a c a k t ? Siz kurtardnz. Siz y a p t n z . . .
D i y e baladk konumaa.
B i z g e r i iimizden g e l d i i gibi ok samimi bir
ekilde
konuuyorduk. F a k a t y a p t m z , dalkavukluk
GZL
DEFTER
143
Y A K I N L A R I N A V E R D DERS
ATATRK'n
her g e c e k i sofralarndan b i -
r i . . . Sofrada C e v a t
Abbas, R e c e p Zht,
K l A l i , R e c e p P e k e r , T a h s i n z e r gibi y a k n arka
dalar,
sofrasnn g e d i k l i
konuklar
bulunuyordu.
sigara
tabakasn
kard.
inden
iki
attktan
sonra
unlar syledi:
B i r z a m a n l a r g e n bir subaydnz.
Hanmlar
olan aileleriniz
Aklnz
imdi
size
irkin
ve
kt m u a m e l e e t m e y i n i z .
144
ATATRK'N
UAININ
GT M E K T U B U GETR
bamdan
ok ilgin o l a y l a r g e
korkutmamtr.
H l hatrladk
a bir rperti g e i r i r i m .
A t a ' n n m a n e v e v l d N e b i l e H a n m n Daraf a k a Lisesi
orta
k s m altnc snfnda
okuyan
Mu
koyar.
zenle
k a p a t a r a k masa
srada o d a y a g i r e n
arkadam
GZL
DEFTER
145
alr,
grnce
vermez,
fakat
Atatrk
saklar.
armasn
Mektup,
zarfn
stnde
masann stnden
Atatrk'n
nce nem v e r m e d i m .
syledii,
alt
taraf
rya
idi.
Mektubu A t a t r k t e k o y m u
olabilirdi.
Bana m e k t u p g e l m e m i t i r e f e n d i m . . . H e m tu
haf deil mi? Bendeniz de sizi dn g e c e ryada g r
dm... D e y i n c e .
N a s l g r d n ? D i y e sordu.
g i y d i r i y o r l a r d . Ben de
g i y m e d i m . B i r k p e k gelip, stmdeki
elbiseyi y r t t .
Dedim.
Y a a . . . D e d i . Sonra yeniden:
G i t mektubu g e t i r . . . D i y e tutturdu.
146
ATATRK'N
UAININ
a r bana H a s a n R z a B e y i . . . D e d i .
H e m e n y a v e r l i e telefon
edildi. H a s a n R z a S o -
y a k n S o v y e t Bykeliliinde k o r d i p l o m a t i e v e r i l e n
z i y a f e t t e olduunu sylediler. B e n de A t a ' y a durumu
anlattm.
Rus Sefaretine telefon edilsin. H e m e n g e l s i n . .
Dedi.
T e l e f o n edildi v e b i r a z sonra H a s a n R z a S o y a k
geldi.
salondan
ayrld.
Hemen
arkasndan koup:
K u z u m m e k t u p k i m d e n ? D i y e sordum.
S e r t e bir d i l l e :
N e b i l e H a n m n kardei M u v a f f a k Reslan'dan.
D e y i n c e rahatladm. Salona g i r d i i m z a m a n A t a
trk bana:
elebi Efendi. Sen namuslu bir ocuksun, bili
y o r u m . Dedi.
P a a m , sizin ryanz hakikat. F a k a t bana mek
tup falan gelmedi. D i y e ilk ifademde israr e t t i m .
E r t e s i gn sabahleyin Hasan R z a
Soyak'n
Hanma
selm... F a k a t yine d e A t a t r k :
Mektubu v e r H a s a n R z a B e y e . T a h k i k a t y a p
trsn. Dedi. Ben d e mektubu H a s a n R z a S o y a k ' a v e r
d i m . Sonra okulda ocuu sorguya ektiklerini r e n
d i m . B e n d e bylece t e m i z e k t m . . .
GZL
DEFTER
147
YA HAZRETLERNN DERGHI
ATATRK
Harbiye'de
r e n c i y k e n hafta
g e l e n br genlere
brakmamalarn,
byk adam
unutmam.
okulu
olmalarn
Boaz'dan
okuyup
tlermi. A t a t r k bunu hi
her g e i i m i z d e
ban
Bey
148
ATATRK'N
UAININ
E R T U R U L Y A T I N I BATIRIRIM
ATATRK
stanbul'da
bulunduu
Boaz'da ve Marmara'da
sralar
yatla gezmee
gn
akam
st
yine
B o a z ' a doru
bir
gezi
E r t u r u l y a t n b a t r r m . . . D i y e serte konu
uyordu.
O srada K a v a k ' l a r n nne gelmitik. A k n t n n
e t k i s i y l e y a t balad beik gibi sallanmaa. H e r k e s :
P a a m , h a v a fena, dnelim... D i y o r . A t a t r k :
m e y i z . . . D e y i n c e bana g l d :
Bir
durakladm.
Atatrk,
dedii
dedik
bir
GZL
149
DEFTER
dilekleri y e r i n e g e t i r m e k t e n ekinmezdi.
Cesaretimi
P e k i dnelim... Dedi.
Dorusu
bu
merdivenin
dibinde
heyecanla
benden
cevap
dl
olarak
bir
maa
ikramiye
verilmesi
iin
150
ATATRK'N
UAININ
A N K A R A LSES'NDE
BR gn a n k a y a Kknden otomobile bi
nip y o l a koyulduk. G i d e c e i m i z y e r bilin
miyordu. ounluk y l e olur, y o l a ktktan sonra ka
r a r verilirdi. A t a t r k ofr R e m z i E f e n d i y e :
A n k a r a L i s e s i ' n e . . . D i y e seslendi.
Bastne
Paam.
Diye
cevap
verip A t a t r k
Lisesine gittik.
A t a t r k , eitli snflara girdi. Dersleri izledi. S
ralarda
rencilerle
yanyana
oturdu.
retmenlerin
sormaa.
ocuklarn hepsi
krmamaa
vermek
kolay
landrmak
h e y e c a n iindeydiler. B i r pot
alyorlard.
deildi.
ta
Atatrk,
cevaplardan
yle
ya
iki
Atatrk'n
balbana
ocuklarn
bir
snav
kendi
ok memnundu.
snav
birden
sorularn
cevap
gibiydi.
aplarnda
verdikleri
T a m okuldan k a c a
Atatrk:
var.
P e k i anlatnz... D e y i n c e unlar s y l e d i :
Burada
le
pek
zaman
ok
bunlar
zengin
hususi
ve
vekil
ocuklar
otomobilleri
gelip
GZL
DEFTER
151
pek
ok
zlyoruz.
Oysa br ocuk
y o k . Bu durumdan b i z
Ama
elimizden
hibir
gey g e l m i y o r .
o k k r i t i k bir konuydu bu. A t a t r k ' n yz d
nceli bir hal ald. Ne d i y e c e i n i O da armt.
Bir
an
dndkten
sonra:
Bunlar z a m a n l a dzelir.
kirdir...
D i y e c e v a p verdi.
imdi
m e m l e k e t fa
152
ATATRK'N
UAININ
AMERKALI GAZETEC
ANKARA
PALAS
byk
balolara
Oteli
sahne
salonlar
olur
ve
sk
sk
bunlarn
byle
byk balolardan
biri
ederken,
elinde
viski
kadehiyle
dolaan
uzun
anlalyordu.
Atatrk,
Aras
yannda
bulunan
Tevfik
Rt
Aras'a:
Bu m s y k i m d i r ? D i y e sordu. T e v f i k Rt
ta:
P a a m , A m e r i k a n gazetecisidir... D e y i n c e ta
H a n g i rktansnz? D i y e sordu.
A m e r i k a l y m . . . C e v a b n alnca d a :
H a y r siz A m e r i k a l d e i l
karlkta
A m e r i k a l nce
mazlk
Trksnz. D i y e
bulundu.
olduunu
armt.
sanarak yine
A r a l a r n d a b i r anla
ilk sznde
diretince
Atatrk:
K r i s t o f K o l o m b ' t a n elli yl e v v e l T r k l e r A m e k a ' y kefetmiler. D i y e balad a n l a t m a a . A m e r i k a l
can
kulaiyle
dinliyordu.
GZL
DEFTER
153
yaplm
haritalarn
bulunduunu,
Ameri
k a ' y a g i d e r k e n rastlanan K a y k A d a l a r n n T r k e ol
duunu, T r k e d e k a y a sandal da dendiini, K a n a r
y a A d a l a r n n adnn ( K a n a r i ) o l a r a k yazldn, K a nari'nin bizim Trkede K a n a r y a olduunu anlattktan
sonra
Amerikalya:
Olsanz
olsanz T r k olabilirsiniz.
D i y e szlerini b i
tirdi.
A m e r i k a l A t a t r k ' g i t t i k e artan bir heyecan v e
aknlkla dinliyordu.
Bunca
yllk
meslek hayatnda
rastlamamt.
Atatrk'n
ekiciliinden
kendini
Amerikal
imdi
birka
evresindekilere:
tandm
kar k a r y a y m . . .
Amerikal
sonra
gazetecinin,
Hayatmda
gazeteci
gnlne
en
harikulade
adamla
D e d i i n i hatrlyorum.
Atatrk'n
geldii
ilgisini
grdkten
Trkiye'deki
kaln
A m e r i k a ' y a gidince d e :
B i z A m e r i k a l l a r T r k t e n baka bir ey d e i
154
ATATRK'N
UAININ
SON HALFE'NN
GZYALARI
CUMHURYET'N
kuruluundan
sonra
H a l i f e l i k t e kaldrlm, son H a l i f e A b
dlmecit bin-i Abdlaziz E f e n d i yurttan kovulmutu.
1924 y l M a r t aynda A b d l m e c i t E f e n d i ' y i bir g e c e
birdenbire
yurttan
ayrlmaa
zorlamlar,
onun
iki
gn hazrlk y a p m a k iin istedii izni bile, B y k Millet Meclisi'nden kan kanunu kendisine gsterip, d a
kika
tehiri
mucibi i d a m d r
gerekesiyle
kendisine
vermemilerdi.
Abdlmecit
Efendi'yi
orlu
istasyonuna
kadar
mill
geemiyeceim:
Efendi,
iradeye
emri
zntyle
dinledikten
boyun e e r e k d r t kars,
bir
Yolda
Abdlmecit
E f e n d i ofrne:
Mustafa, sen de benimle g e l i r m i s i n ? D i y e so
ruyor.
GZL
155
DEFTER
Mustafa,
efendisinin
gidiinden
ok
zntldr.
burada.
Bunlardan
ayrlamam...
Diye
veriyor.
yan
szldn
gryor.
A r a d a n o k z a m a n g e t i i halde ofr
hibir z a m a n
bu
konumay
aklndan
Mustafa,
karamadn
sylemektedir.
Halife
Trkiye'den
ayrldktan
sonra s v i r e
karlam.
D r t kars o l
girebilmitir.
156
ATATRK'N
UAININ
MASRAFINI CEBNDEN
DERD
1930 Y I L I N D A Y D I K . Byk M i l l e t
Meclisi
nce
Bursa
yer
almt.
Derince'de
ehrin
trk'e
armaan
ettii
al
acaktm.
Byle
nce
itli
gezilerde
ankaya
Kknden
klmadan
meseleleri
Bursa'ya
grlrd.
hareketimizden
nce
de
son g e c e
yine
GZL
157
DEFTER
Atatrk'
karlayp
Bursa'ya
gtrmek
iin
harekete g e i r i l d i .
O srada ben Bursa'da V a l i ve B e l e d i y e Bakanyla
Kkn y a t a k ve
lar t e m i z l e t i y o r d u m .
Burada
sras
gelmiken
unu
da
syliyeyim
ki,
olmam,
stanbul'a
ilk
geliinde
stanbul
Belediyesi'nin
Onlar
her ne k a d a r p a r a a l m a k istemezlerse de A t a t r k :
Bir
daha
gelmem
sonra...
Diyerek
parasn
der v e b a y a v e r e sorard;
Gazinocu parasn ald m ?
V e r i l d i cevabn almadan d a g a z i n o d a n kmazd.
158
ATATRK'N
UAININ
OTOMOBLLER
Otomobiller
altndan
arabalarn
aldrmak
istemiti.
T e v f i k Rt A r a s ' l a kr K a y a K k e g e l e r e k A tatrk'e
durumu
anlattlar.
Atatrk:
B e n i m o t o m o b i l l e r i de kaldryor m u ? D e y i n
ce:
H a y r P a a m , sizinkilere dokunmuyor. Cevab
n ald. Bunun zerine:
Yahu, byle ey olur m u ? B i r v e k i l i n altndan
o t o m o b i l alnr m ? Bu ne biim i... D i y e sylendi.
kr K a y a :
B i z de kabul e t m e y i z . . . Dedi.
gidip
geldiydi
GZL
159
DEFTER
ELBSELERM YAKIN
YALOVA'DA
yurtta yerli
H a f t a s ' n n aklan d a
rastlar.
A t a t r k , herkesin ne srd
zamanki
dikkatiyle
Bundan
dinledikten
sonra
nder
dnceleri, her
sonra:
olarak
benim
de
yerli
mal k u l l a n m a m l z m . G a r d r o p t a k i elbiselerimi g e
tirin. Kkn nnde y a k n . . .
E m r i n i v e r d i . H e r k e s t e bir sessizlik.... O en, g
rltl sofra sanki bir anda m e z a r sessizliine brn
mt. H e r k e s birbirinin yzne bakyordu. Sessizlii
lk
nce
konuklar
arasnda
bulunan
Ulus
Gazetesi
bu
elbiseleri y a k m a y n ,
birer tanesi
gn
sonra
Beyolu'nun
tannm
terzilerin
yerli
kumatan
elbisesini
kestirdi ve
A t a t r k , elbiselerini hep
160
ATATRK'N
UAININ
HZIM'I N A S I L
GRETRD?
GZL
DEFTER
161
geleceklerden habersiz,
gelenlere
b i r a z da
aknlkla
bakyordu. A t a t r k keyifli k e y i f l i :
Kuzum
Hazm,
unlarla
gre
te,
marifetini
grelim... D e m e z m i ?
H z m ' d a bir anda afak atmt.
ni
toparlayp,
iin
iinden
syrlmaa
H e m e n kendi
alt:
A m a n P a a m , ben g e n l i i m d e gretim... G
rei falan o k t a n unuttum. Bunlar benim pestilimi
karrlar...
A m a A t a t r k kararlyd.
l l e d e H z m ' gre-
tirecekti. G l m s e y e r e k :
Sen
Bunlar
neenle
senin
kalpleri,
karnda
tua g e t i r m i adamsn.
dayanr
m?
D e y i n c e g z l e r i yaaran H a z m , A t a t r k ' K r a
m a y a c a n a n l y a r a k aresiz ceketini kard. K o l l a
rn svayarak pehlivanlarn yanna sokulup
yavaa :
onlarn
saflklarndan
yararlanp,
masann
alnca
Atatrk:
krlyordu.
nnde
g r e m e k ne
kadar
F . 11
162
ATATRK'N
UAININ
A D A L I AYE H A N I M
A N K A Y A K k n d e yine bir a k a m zi
y a f e t i . . . stanbul sosyetesinin
tannm
kiilerinden A d a l A y e H a n m v e ei A s a f bey d e
konuklar
arasnda bulunuyordu.
Saat g e c e n i n ikisine
bir v a l s
alyordu.
o k t a n alnmt.
Trkiye,
ada u y g a r l k d
s t e l i k A d a l A y e H a n m v e ei
d e sosyeteden g e l m e y d i l e r .
A s a f B e y i n tabancasnn A t a t r k ' hedef tutaca
n hi sanmyorum. Onun olsa olsa sarholuun etki
siyle bu
kat
daha
kalkmadan
yannda
bulunan
Sinop
ancak ertesi gn
a k a m sofrasnda A t a t r k ' e
anlattlar. K z a c a n sanyorduk. G l e r e k :
Y a h u ne v a r bunda ekinecek. A d a m c a z k e y
f e g e l m i , c a m tabanca a t m a k istemi... D i y e c e v a p
verdi.
GZL
D E F T E R
163
RFAT H O C A ' N I N B A I I
Mays
1919.
Atatrk
Kurtulu
Sava'na
ba
bir y a n d a n da hasta
uramaktadr.
K o n g r e l e r i n d e n sonra A n k a r a ' y a
bulunmutur.
Vahidettin'in
duu
y o l l u k l a r n da
para
kalmamt.
Nereden
para
sonu
kendisine
gelmiti.
bulunaca
vermi
Elde
ol
avuta be
dnlrken
Diyanet
sras g e l d i k e
nerek szederdi.
ATATRK'N
164
UAININ
KARABEKR'E SNRLENYOR
Gazi'yi
pilavyla
hoaf
iin
seviyorsun
sonra yle e k l i y o r d u m :
bir
sr paay
Sa
sevmiyorsun
ks
adamakll
sesimi
ykseltiyor,
sonra
ks g l e r e k bakyordum.
sesimizi duymu,
girdim:
zile
bast,
bizi
ard.
eri
GZL
DEFTER
165
e r d e kahvehane mi kurdunuz? N e d i r bu g
rlt... D i y e kt.
H i sesimi karmadan bam nme e i p b i r a z
bekledim.
dar
tekrar
konumasna
dalnca da
sessizce
szldm.
marn
na g r e
msralarnn
tekrar,
aklmda
kald
yleydi:
e l i k g i b i kollu, T u n t a n bilekli - T r k hi y
lar m, T r k hi y l a r m ?
A r a d a n y l l a r g e t i i halde bu ark hi aklmdan
kmamt.
Aklma
geldike
mrldanmadan
yapa
mazdm.
O akam
a n k a y a K k ' n e dndmzde A t a
trk bana :
Sen benim Byk N u t k u m u okudun m u ? D e
di.
O k u m a d m efendim. D i y e karlk v e r d i m . S o n
ra t e k r a r
sordu :
Ktphanenin
neresinde
biliyor
musun?
y l e y s e al getir...
H e m e n y u k a r kotum. K t p h a n e y e g i r e r e k eta
jerin camn srp, N u t k u mahfazasndan kardm, a a y a indirdim. i m d e ne yalan s y l i y e y i m , bir k o r
ku v a r d
O srada sofrada bulunan Ruen E r e f n a y d n ' a
Nutku
verdim.
Ruen Eref, N u t k u n
sayfalarn
166
ATATRK'N
UAININ
Ruen
E r e f n a y d n ' n okuduu
blmleri
saplanmt.
Okuma
dinlediim
Sava'na
balaynn
konuma,
Atatrk'n
Kurtulu
hikayesiydi.
sl
soruyu sormutu :
u grdnz dman g e m i l e r i n i buradan na
karabilirsiniz?
P e k i bu ii nasl yapabilirsiniz?
Emredersiniz.
Ne
yaparsanz
yapn,
fakat
bunlar
buradan
kovun...
Ve kendisine u g r e v i v e r i y o r :
Yannza
Samsun'a
hareket
alabileceiniz m a i y e t i n i z i
ediniz.
Yarn
Bandrma
alnz.
vapuru
GZL
DEFTER
167
rk B a n d r m a teknesi K a r a d e n i z ' i n a z g n d a l
g a l a r arasnda y o l
alrken igal
k u v v e t l e r i ii haber
vapuruna yetiemeden
Atatrk
Samsun'a a y a k
basmtr.
Konumann
burasna g e l i n c e
A t a t r k bana dn
yerine
Samsun'a kp,
askeri elbisele
t a y n m kesmitir.
Mill
Mcadele'ye
olan
E e r bu m e m l e k e t i bir
Oturup a l a m a k l z m !
168
ATATRK'N
UAININ
SAVARONA YATININ
HKAYES
ATATRK
sk sk deniz y o l u y l a d a y u r t
gezilerine
mur
bir
yata
Erturul
yat,
niz'de
batma
sakncal
du,
deniz
mu
onun
ihtiya
bir
gn
tehlikesi
bulunuyordu.
akyd.
denizden
kt
iin
vard.
sert
Eski
bir
geirdii
Atatrk
Son
drt
ba
devirden
havada
iin
denizi
ma
kalma
Karade
kullanlmas
ok
seviyor
zamanlarda s a l k duru
uzaklamasnn
doru
olmad
S a v a r o n a y a t n almt.
bu
alnmasnda Cumhurbakanl
Umumi
GZL
DEFTER
169
K t i b i H a s a n R z a Soyak, U l a t r m a B a k a n l M s
tear
Sadullah Gney,
Nakliyat
efi
Burhanettin,
limanna
gittik.
Zaten
konusunda
hi
zorluk
yat
iin
Hamburg'ta
Almanlar
dei
ekmemilerdi.
akgz
satmak
Atatrk'e
davranp,
istediklerini
kadna
sylediler.
bu
yat
Ata
Amerikallarn
geldik.
b i t t i k t e n sonra 1
Ha
170
ATATRK'N
UAININ
v e g m r k m o t o r l a r karlad. Dolmabahe S a r a y n
lerine g e l d i i m i z sra A t a t r k bir m o t o r l a y a t a geldi.
A t a t r k ' t a m ikibuuk a y g r m e m i t i m . H e y e c a n
l a v e z l e m l e merdivenleri kmasn b e k l i y o r d u m . H e
m e n yanna kotum. F a k a t daha ilk bakta hasta o l
duunu sezdim. Y z solmu, incelmi, karn imiti.
Atatrk'e kaygyla ve dikkatle baktm gren K
l A l i :
N e d e n bu k a d a r d i k k a t l i baktn e l e b i ? M e r a k
e t m e bir ey y o k . D i y e benim h a y r e t i m i y a t t r m a k
istedi. A m a beni kandramad.
Y a t a hemen yerleildi. G e r e k l i eyalar tand. A tatrk, y a t n mobilyasn, A m e r i k a n z e v k i n i ok be
e n m i t i . nk y a t n sahibi, ince z e v k l i y d i . Y a t n iindeki
Fransa'daki
mzelerden
ne y a z k ki,
m a r bir hastayd.
Savarona'nn
safasn
sremi-
GZL
171
DEFTER
K A D I N GAZETEC
ekilmiler,
Hususi
K a l e m Mdr Sreyya B e y e :
K i m d i r bu k a d n l a r ? D i y e sordu.
Sreyya Bey, Metrdotel Karabet Efendiye kadn
larn k i m olduklarn sordu ve A m e r i k a n g a z e t e c i l e r i
olduklarn r e n e r e k A t a t r k ' e bildirdi. Bunu d u y a n
Atatrk :
Acaba
masamza davet
etsek
gelmezler m i ?
Dedi.
Metrdotel Amerikallarn
yanna
giderek
Ata
dinledi.
Tercmanl
Sreyya
Bey
yap
G a z e t e c i l e r u karl v e r d i l e r :
stanbul'u grdk, m z e l e r i gezdik, tarih y e r
leri dolagtk...
172
ATATRK'N
UAININ
istediiniz
Trkiye'yi
yerleri
grmekte
daha y a k n d a n
serbestsiniz,
tanmak
bylece
frsatn
elde
et
m i olursunuz. K a b u l e d e r m i s i n i z ?
Bunun
zerine
Sreyya
Bey
konuku
olarak A-
merikal
g a z e t e c i l e r i n y a n n a v e r i l i y o r . z m i r , Efes,
Antalya,
stanbul'a
dnyorlar.
A m e r i k a l g a z e t e c i l e r s t a n b u l ' a dnlerinde D o l
mabahe
Saray'nda
bul edilip, y e m e e
yeniden
Atatrk
alkondular.
tarafndan
Sofra g e c e
Atatrk
byk
bir
dikkatle
ka
saat y i r -
bunlar
an
dinledi.
manevra
Amerikan
alanna
balanan
Bakonsolosuyla
da
bir
bir
telefon
hattyla
grme
yaptlar.
B i r k a gn sonra A m e r i k a l g a z e t e c i l e r m e m l e k e t
lerine dndler. Bu iki
kadn,
yz
altm be g a z e t e y e
birden g i t t i k l e r i yerden y a z y a z a r l a r m . T r k i y e i z
l e n i m l e r i gnlerce A m e r i k a n basnnda y e r ald. Bun
lar bizim g a z e t e l e r d e n d e b a z d a n evirip yaynladlar.
A m e r i k a l g a z e t e c i l e r yazlarnda A t a t r k ' t e n h a y
ranlkla szetmekte, ok n a z i k v e centilmen bir d e v
let
bakan
olduunu
sylemekte,
Dolmabahe
Sara
konuklarn
bulunduu
sofraya s m o k i n g g i
GZL
DEFTER
173
TAYYARE
PYANGOSU
K a d e h l e r h a v a y a k a l k t k a eitli
tartlmaa
baland.
Bira
fab
sermaye
konusunda
leri g l m s e y e r e k dinliyordu.
ileri
srlen
istek
Sonunda hi birini g
Piyangosu
bileti
Y a v e r l e r , sofraclar,
Btn
biletlerin
Kimin
(!)
alnmasna k a r a r
ahlar
parasn
ansna
da
verildi.
karsa,
verdi:
bununla
bira
fabrika
s kuracaz. D e d i .
O g e c e o t u z - k r k k a d a r bilet alnmt. B i r k a
g n sonra p i y a n g o ekildi. F a k a t - A t a t r k ' n ald
da iinde -
biletlerin
hi
Sonu
cu rendikten sonra da :
En ansl adam
hepinizi geride brakt...
elebi'ymi,
dedi.
Bu y a r t a
ATATRK'N
174
UAININ
SZ S E N Y R S N Z
ANKAYA
partisi
ok
zaman
Kk'nde
olur
kazanrd.
ve
Bir
ara sra d a p o k e r
Atatrk
akam
oyun
yine
sonunda
Kkte
yeil
poker oynuyorlar. D e r k e n p a r a b i t i y o r .
z a m a n l a r zerlerinde
kurt
resmi
olan
yeil
bir lira
paralar,
Ama
para
bitmemiti.
Kalan
demeti
bana
uzatarak:
K a l a n l a r say... D e d i .
H e m e n saydm:
Oniki efendim...
Paralar
bize v e r e c e k
sanmtm.
Orada bra
himle i k i m i z kalmtk. F a k a t y l e y a p m a d :
Ona
Say!.. D i y e e m i r v e r d i . O srada b r a h i m se
sonra:
Oniki efendim... D e d i .
P a r a l a r ekip
ra bize dnerek :
B e n bu p a r a l a r size verebilirim, a m a v e r m e m .
Fakat
senyrsnz.
sizin
Gazi'nin
durumunuz
sofrasnda
iyi
onlardan.
yeyip
Siz
iiyorsunuz.
GZL
DEFTER
175
RESCUMHURLUK
NUR Conker,
akalarna
YAPAMAZSIN
Atatrk'n
katland
nazn
bir
ektii,
ocukluk
ar-
tursak...
Paam,
Diye
ekilsen de,
taklrd.
o k o l t u k t a b i r a z biz o-
Bir
akam
yemei
srasnda
misin?
D i y e sordu.
ne y a p a c a k s n ? . .
N u r i C o n k e r hi istifini bozmadan k e y i f l e A t a
trk'n koltuuna oturdu. evresini yle bir tepeden
bakla
szdkten
sonra
bana
dnp :
H e r k e s i n yznde bir g l m s e m e . A t a t r k t e g
lyor. B a n a dnp :
ye sordu.
H a y r . . . D i y e cevap v e r s e m bu biraz da dalka
vukluk o l a c a k t .
deyip,
K e n d i m i topladm.
h e m e n ta g e d i i n e
F r s a t bu
frsat
yerletirdim:
A a y u k a r byle o l u y o r Paam...
Bunun zerine A t a t r k , N u r i Conker'e dnp :
Anlald...
Sen Reisicumhurluk y a p a m y a c a k -
176
A T A T R K ' N
U A I N I N
K A F E S E GRD
zlemini
aristokrat
arasnda
olduktan
ekmiti...
sofrasndan
onlar
sonra
hep
Resm
skldn,
gibi
yaamakt.
byle
kiilerin
bz
bir
yaa
arasnda
kereler
kendi
trenli
ekilde
yaamaktan...
D i y e hr o l m a isteini o r t a y a k o y u y o r v e yle
ekliyordu :
rafn
rahat
iebilir-
sin...
Salih B o z o k , A t a ' n n bu iten y a k n m a l a r n ba
yla onayladktan sonra
yle
karlk v e r d i :
GZL D E F T E R
177
B E N OY VERMEE
YOLLUYOR
S E R B E S T F r k a ' n n kurulduu
im ncesi A t a t r k ,
lamak
yld.
Se-
halkn nabzn y o k -
anlyordu.
mekteydi.
alyor, halkn e-
iindeydik.
A t a t r k ye-
Sofrac A l i Bebek'e :
Hangi
frkadansn?
Sofrac hi
1930 y l
Diye
sordu.
ekinmeden:
trk'n ok houna g i t m i t i :
P e k l . . . B r a v o ! . . Dedi. Sonra basofrac b r a him'e de a y n i soru :
Ya
sen
hangi
frkadansn?
vermei
uygun
grm
olacak
ki:
seslendi:
Sen
Serbest
Frka'dansn...
Deilim...
F. 13
ATATRK'N
178
UAININ
H a l k Frkas'ndan... Dedi.
Ondan da deilim..
Bunun cevab u
oldu :
H a y v a n a n l a m a z ki...
E r t e s i gn seim v a r d . Yeniden beni ardn
duydum:
Halk
Sen H a l k
Frkas'na
Frkas'ndansn.
Yarn
g i t , reyini
at!...
Halk
emrini
krkbe
Belediye
e v i m i n nne
Bakanna
Cumhuriyet
tam
seimlerinde
elektrik
Partisi'ne
yl
Yalova
oy
ver
sonra yerine
srtlarndaki
getiren H a l k Partili
Belediye
gidip o y v e r d i m . N u r v e r i y o r e v i m i n y a
GZL
179
D E F T E R
PROFESR D E L S N Z
sras D e n i z y o l l a r n a g e l d i .
k a l m a s tartld.
gramer
kurallarna
S a d r i Maksudi D e n i z
aykr
olduunu
savunu
Siz p r o f e s r deilsiniz... D e d i .
Bu
beklenmedik sesleni,
herkesi
artm,
pro
kendini
toparlyarak
Atatrk'e
karl
v e r d i i grld :
Ha,
ben
profesrm..
Hem
de
Trkiye'de
elinizden
vermediler
alnr
m?
Ama
kumandanlara
daha...
Bir
milletvekilliinden
sre
sonra da
ayrldn
Sadri
duyduk.
Maksud'nin
180
A T A T R K ' N
U A I N I N
BRBRMZDEN AYRILMAYALIM
uak
konuklarn arasnda
olduumuza
yapt
bakmadan
akalarn,
takl
m a l a r n dnda y a l n z g r d z a m a n l a r da bir ek
s i i m i z , i s t e i m i z olup o l m a d srarla sorard.
Saolun P a a m , hi bir e k s i i m i z y o k . . . K a r
ln alnca da dnceli bir halde uzaklard.
1928
ylnda
gidiim
de bir g n A t a t r k :
sordu.
Kkte
ofrler,
mstahdem iin a y r l m y e r l e r
vard. - drt kii bir arada yatard. B i z de basofr a c brahim, k i A l i ' l e r v e ben drdmz a y n i y e r d e
kalyorduk.
P e k rahat
t a saylmazdk. B y l e
olduu
halde :
o k memnunum P a a m . D i y e karlk v e r d i m .
A t a t r k , bu szlerimi duymam, g i b i konumas
na yle d e v a m e t t i :
GZL
DEFTER
Burada
belki
181
rahat
deilsiniz.
B e n de
rahat
deilim... A m a h e r ey z a m a n l a dzelir...
Ben yeniden:
Rahatm
tatrk :
Paam...
Dedim.
Bunun zerine A -
K a p a r a alyorsun? D i y e sordu.
E l l i lira...
Y a r n y z lira alrsn. A m a z a m a n gelecek, ben
Reisicumhurluktan ekileceim. O z a m a n belki bu pa
r a y alamyacaksn. B e l k i be lira alacaksn. O z a m a n
da birbirimizi brakmyalm...
Bu szler, A t a t r k ' n h i z m e t k r l a r n a bile ne ka
d a r bal olduunu v e onlardan a y r k a l m a k isteme
d i i n i ak seik gsteriyordu.
182
ATATRK'N UAININ
KMSE O N U N K A D A R
GZEL A L L A H DYEMEZ
DN konusunda A t a t r k ' n t a m a n l a m i y l e
lik olduu
sylenebilir. K i m s e n i n inan-
cepheye
komaktan
namaz
klmaa
vakit
P a a v r a falan p m e m i .
GZL
DEFTER
183
M u s t a f a K e m a l . . . Demiler.
Srn
bu
adam...
evresindekilere
yannda
bulunduum
de
alama
sre iinde
almt.
baarmt.
hi
Lik
Benim,
n a m a z klmad.
yaarrd.
O z a m a n hemen k o
184
ATATRK'N
RUS
UAININ
MLL
MAINDA
utleri
Mill
Takm
kalecisi
Hsamettin
g e r i e v i r i y o r . Santrfor V a h a p , R u s ka
22
oldular. Yenilince
ok zl
dm.
Y l 1928. O z a m a n s t a d y o m f a l a n y o k . Muhafz
A l a y n n sahasnda oynanyor. K k e dndm. R e n g i m
atm.
Atatrk'le
karlatm.
Ne o elebi E f e n d i ? D i y e sordu.
Yenildik...
Nasl
yenildik?...
Anlattm.
Can
kulayla
dinledi.
Atatrk
maa
yine
hatrlarm.
hdise
Rus
stanbul'daki
km
mayla
da
malarla da Bak,
diye
ilgisini
fazla
ilgilenmi,
belirttiini
durma
dan:
dan...
N e d e n y e n i l d i k ? D i y e soruyordu.
Bizimkiler
on
D i y e karlk v e r d i m .
sonra:
G a l i b i y e t t e n m a l u b i y e t e g e m e k ok zoruma
g i t t i . . . Dedi.
GZL DEFTER
185
Y U N A N M A I N D A N SONRA
ile
atyor.
da
kaleciyi
Daha
var.
Sa ak Fikret
m a k isterken,
ruk
Yunanllarn A p o l l o t a k m
malar
Fenerbahe
1O
k a l e y e g i r e n topu
kar
bir
yum
Bunun
gelmi,
ma
zerine sahaya
atlayan
bir subay
dvyor.
stadyom
yok.
Baraka
gibi
eski
Taksim
oynadlar.
sol vurup,
topu
Yunan
kalesine
sokuyor,
R e b i i ortalyor, t o p Y u n a n alarnda.
soldan
Bylece ma
2 0 bitiyor.
Ankara'ya
ma
yksek
dndmde
sesle
tartrken,
arkadalarla
Atatrk
oturmu,
sesimizi
duy
mu. Y a n m z a g e l i p bana:
M a hdiseli g e m i , y l e m i ? D i y e sordu.
Ballandra ballandra anlattm. M i l l hislerim aya
a k a l k m subayn Y u n a n kalecisini
anlatyordum.
nasl dvdn
186
ATATRK'N
UAININ
Subay kimbilir ne y a p t l a r ? D e d i .
H a p s e t m i l e r . . . D i y e karlk v e r d i m .
Y e r i n i deitirmilerdir... Dedi.
A t a t r k ' n yannda serbeste konutuumuz
ve
senin S a k a r y a H a r b i n . . . D e d i m .
A t a t r k , g e r i bir ey demedi ama, sonra syle
d i i m e , s y l e y e c e i m e bin piman oldum. nsan ken
dini byle unutuyor bazan.
GZL
DEFTER
187
L S Y E N H A N I M I P
rnda A t a t r k , A b d l h a k H a m i d ' i a y a a
s t a d d i y e selmlayp y e r verir, kendisine
olmutu.
a i r - i z a m ' n asker
H m i d ' i n lmnde
merasimle
kaldrlmas
de
iin
g a z e t e c i l e r i n d e n z z e t M e l i h v e ei d e konuk
arasndayd.
Atatrk,
bu
hanmla
bir
sre
dans
yanana
B i r sre
yine
air-i
bir
D a n s bitince
pck
yerine
oturturken
kondurdu.
sonra A n k a r a ' d a k i b i r d a v e t t e
zam'la
dansa kaldrmt.
karlam
ve
Lsyen
Atatrk
Hanm
anlat...
188
A T A T R K ' N
U A I N I N
KAFA LS
APKA
atlm,
t...
apkayla
herkes
beraber,
apka g i y m e e
bunu
giyecek
balam
olanlarn
kafa
bir
makineyle
herkesin
kafatasn
lyor.
Hatrmda
kaldna
gre
7779
g e l e n k a f a l a r doli
ba
girmiler,
lld ve
balarnn
81
geldi.
llmesini
Odadakiler
bekliyorlar.
A t a t r k Reit Galip'e:
elebi'ninkini
l...
Dedi.
balamtm
ki Atatrk:
O l m a z ! . O h a y v a n kafasdr. B i r yanllk ol
masn... D e d i .
N e r d e y s e a l y a c a k t m . A l n d m anlaynca g l
mee
balad.
Tekrar
dalma
basarak:
O melon kafa-
GZL
D E F T E R
189
B E N D E SZN G B
NSANIM
M O D A koyundayz... Scak bir y a z aka
m.
Byk
bir
kalabalk
evremizi
sar
birbirinin stne
kyor.
S a k a r y a motorunu
ard:
Rak,
arap
ne
varsa
hepsini
halka
dat...
balad.
K a l a b a l n emberi g i t t i k e daralyordu. A t a t r k
halka
dnp:
Alaturka m,
alafranga m istersiniz?
Diye
Herkes
ayr
bir
istedi.
gidiyor.
sevgi
gsterisi
y a p a n halka d o r u
rak
yle
zaman
ey
grla
Atatrk,
Bar,
ar
karsnda
coan,
kadehini
kaldra
derler.
Vaktiyle
konutu:
Vatandalarm...
Buna
rak
190
ATATRK'N UAININ
M A R F E T M GB E V L E N M Z
BR
gn
meler
yaplyor,
kadn
gr-
konusunda
orta
beraber
onun
yaad
iin
bir
yakksz
kadndan
szler
ayrldktan
sylemesinin
Ata
bilir,
Bizim
sefir
alkanlk haline
Ltife
arlar,
Hanm
sosyetik
getirmiti.
kralie
gibidir.
misafirleri
Lisan
nasl
aydn kadndr...
kabul
eklindeki
Armstrong'un
kalarnn
kitabn
getir
atldn g r d m .
husus
hayatm
bilir
ama bir
yere
kadar
bilir. Dedi.
D a h a sonralar e v l e n m e konusu
trk'n
yle
konutuunu
aldnda A t a
hatrlarm:
B i z de bir z a m a n l a r m a r i f e t m i g i b i evlenmi
tik.
M e r a s i m l e r l e e v l e n m e y i bir m a r i f e t
Atatrk'n
Meden
Ltife
Kanunun
Hanmdan
kna
da
yol
ayrl,
sanmtk...
1926
amtr.
da
Eskiden
GZL
DEFTER
191
K Y L N N EE
G Z E L b i r sonbahar gn E t i m e s u t i f t
liine gitmitik.
Atatrk
otomobilden
inip, biraz y r m e k istedi. B i z de arkasndan g i d i y o r duk. O srada kar patikadan e e i y l e bir kyl b e
lirdi. A t a t r k ' n k p e i F o k s , yabancy g r r g r
mez
havlayarak
istedimse
de
zerine
saldrd.
Hayvan
tutmak
baaramadm.
sopa f r l a t t n k p e k y o k m u ? . . . K i m i n biliyor m u
sun ?...
K y l dikleerek sordu:
Ne
olmu
sanki?
yry yapan
N e o l u y o r o r d a ? D i y e seslendi.
sylyor bu
Atatrk,
sylediklerimi d i k k a t l e
Kyl
doru
sylemi...
Dedi.
Gerekten
de
ATATRK'N
192
UAININ
SLNDRL OBAN
AMERKAN
Bykelisi,
Atatrk'le
bera-
ber i f t l i k t e . . . F o x M o v i t a n , A t a t r k ' n
f i l m i ekilecek. i f t l i k t e koyun, kuzu, k e i . . .
nn arasnda silindir apkal,
Sr
B i r i d e v r i n Cumhurbakan, br A m e r i k a n B y k
elisi...
oban
brakm,
onlar
ortadan
grnce
srnn
korkudan
srsn
kaybolmu...
arasndaki
Atatrk'le,
hareketleri
Amerikan
filmde
yer
alyor.
B i r sre sonra a n k a y a
Kk'nde
filmi A t a
merakla
bekliyorduk.
Iklar
snd,
film
ba
apkal
adam,
yryor;
eriliyor,
dorulu
y o r . . . ylesine g a r i b i m e g i t t i k i . . . H e r k e s , A t a r k ' n
ne
diyeceini
sonra
merakla
bekliyor.
Iklar
yandktan
Atatrk:
Aman
bu
filmi
gstermeyin... E m r i n i verdi.
Srnn
iinde
grme
sin. B i z burda g r d k y e t e r . . . D e d i
Kimse
GZL
193
DEFTER
RUM
BR
yaz
1936
bir kalabalk
yapt.
bir
akam
ylyd.
karlad.
Splandit
otomobil
KADINIYLA KAVUNCU
Bykada'ya
skelede
ten
gitmitik.
Atatrk'
byk
gelen
sevgi gsterileri
Oteli'ne gidilecekti.
Vapur iskelesine
yanatrmlar.
Ata'nn
binmesi
iin...
A d a d a otomobille d o l a m a k yasak d e i l m i ?
Sorusunun
karln
Kaldrn
bu
daha
otomobili...
beklemeden:
Dedi.
lard.
Otelin a l t k a t terasnda ok gzel bir sofra ha
zrlanmt.
F a k a t Atatrk,
halkn
cokunluunu
bir y u k a r
dolamaa balad.
F . 13
ATATRK'N
194
UAININ
kaynama
l a r el p m e e . . . G z y a a r t c bir m a n z a r a y d bu...
K a l a b a l n arasnda s i y a h dekolte bir elbise g i y
mi, uzan boylu, dolgun vcutlu ok gzel bir R u m ka
dn, oradaki herkes g i b i A t a t r k ' n de dikkatini ek
ti. K a d n n yannda kocas, ya da y a k n olduunu san
d m bir e r k e k vard. A t a t r k kadn yanna ard.
k i iip imediini sordu. H a y r cevabn alnca onu
dansa kaldrd.
O srada y u k a r salonda o r k e s t r a a
lyordu.
O devirde
rnda dolaan
babayani
srtlarndaki
kfelerle
mahalle
s e y y a r kavuncular vard.
klkl,
krl
sakal
gbeine
Uzun
arala
boylu,
k a d a r inen
kalabaln
aklnn
ucundan
bile
geirmedii
iin
yerinden kprdamad. A c a b a k i m i a r y o r ? g i b i
sinden
sana
B e n mi,
bayla
yeniden
ben m i ? d i y e
hayr
iareti
kavuncuyu
o r t a y a frladlar. A t a t r k ,
yaptktan
iaret
sonra
Ne
olduunu
parmayla
etti.
anlyamadan
ortasnda
evresine
buluakn
kamatryordu.
GZL
195
DEFTER
Pejmrde
kyafetli
kavuncuysa
hayatnda
hi
dans
sarlarak dansedileri
g r l e c e k eydi...
Dans
dans oldu.
Bykada'daki
elence
akamnda
gstermeyi mi?
ettirmesini
196
ATATRK'N
UAININ
T R K TYATROSU
TE O D U R
sordu.
H a n g i tiyatroyu g n d e r e c e i z P a a m ? . . D i y e
A n k a r a ' d a bir H a l k e v i v a r m ?
E v e t var...
O r d a bir temsil o y n a n y o r m u ?
Oynanyor...
GZL
DEFTER
197
ELENG N E R E Y E
KOYARSANIZ K O Y U N
18
MART
anakkale
Zaferinin
yldnm
nedeniyle Gelibolu Y a r m a d a s n d a k i
hitliklerin bulunduu
yerde
dzenlenen
anma tre
yer
anakkale
konusunda
bir
Savalar
duraksama
srasnda
elenginin
olmutu.
dmana
atlan
m e r m i l e r d e n m e y d a n a g e t i r i l m i p i r a m i t eklinde bir
de T r k ant v a r d ki, z a m a n l a bozulmu,
kalntlar
P a a m , b i z i m elengi nereye k o y a l m ?
Diye
sordular.
T a r i h i n en korkun mdafaa ve hcumunun g e
tii
alanda,
Anafartalar
gnleri
yaar
Kumandan,
gibi
d a l g n ufka b a k a n
kendisinden c e v a p
bekleyen
bir
Trk
o r a y a koyun,
abidesidir.
farketmez...
elengi
Dedi.
nereye
isterseniz
198
ATATRK'N
UAININ
VYANA'LI
odun
uzman
Horsmayster'in
ankaya'da
yeni
H e p s i birbirinden gzel
yaplan
eylerdi.
k a d a r g z e l duruyorlard k i . . .
nn
havasyla
Ankara'nn
kke
konmutu.
Pembe
Kkte o
N e y a z k ki, V i y a n a ' -
havas
iin g e l e n m o b i l y a l a r bozulmu.
birbirine
Kuru
uymad
hava,
geme
grld.
Viyana'dan
gelen
eyalar
arasnda
Atatrk'n
Sanki
k e m i k l e r i m dinlendi. K a l k m a k bile i s t e m i y o r d u m .
A t a t r k uyannca koup, yeni koltuunun g e l d i i
ni syledim. Gelip k o l t u a oturdu. A m a oturmasyla
k a l k m a s bir oldu.
Yzn
ekiterek:
H i rahat d e i l . . . D e d i .
P a a m , biraz nce
tecrbe
e t m e k iin
otur
B i z i m eski
k o l t u k l a r daha rahatt.
Ne v a r d
GZL
199
DEFTER
BERBER
RIDVAN'I
KOVUU
beraberce
berber H a m i ' n i n
evine
B e n t a n m a d m adamn evine g i t m e m . . .
Ne k a r ? H e m orda iki de var. B o l bol ieriz.
ki de i m e m . . .
R d v a n ' l a gidersin, g i t m e m diye uzun uzun eki
tik. A m a sonunda d a k a l k t k g i t t i k . . .
E v d e F a h r e t t i n Paa'nn y a v e r i d e varm. K e n
disini t a n m y o r u m . k i fasl balad. H e r k e s sarho.
Bir ben i m i y o r u m . . . Y a n i o meclisin t e k a y k ada
m y m . G r a m o f o n d a pilk alyor. A t a t r k yle, k
r K a y a byle o y n a r diye t a k l i t yaplyor. D e r k e n
berber M e h m e t geldi. Selm sabahtan sonra:
att
Vasfiye'yi
ortaya...
sana
yapaym
m?
Diye
bir
soru
P a a ' y a da
sylerim.
ATATRK'N
200
Bizim
konumay
duyan
berber
UAININ
Rdvan:
frsatn
Atatrk'e
Bir
bulup
Sylentiye
gre
Vasfiye,
olduunu duyunca a t l a t m a k
S i z i n taklidinizi y a p t d i y e
sylyor.
sabah K k t e n
kmaa
hazrlanan
Atatrk,
D e f o l g i t buradan... Dedi.
Kovuluunun nede
Annem
nalah
var
Cemal...
gece
Atatrk
sofraya inmemi,
yemeini
tphanede t e k bana y e m i t i . A k a m i f t l i k t e n K k e
dnnce
Rsuhi
Beye
sormu:
Gitti Paam...
K i m geirdi?
S a m i m arkadadr,
ki,
lad:
elebi geirdi.
t a m y e m e i n i nne k o y u y o r
R d v a n g i t t i mi?
GZL
201
DEFTER
G i t t i efendim...
Kendisini trene
bindirirken
Paam,
kimsenin
taklidi
m i n haddine?..
zetmee
geti...
yemekte
yapld.
Rdvan
alt...
imdiye
Hem
kadar
ben
Ama
sadece
bu
de
vardm.
sizinkini
sizin
olayn
Birok
yapmak
glnz
zerinden
neredeydi
ki
ben
alt
adamlar?...
ay
Bir
sonra stanbul'a g e l d i i m i z d e
Salih B e y e
Rdvan
ederek
tutup
bulamadm.
Rdvan'
orada.
yle
berber
dkknlarnda
S a r a y a dndmde
Atatrk,
bayla
ara
bir de b a k t m
Rdvan'
iaret
dedi:
elebi
Efendi,
Rdvan
darda
ok kazanm
nce
sylediklerimi unutmamt.
Rdvan
alt...
ATATRK'N
202
A N K A Y A ' D A eski
lonunda
zaman
kilitli
Kkn
cameknl
bir
bfenin
iinde
tutulan
UAININ
misafir
bfe
sa
vard.
Her
Padiahlara
ait
aprazlama
asl,
kl
Beni
seslendi:
karlm.
H a y r e t l e bfeye y a k l a t m . . .
A t a t r k ' n dedikle
Bilmiyorum
efendim...
Dedim.
yoktu.
Kim
alacak?
alsa
alsa
hiz-
alard...
B i r yandan da k a f a m
altryor,
elmaslar ki
adl
grmtm.
bir
ocuun
Hseyin,
kllara d i k k a t l e
stelik
kumara
da
baktn
dknd.
getirmiti.
phelerimi
syledim.
nmler.
Soruturma
bir ekilde
sorguya
Yaverlerde
balad.
aml
ayni
eyi d
Hseyin
sk
t e n ayrld. L e k e l i o l a r a k g i t t i . . .
GZL
203
DEFTER
rastladm.
olduumu
Ayakst
konutuk.
gn
izinli
renince:
B i z e g i d e l i m . . . Dedi.
Eski
gittik.
arkada...
Yemek
tantrd.
Ho
Hayr m
kard.
be
Bu
ettik.
diyeceksin?...
arada evlenmi.
Akam
ayrlp
Kalktk
Karsyla
kke
dn
dm.
Atatrk'n
ktmzda
yannda
nereye
alanlar,
gidiyoruz,
yani
bizler
kimlerle
dar
gryoruz,
sofrada A t a t r k bir
D i y e sordu.
dek
evine nasl
Bunun
g i t t i i m i bandan
zerine:
Kllarn
alm,
anlattm.
stndeki
Hseyin'e
prlantalar
verip
bizim
sattrm.
kzlardan
Hseyin'le
biri
gr
ATATRK'N
204
UAININ
EDVAR B Y A N G O ORKESTRASI
1929 Y I L I N D A A n k a r a ' y a
A r j a n t i n ' d e n bir
m z i k topluluu gelmiti. E d v a r B i y a n g o
Orkestras
adn
tayan bu
toplulukta iki
erkek,
bir
kz
ark sylyor,
ocuklarsa k e m a n v e
gitar
alyorlard.
Bir
gece
Kk'ne
Edvar
gelmi,
Biyango
Atatrk'n
Orkestras
nnde
Marmara
bir
konser
ve
Diye
Bizim
stikll
Mar'mz
alabilir
misiniz?
sordu.
Deneyelim...
Dediler.
H e m ne
H e r k e s d i k k a t kesilmi, kemann k a r d si
Atatrk'teydi.
uzaktan
O'nun
hareketlerinden
da
ok
houna
gittiini
seziyordum.
ise
bir
Arjantin
biri bitiyor, br
varmt.
imdi
Orkestras
balyordu.
ad
hatrmda
vard.
Tangolarn
ok
ahenkli
bir t a n g o y u dinleyen A t a t r k :
lar
syle...
Hemen
batan
lerdi onlar...
zer?...
koup
Atatrk'n
baladlar a l m a a . . .
emrini
ilettim.
N e gzel, n e
Yeni
esiz gn
B i r daha g e r i g e l i r m i h i ? . . . N e g e
GZL
205
DEFTER
NSANLAR
T R A K Y A gezilerinden
AHTADIR
birinde
Atatrk,
aka
k a l k m at
resimleri
vard.
Atatrk,
Bunlar
aha
Atlar
sordu:
nedir?
kalkm
aha
atlardr...
kalkar,
peki
gzel,
insanlar
da
k a l k a r m ?
Gz p e k bir ocuktu
szd.
Sonra
hi
rkmeden
bu...
Atatrk'
umulmadk
yle bir
karl
verdi:
Z a t e n insanlar ahtadr,
ocuun bu
kalkmaz...
na gitmiti. G l m s e y e r e k :
-
unu sordu. o c u k :
Meyhanecinin...
Deyince
Atatrk
daha
ok
keyiflendi:
Dedi.
ATATRK'N
206
MASAJ
ATATRK,
bir
UAININ
YAPTIRIYOR
insand.
Boyu
1,76,
kilosu
76
dyd.
t a m olarak
zindeliinden hibir ey y i t i r m e z d i .
masaj
Rdvan,
Vasfiye
tanbul'a
geldii
ok
tannm
H e r g n b a n y o a l r ve sa
yaptrrd.
bir
ve
Masaj
lfet
zamanlar,
masr
berber
hanmlar
sabah
Mehmet
yaparlard.
banyosundan
olan A r a p
ahver
ve
s
sonra
masajn
yapard.
H e r sabah sakal tra olurdu. B z g e c e l e r baloya
g i t m e s i g e r e k t i i z a m a n akamlar d a ikinci k e z tra
olduu
olurdu.
m i m i z e d i k k a t eder, h e r gn
olurduk.
centilmenler g i b i tra
GZL
DEFTER
Cumhuriyetten
207
sonra
arasnda
yaknlarna bir
eskidii
kesmi
ve
bir
duymutum.
Fakat
byk
brakan
ey demezdi.
En ok l c i v e r t
bise
byklarn
B y sevmediini b z k o
halde
izgili elbisesini
atmyor,
rdrp
severdi.
yine
Bu
el
giyiyordu.
gelince
Beyolu'ndaki
terzi
Arman'a
dikti
rirdi. P r o v a s e v m e z v e y a p t r m a z d . B i r k e z l a l n
d m, btn elbiseler o lye g r e dikilir ve yolla
nrd.
ATATRK'N
208
UAININ
C U M H U R B A K A N L I I Umumi
milletvekili
trk'n sofrasndan hi
konusu
Ktibi,
Ata-
eksik olmazd. B i r gn lm
Yahu, A l l a h muhafaza,
olursa bu
ocuklarn hali
ne
D i y e bizi iaret
Paam
Bugn
Paris'te
biz v a r z
ya?...
Napoleon'un
Seine
nehri
uaklarnn
torunlarnn
kysnda villalar,
bile
kkleri v a r .
V a r l k iinde yzyorlar. Btn m e z i y e t l e r i de, N a p o leon'a hizmet eden uaklarn torunlarnn torunu olu
lar...
A t a t r k , sanki bizim
soruyu
sormu.
g e l e c e i m i z i okumu g i b i o
B i z e d e i l villa; su
bile v e r m e d i l e r .
lirayla
emekliye
ayrldm.
Grdm,
bundan ibaret. O d a y l l a r c a v e r d i i m
mamn
servet
emein, al-
karl...
Atatrk'n
lmnden
sonra vasiyetnamesi
ak
bunda
Ata'nn
ok
sevdii
hizmetkr,
berber,
yok
edildii
f a k a t sonradan bu
yolunda
A r k a d a l a r aratrmlar,
sylentiler
f a k a t bu
vasiyet
kmt.
sylentileri doru
eitli zamanlarda y a p t
konumalarda g e l e c e i
kafasnda
kayp
olarak kalmtr.
(!)
vasiyetname
hl
GZL
209
DEFTER
YANINDA
E M R N D E alarak
edenleri u ekilde
ALIANLAR
Atatrk'e
hizmet
snflandrmak
yerin-
de olacaktr:
B a y a v e r Rsuhi B e y , ikinci y a v e r Sami B e y , nc y a v e r C e l a l n e r . Y i n e ikinci y a v e r l e r d e n N a i t ,
kr, C e v d e t B e y l e r . . .
Umum K t i p Tevfik Bey, Hasan Rza
Soyak,
z e l K a l e m Mdr Sabit B e y , z e l K a l e m M d r
yardmcs
ve
m e m u r l a r . . Ktphane
memuru
Nuri.
Ekrem,
Suat, iki
Tahsin'ler,
Hseyin,
Mustafa.
Baofr Abdullah, ofrler S a i t ( l d ) , iki R e m zi'ler, N i y a z i .
D o k t o r K e m a l , Celal Tahsin, N e c m i , B a k i R e i s .
Berberler: Mehmet ve Rdvan.
br
hizmetkrlar:
Bekir
avu,
Arap
Nesip
Famdambr lfet
Hanm
ATATRKN
210
UAININ
RVET VERDM D U Y U N C A
D I A R D A A t a t r k ' n yannda a l t m
ok z a m a n saklar,
mee
alrdm.
k i m olduumu
k i m l i i m i belli e t m e -
serbeste
konumaa
ekiniyorlar,
ortalkta resmi
stanbul'a izinli
o l a r a k Beikta'ta bir
ev
al
m a a g i d i y o r d u m . T r e n d e k i b a r g i y i m l i bir adam, n e
reden nereye g i t t i i m i , k i m olduumu sordu. N a k l i y e
ii y a p t m syledim. n a n m a y a n g z l e r l e bana bak
t. Sonra:
arkasnda g r d m . . .
Dedi.
E v e t , bz k e r e l e r iftlie giderdim.
M e c b u r oldum
sonunda:
Gazi'nin h i z m e t k r y m . . .
stanbul'a
gelince
Demee...
Beikta'taki
evle
ilgili
tapu
olduumu
Ankara'ya
syleseydim,
gelince
bir
bunu
konuma
alamazlard
ya...
srasnda bunu
Rd
tranda
A t a t r k ' e anlat
GZL
211
DEFTER
A k a m sofrasnda A t a t r k , M a l i y e Bakanna d a m
dan
der
gibi
yle
sordu:
B a k a n bir anda ne d i y e c e i n i
arm:
B i r yanllk olacak P a a m . . . D i y e k a p a t m a a
almt.
A t a t r k durumu benden r e n m e k istedi. H e p s i n i
bir bir a n l a t t m . T r e n d e k i k o n u m a y da n a k l e t m e y i
unutmadm.
Bunun zerine A t a t r k , u ansn anlatt:
B i r g n t t i h a t l a r zamannda Selanik'ten F r a n
sa'ya k a y o r .
karlayor.
B i n d i i vapurda y a b a n c bir
kadnla
K a d n , A t a t r k ' e soruyor:
Ne
Gazeteciyim...
i yaparsnz?
H a n g i g a z e t e d e alyorsunuz...
Sende sivil h a r e k t y o k ,
Neden?
deil,
askersin...
Bu sivil a d a m ii
askersin...
mlar, dedi. N a s l F r a n s z
d m anlad g i b i . . .
kadn
b e n i m sivil o l m a
ATATRKN
212
UAININ
K A F A N I TARHE YORMA
T R K
Tarih
Kurumu'nun
almalaryla
telkinde
en g e n i ekilde y a z l m a s iin ev
bulunuyordu.
B o zamanlarnda A t a
Atatrk'e
dum:
Paam!...
T a r i h l e urap k a f a n y o r m a . . . 19
M a y s ' t a k i t a p o k u y a r a k m Samsun'a k t n ?
A t a t r k , V a s f nar'n bu ok samimi yaknma
sna
glmseyerek
yle
karlk v e r d i :
kitaba verirdim.
Eer
byle
olmasayd, bu y a p t k l a r m n hi birini y a p a m a z d m . . .
GZL
213
DEFTER
Y E P Y E N bir T r k i y e
yandan savan y a r a l a r
kurulmutu.
Bir
sarlyor,
bir
szcklerin
gelmiti.
Bu
T r k dilinden
arnmas
iine
sra
zerinde duruluyordu.
Bu d e v r i m
de
baarlmt s o
nunda. A r t k m e z z i n l e r minarede A l l a h - E k b e r y e
rine T a n r U l u d u r d i y e sesleniyorlard.
Ezann
snda
grmeler
deitirilecei
tartlyor,
Haydi felhfakat
kimse
bu
stanbul'da
Rumlarn
ATATRKN
214
UAININ
MADAM VERA
BEYOLU'NDAK
gitmitik. P a p a z l a r n
Yirmidrt
Eden
Lokantasna
toplants
vard.
ziyafet
kiyorlard.
M a l sahibi M a d a m V e r a g z e l bir kadnd. A s l e n
Beyaz
Rus'tu.
o k t i t i z v e dzenli bir
servisi v a r d .
anda
bana konan bu
Bunun zerine
Atatrk:
Ne kadar?
D i y e sordu.
ye bu konuda t a l i m a t verdi.
Ertesi
gn Eden
i n c e y e t e t k i k ettirildi.
L o k a n t a s ' n n durumu
inceden
B a k t l a r k i bor iinde...
Bir
sre oyaladlar...
Bu olayn tanklarndan D r . Reit Galip, k r e d i ii
ne o k ierlemiti:
B i z bu kadar t a r i h y a z p alyoruz... B e p a
ra
bile
Diye
aldmz
yok.
Rus
balad s y l e n m e e . . .
deildi.
karsna p a r a v e r i l i y o r . . .
Oysa para falan verilmi
GZL
DEFTER
215
DONDURMA YED
216
ATATRKN
UAININ
A t a t r k ' n son y a z m e v s i m i y d i . B i r g e c e
Sava
grnce
g e t i r m e s i n i emretti.
Kamarot
R z a hi
kimseye
sormadan A t a t r k ' e
B i r ncsn
istedi.
su iti.
D e r k e n g e c e yarsna d o r u y a t t a i l k k r i z g e l d i .
Orada h a z r bulunan D r . N e e t m e r r d e l p derhal u yandrld. N e e t m e r A t a ' n n husus doktoruydu. l k
t e d a v i y i y a p t . F a k a t v a z i y e t i tehlikeli g r y o r d u .
D n y a apnda bir a d a m n tedavisinde bu dakika
dan sonra a r t k sorumluluk a l a m y a c a n s y l e d i v e
A v r u p a ' d a n hemen
sn
istedi.
bir
mtehasss
doktor
arlma-
GZL
D E F T E R
217
BUZ SANDIKLARINI
ATTIRIYOR
A T A T R K ' n husus doktoru N e e t m e r
rdelp
istedikten
Fsenjan
sonra
arld.
D r . Fsenjan u
Yatak
Avrupadan
dnyaca
lk
doktor
tannm
getirtilmesini
Fransz
doktoru
konsltasyon y a p l d k t o n sonra
tlerde bulundu:
odasnda dolaabilir.
Darya kmak
gelmedii
iin
duvarlara
buz
sandklar
konula
cak.
Ve daha buna benzer bir ok y a s a k l a r k o y d u k t a n
sonra F r a n s z doktoru Savarona'dan ayrld, ehre indi.
O g i d e r g i t m e z de A t a t r k beni a r d :
das v a r m ?
Diye
baktm.
sordu.
Ne
Buz
faydas
sandklarnn
olabilirdi
yanna
giderek
ki:
H i faydas yok. P a a m . . .
D i y e cevap verdim.
D i y e y a v a b i r sesle sordu.
Evet Paam,
imdi m o t o r a bindi.
buralar
Hemen
tatrk'n
buz
kirletmesin...
kutularn
Fransz
muhakkakt.
Fakat
duvarlardan
doktorunun
onun
kardm.
yasaklarna
yannda
itiraz
A-
ierledii
e t m e k iste
kalmad.
Kendini
biraz
serbest
y a t a h a r e k e t e m r i n i verdirtti.
hissedince
hemen
ATATRKN
218
UAININ
Y a hastal g e m e z s e ,
a r t a r s a d i y e k a y g iindeydim.
Atatrk gverteye
kt.
ezlongta
z a n d k t a n sonra t e k r a r a a y a indi.
bir
sre
u-
A k h a v a onu
erefine
gece
halk
sahilde
bir
fener
alay
zldler.
Ne
are
ki,
hastann
a y a k t a dura
Ata'snn
hastaln biliyordu.
Fakat
bu
derece
sre iin
de A t a t r k kh kamarasnda dinlendi, kh y a s a k ka
rarn dinlemiyerek g v e r t e y e kt. E r t e s i gn D o l
m a b a h e nlerine demirledik.
T a m 56 g n y a t t a istirahat e t t i k t e n sonra bir g e c e
A t a t r k ' koltua oturttular. K o l t u k bata K l A l i ,
Muhafz A l a y
Kumandan
gidi
Atatrk'n
son
gidii
S a v a r o n a y a d n m e k k s m e t olmad.
oldu.
Bir
daha
GZL
219
DEFTER
MAREAL
AKMAK'LA
YATTA
220
ATATRKN
UAININ
Kurtulu
geldiini
merak
Sava
hi g r m e d i m .
adamakll
aralarnda
iimi
arkada
smet
nn'nn
A r a d a n gnler g e t i k e
kemirmee
bir d a r g n l k m v a r d ?
balad.
bu
Acaba
Sonunda dayana
m a d m . B i r g n B a y a v e r Cell B e y e sordum:
s m e t P a a A t a t r k ' ok severdi. N i i n g e l i p
grmyor?
bilmiyorum...
A r t k bu k a r n imesi tehlikeli bir hal y a r a t t
ndan su a l m a yoluna g i t m e k t e n baka are g r e m i y o r l a r d . F a k a t d o k t o r l a r su alma ilemini elden g e l
d i i kadar g e c i k t i r m e k k a r a r n d a grnyorlard. A t a
trk
te
gn
doktorlara:
mi?
durumun
ciddiliinin
farkndayd.
Hatta
bir
Su a l m a k a m e l i y e s i tehlikeli midir, a c v e r i r
diye
sormutu.
Fakat
doktorlar
onu
kayglan
deil,
asistanlarna
A s l n d a bu,
l i k e l i bir eydi.
yaptrdklarn
sylyorlar
d o k t o r l a r n sakladklarndan da teh
Barsaklardan
biri de delinebilirdi.
GZL DEFTER
221
VASYETNAMESN EMRLE
YAZDIRDI
H A S T A L I K g i t t i k e ilerliyor, karn g i t t i k
e iiyordu. A t a t r k evresindekilere neeli g r n m e k istedii halde ac iinde kvrand belli
oluyordu.
Yorgunluk
ve
halsizlik
yzn
inceltmi,
artk
Bu
yzden
balad.
yatakta
arkasna
dik
oturamaz
yastklar
hale
gelmiti.
koyuyorlard.
Sonunda A t a t r k btn d a y a n k l l n k a y b e t m e
Artk
acya
dayanamaz
hale
gelmiti...
Doktorlara:
Karnmdaki
suyu
bir
an
evvel
aln...
Diye
sre
suyun
Atatrk'n
da
alnmamasn u y g u n gryorlard.
suyun
F r a n s z doktorunun
alnmas
iin
ikinci
geliine
diretmesi,
tam
rastlad,
Dok
Fakat
Bunun
zerine
gelir
gelmez
Atatrk'e
bakan
krklna
Trk
urad.
doktorlariyle
222
ATATRKN
Fransz
doktoru
arasnda
uzun
sren
suyun
UAININ
bir
grme
alnmasna
karar
ve
h a s t a l k daha
Atatrk,
bunu
ktye
yapmaa
doru
zorunluydular.
gitmee
karnndan i l k kez
su
Yoksa
balamt.
alnmasndan bir
vermiti.
nk
y a v a y a v a leceini
artk
O da anlamt.
Karnnn
gittike
Avrupa'lardan
imesi,
getirilen
idrarnn
doktorlarn
kesilmesi,
hastalnn
kar
bir
ey
olduunu
anlatmt.
H a s t a l n n S i r o z olduunu biliyordu,
Vasiyetnamesinin hazrlanmas iin U m u m K t i p
Hasan
Rza
Soyak'n
yardmn
istediini
duymu
listesini
karmasn
istedi.
Umum
Ktip
buna
hi l z u m olmadn, kendilerine
yaplacak
operas
yonun basit ve
olduunu,
bundan
tehlikesiz
b i r ey
behemahal
yapalm...
Diyorsa.
Emir
emirdi.
Hem
daha
f a z l a srar
etmesi,
zaten
hasta
olan
A t a t r k ' zebilirdi.
U m u m K t i p brosuna g i d e r e k k a y t l a r d a n iste
d i i listeyi karyor. Bu liste esas tutularak K o c a e l i
M i l l e t v e k i l i Selhattin Y a r g ile bir v a s i y e t n a m e ha
zrlanyor.
A t a t r k vasiyetnamesinde btn m a l v e mlkn
yine
millete
yaknlarna,
brakmaktayd.
sevdiklerine
ahs
servetinden,
a y l k balanyordu.
ok
GZL
223
DEFTER
Vasiyetnamede
yaadklar
srece
kzkardei
A t a d a n ' n da
kadar
emrinde
a n k a y a ' d a oturduu
kalacakt.
Bunlardan
ev
lnceye
baka
smet
kadar
gereken
yardmn
yaplmasna
ilikin
bir
madde de v a r d .
U m u m K t i p H a s a R z a Soyak, A t a t r k ' n em
r e t t i i gn
yatmakta
gtryor.
srtnda,
Altnc N o t e r smail
olduu
st
Atatrk
tra
olmu
kattaki
onlar
Kunter'i
denize
pijamas
vaziyette
Ata'nn
bakan
ve
karlyor.
odaya
robdambr
Sigara
ve
f a k a t hastalndan
nunda U m u m
Ktip'le Noter,
hi szedilmiyor. So
g i t m e k zere
ayaa
Bu benim v a s i y e t n a m e m d i r . c a b e t t i i z a m a n
anlatrken
mitim.
gzlerinin
yalarla
dolduunu
farket-
224
ATATRK'N
ARTIK
DUA
UAININ
EDYORDUK
B T N m e m l e k e t A t a t r k ' n hastaly
la i l g i l i y d i . H e r k e s sabah gazetesini anca iyi bir haber alr umuduyla heyecanlanyor,
b e k l e d i i mjdeyi g r e m i y o r d u . M i l l e t t e n
fakat
hastaln
ki
bu
hastala
trk' eski s a l n a
ekilde
da
bir
are
bulacaklar,
kavuturacaklard.
Ata
bu
avutuluyordu.
O y s a biz iin
iindeydik.
Her
saat
Halk
uykularmzda
nemez olmutuk.
bile
Atatrk'ten
Yarabbi,
ne
deil,
hatta
a l n d iin
baka
buhranl
ey
gnler
ge
ok zaman
slanyordu.
haber
Gnler
y a s t m g z y a n d a n srsk
geiyor,
f a k a t beklenen i y i
bir trl g e l m i y o r d u .
su
alndktan
sonra O'nun
birden
kt,
ok
225
GZL DEFTER
zayf
dt
haberi
geldi.
Byle
diye
fikir
Su
dnyor,
olduu
halde
ii-
birbirimizle
hastalk
hakkn
yrtyorduk.
alndktan
sonra
Atatrk
biraz
sakinlemi
yreim
O
Yat
a z m a g e l i r gibi oldu.
sralar
neden
ben,
gndermilerdi
Saraya
rumu
Savarona
Dolmabahe
geliyor,
hakknda
yatyla
nlerinden
bilmiyordum.
Fakat
arkadalarmdan
bir
eyler
Bebek'e
kaldrp
hemen
Ata'nn
renmee
gittim.
Bebek'e
her
gn
salk
du
alyordum.
sabrszlkla
yor, fakat
olmadn
bekliyor,
beni
gvertede
karl
susuyorlard.
F . 15
226
ATATRKN
UAININ
OK ACI E K Y O R D U
ATATRK
Saray'nda
ve
uzanrd.
gecelik
kyafeti
Fransz
gerekse Dololan
doktorunu
entariyle
sevmeyiine
Trk
doktorlarna
daha
ok
gvendii
K o l t u k l a Savarona'dan D o l m a b a h e ' y e
tandk
andrr
odalar
daha
scaktan
serinceydi.
burada
eser
yoktu.
Saray'n
gerekmiyordu.
A t a t r k ' n karn gnden gne iiyordu. Bu yz
den nefes a l m a k t a glk e k t i i n i gryorduk. Bizi
a r t k p e k yanna b r a k m y o r l a r d . P e k nemli bir g
r e v iin doktorlarn i s t e d i i bir eyi g t r m e k zere
kapsna g i d i y o r , ou z a m a n da ieri g i r m e d e n d
nyorduk.
Ancak
kapnn
aralndan ne g r e b i l i r s e k
GZL DEFTER
227
SON BAYRAMI
ATATRK'N
durumu a r l a y o r v e y a -
Bir
ara
Atatrk'n
Ankara'ya
gitmek
iin
verdii
olur?
der
mi,
Trenin
yoksa
D i y e dnyorduk.
sarsntsndan
daha
byk
G i t m e z s e kurtulur m u ? D i y e
daha
bir
ok
Giderse
kuvvetten
felket gelir
mi?
aramzda tartmalara
stn
oldu. A t a t r k ,
Saraydan hi bir
karlmayacak, g e r e k t i i k a d a r A n k a r a y o l c u
luu konusunda
Hastalk
oyalanacakt.
ilerledike
kayglar
da
artmaa
bala
d. B e l k i y a r a r l olur umuduyla A v u s t u r y a v e A l m a n
ya'dan b i r e r
tannm p r o f e s r g e t i r t i l d i .
nu deimedi.
F a k a t so
a y n i t e d a v i y i u y g u l a m a a baladlar.
228
ATATRKN
UAININ
bitkin
korkudan,
bir
hale
kt,
gelmitim
gnler...
a c haberin korkusundan Sa
yattaki
arkadalarmn
yanna koup
kr daha y a y o r diyordum.
den
nallah
Bylece
kurtulur
1938
ylnn
ok
diye
balyorduk
bir
duaya.
Cumhuriyet B a y r a m gelip
plmas
uygun
grld.
Yine
taklar
kuruldu,
parlak
yaptlar.
enlikler
Gece
srp
sabaha
kadar
havayi
fieklerle
gitti.
candan
Byk
katlamadk.
Ata'y
g r e m e d i i iin
milletinin
yemitir.
arasna
imiz
dnyorduk.
ne
kan
alyordu.
Kimbilir
k a d a r zlmtr.
katlamad
iin
kendi
O,
en
Sevgili
kendini
GZL
DEFTER
229
SON DAKKALARI
C U M H U R Y E T Bayram'nn
ertesi gn
ine
kr ksekiz saat
konutuunu
Hepimizi
bir
rendik.
ferahlk
Artk
ilk
koma,
sonra birka k e l i m e
sakinleti,
kaplamt.
deniyordu.
Baya
umutlan-
mtk. T e h l i k e y i a t l a t t d i y e dnyorduk.
Atatrk,
a t l a t t tehlikenin farkndayd. e v r e
sindekilere: B a n a n e o l d u ? d i y e sormu v e D e r i n
bir uyku uyudunuz karlna p e k inanmamt. F a
k a t i n a n m a d n beli
etmek
istemiyor
grnmt.
B i r i n c i k o m a d a n sonra a r t k d o k t o r l a r A t a t r k ' n
bandan a y r l m a z olmular d i y e duyduk. D r . N e e t
m e r her z a m a n baucunda, brleri de ikier ikier
nbetteymiler. Birinci k o m a d a n kurtuluun
verdii
F a k a t ylesine d a y a -
230
ATATRK'N
UAININ
halini hatrlatyordu.
A t a t r k a r t k nefes
a l m a k t a d a glk
ekiyor
D o k t o r l a r nce buna k a r k-
baucuna
komular.
Atatrk
onlara
Saat
k a ? d i y e sormu...
9 K a s m ' d a l g n bir halde g e i r e n A t a t r k , daki
kadan
gre
dakikaya
artk
umut
snmee
balam.
kalmamt.
Gelen
Doktorlarda
haberlere
da
umut
y o k t u . G z y a l a r m z tutamyorduk. A r t k h a y a t bi
ze zindan g i b i g r n m e e balamt. O g e c e y i uyku
suz g e i r d i m . Y i n e de dua e t m e k t e n k e n d i m i alam
yordum.
GZL DEFTER
231
SALH BOZYK
KENDN VURUYOR
geti.
Boaz
l a r gibi olmutum.
U y k u s u z gecenin sabahnda vcudum ezilmi g i
bi y a t a m d a n ktm. B i r a z sonra Saray'a gider, v a
z i y e t i r e n i r i m d i y e dnyordum.
Yatta
ilerimi
lunun b a y r a n n
grdm.
bitirirken
yava
yava
Bebek
Polis
y a r y a doru
Karako
indiini
snmt.
B i r an duygusuz,
ta g i b i
anda
yatta
bir
feryat
figandr
balad.
Hi
ta g i b i h a l i m gemi,
szlmee
balamt.
yanaklarmdan yalar
232
ATATRK'N
UAININ
eydi.
Boalmt
H e r y a n derin
denebilir.
Hi
bir sessizlie
kimse
brnmt.
kalmamt.
Hemen
oradakilere:
Ne oldu, ne v a r ? D i y e sordum.
A l d m cevap
Bu
rn
iin
Ankara'ya
koutuklarn
Bilecik milletvekili
Salih
Bozyk
yatyordu.
Bozyk
etkisiyle
bir
anda
yl
lmemi,
sonra
ama
hayata
ald
gzlerini
yaralarn
kapamt.
sanmyorum.
Salih
Bey
gsterdii
fedakr
GZL
233
DEFTER
YZNDEK TLBENT
KALDIRIP BAKTIM
A T A T R K
Dolmabahe
r e m Ksmnda,
Saray'nda
Ha-
her z a m a n y a t t odada
mobilyalar,
zeri
yaldzla
ssl
mavi
tavan
uykusunu
tkta
uyuyordu.
yatyordu.
Geni
Hayattayken
bir
yatakta, t e k
glkurusu
rengini
yas
se
Rza
adl
bir
sofrac
arkadam
daha
enesi
balanm
k i g e n subay
Atatrk
ldkten
vaziyette
hareketsiz duruyor
bir
saat
kadar
sonra
stanbul'daki
iin
hazrlklara
tarafndan
te
insan,
baucunda
lmne
bir
geirilmi,
nbet
trl
H e r gelip
subaylar
balanmt.
inanamadm
ekilde y a t y o r d u .
niformal
tutulmaa
byk
ilerde
enesi balanm
geici
insan
gibi o da
Bir
biriydi.
trl
yzn. D e d i m .
ldne
inanamadm.
bakalm
234
ATATRKN
Yzndeki tlbenti
aktarak
yzne,
atrdm.
bir daha
Gzyalarm iime
sadece
UAININ
resimlerinde
gibiydi.
O gn nasl g e i r d i i m i bilmiyorum.
sahip
gre
Y z hafif siyaht,
deildim.
Saraydan
O anda y a t t a k i
bir
grevi kim
trl
Kendime
ayrlamyordum.
dnr.
Bunun
da
oturup
iini
A k a m st
geldi.
sofrac
dertleirken
brahim'le
di.
bana
brahim'le
smail
Sonra
Selmlk
Hakk
ksmn
Teke
(Paa)
dnerek:
Son v a z i f e m i z i de
Dedi.
yaplm
kurunluyorlard.
nbet
yaptk.
sras
Ykand,
geldi,
kefenlen
diyerek
nifor
Beyler, Paalar,
treninin btn
Cenaze,
Sarayburnu'ndan
ayrntlarn
Zafer
biliyorsu-
Torpidosu'yla
donanmann
bulunuyorduk.
gerisinde
Donanmay
Savarona
Adalara
yatyla
kadar
biz
izledik.
o dnemde
svarisi bulunan
Sait K a p
ekie
Byk
etmelidir...
istediini
adamlar
yaptrmt.
lmnde
Onun:
a t ile
Szn hi u n u t m y a c a m .
yat
takip
GZL DEFTER
235
L D K T E N SONRA
A T A T R K
ldkten
sonra
Cumhurba-
yle
rhtm
falan
yok.
Kydan
demirledik. s m e t nn m o t o r l a y a t a
uzakta
geldi. H e r ta
trenle
Aradan
A n k a r a ' y a hareket
yla
yakn
etti.
bir z a m a n gemitir.
Yl
Y a n i T r k i y e Cumhurbakannn h i z m e t k r
deildim.
O z a m a n n Babakan olan R e f i k S a y d a m l a , D
ileri
smet
Bakan
kr
nn'yle
Gelibolu'ya
doru
s m e t n n ile
Saraolu
beraber
bir
Refik
stanbul'a
Savarona
gezi
yatna
yapyorlard.
gelmiler.
binmiler.
Gvertede
S a y d a m babaa v e r m i l e r k o
Derken
salondan
Cumhurbakanyla
dnr v a z i y e t t e grnce i
gverteye
Babakan
Saraolu
byle
babaa
236
ATATRK'N
Y a h u ne
var
bunda
dnecek?
anlattk.
harp yaparz.
UAININ
Tarafsz
ol
Buna r a m e n atarsa
a t m a z s a zaten mesele
yok...
kaldlar.
Sava
btn
hzyla
sryordu.
Almanlar,
S t a l i n g r a d v e M o s k o v a kaplarna dayanmlard. H e r
an
bamzda
tehlike
anlar
alyordu.
Her
sabah
bulabileceimiz
bir
subay
ok
general
yata
geldiler.
durumu
ve
sava
ve
gc
yksek
rtbeli
Gvertede
yine
konuuluyordu.
A l m a n l a r l a harp
edersek
muvaffak
olur mu
yuz?
Subay dnmeden u cevab v e r d i :
Paam,
bizi
Almanlar
Trakya'da
yenerler,
anlatmaa:
alrz.
olur.
(O
Trkiye'nin
zaman
nfusu
nfusumuz
da
otuz
sadece
sekiz
onsekiz
m i l y o n d u ) . A y n i z a m a n d a B a k u petrollerine d e k a v u
uruz.
GZL DEFTER
nn
sevin
237
iindeydi.
Kabna samyor,
adeta
bulunan
Amiral
kr
O k a n ' a dnerek:
P a a m , B e y k o z nlerinde demirler. G e m i l e r i n
kamalarn
alr,
harbin
sonunu
bekleriz...
Cevabn
ald.
Bu
Paa,
grme
srasnda
yatta
bulunan
Fahrettin
nn'ye:
Paam
sormu ve
harbe
karl
ran'a
Bunlar
rrm
ran
harp
mi?
Diye
bir
soru
yok...
duyunca,
diye
girer
almt:
ileride
korktum.
belki
Daha
azmdan
fazla
lf
ka
konuulacaklar
Efendi,
kamaramn
kapsn
aralam:
bu
konumalarmz
dururmu.
meer
kamarot
F a r k n d a bile deildim.
Fa
ATATRKN
238
UAININ
YATAK ARAFLARI
S A V A R O N A y a t ertesi gn eski M e c
lis Bakan Abdlhalik R e n d a ile
ocuk-
ard:
Renda'nn
kamarasnn
yatak
araflarn
de
i t i r i n . . . Dedi.
Hanmefendi,
araflar
pis mi
buldunuz?
Deyince:
H a y r , f a k a t deitirin, bizim araflardan ol
sun...
D i y e karlk verdi.
yaptrdm
patiska
araflard.
P e k i emredersiniz... D e y i p e m i r v e r d i m ve ar
aflar
deiti...
Kamarama geldiim
zaman Dr.
Fazl
Beyle
D e y i n c e kendimi t o p a r l a d m :
B i r ey y o k . . . D i y e cevap v e r d i m . F a k a t onlar
israr
ediyorlard:
GZL
239
DEFTER
Evet
Deyince
ben
cann
sklm
senin,
nen
var
syle?..
de:
araflar
beenmediler.
Sanki
babalarnn
ne
kadar
da
gzeldi
grseniz...
Diye
cevap
konuma
marot
Faruk
srasnda
ben
yine
oradaym.
farknda
deilim.
Benim
bu
sonra
stanbul
Ka
ikinci
ko
onbe
Mdr
gn
getikten
Selahattin
Bey'le
iki
sivil
polis
Polis
memuru
ve
D e n i z y o l l a r U m u m Mdr K e m a l B a y b o r a iki m o t o r l a
gelip,
kamaram
aradlar.
Allahtan
beni
btn polis
tanyordu:
Sen
bir
kitap
okuyormusun,
kitap
nerede?
Dediler.
Beni g t r m e l e r i iin bir bahane lzmd. Bu ba
hane de, okuduum bir Rus eseri...
Onunla suland-
racaklard.
E v e t , dedim. K i t a p benim deil, daha da oku
madm.
Gne
salonunun
rafnda
duruyor.
P o l i s l e r hemen o r a y a kotular.
R a f t a n kitab in
D e r k e n bizi
ube'nin
st
kattaki
misafirhanesinde
Tek
yataklda
yatmak
istersin,
yoksa
i f t yataklda m ? D i y e sordular. B e n d e :
T a b i i t e k y a t a k l d a diye
karlk v e r d i m .
ATATRKN
240
UAININ
nc gn sorgular t e k r a r balad.
Fakat
bu
Senin
A l t n c snfa
tahsilin
Nerelisin?
zmir'liyim.
Baban
O da oral...
Derken
ne
kadar?
kadar.
Salihli'de dodum.
nereli?
damdan
dercesine
Senin
Ruslardan
Trklerden dahi
tandn
yok.
soruyu
filn
sordular:
var
m?
iin
kendi
arkadalarmdan
bakasyla
il
ileri
Ba
gilenmedim.
Beni
kan
Faik
beni
sorguya
Serbest
ekenlere:
miyim?
ztrak,
Diye
sordum.
P o l i s Mdrne:
serbest
Benimle
brakld.
braktlar.
beraber
gelen
sekiz
arkada
F a k a t hepsi B a k a n l k emrine
ta
serbest
alnmt.
Bu
rndrrsnz?
Diye
sordum.
Ben y a p m y o r u m , kanun y a p y o r . . . D e d i .
GZL
241
DEFTER
Hangi
kanunla
tevkif
ettiniz,
hangi
kanunla
ihtiyacm
yoktur,
fakat
br
arkadalarm
kaldm.
Beikta'taki
evimi
sattm.
zmir'e
Kalktm
A n k a r a ' y a g i t t i m . ankaya'
kumanyac
olarak alndm.
Emniyet
Mdrl'ndeki
dosyamda
bulunmak
tadr.
SON
16
N D E K L E R
nsz
Balarken
Saraya
arldm
13
Anz Perdeleri
16
Adm
deitiriyor
18
N e yer, n e ierdi . . .
23
evresindeki asalaklar
27
Selanik'ten
29
ne
kar
Gzm gryor, a y a m da
Msrl
yerinde
32
Muganniye
35
B e n i imtihan e d i y o r
Havuzdaki
kisine
40
plak kadnlar
43
karanlar
45
U y k u s u z l u k rekoru
47
Sofray
50
terkediyor
56
Servetlerinizi veriniz
58
a l l b r a h i m ' l e arkada
60
K a y s e r i ' d e k i sr sahibi
63
Hasta
oban z i y a r e t i
66
A y a k l a r n a kapanan kadn
70
Cumhurbakan salonundaki a t l a r
...
72
K p e i Foks'un ldrl
74
ubukabad amlnda
77
242
B e k i r avu'un h i z m e t i
79
84
Niancl
88
Yalnzl
89
Cierlerimden hastalandm
91
93
r a n ah'yla sofrada
94
k i arslan bir p o s t a s m a z
98
98
100
A f g a n Kralnn
102
gelii
A l a y a n K r a l d a n nasl k a t k
104
Venizelos'un g e l i i
106
Y u g o s l a v K r a l n n gelii
108
K o n y a ' d a bir o l a y
110
..
112
Gznden y a g e t i r e n p i y e s
115
A r t i s t l e r arasnda
116
Kurbaal zil
...
118
I r a k K r a l F a y s a l ' n gelii
120
121
E m i r Abdullah'n y a t l a g e z i s i
124
n g i l t e r e K r a l N a h l i n yatnda
...
M a d a m Simpson'a sunduu k a h v e
127
129
R o m a n y a K r a l K a r o l ' u n gelii
131
134
Fenerbahe'ye b a
135
Samsun'a niin k m
136
...
137
140
S a k a r y a kprsnde
141
Yaknlarna v e r d i i ders
143
G i t mektubu g e t i r
144
Ya H a z r e t l e r i n i n D e r g h
147
243
Erturul y a t n batrrm
148
A n k a r a Lisesi'nde
150
...
Amerikal gazeteci
152
Son H a l i f e ' n i n g z y a l a r
154
M a s r a f n cebinden derdi
156
Otomobilleri
158
Elbiselerimi yakn
159
...
160
162
R i f a t H o c a ' n n ba
163
K a r a b e k i r ' e sinirleniyor
164
168
ki
172
kadn g a z e t e c i
T a y y a r e piyangosu
173
S i z Senyrsnz
..
....
174
Reisicumhurluk yapamazsn
175
Kafese girdi
175
177
P r o f e s r deilsiniz
179
180
..
182
...
185
...
Y u n a n mandan sonra
181
L s y e n H a n m ' p
Kafa
187
ls
188
B e n de sizin gibi i n s a n m
M a r i f e t m i gibi e v l e n m i i z
K y l n n eei
189
190
...
191
Silindirli oban
...
R u m k a d n y l a kavuncu
192
193
T r k T i y a t r o s u ite o d u r
198
e l e n g i nereye k o y a r s a m z k o y u n
197
198
B e r b e r R d v a n ' kovuu
199
244
alnan
Prlantalar
202
E d v a r d Biyango Orkestras
nsanlar
Masaj
Bizim villamz yok
204
ahtadr
205
yaptryor
206
...
208
Yannda alanlar
209
R v e t v e r d i i m i duyunca
210
K a f a n tarihe y o r m a
212
F e l a h yerinde
kalsn
213
Madam Vera
214
dondurma y e d i
215
B u z sandklarn a t t r y o r
217
Mareal a k m a k l a y a t t a
Vasiyetnamesini emirle
219
yazdrd
221
A r t k dua e d i y o r d u k
224
o k ac ekiyordu
225
Son B a y r a m
227
Son dakikalar
229
Salih B o z y k kendini v u r u y o r
231
...
233
ldkten sonra
235
Y a t a k araflar
238
245