Univerzitet u Novom Sadu

Fakultet tehnikih nauka

Departman za arhitekturu i urbanizam doktorske studije
Kulturoloka funkcija arhitekture i grada
Olivera Leki 8/2013

1. Predmet istraivanja
Kultura seanja i pamenje drutva u podeljenom gradu, na primeru severnog dela
Kosovske Mitrovice. Politika promena u novonastalim okolnostima koje su izazvale
podelu grada, I kako se identitet takvog grada menja.
2. Istraivaka pitanja

Kako i ta drutvo u podeljenom gradu poput Kosovske Mitrovice pamti?

Na koji nain se ratnocentrino seanje drutva na nemire, nastale od poetka
bombardovanja 1999. pa do danas na Kosovu i Metohiji, manifestuje u
Kosovskoj Mitrovici koja je danas podeljeni grad?
Da li su te reakcije i aktivnosti rezultat kolektivnog ili individualnih seanja i da
li se u njima istie slepi, a ne kritiki patriotizam(Todor Kulji)?
Kako grad arhitekturom i politikom spomenika menja identitet I rekonstruise
istoriju?

3. Cilj istraivanja eksplorativno-deskriptivan gde utvrdjujemo I opisujemo promenu

politike identiteta .
Definisati drutvene politike seanja u severnom delu Kosovske Mitrovice.
Istraiti drutvene intervencije izazvane ratocentrinim seanjima na Kosovu i
Metohiji, interpretiranih u periodu od 1999. godine do danas.
Definisati modele aktivnosti preko kojih se utie na politike seanja.

4. Poetne teorijske osnove na koje se pozivam u radu jesu:

Nova sadanjica, koja otvara novu budunost, uvek trai i novu prolost.
Pamenje nije statino, ve rekonstruktivno, jer su i potrebe grupe promenljive. Drugim
reima, ono nije usmereno ka traenju istine, ve nastoji da uvrsti identitet grupe u
prolosti.
A postavljene teze :

Univerzitet u Novom Sadu

Fakultet tehnikih nauka
Departman za arhitekturu i urbanizam doktorske studije
Kulturoloka funkcija arhitekture i grada
Olivera Leki 8/2013

U Kosovskoj Mitrovici kultura, jo sveeg seanja srpske zajednice, ne slui samo

svrsi nezaboravljanja ve na neki nain i borbi za opstanak i ostanak na teritoriji
severnog dela Kosovske Mitrovice.

Novonastale okolnosti u Kosovskoj Mitrovici diktiraju kulturu seanja kako

Albanaca tako i Srba. I u jednom i u drugom sluaju ono ta se pamti, odnosno
prenosi i kako se prenosi zavisiti od anticipacije sadanjih i buduih potreba
zajednice.

5. Severna Kosovska Mitrovica je nastala podelom optine Kosovska Mitrovica na

dve de fakto optine, Junu Kosovsku Mitrovicu sa albanskom veinom i Severnu
Kosovsku Mitrovicu sa srpskom etnikom veinom. Granicu reka Ibar.
Iako je manji deo grada ostao srbima, samo 1/5, za kratko vreme su formirali novi
centar, preselili veinu pokrajinskih institucija iz Pritine, formirali optinu, sagradili
crkvu, trg i proirili pijacu. Albanci su ostali u starom istorijskom centru, tamo imaju
svoje organe vlasti, svoj stari korzo, trg i pijacu. Jedino to svi dele je eleznika stanica.
Sedite univerziteta je takoe 2001/2002 premeteno iz Pritine u severni deo KM. to
je u velikoj meri doprinelo opstanku srba u ovom delu grada. Jer su se metani zajedno
sa studentima oseali mnogo bezbednije i sigurnije, takoe su svojim prisustvom
doprineli da mladi mitrovani budu angaovaniji oko raznih aktivnosti u razliitim
sferama drutvene zajednice.
Ali Kosovska Mitrovica je I dalje permanentno arite sa detonacijama, protestima, paljenjem,
mitinzima i bombama.

6. Hram Svetog Dimitrija

ta se deava nakon podele grada i nemilih dogaaja koji su izazvali brojna stradanja?
Zajednice se okreu izgradnji i jaanju svojih kulturnih i politikih identiteta. Orjentiu se
na stvaranje nove KULTURE SEANJA, jer Seanje je zahvat u prolo uvek iz nove
sadanjice(Todor Kulji). Istiu ono to se ne sme zaboraviti. Jer Kultura seanja je u
vezi sa pamenjem koje tvori zajednicu (Jan Assmann, Kulturno pamenje) .

Univerzitet u Novom Sadu

Fakultet tehnikih nauka
Departman za arhitekturu i urbanizam doktorske studije
Kulturoloka funkcija arhitekture i grada
Olivera Leki 8/2013
To su uglavnom radili preko izgradnje kulturnih spomenika i ne retko novih objekta. U
obeleavanju sopstvenog prostora najbolje su se pokazale versko-nacionalne
graditeljske dominante. to su I srbi I albanci u ovom sluaju primenili.
Prvi meu nastalim objektima ove vrste je crkva Sv.Dimitrija u severnom delu KM,
obzirom da je pravoslavni hram Svetog Save ostao na junoj strani. Gradnja je poela
2001.god a zavrena novembra 2005. Lokacija na kojoj je crkva podignuta je paljivo
izabrana I dominantna, vidljiva iz svakog dela grada.
Na donjoj slici vidimo odgovor albanskog naroda koji je podigao novu dzamiju na isto
tako dominantnom I reprezentativnom mestu.
Na ovaj nain vidimo kako Srbi I Albanci u KM komuniciraju preko graevina simbola

7. Spomenik Belog andjela

Sledee za im su posegle obe strane bilo je izgradnja spomenika uglavnom rtvama I
stradalim u borbi za otadzbinu.
Spomenik Istine u Kosovskoj Mitrovici posveen je poginulima u NATO-bombradovanju i
rtvama Oslobodilake vojske Kosova. Na spomeniku, visokom est metara, sa kupolom
na kojoj je krst sa etiri ikone Belog anela, ispisana su imena 194 rtve iz kosovskomitrovakog okruga. Takoe, ostavljena su mesta i za imena 39 kidnapovanih i nestalih
ije sudbine jo nisu rasvetljene.

8. Trg Brae Mili

Trg Braa Mili, u blizini mosta na Ibru dobio je naziv po dvojici Mitrovcana
koji su poginuli tokom vazdusne intervencije NATO na SRJ, 1999. godine.
Blizanci Sran i Boban Mili bili su pripadnici Pristinskog korpusa Vojske
Jugoslavije. Poginuli su u aprilu 1999. godine, u razmaku od samo deset dana,
jedan od nagazne mine, a drugi u bombardovanju. Trei najstariji brat Goran
preminuo je godinu dana kasnije 13.maja 2000 godine, kako navode izvori od
tuge.
Nepoznato je da li je ovo mesto pre imao ime, ali je gradjanima bilo poznato
kao mesto kod fontane.
Godinjica bombardovanja se obeleava polaganjem venaca na Spomenik
Istine kod glavnog Ibarskog mosta i na Trgu Brae Mili u Kosovskoj Mitrovici.

Univerzitet u Novom Sadu

Fakultet tehnikih nauka
Departman za arhitekturu i urbanizam doktorske studije
Kulturoloka funkcija arhitekture i grada
Olivera Leki 8/2013
9. Spomenik prvom ruskom konzulu u Kosovskoj Mitrovici Grigoriju Stepanoviu
erbinu
erbin je postavljen na mesto konzula u Kosovskoj Mitrovici poetkom marta 1903.
godine. Od samog dolaska erbina u Kosovsku Mitrovicu u Moskvu su odlazili izvetaji
o stradanju Srba, ubistvima, silovanjima, pljakama i paljevini srpske imovine uz
naglasak da bez nasilja ne mogu da prou ni pogrebne srpske povorke.
Kosovska Mitrovica je napadnuta 30. marta 1903. godine, a sledeeg dana po irenju
vesti o ponovnom napadu na Mitrovicu erbin s pratnjom kree u obilazak poloaja. Po
povratku, u blizini Stare eleznike stanice u njega je pucao Ibrahim Halit . Kako je zapisano,
ranjeni konzul je lino ispitivao Halita o motivima napada na njega, "obeavi atentatoru da e mu dati olakice na
sudu ako bude kazao od koga je dobio nalog za atentat i ko su mu bili sauesnici". Iako se mislilo da rana nije
ozbiljna, erbin 31. marta pada u groznicu, a po naredbi kralja Aleksandra Obrenovia u Mitrovicu je upuen dr
Vojislav Suboti, najpoznatiji hirurg u to vreme. Posle skoro deset dana, nakon postoperativnih komplikacija, ruski
konzul umire.

Na mestu gde je smrtno ranjen, kod eleznike stanice u junom delu Kosovske
Mitrovice, Srbi su mu 1928. godine podigli spomenik u vidu piramide i sa njegovim
likom. Na bronzanoj ploi, na spomeniku, ispisano je "Grigorije Stepanovi erbin,
ruski konzul, roen 1868. godine, a poginuo 1903. godine". I na spomeniku, koji je 2007.
na Mitrovdan osvetan, stoji isto: ime i prezime, datumi roenja i pogibije. Novi
spomenik je postavljen u centru severnog dela KM, na trgu umadija.
Politika izgradnje spomenika :
Lako prenosi poruku zajednici
Laka mogunost politike promocije
10. Grafiti


, .

. ?
. ,
, .
- ,
.

Univerzitet u Novom Sadu

Fakultet tehnikih nauka
Departman za arhitekturu i urbanizam doktorske studije
Kulturoloka funkcija arhitekture i grada
Olivera Leki 8/2013
11. Trg Adema Jaarija
U naselju Bonjaka mahala u severnom delu Kosovske Mitrovice na raskrsnici je tokom
noi postavljen veliki betonski blok na kojem se nalazi tabla na kojoj je ispisano ime
voe OVK Adema Jaarija
Nakon to su Srbi poeli da grade Trg cara Lazara i peaku zonu u blizini glavnog
gradskog mosta u Severnoj Mitrovici usledila je reakcija Albanaca koji se ne slau sa tom
idejom kao ni da glavni gradski most na kome je Park mira bude zatvoren za saobraaj.
Albanci su u noi izmeu srede i etvrtka na raskrsnici u meovitom naselju Bonjaka
mahala u Severnoj Mitrovici na raskrsnici postavili veliki betonski blok na kome je
tabla sa natpisom Trg Adema Jaarija.Re je o jednom od osnivaa takzovane
Oslobodilake vojske Kosova

Adem Jasari je njihov veliki ratni heroj koji se vodi kao borac za oslobodjenje ''kosova''.
Ubijen je 1999.u svojoj kui I svih devet lanova njegove porodice. Danas mnogi objekti,
trgovi, ulice nose njegovo ime. (aerodrom u Pristini, sportska hala u KM itd.)
12. Bosnjacka mahala pretvorena u trgovinski centar.
13. Trg Adema Jasarija
14. Ulica Marsala Tita-Ulica Svetog Save Ulica Skenderbegu
15. Nekadasnji muzej pretvoren u restoran
16. Ratni albanski heroji
17. Metod istraivanja
Studija sluaja: analiza i tumaenje novih spomenika, grafita, promena naziva ulica,
trgova.. nastalih u periodu od 1999. do danas u severnom delu Kosovske Mitrovice.
18. Poetna teorijska literatura:
Todor Kulji: Kultura seanja- Teorijska objanjenja upotrebe prolosti,
igoja, Beograd 2006.
Pol Korneton: Kako drutva pamte
Gordana eri: Drutveno pamenje i primenjena kritika: O pretvaranju
poezije u ideoloku batinu, Etnoantropoloki problemi, y. 2009, no. 4 (1), pp.
63-85.
Radomir D. orevi: Grafit-murali kao vid nacionalnog samoodranja,
Zbornik radova Filozofskog fakulteta u Pritini 2014, br. 44-1, str. 157-171.