Itxartu-2009ko Mendi Txangoen Liburua

AURKIBIDEA
AURKEZPENA .........................................................................................................3
2009 JARDUERAK ...................................................................................................5
2009/01/11 ADARRA – ONDDO............................................................................7
2009/01/18 OTEROS - LORRITXO ......................................................................15
2009/02/01 ALEN – BETAIO - VENTOSO..........................................................27
2009/02/08 ALGORTAKO HERRI IBILALDIA - TXITXIBURDUNTZIA .......37
2009/02/15 MUNGIA: BERE BASELIZAK EZAGUTZEN ................................41
2009/03/08 ORIO - ZUMAIA ................................................................................51
2009/03/15 PEREGAINA – ESKORITAS/UNGILA ............................................61
2009/03/29 UREDERRAREN SORLEKUA - LIZARRA.....................................71
2009/04/05 IZKI – KRISTOBAL DEUNA ETA JUSTI DEUNA.........................87
2009/04/19 BEDÓN – PICÓN – OJO GUAREÑA ...............................................99
2009/04/26 MUNGIAKO IBILALDI NEURTUA ..............................................117
2009/05/03 UPO – ARTANDA - MANDOIA .....................................................119
2009/05/10 GANEKOGORTA ............................................................................133
2009/05/17 DERIOKO IBILALDI NEURTUA...................................................147
2009/05/24 SOPELANAKO HERRI IBILALDIA ..............................................149
2009/06/14 MEÑAKAKO HERRI IBILALDIA..................................................151
2009/06/20 BARDEAK – MONCAYO (ASTEBURUKO TXANGOA)............153
2009/06/28 DURAKOGAIN – GANBORALDE - ASENTSIOMENDI.............177
2009/07/05 TXINDOKI – GOIERRIKO MUSEO PARE BAT ..........................185
2009/07/12 ANGULO MENDATEA – ORDUÑA MENDATEA ZEHARKA. .193
2009/08/15 BEGOÑAKO ELIZARAKO TXANGOA ........................................207
2009/09/06 ERETZA............................................................................................209
2009/09/13 MARURI – JATABEKO HERRI IBILALDIA ................................219
2009/10/04 GAMIZ – FIKAKO HERRI IBILALDIA.........................................225
2009/10/12 ALGORTA IBILALDI NEURTUA..................................................227
2009/10/18 JAIZKIBEL - HONDARRIBIA........................................................243
2009/10/25 IZASPI...............................................................................................253
2009/11/01 GANALTO........................................................................................259
2009/11/08 DONIBANE LOHITZUNE – HONDARRIBIA ZEHARKALDIA .269
2009/11/15 ARANGATXA..................................................................................285
2009/11/22 ZENGOTITAGANE - OIZ ...............................................................297
2009/11/29 KAPILDUI ........................................................................................311
2009/12/13 GORBEIA .........................................................................................321
AURKEZPENA 3
PRESENTACION AURKEZPENA
El año 2005 varias personas de Itxartu 2005. urtean Itxartu Taldeko pertsona
Taldea impulsamos las actividades batzuek mendi jarduerak sustatu genituen
montañeras de lo que es el actual Itxartu eta horri esker hasi zen sortzen gaur
Mendigoizale Taldea. Aquel año recogí egungo Itxartu Mendigoizale Taldea.
en un libro, similar al que ahora se Urte hartan orain aurkezten den liburu
presenta, las 21 salidas montañeras, honen antzeko batean egindako 21
desde la primera al Oiz a la última al txangoak jaso nituen, Oiz-era lehena eta
Gorbea, ambas con abundante nieve. Gorbeia-ra azkena, baik ala biak elurte
handiekin eginak.
Este año 2009, de nuevo me marqué el 2009. urtean berriro eman nion nire
reto de recoger en un libro todas las buruari egingo genituen txango guztiak
excursiones que realizásemos, a modo de liburu batean jasotzeko erronka, urtean
recuerdo de los momentos vividos durante zehar bizi izandako uneak gogorarazten
el año. Este año han sido un total de 33 lagundu diezagun. Aurten denera 33
salidas montañeras, en las que en algunas mendi txango izan dira, horietako
de ellas se ha compaginado con batzuetan kultura ekintzak ere antolatu
actividades culturales. Al igual que en el direlarik. 2005. urtean bezala elurrarekin
2005 comenzamos con nieve en el Adarra eman genion hasiera Adarra-Ondoo
– Onddo y terminamos también con nieve mendietan, eta elurrarekin eman diogu
en el Gorbea. amaiera Gorbeian.
A lo largo de estos años Itxartu Urte hauetan zehar Itxartu

Mendigoizale Taldea se ha consolidado Mendigoizale Taldea indartu egin da,
como un importante grupo de montaña, y mendi talde garrantzitsua da eta, are
lo que es más importante, fruto de la garrantzizkoagoa dena, une atsegin
convivencia durante muchos agradables askotan elkarrekin izan dugun bizitzak
momentos, ha surgido una buena amistad adiskidetasun irmoa sortarazi du gure
entre nosotros. artean.
Mi agradecimiento a todos que han Eskerrik beroenak beren laguntzarekin

colaborado en posibilitar esta Memoria, Txosten hau ahalbideratu duten guztiei,
de una manera muy especial a Arantxaxu bereziki Arantxaxu Garmendiari eta
Garmendia e Iñaki Zarraoa que además Iñaki Zarraoari, beste lan batzuekin
de otras labores, han realizado su batera euskaratu dutelako. Txarto eginak
traducción, y mis disculpas por los ahaztu eta ondo eginak gogoratu itzazue.
posibles errores que tenga.
Ricardo Ansotegui
31/12/09
AD MONTAÑISMO ITXARTU TALDEA
2009ko JARDUERAK / ACTIVIDADES 2009
DATA / FECHA
GOIZEKO IRTEERAK
IBILALDIAK / MARCHAS TXANGOAK / EXCURSIONES
EGUN HILABETE SALIDAS MAÑANERAS NEURTUAK / HERRIKOIAK BATERAKOAK ASTEBURUKOA
DIA MES REGULADAS / POPULARES CONJUNTAS
ITXARTU FIN SEMANA
11 URT / ENE ADARRA
18 URT / ENE OTEROS LORRITXO
1 OTS / FEB BETAIO
8 OTS/FEB ITXARTU-TXITXIBURDUNTZI
15 OTS/FEB MUNGIA
8 MART / MAR ORIO-ZUMAIA
15 MART / MAR PEREGAINA
29 MART / MAR UREDERRA - LIZARRA
5 APIR / ABR IZKI
19 APIR / ABR BEDON - PICON
26 APIR / ABR MR MUNGIA
3 MAIA / MAY UPO - ARTANDA
10 MAIA / MAY DURAKOGAIN
17 MAIA / MAY MR DERIO
24 MAIA / MAY MP SOPELA
14 EKAI / JUN MP MEÑAKA
20-21 EKAI / JUN MONCAYO-BARDENAS
28 EKAI / JUN MONTES DE BILBAO
5 UZT / JUL TXINDOKI
12 UZT / JUL PTO ANGULO - PTO ORDUÑA
15 ABUZ / AGO M BEGOÑA
6 IRAI / SET ERETZA
13 IRAI / SET MP MARURI
4 URR / OCT MP GAMIZ-FIKA
12 URR / OCT MR ALGORTA
18 URR / OCT SIN DEFINIR
25 URR / OCT IZASPE
1 AZAR / NOV GANALTO
8 AZAR / NOV GETHARY - HENDAYE
15 AZAR / NOV ARANGATXA
22 AZAR / NOV ZENGOTITAGANE
29 AZAR / NOV KAPILDUZ
13 ABEN / DIC GORBEIA
Algortan, 2009ko Urtarrilaren 2

ADARRA – ONDDO 7
ADARRA (811m.) – ONDDO (781m.)

2009-01-11
Urtarrilaren 11an, igandea, urte berriko mendi-txangoei ekin genien Adarra

mendira joanez. Irteera hau 2008ko azarorako genuen aurreikusita, baina garai
hartan izugarrizko euriteak izan genituenez, bertan behera utzi behar izan
genuen. Oraingoan, aldiz, eguna ezin zitekeen hobea izan, astean zehar elur
dexente bota zuelako eta astebururako aurreikuspenek ziotenez, egun
eguzkitsua baina hotza izan behar genuen, ibiltzeko bikaina.
Goizeko 8:00etan 36 pertsonak hartu genuen autobusa Algortatik 117

kilometrora dagoen Urnieta herriko Besabi-ra joateko. A-8 autobidetik joan
ginen hasieran, 10. irteeran autobidetik irten eta Gasteiz-erako N-1 errepidea
hartu genuen. 447B irteera hartu eta Andoain zeharkatu ondoren Urnieta
aldera jo genuen. Bi kilometrora, Irurain muinoan, Xoxoka eta Besabi-ra doan
errepidetik sartu ginen eskuinera hartuta. Xoxoka zeharkatu eta Besabi-ra
9:40etan heldu ginen. Bidean oso ikuspegi politak izan genituen, toki asko
izozturik eta mendiak elurtuta zeudelako.
Besabi-n jende asko zegoen, Gipuzkoako herri nagusienetatik hurbil dagoelako

eta eguna mendira joateko zein mendi-mazela elurtuetan umeekin josteko oso
egokia zelako. Adarra mendia urtean zehar Gipuzkoako mendirik
jendetsuenetako bat da eta Bizkaian Gorbeia eta Araban Zaldiaran mendiak
bezalaxe, Gipuzkoako mendigoizaleek mendi hau aukeratzen dute batik bat
Urte berriari agur esateko.
8 ADARRA – ONDDO
Adarra Donostialdean dago kokatuta, Andoain eta Urnieta-ren gainean, eta

Adarra-Mandoegi mendikate luzearen hasiera da. Mendikatea hegoaldetik
Nafarroako lurretaraino zabaltzen da eta Urumea eta Leitzaran ibaietako
bailarak banatzen ditu. Bertan berrogeita hamarren bat trikuharri eta harrespil
ageri dira gaur egun.
Gure ibiltzeari Besabi (302 m.) jatetxean eman genion hasiera, ezkerretik doan
bidea hartuz (gu egon ginen egunean erabat izoztuta zegoen bidea). Tontor
aldera joanez gaurko Montefrio, lehen Aldapeta izeneko baserriraino heldu arte.
Eskuinetik abiatzen den zementuzko bideak Marizulo kobazulora eramango
gintuzkeen, baina ez genion jaramonik egin. Laster konturatu ginen ez genuela
gure helburuak lortzeko batere arazorik izango, jende asko zebilelako toki
haietan, batzuk gu bezala mendira igotzen eta beste batzuk, goiz jaikita,
menditik behera etxe aldera itzultzen.
00:06 Besabi gainean dagoen

Montefrío baserrira (353m.) heldu
ginenean, errepidea utzi eta
“Adarramendi” seinaleak adierazten
duen bidezidorrean sartu ginen.
Bidea estua da eta bi ezpondaren
artean eta harri handietatik doa
gora. Hortik pago batzuk ere zituen
pinudi batean sartu ginen. Nahiko
arin hasi ginen ibiltzen eta, ondorioz,
mendigoizale taldexka batzuk osatu
ziren, bakoitzak bere abiada hartuta.
Bidea ez dago adierazita baina eguraldi ona izanik, ez du galtzeko arriskurik,

beti gora joanez. Handik pixkatera bidea, pinudi baten ondotik, toki lauan
sartzen da. Guk beste bide bat hartu genuen ezker aldera. Pinuak laster
ezkutatzen dira eta pagoak hasten dira agertzen eta gune horretan bideak
eskuin aldera jotzen du, mendi-leporantz.
00:30 Bideak, arazorik gabe, oso bazter polit eta harkaiztsura eraman gintuen
eta bertan ur freskoa eta ugaria zeraman Sorotxota errekara (440 m.) heldu
genuen. Tentuz erreka zeharkatu genuen eta aldapa labur batetik aurrera
jarraitu genuen.
ADARRA – ONDDO 9
00:38 Leitzaran aldera ikuspegi oso politak dituen zabalgunea den Belabieta
mendi-lepora (548m.) heldu ginen. Toki honetatik Adarra mendi-gailurrera
doan aldapa malkartsua eta gogorra (are gogorragoa izotza egonez) abiatzen
da. Adarra mendiak soslai nahastezin bikoitza du. Gu errez ikusten den eta
eskuin aldera eta Adarra inguratzen doan bidetik Eteneta mendi-lepo aldera
joan ginen, Adarra mendi-gailurra gure ezkerrean utzita.
01:15 Agerreko Zabala izena duten eta historia aurreko hondar ugari duten
zelai elurtu batzuk igaro ondoren, Eteneta-ra (693 m.) heldu ginen. Bertan 12
lekuko eta 4,5 metroko diametroa duen harrespila eta 2,55 metroko garaiera
duen iruinarria daude. Toki honen edertasunak eta monumentu hauen
orijinaltasun kezkagarriak “Mairu-baratza” izena ekarri diote. “Mairuak” euskal
mitologiako pertsonai ezagunak dira eta bertsio batzuen arabera “Mairu-
baratza” izenak “Mairuen baratza” edo “Mairuen hilerria” esan nahi du.
10 ADARRA – ONDDO
01:33 Eteneta-tik eskuin aldera joz, elurrez betetako eta tarteka izoztuta zeuden
zelai batzuetatik abiatu ginen Onddo (781m.) gailurra erdiesteko. Dagoen
aldapa gogorra are gogorragoa gertatzen da izoztuta dagoenean. Gailurra
nahiko borobila eta belartsua delako da ezaguna.
Onddo gailurretik era honetara ikusi genituen Adarra-ko gailurrak.

ADARRA – ONDDO 11
Atsedenaldi txikia egin ondoren, Onddora igotzeko erabili genuen bide beretik
jaitsi ginen Eteneta-ra eta azken honetan eskuin aldera jo genuen, Adarra
aldera igotzeko. Bidezidorra lur belartsua da eta eskuin aldean ikusten diren
usategi ilara baten ondotik doa.
02:05 Aldapa gogorra igo ondoren, jendez beteta zegoen Adarra (811m.)
gailurreraino iritsi ginen. Bertan gurutzea, posta-kutxa eta erpin geodesikoa
daude. Argazkiak egiteko baimena eskatu behar zitzaion bilduta zegoen
jendeari, oztopo gertatu ez zitezen. Tarte laburra izan genuen bertatik begi
aurrean genuen Donostialdearen ikuspegiaz gozatzeko.
12 ADARRA – ONDDO
Tentu handiz jaitsi ginen gailur

harkaiztsutik eta behean, babestuxeago
zegoen gune batean hamarretako txikia
jan genuen. Gero, zelai malkartsu eta
izoztu batzuetatik, Mantale mendi-lepora
jaitsi ginen. Eskuinean, zuhaitz batzuen
tartean, Mantale-ko elurzuloaren
aztarnak omen daude. Elurzuloak
neguetan zehar elurrez betetzen ziren
era gero, uda partean, edariak hozteko,
sendakuntzako erabilerarako eta
izozkiak egiteko saltzen zen. Aurkitutako
dokumentazioari esker, XVII. mendetik
elurzulo honetatik Donostia eta
Hondarribira elurra eramaten zela kontu
jakina da.
02:25 Elurzulo harrespilera iritsi ginen.

11 metroko diametroa eta metro erdiko
garaiera duen harrespil ikusgarria hau
ikusgai dauden 57 lekukok osatzen
dute. Mendebaldeko aurrealdean harlauza bertikal bat eta bere aurrean
triangeluaren itxura duen 30 zentimetro inguruko iruinarri txiki bat ditu.
02:30 Jaisten jarraitu genuen eta

Mantale mendi-lepora heldu ginen.
Hemen du bere sorburua izen bereko
ibaiak. Guk aurrera jo genuen, Aballari
harkaitzak inguratuz. Ezker aldean eta
pagadi baten barruan dauden txabola
batzuk, jolasgune bat eta
historiaurreko aztarnak utzi genituen
eta basoan sartu gabe jaisten jarraitu
ginen.
02:55 Arleorko Zabala mendi-lepoan ginen,

Trintxalekuta eta Arleor harkaitzen artean.
Hantxe lau harrespil daude eta monumentu
horien ezaugarriak adierazten dituen plaka bat
ere bai. Leizaran bailararen mendebalde aldera
ez da ezen harrespilik aurkitu eta, ondorioz,
mendi-lepo honetan dago harrespilen muga,
mendebaldeari dagokionean. Harrigarria da eta
oraindik inork ez du arrazoirik eman zergatik
ez zen harrespilik eraiki hemendik
mendebaldera eta bai, ordea, tumuluak eta
trikuharriak (Bizkaian eta Araban). Gipuzkoan
eta Nafarroan harrespilak mairubaratz izenaz
ezagutzen dituzte.
ADARRA – ONDDO 13
Mendi-lepo honetatik berriro izan genituen Donostialdeko ikuspegi izugarriak.
Mendi-lepotik behera aldapa

malkartsu batetik jaitsi ginen,
gune izoztuak ez zapaltzeko
ahaleginak egiten, eta pista
zabal batera iritsi ginen.
Ezkerrera joan eta bide ireki
batetik abiaguneraino heldu
ginen.
03:30 Montefrio baserriaren

paretik igaroz, kotxez leporaino
beteta zegoen Besabira
ailegatu ginen.
Autobusa ezin izan zen Besabin geratu gure zain eta guk kilometro batean
zehar oinez jaisten jarraitu behar izan genuen autobusa gure zain zegoen
tokiraino. Urnietako gasolindegi zaharretik hurbil dagoen jatetxe batean zerbait
jateko asmoa genuen, baina izotzak eta elurrak jarritako zailtasunek eraginda,
mendi-txangoan pilatutako atzerapenak direla-eta, oso gaizki zetorkien guri
kasurik egitea eta besterik gabe Algortarako bideari ekin genion.
14 ADARRA – ONDDO
RICARDO-REN IRITZIA
Adarra mendian lehendabiziko

aldiz iazko urrian egon nintzen,
Heri eta Pablo-rekin batera mendi
txango hau prestatzera joan
ginenean. Egun hartan lagunei
aholkatzeko moduko ibilaldia zela
pentsatu genuen. Eta orduan
eguzkia izan bazen protagonista,
oraingo honetan elurrak eta
izotzak kendu diote tokia. Dena
dela, beti gozatu daiteke beren
ikuspegi ikaragarriez.
Adarra-tik Euskadiko Lurralde

guztietako gailurrak ikusi daitezke,
eta baita Gipuzkoako zein
Iparraldeko kostaldeen zati handi
bana ere. Nire iritziz Adarra –
Mandoegi mendigune honetan
ibiltzen denean inolaz ere ezin baztertu daitekeen eta mendi honi misteriozko
ukitua ematen dion toki berezia bada: Eteneta-ko harrespil eta iruinarri banak
osatutako hilobi-multzoa. Adarra mendi magaletatik aztarna megalitiko ugari
ikusi ahal izan genituen, izan ere zibilizaziorik zaharrenen asentamenduen
lekuko isila izan da inguru hau milaka urtetan zehar.
Mendi ibilaldiaz, ikuspegi zoragarriez eta ondare megalitiko aberatsaz

gozatzeko aukera paregabea izan genuen, zalantzarik gabe, baina hori dena
are ederragoa izan zen, eta hala aitortu behar dut berriro, Itxartu Mendigoizale
Taldeko partaideek sortarazi zuten giro itzelari esker
OTEROS - LORRITXO 15
OTEROS (1.038 m.) – LORRITXO (1.027 m.)

2009-01-18
Urtarrilaren 18an, igandea, urteko bigarren mendi-txangoa egin genuen,

oraingoan Badaia mendikatera. Bi aldiz joanda geunden txangoa prestatzera
eta bietan arazo handiak izan genituen ibilaldia aurreikusita genuen bezala
egiteko, behe laino handia izan genuelako. Hala ere iragarpen
metereologiakoak ez ziren txarrak hirugarren honetan eta halaxe gertatu zen
08:00etan 35 pertsona zeraman autobusa abiatu zen Algortatik 84 kilometrora

dagoen Kuartango Zuhatzu aldera. AP-68 autobidetik joan ginen, Burgoserako
norantzan, eta 6. irteeratik utzi genuen bide hori Subijanan. Ordaintzeko etxolak
igaro ondoren, eskuinera jo genuen A2622 errepidetik 500 metrotan zehar;
ondoren A3314tik beste 6 kilometrotan edo, Kuartango Zuhatzura heldu arte.
Kuartangoko Zuhatzu-k (594m.), 78 biztanle ditu, inguruko herri guztiekiko

alderatuz biztanle gehien duen herria da eta Kuartangoko Udalaren hiriburua.
Udalerria Arabako mendebaldeko muturrean dago, mendilerro-arteko bailara
zabal batean; bailara bi ibaik zeharkatzen dute, bata Iparraldetik
Hegoalderaino igarotzen den Bayas ibaia eta bestea, aurrekoaren ibaiadar
izanik, Mendebaldetik Ekialdera doan Vadillo ibaia. Kuartango igarobidea eta
gizakiaren bizitokia izan da Aurre-historiatik. Historiagileek diotenez,
Kuartangon erromatarren kolonizazio sakona egon zela frogatuta dago eta Julio
Caro Barojak historiagileak eta etnografoak kantauritarren aurkako borrokan
bailara kanpamendu militar eran erabili zutela zioen.
Herrira iristean, eskuin aldera joan eta bertan utzi gintuen autobusak,
Zuhatzuko goi partera autobusez ezin baitaiteke igo. Autobusetik jaitsi eta
azken prestaketa egin genuen Badaia Mendilerrora igotzeko.
Badaia mendilerroa Gasteizetik oso hurbil dago, mendi multzo konplexua da

eta bere egitura geologikoa berezia da, lurrazpiko hutsuneak eta leize ugari
izanik (bere lurrazpikoan ehun hartzulo baino gehiago daude zerrendatuta).
16 OTEROS - LORRITXO
Inguruak itsasontzi handi baten antza du, branka Ganalto gailurra eta txopa
Oteros mendia dituelarik. Bi gailurrak goi-lautada baten Iparraldeko eta
hegoaldeko muturrak dira hurrenez hurren eta bere isurialde gehienak
harkaitzezko amildegi sakonak dira. Garai batean hemen oso pagadi zabala
zegoen baina sua hartu zuen, ia erabat erre zen eta horregatik gaur egun
mendi-tontorretan larreak dira nagusi, eta bertan bazkatzen aritzen diren ardiak,
behiak eta behorrekin batera haize-errotak ikusten dira.
Beti bezala, gure ibilaldia hasi baino lehen taldearen argazkia egin genuen,
atzean Badaia mendilerroa genuelarik.
00:00 Zuhatzu goialdera doan pista asfaltatutik igotzeari ekin genion hasieran.
Gure ezkerrean edangarria ez den ura duen harraska bat eta Badaia txokoa
utzi genituen. Ibilbidearen zehar pintura urdinez egindako marka bakan batzuek
baino ez genituen gidari. Gure ezkerrean azken baserria utzi ondoren, pista
asfaltatu batetik jarraitu genuen igotzen.
00:07 Gas biltegi batzuetatik igaro eta berehala, aipatutako pistatik atera eta
eskuin aldera pinudi batean sartzen den lurrezko pista bat hartu genuen, egun
hartan nahiko lokaztuta.
00:19 Igoera erraza da hasierakoa,

hesi bat igaro genuen eta
mendilerroaren azpitik joan ginen
aurrera. Pinudi horretatik atera
ginenean garaiera nahikotxoan
geunden eta errepikagailu baten
ingurura iritsi ginen, handik bailara
osoa ondo ikusten genuelarik.
00:22 Aipatutako errepikagailua igaro eta berehala bidegurutze batekin egin

genuen topo, bertan gora doan bidea hartu genuen, gure ezkerrean, aldapa
malkartsuagotik.
00:28 Ataka berri bat igaro eta gero,

berriro aurkitu genuen bidegurutze
batean aurrera jo genuen. Toki
honetatik aurrera Azkarate
mendaterantz igotzen hasi ginen,
berriro ere koner-lerroan, bide garbi
batetik, Kuartango bailararen ikuspegi
ederraz gozatuz. Taldea poliki poliki
saretzen joan zen, ohi denez.
00:36 Aurrera jarraitu genuen bidezidor polit batetik eta Azkarate mendateraino
lagun izan genuen hesi baten ondotik. Mendilerroaren horma-bular honetatik
igo ahala, Arkamu eta Badaia mendilerroek ia bat egiten duteneko Tetxa
haizpitartea ikusten genuen, benetan ederra.
00:45 Behatoki xarmant batean

geratu ginen, bailara zein igoeraren
azken zatia begiztatzeko.
Alderdi honetan Azkarateko iturritik

oso gertutik igaro ginen. Gune
harkaiztsu batean dago, bide
gainean metro gutxitara, baina ez
ginen inguratu.
00:50 Badaia mendilerrora joan ahal izateko bide zaharra den eta Harkaitzean
irekitako bidezidor harritsu batetik jarraitu genuen, Azkarate mendatera (945
m.) heltzeko. Bidezidorra horma ondo ondotik doan eta gaur egun erabiltzen ez
den galtzada malkartsua da, eroso eta arriskurik gabe mendi-mazelatik igoz.
Mendatera iritsi ginenean asko eskertu genuen, ez bakarrik han askoz ikuspegi
politagoak aurkitu genituelako, baita itzaletik eguzkitara atera ginelako ere.
Mendilerro honetan eguraldia oso gogorra da eta asko baldintzatu du landare

zein animalientzako habitat zaila. Hala ere, horrek berak abelgorriz osatutako
azienda iraunkorra ahalbideratu du. Gaur eta 2005. urtearen amaieratik,
ganaduarekin batera eta bertan ibiltzen den haize bortitza baliatuz, Badaia
Parke eolikoa dago han, hogeita hamar haize-sorgailu erraldoik (behetik gora
60 m. eta hegalak 40 m.) osatua. Jakina, mendi-mazalean behera megavatioak
bidaltzen dituzten haize-sorgailu hauek zaindu ahal izateko, mendilerroa
zeharkatzen duten hamaika legarrezko bide ikusi genituen.
Bideari jarraituz eta zelai politak zeharkatuz, harresi batekin egin genuen topo
eta zeharkatu genuen. Ondoren Kanpantxo (920 m.) urmaelaren ingurutik igaro
ginen. Sakonune zabal bat da eta bertan urmael artifizial bat eraiki zuten.
Belardia eta harkaitzak nahastuta dituen inguru batetik Oteros aldera igo ginen
batere arriskurik gabe. Nora joan behar den argi ikusten da behe lainorik gabe,
urrutitik bere gailurrean duen erpin geodesikoa ondo ikusten delako.
01:40 Garai batean gaztelu bat izan zuen eta Badaia mendilerroaren garaierarik
handiena duen Oteros gailurra (1.038 m.) zapaldu genuen. Tontorrak erpin
geodesikoa eta bi posta-kutxa ditu, bata gorria eta Urduñako Txarlazo M.T.k
1967ko apirilaren 9an jarria eta bestea Arkiz A.S.C.k ipinia. Erpin
geodesikoaren ondoan Jaiotza bat dago, bere identifikazio plaka erabat
higatuta dago eta ezin daiteke antz eman zeinek jarri zuen.
Berriro ere oso ikuspegi ederrak izan genituen Oteros gailurretik. Iparraldera
Ganalto-ko gurutzea eta Gorbeia mendigunea. Hegoaldera, aldiz, San Vitores
mendia eta, han atzean, Toloño mendilerroa. Anboto, Tologorri, eta abar ere
argi ikusten dira.
Tontorretik, hasieran hegalak eten gabe astintzen zituzten haize-errotak

elkarrekin lotzeko eraikitako harrizko bidezidor zabal batetik eta gero zelai
irekitik, Lorritxo gailurrera hurbildu ginen
02:00 Lorritxo gailurrera (1.027 m.) heldu ginen. Gertu dagoen Oteros-etik
bereizteko zailtasunak dituen goragune txiki bat baino ez da eta bertan 1992ko
martxoaren 19an Izarrako Beko Iturri elkarteak jarri zuen posta-kutxa, erpin
geodesikoa eta parke eolikoko haize-sorgailu eztabaidagarriak daude.
Lorritxo tontorretik zuzenean joan

ginen Gainaren Erpinerantz,
lehendabizi pistetako batetik eta gero
zelaiak zeharkatuz, eta ur biltegi bat
baino gehiago zuen alderdi batean.
Beraz ez ginen Askegi Aterpetxera (999 m.) hurbildu. Eraikin hau Eólicas
Euskadi enpresak zaharberritu zuen, parke eolikoa egiterakoan Badaiako
Mendilerro Kementsuaren Elkarteak eskaini zion laguntza eskertzeko.
02:55 Ibilbidearen zati handi batean gure ondoan izan genuen ebaki-gune
harritsuaren hurbil hamaiketakoa hartzen geratu ginen. Gune honetatik
honelaxe ikusi genuen Gorbeia.
03:02 Gehienek jaitsierako bideari ekin zioten bitartean, beste batzuk Gainaren
Erpinera (866 m.) joan ginen, Kuartango bailararen gainean dagoen
mendilerroaren ertz harritsu ondotik.
03:12 Itzulera belarditik egin genuen Eza Mendateraino (865 m.). Aitzinean toki
honetatik igarotzen zen bide batek lotzen zituen Urbina eta Badaia Mendilerroa.
Orain aldapa oso malkartsuak dituen eta sigi-sagan jaisten den bidea ez da
garai hartako artzain-bidea, ibilgailuak igo eta jaitsi daitezen lehergailuz ziur
aski Eólicas Euskadik egindako pista zabal eta erabat hondatu bat baizik.
Harrigarria da guztiz toki horretan ibilgailuak igarotzea debekatzen duen
seinalea ikustea.
03:26 Ikuspegiaz gozatuz jaitsi bitartean, ezkerrean Ur biltegi bat utzi genuen.
03:30 Urbina-ra iritsi baino

lehentxeago dagoen bidegurutze
batean herri horretara zuzenean
jaisten den pista utzi genuen eta
ezkerretara jo, Urbina Zuhatzu-rekin
lotzen duen lurrezko pista hartzeko.
Bide gurutze horretan batere
seinalerik ez dagoenez eta bertatik
Urbina-ko lehen etxeak ikusten
direnez, oso erraza da okerreko bidea
hartzea, eta halaxe gertatu zitzaien
gutako batzuei. Urbinara heldu ziren Zuhatzu-ra beharrean, baina bi herriak
elkarrengandik oso hurbil daudenez, okerra erraz konpondu daiteke errepidetik
bigarren herrira joanez.
Aipatutako bidegurutze horretatik Zuhatzu-ra kilometro bat pasatxo genuen

nahiko lokaztuta zegoen lurrezko pista batetik. Gure ibilbidean beste ataka
metaliko bat zeharkatu behar izan genuen.
O3:45 Gure eskuinean hilerria utzi

genuen eta, Zuhatzu-ra heldu baino
lehentxeago, gure eskuinean San
Pedro Eliza erromanikoa ikusi
genuen. Bere ezaugarririk nagusia
kanpai-horma da, erdi-aroko hilobi-
harlauzaz egina.
Ez ginen sartu. Bere barruan

bataiarria eta Kristo gurutziltzatuaren
tailu gotikoa dira azpiragarriak.
03:50 Kuartangoko Zuhatzura heldu ginen eta gehienok bertako harraskan

mendi-oinetakoak garbitu genituen autobusera igo baino lehen.
Ezaugarri batzuk:
Ibilaldiaren luzera: 15.300 m.

Denbora guztira 04:10
Denbora oinez: 03:35
Bidean geldiune batzuk 00:15
Hamarretakoaren geldiunea 00:20
OTEROS: Plaka LORRITXO: Posta-kutxa

ROSAren IRITZIA
Tontor haietara igo naizen lehen aldia

izan da hau, beti begiratzen nien
begiak gora autoz handik ibiltzean eta
nahiko harrapaezinak iruditzen
zitzaizkidan, baina atzo igotzen franko
errazak zirela egiaztatu nuen.
Kuartangoko Zuhatzu-tik egin genuen

igoera oso erraza eta polita izan zen,
nahiz eta zati batzuetan izotz apur bat
aurkitu genuen han hemenka, baina
Azkarate mendatera iritsi ginenean
eta haizpitartearen alderdia zein
Kuartangoko bailara handik ikusi
genituenean ontzat jo genuen pozik
egindako ahalegina. Toki horretatik
Oteros eta Lorritxo gailurrak ikustatu
genituen jadanik, baita haizearen
poderioz eta beren hegalen birei esker
txistukatuz inguru hartan zegoen
isiltasuna apurtzen zuten haize-
sorgailu ugariak ere. Gertutik ikusita haize-sorgailu haiek beldur pixka bat ere
ematen dute.
Mendi hauetara iristeko bideak leunak eta politak dira oso eta oso zailtasun
gutxiko bidezidorretatik egin genuen. Alde batetik haizpitartearen alderdia dago
eta bestetik artadi trinkoa. Azken honetan basurdeak egoten omen dira, bertan
aurkitu genituen ehiztari batzuek esan zigutenaren arabera. Lautada garai
honetatik Valderejo aldea, Gasteiz eta elurtuta zegoen Gorbeia mendigune
osoa ikusten dira.
Haize-sorgailuak jartzen diren tokietan gertatzen den bezala, Lorritxo gailurretik

aurrera haizea gogor astintzen ari zen. Ondorioz, berehala abiatu ginen,
inguruko aterpetxerik ez zegoenez, gune babestu baten bila, bertan indarrak
berreskuratu eta ikuspegiaz gozatzeko asmoz.
Beti bezala oso goiz ederra eta atsegina eman genuen, Itxartu Mendigoizale
Taldean aldiro egoten den giro apartaz gozatuz.
ALEN – BETAIO - VENTOSO 27
ALEN – BETAIO – VENTOSO

(803 m.) ( 750 m) (731 m.)
2009-02-01
Gaiak:
Kontakizuna ................................................................................. 1
Mertxe-ren iritzia .......................................................................... 7
Historia-aurreko aztarnak ............................................................ 8
Meategiak .................................................................................. 11
09:08 Txangoari Artzentaleseko Santa Krutz (410 m.) izeneko auzoan eman
genion hasiera, autobusez, Muzkitik igarotzen, Algortatik helduta. Eguraldia
nahiko ona zen, ibiltzeko oso aproposa, eta aurreikuspenen arabera eguerdian
euri pixka bat izan genezakeen. Ez da ohikoa izaten baina oraingo txango
honetara lau mutil gazte etorri ziren gurekin (Xabier, Euge, Pablo eta Eneko)
eta hurrengoetara ere horiek ez ezik beraiekin batera beste gazte batzuk ere
hurbilduko zaizkigula espero dugu mendigoizale gazteen kopurua handituz.
Denera 35 mendigoizale ginen eta horietatik 15ek Santa Krutz – Alen –
Ventoso ibilaldia Alen-era eta Betaio-ra igo gabe egingo zutela erabaki zuten.
Besteek ibilbide luzeagoa eta gogorragoa aukeratu zuten, bi mendi horietara
igoz.
Elizaren plaza izan genuen abiapuntu, laster jolasgune batera eramaten duen
errepide asfaltatua hartu genuen eta jolasgunea igaro ondoren eskuin aldera jo
genuen (aurrera darraian bidea utzita), eta handik 100 bat metrora asfaltotik
atera ginen berriro ere gure eskuinera, ezkerrean utziko dugun eta hasieran
Alen mendia ikusten oztopatzen duen muinoa (El Somo 590 m.) inguratzen
duen bidetik. Bidea poliki poliki doa gora eta zorua erosoa da oso.
09:39 Bi bidezidorren arteko bidegurutze batera heldu ginen (gurea eta El
Somo mendebaldeko isurialdetik inguratzen duena). Hantxe bi talde osatu
genuen: A taldeak bidezidorretik jarraitu zuen aurrera eta B taldeak handik
ikusten den gotorleku baten hondarretarantz jo zuen, gero Alen-era igotzeko.
28 ALEN – BETAIO - VENTOSO
10:12 Ia aldi berean batzuk 4,5 kilometroko bidea egin ondoren Betaio mendi-
lepora (682 m.) heldu ginen eta besteok Alen (803 m.) gailurra zapaldu genuen
3,4 kilometro ibilita. Bi luzeren arteko aldeak argi adierazten ditu garaiera
ezberdinetaz ari garela eta Alen-era igotzeko azken zatiaren zailtasuna
Zalantza batzuk izan ondoren, A taldeak elkarrekin jarraitzea erabaki zuen,

nahiz eta batzuek Betaio-ra igo nahi zuten, eta Betaio mendia bere ekialdeko
isurialdetik inguratuz aurrera jo zuten oso ondo seinaleztatuta dagoen
bidezidorretik.
Alen tontorrean hotz egiten zuen. Nahiz eta eguraldia ona genuen,
tenperaturak hotzak ziren eta haize hotza zebilen. Handik ikustatu zitezkeen
ikuspegiak oso ederrak ziren: Iparraldean kostaldea ikusten da, urruti Ventoso
eta Santullan ageri dira, hurbilago gure aurrean Biroleo mendia eta ezkerrean
harantzago Betaio; Mendebaldean Enkarterrietako mendiak, ekialdean

Kantabriakoak eta hegoaldean Urduña eta inguru hartako mendiak ikusi
daitezke. (Argazkia txangoa prestatzera joan ziren ‘sherpek’ egindakoa da, oso
elurte handi batzuen ondoren).
Alen menditik egindako argazkia: aurrez aurre, elurtuta, Biroleo; behean ezkerrean Betaio
mendi-lepoa eta toki horretatik Perutxote eta Ventoso-ra eramango gaituen bidea; goian
ezkerrean, gailur elurtua duen Ventoso; eta kostaldean, gure eskuinean, Santullan harkaitza.
Alen mendia eta ingurune osoa mendi azpiko meategiez zulatuta daude. Oso
aspaldiko kontuak dira hauek. Garrantzitsuenetako bat Federica meategia izan
zen, baina gu ez ginen gerturatu gure bidetik urrun zegoelako. Izan ere,
meategi hori El Samo eta Betaio Iparraldetik Hegoalderako lerroan dago
kokatuta, bi mendien artean. Guk aukeratu ez genuen bide horretan aspaldiko
meategi-herri baten hondarrak daude ikusgai (Informazioa aurrerago ikusi
daiteke)
10:25 Alen-etik Biroleo-ra 10 minutuko tartea baino ez dago eta azken

honetatik Artatxo (715 m.) alderako jaitsierari ekin genion. Mendi-lepo hau Alen
mendiaren gailur-aurrekoa da.
10:36 A taldea, Laherrera mendi-lepoa (621 m.) igaro ondoren, Perutxote

izeneko muinora heldu zen. Toki hauetan eta geroxeago aztarna megalitikoak
ikusten dira (harrespilak, trikuharriak, eta tumuluak), meategiak eraiki baino
askoz lehenago toki hauetan gizakiak egon zirenaren lekukoak (aurrerago arlo
honi buruzko datuak dituzu irakurgai).
10:40 B taldeko mendigoizale batzuek, azkarrenak, taldea utzi eta aurretik

Ventoso alderako bidea hasita zuten A taldekideak harrapatu zituzten.
Motelenek eta azkarrenek mendi-lepotik Betaio mendiari ekin zioten hegoko
isurialdetik eta gero, gailurra zapaldu ondoren, iparraldeko isurialdetik jaitsi
ginen.
11:05 A taldeak Ventoso gailurra 11:03 B taldea Betaiotik jaitsi eta

zapaldu zuen. Mendiaren izenak ondo Laherrera-ko bide gurutzera iritsi
adierazten duen arabera, hemen ginen, beste taldearen atzetik, eta
haizeak bortitz jotzen du eta, Ventoso mendi aldera jarraitu genuen.
horregatik, iritsi bezain laster hasi Mendi honek mugarria, Babes
ginen jaisten, hamaiketakoa hartzeko zibilaren etxetxoa eta posta kutxa ditu.
toki lasaiago baten bila (ordu egokian
geunden, izan ere hamaiketan, jakina,
hamaiketakoa hartu behar da). 7
minututan edo, menditik behera
joanez, toki ireki eta haizerik gabeko
batean geratu ginen eta bertan beste
taldearen zain geratu ginen 50
minututan zehar.
11:56 Bi taldeak elkartu egin ginen. Lehenak Otañes aldera jaisten hasteko
gogo bizian geunden eta bigarrenak hamabitakoa azkar jan behar izan genuen.
12:13 Eta denok elkarrekin jaisten hasi ginen, hasieran Santullan-era doan
bidezidor zabaletik eta gero, hura utzita, eukalipto baso batean sartu ginen,
sigi-sagan doan bide estuago batetik. Toki askotatik ikusi genuen Santullan-eko
harrobia, Castro gainean dagoen mendi hori erabat apurtzen ari direla
egiaztatuz. Jaitsiera luzea gertatu zitzaigun (eta halakoxea da), toki zabal
batera iritsi ginen (hurbil, jateko mahai eta eserlekuak dituen gune bat dago),
eskuinera jo genuen eta handik aurrera nahiko lokaztuta zeuden bidezidor
estuetatik jarraitu genuen. Lokatzak ibilera zaildu zigun.
13:20 Otañes herrian sartu ginen eta iturri bat aurkitu genuen, gure oinetakoak
pixka bat garbitzeko. Guk genekarren bide azpitik beste bide bat ikusi genuen
han, gora Alen aldera doan bidea hain zuzen. Hauxe da gero meategiei buruz
idatzita dagoen atalean berriro aipatuko dugun meatze-bidea.
14:15 Otañes auzoa zeharkatzen duen bidean dagoen La Casona izeneko

jatetxean eztarriak busti ondoren, autobusean sartu ginen Algortara itzultzeko.
Bi taldeek egindako bidearen luzerak eta igoerak
A taldea B taldea
Egindako bidea 14,1 km. 14,6 km.
Igoerak denera 380 m. 590 m.
Mertxe-ren iritzia
Irteera honi buruzko nire bizipenak eman ditzadan eskatu didate gaur. Goizeko
8retan, autobusera sartu naizenean, bi bizipen
atsegin izan ditut. Lehena, aurreko irteeretan, euria
tarteko, jende gutxi ibili ondoren, oraingoan
autobusean askoz eserleku libre gutxiago
zeudelako. Bigarrena, poz handiena, gazte
jendeak gurekin mendira etortzeko gogoa duela
ikusi dudalako.
Ibilbidea, izugarria. Hiru tontor, eta hiruetan oso

ikuspegi zoragarriak, alde batera zein bestera:
itsasoa eta mendia. Zailtasunari dagokionean,
gogorra, baina merezi izan du. Haizea dela-eta,
ezeroso izan dugu ibilaldiaren zati handi batean
zeharreko ibilera, baina ziur aski ez bustitzen
lagundu digu eta horrela zeruertz garbiaz eta
argiaz gozatzeko parada izan dugu.
Alen-erako igoera izan da gogorrena. Gero, egia

esan, mendi-tontorretik ibiltzea baino ez dugu egin
behar izan. Ibilaldi osoa oso atsegina izan da,
belar gainean ibili baikara ia denbora osoan zehar,
alfonbra baten gainean. Ezerosoena, ordea,
Otañes-erako jaitsiera, harri eta lokatz asko izan
baitugu bukaerako zati horretan.
Ibilbidearen zailtasuna kontuan hartuta, bi talde

osatu dira. Batzuek ibilbide osoa egiteko erabakia
hartu dute eta besteek soilik Ventoso-ra igotzeko
asmoa, gero, teoriaz, elkarrekin hamaiketakoa hartzekotan. Nik luzea aukeratu
eta egin dut. Sasoian nengoen eta Alen-era itzultzeko gogo bizia neukan,
aurreko irteera batean oso adur txarra izan baikenuen eguraldiarekin eta ez
baikenuen ezertxo ere ikusi.
Nire ustez, bi talde osatze honek arazo bat du. Ibilbide luzea aukeratu dutenak
topagunera iristen direnerako, laburra egin dutenak aspertuta zeuden, denbora
gehiegi besteen zain, hoztuta, berriro ibiltzen hasteko gogoz,… dena oso
logikoa, batez ere negu parte honetan. Horren jakitun, beranduago datorrena
ere ez da oso eroso sentitu, ezin izan du hamaiketakoa nahiko lukeen bezala
egin, ezta atseden hartu ere. Hauxe da, behinik behin, nire iritzi apala.
Azken batez, mendiko goiz izugarria. Otañes-en izan dugu amaiera, zerbait
hartuz (txakolinik ez zegoen…), etxera itzultzeko autobusean sartu baino lehen.
Beno, beste batzuek Algortan jarraitu dute beren buruari emandako ‘sari’ bat
edo besteaz gozatuz, ohi bezala, je, je, je…
¡¡¡Gora Itxartu Mendigoizale Taldea !!!.

Historia-aurreko aztarnak
Mendikate honetan hainbat monumentu megalitiko ikusi genituen, toki hauen
garrantzia azpimarratuz. Foru Aldundiak kartelak ditu jarrita, baina beren
egoera ez da onena, ezta gutxiago ere. Beraien artean erabat erorita dagoen
Laherrera 3 Ilsoko trikuharria, Laherrerako iruinarria eta Laherrerako 1 eta 2
tumuluak, eta aurrerago metro bateko garaiera duen Perutxote Ilsoko
trikuharria eta bere atzean izen bereko tumulua eta iruinarria.
Enkarterrietan ‘Ilso’ izena euskarazko mugarria da, bi udalerriren arteko muga
adierazten duen harrizko adierazlea hain zuzen. Horregatik, inguruko mendi
batzuetan ‘ilso’ hitza askotan ageri da.
Eusko Jaurlaritza / 2009-02-03
Bizkaiko megalitoguneak Monumentu izendatu ditu Eusko Jaurlaritzak 17
gunetan bildu dira eta estazio eta elementu bakoitzaren deskripzioa egin
da eta bakoitzari bere babes esparrua ezarri zaio. Monumentu
izendapenarekin batera babestutako eremua ezarri da, berorretan
onartutako erabilerak zehaztuz.
Gobernu Batzordeak, Kultura Sailaren proposamenaren harira, Bizkaiko
Estazio Megalitikoak Monumentu Multzo izendapenaz, Kultura Ondasun gisa
deklaratzea erabaki du. Gaur onartutako Dekretuak Monumentu Multzo
izendapena eta megalito gune hauek izango duten babes-araudia ezartzen du.
Bizkaiko megalitoak 17 gunetan bildu dira….
Kultura Sailak, monumentu izendutako estazio megalitiko hauek Euskal Kultura
Ondarearen Zentroari atxikitako Kalifikatutako Kultura Ondasunen Erroldan
inskribatuko ditu…...
Gipuzkoako megalitoak, 28 megalito gunetan bilduta, Eusko Jaurlaritzaren
2003ko uztailaren 8ko 133 Dekretuak Monumentu Multzo izendapenaz, Kultura
Ondasun gisa babestu zituen. Egun, Kultura sailaren Kultura Ondare Zentroa
Arabako megalitoak babesteko lanean ari da.
Megalitoei buruzko informazio gehigarria:
Megalistimoak Euskal Herrian izan zuen garapena zehaztea ez da erraza. Gisa
honetako ehorzketak Neolitikoa aurreratua zenean hasi eta Eneolitikoan eta
Brontze-aroan eman ziren gehien bat, tumulu bakan batzuk Burdina-arokoak
baitira. Paleolitikoan, Mesolitikoan eta Neolitiko aitzinean, hilotzak bakarka
ehorzten ziren. Neolitikoaren hondarrean, aldiz, megalitoen baitan gorpu ugari
ehorzten ziren, ehorzketa kolektiboetan, antza.
Euskal Herrian dauden megalitoak oso tamaina desberdinekoak dira,
handiagoak ordokietan daudenak eta txikiagoak mendialdekoak.
Desberdintasun hauek eraiki zituzten garaiko berezitasunekin lotzen dira;
horretan, giza multzo haietako bakoitzaren ohitura, aukera eta jende kopuru
berak zer ikusi handia izatea litekeena da
Monumentu megalitikoetan bi motatako egitura bereiz ditzakegu: trikuharri edo
dolmenak eta tumuluak. Megalitoak bere baitan hobia badu trikuharri gisa
katalogatzen da, ez badu edo hala moduzko kaxa hori txikia bada tumulu gisa
katalogatuko litzateke. Haitz hauek ezartzeko, gailurrak eta leku ikus errazak
aukeratzen zituzten, uren isuri mugaldeak, muinoak eta hegiak, nahiz eta kasu
batzuetan mendi lepo, aldapa edo mendi magaletan altxatzen zituzten. Inguru
hartako landaretza bota eta erre ondoren, eraikitzen zituzten monumentuak
horretarako inguruko harriak eta haitzak erabiliz. Trikuharrien kasuan,
lehendabizi barruko kutxa osatzen zuten eta tumuluetan harrespilak egiten
zituzten.
Trikuharri barruko kaxa edo gela xut jarritako harlosa handiz osatzen zen eta
beste haitz batekin estaltzen zen. Behin hori eginda, egitura harria eta lurra
erabiliz lurperatu egiten zen, lurketari forma desberdinak emanez. Trikuharrien
barruko kaxak, gehienetan, lauki edo poligono forma du, luzatuez gero, hobira
iristeko barne korridorea sortzen da. Trikuharria estaltzen duen lurketa 10 eta
15 metroko biribila hatzen du eta zentimetro gutxi batzuk eta bi metrotarainoko
gailurra. Beti ere, kontuan izan neurri hauek egun duten itxuraren gainekoak
direla eta ez halabeharrez, eraiki zituzten garaikoak.
Mairu-baratzeak eta harrespilak ehorztegiak ziren eta trikuharrien legez gorpu

ugari hilobiratzen ziren bertan. Mota askotako tumuluak daude. Eraikuntza
hauek, trikuharrien garaikoak dira, baina hauek baino erabilera luzeagoa izan
zuten; Burdina-aroan harrespil edo mairu-baratzetan gorpu-errausketak
hilobiratu baitziren.
Carbono14aren teknikak erabiliz, Europako trikuharri zaharrenak Bretainia eta

Portugalekoak direla jakin dugu. Luzaroan, Euskal Herriko megalitoak
penintsulakoen eragina zela uste izan da. Duela gutxi aurkitutako aztarnek
beste eragin batzuk erakusten dizkigute eta beste jatorri batzuen, edo jatorri
desberdinen aukera ematen dute milaka urtetan eta aldaketa handiekin
gauzatu zen ohitura honentzako.
Megalito fenomenoaren hasieran gizakiak ehiztariak ziren eta bizi ziren

lurraldea hobeto ezagutuz eta kultura garapenari eskez, landaretza eta abereak
mederatzen eta erabiltzen ikasi zuten, nekazaritza eta abeltzaintza garatuz eta
horren ondorioz lur jakin batzuetan biziz. Gizon eta emakume haiek bizitegiak
egin zituzten eta mendietan trikuharriak eta mairu-baratzak eraiki zituzten
hildakoak ehorzteko, hasieran eta urteak joan hala zendutakoak erraustu
ondoren hilobiratzeko; zendutakoak beste bizitzarako tresna eta opariekin
ehorzten zituzten. Giza talde haiek ehunkada mila urtetan aurre egin zioten
bizitzari eta haiei esker gara hemen.
2. ALENEKO ESTAZIO MEGALITIKOA (ARRIBALTZAGA)
Udalerriak: Artzentales, Sopuerta eta Trucios-Turtzioz. Monumentu-kopurua:

21. Kantabriako mugan (Castro Urdiales) dagoen estazioa da, Aguera,
Brazomar eta Barbadun ibaien banalerroetan dagoena, hain zuzen.
Katea arku baten moduan zabaltzen da, eta Brazomarreko harana inguratzen
du; altuerarik garaiena 804 metrotan dago (Alen), baina 600 eta 700 metro
arteko tontorrak ugari dira. Inguru horretako material geologikoak hareharriz

osatuta daude, eta, zenbaitetan, kretazeo garaiko kareharriz.
Bestalde, monumentu megalitikoak sorrarazi dituen abelazkuntza gaur egunera

arte iritsi da; aldi horretan, abere-mota ugari hazi dira, baina, bereziki, behi-
hazienda izan da nagusi.
Gune askotan, monumentuak berak aurkitzeaz gain, material litiko isolatuak

edo eremu horretan asentamendu edo bizileku bat zegoela aurreikusteko
besteko kopuruak aurkitu dira, bai eta hurbileko monumentuen antzeko
tipologia dutenak ere; horrenbestez, garai hartan zona horretan zegoen
jarduera handia egiaztatu du.
Eremu horretan, 21 elementu aurkitu ditugu guztira: 10 tumulu, 9 dolmen,

menhir bat eta lauzkaz egindako egitura bat.
Hain zuzen, estazio horretan daude honako monumentu megalitiko hauek:
TRIKUHARRIAK: Arroyuelos II, Campo Ventoso I, II, IV, VI eta VII,

Geretalanbre, Laherrera III, Perutxote eta Tres Piquillos.
TUMULUAK: Arroyuelos I, Betaio, Campo Ventoso III, V eta VIII, Geretalanbre

2, Laherrera I, II eta Latrabe.
MENHIRRA: Ilso Perutxote.
EGITURA: Perutxote.
Meategiak
Alen mendiak Enkarterrietako meatze-historian oso toki berezia du. Mendia
erabat zulatuta dago bere perimetroan eta bertan dauden meategiek ondo
erakusten dute Jaurerri-aldian meatzariak izan zuen goren-aldia.
Inguru honetako meatze-historiak erromatarren garaian du bere hasiera. Castro
garai hartan Portus Samanum zen (Castro-tik hurbil dagoen Samano herriaren
izenetik hartua) eta hantxe kokatu zen Flavióbriga hiria. Galtzada batek batzen
zituen hiri hau eta Herrera del Pisuerga, Pisoraca, Mena bailaratik. Galtzada
honetako ‘milario’ batzuk (1000 urratseko distantzia adierazten zuten habe edo
harri) Otañes-en aurkitu ziren.
Alen mendian ateratzen zen burdina Callejamala sakanera eta Otañes-era
jaisten zen meatze-bide batetik, eta gero trenez Castro Urdiales-era eramaten
zen, han itsasontzietara sartzeko.
Mehatze-bide hau irteera prestatzeko joan ginen batzuek egin genuen, baina
gero ez genuen aukeratu luzeegia zelako. Otañes herritik bide honetara
sartzeko herriaren irteeran dagoen iturriraino joan ginen (iturri honen argazkia
goian idatzitako kontakizunean dago). Han ezkerretara jo genuen bideraino
jaisteko eta gero berriro ezkerretara Alen-era igo ginen. Bidezidorra aipatutako
meatze-trenbidea bera da eta Callemajala sakaneko ezker aldetik doa. Ibarran
eukalipto baso handia dago.
Callajamala-n (200 m.), ibaiaren ondoan, mea pilatu, garbitu eta gero jaisteko
antzinako gune baten hondakinak daude oraindik, eta bertara heldu baino
lehen tunel batetik igaro behar da. Otañes ibaia sortzen den sakanaren muturra
inguratzen joan ginen eta mendi-lepora heldu ginen (500 m.), Artatxo gailur-
aurretik hurbil.
ALGORTAKO HERRI IBILALDIA - TXITXIBURDUNTZI 37
ALGORTAKO HERRI IBILALDIA

TXITXIBURDUNTZIA
2009-02-08
Urtero Mungiako Andui, Derioko Untza, Sopelanako Urko, Meñakako

Sollubepe, Fruizeko Kirkiñitu eta Algortako Itxartu Taldeek herri ibilaldia eta
ondoren Txitxiburduntzia antolatzen dugu. Aurten Itxartu Taldeari egokitu
zitzaion.
Ohi bezala, ilusio handiz eta lan eskergaz antolatu genuen ibilaldia. Pentsatu
genuen arabera, ibilbide klasiko bat eskaini nahi genuen: Algortako Batzokia –
Fadura – Sustatxa – Muñarrikolanda – Urko – Berango – Azkorri – Galea –
Batzokia. Aurreko asteetan eten gabe aritu zuen euria eta honek ezinezkoa
egin zigun ohiko bideetatik Sustatxara iristea, den denak urez beterik
baitzeuden. Ibilaldia prestatzera joan ginen bi egunak gogoan izateko, hona
hemen egun horietan egindako bi argazki.
Kontuak hala, astebete lehenago aurreikusita genuen ibilbidea aldatu behar

genuela erabaki genuen, nahiz eta hasierako ibilbidearekin propaganda eta
kartelak eginda eta banatuta genituen. Beste mendi taldeei aldaketaren berri
eman genien eta Otsailaren bigarren igandeko goiz horretan zer nolako
eguraldia izango ote genuen zain egon
ginen. Zoritxarrez, larunbat horretan eta
igandean bertan atertu gabe aritu zuen
euria eta ondorioz jendearen partaidetza
asko jaitsi zen, 100 pertsona ere ez ziren
hasieran agertu, egun normal batean
300 inguruan izaten direnean. Doazkiela
partaide guztiei gure benetako eskerrak
egindako ahaleginarengatik. Ohiko su-
ziria bota ondoren, goizeko 9:00etan
abiatu zen herri ibilaldia.
38 ALGORTAKO HERRI IBILALDIA - TXITXIBURDUNTZI
“Betikook” Batzokitik Bernago aldera abiatu ginen, zehazki bere Hilerri aldera
eta han asfaltoa utzi eta Muñarrikolanda mendira doan bidea hartu genuen.
Alderdi horretan eta ibilbide osoan zehar ikaragarri lokatz izan genuen, baina
behinik behin ibili, ibili zitekeen.
Tontorrera heldu gabe gailurtza utzi genuen eta behera joan ginen Urko-rantz
(1o 30min). Urko edo bere ingurua beti jartzen dugu gure ibilbidean, bere
gailurrean gure adiskidea zen Luisen-en omenezko monolitoa dagoelako. Urko-
tik jaisten zailtasun handiak izan genituen.
ALGORTAKO HERRI IBILALDIA - TXITXIBURDUNTZI 39
Autobidearen azpitik igaro ondoren, pinuditik barrena igo ginen Azkorriko

aparkalekuraino (2o 10min). Toki honetatik Galea-rako bidetik jarraitu genuen
eta, Aixerrota errotaren ondotik igarota, Algortako Batzokira heldu ginen.
Hemen Zabala eskoletako aterpean prestatu ziguten txitxiburduntzia dastatu
genuen gustura.
40 ALGORTAKO HERRI IBILALDIA - TXITXIBURDUNTZI
MUNGIA: BERE BASALIZAK EZAGUTZEN 41
MUNGIA - TXANGOA
BERE BASELIZAK EZAGUTZEN
2009-02-15
Urtero Algortako Itxartu, Mungiako Andui, Sopelanako Urko, Derioko Untza,

Meñakako Sollubepe eta Fruizeko Kirkiñitu mendi taldeok egun osoko bi txango
antolatzen ditugu Euskadiko toki banatara, Araba eta Nafarroako toki
batzuetara batik bat, eta txango horietan mendi ibilaldiak eta bisita turistikoak
eskaintzen ditugu, eta, jakina, gure arteko giro aparta ere bai. 2009. urteko
lehen ekitaldi bateratu honetan Mungiara joan ginen eta mendi ibilaldia
Mungiako hainbat baseliza bisitatzen osatu genuen.
Itxartu taldeko gehienok autobusez joan ginen Mungiara, baina batzuek, batez
ere eguerdian Algortara itzuli behar zutelako, kotxez egin zuten joan-etorria.
Heldu eta berehala, mendian ibiltzen hasi baino lehen, gure taldeko batzuek
argazki bat egin genuen Udaletxearen aurrean. Argazkian antz eman daiteken
arabera, behe-lainoa erabat sartuta zegoen Mungialdean, nahiz eta gero, goiza
aurrera joan ahala, urdintzen joan zen.
Mendigoizale batzuek ondo genuen gogoan duela hamar urte baino gehiago
ANDUI taldeak hamalau baselizak bisitatzeko antolatu zuen ibilaldia, jakina,
bertan Itxartu Taldeko batzuek ere eskuartu genuelako. Egun hartan, oso egun
sargorian, mendigoizale talde handi batek 34 kilometroko martxa egin genuen.
42 MUNGIA: BERE BASALIZAK EZAGUTZEN
Oraingoan bost baseliza baino ez genuen bisitatu behar eta denera 14,5
kilometroko ibilbidea egin.
Baseliza guztietan Mungiako Udaleko alkateordea den eta herri honen Ondare
arkitektonikoa ondo ezagutzen duen Edu Iriondok eman zizkigun bakoitzaren
xehetasun zehatzak eta zabalak.
Esan zigunez, 1513. urtean baseliza

batzuk gaur eguneko tokietan
beraietan bazeuden, baina hala eta
guztiz ere, horietako gutxik baino ez
diote urte hura baino lehenagoko
itxurari eusten, kasu askotan erabat
zaharberritu baitziren.
Eduren esanetan, auzoetako

kofradiak edo elkarteak funtsezkoak
ziren baselizei eusteko eta auzo
horietako bizierarako. Kofradia hauek
auzoetako jabeen elkarteak ziren (eta
gaur egun ere halakoxeak dira). Kasu
gehienetan elkarte hauek hartzen
zuten beren gain baselizari eusteko
ardura (kasu askotan, txandatuz
egiten zen hau). Kofradia hauek
auzoetako bizitzaren motorrak izan
dira, izan ere bizitza hori orain dela gutxira arte baselizaren inguruan ibili da
biraka.
ABAD-eko ANDONI DEUNA BASELIZA
Mungiatik abiatu ginen, industri esparru bat zeharkatu eta San Antonio baseliza
dagoen Atela auzora heldu ginen. Baseliza zaharra erabat birrinduta zegoen
eta 8 metroko luzera eta 5,30 metroko zabalera zituen. Oraindik orain eraiki
den baseliza berriak zaharraren elementu batzuk hartu ditu, adibidez Llona-koa
bezalako leiho mozarabiarra. Inguruko baseliza zaharren itxuraren arabera
eraikita, bere absidea kristaleri handia da eta bertatik natura ikustatu daiteke.
Barruan Abadeko Andoni Deunaren eta Emeterio deunaren irudi bana daude
ikusgai.
Bestela pentsatu badaiteke ere, Andoni Deunaren egunean ez da ezer

ospatzen eta bai, ordea, abuztuaren 31an, Emeterio eta Zeledonio deunen
egunean. Egun honetan (Eneperi Eguna) Atela (Belako)ko eta Llona-ko
auzokideen Kofradiaren eguna ospatzen da. Baselizaren azpian oso txoko
polita dago.
SANTA MARÍA MADALENA (MADALEN) BASELIZA
Atela auzotik abiatu ginen eta, 2,10 kilometro ibili ondoren, Santa Maria
Madalena baselizara iritsi ginen, Llona auzoan kokatuta. Baselizaren planta
errektangeluarra da (9,30 x 6,50), bere hormak harlankaitzezkoak dira eta
ertzak harlanduzkoak. Teilatua bi uretarakoa da eta bao batean burdinazko
gurutzea gainean duen kanpandorre bat du. Mendebaldean ateburua,
Iparraldean gezileihoa, Hegoaldean leihoburua eta Ekialdean goialdean leiho-
habe bat eta bi begi dituen leihoa ditu. Nabe barruan zorua zementuzkoa da eta
presbiterioan egurrezkoa. Portikoak egurrezko eserleku korrituak ditu.
Ateburuaren gainean egurrezko idazki zaharra dago: MADDALEN 1846.
Aspaldian ehorzketak egiten zirela dirudi.
Uztailaren 22an, Madalenaren jai egunean, erromeri herrikoia egiten da eta

sakristauak ardoa (emakumeentzako mistela) eta gailetak eskaintzen ditu.
Irailaren 1ean Kofradiako hildakoen omenezko meza ospatzen da. Eta
abenduaren 8an Kofradiaren Kontuen Liburua aztertzen da sakristauaren
etxebizitza den baserrian.
AMEZAGAKO LONTXO DEUNA BASELIZA
Llona auzotik 3,5 kilometro eginda, Laukariz-en dagoen Basozabal auzora

joan ginen, Amezagako San Lorenzo baselizara. Bide asfaltatutik ibili arren,
laster datorren udaberriari usaina hartzeko parada izan genuen.
Baseliza planta errektangeluarra (13,20 x 5,60), hormak

harlankaitzezkoak eta teilatua bi uretarakoa ditu. Beste
ezaugarriak hauek dira: atariaren teilatua hiru
uretarakoa da, kanpandorrea harlanduzkoa da eta bao
eta ezkila bana ditu, Ekialdean puntu erdiko arkudun
atea du eta Hegoaldean puntu erdiko arkudun leihoa,
zorua zementuzkoa da eta bere oinean ataria dago.
Barruan Lontxo Deunaren irudia dago ikusgai
Abuztuaren 10ean, Lontxo Deunaren jai egunean, Meza abestua ospatzen da

eta gero erromeri herrikoia, bertan gazteek gailetak eta ardoa eskaintzen
dituztelarik. Soroen bedeinkapena Ekainaren 23an egiten da eta horretan
Lontxo Deunari zaldarrak eta belarrietako minak sendatu ditzala eskatzen zaio.
Aitzinean koipea eta teila bat eskaintzen zen, gaur egun, aldiz, kandelak.
Baselizatik behean dagoen landan hamarretako azkarra hartu genuen.
Ondoren gure bideari ekin genion berriro, Laukariz-eko Santiago baselizara

joanez.
LAUKARIZ-EKO SANTIAGO BASELIZA
Laukariz auzotik atera gabe, Lontxo

Deuna baselizatik 1,90 kilometrora
dagoen Santiago baselizara joan
ginen. Baselizak habearte
errektangeluarra du eta jatorrizko
eliza-sabaia birrindu zen. Teilatua bi
uretarakoa da eta elizaren inguruan,
hegoaldean eta ekialdean, batere
apaindurarik gabeko hormak dituen
arkupea du. Hegoaldean sakristia
ezarri zaio. Kanpandorrea estilo
neoklasikokoa da. Jaia uztailaren
25ean egiten da.
Antza denez, Erdi Aroan Berreagako

Bartolome Deuna baselizatik
banandu zen. Gaurko eliza XVII. edo
XVII. mendean eraiki zen. Billela-
tarrek erabat utzita izan zuten
denbora askoan eta XIX. mendean
behin betiko konponketari ekin
zioten.
ATXURIko MARTIN DEUNA BASELIZA
Laukarizetik 2,30 kilometrora Atxuri auzoan dagoen eta errepidez beste aldean
ikusten genuen Martin Deuna baselizara joan ginen.
Baselizak oinarria errektangeluarra (4,60 x 7,20), harlankaitz zurituzko hormak

eta harlanduzko ertzak ditu. Teilatua bi uretarakoa da eta egurrezko ustaia
duen ezkila du. Iparraldean ateburua dago eta Ekialdean leihoburua.
Habearteko zorua egurrezkoa da eta aldare-aurrean lur egosiko baldosak.
Sarrerako atearen gainean burdina-lantzezko gurutzea dago. Barruan Martin
Donearen irudi bat dago eta Jesusen Bihotzaren eta Pilato aurrean dagoen
Jesukristoren koadro bana daude. Bernardo Deunaren eta Martin Deunaren
jatorrizko irudiak gudan galdu ziren.
Azaroaren 11an Martin Deun Gotzainaren jaia

ospatzen dute. Abuztuaren 20an Bernardo
Deunaren eguna da eta ospakizuna Abuztuaren
hirugarren igandean egiten dute.
Baselizatik hurbil dagoen baserri bateko hormetako

batean Erdi aroko gizaki itxurako hilarri baten
hondarra dago sartuta.
Atxuriko Martin Deuna baselizatik Mungiara zuzendu ginen, Uriguen parkera

hain zuzen, eta bertan gainontzeko ibiltariekin elkartu ginen. Hauek goizean
zehar, gu gure ibilaldia egiten ari ginen bitartean, Olentzeroaren bizitoki
magikoa bihurtu den 1510ean eraikitako Landetxo Goikoa baserria eta ‘Herri
Kirolak’ parke publikoa bisitatu zituzten.
Handik aurrera kalejiran ibili ginen Mungiako kaleetan zehar, beti bezala talde
guztietako mendigoizaleen artean giro ezin hobeaz gozatuz.
Bazkaria, Euskal Gastronomiak izugarri ondo jarrita, Mungiako Pilotalekuan

izan genuen eta bertan Mungiako Alkatea den Izaskun Uriagerekak eta bere
zinegotzi batzuek ere eskuartu zuten. Amaieran, ohi denez, opari- elkartrukea
egin genuen.
ORIO - ZUMAIA 51
ORIO – ZUMAIA TXANGOA

2009-03-08
Martxoaren 8an, igandea, Orio-Zumaia deitu genuen txangoa egin genuen. Ohi
denez, autobusez abiatu ginen Algortatik goizeko 8:00etan eta 9:20etarako
Orion geunden.
Autobusak Zarautz-Orio errepidetik

iristen den Txurruka Aterpetxean
utzi gindun. Orio-ra heldu baino
lehentxeago ezkerrera jo genuen oso
atze-aurre txikia duen bide batetik,
aterpetxea bidegurutzetik 1.300
metrora dagoelarik. Aterpetxea Orio-
ko Oribarzar hondartzaren ondo
ondoan dago, Orio herritik ibaiaz
beste aldean.
Autobusetik jaitsi eta ibiltari guztien ohiko talde-argazkia egin genuen.
Ibilaldia hasteko, aterpetxea inguratu genuen eta Zarautzeko kanpinerantz

doan errepidean gora joan ginen. Gure ezkerrean Tometxo borda utzi genuen.
Igoeran gehienek mahastiak dituzten hainbat soro (Montte Buru, Lur Berri,
Altzondo, etab.) iragartzen dituzten kartelak ikusi genituen.
52 ORIO - ZUMAIA
Hogei minutu beranduago errepidetik Zarautzeko kanpina kokatuta dagoen

gailurrera heldu ginen. Kanpina utzi orduko ‘Inurritza-ko Biotopo babestua’n
sartu ginen. Bere barnean Talaimendi itsaslabarra, Inurritza errekatxoa eta
hezegune zein hondartzako dunak daude, itsasoaren mugaraino. Kanpinetik
Zarautz aldera jaitsi ginen zelai eta ondo adierazitako bidezidorretatik. Nahiz
eta eguna lainotsua eta tarteka euritsua izan, ikuspegiak bikainak dira.
Argazkia egin genuen tokitik bi eratara jaitsi daiteke Zarautzera: batzuek,

itsaslabarrera hurbildu eta Zarautzeko hondartzaren ekialdeko aldera doan oso
malkartsua den bide batetik joan ziren. Itsaslabarrean mea zamatzeko
antzinako tokiak ikusi genituen.
Inurritza errekatxoaren estuarioak eta bere bi aldeetan zehar dagoen

kostaldeak euskal kostak duen ekosistemarik esanguratsuenaren lekukorik
onenetakoa erakusten dute, oso gune txikian eta anitzean. Bere dunek,
padurek eta itsaslabarrek, denek batera, oso ikuspegi zoragarria eskaintzen
dute eta bertan era askotako loreek eta animaliek dute bere bizitokia.
ORIO - ZUMAIA 53
Beste batzuk hain malkartsua ez den eta lehendabizi ur-biltegi batzuetara eta
gero kanpin bateraino doan Santiago bidetik joan ziren. Gu joan ginen garai
honetan Inurritza errekaren gainean dagoen zubira joateko bidean dauden
ateak itxita zeuden eta oso itzuli luzea egin behar izan genuen bide horretara
iristeko.
Itsaslabarreko bidetik zein Santiago bidetik joan ginenok hondartzara joateko

errekaren gainean dagoen egurrezko zubia igaro genuen eta hemen egurrezko
zaldain edo pasabide batzuetatik hondartzaren bukaeraraino, herriko itsas
ibiltokiraino joan ginen. Ibilbide honen ezkerrean golf zelaia dago. Gune
babestu honetan ‘Inurritzako Biotopo babestua’ dioen kartel bat dago.
Itsas ibilbideari ekin genion, hondartzaren mendebaldeko muturreraino joanez.

Hondartza amaitu baino lehen, aurreko batean bazkaldu genuen Kuliska
jatetxearen inguruan, ezkerrera jo genuen eta, errepide nagusira iristean,
eskuin aldera joan ginen Santa Maria la Real elizaraino. Gure atzean alderdi
historikoa utzita, Meagas mendate aldera, 100 bat metro egin genuen.
Eskuinean Zarautz eta Getaria

elkartzen zituen antzinako galtzada
zen Aldapeta aldapa hartu genuen.
Gune horretatik eta Zumaia-raino
bidegurutze guztiak ondo adierazita
daude gorri eta zurizko pinturaz,
Gipuzkoako Itzuliko GR ibilbideari
dagozkiolarik. Aldapa malkartsu
honen hasieran Santiago bidearen
seinalea dago eta bertan Santa
Barbara baseliza zein 3,5
kilometrora dagoen Getaria ere ageri
dira.
54 ORIO - ZUMAIA
‘Askizu galtzada’ izena duen galtzada zati honek Zarautz eta Zumaiaren
arteko kostaldeari jarraitzen dio, gaur egun Santiago bideari atxikitzen diote eta
garai batean oso atze-aurre handia izan zuen ziur aski. Antzinako bideen gaian
diren adituek Gipuzkoatik Asturiaseraino iristen zen Via Agrippa
garrantzitsuarekin lotzen dute galtzada hau.
Gorago gure ezkerrean 1913aren

inguruan porlan armatuaz egindako
Ikuspegi Alai Dorrea utzi genuen.
Bere planta zirkularrak tenplu
erromatar eta grekoen antza ematen
dio. Gaur egun utzitako gunea da
nahiz eta zahar-berritzeko
egitasmorik badagoen.
Galtzada-harria bukatu eta bide asfaltatuan sartu ginen. Gure eskuinean

SANTARBA Txakolindegia
utzi genuen eta aurrerago
hormari itsatsitako iturri bat.
Eskuin aldera joan ginen
gaintxo batean dagoen
Santa Barbara Baselizatik
Zarautzeko hondartza eta
herriaren ikuspegia
zoragarriaz gozatzeko.
Hementxe hartu genuen
hamarretakoa.
ORIO - ZUMAIA 55
Gero atzera jo genuen berriro bidegurutzeraino eta berriro oso ondo adierazita
dagoen Zumaia-ranzko bideari ekin genion. Alderdi honetan lurrezko bideak eta
asfaltozkoak tartekatzen dira.
Asfaltora iritsi ginenean
eskuinean zimenduetan
dagoen etxe batetik Getariaren
ikuspegi ederra ikusi genuen.
Aurrera 100 metro egin
ondoren, ‘Garategain 1,5 Km.’
kartela dagoen tokian ezkerrera
jo genuen porlanezko bidexka
batetik. Aldapa gogorra
gainditu behar izan genuen, ezkerrean ur depositu bat utziz.
Gero lur eta harrizko bide bati eman

genion hasiera. Metro batzuk
aurrerago Larraiotz Etxea utzi
genuen gure ezkerrean. Alderdi
honen zati handi bat igarotzean
mahastiz betetako soroak ikusi
genituen eskuin-ezker, inguru
honetan duten mikroklima oso egokia
baita txakolina egiteko.
Eta beti, han gure aurrean Getaria izan genuen.
Bidezidorra amaitzen den unean, Garate mendatean (282 m.) errepidera iritsi
ginen. Bidegurutzea baino lehen borda bat eta Meaga izeneko gune megalitikoa
adierazten dituen kartela ikusi genituen. Megalitoak Neolitiko aldiaren bukaeran
sortu ziren, harri handiz osatutako hilobi eraikinak dira eta era hauetakoak izan
daitezke: trikuharriak, iruinarriak, saskiak, harrespilak eta tumuluak. Mendi
tontorretan, mendi-lepoetan eta uren arteko banalerroetan egon ohi dira,
bananduta edo multzoka. Gipuzkoan hogeita hamarren bat gune megalitiko
daude.
Errepidea zeharkatu eta lurrezko bidexka
batetik joan ginen aurrera. Handik metro
batzuetara ezkerrean dagoen bidexka
batetik erpin geodesikoa duen Garategain
gailurrera joan daiteke, baina ez du merezi
eta gu ez ginen joan.
56 ORIO - ZUMAIA
Ondoren nahiko lokatz izaten duen toki batean sartu ginen, aipatutako
mendiaren gainalde lauan dagoelako.
Eskuinean, Meagako Gune

megalitikoaren barruan kokatzen den
Arriaundi I Tumulua dago.
Monumentu neolitiko hau (Burdin
Arokoa, duela 4.000 urte gutxi gora
behera) Otaola mendate eta Etxeberri
baserriaren artean dago. Aurre-
historiako Hilobia da, jakina, eta 10
metroko diametroa eta metro bateko
garaiera ditu. Bere erdigunean
eskualde horretako hareharrizko
kraterra du. 2000. urtean Kalifikatutako Kultur Ondasuna, Monumentu
Izaerako, izendatua izan zen.
Aurrerago errepide batera atera ginen. Eskuin aldera joan ginen eta laster utzi
genuen errepidea, eskuinean pintura gorri eta zuriz ondo adierazita ikusi
genuen bidezidor batetik jarraituz. Gero, pinudi bat zeharkatu ondoren,
Zumaiatik Ondarroarainoko euskal kostaren ikuspegi aparta duen gaintxo
batera iritsi ginen.
Handik jaistean Askizu-ra heldu ginen eta herrian sartu baino lehentxeago
ezkerrera jo genuen. Bidezidor zabaletik jarraitu ginen jaisten, Zumaia herria,
bere Kirol porta eta hondartzak ikustatu ahala.
N 634 errepidera iritsi eta ezkerretara hartu genuen. Errepidearen paraleloan

doan galtzada batetik, gure eskuinean pinudi bat eta bertan antzina Santiago
baseliza zein Zuloaga margolariaren etxe-museoa utziz, gure jomugara hurbildu
ginen, Jatetxea dagoen Kirol Portura alegia.
ORIO - ZUMAIA 57
Ibilbideak ez dute beste munduko zailtasunik eta egun eguzkitsuetan oso

ikusgarria (ez genuen igande horretan izan egun onegirik, zoritxarrez, baina bai,
ordea, txangoa prestatzera joan ginenean). Denera 14,5 kilometro egin
genituen, 3 ordu eta 10 minutu erabiliz, hamarretakoa hartzeko Santa Barbara
baselizako geldialdia kontatu gabe.
ZUMAIA
GETARIA
ZARAUZT ORIO
Gurekin etorri baina mendi txango hau egin ez zuten pertsonak Zarautz, Getaria
eta Zumaian ibili ziren.
58 ORIO - ZUMAIA
Autobusak ezin izan gindun Marina Berri Jatetxearen ateraino eraman izan eta
200 metro aurrerago utzi zuen txoferrak aparkatuta. Jantziak aldatu eta Zumaia
bisitatzera joan ginen.
Kirol Portuko Marina Berri Jatetxeko bazkaria izugarri ona izan zen, kalitate
eta zerbitzu aldetik, iaz izan zen bezalaxe. Eta bazkaldu ondoren Itxartuko
kideek jartzen asmatzen duten giro bikainean aritu ginen.
Eta bazkalondoa igaro ondoren, berriro ibili ginen Zumaian, bere edertasunaz
gozatzen, Algortara itzultzeko autobusean sartu arte.
ORIO - ZUMAIA 59
JOSE RAMON-EN ERITZIA
Txango hau, iganderoko

guztiak bezalaxe, oso
atsegina izan zen.
Ibilbide errazak eta
aldapa malkartsuak izan
genituen. Batzuetan
langarra izan genuen
lagun, eta bidean lokatz
apurtxo bat ere bai,
baina hau eta gehiago
mendiak du berarekin.
Gure Lurraren ikuspegi
ederrak, mendia,
itsasoa,… ikusi genituen.
Lasai, estutu gabe, ibili
daitekeenean NATURArekin bat eginez gozatu daiteke.
Mendi txangoa amaitu ondoren, gure andreak genituen zain eta denok herri
honetako tabernaz taberna ibili ginen TXAKOLI edaten. Txisteak, ele-meleak,
eta abar kontatu genizkion elkarri, oso giro atseginean.
Beno, bazkaria falta zen.Izugarria izan zen eta dena oso inguru polit batean.
Gero, kafe eta txupitoekin batera, abesteari ekin genion.
Benetan,antolaketa, beti bezala,

bikaina. Xehetasun guztietaz
arduratzen dira. Nik neuk esker ona
baino ez dut zuentzako zuen
atsegintasunagatik eta adeitasunagatik.
Eskerrak txangoa prestatu zutenei eta
Itxartu Mendigoizale Taldeko
Batzordekideei, irteera guztiak hain
ondo antolatzen dituztelako, eta
orokorki eskerrak taldekide guztiei.
ITZELAK ZARETE, GERO, ZUEK!

60 ORIO - ZUMAIA
PEREGAINA – ESKORITAS/UNGILA 61
PEREGAINA (628 m.) – ESKORITAS/UNGILA (639 m.)

2009-03-15
Peregaina/Peregaña eta Eskoritas/Ungila mendietara igotzeko asmoz,

martxoaren 15ean, igandea, 45 mendigoizalek hartu genuen Algortan autobusa
Aiara/Ayala Bailarara joateko. Aurreko astean zehar eguraldia oso txarra izan
zen eta iragarpenek ere euria eta behe-lainoak iragartzen zituzten igande
horretarako.
Autobusak Quejana / Quexaa aldera zuzendu gintuen. Aiara bailarako bazter

polit hau nahiko bakanduta dago eta Sálvada / Gorobel mendilerroko garaierek
haizeetatik babesten dute. Hantxe, Ungila eta Peregaina gailurren artean,
Ayala sendiaren monastegi-gotorlekua dago kokatuta. Gune honetan zubi estu
bat igaro ondoren, autobusak Luxo / Lujo auzora eraman gintuen.
Autobusetik jaitsi ondoren gure zeharkaldia egiten hasteko prestatu ginen:

Luxotik Peregaina-ra igo, gero Ozeka eta Menoio auzoetatik igaro, Etxaurren
baselizara igo, Ungila-ra iritsi eta Kexana-ra jaistea zen gure helburua.
Zoritxarrez berehala konturatu ginen behe-lainoak lagun izango genituela
zeharkaldi osoan zehar eta ez genituela bi gailurretatik dauden ikuspegi ederrak
ikusiko.
62 PEREGAINA – ESKORITAS/UNGILA
Errepidea utzi ondoren, Peregaina-ra eraman gintuen mendi-zidorra hartu

genuen. Mendi hau nahiko apala da baina noizbait igo beharrekoa; hemen
igoerak edo zailtasunak ez dira kirol erronkak, bere aberastasuna bestelakoa
delako. Aiara bailararen ikuspegietan antz ematen ez den eta ehun mendien
zerrendan ageri den gailur honetara presarik gabe joan ginen, zentzumenak
prest izateko behar den lasaitasunarekin, begiak irekita eguraldia ona izanez
gero Sálvada / Gorobel mendilerroko begiratokirik onena den gailur honek
eskaintzen dituen ikuspegiez gozatzeko eta bere gailurrean duela 3.000 urte
erroak izan zituen jatorrizko irun zeltaren hondarrek adierazten diguten iraganaz
harritzeko.
Peregaina izenak berak Aiarako bazter honen iraganaren zati handi bat
gordetzen du bere baitan. 1095. urtean Perea-tarren Monasterioa jada ageri
zen aipatua. Izan ere, Perea sendia Erdi Aroan Aiara bailaran eta Gaztelan bizi
izan ziren sendirik ezagunenetakoa izan zen. Peregaina (Perea-ren gaina)
izenak berak Perea-tarren etxe-dorrea mendi honen iparraldeko aldean
bazegoela adierazten du.
Bideari jarraituz eta hesi metaliko bat gainditu ondoren, gora joan ginen
larreetatik, bide jakinik gabe eta behe-lainoen artean. Orain dela urte gutxira
bitartean pinuz eta artez betetako baso itxia zen eta orain, aldiz, behiek eta
ardiek bazkatzen duten larre erraldoia da. Gora eta gora jarraitu genuen beti eta
amaieran, landa zabala eta malkartsu baten amaieran Peregaina gailurra (628
m.) zapaldu genuen. Hantxe, amildegiaren ertzean bertan kokatuta, erpin
geodesikoa eta posta kutxa daude.
Jaitsiera igoerako landa horretatik egin genuen eta gure ibilian bi lur maila erraz
igaro genituen. Lur-maila horiek, arteen eta landaretzaren artean erdi
ezkutatuta, aldaparen zabalera osoan zehar daude hedatuta eta, antza denez,
herrixka zelta gotorlekutu haren defentsarako hesien hondarrak baino ez dira.
Han hemen sakabanatuta daude harri solte pilaketak bere biztanleen txabolen
kokapenen lekukoak dira.
Ondoren Ozeka auzorantz abiatu ginen, oso ederrak diren landa batzuetan
zehar.
Ozeka-ra heldu ginenean Artetxe, Getxoko auzokidea den gure Athletic-eko

jokalari ohiaren semea, egiten ari den landetxea ikusi genuen. Barrutik
ezagutzen duen batek esan zigunez, asteburuetan antolatzen ditugun txango
horietakoren baterako kontuan hartu beharreko ostatua izan daiteke.
Gure eskuinean erabat erorita dagoen baserri bat eta ezkerrean aipatutako
landetxea utzita, itxitura bat zeharkatu ondoren, landa bat eta Ozeka aldera
jaisten den errepidera joateko beste itxitura bat igaro genituen.
Ozeka-tik errepidez irten ginenean, gure ezkerrean behiak dituen etxalde bat
utzi genuen eta ondoren, hesi berdea gainditu eta gero, gure eskuinean hartuta,
landa zabal batzuetatik ibili ginen.
Eguraldi hobea izan genuen zati honetan. Landak igarotzen amaitu

genituenean, alderdi lokaztu batetik pasa ginen, eta Menoio / Menoyo auzora
hurbildu behar gintuen errepidera heldu ginen
Menoio auzo-gunea zeharkatu genuen. Menoio bere eliz txikia eta erdi aroko
dorrearen inguruan dago bilduta, handik gertu dagoen Burgoseko bailaretako
herriak gogora ekartzen dituen multzo harmoniatsua osatuz. Aiara izeneko
udalerria gaur osatzen duten 24 herrietako bat da Menoio eta bertan 50
pertsona bizi dira gutxi gorabehera.
Menoio-tik irtetean, Kexana-ra jaisten den errepidetik hasi ginen ibiltzen eta
gero, uraska baten ingurutik igo ondoren, Etxaurren baselizara eraman
gintuen errepidetik jarraitu genuen. Hau Menoioko eraikinik
garrantzitsuenetakoa da, muino batean kokatuta dago eta ez dago bere
jatorriari buruzko berri zehatzik.
Habearte bakarreko eta oin
errektangeluarreko eliza da.
Hegoaldean zehar eliza-atari
luzea du. Azpimarragarriena,
nahiz eta nahiko hondatuta
dagoen, estilo barrokoko bere
erretaula da, 1727an egina.
Baseliza landa baten

erdigunean dago, behe-lainoen
artean ikusi genuenez. Ezin
izan genion argazkirik egin eta
ondorioz hemen artxiboko beste
bat ipini behar izan dugu.
Tradizioak dioenez, Ama Birjina

hemen agertu zen, intxaurrondo
baten gainean, eta, Padura
izeneko beste auzo batera
eraman zutenean, gero baseliza
eraiki zioten goi hauetara ihes
egin zuen. Sinisgarriagoa da,
halere, baseliza inguruko
biztanleriak eraiki zuela, Mariari
zion debozioaren ondorioz,
beste toki askotan bezalaxe.
Ezagutzen dugun baselizaren aipamen idatzi zaharrena Siena-n 1443ko

apirilaren 24ko data duen eta Vatikanoko artxibategian gordeta dagoen agiria
da. Agiri horretan Eugenio IV Aita Santuari bi urte eta berrogei eguneko
induljentzia eskatzen zaio Etxaurren-eko Andra Mariaren Baseliza bisitatu eta
baselizaren finkapenari eta txukunketari nola edo hala laguntzen dieten
guztientzako. Aipatutako data sinisgarria da, izan ere irudi zaharra XIV.
mendeko eskultura baita.
Ezin izan ginen Etxaurren-etik dauden Sálvada / Gorobel mendilerroaren
ikuspegiez gozatu eta, nolakoak diren ezagutarazteko, txangoa prestatzera
etorri zirenek egindako argazkiak jarri ditugu hemen.
Elizataria aukeratu genuen hamarretakoa egiteko.
Behe-lainoa izan arren, taldetxo bat Etxaurren-etik Ungila (639 m.) aldera
abiatu ginen. Ezkerreko bidexka bat hartu genuen eta pinu, haritz eta arteen
basoen artean, oso aldapa
txikia duen inguru batetik igo
ginen. Laster gure eskuinean
harrizko hormaren
hondarrekin batera burdina-
haria ikusi genuen eta horrek
asko lagundu zigun gailurrera
heltzeko. Gailurraren inguruan
ere amildegiak daudenez,
burdina-hariaz babestuta
dago. Han goian posta-kutxa
aurkitu genuen, dirudienez
eskultura abstraktua eta
berezia.
Hemen txangoaren antolatzaileek egindako bi argazki ipini ditugu. Bat posta-

kutxarena, gure oinetan Errespalditza eta Aiara bailararen zati handia ikusten
direlarik. Bestea Eskoritas gailurretik dago egina eta atzean Sálvada / Gorobel
mendilerroa ageri da. Argazki hauek eta beste batzuk ikusita, argi dago
berandutu gabe berriro itzuliko garela tontor hauetara.
Talde osoa, batzuk zuzenean Etxaurren baselizatik eta besteak Ungila

gailurretik, errepidez jaitsi ginen Kexana-ko Multzo monumentalera, bertan
Ayala sendiaren monasterio-gotorlekua dagoelarik. Erdi aroko dorrea XIV.
mendeko gotorleku ikusgarria da eta Fernando Perez de Ayalak, Pedro Pérez
kantzilerraren aitak, eraiki arazi zuen
Ayala sendia eskualde honen kondairari oso lotuta egondako leinua izan zen.
Esan bezala, beraiena izan zen Kexana-ko Erdi aroko multzo hau jauregi
gotorlekuak, komentu batek eta Ilearen Ama Birijinaren dorre-kapilak osatzen
dute. Azken honetan Pedro López de Ayala-ren eta Leonor de Guzman bere
emaztearen alabastrozko hilobiak daude.
Multzo honetan eta zehazki Fernando
Pérez de Ayala-ren Jauregi-
gotorlekuan Kexana-ko Arte Sakroren
Museoa bisitatu genuen. Bertan
“Ayala jaunen”, bailarako sendi
garrantzitsuaren kondaira erakusten
dute, baita 600 urtetan zehar
Dominika lekaimeek komentuan
ederki gordetako artelan batzuk ere.
Ilearen Ama Birjinaren Dorre-Kapila

ere bisitatu genuen. Dorre trinkoa da
eta bere beheko solairuan dago
kapila. Kapilaren erdigunean Pedro
López de Ayala kantzilerraren eta
Leonor de Guzman bere emaztearen
alabastrozko estatua etzanak daude
kokatuta. Kapilaren tokirik
garrantzizkoenean Chicagoko Arte
Galerian dagoen XIV. mendeko
erretaula frontal gotikoaren kopia
dago.
XV. mendearen amaieran eraikitzen hasi ziren Jon Bataiatzailearen Elizan ere
egon ginen, gaur egun Kexana-ko parrokia eta Komentuko eliza den horretan
hain zuzen. Habe salomonikoak eta santuen erliebeak dituen berealdiko
erretaula barrokoa du. Koruaren azpian, bi hilobiren tartean, Kantzilerraren
semea izan zen Fernán Pérez-en eta honen emaztearen Maria Sarmiento-ren
hil-estatuak daude.
Carlos Ayalak, gure adiskideak eta laguntzaileak, Itxartuk antolatutako

txangoren batera etorri nahi zuen eta hauxe izan zen aproposena bere abizena
zuten Ayala leinukoak ezagutzeko.
Denera 11.600 metro ibili genituen eta horretarako 2 ordu 50 minutu erabili
genituen, Etxaurren-eko geldialdia kontuan hartu gabe.
Peregaina eta Ungila gailurretan egindako mendi-txangoa eta Etxaurren eta

Kexana-ra egindako bisitak egin ostean, autobusa hartu genuen Errespalditza-
ra joateko. Herri honetako Batzokira joan ginen eta Itxartu Mendigoizale
Taldeak tortilla eta txakolina eskaini zizkigun joan ginenoi. Eskaintza hau
Adarra mendira joan ginen egunean egin nahi izan zen, baina arduradunen
errurik gabe ezin izan zen gauzatu. Ohiturari jarraiki, hurrengo urteetan urteko
lehen txangoan eskaini behar delakoan gaude.
Egunari amaiera emateko, itzulerako bidaiaz eta Algortan zehar egin ohi dugun
lagun arteko jaiaz gozatzeko astia izan genuen
JAVIREN IRITZIA
Peregaina eta Ungila mendietarako txangoa era guztietako mendigoizale

guztientzako pentsatu zen, ibilbideak batere zailtasunik ez baitzuen. Eta
kultura-bisitaldi batez osatu nahi zen, gure kasuan Kexana-n Fernán Pérez de
Ayalak sortutako Multzo monumentala.
Peregaina-tik dauden ikuspegiak oso

zabalak dira, bertatik Aiara bailara osoa
eta aurrez aurre Zalama eta
Ganekogorta-ren mendi-gainak ikusten
baitira; eta ezkerrean Peña Angulo,
Castro Grande eta Sálvada / Gorobel
mendilerro osoa, Txarlazo-raino.
Asfaltozko bidea murrizteko eta ondoren

Ungila gailurrera joan ahal izateko, Luxo
auzotik ekin genion Peragaina-rako
igoerari, gero Ozeka auzora jaitsi ginen
eta metalezko hesi bat gainditu ondoren,
Menoi auzorantz joan ginen, Etxaurren-
eko baselizaren bila.
Etxaurren-en, taldeko gehienek ondo

merezitako hamaiketakoa jan zuen eliza-
atarian, eguraldi txarra izan baikenuen
lagun goiz osoan zehar. Bost pertsonaz
osatutako taldetxo bat Ungila gailurrera abiatu ginen, baina Peregaina-n
adinako behe-laino trinkoak eta nazkagarriak ez zigun Gorobelen, Maroño
urmelaren eta Aiara bailararen ikuspegi zoragarriez gozatzen utzi.
Taldearen kontura pintxo bana (batzuek bi) eta txakolin batzuk hartu ondoren,
Algorta aldera abiatu ginen, han zerbait hartzen jarraitzeko.
Ikuspegiez alaitzeko aukerarik izan ez zuten mendigoizale guztiei itzuli

daitezela aholkatzen diet, merezi du-eta, edozein igo daiteke mendi hauetara
eta alderdi arabar honetaz gozatzen goiz bat edo egun bat igarotzeko era
egokia da.
UREDERRA-REN SORLEKUA - LIZARRA 71
UREDERRA-REN SORLEKUA – LIZARRA

2009-03-29
Igandean 07:15etan, ordua aurreratu behar zen gauean oraindik eguna argitu
gabe zegoenean, ohean gelditzeko gogoa ematen duen ekaitz izugarri
horietako bat bota zuen. Hala eta guztiz ere, 46 mendigoizale 08:00etan abiatu
ginen Algortatik Urederraren sorlekurantz, hotz eta euria izango genituela
iragarpenek aurreratu arren. Gindoazela, nahiko euri egin zuen, baina hala ere
Agurain-era hurbiltzen ari ginen ahala, gero Opakua-ra joateko, eguraldiak
dezente hobetu zuen. Mendi gailurrak elurtuta zeuden eta, errepidea lehor
bazegoen ere, Opakua mendatetik igarotzea oso polita izan zen. Opakua-tik
Urbasa-ra igotzen den errepiderantz joan ginen, Larrona eta Eulate-tik
igarotzen.
Autobusa 19,700 kilometroan geratu zitzaigun, bihurgune oso itxi batean,

2008ko ekainera bitartean kotxeak uzteko aukera egon zelarik. Bazter-babesak
gainditu eta taldekide gehienen argazkia egin genuen.
72 UREDERRA-REN SORLEKUA - LIZARRA
Puntu horretatik ekin genion Urbasa Andia Entzia eta Lokiz Berezko Parkearen
barruan kokatuta dagoen Urederra ibaiaren Sorlekuaren Berezko Erreserbako
Baso mardula izeneko Ibilbideari. Urbasa Parkeak 21.388 hektareako azalera
du, gehienak basoak (pagadiak, hariztiak, artadiak, hagindiak eta pinudiak),
nahiz eta alderdi batzuetan larreak ere badauden, adibidez Urbasako El Raso-
n.
Bideari hasiera eman eta

berehala oztopo gertatu
zitzaigun burdina-hari bat
aurkitu genuen eta aurrera
joateko debekua. Dirudienez,
oraindik orain Bakedano-ko
Kontzejuak (bertan dago
Urederra ibaiaren sorlekua)
debekatu du Urederra
ibaiaren sorlekura Baso
mardularen ibilbidetik joatea.
Debekua ez da ibilbidea oso
arriskutsua delako. Urederra
Ibaiaren Sorlekua bisitatu
nahi duten pertsona guztiak Bakedano-tik Ur-jauzien Ibilbideari jarraituz baino
ez daitezela joan lortu nahi dute, Baso Mardularen Ibilbidetik joatea debekatuz.
Toki horretatik, 840 metroko

garaieran, Baso Mardula ez
abegitsu, laiotz eta liluragarrian
sartu ginen. Eremu trinkoa eta isila
da. Berehala ikusi genuen gure
ezkerrean harkaitz batetik irtendako
bi pago, gero ibilbidean zehar
behin eta berriro ikusi genuen
bitxikeria. Bidezidorra behera
hasten da eta laster, bi harkaitzen
artean, oso pago luze eta ederra
ikusi genuen, haitzulo baten
itxuran, benetan polita.
Behera jarraitu genuen eta

basoaren hegalean pago ugari ikusi
genituen, eta eskuin alderako
bihurgune bat igaro ondoren
bidezidorra Itsaslabar
harkaiztsuraino bertaraino iristen
da. Itsaslabar hau “Kapilauaren
horma” izeneko beste itsaslabar
baten ezkerrean dago kokatuta.
Jaitsi ahala, bidea ezerosoagoa bihurtzen da, harriak eta, toki batzuetan, ura
dituelako eta berez hezea delako. Ondorioz ez irristatzeko oso adi joan behar
izan genuen. Hemen, oso bihurrituta zegoen pago baten ondoan, “Sorlekuaren
Bideko Iturria” zegoela konturatu ginen.
Iturritik hurbil harkaitzetan gora doazen landare igokarien moduko batzuk

sortzen direla ikusi genuen eta erdian agin bat. Haginek oso bilakaera motela
dute, urte askotako bizitza eta pozoitsuak dira beren fruituak. Adur handia izan
genuen eta bidean zehar agin ugari ikusi genituen.
Bidetik behera gindoazela, oso pago

luzeak ikusi genituen, lekune
ertainekoak, Urederra Berezko
Parkearen alderdi mardulen, hezeen
eta belartsuenean kokatuta. Aurrerago
erorita zeuden bi pago aurkitu
genituen (elurte handiek botata,
2003ko neguan erori ziren).
Geroxeago oso luzea eta lekune

handiko pago baten ondotik igaro
ginen. Bidea berriro hurbiltzen da
Harkaitz harritsura eta jaisten
jarraitzen du.
Jaitsieran Harkaitz harritsua izan

genuen beti gidari, gure ezkerretik,
beti gindoazen bidearen paraleloan.
Baso bete eta heze honen kolore aniztasunaz gozatzeko aukera izan genuen
eta baita Urederra Ibaiaren Sorlekuaren Berezko Erreserba hau inguratu eta
osatzen duten landare ugaritasunaz. Urbasako Berezko Parke honetan harmoni
orekatuan hainbat eta hainbat landare mota ezberdinak bizi dira elkarrekin.
Jaisten ari ginen eta zorua okertzen hasi zen. Aldapa malkartsuagoa, zorua
txarra, zuhaitzen zuztarrak eta adarrak nonahi, oso adi hasi behar izan genuen
ibiltzen istripuz ez izateko eta ez erortzeko, baina han zaila izanik, bakarren bat
jausi egin zen.
Ibilbidean zehar, zuhaizten artean begiratuta, gure gainean hegaka zebiltzan

putreak ikusi genituen.
Gero, zegoen landaretza ugariak eraginda, oso itxia eta laiotza zen eremu
batean sartu ginen eta bertan sakonunea zeukan harkaitz batera heldu ginen.
Ingurua ederresten eta zuhaitzen hostoen artean argiaren izpiak sartzen

zitzaizkigun bitartean, poliki jarraitu genuen jaisten, aldapa nahiko malkartsua
zelako eta zoruak hezetasun handia zeukalako. Oso sentipen harrigarriak izan
genituen ibaiaren sorlekuaren ur-jauziaren bila pago, urre, hagin, haritz eta
abarrez betetako basoan zehar genbiltzan bitartean.
Jaitsi ahala, nahiz eta hasieran ez ikusi,

Urederra ibaiak dituen ur-jauzi ugarietan
urak egiten zuen zarata entzuten hasi ginen.
Handik pixkatera, han gure aurrean, Urederra
ibaiko ur-jauzirik handiena kokatuta dagoen
“Kapitainaren Horma” Harkaitz Harritsuaren
zati bat ikustatu genuen. “Elefantearen Ur-
jauzi” horrek 30 metroko garaiera erdietsi
dezake garai hezeetan.
Gu lautada txiki eta laiotz batera heldu ginen

eta ezker aldera jo genuen, Urederra Ibaiaren
Sorlekuaren Ur-sorburura eta Elefantearen
Ur-jauzira hurbildu asmoz.
Urederraren Sorlekua 713,65

metroko garaieran dago eta
Urbasako mendigune karstikoak
sortutako akuiferoaren isurbiderik
garrantzitsuena da. Beheko
Paleozenoaren garaiko Kareharri
Dolomitikoetatik eta Dolomietatik
(hauek Kareharriaren antzekoak
dira eta Kare eta Magnesio
Karbonato bikoitzaz daude
osatuta) sortu zen.
Oso iturburu irregularra da eta
elurte eta euriteen menpean dago.
Euri aroetan iturburu honek 50
m3/seg-ko emaria baino
handiagoa izan dezake, baina uda
garaian (Ekainaren 21-22tik,
Udako Solztiziotik, Irailaren 22-
23ra, Udazkeneko Ekinoziora),
emari hori 0,25 m3/seg-koa izatera
murrizten da.
Tokia Urbasa Mendilerroko kareharriaz egindako hesiaren oinean ezkutatutako

bazterra da, maitagarrien ipuin batetik sortua bezala. Ezin ahaztu Urbasa
mendia nafarren ikurra dela eta naturaren izugarrizko miragarria.
“Elefantearen Ur-jauzia” miresten ari ginenean, batzuk Urederra ibaia sortzen

den tokiraino joan ziren, ezkerrera
sigi-saga doan lurrezko bide
malkartsu batetik. Ibaia sortzen
den puntua ikustea ez da batere
erraza, harritik gora egiten oso
poliki ibili behar izan zuten, hemen
ere zoru oso heze zegoelako.
Urederra ibaiaren sorlekua gorago
dago. Puntu zehatza presa
luzatuak duen putzu batean dago
eta toki horretara hurbiltzea oso
zaila da.
Toki honetan, Zudaire herrian

kokatuta dagoen eta Urbasa
Berezko Parketik beste aldean
dagoen Olazagutiako Valderribas
zementuen lantegia energiaz
hornitzen duen Portland Zentral
Hidroelektrikora doan diametro
handiko tutueriak du abiapuntua.
“Elefantearen Ur-jauzia” Urederra ibai osokorik handiena da eta ibaiaren lehen

zati honetan sortzen den ur kopuru handi honen zarata ikaragarria erreserbako
baso osoan zehar barreiatzen da. Ura harkaitzez inguratutako putzu batera
erortzen da, mendilerroaren hegoaldean 700 metroko garaieran dagoen
ebakidura batetik. Ur-jauziak berak 100 metroko luzera du, izugarria da eta
milioika urteetan zehar oso ederra den harkaitzezko anfiteatroa osatu du.
Sorlekuaren ingurua ikusi ondoren, lautadako gure ezkerrean, harkaitzean

bertan sartuta zegoen agin bat ikusi genuen, oso agin berezia, alde batetik
zuhaitz mota beragatik eta beste batetik haginak eta harkaitzak osatzen duten
irudi berezigatik. Enborra ez da zilindrikoa, laua baizik, eta harkaitzean dago
sartuta.
Argazki hauetan Urederraren Sorlekurako igoera eta bere oinean dagoen

putzua ageri dira.
Lautadara itzuli ondoren “Bakedanoko Ur-jauzien Ibilbidea”ri ekin genion.

Egin izan ditugun aurreko txango batzuekin alderatuz, 2009ko otsailetik hasita
Berezko Erreserba honetako azpiegituretan egin diren hobekuntzak dira
aipagarri, besteak beste hauek:
Bakedano eta Elefantearen Ur-jauzia

elkartzen dituen bide gehiena ondo
mugatuta dago. Bidearen muga
egurrezko ziriz eta sokaz egin da, bide
egokitik jendea joan dadin eta berezko
ingurua ez hondatzeko. Batzuetan
egurrezko eskailera batzuk hobetu eta
beste batzuetan berriak jarri dira,
Urederra ibaiko putzu batzuetara eta
gune interesgarrietara iritsi ahal
izateko.
Toki batzuetara joatea debekatuta dagoela adierazi dute, batzuetan erortzeko

arriskua dagoelako eta beste batzuetan berezko ingurua hobeto zaintzeko.
Egurrezko ziri batzuetaz toki berezi batzuk adierazita daude, hala nola:
“Teilaren Iturria” (hormatik ura ateratzen den tokia) eta “Kapilauaren Iturria”
(ura zorutik sortzen den tokia, nahiz eta ez zaion zehatz mehatz nondik den
antzik ematen).
“Ur-jauzien Ibilbidea”n jaitsiera hasi bezain pronto “Egurrezko zubi handi”ra iritsi
ginen. Zubia 2000.urtean eraiki zen, Urederraren Sorleku berberera eta
“Elefantearen Ur-jauzi”ra errazago iristeko asmoz.
Ibaian urak oso putzu polit urdin turkesa ugari eta ur-jauzi txikiak sortzen ditu,
inguruari freskotasun berezia emanez.
Zubi honetatik, eskuin aldera begiratuz, “Tutuaren Ur-jauzia”ren goialdea eta

hasiera ikusi genituen. Eta zubia zeharkatu bezain pronto, ur-jauzi berarekin
egingo dugu topo. Tamaina ertainekoa da, baina oso ikustekoa, urte osoan
zehar oso ur kopurua handia erortzen delako, batez ere neguan. Gero
zementuzko bi zubitatik igaro ginen eta bi ur-jauzi gehiago ikusi genituen.
Jaisten jarraituz, “Egurrezko

zubi txiki”a zeharkatu
genuen. Negu batzuetan, euri
edo elur ugari egiten
duenean, ura zubi honen
gainetik igaro daiteke eta,
jakina, egoera hori ikusteko
polita izan badaiteke ere,
arriskutsu ere bada oso.
Zubi honen eskuin aldera
beste ur-jauzi handi bat ikusi
genuen.
“Elefantearen Ur-jauzi”tik ur-jauzi eta urdin turkesako putzu ugari ageri dira bata
bestearen atzetik. Hauen arrazoia lur karstikoan aurkitzen da, ura harkaitzen
arrailetatik dariola eta behin eta berriro ateratzen da gero lur barru barrutik.Ziur
aski urak hartzen duen kolorea bereziak emango zion norbaiti ibaiaren izena
asmatzeko, “Urederra”, ur ederra,jakina.
Argazki ugari egin genituen hemen.
Gero bidegurutze batera iritsi ginenean, eskuineko bidea hartu genuen,

ezkerrekoa laburragoa izanda, askoz lokatz gehiago ere izaten duelako. Bideak
Urederra ibaiaren paraleloan joaten jarraitzen du. Zati honetan azken ur-
jauziak, Putzuak, Korronteak, eta urgeldiak ikusi genituen. Eta bide hori utzi
genuenean, belarrezko lautada zabal batera heldu ginen.
Lautada horrek egurrezko igarobide bat du eta handik bidezidor batetik hasi
ginen igotzen. Landaretzaren osagarriak batez ere haritzak eta arteak dira han.
Geroxeago Berezko Erreserbaren informazio zabala eskaintzen duen Kartel bat
ikusi genuen eta aurrerago burdinazko ate berde ilun bat dago.
Berehala ikusi genuen Bakedano eta oso ondo adierazita zegoen bide batetik
bertara hurbildu ginen.
Lizarrosta frontoi eta elizaren, baita inguruan dauden iturri eta garbitokiaren ere,
igaro ondoren Bakedanoko aparkalekura heldu ginen, bertan autobusa
zegoelarik.
Denera 7,84 kilometro ibili ginen, eta horretan 2 ordu eta40m minutu erabili
genuen, horietatik ordubete eta 45 minutu ibiliz eta beste 55 minutuak toki
zoragarri honetaz gozatuz. Garaiera txikiena 580 metrokoa eta handiena 840
metrokoa izan genituen.
Bakedanotik autobusez Lizarra-Estellara joan ginen. Lizarra zen bera duen

Lizarra Lurraren eskualdeko erdigunean dago, mendia eta lautada elkartzen
diren tokian. Etxerik gehienak San Millan (Peñaguda) mendiaren oinean
pilatzen dira eta hegoaldean zein mendebaldean Ega ibaiak inguratzen ditu.
Erdi Aroko herria da bete betean eta bere itxura gure garaietaraino iritsi da
hiriaren alde zaharrean.
Bazkaldu baino lehen eta gero bere alderdi zaharraren zati bat ikusteko aukera
izan genuen. Erdigune samarrean dagoen plaza batean Batzokian egon ginen
eta han Irujoren omenezko plaka ikusi genuen.
Gure ibilian Guzmango Santu Domingoren Monasterioa, San Joan

Bataiatzailearen Eliza, Nafarroako Erregeen Jauregia, Ruiz de Aldaren Jauregia
eta Ega ibaiaren gaineko hesiak eta zubiak ikusi genituen.
Casanova Jatetxean bazkaldu genuen. Bazkari etxekoia eta ugaria jan genuen:
lehendabizi potxak eta menestra (%50na); txilindron erako arkumea eta
bakailaoa frijitua (%50na); budina eta izozkia; Coto Errioxako ardaoa; kafea eta
txupitoa.
Bazkaldu ondoren, oso giro alaian, kantu batzuk abestu genituen.
Arratsean berriro ibili ginen Lizarrako kaleetan zehar, Algortara itzuli ginen,
oraingo honetan Azazeta mendatetik.
IÑAKIren IRITZIA
Lehendabizi, Javi eta Jose Mari-

rekin batera, ostegunero egiten
ditugun irteeretako batean, egon
nintzen iaz Urederra ibaiaren
sorlekuan, oso toki polita iruditu
zitzaigun eta egun osoko Itxartu
Mendigoizale Taldearen txango
baterako baliagarria zela iruditu
zitzaigun.
Jakin genuenez, Bakedanotik

Sorlekura igo eta gero bide beretik
berriro herrira joan gabe, Urederra
ibaiaren Sorlekura joateko beste
bide bat bazegoen, eta hori egin
genuenean Itxarturekin mendi
txangoak egiten ditugun
gehienontzako aukerarik onena
izango zela pentsatu genuen.
Dena dela, Urbasarako errepideko

19,700 kilometroan hasten den eta
ibaiaren sorlekura heltzen den
bideak zailtasun eta arrisku txikiak
baditu ere. Izan ere, euria egin badu edo bustita badago ez da batere egokia,
aldapa malkartsu bustiak oso irristakorrak izaten baitira.
Nire iritziz, ibaiaren sorlekua bisitatu eta bere uharkarekiko paraleloa den
bidetik jaistea edozein gustatzen zaiola, izugarri ederra delako. Horrez gain,
paraleloan doan bide horretatik ur-jauzi guztiak eta, biziki harrigarri gertatuz,
tonalitate ezberdinetako berde esmeralda kolorea duten putzu guztiak ederretsi
daitezke.
Ibaitik egin genuen ibilaldia amaituta, Lizarrara joan ginen bazkaltzera, oso
ondo bazkaldu ere, eta arratsaldean hiriak dituen toki garrantzitsuenak bisitatu
genituen.
IZKI – KRISTOBAL DEUNA ETA JUSTI DEUNA 87
IZKI BEREZKO INGURUNEA

KRISTOBAL DEUNA ETA JUSTI DEUNA
2009-04-05
Txango honetan Algortatik 48 mendigoizale abiatu ginen Izki Berezko

Ingurunera, bertan dauden Kristobal Deuna eta Justi Deuna mendietara
igotzeko asmoz. Arabak duen baso
multzo handienetakoa da Izki.
Denera 9.143 hektarea ditu
ingurune babestu honek, ondo
adierazita dauden hainbat
bidezidorrek zeharkatzen dute
eremua iparraldetik hegoalderantz
eta ekialdetik mendebalderantz eta
honela Europan dagoen haritz
ametzez osatutako baso
handienetakoaz gozatzeko parada
dago.
Gasteiz eta Azazeta mendatea igaro ondoren Apellaniz-Apinaiz herrira (735 m)

heldu ginen. Herria edo auzoa Maeztu udalerriaren barruan dago eta
nekazaritzan bere oinarri duen herri baserritarra da. Kristobal Deuna
harkaitzaren itzalpean dago Apinaiz, Izki mendien hegalean, eta hiribildua da,
Castrofuerte Markesak bere garaian lortuta. Aitzinean Errioxatik eta Nafarroatik
Lautadara eta Kantabriara joaten zen jendea igarotzen zen hemendik eta
“Mandazainen bidea” izena eman zioten. 1958z gero Arraia-Maeztu
udalerriaren zatia da.
88 IZKI – KRISTOBAL DEUNA ETA JUSTI DEUNA
Autobusak Lespara auzoan utzi gintuen, plaza batetik oso hurbil. Plaza honetan
Udaletxea, Andra Mariaren Jasokunde izena duen eliza, pilotalekua eta
umeentzako parke bat daude. Plazaren Mendebaldean Neira-Alemani
sendiaren armarridun etxea dago.
Plazatik abiatu ginen eta kale horretatik metro batzuk egin ondoren, lehenengo
etxeetan beste kale estu bat
hartu genuen herriaren goialdera
igotzeko. Herri barruan gure
bidearen lehen seinaleak ikusi
genituen, zuri eta horiz. Handik
bi minutura “Senda el Cartero –
Postaria bidea 5,6 Km 1h50’ ”
eta “Senda Txarabitana El Raso
1,1 Km. 35’ ” adierazten dituen
kartela ikusi genuen eta toki
horretan bidezidor estu bati ekin
genion gora, aspaldiko lurjausi
batean bildutako harkaitz handi
eta gaztainondo erraldoi artean. Apinaiz eta Arluzea batzen dituen Postaria
bidetik eta Txarabitana bidetik eten gabe ibili ginen goizean zehar.
Postaria bidetik hasi ginen igotzen eta laster hesi bat igaro genuen. Apinaiz
gure atzean utzi genuen.
Alde honetan zehar pago lirainak, haritz sendoak eta gaztainondo luzeak dituen
baso itzaltsu baten barruan ibili ginen.
Berehala heldu ginen Karrantan-eko ur-putzura (805 m). Berez erabiltzen ez

den uharka bat da eta gehienok ezkerretik gainditu genuen bere horma.
Uharkatik haratago bideak gora egiten jarraitzen du eta handik pixka batera
bailararen eskuin aldera pasa ginen eta, Karrantan-eko iturritik gertu igaro
ondoren, ibaiaren sorlekuko harkaitz izugarrietara hurbildu ginen.
Bidezidorrak gora jarraitzen du trokartearen goialdetik, geroz eta gogorrago,

mendiaren hegaletik gora.
Berehala larreek oihanak ordezkatzen dituzte eta 958 metroko garaieran

dagoen El Raso Mendi-lepora iritsi ginen. Geroago larreen ordez harriak
nagusitzen dira. Toki hau, seinale ugari dituen tantai bat egon ez ezik, txilarrak
eta ipuruak sakabanatuta dituen goi-lautada da.
Tantai horretan hau dena ikusi daiteke: Postaria bidearen bi noranzkoak

(Apinaiz eta Arluzea), eta Txarabitana bidearen Arluzearako noranzkoak dituen
bi aukerak (Arluzea Mendi-Lepotik eta Mandizibidea izena duen tokitik). Gutako
gehienok Postaria bidetik egin genuen igoeraren azken zatia.
Igo ahala behean Txarabitana bidea ikusten genuen, gero jaitsieran El Raso
Mendi-lepora itzultzeko hartu genuen bidea alegia.
Baina beste batzuek, Mendi-lepoa igaro eta laster Postaria bidetik atera eta
zuzenean, hegal malkartsutik, eskuin aldera ikusten zen mutur harkaiztsura
joan ziren eta handik bidezidor erosotik goi belartsura.
Talde nagusia bigarren mendi-lepo batera (1.000 m) heldu ginen eta han tantai
batek adierazita, eskuin aldera jo genuen 600 metrora dagoen Kristobal Deuna
gailurrera joateko, oso bide atsegin eta errazetik, ikuspegi ederrez gozatuz,.
Minutu gutxitan zapaldu genuen lautada belartsu batean kokatuta dagoen

Kristobal Deuna gailurra (1.057 m). Igoera honetan 50min erabili genuen.
Han erpin geodesikoa, 1967an Manuel Iradier taldeak jarri zuen posta-kutxa eta
urte horretan Danok Bat Klubak ipini zuen 2 metroko gurutzea daude.
Jaiotzaren azpian, gurutzean, dagoen plaka batek berrogeigarren urteurrena
gogorarazten du.
Tontorretik ekialdera dagoen ikuspegi zabalaz gozatu genuen, besteak beste

Apinaiz berriro ikusten. Iparraldera eta Ipar-ekialdera Itxogana, Indiagana eta
Elene Deuna mendiak; Ekialdera Arburu, Bitigarra eta beste Kristobal Deun bat;
Hego-ekialdean Joar eta Kodes mendilerroa; Hegoaldera Toloño mendilerroa;
Hego-mendebaldera Justi Deuna; Ipar-ekialdera Gasteizeko mendilerroa; eta
Ipar-mendebaldera Kapildui mendiak ikusten dira.
Jarraian mendikatetik beste muturrean dagoen Justi Deuna mendirantz abiatu

ginen, talde nagusiak egindako bidean atzera eginez eta uneoro muinoari
jarraituz, gure ezkerrean beti malkarra utziz, lehen aipatu dugun bigarren
mendi-leporaino (1ord 05min).
Handik aurrera Txarabitana bidetik jarraitu genuen, Arboro-ko zuhaitzik

gabeko lur lauek osatzen duten goi-lautada luzetik.
Geroxeago bide onetik gindoazela berretsi zigun tantai bat ikusi genuen (1ord
25min) eta han Txarabitana bidea hartu genuen ezkerrera, eskuin aldera doan
Postaria bideak beherako joera hartzen baitu, Arluzea aldera. Guk malkarretik
hurbilen dagoen bidezidorretik joan ginen.
Malkarra eta burdina-hari artean dagoen bidetik nahiko ibili ginen, beste aldera
joateko igarobide bat hartu arte. Bide horri jarraituz, Justi Deuna 300 metrora
baino gutxiagora dagoela adierazten duen beste tantai bat aurkitu genuen.
1ord 45mintan ibili ondoren Justi Deuna gailurrera iritsi ginen.
Gailurrean txilarrek nahiko estaltzen duen erpin geodesikoa dago eta haratago
bi posta-kutxa, horietako bat 1993ko urriaren 10ean Samaniego Ikastetxeko
mendi taldeak jarria.
Hementxe hartu genuen gure hamaiketakoa, eguraldi onaz, ikuspegiez eta

lagunez gozatu bitartean.
Antza denez, aspaldian handik ez oso urruti Justi Deunari eskainitako baseliza
egon zelako jarri zitzaion gailur zabal honi izen bera. Gailurra ez da ingurua
baino askoz garaiago, ez da Arluzea mendi-lepora aldera, hegoaldera alegia,
dagoen mendilerrotik asko bereizten. Baina Izki-ko basoen ikuspegi izugarriak
ditu.
Tontorretik bide beretik aurrera hasi ginen jaisten 300 metrotan, baso baten
ondoan, behera doan bidezidor zabal batera irteteko igarobidea aurkitu genuen
arte. Bidezidor zabal honetatik hurbil eta gailurraren bertikalean dagoen Arluzea
mendi-lepora (996 m) iritsi eta Arluzea-tik Apinaiz-era doan Txarabitana bidetik
jarraitu genuen. Bidegurutze horretan tantai bat dago, besteak beste “Senda
Txarabitana bidea 2,9 Km. El Raso 50’ ” adieraziz.
Apinaiz alderako itzulerari hasieran baso mardul baten barruko hain garbi ez
dagoen bide batetik ekin
genion, gure ezkerrean Justi
Deunera joateko egin genuen
bidearen azpian dagoen hegal
malkartsua genuelarik. Ateka
metaliko bat (2ord 10min) igaro
ondoren, Andereñoen
Haitzuloaren hutsunea eta
beren sarrerako bi zuloak ikusi
genituen. Legenda baten
arabera, izurria zutelako herritik
kanporatu zituzten bi ahizpak
haitzulo honetan aurkitu omen
zuten babesleku; bertakoek egunero janaria ekartzen omen zieten eta hurbil
zegoen iturri batean edaten omen zuten ura.
Txarabitana bidezidorra oso ederra da zati honetan.
Bidezidorretik jarraitu genuen, El Raso mendi-lepora atera ginen berriro eta

hortik ezaguna den bidetik Apinaiz-era.
Behera gindoazela Apinaiz-en oso ikuspegi polita izan genuen. Abiatu ginenetik
bertara itzultzeko 3ord 10min erabili genuen; eta denbora horri hamaiketakoaren
20 minutuak ezarrita, 3ord 30minko txangoa izan zen. GPSren arabera 11,22
kilometroko tartea egin genuen, gehieneko garaiera 1.057 metrokoa izan zen
eta gutxienekoa 720 m.
Egindako ibilbidea hauxe izan zen:
Apinaiz-era iristean, Andra Mariaren Jasokundearen Eliza bisitatzeko parada

izan genuen. Bere oholtza rococo tankerakoa da, eta Erramu Igandea zenez,
erramu txiki bat edo beste jaso ahal izan genituen, ustez bedeinkatuak.
Eta beste batzuek, hori ez ezik, Apinaiz-eko kaleetan zehar paseotxo bat ere
eman zuten.
ARANTXAXUren ERITZIA
Goizeko 8etan Algortatik abiatu ginenean eguna goibel zegoen eta, Arabarantz
gindoazela, ez zirudin hobetuko zuenik. Hala ere, bazen gure artean igarle onik.
Jose Romerok autobusean egin ohi duen aurkezpenean aurreratu zigun
11:30etatik aurrera eguzkipean egongo ginela eta halaxe gertatu zen, berak
esan baino lehenagotik.
Egun eder eta argiari esker, ikuspegi

zoragarriaz gozatu ahal izan genuen.
Hasiera aldapatsuari gogor eta bizkor ekin
genion, Apinaiz/Apellanizetik abiatuta, eta
laster ginen Kristobal Deunaren gainean,
batzuk aldapa malkartsu batetik zuzenean
eta beste batzuk Postaria bide zoragarriari
jarraituz bide errazago batetik. Mendi
haietatik hurbil Berrozi, Ertzaintzaren
eremua, dago eta bi aldiz ikusi genuen
Ertzaintzaren helikoptero bat nahiko urruti
gure gainean. Ez dakigu oraindik gu
zaintzen edo gutaz susmoak izaten!. Dena
dela biharamunean okerrago gertatu zen,
toki berean ejertzito espainiarreko
hegazkinak Berezko Parkeari zor zaion
begiruneari erabat kasurik egin gabe
hantxe ibili zirenean, Arabako Foru
Aldundiaren haserrea eta salaketa piztuz!
Kristobal Deunetik Justi Deunera joan ginen, Arabak eskaintzen dizkigun gain
zabal horietatik barrena, ibili errazean. Hantxe hartu genuen atsedenaldia giro
goxoan, bertan egona luzatzeko gogoz, baina 13:15etan autobusera heltzeko
agindua betetzeko, ezin luza. Dena dela ikustekoa da zer nolako
hamaiketakoak eramaten dituzten batzuek, sakotontziak beteta, bokatak ondo
osatuak eta ezpainak bustitzeko ardo ona besteak beste!
Ibilaldian zehar dorre moduko formak eta ate erraldoi antzeko zuloak egiten
dituzten harkaitzak ikusi genituen, baita pagoak eta haritzak bidean; ipuruak,
gorostia, elorria, mendafina goian.
Gure arteko giroa betiko moduan atsegina oso, eta Algortara heldu ginenean,
etxerako presarik gabe ibili zen hainbat lagun.
Hurrengora arte.
BEDON – PICON – OJO GUAREÑA 99
BEDÓN (1.091 m.) – PICÓN (1.051 m.) – OJO GUAREÑA

2009-04-19
Igandeko txango honek bi aukera eskaini zituen, edo mendira edo bisita
turistiko - kulturala. 48 pertsona abiatu ginen Algortatik, hemendik Balmaseda
eta Villasana de Mena-tik igaroz, El Cabrio mendatera eta handik Espinosa de
los Monteros-etik hurbil dagoen Crucero de Montija igaro ondoren, hiri-errepide
bat hartu genuen Cuestahedo herrira heltzeko. Herri hau oso txikia da, garai
batean erabat hutsik egon zen baina gaur egun etxeak zaharberrituta ditu eta
Montijako Merindadeko Udalerrikoa da. Cuestahedon autobusa utzi genuen .
Mendi txangoan Bedón eta Picón tontorretara igo nahi genuen. Burgosko
Merindadeetako Crucero de Montija-ra autobusez heldu ginenean ikusi
genituen bi mendiak eta oso bereziak iruditu zitzaizkigun, biek itsasontzi baten
soslaia dutelako. Hegoaldetik Espinosa de los Monteros-en hodeiertza
mugatzen dute eta Sotoscueva bailararen muga den mendi-lerro luzeko
tontorrak dira. Mendi-lerro hau nahiko nabarmena da baina ez da zaila eta bi
tontorrak ekialdetik dauden azkenak dira. Gailurrak ez dira bereziki garaiak,
bere oinarria den bailara 700 metroko garaieran dagoelako, baina merindade
hauetara hurbiltzen denaren ikus-eremuan erabat nagusitzen dira eta oso
erakargarriak dira mendigoizaleentzako.
Cuestahedon bai mendira gindoazenok zein gero Ojo Guareña bisitatzera

zihoazenak jaitsi ginen autobusetik.
100 BEDON – PICON – OJO GUAREÑA
Autobusak utzi gintuen tokitik Lunada-

ko tontor elurtuen ikuspegi oso politak
genituen. Ibilbidea ibilgailu
guztientzako baimenduta dagoen
pista batetik hasten da, auzoaren
bukaeraraino (0ord 05min), gure
ezkerrean Gerbasio Deuna eliza
utziz. Elizaren ondoan, jendeak asko
erabiltzen duen iturri bat dago,
ibilbidean zeharreko bakarra baita.
Herriaren amaieran mazela zeharkatzen duen eta oso malkartsua ez den pista
bat hartu genuen.
Mazalean gure eskuinean ur biltegia (0ord 13min) ikusi genuen eta zertxobait
aurrerago porlanezko beste eraikin bat (0ord 20min).
Azken eraikin honen eskuinean animalientzako bide oso zapaldu eta zaharra
hartu genuen, gailur aldera.
Aurrerago bidea harritsua eta oso malkartsua da.
Gero zutik dagoen harkaitz oso handi batera heldu ginen (0ord 33min).
Tokia egokia zen gure mendigoizale batzuk nola ari ziren igotzen ikusteko, eta
baita argazki politak egiteko ere.
Gehienok txilardietan zehar hurbildu ginen Bedón gailurrera, harkaitzen ondotik

ere egin daiteken arren.
Laster irrati eta telebisten antena ugari dituen Bedón gailurra (1.091 m) (0ord
51min) zapaldu genuen.
Zenbatezineko antena kopuruaz gain eta amildegiaren ondo ondoan dagoen

giltzaz itxitako txabola ez ezik, ez dago ezer. Orain dela gutxira arte bazegoen
Club Mirandés-ek jarritako posta-kutxa ere galdu da.
Espinosa bailara alderako zein Iparraldean nagusi den Castro Valnera

mendi-lerro alderako ikuspegiak politak dira, behetik gailur honi buruz jaso
genuen iritzia berretsiz.
Bedón-etik bere branka ikusten genuen Picón aldera jarraitu genuen.
Bi gailurren artean dagoen mendi-leporantz jaitsi ginen belardian zehar.

Telebista-teknikariek erabiltzen duten pistara heldu ginenean, eskuin aldera

biratu ginen, 200 metrora dagoen mendi-lepoa (940 m) erdiesteko (1ord 18min).
Picón gure ezkerrean zegoen eta Bedón gure eskuinean.
Mendi-lepotik Picón-erako igoera hasieran lur belartsu batetik egiten da eta

azken zatian lur harritsu batetik. Beheko argazkiak oso erakusten duen
moduan, Kepa Lizarraga sendagilearen aholkuei jarraituz, gertatu daitezkeen
arazo txikiak konpontzeko senda-kutxa txiki bat ezin daiteke ahaztu inoiz,
badaezpada ere.
Azkenik Picón gailurra (1.051 m) zapaldu genuen (1ord 33min)

Picón gailurrean posta-kutxa baten hondarrak daude eta harkaitz batean Picón
izena dago idatzita. Mendi askotara igotzen garenean negargarria iruditzen
zaigu oraindik alderdi hauetan basati huts batzuek izaten duten portaera.
Hementxe hartu genuen hamarretakoa.
Ondoren igotzean igaro ginen mendi-lepora itzuli ginen eta bailararantz pista
zabal batetik jaitsi ginen .
Ibilaldi lasaia eta zailtasunik gabea egin ondoren Cuestahedo-ra (2ord 10min)
heldu ginen.
Cuestahedon turismo egitera joandako pertsonak Ojo Guareñatik zekartzan

autobusaren zain egon ginen eta bitartean ikuspegi ederrez gozatzen
jarraitzeko parada izan genuen.
GPSk 8,680 kilometro 2 ordu eta 5 minututan ibili ginela adierazten zuen, hots,
batez beste 4,2 km/ord-ko abiaduran.
kilómetros en un tiempo de 2h05’, es decir, a una media de 4’2 km/hora.
Gu mendi-txangoa egiten ari ginen bitartean taldeko besteak Ojo Guareña

Berezko Monumentura joan ziren. Bere garrantziagatik Monumentu historiko
artistikoaren maila duen multzo karstiko handi bat da Ojo Guareña
Lehendabizi Monumentuaren Etxea izentzat hartzen duen Interpretazio gunera
joan ziren, Quintanilla del Rebollar-reko eskola zaharretan kokatua eta 2006.
urtean inauguratua. Bere aretoetatik egin zuten osterak Ojo Guareña arlo
ezberdinetatik ezagutzeko aukera eman zien, bai bere kanpoaldea bai bere
barruan gordetzen den multzo karstikoari dagokionean. Horrekin batera 12
minutuko iraupena duen ikus-entzunezko erreportajea ikusi zuten.
Horren ostean Ojo Guareña multzo karstikora joan ziren. Multzoa sei mailatan
bananduta eta beraien artean lotuta dauden 89 kilometroko galeriek osatzen
dute, Espainiako lehen multzoa eta munduko garrantzikoenetakoa izanik. Bere
ekosistema oso ahula denez, ezin daiteke barrura sartu. Ikusi daitekeen zati
bakarra Baseliza eta hau Udaletxeko Aretoarekin batzen duen galeriaren zati
txiki bat baino ez da.
Ojo Guareña-ko zuloek eta bere inguruak erabilera aldakorrak izan dituzte
historian zehar: kultu edo santutegi moduan Paleolitikotik gure egunetara,
habitat Aurre-historian, eta baita Merindadeko Kontzejuaren bilera-toki moduan
1.000 urtetan zehar gutxi gorabehera. Multzoaren barruan Iberiar Penintsulan
Aurre-historian bata bestearen atzetik agertu diren kultura guztietako laginak
jaso dira. Gela batzuetan Paleolitiko eta Paleolitiko ondorengo zein Brontze
Aroko pinturak eta grabatuak eta hondar arkeologiko ugari (zeramikak, armak,
hezurrak eta aurre-historiako gizakien oinuts batzuen aztarnak) aurkitu dira,
nahiko eremu zabalean.
Bere aberastasun arkeologikoa ez ezik, Ojo Gaureña-ren barruak osaera

geologiko harrigarriak eta oso berezia den animalien moten aniztasuna, batez
ere uretako ornogabeak, baditu.
Toki horretan, dagokion sarrera ordainduta, gaur egun bisitatu daitekeen

barruko zati bakarra ikusi zuten: 600 metroko galeria duen San Bernabe
Haitzuloa eta San Tirso eta San Bernabe-ren Baseliza, haitzuloaren
sarreran aitzurtua. Bere barruko bisitaldiak Ojo Guareña Multzo karstiko
osoarekiko hurbilketa izan nahi du eta hantxe milioika urtetan zehar uraren
ekintzaren bitartez karezko harkaitzen disolbatzeak sortarazten duen
modelaketa karstikoa hauteman zuten.
Sarreratik hurbil Udaletxeko Bilera

Aretoa dago, bertan 1616tik Udaletxea
Cornejo-ra eraman zen 1924ra bitartean
bilerak egiteko erabili izana. Aspaldi
hartan, Kontzejuaren bilerak
harkaitzaren gainean zegoen arte
sakratu baten inguruan egiten ziren,
baina artea ebaki zuten, jentilen kultuen
ohitura txarrak baino ez zirelakoan.
Gaur egun ordezkaritzako ekitaldietan
eta Erromeriaren egunean erabiltzen da.
Haitzetako Baselizak XIII. mendeko Tirso Deunaren eskultura eta bere berezko
gangan oso interesgarriak diren horma-pintura batzuk gordetzen ditu. Pinturak
1705ekoak dira eta Tirso Deunaren nekaldia eta Tirso eta Bernabe Deunen
mirariak irudikatzen dituzte.
Kanpoaldean, landa modura aurreko gunea osatuz, harkaitzari itsatsitako kapila

ireki bat, pulpitu bat eta eskailera erako harrizko harmailak daude. Oso multzo
ederra eta ikusgarria osatzen dute, berezko ingurunea eta elementu
arkitektonikoak elkartu egiten direlarik.
Barrurago historia aurreko belar-zulo batzuk, hainbat labar-grabatu eta

begietakoak batez ere baina baita bestelako gaixotasunak ere sendatzeko gai
den ur miraritsua duen Santuaren harraska bitxia daude.
Bernabe Deunaren haran

itsuaren behealdean, baselizaren
azpian zehazki, Guareña ibaia
harkaitzean sartzen den berezko
alderdi ederra, “begia” edo
isurbide ospetsua, dago. Ibai
horrek eta Trema ibaiak eraiki
dute leizez, galeriaz, lakuez eta
ibaiez osatutako multzoa,
disolbatze kimikoen gertakarien
bitartez.
Eguerdian pare bat ordu izan genuen Espinosa de los Monteros (Monteros =
Basozainak) ezagutzeko. Herri hau Burgos probintziaren Iparraldean dago,
Bizkaia eta Kantabriarekiko mugan. Burgos probintziako multzo artistiko
onenetakotzat dago hartuta. Bere kaleetan eta enparantzetan zehar ibiliz beste
aro batzuetako airea arnastu genuen, bere kondaira garrantzitsua berroroitu
genuen eta batzuetan denbora gelditu zenaren sentipena sumatu genuen.
Udaletxea nagusi den eta aterpe ugari

dituen Sancho Gracia Enparantzaren
inguruan eliza, dorre, jauregi eta
armarridun etxetzar ugari dira. Eta
azken hauekin batera, iparralde
honetako klimari egokitu zaizkion eta
arkitektura menditarraren arauen
arabera eraikitako etxe herrikoiak ere
badaude. Egokitzapen horren
adibidea kristalezko galeriak ditugu.
Kartel batean irakurri genuenez, “Montero” izen hori 1.006, urtetik dator. Urte
hartan espinosar baten leialtasunak Gaztelako Kondea zen Sancho Graciari
bizitza salbatu zion. Esker ona adierazteko, Kondeak Ganberako Basozainen
Taldea sortu zuen, taldeak handik aurrera gauetan erregearen babesa bere
esku hartu zuelarik. Gaur egun Erret-Goardiaren barruan “Espinosako
Basozainak” deituriko Konpainia dago eta bere kideak Lurreko Armadako
Infantería Arinaren mailakoak dira.
Bi ordu horietan, batzuek

monumentuak ikusten
zituzten bitartean, beste
batzuek enparantzan
atsedena hartzeko erabili
zuten denbora, eta
amaieran gehienak
tabernaz taberna ibili ziren
antxoa gazi ospetsuak
dastatzen, edo erosketak
egin zituzten, esnekiek
(gurinak, gaztak, sobaoak,
mantekadak eta hiribilduko
gozogintzak) oso ospe handia baitute. Bakar batzuek labeko ogia eta odoloste
goxoak ere erosi zituzten.
Espinosa de los Monteros-etik Ribero de Montija-ra joan ginen. Azken hau

Montija Merindadeko herri bat da, Espinosa-tik oso hurbil. Herri horretako Torre
Palacio de Alvarado jatetxean bazkaria genuen eskatuta. Hau XVI. eta XVII.
mendeetako Multzo historikoa da eta Dorreak, Jauregiak, Kapilak, Patioek eta
lurrak osatzen dute.
Dorreak lau solairu ditu, erabat zaharberrituta dago, 1.531. urtea baino lehen
hasi zen eraikitzen eta 1557. urtean bukatu zen. Medina de Pomar-reko alkatea
zen Alvarado Markesak eta Gaztelako Kontestablearen arreba zen Maria de
Velasco bere andreak hartu zuten eraikitzeko erabakia.
Dorre honetan pertsona ezagunak egon dira; besteak beste, Karlos V.ak
bertan eman zuen gau bat, Herbeheretik Laredo-rako bidaian.
Jauregia XVIII. mendean eraiki zen Alvarado-tarrekin ezkontzaren bidez

senidetu zen Rivaherrerako Markesaren aginduz, leihoburu batean dagoen
inskripzio batek dioenez (1.784). Jauregiak lau solairu ditu eta dorreari itsatsita
dago.
2007. urtean bukatu zen zaharberritze luze eta oso landuaren ondoren, Multzo
historikoa Ostatu lez ari da lanean. Dorrean eta Jauregian banatuta, suite eta
logela batzuk ditu, eta liburutegia, egongelak, bilera gela, eta abar. Egia esan,
oso atsegina.
Oso abegitsua den jatetxean bazkaldu genuen.
Bazkal ostean ohiko abestiak etorri ziren eta gero tabernan eta terrazan hartu
genuen atseden.
Montija Merindadetik Algortarantz abiatu ginen, baina denboraz oso ondo

genbiltzanez, Balmasedan ordu eta erdian egongo ginela erabaki genuen
Han Balmasedak duen ikurrik

ezagunenera joan ginen, bere
Zubi zaharrera. Hauxe da,
Dorrearekin batera, Balmaseda
hesituaren aztarnarik
zaharrena, harlanduz
egindakoa, Kadagoa ibaiaren
gainean dago eraikita.
Bere garaian eskualde honetan

kostaldea eta Gaztela artean
ibiltzeko igarobide bakarra izan
zen. Ibaiaren zepa batek
behinik behin harkaitzean du
bere oinarri eta horrek oso
egonkortasun handia ematen
dio zubiari. Zubia Erdi Aroaren
amaieran eraiki zen.
Egitura puntu erdiko bi arkuk

osatzen dute, erdikoa beste
biak baino garaiagoa denez
zamak garraiatzeko zailtasunak
sortarazi izaten zituelarik.
Zubi-branka baten gainean

zubiaren ardatzarekiko
elkarzuta den oinarri
errektangeluarra duen eta arku
gotikoa duen dorre bat dago.
Kadagoa ibaiaren inguruan

eman genuen paseoan Jon
Deuan eliza eta Orkasitas
jauregia ikusi genituen.
Gero beste zubitik ibaia

zeharkatu genuen berriro,
Balmasedako erdigunera
hurbildu asmoz.
Honela auzo monumentalenera heldu ginen. Han hiri-hormaren gainean XV.

mendean eraiki zen Severino Deuna eliza dago. Eliza honek garaiera
ezberdinetan dauden hiru habearte ditu.
Severino Deuna enparantzan

Udaletxea ere badago. 1743. urte
inguruan eraikita, eraikin
barrokoa da, baina estiloa
klasikozalea da zalantzatik gabe,
jauregi gaztelar-menditarren
ereduaren araberakoa. Harez
gero aldaketa ugari izan ditu,
azkena 1919an. Enparantza
horretan gutako batzuek edari
batzuk hartu zituzten.
Eta amaitzeko, autobusa gure

zain zegoen Klara Deuna komentura iritsi ginen. Multzo monumentala da eta
osagai hauek ditu: gaur Ostatu-jatetxea den komentua bera (batzuek hemen
hartu genuen azken tragoa), gaur etxebizitza den Gramatikaren Arauketalekua
edo Latin-tasunaren Katedra; eta egun Enkartur elkartearen egoitza den eliza.
Komentua Panamatik indiano batek bidalitako diru kopuru handi batekin eraiki
zuen Juan de la Piedra Berastegik eta bere lehen abadesa 1666an izan zuen.
Balmasedatik zuzenean itzuli ginen Algortara.

KONTXIREN IRITZIA
Kaixo guztiei. Zuetako gehienek ezagutzen nauzuela uste dut eta aitortu behar
dizuet ez dakidala nola sartu nauten eginkizun korapilotsu honetan, nik goizean
Bedón eta Picón mendietara igo ginen txango hau nola bizi izan nuen baten
batek eskatuta.
Txango erraza iruditu zitzaidan, zailtasun bakarra, halaxe jo badaiteke, Bedón

mendirako igoeraren hasiera izanik. Ibilbidearen gainontzekoa oso lasaia izan
zen, bai gailurretarako igoeretan, zein beren jaitsieretan ere. Eguna oso
aproposa izan zen ibiltzeko, oso oskarbi zegoen eta Ordunteko mendilerro, La
Sía eta Lunada-ren ikuspegiez gozatu ahal izan genuen.
Beti aipatu daitezke anekdota batzuk. Adibidez, Bedón-era igotzen ari ginenean
bele bat arrano-kume bat erasotzen ikusi genuen, edo Picón gailurraren
inguruan hamaiketakoa hartzean bi hegatxabal* limurketa* nola ari ziren egiten
antz eman genuenean. Zerura hain denbora luzean begira egon ginelako, lepoa
nahiko gogortu zitzaigun. Ibilaldian zehar lagun izan genituen ahabi* eta
izpiliku* landareak ere aipagarriak dira.
Laburbilduta, txangoa
erraza, polita eta atsegina
izan zen. Jakina, gero
Espinosa de los
Monterosen egon
ginenean ere oso ondo ibili
nintzen, Torre Palacio de
Alvarado Jatetxean eta
azkenean Balmasedan
bezalaxe. Zoritxar bakarra
Ojo Guareña ikusi ez izana
da. Beste baterako izango
da.
Nire lana jada bete dut, beraz denei agur beroa. Ah! Aholku bat: oinetakoak
lehen aldiz janzten dituzuenean, aldez aurretik ibilbide laburretan probatu behar
dituzue, txangoa zaila ez izanda ere, botak edo zapatilek eguna izorratu
baitezakete.
MUNGIAKO IBILALDI NEURTUA 117
MUNGIAKO IBILALDI NEURTUA

2009-04-26
Apirilaren 26an, igandea, goizeko 7:30etan, Mungiako Andui Mendigoizale

Taldeak antolatu zuen XXIV. Ibilaldi Neurtuan eskuartzeko, Itxartu Mendigoizale
Taldeko 20 mendigoizale abiatu ginen Algortatik Mungiara. Nahiz eta Ibilaldi
Neurtuaren irteera hango Batzokitik 7:30etatik aurrera egin zitekeen, guk
Mungiara 8:00etarako iristea nahikoa zela pentsatu genuen, irteera epea
8:15etan amaitzen zelako.
Aurreko egunetako eguraldia ez zen batere ona izan eta larunbatean nahiko
euri bota zuen, baita larunbatetik igandera bitarteko gauean ere. Iganderako
eguraldiaren iragarpenak ere txarrak zirenez (eta zoritxarrez bete betean
asmatu zuten), ohiko ibilaldi honetan aurreikusitakoek baino jende gutxiagok
eskuartu genuen. Andui taldeko gure lagunentzako batez ere tamalgarria,
beraiek beti izugarrizko ahalegina egiten baitute.
Mungiako Batzokitik abiatu ginen

Atxuri auzora joateko eta ondoren
Gatikan bertako futbol zelaiaren
gainetik igaro ginen. Gatika-Lauro
errepidea zeharkatu eta gero, Butroi
ibaiaren ertzetik izen bereko auzora
iritsi ginen. Alderdi honetan ibilbideko
garaierarik handienera igo ginen, 142
metroko garaiera duen Urrestimendi-
ra hain zuzen.
118 MUNGIAKO IBILALDI NEURTUA
Euria gogotsu ari zuenez, jatekoa oso azkar egin genuen eta Mungia aldera
itzultzen hasi ginen, Zurbano Nagusitik igaro ginen, gero Gatikako zentral
elektrikoa inguratu genuen, berriro Atxurira heldu baino lehen. Autobidearen
azpitik igaro ondoren San Martin baselizara igo ginen eta gero Torrebilella
parketik Mungiako hiriguneraino iritsi ginen.
Azkenik 17,910 kilometro ibili
ondoren Mungiako Udaletxera
heldu ginen. Han oso giro polita
zegoen, ordu horretan Umeen
ibilaldikoak ere iristen ari baitziren.
Une horretan, gainera, eguzkia
agertu zen eta denok eskertu
genuen bere bero apurra. GPSk
denera 3 ordu 52 min adierazten
zuen denbora osorako, geldialdia
barne, eta batezbesteko abiadura 4,6 km/ord.
Egindako ibilbidea oso ezberdina izan zen aurreko urteetakoekiko, ez genituen
aldapa malkartsuegiak igo behar izan, baina bai aldapa txikiak, eta ibilaldia
zuhaitzen inguratutako bide batzuetatik egin zen. Alegia, ibilbidea oso ondo
pentsatuta zegoen, baina euriak eta honek dakarren lokatzak ez zuten, ez,
lagundu.
Arratsaldeko 17:30etan berriro itzuli ginen Mungiara, ordu horretan sari

banaketa egin behar zelako. Ekitaldi honetara beti jende asko hurbiltzen da.
Aurten ez zen ohiko tokian egin, frontoia zaharberritzen ari direlako. Gure
aldetik kide batzuk joan ginen eta Itxartukoek
lortutako sariak jaso genituen. Itxartuko bikote
guztiek eskuratu zuten beren saria; taldea bera
ere saritua izan zen; baita Itxartuko gaztetxo bat
eta ibilaldia amaitu zuen adin gehieneko
emakumearen saria ere itxartukide batentzat izan
zen.
UPO – ARTANDA - MANDOIA 119
UPO (567 m.) – ARTANDA (547 m.) – MANDOIA (637 m.)

ARRIGORRIAGA – ZEBERIO ZEHARKALDIA
2009-05-03
Maiatzaren lehen iganderako Itxartu Mendigoizale Taldeak Arrigorriaga-Zeberio

zeharkaldia antolatu zuen, bidean Upo, Artanda eta Mandoia hiru mendi-
gailurrak zapalduz. Ibilbidea oso luzea zenez, txango laburragoa egin nahi
zuten pertsonentzako beste aukera bat ere antolatu zen, Upo eta Mandoia
bakarrik igoz. Dena dela, batzuek eta besteek hamaiketakoa batera Mandoian
hartzeko helburua genuen eta halaxe egin zen.
Algortatik 33 mendigoizale abiatu ginen autobusez eta BI-634 errepidean,

Arrigorriagaren sarreran, Zaratamo herriko hainbat auzo batzen dituen BI-3702
errepidea hartu genuen. Gure eskuinean lantegi batzuk utzi ondoren eta
harrobia gainditu eta gero, 200 metrora gutxi gorabehera, errepideak ezker
alderako bihurgune oso itxia du. Toki horretan autobusak une batean geratu
ahal izan zuen eta azkar jaitsi ginen.
Errepidearen eskuin aldean dagoen gune horretatik (160 m.) abiatu ginen
(0:00), zabortegi baten ondoan igarotzen den pista batetik, eskuinean Ur
Partzuergoaren tutuetara doan beste bide bat lagata.
120 UPO – ARTANDA - MANDOIA
Hasierako igoera nahiko

malkartsua da eta igo ahala
bidezidor ugari aurkitu genituen,
baina guk beti aurrera doan bide
nagusitik jarraitu genuen, bide hori,
zorurik onena izateaz gain,
nabarmenena delako.
Bideak gora jotzen du, esparru

irekian, gure eskuinean
Emandotroka amildegia utziz,
bidezidor ugariren bidegurutzea
den mendi-lepo bateraino (0:30).
Axola mendi-lepoan (368 m.)

ukuiluak eta guzti dituen abeletxe
bat dago eta bere ondoan gure hiru
gailurretarako bideak zeintzuk
dituen adierazten duen tantai bat:
Upo (ezkerrera), Artanda
(eskuinera) eta Mandoia (aurrera).
Upo eta Artanda gailurrak Lemoatik

Arrigorriagaraino ekialde-
mendebalde norabidean zabaltzen
den mendi kate bateko parte dira.
Iparraldean Bizkaiko hiriburuaren
sarreran Nerbioi ibaiarekin bat
egiten duen Ibaizabal ibaia
kokatzen da eta ekialdean Arratia
ibaia dago.
Bestalde, mendigunearen
hegoaldean dagoen bailara
Zeberiokoa da.
Esan bezala, mendi-lepoan ezker aldera jo genuen eta muino bat inguratu
ondoren Upo-ko hegalpeetara heldu ginen, pago ugari eta ederrak dituen
“Upoko pagadia” izeneko jolasgunera hain zuzen. Esan beharrik ere ez
dagoenez, pagadiak ematen dio

jolasguneari bere izena eta bere
mugen barruan daude parke honetako
osagai gehienak, batzuk landa
eguzkitsuan eta beste batzuk pago
bete eta ederren itzalpean.
Jolasguneak mahaiak, barbakoak eta
iturria ditu. Pagadi hau Bilbo inguruan
daudenetatik garrantzitsuenetakoa da.
Eraman genuen pista utzita, pagoen itzaletik jo genuen gora, oso zehaztuta ez
zegoen bide batetik.
Gero, pagaditik kanpo, bidexka estu batek behean utzitako pistara eraman
gintuen. Igotzen jarraituz, ezker aldera joan ginen.
Gero bidea bitan banatzen da eta guk eskuin aldera jo genuen, mendi
gailurraren pean kokatu arte.
Handik bi aukera zeuden: gutxi batzuek suebaki malkartsutik labur bezain

gogorra den aldapatik heldu ginen tontorrera; gehienak, ordea, eskuin aldetik
ageri den bidezidor luzeagoa baina etzanagotik igo ginen Upo gailurreraino
(0:55).
Upo (567 m.) ehun mendien zerrendan dago eta Padura Mendi Taldeak
jarritako posta-kutxa du.
Goitik Bilbo Metropolitarraren izugarrizko ikuspegiez gozatu genuen. Gure

oinetan, industria-herri tartean, Nerbioi ibaia isurtzen da. Abra portua ere argi
ikusi genuen handik.
Iparraldean Ermua, Jata eta Sollube mendiak ikusi genituen; ekialdean

Durangaldeko mendiguneak; mendebaldean Artanda eta Ganekogorta
(hemengo argazkietan ikusi daitezke) eta atzealdean Garobel-Sálvada
mendikatea; azkenik, hegoaldean Gorbeia mendigunea.
Igoerako bide beretik jaitsi ginen Upo-tik. Artanda-ra joateko erabakia hartuta
genuenok Upoko Pagadian elkartu ginen eta bitartean beste guztiek Mandoia
aldera jo zuten zuzenean.
Jaisten jarraituz, Axola mendi-lepora

iritsi ginen (1:20) eta abeletxea
ezkerrean utzita, eskuin aldera
Artanda-ra doan harrikoskorrezko
bideari ekin genion.
Berehala gure eskuinean San
Segismundo-ren baseliza ikusi
genuen (bertakoek Samarcondios
esaten diote), Zaratamo eta Zeberio
arteko mugan kokaturik. Uztailaren
hirugarren igandean inguruko
herrietako auzokide asko Santu honen
omenezko erromeriara igotzen dira
haraino.
Jaia Zeberio eta Zaratamo herriek
antolatzen dute txandaka urtero.
Bitxikeri moduan, 1.936ko erromerian
Guda zibilaren hasieraren berri eman
zen.
San Segismundoren baseliza inguratzen duten platanondo batzuen gerizpean

dagoen landa batean dago kokatuta, mendi-lepoaren bi aldeetan zabaltzen den
Upo-ko Pagadiaren esparruan, eta hemen ere mahaiak, barbakoak eta iturria
daude.
Baselizaren ondotik igarota, eskuineko bidetik joan ginen gure helburua lortu
nahian azken igoerari ekiteko. Ibilbideak oso zehaztuta dagoen bidezidor bati
jarraitzen dio, lehendabizi pinuen artean eta gero eremu irekian, muin batetik
bestera, beti tontorrerantz, amaierako zatian ezik landaretzak askotan estaltzen
duen gas-hoditeriarekin bat eginez. Mendikatearen goialdera heldu ginenean,
eskuin aldera jo genuen eta azken zatiari ekin, Artanda gailur belarditsua
zanpatuz (1:45).
Artanda gailurrak (547 m.) erpin geodesikoa eta Padura Mendi Taldeak
ipinitako posta-kutxa bana ditu. Ikuspegiak bere bikia den Upo gailurrak
dituenen antzekoak dira, baina Nerbioi haranaren aldekoak hobeak dira.
Lehen zati luzean igoerako bide beretik jaisten hasi ginen Artanda-tik, baina
mazelaren erdian pista utzi eta eskuin aldera jo genuen, beste zidor eta bidexka
batzuetatik, Axola mendi-lepotik Mandoia mendi aldera doan biderantz.
Ehiztarien postu eta helburu bera duten metalezko aldamio batzuen ondotik
igaro ginen. Geroxeago ondo gindoazela adierazten zuen bidegurutze batera
heldu ginen, tantaian Upo eta Artanda alde batetik eta Mandoia beste batetik
ageri baitziren.
Bidegurutzean Axola mendi-lepotik Mandoia-rantz doan bide nagusia hartu

genuen, Lekuebaso-aren isurialdeko mazelaren erditik. Mendi guzti hauek oso
basoko pista-sare edo aldai-sare trinkoa dute, armiarma-sarearen antzera.
Baina, zoritxarrez, neurririk gabe erabiltzen dituzte 4x4ek, trialeko motorrek eta
quad andanek. Aldaitik kanpo oso zaila da ibiltzen, zorua inork garbitzen ez
dituen sastrakez eta kimatutako adarrez erabat estalita baitago.
Aldai zabala gora doa poliki poliki eta Mandoia-ren mazelan dagoen eta Bedia,
Galdakao eta Zeberio herrien arteko muga den Irumugarrieta mendi-lepora
(485 m.) heldu ginen (2:45). Mendi-lepo honetan ere aldai batzuek egiten dute
bat eta bertan, bideak adierazteko tantai moderno baten ondoan, haririk ez
zeukan hariteria elektrikoko tantai zahar bat aurkitu genuen (zalantza dut
hariteria elektrikoa zen edo telefono-hariteria). Bertan irakurri genuenez,
Mandoia 1.500 metrora zegoen. Aurrera jarraitu genuen gure bidetik, zertxobait
ezker aldera joz.
Igoera laburra baina gogor baten ondoren, bidea etzan egiten da eta orduan
Mandoia 1.100 metrora dagoen adierazten duen tantai baten inguruan
ezkerrera argi ageri den beste bide batetik jarraitu genuen, metro batzuetara
hesi bat gainditu genuen eta eskuin aldera haranera oso ikuspegi politak dituen
birlandatutako eremu trinkoetatik jarraitu genuen.
Harantzago bideak mendigune baterantz jotzen du. Ezkerrean konifera garaiak

zeuden, hesiz beste aldean. Mandoia gailurrera (3:20) heltzeko, hesia gainditu
eta ezkerreko alderdi horretara igaro behar izan genuen azken unean.
Mandoiak (637 m.) tamaina handiko erpin geodesikoa du eta hiru posta-kutxa
(bi egoera onean baina hirugarrena apurtuta eta herdoilduta).
Mandoia tontorraren
ekialdean jauspide gogorra
dago eta baita oso behatoki
ederra ere. Behatoki
horretatik mendi ugari
ikusten dira: Legarmendi eta
Eskuagatx mendikateak eta
beraien gainean agertuz
Mugarra eta Anboto; eta baita
Gorbeia mendigunea ere,
Lekanda eta Gorbeia bera
nagusi direlarik.
Mendi honen tontorrak labar

harkaiztsuak ditu, inguruaren
terrenta (edo errutina)
apurtuz, beste mendietatik
berezituz.
Gailurretik amildegiaren
gainean talaia eran eskegita
dagoen irtenune harkaiztsura
joan ginen. Toki horretatik
ikusten den ikuspegia oso
polita da.
Mandoia tontorra tokirik egokiena izan genuen hamaiketakoa egiteko: landa

belartsua, ikuspegi ederrak, lagunik onenak eta, jakina, edan eta jateko era
guztietakoak.
Eta hamaiketakoaren ostean, Zeberio aldera abiatu ginen, hasieran igoerako

bide beretik, Irumugarrieta mendi-leporaino (3:45), hemen behera doan baso
bide bat hartu genuelarik.
Jaitsieran errepide asfaltatua hasten den Ametzola auzora iritsi ginen. Sarreran
Ametzola Landetxea dago, ezkerrean, izen bereko mendi-lepoan dagoen
baserri eder eta erraldoia. Baserria XVI. Mendean eraiki zen, gero XVIII.
Mendean, nozitu zuen sute batek hondatu ondoren, zaharberritu zen bi
sendientzako etxebizitza eginez, eta oraindik orain, duela 25 urte gutxi
gorabehera, erabat zaharberritu zen berriro, jabe berriek erosi zutenean
erortzeko zorian baitzegoen.
Beheraxeago Zeberioganako Andre Mariaren Baseliza-Santutegia dagoen

Zeberiogana auzotik (4:07) igaro ginen. Baseliza oso maitatua da han eta bere
balio etnografikoa garrantzitsuagoa da artistikoa baino. Baseliza egurrezko
tantaien gainean dagoen eta itxura herrikoia duen atari batez dago inguratuta
eta tamaina handikoa da. Hurbil dagoen iturrian egarria kendu genuen eta
isurkariak berreskuratu.
Toki horretan errepide asfaltatua laga genuen eta eskuin aldetik lurrezko
bidezidor bat hartu genuen, Ereñotzaga auzora doan herri-bide batera iristeko.
Gero, aldamenetan zelai eta pinudiez inguraturik, Zubialde izeneko herri-
gunera, Zeberioko bihotzera heldu ginen, bertan Zeberioko Udaletxea (4:30)
dagoelarik. Zeberio haranak, Bilbotik hurbil dagoen arren, ez du hirigintzazko
garapen handiegirik izan, eta ondorioz betiko baserri kopuru handiari eutsi zaio.
Halakoxeak ikusi genituen gure ibilaldiaren azken zatian, oraindik landatarra
den eremuan.
Autobusean jantziz aldatu ondoren, oraindik astia izan genuen Zeberioko

Batzokira joateko eta ondoren Athletic-ek Barcelonaren aurka maiatzaren 13an
jokatu behar zuen Kopako finala dela-eta, oso apainduta zegoen Udaletxearen
aurrean talde-argazkia egin arazi genion bertatik pasa zen emakume atsegin
bati.
Ibilbide osoak 20 kilometro izan zituen eta 879 metroko igoerak denera.
Artanda-ra igo gabeko aukera hautatu zutenek ere ibilaldi luzea egin zuten,
denera 16,350 kilometro eta 700 metroko igoerak.
Egindako bi ibilbideak hemengo mapan ageri dira. Biak bereizteko, azkon

zuriek denok batera egindako zatiak adierazten dituzte. Azkon berdeak
Artanda-ra igo zen taldeak soilik egindako zatiari dagozkio. Eta azkon horia
Artanda-ra igo ez zen taldearen, eta ez bestearen, zatiari dagokio.
Iparraldea-
Norte
FERNANDAren IRITZIA
Fernanda naiz, denek ezagutzen

nauzue. Gaur Upo-Artanda-Mandoia-
ra egindako txangoaren kronika
eskatu didate. Oso eguraldi oneko
eguna izan zen eta, ohi denez,
goizeko txangoak itxura ona zeukan.
Autobusean bertan mendigoizaleek
eskuartzeko bi aukera eman ziguten,
bata zein bestea oso interesgarriak.
Autobusa bere helmugara heldu

zenean, ohiko argazkia egin genuen
eta, ohiturari jarraituz, bakoitzak bere
buruari jarritako abiadan ekin genion
igoerari. Lehen mendirako igoera,
Upo-ra alegia, ez zen oso gogorra
izan. Abeletxea zein pagadi izugarri
batetik igaro ginen. Gailurrera iritsi
ginen eta handik Bilbao, Arrigorriaga eta gure Getxo maitearen ikuspegi
ederrak oso izan genituen.
Mendigoizale batzuek, ni tarteko, elkarrekin jaitsi ginen Upo-tik eta, egindako

bidetik itzuliz, bigarren tontorraren bila hasi ginen. Goiza izugarria zen. San
Segismundo baseliza ikusi genuen. Bide-erdian mendigoizale pare batek, bidea
laburtu nahian, oso aldapa malkartsuari ekin zioten eta, zoritxarrez, horrek
atzerarazi zien gailurrerako helduera.
Azkenean Artanda-ra iritsi ginen. Ikuspegiak zertxobait aldatuta zeuden

aurrekoekiko. Arrankudiaga eta Ugao ikusi genituen, argazkiak egin genituen
eta berriro, aurreko bidetik itzulita, gure zain zegoen beste taldearekin bat
egitera joan ginen, Mandoia aldera alegia, eta hara iristean hamaiketakoa hartu
genuen. Zati honen bidea luzeagoa izan zen. Mandoia gailurrera iritsi ginenean
gure hiru lagun nahasi zirela eta bidea galdu zutela jakin genuen. Dei batzuen
ondoren dena argitu zen eta haiek beste bide alternatibo batetik jarraitu zuten.
Berriro ekin genion ibiltzeari eta

Zeberio aldera abiatu ginen.
Jaitsieran landetxe bat, baserri batzuk
(horietako batzuk ikaragarriak) eta
Ereñotza auzoan ehun urte baino
gehiagoko haritz bat ikusi genituen.
Zeberio-ra heldu eta saria izan
genuen, txakolinez egarria kentzeko
astia izan baikenuen.
Laburbilduz, egunak, hasieran esan dudan lez, itxura ona zuen eta dena
aurreikusita bezala gertatu zen: OSO ONDO
GANEKOGORTA 133
GANEKOGORTA (999 m.) – DEIADAR MENDIA

2009-05-10
Maiatzaren 10erako, igandea, Aramaion kokatuta dauden Durakogain,

Ganboralde eta Asentsiomendi mendiak igotzeko asmoa genuen, autobusez
Krutzeta Mendateraino joan ondoren. Baina maiatzaren lehen egunetan, igande
honetan Ganekogorta-n Bizkaiko Batzar Nagusiek bultzatuta “Deiadar-mendien
eguna” ospatu behar zela adieraziz Bizkaiko Mendi Federazioaren posta
elektronikoa jaso genuenean, gure asmoak aldatu egin genituen, eta
Ganekogorta-rako deiari jaramon eginez Durakogain-erako txangoa ekainerako
utzi genuen. Aldaketa txikia izan da, izan ere ekainaren 28an Bilbo inguruko
mendietan ibiltzeko asmoa ere bagenuen-eta.
Ganekogorta-rako mendi txangoa antolatu zuten mendi taldeek hiru abiapuntu

zituzten aurreikusita, Arrigorriaga, Bilbo eta Alonsotegi, denetatik 8:00etan
abiatuz. Hiru multzoek Pagasarri-n egin behar zuten bat 10:00etan, gero
elkarrekin Ganekogorta tontorrera igotzeko. Azken mendi honetan 12:00etan
Batzar Nagusietarako ohiko deia egin behar zen. Era berean 13:00etarako
erromeria herrikoia zegoen antolatuta Pagasarri-ko landetan.
Itxartu Mendigoizale Taldean 12:00etan beste hiru mendigoizale-multzoekin

zuzenean Ganekogorta gailurrean bat egitea pentsatu genuen. Asmo horretan,
autobusez 36 pertsona abiatu ginen Algortatik goizeko 9:00etan Alonsotegira
joateko, handik zuzenean Ganekogorta-raino bi ordu eta erditan helduko ginela
ustez.
Autobusak Alonsotegiko futbol zelai

zaharrean utzi gintuen, gaur eguneko
Kadaguako Korridoreko autobidearen
azpian. Eguna ez genuen lagun, baina
mendigoizaletasuna nagusia zen gure
artean. Autobusetik jaitsita, oso igoera
handia duen mendi erraldoia igotzeko
prestatu ginen.
Ibiltzen hasi ginenean, adar baten hotsak

lagundu gintuen, geroxeago gailurrean
entzungo genuenaren aitzindari gisa.
Tenperaturak eta agertzen hasita zeuden
oskarbi-guneek bertan behera bota
zituzten, zorionez, eguraldiaren
iragarpen txarrak.
Futbol zelaitik hurbil dagoen Azordoiaga

auzunera doan errepidetik joan ginen.
134 GANEKOGORTA
Azordoiaga-ko eskoletara heldu ginenean bidegurutzean ezker aldera

“Pagasarri 8,3 km.” eta eskuin aldera “El Oro 800 m.” adierazten dituen tantaia
ikusi genuen. Guk eskuin aldera jo genuen, hasieran nahiko malkartsua den
aldapa asfaltatu batetik.
Egun horretan bertan, 9:30etan hasita, Alonsotegin oinez, korrika eta BTTez
egin zitekeen ibilaldi bat zegoen antolatuta. Eta gure txangoaren hasieran
beraiekin batera egokitu zitzaigun.
Berehala Gongeda errekaren

urbazterrean kokatuta dagoen El Oro-
Rosiñategi izeneko jolas-eremura iritsi
ginen. Bertan mahaiak, iturriak,
informazio tantaiak eta aterpetxe txiki
bat daude. Gongeda errekaren bi
aldeetan, geroz eta urriago diren
urbazterretako basoen ekosistemei
eutsiz, pinuak, gaztainondoak, haritzak,
eta abar landatu barri dira.
Toki honetatik aurrera, epe luzean utzi

gabe, pistatik joan ginen, “Pagasarri” eta
“Zamaia”-rako bidea adierazten duten
kartelei jarraiki. Zati oso honetan
basoaren barrutik joan ginen eta esan
beharra dago ikusi genituen karteletan
inoiz ez zela Ganekogorta agertzen.
Ordubetean ibili ondoren lau kartel

adierazle dituen tantai batera iritsi ginen.
Batean “Zamaia 1 km. Pagasarri 6 km.”
irakurtzen da. Beste batek guk egindako
ibilbidea bera adierazten du:
“Azordoiaga 4,5 km. El Oro 3,7 km.”.
Harantzago seinale asko dituen tantai

batek bide onetik gindoazela berretsi
zigun: “Zamaia 700 m. Pagasarri 6,3
km.”
GANEKOGORTA 135
Gure eskuinetik Zamaiako Harkaitzetara doan bidea utzi genuen eta lur eta
harriz osatutako bidetik jarraitu genuen aurrera. Toki honetan, behin
zuhaitzetatik irten ginenean, elkartu ginen taldekide gehienok eta Ganekogorta
gailurra begiztatu genuen.
Bidean seinale ugari dituen beste tantai bat topatu genuen. Hortxe ikusi genuen
lehen aldiz Ganekogorta izena eta eskuin aldera adierazten den bideari ekin
genion. Zehazki kartelak honela dio: “Gongeda 700 m. Ganekogorta 2,8 km.”.
Bidegurutze horretan “Pagasarri 5,2 km.” seinalea ere ageri da.
Handik pixkatera pinudi batera heldu ginen eta beranduxeago Gongeda mendi-
lepora. Hementxe Ganekogorta gailurrera iristeko hartu behar den bidea
adierazten duen beste kartel bat ikusi genuen. Ibilbidea, beti gora, nahiko erraz
egin daiteke mendi-leporaino, beti pistatik joaten delako.
136 GANEKOGORTA
Kartel adierazleei jaramon egiten badiegu ez dago batere arazorik gailurreraino

heltzeko. Baina mendi-lepotik azken zati hau zailagoa da eta aldapa
malkartsuak gogorrak gertatu zitzaizkigun, batez ere aldez aurretik hankek
nahiko lan egina zutelako. Gure bizkarrean Gongeda eta Zamaiako Harkaitzak
utzita genituen.
Igoera gogorra burutzen ari ginen bitartean, “Deiadar-mendien Eguna“ zela

gogoratzeko aukera izan genuen.
Amaierako zatia alfonbra berde trinkoa da eta bere gainetik emaro emaro joan
ginen gailurreraino. Urrutitik antz eman genion gailurrean beste mendigoizale
batzuk ere bazeudela.
GANEKOGORTA 137
Gailurra norberak bere erritmoaren arabera zapaldu genuenean, igoera luze eta
gogorra ahaztu genuen nolabait.
12:00ak baino lehenago hasi ginen Ganekogorta-ra (998 m.) iristen,

mendizaleek “Ganeko” izenez ezagutzen duten tontorrera alegia. Mendi hau
Bilboko hegoaldekorik garaiena da eta hiru tontorrek osatzen dute (ekialdean
Biderdi, erdialdean Ganekogorta eta mendebaldean Galarraga). Iparraldean
landaretzaz estalitako zorua dago eta hegoaldean, aldiz, Okondo eta Zollo
aldera, harkaitzezko amildegia dago.
Gailurraren kokapenari dagokionean, tradizioak Araba eta Bizkaia lurraldeen

arteko muga mugan kokatzen du. Baina Arabarekiko muga gailur nagusiko
erpin geodesikotik metro batzuetara dago eta, ondorioz, antza denez gailurra
Bizkaian dago erabat kokatuta.
138 GANEKOGORTA
Zoritxarrez gailurreraino heldu ginenerako 12:00etarako prestatuta zegoen

ekitaldia amaituta zegoen, mendigoizale guztiak jadanik iritsita zeudela
pentsatuz aurreratu egin zutelako. Gure iritziz, antolatzaileek ez zuten ondo
jokatu, ez.
Esan bezala, egun horretan “Deiadar-mendien eguna” ospatu genuenez, bere

jatorria gogoratu behar dugu. Erdi-aroan (garai hartan ez zegoen ez telegraforik
eta ez, jakina, irrati edo telebistarik) Bizkaiko Batzar Nagusiek oso era berezi
eta eraginkorra asmatu zuten komunikatzeko: mendi-garaietan sutzarrak piztu
eta tutuak joz, alegia.
Eta horretarako kokapen eta garaiera aldetik oso nabarmenak ziren bost mendi
hautatu zituzten: Gorbeia, Oiz, Sollube, Kolitza eta Ganekogorta. Eta hauetatik
batzarkideei dei egiten zieten Gernikako zuhaitzpean biltzeko. Era eder eta
erromantiko hau XVI. Mendearen amaiera arte erabili zen.
Ganekogorta-k, ia mila metro duen mendia, Bilbotik hurbilena da. Handik eta
beste mendietatik tutu-jotzaileak beren tresnak jotzen zituzten: adarra eta
txalaparta, hain zuzen. Deialdia egiteko aukeratzen zen gauean mendiak sutzar
handietako suaz argitzen ziren eta egunsentiarekin batera bailaretako inguru
guztiak adar eta txalaparten hotsek betetzen zituzten. Era honetara jakiten
zuten batzarkideek Gernikarako bide egiteari ekin behar ziotela.
Aspaldian itzali ziren tutuak; are gehiago, deiadar-mendi batzuetan, nahi ezta
edo agian nahita, telefonia zelularreko antenak jarri dira. Baina 2004. urtetik
aurrera, Bizkaiko Batzar Nagusiek, beren berrezarpenaren 25. urteurrena
ospatzeko, arbasoengandiko ohitura hori berreskuratzea erabaki zuten.
GANEKOGORTA 139
Ganekogorta-rako igoera honek bost deiadar-mendietara igotzeko lehen zikloari

eman zion amaiera, aurreko urteetan Kolitza, Gorbeia, Sollube eta Oiz
gailurretara egin ziren ibilaldi sorta bosgarren honekin osatuz.
Bizkaiko Legebiltzarrak aurten deiadar-mendien egun hau antolatzeko

Balmaseda Mendi Taldea, Ganzabal, Sollube, Alpino Tabira eta, batez ere,
Gailurra mendi taldeen laguntza izan zuen. Azken honek iaz Oiz mendira egin
zen igoeraren lekukoa hartu zuen bere gain.
Gailurrean gu baino beranduago heldu ziren beste ezagun batzuekin egin

genuen topo, adibidez Jose Antonio “Alaña”, Aiara bailarakoa, tutuak,
maskorrak, eta abar egiten oso zalea. Marian gure berriemaileari esan zionez,
prest dago bere lanak ikusi nahi dituenari erakusteko, pozik gainera. Zeraman
tutua, zehazki, Portugaleko hiltegi batean erosi omen zuen. Portugal eta
Mirandako ganaduarekin egin ohi du lan. Adar hauek ekoizteko behar den lana
oso arretatsua da.
140 GANEKOGORTA
Adarrak uretan egon behar du 20 egunetan zehar. Horik igaro ondoren,

hezurrezko erdigunea kendu behar zaio. Ondoren Alañak muturtxoa ebakitzen
du eta zulagailu batez zuloak egiten ditu, bat putz egiteko eta beste biak zinta
pasatzeko. Kantutegi herrikoiaren abestiak aukeratzen ditu, egun honetarako
Iparragirreren Gernikako Arbola hain zuzen. Pirograbatuaren teknika erabiliz,
orratz goriez egiten ditu tutuan grabatuak. Haritz amerikar baten hostoaren
erdigunean Gernikako Juntetxea ezartzen du eta goiko ertzean bestelako
iruditxoak. Eta hala gutxi gora behera 60 eta 70 egun bitarteko lanari amaiera
ematen dio.
Ganekogorta gailurrean 1967an ipini zen erpin geodesikoa eta 2005ko

orientazio- mahaia daude.
Mendi honetan hasi ziren 1914. urtean Euskadiko mendi lehiaketak egiten.
1914ko irailaren 30eko gauerdian mendigoizale adoretsu batzuek Ganekogorta
gailurra zapaldu zuten eta mendi lehiaketa ezagunei hasiera ematen zitzaiela
aldarrikatu zuten. Lehen lehiaketan hamabost mendi jakinetara igo behar zen
hamabost hilabetetan. Denbora hau igaro ondoren gauerdi hartan
Ganekogorta-ra igo ziren 42 mendigoizale haietatik 14k lortu zuten helburua.
GANEKOGORTA 141
Ganekogorta gailurrean hamaiketakoa hartu genuen eta handik ageri diren

ikuspegi zoragarriez gozatu genuen: iparraldean Bilbo osoa ikusten da, eta
Pagasarri eta Sollube mendiak; ipar-ekialdean Oiz mendia, Galdakao,
Durango…; ekialdean Durangaldeko harkaitzak; hegoaldean Gorbeia; hego-
mendebaldean Amurrio, Laudio, Urduña eta Sálvada/Gorobel mendilerroa;
mendebaldean Mena bailara eta Enkarterriak; eta ipar-mendebaldean Triano
mendiak eta Abra.
142 GANEKOGORTA
Ganekogorta-tik mazelaren erditik doan bidezidor batetik jaisten hasi ginen,

gure eskuinean Biderdi edo Gane-txiki (877 m.) gailurra utziz.
Jaitsiera luze baten ondoren mendi-lepo batera (606 m.) heldu ginen. Bertan
tantai batean hiru kartel daude: gure eskuinetik Zollo eta Ugaora beherabidea
eta Elorria izeneko bidezidorra; beste batetik Ganekogorta gailurretik egin
dugun ibilbidea (2,4 km.); eta aurrera “Pagasarri 1,5 km.” eta Alonsotegirako
beherabidearen kartela. Bidegurutze honetatik hasi ginen Pagasarri mendi-
leporantz 646 m.) igotzen, zailtasunik gabe, eta bertaraino ate metaliko bat
gaindituz heldu ginen.
Pagasarri-ko landetara iritsi ginenean, gure ezkerrean, Ganeta-ko mazelatik

behean, XVII. Mendekoak diren Pagasarri-ko elurtegiak eta Tarin-go iturria ikusi
genituen. Iturria 1914ean eraiki zen. Garai hartan Udoi iturburuaren aurrean
bildutako mendigoizale ugarik bere eraiketa ordainduko zutela erabaki zuten,
horretarako ekimen honekin bat egiten zuten pertsonek tarin bana (garai
hartako erreal bana) ordaindu behar zutelarik. Gutako batzuek iturriraino jaitsi
ziren ur bila.
GANEKOGORTA 143
Mendi-lepotik oso ondo ikusten da

Ganekogorta-ren soslaia. Bertara
heldu ginenean ez genuen jende
askorik topatu, Deiadar-mendien
egunean eskuartu zuten gehienak
ordurako beren herrietara itzulita
baitzeuden. Mendi-lepoaren
eskuinean Pagasarri (673 m.)
gailurra genuen eta ezkerrean
Ganeta (689 m.).
Antolatzaileek oso goxoa zegoen lukainka eta taloa eta txakolina eskaini
zizkiguten, trikitilari batzuek musika jotzen ari ziren bitartean.
144 GANEKOGORTA
Bilbo aldera jaisten hasi ginenean

Pagasarri-ra igotzen ari ziren
pertsona ugarirekin egin genuen
topo eta hori ez zen harritzekoa
izan, Pagasarri mendi ezagunena
delako Bilbon eta hiriko erritmo
zaratatsutik bakearen eta
babesaren bila berezko oasi
honetara egunero etortzen den
adin guztietako jende ugari egon
badagoelako.
Laster atera ginen jaisten ari

ginen pistatik ezkerrean dagoen
“Bide zaharra” hartzeko,
Pagasarri-rako bide tradizionaletik
jaisten jarraitzeko alegia. Bide
hau zuhaitzak dauden zati batean
malkartsuagoa da bestea baino.
Beherago bidegurutze batera

heldu ginen: eskuin alderako
bidea nahiko laua da eta
basoaren barnetik Pastorekorta
mendi-leporaino iristen da, gero
Pagasarri-ra goiko partetik igo
daitekeelarik; ezker alderakoa
Arraiz-erako bidea da; eta erdikoa
Bilbora pistatik jaisten dena.
Geroxeago Zapaburu iturri

ondotik igaro ginen. Aitzinean
gelditzeko toki aproposa zen
baina gaur egun itxita dago
osasun arazoengatik.
Segidan gure eskuinean, muino

batean, Roke Deuna baseliza
ikustatu genuen. Bere ingurua
oso bukolikoa da eta markoa
Uzkorta-ko karezko harkaitzek
jartzen diote, baso autoktono
aberatsa eta zuhaitz mota
askotakoak (lizarrak, haritzak,
haltzak, astigarrak,
gaztainondoak eta arteak)
daudelarik. Baso hauek beren
mazelak estaltzen zituen
antzinako baso-aberastasunaren
lekukoak dira.
GANEKOGORTA 145
Mendi bidearen amaieran Pagasarri-ko mazela aldera ibilgailuen igarobidea

ixten duen hesi ezaguna gainditu genuen eta asfaltozko bidean sartu ginen.
Jaisten jarraituz, Athletic taberna ondotik igaro ginen, Arnotegi mendiaren
mazelaren azpian.
Beherago egarria kentzeko iturria aurkitu genuen eta, ondoren, errepidea laga
genuen, porlanezko pista batetik jarraitu genuen beste errepide batera iristeko
eta honi jarraiki autobus gure zain zegoen Iberdrolaren instalakuntzetara.
Han, autobusera iristean, GPSk 17,33 km. ibili ginela adierazten zuen eta ibiliz
emandako denbora osoa 4 ordu eta 10 minutukoa zen, berez ibiliz
batezbesteko abiadura 4,2 km/ordukoa izan zen. Geldirik, aldiz, ordubete eta 35
minutu eman genuen. GPSk denborak eta geldialdiak nola bereizten dituen
kontuan hartuta, datu hori egokitu eta ibiltzen denera 4 ordu eta 30 minutu egin
genuela esan daiteke, horietatik bi ordu eta erdi Alonsotegitik Ganekogorta-ra
eta bi ordu Ganekogorta-tik Bilbora.
146 GANEKOGORTA
MARIANEN IRITZIA
Gaurko egunak oso ustekabe

atseginak eskaini behar zizkigun,
Ganekogortan udaberria lehertu
delako eta naturak hitz egiten
digulako, entzun diezaiogun! Urtaro
honetan landaretza trinkoak
preskura ematen dio inguruari.
Mazelak larre aberatsak dira
abelgorri, zaldi eta ahuntzentzako.
Ibiltzea, igotzea, jaistea, ordekan
ibiltzea, landetan zehar joatea,
geldialdi baten ondoren erritmoa ez galtzeko arintzea edo soilik naturaren
barruan beste bat izatea: dena da balizkoa Ganekogortan.
Mendian erabat bakarrik egoten naizenean, lagun pagoak, haritzak, izeiak eta
abar baino ez ditudanean; alfonbra hamaikatxo loretxok eta tarteka marrubi
batzuek ere osatzen dutenean; elkarrizketa urak irristatzen denean sortzen
duen gurguria, edo basoaren zehar haizeak egiten duen aien infinitu eta
maitagarria baino ez denean; nire inguruan dauden txorien abestia entzutea;
horiek denek benetan inguratzen nauen natura honetaz maitemindu arazten
naute eta oso pertsona pribilegiatua naizela konturatzen naiz. Hizkera horretaz
ondo jabetzeko isiltasuna entzun behar da. Igoerek indartsuxeagoa izan
arazten zaituzte, arnasa hartzean biziberritzen zara. Saiatzean, mendiak, haize
gozoak edo dagoen haizeak beste toki batera eramaten zaituzte, duzun
mundua baino zoriontsuagoa eta garbiagoa irudikatzen duzu une batean.
Norberaren aukeraren arabera, alde batetik lasaia eta basatia eta beste batetik
oskarbia eta ezerosoa den berezko inguruneetan egoten gara.
Gailurretik norberak biziera hobe baten ametsa izan dezake, irudiak oso
atseginak eta maitatuak ziren; gure mendi sakon eta mokodunak, batzuk, edo
zapal eta ederrak, beste batzuk, gure inguruan ikustea ikuskizun paregabea
zen. Postal baten antzekoa zen.
Irrikatutako atsedenaldia heldu zen, indarrak berritzeko ordua eta baita

hausnartzeko ordua ere. Gure fantasian irudikatzen genuen ametsa, gure begi
bistan zegoen, Bailararen sakontasunaren arabera horrenbeste aldatzen diren
berde-aukerak, zeruaren koloretasuna edo eguneko argia gure aurrean
lehertzen ziren.
Baina Adarraren hotsak esnarazi gintuen eta amets egiteari utzi genion. Gure
aurrean aurpegi atsegina zeukan gizon argal batek irudi eta idazpuru batzuk
zituen tutu bat zeukan. Gure arbasoek egiten zuten bezalaxe jo arazten zuen.
Horretarako igo ginen haraino, gure tradizioei eusteko eta errespetatzeko.
Oraindik beste gertaera atsegin bat zegoen gure zain Pagasarrin: gure
folkloreko musikaz lagundutako jai herrikoia, taloa lukainkarekin eta txakolin
ona. Ganekogorta deiadar-mendi honetara egin genuen igoera handi honek
eskaini zigunaren oso amaiera bikaina. Pozik nago gailurreraino igo naizelako
eta aurrerantzean beste mendi batzuk gure zain izango ditugulakoan nago. Mila
esker denei.
DERIOKO IBILALDI NEURTUA 147
DERIOKO XXIII IBILALDI NEURTUA

2009-05-17
Maiatzaren 17an, igandea, Itxartu Mendigoizale Taldeko 22 mendizale abiatu

ginen, urtero bezala Untza Mendi Taldeko gure lagunek antolatu zuten Derioko
XXIII Ibilaldi Neurtuan eskuartzeko asmoz
Udaletxetik abiatuta, Apaiztegi aldera jo genuen eta geroxeago San Kristobal

auzotik igaro ginen. Auzo honetan X. mendean eraiki eta 1745an berreraiki eta
handitu zen San Kristobal eliza dago kokatuta. Bidezidorra autobidetik hertu
igarotzen da, Artebakarra aldera, baina gero barnealdera joan ginen lehen
kontrol-gunera, Laukaritz-eko la Bilbaina auzotik hurbil.
Ondoren, duela gutxi eraiki

den Hotel beri baten ondotik
igaro eta gero, errepidetik
jaitsi ginen Artebakarra-raino,
eta hemendik Mantuliz aldera
igo ginen.
Mendi honetan etxebizitza-

sustatzaile bat txalet batzuk
eta Mantuliz izena hartuko
duen golf zelaia ari da
eraikitzen
148 DERIOKO IBILALDI NEURTUA
Mantuliz-etik Lauro-ra joan ginen eta hemen, pilotalekutik gertu bigarren

kontrol-gunea zegoen, jan-edanak hartzeko tokian bertan.
Ondoren hirugarren kontrol-gunea zegoen Aiartza-tik igaro ginen eta gero Derio
herriko erdigunera abiatu ginen, bertan abiapuntuan ibilaldiaren amaiera
zegoelarik. Denera 18,3 kilometro egin genuen eta GPSk adierazi zuenaren
arabera, ibiltzen 3o 35min egon ginen
Arratsaldean sari banaketa egon zen eta horretan, talde moduan izan genuen
partaidetza eskertzeko eman ziguten plaka ez ezik, Itxartuko bikote ugarik
beren sariak jaso zituzten.
SOPELANAKO HERRI IBILALDIA 149
SOPELANAKO XXIV HERRI IBILALDIA

2009-05-24
Maiatzaren 24ean, igandea, Ibilaldi honen irteera-ordua goizeko 9:00etan

zenez, Itxartu Taldeko kideok 08:50etan geratu ginen Sopelanako Batzokian,
bakoitza bere erara joanda. Ordu horretan, denok oso garaiz, Itxartu
Mendigoizale Taldeko 32 pertsona elkartu ginen, batzuk kotxez eta beste
batzuk metroz bertaratuta. Urko Mendi Taldeak urtero antolatzen duen ibilaldiari
ekin aurretik, talde-argazkia egin genuen eta, askotan gertatzen den bezala,
joan ginen guztiak ez dira agertzen argazkian.
Batzokiaren inguruan oso giro handia zegoen irteera orduan eta horrek burura
ekarri zigun eta hizketa-gai izan genuen gure artean, iazko egoera, eurite
gogorrek kostalde osoa jipoitu zutenean, uholdeak nonahi gertatu zirenean,
alegia. Bai, Bizkaiaren zati handian uholde gogorrak gertatu ziren iaz.
Suziriak bota eta berehala abiatu ginen, oso azkar, kaletik behera eta,
metroaren trenbide azpitik igaro ondoren, Sopelana-ren behealdera joan ginen.
Handik gure ezkerretik bide batetik jarraitu genuen, lehendabizi asfaltotik eta
gero lurrezko pistatik, Santa Marina Harkaitzetarako norabidean, Sopelanako
Ikastolaren goialdetik igaroz. Inguru horretan Sopelanak eta Urdulitzek
partekatzen duten eta bere gunerik garaiena Santa Marina Harkaitzak duen
Freidemendi mendi-tontorretik ibili ginen. Eremu horretara iristean, Sopelana –
Unbe errepide nagusira jaisten den bideari ekin genion.
150 SOPELANAKO HERRI IBILALDIA
Harantzago errepidea utzi eta

Munarrekolanda-ra (184 m.) joateko
bidetik jarraitu ginen. Handik mendi-
bizkarretik, toki hauetatik beti izaten
diren ikuspegi politez gozatuz,
bideratu genituen gure urratsak, bien
bitartean trumoiak ageri zirelarik eta
ekaitza gure gainera zetorrelarik.
Kontrol bat zegoen Urko gailurrera
iritsi ginen eta, jakina, joan zitzaigun
Luisen gure laguna izan genuen
berriro gogoan.
Berango aldera, jan-edariak hartzeko

tokira, jaisten ari ginela denbora
dezentean zehar gurekin izan
genituen euri-zaparrada bortitzak
botatzen hasi zuen. Berriro metroaren
trenbide eta autobide azpitik igaro
ondoren Azkorrira hurbildu ginen
pinudi batean zehar. Kostaldera heldu
ondoren, Sopelanako itsaslabarretatik
aurrera joan ginen. Labar hauek
hamaika aldiz ikusi ditugu eta hala ere
beti gertatzen dira politak, nahiz eta
egun horretan euriak eta lokatzak
asko zaildu zuten gure ibilera. Barrikara hurbildu ginenean, eskuin aldera jo
genuen, Algorta – Plentzia errepidea zeharkatu genuen eta Goierri auzora
inguratu ginen. Azken toki honetatik Sopelanako erdigunera jaitsi ginen eta
zuzenean ibilaldiaren helmuga kokatuta zegoen Udaletxera heldu ginen.
Antolatzaileek banatutako oparitxoak (mendi txanoa eta kamiseta) jaso

ondoren, karpa baten barruan jarri zuten hamarretako ona hartu genuen, beste
talde batzuetako kideekin hitz egiten aritu ginen bitartean.
Ibilbideak 17,7 kilometro izan zuen eta gutako gehienok 3 ordu eta erdi eman
genuen.
MEÑAKA-KO HERRI IBILALDIA 151
MEÑAKA-KO HERRI IBILALDIA

2009-06-14
Ekainaren 14ean, igandea, eguraldi ona eta nahiko bero zegoelarik, Itxartu
mendigoizale Taldeko 19 kide joan ginen Meñaka-ra, Sollubepeko Taldeak
antolatu zuen Meñakako XIV. Herri Ibilaldian eskuartzeko asmotan. Ibilaldia
8:30etan abiatu zen.
152 MEÑAKA-KO HERRI IBILALDIA
Herri Ibilaldiari amaiera eman ondoren, Sollubepeko Taldeak ohiko

Txitxiburduntzia prestatu zuen, nagusientzako eta baita ibilaldi laburragoa egin
zuten gaztetxoentzako ere.
BARDEAK – MONCAYO (ASTEBURUKO TXANGOA) 153
BARDEAK – MONCAYO
ASTEBURUKO TXANGOA
2009 Ekaina 20 eta 21
Urtero egiten den asteburuko txangoa egiteko Ekainaren 20an, larunbata,

goizeko 07:30etan 46 pertsona abiatu ginen autobusez Algortatik. Era honetako
txangoetan gertatu ohi denez, bi arlo elkartu genituen: alde batetik, ohiko
mendi-jarduera (Moncayora igoz) eta turismoa (Olite, Bardeak, Tutera, Veruela
Monastegia eta Tarazona.
OLITE
10:00ak baino lehentxeago Olite herrira heldu ginen.Olite Nafaroaren bihotzean
dago, Iruñatik 40 kilometrotara, Erdiko Nafarroako mendikateen isla
malkartsuak Erriberako lur lauei tokia uzten dieten tokian. Muino txiki baten
gainean (338 metro) eraikita, bere lurretatik Cidacos ibaia igarotzen da. Bere
ekialdean Uxue Mendikatea (932 metro) dago.
Mediterraneoko, kontinenteko eguraldi atsegina du, uda beroak eta lehorrak,

neguak ez oso hotzak eta ez euritsuak eta zerua oskarbi. Horretaz gain, bere
lurrak oso emankorrak dira eta horregatik Olite-n historiaurretik bizi izan da
jendea, ondoren erromatarkuntza irmoa jasan zuen eta geroago errege nafarrek
errege-egoitzatzat aukeratu zuten.
Errege-jauregia bisitatzeko ordua 10:30etarako eskatuta genuenez, iristean

gosaria hartu genuen eta Karlos III plaza luzean ostera bat egin genuen. Plaza
gazteluaren aurrez aurre dago eta bere inguruan interes handiko eraikuntzak
ikusi genituen.
Errege Jauregitik beste aldean, plazaren ekialdeko muturrean, Udaletxea dago.

Eraikuntza modernoa da eta XVI.tik XVIII. mendera bitarteko nobleen etxetzar
handien antza ba du.
154 BARDEAK – MONCAYO (ASTEBURUKO TXANGOA)
Errege Jauregia bisitatu baino lehen eta ondoren, hiriak eskaintzen duen
jarduera atsegin hau egiteko aukera izan genuen: alderdi zaharreko bere
indetan (kale txikietan) galtzea. Bertan Erdi Aroko, Errenazimentu garaiko eta
tankera barrokoko jauregi eta etxetzarrak ikustatu genituen eta beste garai
batzuetara egin genuen bidaia.
Errege Jauregian sartu baino lehentxeago, gutako gehienok Andra Mariaren

Elizara hurbildu ginen. Jauregi ondoan dagoen XIII. mendeko eraikuntza
gotikoa da. Zortzi arkiboltak eta atezango oso apainduetan finkatutako erdiko
tinpanok osatzen duten XIII. Mendeko atari joria dauka. Bere bi aldamenetan
apostoluen eskulturak dituzten arku-multzoak zedarritzen du ataria.
Ezin izan genuen eliza bisitatu, itxita zegoelako, baina kanpoaldearen oroimen
on hau dugu.
XIII. mendetik aurrera Olite Errege nafarren errege-egoitzetako bat izan zen
eta Karlos III ‘Noblea’k (1387-1425) aukeratu zuen begiko egoitzatzat. Ospe
garai hartatik Oliteko Errege Jauregia geratu da lekuko. Esan
bezala,10:30etan sartu ginen. Teobaldoen Plazan eraikita dagoen gaurko
Turismo Paradorea, lehen Jauregi Zaharra, da Gaztelu-Jauregi honen zatirik
zaharrena.
Jauregi Zaharra Karlos III.ren erregealdian zaharberritu zen eta tankera gotiko
zibil frantziarrean eraikitako Jauregi Berriaz handitu zen. Eraikuntza harrizko
horma handiez dago osatuta, sigi-sagan, ingurua sarrerez eta irteerez beteta.
Kantoietan dorre zirkularrak daude, estalkiak arbelezkoak dira gaur egun,
jatorrizko berunezko teilatua ordezkatu ondoren.
Barrura patio handi batez sartu ginen. Atzean Jauregi Berriaren erdi aldea dago
eta bertan, bere solairu noblean, Errege eta Erreginaren gelak. Lehenetik
Erregearen Iraganbidera ailegatzen da.
Bigarren gelatik patio txiki batera joan daiteke, gaur egun Laranjondoarena edo
Erreginaren lorategia deitua.
Gelak dituen erdi alde honen gainean dorre batzuen soslaiak ikusten dira:
“Omenaldiaren”, “Hiru Koroen”, “Lau Haizen” edo “Talaiaren” dorreak hain
zuzen.
Nafarroa Gaztelak mendean hartu

zuenetik (1512), Jauregia eskutik
utzita geratu zen eta 1813. urtean
jasan zuen sute batek are gehiago hondatu zuen. Gaurko itxura 1937. urtetik
aurrera egin zen zaharberritzen lanak eman diote.
NAFARROAKO ERREGE BARDEAK

12:00etan Olitetik Errege Barde-etarantz abiatu ginen. Bardeak natura-alderdi
bat da, basamortuaren antzekoa, Nafarroako hego-ekialdean zehar zabaltzen
diren 42.000 hektareetan kokatua. Barde-ekiko Perineoetako Mendikatea eta
Mendikate Iberiarra urrunkideak dira. Hara 13:00etan heldu ginen.
Bere lurrak buztinezkoak, igeltsuzkoak eta kareharrizkoak dira eta uraren zein
haizearen higadura jasan izan dute, itxura harrigarriak sortaraziz, halan hola
amildegiak edo sakanak, taularen antzeko egiturak dituzten lautadak eta
bakarkako muinoak, mendiburuak deituak.
Bardeak ez du hirigunerik, bere landaretza oso murritza da eta lurraldea

zeharkatzen duten ur xirripen emaria oso aldakorra da, urterik zatirik
handienean lehor daudelarik. Garaiera 280 metrotik 659 metrora bitartekoa da.
Errege Bardeak, erregearena zen lurraldea, ez dago inongo udalerriren barruan

kokatua eta Nafarroa Foru Erkidegoa da beren jabea. Hogei udalerrik eta
entitatek (“congozante”ak) osatzen dute Errege Bardeen Erkidegoa, alderdi
horren probetxua helburua duen Zuzenbide pribatuko entitatea.
Gaur egun, Errege Bardeen zatirik handiena babesturik dago, 1999. urtean
39.274 hektarea duen Berezko Parkea izendatua izan zen.
Autobusak Ferial izeneko uharkaren oinean utzi gintuen, bertan Uztarriaren

Gure Amaren baselizarantz doan aldaia hartu genuen, Ur gezia izeneko
sakanak osatzen duen haranaren ezker aldetik joanez.
Haran horretan sartu eta berehala, lurrezko bide bat aurkitu genuen eta, igoera
labur baten ondoren, Marin Kobazulora heldu ginen. Artzaintza jardueran
Bardeetan aterpe moduan erabili ohi den aterpe aitzurtutako haitzulo ugarietako
bat da.
Marin haitzulora egindako osterak

ez gintuen erabat bete, kobek ez
baitziguten ezer esan. Ostera bera
oso laburra izan zen eta nahiko
bide lautik. Bide beretik itzuli ginen,
baina Azokako iraganbidearen
amaierara heldu gabe, uharka
alderako igoera motza egin genuen
eta hemendik jatetxera hurbildu
ginen.
Uharkako artaren ingurura heldu

ginenean, batzuek uharkari itzuli
osoa ematea erreza izango zela
pentsatu zuten, baina etsi egin
zuten, bazkal ordua iristear
zegoelako. Azokako urtegia Yesa
urtegiko urak jasotzen eraiki zen
duela urte gutxi batzuk, Valtierra eta
Caparroso herrietako lurrak
ureztatzeko zein Valtierra eta
Arguedas herritarren kontsumorako,
eta gaur Bardeen barruan dagoen
atseden gune bihurtu da.
Azoka Jatetxean bazkaldu genuen. Han atseden gunea dago eta oso toki
lasaia da. Tokiak ez du zerikusirik Mari haitzuloaren inguruan egin genuen
osterarekin eta are gutxiago arratsaldean ikusiko genuenarekin.
Bazkaldu baino lehen lekuaz gozatu ginen janaurreko bat hartzen ari ginen
bitartean, edo, hobe esan, batzuek janaurreko batzuk hartzen ari ziren
bitartean. 14:30etan hasi zitzaizkigun bazkaria ateratzen jatetxearen barruan,
guretzako baino erabili ez zen jangela batean. Bazkaria plater hauek osatu
zuten: itsaski entsalada (%50a) eta borrajak; txahala biribilkia apaingarriz
lagunduta; postreak aukeran, kafea eta txupitoa, ardoa Gran Feudo kriantza
izan genuelarik. Jangela oso ondo dago gurea bezalako taldeentzako eta
bazkariaren kalitatea ona izan zen.
16:30etan Azoka-tik atera ginen Barde Zuria ezagutzen den alderdi aldera,
agian ezagunena higadurak sortu dituen mendiburu, sakana eta bestela egitura
ikusgarriengatik. Barde Zurira Arguedas inguruan abiatu eta Tiro Poligonoko
Kuartel militarrean amaitzen den errepidetik sartu ginen. Oso harrigarria
gertatzen da, alde batetik, Errege Bardeak Natura Parkearen izaera onartua
edukitzea eta, beste alde batetik, Tiro Poligonoa den egitura militar erasokorra
eta ezegonkortzailea bere muin muinean oraindik izatea.
Kuartel militarreko atetik aurrera Castildetierra aldera doan, lurrezkoa den eta
zulo asko dituen aldai batetik jarraitu genuen. Aldaian 2,3 kilometro ibili
ondoren, bidea estutzen den hareharrizko haitz batzuen ondoan utzi gintuen
autobusak, Gortinak mendiburura igo nahi izan genuen guztiok jaitsi gintezen.
Hasierako lehen igoera laburra igo ondoren, porlanezko 219 maila dituen
eskailera berezi batetik igo ginen (behatoki militar baten hondarra). Eskailerak
diagonalean egiten du gora, mazelan zehar, mendiburuko gailur lauraino.
Denera 500 metroko ibilaldia da

(joan etorria) eta 50 metroko
garaiera gainditu behar da. Goitik
Barde Zuri osoaren ikuspegi
zoragarria dago.
Bide beretik itzuli ginen,

oraingoan lasaiago eskailera luze
honen erdi aldean ahalegin
berezia eginez gainditu genituen
maila batzuk falta direlako.
Berriro aldaian geundenean, Castildetierra Mendibururantz joan ginen oinez.

Castildetierra-rako bidean Segalariaren Monumentura hurbildu ginen.
Zonalde guzti horren itxura higaduraren ondorioa da. Eragin handia duen
fenomeno hori beti ezagutu da Bardeetan, hiru arrazoi garrantzitsuengatik:
Eguraldiak ezaugarri hauek ditu: idortasuna, euri gutxi baina

uholdezkoak egiten duenean, haize bortitzak eta urtean zehar
50ºetaraino heldu daitekeen tenperatura aldaketa.
Geologia: zaurkortasun handiko material bigunak, batik bat buztinak,

limoak eta hareharriak.
Gizakien jarduera: azken hamabi mendeetan gehiegizkoak izan dira

abeltzaintza, su-egurraren gehiegizko erauzketa eta ikazkintza, eta
azken mendean horiez gain nekazaritza. Ondorioz, landare-geruzaren
murrizketa oso handia izan da.
Mendiburuak solte dauden muinoak dira eta higadura moteldu egin dute, bere
gailurretan gogorragoa den geruza, malda edo terrazaren bat dutelako. Hauen
adibiderik ikusgarriena gu ikustera gindoazen Castildetierra mendiburua da.
Castildetierra Barde osoaren ikurrik nabarmenena da eta natura

monumentutzat hartu ahal izango litzateke, Legeak eskatzen dituen ezaugarri
guztiak aise betetzen baititu. Bere osaera geologikoak ez du parekorik
Nafarroan, apartekoa eta inguralde eta hezkuntza balioengatik interes
berezikoa da, Bardeetan gertatzen diren higadura prozesu handiak argitu eta
arrazoitzeko eredua delako. Higadura da bere itxuraren eragile diseinugilerik
nagusiena eta, baita ere, ikur honi bere amaiera ekarriko diona. Mendiburua da
(gazteleraz, ‘cabezo’). Zonalde honetan izen hori muino “lekuko”ei ematen zaie,
bere gailurrean oso azalera txikia duten muinoei.
Ez dakigu noiz arte izango den
Bardeen irudia. Izan ere, aditu
batzuen iritziz Castildetierra hil
egingo da eta ez dago balizko
irtenbiderik. Nahiz eta bere
mazeletan iraun dezan ahalegin
ugari egin diren, mazalak atzera
daramatzan natura-prozesuak
ezabatuko egingo du. Hemendik
ehun urte barru itzultzen garenean adituak oker ibili direla egiaztatu nahi
genuke eta mendiburu hau zutik ikusi nahiko genuke.
TUTERA
Castildetierra mendiburua ikustatu ondoren Tutera-rantz abiatu ginen,
20:00etan heldu ginen herrira eta Santamaria Hotelean hartu genuen ostatu.
Bere garrantzia, biztanle kopurua eta bilakaerarengatik Tutera Nafarroako
bigarren hiria da. Aldi berean kalekoa, industriala eta nekazaritzakoa da,
harana, gotorlekua, zubia, bidegurutzea eta edozein eratara, hiri pribilegiatua,
bertan artelanak, oroimen historikoak, oraina eta etorkizuna banatu ezineko
multzo bat.
Afaldu baino lehen Tuterako kaleetan zehar ostera egiteko astia izan genuen
eta beti bezala bere ondare monumental ugariak berriro harritu gintuen. Laster
Foruen plazara heldu ginen. 1789. urtean eraiki zen eta alderdi zaharra eta
Tutera modernoaren arteko zubia da, plaza karratua, hirigintza barrokoaren
ezaugarri.
Bere terrazetan atseden txikia hartu genuen eta alderdi zaharrera sartu ginen.
Bere kaleen taxuketak bere iragan arabiarra eta judutarra ekartzen digu gogora.
Gu tankera erromanikoa duen Katedraleraino heldu ginen, ordu haietan itxita.
Afari xehea baina oso bikaina jan

genuen Hoteleko jatetxean: entsalada
anitza mahai erdian zegoela erdia
pasta boloniarra eta beste erdia
barazkiak, gero oilasko errea patata
frijituekin, eta edateko Gran Feudo
kriantza. Gutako baten jaioteguna
ospatu genuen eta ondoren bertako
gaueko bizitza ezagutu genuen.
MONCAYO-RAKO IGOERA
Moncayora igo nahi genuenok
07:30etan abiatu ginen Tuteratik,
Fraideen Iturrira joateko. Gune hau
igotzen hasteko ohiko tokia da eta
bertara ordubetean heldu ginen.
0o00min Fraideen Iturritik (1.349 m.)

abiatu ginen eta baso batetik gora
egin genuen, lurrezko bide batean.
0o45min Moncayoko Gure Anderearen Santutegira (1.621 m.) iritsi ginen. Han
iturri bat dago eta guk ezker aldeko bidetik jarraitu genuen, hemen ere inguru
basotsuan lurrezko bidetik. Bidea oso zapalduta dago eta ez du batere
zailtasunik, ez orientatzeko, ezta zoruari dagokionean.
1o10min Alderdi basotsua amaitzen den tokitik han, urruti eta gure eskuinean
Moncayo ikusi genuen. Zaliaren ziklo izozturako sarrera da.
Gure ezkerrera jo genuen harri askotako bidetik. Igoera harri gainetik egiten da,
xenda nahiko zapaldutik, mugarriz eta pinturaz ondo seinaleztatuta.
Igoera horma-bularretik egin genuen muinoraino, oso aldapa malkartsuetatik

baina arriskurik gabe.
2o10min Oso ikuspegi politak dituen Jon Deunaren muinora (2.283 m.) heldu
ginen. Hemendik aurrera ostera eroso bat baino ez genuen egin behar izan,
eskuin aldera gailurtzatik. Alderdi honetan landa eta harri gainean ibili ginen.
2o30min Moncayo gailurrera (2.316 m.) iritsi ginen. Han erpin geodesikoan,
gurutze bat eta posta-kutxaren bat daude.
Moncayok elur iraunkorrak ditu urte osoan zehar, Sistema Iberiarreko mendia
da eta Zaragoza (Aragoi) eta Soria (Gaztela Leon) probintzien artean dago
kokatuta. Sistema Iberiarreko gailur garaiena da eta Penintsula Iberiarreko
tontorrik aipagarrienetako bat.
Jaitsiera bide beretik egin genuen.
5o00min Fraideen Iturrira heldu ginen itzuleran. Han mahaiak eta barbakoak
dituen askaldegi atsegina dago eta baita aterpe txiki bat, eguraldi txarra eginez
gero bertan babesteko.
VERUELA-KO MONASTEGIA
Moncayora igo ez ziren beste guztiak
10:00etan abiatu ziren Tuteratik
Veruela aldera. Veruela Hueca
ibaiak osatzen duen haran txiki
batean dago eta ibaiaren sorlekua
Veruela Monastegitik oso hurbil
dago. Veruela Aragoiko lehen
monastegi zistertarra da. Monastegi
honen sorrerari buruzko agiri
zaharrena Gartzia Ramirez Errege
Nafarrarena da eta 1145. urtekoa da.
Bertan Erregeak baieztatzen du
Veruela eta Olibako lurrak eta beren
ondasun guztiak Nienciebaseko
Maria Deunaren monastegi
zistertarrari ematen zizkiola orden
horren monastegi bana eraiki
zitezen.
Veruelako Maria Deunaren Errege-
Monastegia Zaragozako Probintzia-
Diputazioarena da 1998z geroztik.
Aurreko urteetan, 1976. urtetik,
Diputazioa jada ari zen monastegia
kudeatzen, Estatuaren lagapenaz,
eta urte horretan hasi zen
zaharberritzen. Gustavo Adolfo
Bécquer olerkariak hemen idatzi
zituen, 1836-1864 urte bitartean,
bere bederatzi “Gutun” ospetsuak
eta errima eta legenda batzuk.
Multzoa XVI. mendeko eta kilometro
bateko luzera duen hesi batek
inguratzen du. Hesia Erdi aroko
Dorretzar batean dagoen atetzarretik
gainditu daiteke etorbide zuhaitsu
batetik. Sartu eta XII. mendeko
egundoko Eliza dago. Bere ataria
erromanikoa da eta hiru nabe garai
ditu, gurutzeria gotikoaz estaliak.
Toki horretatik bi klaustroetara sartu
daiteke, bata gotikoa eta bestea
errenazentista, eta bietatik areto
kapitularrera, jangelara eta arte
erakusketak, kontzertuak eta
ikastaro ospetsuak antolatzen diren
bete gela batzuetara.
TARAZONA
Moncayora joan ginenok zein Veruelako Monastegira kultura-bisitaldia egin
genuenok Tarazonan (Zaragoza Probintzian) elkartu ginen. Hiri hau Moncayotik
14 kilometrora dago kokatuta eta bere Naturazko Parkea Nafarroako Foru
Erkidegotik 7 kilometrora eta Soria Probintziatik 10 kilometrora.
Erromatarren garaian Tarazona

Erromako zuzenbidepeko hiri joria
izan zen. Inperioa pikutara joan
zenean, beste hiri guztiekin batera,
gainbehera izan zuen, islamiarren
oldea gertatu arte. Tarazona 1119.
urtean izan zen birkonkistatua
Aragoiko Alfonso I-aren garaian eta
gotzain-egoitza izan zen. Alfonso
Ia hil zenean, Tarazona Gaztela,
Nafarroa eta Aragoiren arteko
mugako hiria bihurtu zen eta
garrantzi estrategiko handia hartu zuen. Erdi aroan hirian kristauak, judutarrak
eta musulmanak bizi izan ziren elkarrekin giro onean. Musulmanek bere ukitua
utzi zuten mudejar tankerako eraikuntzen arkitekturan, besteak beste
Tarazonako Baratzeko Gure Anderearen Katedralean, gotiko-mudejar
tankerakoa eta duela 20 urtetik honantz zahar berritzen ari direna. Mairuak
hiritik kanporatu zituztenean, hiria krisialdi handian sartu zen.
Ataria errenazentista duen Udaletxea ere bisitatu genuen. Bere garaian azoka
izan zen plaza batean dago. Azoka Gustavo Adolfo Bécquerrek aipatzen du
bere errima eta legendetan. Eta plazan bertan Tarazonan ezagunena den
tradizioari buruzko eskultura ere bada, Cipotegato alegia. Abuztuaren 27
guztietan, eguerdian puntu puntuan, arlekinez mozorrotutako gizon batek (horiz,
gorriz eta orlegiz, eta txanodun) Udaletxeko plaza zeharkatzen du, jendeak
tomateak botatzen dizkion bitartean.
Cuencakoak gogorarazi zizkiguten etxe eskegiak ere ikusi genituen. Etxe hauek
oso aspaldikoak dira eta Apezpikuaren Jauregiaren ondoan daude.
Zezen plaza zaharra ere bisitatu genuen. Oso

historia bitxia du. Oinarri ortogonala du eta 1790.
eta 1792. urteen bitartean eraiki zen, antzinako
larre batean. Eraikuntzak 32 etxebizitza zituen
eta beren jabeek balkoiak alokatzen zituzten
zezenketak egoten zirenean. Gaur egun
etxebizitzaz beteta dago, zezenketak
1870.urtean plaza berrira eraman zirelako. Esan
bezala, XVIII. mendean eraiki zen eta oraindik
orain zaharberritu dute.
Hain gazteak ez direnek zein gazteagoek ere
ondo gogoratzen dugu Paco Martinez Soria.
Hemen, Tarazonan jaio zen 1902an eta 1982an
hil zen.
Tarazonako La Merced de la Concordia (Adostasunaren Dohaina) Hotel-

Jatetxean bazkaldu genuen. Hasieran lau sarrera goxo, gero antxume errea eta
postre tarta izozkiarekin, eta edateko ura eta eskualde hartako ardo ona.
18:00etan, bazkaldu ondoren osteratxo bat egin eta gero, Algorta aldera abiatu
ginen.
GLORIAREN IRITZIA
Urtero egiten dugu asteburuko txangoaren zain ilusioz geunden, trinkoki

elkarrekin bizitzeko aukera ematen digutelako.
Oso bidai atseginaren ondoren, Olitera heldu ginen, eta dorre arranditsuak
dituen bere gaztelu historikoa ezagutzera joan ginen. Bere harresien barruan
egonda erraz antz eman daiteke nolakoa izango zen Erdi Aroko biziera eta gaur
egun hain puri purian dauden erdi aroko azoka nolakoa izango zen.
Aurrera jarraitu genuen, Bardeen
barruko aparteko Naturazko Parke
batean dagoen jatetxera hurbildu
ginen. Bazkari onari esker indarrak
berreskuratuta, Errege Bardeetara
joan ginen eta han 220 maila dituen
talai batetik bere luze-zabal
ikaragarria ikustatu genuen, nahiz eta
oso lehorra izan zirrara eragin zigun
luze-zabalak. Eta jakina,
ezinbestekoak diren argazkiak egin
genituen Castildetierra mendiburuaren
aurrean.
Segidan Tutera-ra zuzendu ginen,

hotelean gure gauzak utzi genituen
eta hiriaren bisita turistikoari ekin
genion. Bere kaleak eta
monumentuak ez ezik, zerak ere oso
oroimen polita utzi zidan: Hiru
Kulturetako Plazan abia eginda zuten
zikoina kopuru handiak, alegia.
Igandeko egunsentia bikaina izan zen

eta taldeko batzuk Moncayora igo
ziren bitartean, bestok Veruelako
Monastegia bisitatu genuen. Monje
zistertarren monastegi honen bisitaren
bitxikerien artean hauxe azpimarratu
nahi dut: monastegiko monjeek ezin
zezaketen lau hankako animaliarik
jan, gaixoek ezik, antza monjeek
bekatuzko gurariak izatera bultzatuko zituzkeen indar gehiegi izan ez zezaten.
Abadia-eliza eta klaustroak bisitatuz, Bécquer anaien izpiritua sentitu ahal izan
nuen.
Tarazona-ra bidaiatzen jarraitu genuen eta Moncayora igo ziren lagunen zain
egon ginen bitartean, hiria ezagutzeko parada izan nuen, pintxo goxo eta ardo
batzuk dastatzearekin batera. Denok elkartu eta gero, oso bazkari ona dastatu
genuen,eta horren ondoren Algortarantz abiatu ginen, kultura eta giro onez
beteriko asteburua eman genuen sentipena nekarrelarik.
DANIREN IRITZIA
Itxartuk asteburuko txangoa eta bere xehetasunak aditzera eman zizkigunean, ilusio
handiz hartu nuen, bi lekuak ezezagunak baitziren niretzako eta bereziki Errege
Bardeak. Lehendabizi Gortinak Mendiburua ikustatu genuen. 219 mailak igo baino
lehen nahiko astuna izango zela uste nuen, baina gailurra erdietsi eta handik dauden
ikuspegiak ikusita, batere atsedenaldirik gabe horrenbeste maila igo nituela ahaztu
zitzaidan. Leku horretatik Errege Bardeak ia bere osotasunean ikusten dira. Ari zuen
boladako haize bortitzak ez zigun erabat bere ikusgarritasunaz gozatzen utzi, kordoka
arazi baitzigun eta argazki nolabait egokiak egiten ezintzen zuen. Dena dela, lurraren
lehortasunari buruz nuen iritzia bigundu zen, lurraren zati handi bat landatuta
dagoelako eta, horrez gain, mendiburu honetatik hurbil urmael txiki bat egiten da,
inguruari freskotasun eta orlegitasun apur bat emanez.
Muino horri egindako ikustaldia amaituta, jaitsi egin ginen eta oinez beste mendiburu
batera joan ginen, Castildetierra mendiburura hain zuen, duen itxura berezia eragin
dion higaduraren triskantza ondo erakusten duena. Ondorio bezala esan dezaket
Errege Bardeetara egindako bisitaldiak ez zidala huts eman, pozik itzuliko nintzateke
berriro udaberrian eta udazkenean, eta bere zati handiago batetik ibiliko nintzateke
oinez.
Ekainaren 21a, igandea, enkarguz ere ez

genukeen hoberik izango, egunsentia
erabat oskarbia izan genuen, eguzkitsua
eta haize gozoz. Goiz jaiki ginen eta
07:30etan abiatu ginen autobusez
Moncayoko mazeletara, zehazki
Fraidearen iturria izena duen tokira.
Hemendik oso pinudi ederrean barrena,
xenda batetik abiatu ginen, Moncayoko
Gure Anderearen Santutegiraino. Ondoren
harritza batera heldu ginen eta zori ona
izan nuen, ni nengoen taldeko gidari batek
oso abiadura lasaia baina iraunkorra ipini
zuelako, hala Jon Deunaren muinorainoko
igoera asko erraztu zidala. Eta hemendik
gailurrera oso ibilaldi erraza izan zen.
Gailurrean atsedenaldi laburra izan

genuen, argazki batzuk egin genituen eta
gure hamaiketakoa hartu genuen,
Atsedenalditxoa amaituta xenda beretik
hasi ginen jaisten, baina zoruaren
egoeraren erruz oso adi ibili behar izan
genuen oinak jartzerakoan, estropuz
egiteko edo/eta laban egiteko eta, ondorioz, erortzeko arriskua saihesteko. Santutegira
heldu ginenetik aurrera, berriro Fraidearen iturriraino, ostera erraza izan zen.
Igoerak, esfortzua eskatu arren, pozik utzi ninduen eta azkenean gustura aurkitu
nintzen, are hobeto Tarazonan izan genuen bazkari bikaina hartu ondoren, giro
hobezinaz inguratutik.
DURAKOGAIN – GONBORALDE - ASENTSIOMENDI 177
DURAKOGAIN (815m) GANBORALDE (707m) eta

ASENTSIOMENDI (686m)
2009-06-28
Ohi baino ordu erdi beranduago, hots, 8:30etan eta ez 8:00etan, 18

mendigoizale abiatu ginen Kirikiñotik. Txango honen ibilbidea bestela baino
laburragoa zenez, abiatzeko unea ordu erdi batean atzeratzea erabaki zen,
jendeari lo egiteko denbora gehixeago eman asmoz.
Oinez ibiltzen hasteko gunea

Krutzeta mendatean zegoen eta
hara joateko autobusa Dima-tik
joan zen Barazarretik joan
beharrean, lehena bigarrena
baino laburragoa zelakoan.
Baina oker genbiltzala egiaztatu
genuen, ia bi ordu eman genuen
gure jomugara iristeko eta, hori
ikusita, itzulera Barazarretik egin
behar genuela erabaki genuen.
Krutzeta (690 m.) mendatera

10:15etan iritsi ginen, autobusetik jaitsi eta puntu horretatik ekin genion
txangoari, usategiek erakusten ziguten marrari jarraituz. Eguraldia bikaina zen,
ikuspegiak zoragarriak eta txangoa nahiko lasai hartu genuen.
178 DURAKOGAIN – GONBORALDE - ASENTSIOMENDI
Hesi askotatik igaro behar izan genuen, denak ondo adierazita, eta beti aldapan
gora baina ez oso malkartsu ibiliz, Durakogain (815 m.) gailurrera heldu ginen,
30 minututan gutxi gorabehera.
Tontorretik Orisol, Anboto, Udalatx, Aloña, Orkatzategi, Kurutzeberri, eta abar

ikusi genituen, ikuspegi izugarriak.
Jaitsiera ere oso erraza izan zen, landaretza ugari zuen zelai batetik,
ikuspegiez gozatuz, eta gero autobusera joateko erabili genuen GR pista
batetik jarraitu genuen.
Aurrera joz, artzainen txabola batzuen ondotik igaro ginen eta haratago Adrian
Deuna baselizatik. Hemen beren hamaiketakoa hartzen ari ziren bi mendizale
arabar agurtu genituen. Gu guztiontzako nahiko jana ez zutela eta ezer
emateko gogo handirik ere ez zutela ikusita, aurrera jo genuen.
Gure ibilbidean, aurrean zelai ederra, hormigoizko eserlekuak eta mahaiak eta
gerizpe nahikoa zituen aterpetxe moduko baten ondotik igaro ginen. Hantxe
erabaki genuen gero itzuleran bertan hartuko genuela hamaiketakoa.
Pista utzi genuen eta Ganboralde

gailurrera igotzen hasi ginen. Tontorra
baino lehentxeago, hesi bateko
igarobidean, txangoaren antolatzaileek
animali baten buruaren hezurren
hondarrak erakutsi zizkiguten (zein
motatakoa zen esaten ez naiz
ausartzen, izan ere, gai honi buruzko
nire jakinduria ez da nahikoa). Burua
tantai baten puntan jarri zuten,
igarobide ondoan, ondo lotuta,
garaikur bat balitz bezala.
Aurreko tontorrera baino errazago heldu ginen Ganboralde (707 m.) gailurrera
eta hemen ere izugarri ikuspegiez gozatzeko parada izan genuen, izan ere gure
lurraldeko mendi ezagunetarik asko genituen inguruan, gure aurrean. Goizeko
11:20ak ziren bigarren tontor honetara iritsi ginenean.
Beroa geroz eta gehiago nabarmentzen hasita ginen, egun sargoria izango
genuela antz ematen zitzaion, eta, lehen esan bezala, aurreikusita zegoen
baino lasaiago jarraitu ginen oinez, oraingo honetan denok elkarrekin, inor
atzean utzi gabe.
Ganboralde-tik jaitsiera oso atsegina gertatu zitzaigun, hasieran garo artean eta
gero pinudi batetik zehar.
Ondoren goizeko azken tontorrera

abiatu ginen oso bidezidor zabal, polit
eta zailtasunik gabetik. Azken zatia
zailxeagoa zen, kamamila lorez beteta
zegoen zelai batetik Asentsiomendi
(686 m.) gailurreraino. Han Aramaioko
borrokaren omenez Gurutz handia
dago ezarrita.
Tontorretik Aramaio-ko auzo batzuk ikusi genituen, besteak beste Unzilla eta
Barajuen.
Argazkiak eginda eta denok elkarrekin, 11:45etan Asentsiomendi-tik hasi ginen

jaisten, atzera, GR pistatik.
Lehen esandako tokian

hartu genuen hamaiketakoa,
oso giro atseginean, tokiak
merezi zuela baieztatuz.
Gelditzen zitzaigun bidea
pista beretik egin genuen
Krutzeta mendateraino.
Beroa handia zen eta
pistatik egin genuen ibilaldia
astun samarra gertatu
zitzaigun, alde batetik zati
batzuetan ezik gehienetan
eguzkipean ibili ginelako
eta, beste alde batetik,
hamaiketako handia egin
genuelako, asko jan eta edatearen ondorioak jasan genituelako alegia. Eskerrak
bidea laburra izan zen.
Autobusa utzi gintuen tokitik gertu zegoen gure zain, oraingoan gerizpean eta
pista bukatzen den gunean justu. Jendea heltzen ari zen eta jantziz aldatzen ari
zen bitartean, errepidean bertan autobusetik ehun metrora zegoen behatoki
batera hurbildu zen talde txiki bat. Behatoki horretatik oso ondo antz ematen
zaio Aramaio bailaren edertasunari.
13:15etan Algorta aldera abiatu ginen, oraingoan Barazarretik, eta 14:30etarako

Kirikiñora heldu ginen. Gozatzeko moduko txangoa izan zen eta ez oso zaila,
nahiz eta amaieran beroa nahiko nabarmendu genuen.
HERI-REN IRITZIA
Ohi bezala ordukotasuna erabat gordez, hasi ginen bidaia autobusez.

Hasierako inpresioa nahiko etsigarria izan zen, oso mendigoizale gutxi (18)
baikinen, baina txangoa oso erakargarria zen, Aramaioko Bailaran ibili behar
genuelako, ‘Suitza txiki’tik hain zuzen. Bai, batzuek izen horrekin ezagutzen
dute Araban kokatuta dagoen bailara berezi eta orlegi hau. Herri hau Bizkaia
eta Gipuzkoarekiko mugatik oso hurbil dago eta mendi burgoiez inguraturik:
batzuk oso malkartsuak, Anboto eta Orisol adibidez; beste batzuk ez
hainbeste, Tellamendi eta Durakogain, azken hau gure jomugetako bat zelarik.
Dima mendateko aldapa

gogorrak eta bihurgune itxiak
atzean utzi ondoren, autobusa
Kruzeta-ra heldu zen,
zeramatzan pertsonen erdia
zorabiaturik, baina ibiltzeko gogo
handiz.
Durakogaineko igoera errazari

lasaitasunez ekin genion,
bazirudien ‘erbiak’ oporretan
zeudela eta, ondorioz, denok
elkarrekin ibili ginen uneoro.
Era berean jarraitu ginen

Ganboralde igotzen, ikuspegiak,
eguraldi bikainak lagunduta,
izugarriak zirelarik.
Eta halaxe heldu ginen gure
azken gailurrera, Asentsiomendi-
ra. Hemen ere ikuspegi politez
gozatu ondoren, itzulerari ekin
genion. Handik pixka batera zelai
eder batera heldu ginen eta
hantxe hamaiketakoa ez,
oturuntza bikain bat dastatu
genuen.
Itzuleran, autobusean, txiste-
kontalariek bidaia alaitu ziguten,
eta honela ibilbidea oso laburra
egin arazi ziguten.
Laburbilduz, txangoa erraza

baina polita, oso entrenamendu
egokia hurrengo asteburuan egin
behar genuen ‘Txindoki oilar’rera
igotzeko. Hantxe ikusi nahi
zaituztet denak.
TXINDOKI – GOIERRIKO MUSEO PARE BAT 185
TXINDOKI (1.346 m.)

ETA GIPUZKOAKO GOIERRIKO MUSEO PARE BAT
2009-07-05
Uztailaren 5ean, aurreko egunetan gogotik euria egin ostean, Gipuzkoako

Goierrin eman behar genuen eguna behar bezala gozatzeko asmoz, 38
pertsonak hartu genuen autobusa Algortan. Gehienok Txindoki mendira igo
nahi genuen eta zerura begira egin genuen bidaia, egun egokia iragarri
zezakeen oskarbi-uneren bat aurkitu nahian; dena dela, jakin bagenekien ibili
behar genuen bidea oso bustita egongo zela. Beste talde txikiago batekoak
kultura-bisitaldia egitera zihoazen eta lasaixeago joan ziren, eguraldiak
kezkatzen zituen, jakina, baina ez mendizaleak bezainbeste.
Goizeko 9:15etan Ormaiztegi-ra heldu ginen.

Lehen geldiune honetan 11 pertsona jaitsi ziren,
museo pare bat ikusi baino lehen bertan zerbait
hartzeko, eta autobusak aurrera egin zuen,
Larraitz aldera, aurreikusita zegoen mendi-
txangoa egiteko gogoz zeuden 27 mendizaleak
barruan zeramatzala.
10:15ak jota Larraitzeko Erremedioen edo Sendabideen Ama Birjinaren

baselizara heldu ginen eta, beharreko azken prestaketak bizkor eginda, igoerari
ekin genion. Zerua ilun-ilun zegoen, baina ez zuen euririk ari. Aparkalekuaren
186 TXINDOKI – GOIERRIKO MUSEO PARE BAT
amaieraraino (401 m.) iritsi ginen eta lehen ateka igaro genuen, Zumua-ko
langa. Bidea legarrezkoa zen eta zabala, zorua egoera onean zegoen hasiera
hartan eta igoera nahiko egoki izango genuela pentsatu genuen. Jakina, bidean
zegoen harri bustiari eta batez ere gailurrera iristeko dagoen azken zatiari
beldurra galdu gabe.
Aldaiak eskuin aldera jotzen du, mendiaren Iparraldetik igotzeko. Laster ezker
aldean Neskarri izeneko harria ikusi genuen. Legendak dionez, han iturri eta
iturburu bana zeuden eta ura hartzera neska bat joan zenean, harriak bertan
lurperatu zuen eta iturria zein iturburua betirako ezkutatu ziren. Guri, behinik
behin, ez zitzaigun ezer gertatu.
Hamar minutu pasatxoan ibili ondoren Txindoki-rako ezker aldera jo behar

genuela adierazten duen tantai bat dago. Beraz, aldaia utzi eta igoera errazteko
enborrez osatutako eskailera moduko batetik jarraitu genuen bidexkan. Bide
honetatik igoera bizkorrago egiten da aldaitik baino eta pista bera behin baino
gehiagotan zeharkatzen du. Oraindik zorua egoera onean zegoen ibiltzeko.
Ordu erdi baten ostean pista atzean utzi genuen, bideak Amizti-ko harkaitzean
(610 m.) eskuin aldera jotzen du eta bidezidor estuago bihurtzen da. Handik
pixkatera Kastesui-ko hesia zeharkatu genuen. Zati honetan zorua oso bustita
zegoen eta lokatz ugari zeukan; hasieran ez zen oztopo handia ibiltzeko, baina
poliki-poliki geroz eta okerrago jarri zen eta asko hasi ginen gure abiada
moteltzen, zailtasunak geroz eta handiagoak izanik. Taldea hiru taldexkatan
banatu zen, edo gehiagotan: buruan gutako hamar zihoazen, erdialdean
taldeko gehienak eta atzean hiruzpalau.
Goitik zetozen mendizale batzuk ikusi genituen jaisten eta beraiek esan
zigutenez, egoera ez zen batere ona: behe-lainoa goraino zegoen, gailurretik ez
zen ezertxo ere ikusten eta bidea oso egoera negargarrian zegoen.
Sakabanatuta, geroz eta motelago jarraitu genuen aurrera eta Oria iturrira (860
m.) heldu ginen. Zoruaren egoera irristakorraren eraginez eta erorketaren
beldurrez batzuk atzera jotzen hasi ziren. Hala ere oraindik gehienok aurrera
jarraitu genuen. Buruan zihoan taldeak eskuin alderako bihurgunea gainditu
zuen, sigi-sagaka Zigarate edo Ziate Behekoa izeneko borda multzo baterantz.
Hara iritsi zirenean atzekoekin jarri ziren harremanetan, gure zain geratuko
zirela esateko, baina aurrera jarraitu zezatela esan zitzaien, atzekoak motel oso
zihoazelako. Egoera halaxe, hesi batera heldu baino lehen erdian eta atzean
zihoazen guztiek atzera jotzea erabaki zuten, jaitsiera ere zail eta motela izan
zelarik, edozein unetan ahoz behera erortzeko beldurrez.
Aurrekoei egoeraren berri eman genien, bien tartean zihoazen bi pertsona

zeudela esanez, ahal zen neurrian bat egin zezaten. Hamar ausarta ziren eta
gora jarraitu zuten. Ziate Behekoan ate kanadarra zeharkatu ondoren, ezker
aldera jo zuten, iturri baten ondotik igaro, eta Ziate Goikora (1.008 m.) heldu
ziren. Bidea oso txarto zegoen. Ezkerrean, sakonune batean babestuta,
Elutsetane borda multzoa (1.086 m.) dago. Ondoren Zaldiarrate lepoaren
azpitik (1.148 m.) eta muino harkaiztsu batetik (1.173 m.) igaro ziren, Egurra
mendi-lepora (1.148 m.) heltzeko. Eta zertxobait beherago izen bereko borda
multzora.
Bien bitartean beste taldea Larraitz-eko aparkalekura ari ziren iristen,

oinetakoak aska batean garbitu zituzten (lan hauetarako oso egokia zen eta
norbaitek utzi zuen errazko handi bat erabiliz) eta taberna alderako bidean
jarraitu zuten. Taberna horretara heldu ziren lehenengoek Aguraingo talde
bateko kide kezkatu batzuekin egin zuten topo. Beste kide baten arrastoa
galduta zuten mendian eta bigarren batek hezur bat apurtuta zuten autobusean,
mendian erorita. Talki-en bidez gure arteko harremana ireki genuen egoera
denok ezagutu genezan eta laster polikiago jaisten ari zirenek galdutako laguna
ikusi zuten. Esan zuenez, mendian galdu zen, baina han norbaitzuek bide
zuzena erakutsi zioten eta arazorik gabe ari zen jaisten. Hura behintzat
konponduta.
Bitartean, mendi-leporaino iritsi zen taldekideen erdia bertan geratu zen, egoera
nahiko larria zela ikusita, eta besteak, ausartagoak nonbait, gailurreraino igo
ziren. Hala ere hauetako bik erorketa bana izan zuten, oso arriskugarriak baina
zorionez min handirik hartu gabe. Gero esan zigutenez, beraiek baino ez zen
inor gailurrera heldu. Izan ere, beste mendizale batzuk, neskak zein mutilak,
gehienak gazteak, igotzen ikusi genituen, baina dirudienez haiek ere e ziren
gero aurrera jotzen ausartu, zoruaren eta eguraldiaren egoera tamalgarriaren
eraginez.
Atzera jo zuten gutako bik, jaisten ari zirenean, ezker aldera doan bidezidor bat
hartu zuten, Autsa Gaztelu izeneko mendi aldera. Ez ziren gailurreraino joan
zenbat denbora zuten ondo zekitelako, eta, ondorioz, ondo neurtu zuten
noraino joan zitezkeen gero 1:30etan Larraitzen egon nahi bazuten, ordu
horretarako baikenuen autobuseko txoferrarekin hitzordua lotuta. Oso pozik
itzuli ziren, ibilbidea oso polita zela esanez, erraza eta oso zuhaizti ederrez
hornituta.
Tabernara heldu zirenak oso ondo ibili ziren han. Beraiek eramandako
hamaiketakoa hartu ez ezik Tabernan erositako beste janari batzuk ere dastatu
zituzten eta txakolin gipuzkoarra izan zuten edari. Gailurraren inguruan
zeudenekiko harremana etengabea izan zen eta haiek egindako jaitsieraren
berri izan zuten uneoro. Jaitsiera, jakina, uste baino motelagoa egin behar izan
zuten eta autobusera uste baino beranduxeago iritsi ziren, ez askoz
beranduago ordea, eta batez ere, garrantzitsuena, egoera onean heldu ziren,
ibilbidea gogorra izanda ere.
Ezin dugu ahaztu Ormaiztegin goizeko 9:15etan utzi genituen beste hamaika
lagunetaz. Zertan aritu ote ziren? Han gosaria hartu zuten, mendizaleak utzi
ondoren Larraitzetik beren bila joan zen autobusaren zain egon ziren bitartean.
Handik bost kilometrora dagoen Ezkio herrixkara joan ziren, bertan Museoa
bihurtuta dagoen Ugartubeiti baserria ikustera. Gipuzkoako Foru Aldundiak
zaharberritu zuen eta egun oso bisitaldi interesgarria eskaintzen du, baserrien
eta beren biztanleen historia ezagutzeko. Bere arkitektura eta handitasuna
ikusgarriak dira eta bisitaldian zehar entzun zituzten argibideak asko estimatu
zituzten bidaiariek. Joan ziren guztiak pozaren pozez egon ziren.
Ondoren, aurreikusita zegoen egitarauari jarraiki, Ormaiztegin bertan dagoen

Zumalakarregi Museora joan ziren. Etxe horretan bizi izan zen lehen guda
karlistan Karlisten Jenerala izan zen Tomas de Zumalakarregi, Ormaiztegin
jaioa, Bilbon zauritua eta Zegaman hila eta hilobiratua. Museoak XIX. Mendeko
Euskalerriaren historia erakusten du. Oso interesgarria izan arren, bisitaldia

azkarra izan zen, berandu egin zitzaielako, Baserritik pentsatu baino
beranduago atera zirelako
Azken museo honetatik irten zirenean, autobusak Lazkaora eraman zituen,

bertan utzi zituen, autobusa Larraitz-era itzuli zen mendizaleak jasotzera eta
hauek ere Lazkaora eraman zituen. Hemen, denak elkarturik, herriko Batzokiko
Ulaiar jatetxera joan ziren bazkaltzera. Jatetxeko sukaldea oso ona iruditu
zitzaigun guztioi. Pozik atera ginen oso honelako bazkaria izan ondoren:
hasteko, izokin eta porruen hostorea, entsalada eta legatzez beteriko piperrak;
bigarrenean, saihetsartekoa edo bakailaoa piperradarekin; postrerako, gazta
eta ahabi (arandano) tarta, euskal pastela edo profiterolak txokolatearekin, eta
amaitzeko, kafea.
Bazkaria luzea izan zen, denbora aurrera zihoan eta, autobusa herritik irteeran
zegoenez, ibilaldi labur bat egin genuen bertaraino, Algorta aldera abiatzeko.
Oso egun ederra eman genuen eta Txindokin izan genituen zailtasun eta
ezintasunek ez zituzten inola ere ilundu eguna eta gogoak. Hori bai, berriro
itzultzeko gogo bizia geratu zitzaigun, bere izenagatik eta itxuragatik eta goitik
dituen ikuspenengatik Gipuzkoako mendirik ospetsuena den Txindokira eguraldi
oneko egun batean igotzeko. Ziur egon gaitezen berandutu gabe Itxartu
Mendigoizale Taldeak Txindoki, Larrunarri edo Ñañarri izeneko mendi
honetarako mendi txangoa antolatuko duela.
JOSE ANTONIOREN IRITZIA

Txindokira igotzeko prestatu zen txangoa berezia da oso, Euskadiko edozein
mendizalerentzako Txindokik esangura eta izen handia baitu. Niri dagokionean,
ikusmin handia nuen. Alde batetik, Txindokira igotzeko lehen ahalegina
nuelako, eta beste batetik, igoerari buruz entzunak nituen istorioengatik, batik
bat gailurrera igotzeko azken zatiari buruz.
Igoerari Larraitzetik eta behe-laino pixka bat

zegoela ekin genion; Txindokiren irudi
ikaragarria behe-lainoaren atzean zegoen
gure zain.
Igoera zailtzen hasi zen bidean lokatza
agertzen hasi zenean, eta igo ahala kontua
geroz eta zailagoa zen. Lokatz horrek, bideko
harri bustiek eta atertu gabe izan genuen
zirimiri lasaiak asko oztopatu zigun igoeraren
erritmoa, eta, okerrena, oso arriskutsua jarri zuten bidea.
Mendi-lepotik oso hurbil geundenean, talde nahiko handi batek bira egin
genuen eta jaisten hasi ginen. Ez zen ez Txindokiraino igotzeko egunik onena.
Hala ere jaitsieran beste egun batean itzuli behar genuela zin egin genuen.
Behera gindoazela, Larraitz inguru paregabea ikusten jaitsi ginen (behe-lainoa

poliki poliki altxatzen ari zen) eta aparkalekutik oso gertu oinetakoak garbitzeko
aurkitu genuen “set” bat erabili genuen.
Larraitz-en autobusaren zain ez ezik, gailurrera joaten ausartu ziren taldeko

ausarten eta adoretsuenak noiz jaitsiko zain egon ginen. Tontorreraino heldu
zirenek aitortu zutenez, jaitsieran denek jasan zuten irristada bat edo beste,
batzuetan erortzeraino.
Gu, Larraitzen, ordu eta erdi pastatxo

eman genuen han, “aspertuta”,
hamarretakoa hartzen, auskalo zenbat
txakoli botilak edaten, eta hainbat
zankarroi eta txibierro anoa jaten
Bazkaria, Itxartuko txango gehienetan

bezalaxe, oso ona egon zen, baita
kalitate/prezio bikoteari dagokionean,
bikaina esango nuke nik. Doazkiela nire
zorionak antolatzaileei.
Bazkaldu eta koparen bat hartu ondoren, autobusera joan ginen. Txindokik
tente egin zigun agur bere soslai izugarriaz, beste egun baterako erronka
jartzen. Eta guk oso gogoan izango dugu Itxartu Mendigoizale Taldearen
txangoen hurrengo zerrendarako. Hurrengora arte, beraz.
ANGULO MENDATEA – ORDUÑA MENDATEA ZEHARKALDIA 193
ANGULO MENDATEA – ORDUÑA MENDATEA

ZEHARKALDIA
2009-07-12
Uztailaren 12rako, iganderako, Tologorri, Bedarbide, Solaiera, Txolope eta

Txarlazo gailurretatik igaroz, Angulo Mendatetik Orduña Mendatera bitarteko
zeharkaldia egiteko txangoa prestatu zen. Goizeko 08:00etan 24 pertsona
abiatu ginen autobusez Gorobel Mendigunera joan asmoz. Oso eguraldi ona
zegoen abiatu ginenean, eta iragarpenek ziotenez oso egun eguzkitsua eta
beroa izan behar genuen.
Autobusa, Angulo Mendatea Artziniegatik igo ondoren eta tunela gainditu

ondoren, errepidearen ezkerrean dagoen aparkaleku zabala batean geratu zen.
Gure abiapuntua Angulo mendatea (726 m.) izan zen, Burgos probintzian
baina Araba eta Burgos-en arteko muga-mugan. Kokapen hau dela-eta, Angulo
Bailarak euskal usaina nabarmena du bere tokien toponimian, bere biztanleen
izen eta abizenetan, bere lanbideen izenetan, eta abarretan. Haran ezkutu eta
gorde honen kondaira oso lotuta egon da beti “Navarra” eta “Castilla” erreinuen
arteko borrokei.
Angulo Mendateak Gorobel Mendilerroa eta Harkaitzaren Mendiak banatzen

ditu. Bigarren multzo horretako Gurdieta gailurra (1.120 m.) gure bizkarrean,
han urruti, ikusi daiteke argazki honetan.
194 ANGULO MENDATEA – ORDUÑA MENDATEA ZEHARKALDI
Autobusa geratu zen toki horretan abiatu ginen oinez, ireki daitekeen hesi bat
gurutzatu genuen eta pinudi batera sartu gintuen pista batetik jarraitu genuen.
Gutako askok abiapuntu honetatik beretik 2007.02.21ean Eskutxi-ra egin
genuen txangoa gogoratu genuen, egun hartan oso eguraldi euritsua, hotza eta
lainotsua izan genuelarik. Bai, horixe, aldea! Horren lekuko abiaguneko eta
Uztai Atakan negu hartan egindako argazki hauek dira.
Gure ibilaldia Gorobel Mendilerroan (Sierra Salvada gazteleraz) kokatzen da.

Mendilerroa Bizkaia, Araba eta Burgos lurraldeen artean dagoen mendigunea
da eta luzez 20 kilometro (Angulo Mendatetik Orduñako Santiago Mendiraino)
eta 600 metroko desnibela dituen ebakidura bertikala da. Mendilerroa Kantauri
eta Mediterraneora doazen uren mugalerroa da eta Gaztelako goi-lautadari era
malkartsuan eta ikusgarrian ematen dio hasiera, Gaztela eta Euskadi arteko
muga ere izanik. Iparraldeko isurialdea oso malkartsua baldin bada ere,
Hegoaldekoa Burgosko Losa bailara aldera poliki-poliki doan etengabeko
jaitsiera baino ez da, gainean mendi-zelai ordokiak eta haran zabalak erakutsiz.
Mendilerroa Ekialde aldera zabaltzen

da, atakez (Uztai, Atatxa, Menerdiga,
Barrerilla, Goldetxo, Bagate,…) eta
mendatez (Angulo, Urduña,…) beteta.
Atakek eta mendateek labarraren
garaiera gainditzen dute eta era
naturalean ateak zabaltzen dituzte
goi-lautadatik kostaldera eta
alderantziz. Mendi-lepoen artean
Castro Grande, Gurdieta, Eskutxi,
Ungino, Tologorri, Bedarbide,…
gailurrak ageri dira, erpin zorrotzak
dituzten brankak balira bezala, eta
hormatzarraren azpian Aiarako
lurraldeko bailarak eta bizitokiak
kokatzen diren sakonune handia
azaltzen dira.
Kronikek edo legendek dioenez,

Arrigorriagako Padura-ko borroka
galduta gaztelarrek ihes egin behar
izan zutenean, euskaldunak beren atzetik zihoazela, hauxe esaten omen zuten
mendilerroa gainditu ondoren: “Salvada que salvo somos”. Eta hortik dator,
antza denez, Mendilerroaren oraingo gaztelerazko izena.
Sierra Salvada-ren euskarazko izena ez da Garobel (orain arte euskaldunik

gehienek izen hau erabili izan badugu ere), Gorobel baizik, bere garaian eskuz
egin zen agiri baten idazketak, askotan bezala, akatsa ekarri zuelako.
Euskaltzaindiak 2005. urtean Gorobel izena izendatu zuen egokitzat
Pinudi barreneko zeharkaldia egiten jarraitu genuen, amildegiaren paraleloan,

aldapa samur batetik.
San Migel-eko otso-segadara (0o 35min) heldu ginenean pagoak eta haritz
solte batzuk agertu zitzaizkigun. Gaur egun otso-segadak etnografia
zaleentzako baino ez dira interesgarriak, baina garai batean eskualde honetan
oso garrantzizkoak izan ziren
askotan historia-aurrekoak ziren
eraikuntza hauek, abeltzaintzan bere
aberastasun nagusia zuten biztanle
haientzako otsoak beren etsairik
handienak baitziren. Horregatik
“Otsoka aritu” egitea hitzartu zuten:
otsoren bat ikusten zenean, abisua
ematen zioten elkarri eta etxe
bakoitzeko pertsona banak behinik
behin eskuartu behar zuen otsoaren
ehizan.
Animalia beldurgarri honen ehiza
errazteko, otso-segadak eraiki ziren,
hasieran egurrezkoak eta gero, San
Mikel-ekoaren (900 m.) kasuan
bezala, harrizkoak. Luzeroz gutxi
gorabehera kilometro bat eta
garaieraz bi metro zuten harrizko bi
horma ziren, beraien arteko tartea,
abanikoaren antzera, geroz eta
estuagoa zen eta bukaera zuloa zen.
Behin otsoa ikusi ondoren, ehiztariak
otsoa otso-segadako bi ormen artera zuzentzen saiatzen ziren, behin hara

eramanez gero, otsoak aukera gutxi baitzuen alde egiteko. Segadaren bi
aldeetan tranpal txikiak zeuden eta horien atzean jarritako ehiztariek eten gabe
xaxatzen zuten otsoa, honek erabat itsututa korrikari ekiten zion zuloan erori
arte eta han, kolpeak nahiko zaurituta zegoela, ehiztariek harrika edo tiroz
hiltzen zuten.
Otso-segadaren erditik jarraitu genuen, galtzada erromatarra izan omen zen

baina oso garbi ez zegoen bidetik, gure eskuinean harrizko horma zabalak
zeudelarik.
Basotik atera ginenean (0o 55 min), bidea bukatu eta ezker aldera doan pista
batetik jarraitu genuen. Gora joan ginen goi-lautada gorriko pista zabaletik
muino bateraino (1o 25min)
Handik aurrera behera joan ginen Kobata-ko borda-multzoraino (1.050 m.) (1o
40min). Oso toki eder horretan artzainek dute bere egonlekua eta borda ugari
daude, horietako batzuek eguzkitiko panelak dituztelarik.
Borda-multzo horren amaieran bidegurutze bat aurkitu genuen. Ezkerreko

bidetik Uzkil Atakara joaten da, Eskutxi gailurrera igotzeko. Guk, aldiz,
eskuineko bidetik jarraitu genuen eta gero oso egoera onean dagoen pista
batetik Habiaren Aterpetxera (1o 50min) heldu ginen.
Habiaren Aterpetxetik ezker aldera Atatxa Atakara joan daiteke, baina guk bide
hori utzi genuen eta eskuin aldera gora abiatu ginen, han hemenka elorriak
dituen txilardi zabal batetik, Somo mendiaren gailurrera joateko.
Igoera erraza baina luzea da. Atzean arraildura batzuk eta leizeren bat edo
beste utzita, gailur ordokira iritsi ginen.
Bidean behi eta zaldi talde batzuk ikusi genituen, El Somo (1.170 m.) (2o 15 min)
gailurrera heldu baino lehen. Gailurrak metalezko posta-kutxa txiki bat dauka
eta bertan “Burgos” izena grabatua.
El Somo muino belartsua da eta ez du batere ikuspegi berezirik. Ezaugarri

bakarra bere garaiera da. Izan ere, Gorobel Mendilerroko bigarren mendi
garaiena da, lehena hurbil dagoen Eskutxi (1.178 m.) delarik.
Atsedenaldi labur baten ondoren, atzean Ungino mendiaren soslaia utzita,

Menerdiga ataka (2o 35min) aldera abiatu ginen. Menerdiga ere borda-multzo bat
da, Ungino eta Tologorri mendien artean, eta artzain-borda batzuk ditu.
Menerdiga-tik Maroño urtegiaren ondoan dauden Aginaga eta Maroño
herrietara joateko bidea ere badago.
Menerdiga-tik ganaduaren bide batzuetatik hasi ginen igotzen, amildegiaren

labarrari jarraituz, Tologorri gailurreraino (1.066 m.) (3o 00min). Tologorri
Gorobel Mendilerroko gailurrik bereziena da, nahiz eta garaiena ez den, eta
bere inguruan dagoen iturria aitzakia hartuta, Iturrigorri izena ere hartzen du.
Dirudienez, Tologorri izena Iturrigorri izenaren bilakaera baino ez da: Iturrigorri-
Turrigorri-Torrogorri-Tologorri.
Gailurrean Gorobel mendilerroan

dagoen behatokirik ederrenean
egoteko parada izan genuen.
Mendebaldetik Iparralde aldera:
Ungido Mendilerroa, Ordunteko
mendiak eta Aiara bailara.
Iparraldetik ekialdera: Ganekogorta
Mendigunea eta gure oinetan
Lendoñogoikoa eta Maroño-ko
urtegia, eta urrutira Gorbeia.
Ekialdetik Hegoaldera: Urkabustaiz
Mendilerroa, Bedarbide eta Txarlazo,
eta urrutira Demanda Mendilerroa.
Heldu ginenean eguraldiak hobezina izaten jarraitzen zuen. Bertan hartu

genuen hamaiketakoa eta, ohi bezala, eguneko beste une atsegina izan zen.
Tokia hain berezia izanik, hamaiketakoa eta aurrean genituen ikuspegi
zoragarriak tartekatu genituen denok.
Tologorrin egon ginen aurreko eguna 2005-11-06an izan zen, Lendoñogoitia-tik

abiatuta Bidezidor beltzetik. Egun hartan bat egin genuen hain ospetsua den
Gorobel-eko ibilaldiarekin. Argazkia Lendoñogoitia-ra itzultzen ari ginenean
dago eginda, atzean Tologorri ikusten delarik.
Gailurretik aipatutako Iturrigorri izeneko iturrira jaitsi ginen eta bertan gure
ontziak urez bete genituen.
Jaisten jarraituz, La Barrerilla atakara heldu ginen (3o 20min) eta hemendik
Bedarbide aldera igotzen hasi ginen. Ataka horretatik ere Lendoñogoitia-ra jaitsi
daiteke Bidezidor beltzetik. La Barrerilla ataka ez da mendi-lepoa bete-betea,
La Ponata amildegian Tologorri (1.066 m.) eta Bedarbide (1.041) gailurrak
banatuz dagoen jaitsiera bat baizik. Hemen pagadi ederra dago eta baita
artzainen borda-multzoa.
Bedarbide gailurrerako igoera

gogorra egin zitzaigun, nahiz
eta 120 metro baino ez den igo
behar. Baina egun beroak eta
inguru horretan zegoen aire
eskasak nahiko pairatu arazi
gintuzten. Igoeraren erdian hesi
bat gainditu behar izan genuen
baimendutako igarobide batetik.
Bedarbide gailurra (4o 00min)

erabat dago Bizkaiko lurraldean
eta bertan azkoinez eta torlojuz
egindako mendizale baten irudia duen posta-kutxa berezia aurkitu genuen.
Txilarren artetik jaisten hasi ginen berriro Bedarbide atakaraino, ondoren berriro
ekin genion igoera labur bati, elektra-hariteria baten azpitik, txilarrez estalitako
gune batean, eskuinean ikusten den pinuz eta pagoz osatutako basotik hurbil.
Sakonune txiki bateraino jaitsi ginen eta gero pixka bat igo ginen berriro.
Bidea beti amildegiaren paraleloan doa, hesi batek babestua, Solaiera

gailurreraino (1.039 m.) (4o 45min). Hemen erpin geodesikoa eta nahiko apurtuta
dagoen posta-kutxa bana daude.
Solaiera gailurrean beste atsedenalditxo bat egin genuen berriro denok

elkartzeko eta dauden ikuspegiez gozatzeko.
Aurrera jarraitu genuen, Arrastaria bailararen gainean dagoen amildegiaren

ertzetik, eta bien bitartean handik ikusten diren ikuspegi zabalez gozatzen,
horien artean Urduñako Birjinaren aldera dagoen ikuspegi zoragarriaz.
Handik minutu gutxira Txolope gailurrera (1.030 m.) (4o 55min) heldu ginen.
Gailurra laua eta soila da, eta hiru posta-kutxa ditu: batek, oso berezia, ludi-
maparen itxura du; beste batek, Juan Carlos Encinas-en omenezkoak, aizkora
bat du; eta hirugarrenak misil baten itxura duen ontzitxo baten barruan jaiotza
bat du.
Txolope-tik behera hasi ginenean, taldeko batzuek ebakiduraren azpian eta

mendiaren hormari itsatsita dagoen aterpetxe berezira joan ziren bisitan.
“Adosatu” hau apartekoa eta polita da eta oso ikuspegi politak ditu Urduñako
mendate aldera. Txolope-ko aterpetxe hau bere garaian artzain-txabola bat zen
eta urte askotan zehar erabat hutsik egon zen, bertan artzain batek beste bat
erail zuelako.
Txolope-tik aldapa malkartsu eta belartsu batetik jaitsi ginen, seinale zuri-horiz
adierazita dagoen bidezidor batetik, harkaitzetako igarobide estua den Goldetxo
atakaraino. Aspaldian Bilboko barne-merkataritzako bide zaharra hemendik
zetorren.
Goldetxo atakatik berehala igo

ginen Txarlazo gailurrera (938 m.)
(5o 15min). Gorobel Mendilerroko
mendia da, Bizkaia, Araba eta
Burgos-en arteko muga, eta bai
Arrastaria zein Urduña bailaretara
ikuspegi izugarriak ditu. Gune
horretan Urduñako Mendatetik gora
txango egiten ari ziren Itxartu
Mendigoizale Taldeko beste lau
mendizaleekin egin genuen bat.
Gailur honetan Antio Ama Birjinaren
omenezko monumentu handia dago, 25metroko garaierakoa, hormigoi armatuz
1904. urtean eraikia. Arratsaldeko hirurak ziren eta eguzkia gogor ari zen
astintzen. Txarlazo-tik bizkor jaitsi ginen eta gerizpean zegoen baso batera joan
ginen, bertan bazkaltzera. Gure “jatetxe” horretatik halaxe ikusi genuen
Txarlazo gailurra.
Bazkaldu ondoren eta

bazkalondokoa ere egin ondoren,
Urduña Mendaterako azken
txanpari ekin genion. Basotik joan
ginen hasieran eta gero 4,5
kilometroko harrizko pista batetik
ibili ginen Urduña Mendateraino.
Fraidearen Gailurra ikusi genuen

laster. Sotana jantzita duen fraide
baten itxura duen mendi hau
orratz harkaiztsu harrigarria da. Bere gailurreraino eskalada eginez soilik igo
daiteke. Tontorreraino heldu zen lehen pertsona Angel Sopeña Irusta izan zen,
1924. urtean. Inguruko harkaitzetan habia jartzen duten sai eta belatxinga talde
batzuk ikusteko parada izan genuen.
Geroago pista utzi eta zelai batzuetan zehar ibili ginen. Ibilbide hau oso alderdi
zoragarrian dago eta jendeak, nahiz eta nekatuta ere bazegoen, asko gozatu
zuen zati honetan.
Azkenean Orduña Mendatera heldu ginen, bertan gure zain autobusa

zegoelarik. Denera egindako ibilaldiaren benetako denbora 6o 25min izan zen.
LOLI-REN IRITZIA
Kaixo lagunak: oraingoan niri egokitu zait

gure mendi txangoaren erreportaria izatea.
Uztailaren 12an, igandea, goizeko 8etan eta
ohiko tokian, gure mendiak ikaragarri maite
ditugun hogeita lau mendizale igo ginen
autobusera, oraindik logura-aurpegia izanik
baina, nahiz eta oso goiz esnatu, egun on
batez gozatzeko prest. Eta, egia esateko,
halaxe gertatu zen.
Bederatziak eta laurdenean Itxartuko

antolatzaile trebeak prestatu ohi duten
zeharkaldi horietako bati ekin genion. Angulo
Mendatetik abiatu ginen. Lehen orduan
pagadi trinko batetik barrena ibili ginen, San
Migel otso-segadatik hurbil, eta alderdiari
natura biziaren itxura indartzen dioten hainbat
aterpetxe eta ganadu talde ikusi genituen.
Urratsez urrats, Tologorri-ra heldu ginen. Bere gailurretik bapo gozatu genuen
Aiara bailara eta inguruko mendiak ikusten. Hantxe berreskuratu genituen
indarrak, hamaiketakoa hartuz.
Gailurtzatik ekin genion berriro ibiltzeari,

Iturrigorri izeneko iturrira heldu ginen, hemen
gorputzak freskatu eta gure ontziak urez bete
genituen, ikuspegi ederrez gozatzen jarraitzen
genuen bitartean, Txarlazo-rako bidean,
bazkaria izango genuen tokirantz.
HALTZAREN GERIZPEA “jatetxe” dotorera
joan ginen bazkaltzera, bertan jaki gozoak
dastatu genituen, ardo hobeak edan genituen
eta ura ITURRIGORRI upeltegi ezagunekoa. Oso ohe orlegi bikainak ere erabili
genituen, lo kuluxka labur bat egiteko.
Indar berrituta, berriro abiatu ginen Urduña Mendate aldera joateko, hauxe
baitzen 24 kilometroko ibilaldiaren amaiera-puntua. Pixka bat nekatuta iritsi
ginen, baina oso pozik, laguntasunaren eta elkarbizitza onaren egun polit bat
bizi izan genuelako. Urduña Mendatean autobus erosoa genuen zain eta
barruan oso gidari trebea.
Itzuleran, batzuek oraindik indarra eta humore ona bazuten bidaia txiste
batzuez alaitzeko (nahiz eta batzuek lo egin nahi zuten), baina barre onek on
egiten dute beti.
Algortara 20:30etan heldu ginen, han agur egin genion elkarri, uda ona opaz
eta DENOK IRAILEAN berriro elkartuko ginela hitzartuz.
BEGOÑAKO ELIZARAKO TXANGOA 207
BEGOÑAKO ELIZARAKO TXANGOA

2009-08-15
Ezaguna da oso Bilbon eta Bizkaian Begoñako Ama Birjinarekiko maitasuna.

Eliza bera herritarrek emandako laguntzaren bidez eraiki zen eta era berean
egin izan da handik aurrera behin eta berriro berreraiki behar izan denean.
Maitasun horren etengabeko lekukoa egunero eliza bisitatzen duten pertsona
kopurua ere bada, batez ere Mariaren eta Begoñaren omenezko jai berezietan:
bereziki Abuztuaren 15ean, baina baita Urriaren 11an ere. Horrexegatik
Abuztuaren 15eko gauerdian hainbat eta hainbat erromes beren herrietatik
abiatu eta oinez joaten dira Begoñaraino, ondo errotutako tradizio bati jarraituz.
Aurten Itxarturen iragarkiak deituta, 36 ibiltari abiatu ginen gaueko 12etan
Algortako Batzokitik Begoñara joateko.
Ohiko ibilbidea egin genuen Algortatik: Basagoiti, Triangelua, Bizkaia Zubi

eskegia, eta handik ibai aldera (Lamiako inguruan ezik) Elorrieta-raino, Deustu
zeharkatu genuen (San Inazio,
Sarriko, Kepa Deuna),
Unibertsitatera heltzeko.
Hemendik, berriro ibai ondotik,
Bilboko Udaletxera, handik
Alderdi zaharrera sartu ginen
eta Mallona-ko galtzadatik
Begoñako elizara iritsi ginen.
Zoritxarrez ezin izan ginen
Deustun gelditu, aurreko
urteetan egin izan dugun
bezala, taberna guztiak itxita
zeudelako. Ondorioz 3:20etarako Begoñan geunden denok.
208 BEGOÑAKO ELIZARAKO TXANGOA
Begoña oso enblematikoa da bizkaitar guztiontzako, eta gure Amatxo bihurtu

zen aspaldian. Dagoen maitasun edo debozio horregatik, Bilbo hirira behin
baino gehiagotan, egoera
berezietan, jaitsi da bere
irudia: uholdeetan, izurri-
garaietan, bere koroatzearen
urrezko ezteiaren urtean,
Bilboko lehen gotzaina hirian
sartu zen egunean, Bilboko
misioetan,.. etab. Debozio
edo eraspen horretan
arrantzaleek toki berezia
hartzen dute. XVI mendetik
hona Bilboko matrikula izan
duten hainbat itsasontzik
“Begoñako Birjina” edo
“Begoña” izenak eraman
dituzte. Itsasoko gizonek
urrutitik, ibaitik gora zetozela,
agur egiten zioten Begoñako
Eliza ikustean, Salbea
abesten zuten eta hortik dator
Bilboko auzo baten izena:
Salbea. Goiko argazkia toki
horretan egin genuen, Salbean hain zuzen.
Gutako askok Ricardo Blazquez gotzainak zuzendu zuen 4:00etako Mezan

eskuartu genuen eta beste batzuek, aldiz, Algortara itzuli ziren Begoñako Ama
Birjinari bisita egin ostean.
ERETZA 209
ERETZA (880m.)
2009-09-06
Igande honetan Algortatik 34 mendigoizale abiatu ginen, txikia, oso txikia den
Amabizkar Goikoa auzora. Herrixka Gueñes igaro eta berehala dago, baina
Galdames udalerriaren barruan dago. Gure mendi-helburua Eretza zen,
Kadagoa haranaren ezkerreko bazterrean dagoen, 880 metroko garaiera duen
eta Trianoko Mendietako bat den gailurra. (Garaierari dagokionez, Eretza
bigarrena da, izan ere, gutxigatik ez bada ere, Ganeran da garaixeago, 892
metro dituelarik). Mendi hauetatik hego-ekialdean dago eta berak, Apukok eta
Arroletzak Kadagoa ibaiaren (hegoaldean) eta Erregato haranaren (iparraldean)
arteko mendikate bat osatzen dute.
Eretza Enkarterrietako tontorrik bisitatuenetakoa da, bere mazaletan aldai eta

jolasgune asko daudenez, mendigoizale guztientzako gertatzen da mendi hau
eskurakor. Igoera ezagunena Saratxo-tik egiten da, baina oraingoan guk
Amabizkar Goikoa-tik ekin genion.
Taldekorik beteranoenok ondo gogoratu genuen 2005eko martxoaren 13an

Saratxotik 30 mendigoizale igo ginela, oso eguraldi ona izan genuelarik, eguzki
bete betean eta elur ugariarekin (argazkian ikusten den bezala).
0o00min Amabizkar Goikoatik (280 m.) abiatu ginen, haraino eraman gintuen
errepidearen jarraipena baino ez den zementuzko aldai batetik.
210 ERETZA
Abiatu eta berehala aurkitu genuen bidegurutzean aurrera jarraitu genuen,

Arbori – Eretza norabidean. Gero Kosme eta Damian Deunen baselizatik
behealdetik igaro ginen, gure ezkerrean zuhaitzen artean ikusi genuelarik.
0o15min Zementuzko aldaia bukatu zen (kilometro batean ibili ginen) igarobide
kanadarretik igaro eta apurtxo bat lehenago. Aldaitik jarraitu genuen. Handik
pixka batera kartel batek ezker aldera, Eretza aldera, jo behar genuela adierazi
zigun.
ERETZA 211
Hemendik aurrera bidegurutzetan harrizko mugarriek nahiko ondo adierazita

zegoen lurrezko aldaitik jarraitu genuen.
0o36min Bidegurutze batean gure ezker aldera doan bide estu bat hartu
genuen. Bere hasieran pvc tutu bat dago eta oso aldapa malkartsutik hasten
da.
Pinuditik atera, pinudiaren gainetik

doan xenda bat hartu genuen eta
ondoren nahiko harri zeukan alderdi
batetik igo ginen.
Igo ahala eta eguna ere aurrera joan

ahala, haranak estaltzen zituen behe-
lainoa aienatu zen.
212 ERETZA
0o50min 2,55 kilometro eginda genuenean, La Berenilla (578 m.) jolasgunera

heldu ginen, bertan aterpetxea ere badagoelarik. Toki horretan La Berenilla-tik
Saratxo-ra doan eta ezker aldera bira egiten duen aldai zabala hartu genuen
Toki horretan La Berenilla-tik Saratxo-ra doan eta ezker aldera bira egiten duen
aldai zabala hartu genuen.
1o05min Aldai nagusia utzi genuen eta

gure eskuinean agertu zen aldai
txikiago batetik (632 m.) jarraitu
genuen.
1o10min Urtaro horretan urik gabe

zegoen, baina bestela iturria, erretokia
eta mahaiak dituen “Elorri Iturria”
jolasgunetik igaro ginen. Gu ibili ginen
urtaro honetan toki laiotza da, baina ziur aski udan oso toki atsegina izan behar
du.
ERETZA 213
Elorri Iturri-tik igaro orduko, pinuditik atera ginen, aldaia utzi genuen eta gure
ezkerrera jo genuen landa batetik gora, igoeraren azken zatia egiteko.
Hemendik aurrera igoerari landa belartsu eta zabal batetik ekin genion eta
zertxobait zailxeago egin zitzaigun, nahiz eta sigi-saga igoz erosoago gertatu
zitzaigun.
Gailurra oso hurbil izan behar genuela zirudin baina ez zen agertzen, gainditzen
ari ginen muino batzuek estalita. Azken zatia benetan gogorra gertatu zitzaigun,
baina ahaleginak bere saria izan zuen.
1o40min Aldapa belartsua eta zabala gainditu ondoren ERETZA (880 m.)
gailurrera heldu ginen, 4.300 metro egin ondoren. Han mendiko posta-kutxa,
erpin geodesikoa eta hildako bi pertsonen omenezko bi oroitarri aurkitu
genituen. Tontorra oso zabala da, ez du batere zailtasunik, baina behe-lainoa
dagoenean arretaz ibili behar da, batez ere bere ekialdeko isurialdean, nahiko
aldapatsua delako.
214 ERETZA
Eretzak eta hurbil dagoen Gallarragak oso antzeko itxura dute, mendebaldeko
isurialdean aldapa malkartsuak oso eta ekialdeko isurialdean gailurretik jaisten
diren amildegi nabariak. Aspaldiko garai geologikoren bateko tolestura
berekoak izango ziren, gero Kadagoa ibaiak gailur bien artean tokia egin eta
tolestura ireki zuelarik.
Ikuspegiak bikainak dira. Iparraldean, Abra, Serantes, Lucero itsasadarra,

Ganeran eta Gasteran ikustatu genituen; ipar-ekialdean hurbilen Mendibil eta
Ganeroitz, harantzago Barakaldo eta Bilbo eta urrutien Jata eta Sollube; ipar-
mendebaldean Garobel-Sálvada Mendilerroa; eta hegoaldean Ganekogorta
Mendigunea hurbil eta urrutiago Gorbeia.
Zuzenean jaitsi ginen La Berenilla aldera.

ERETZA 215
2o20min “La Berenilla” jolasgunera iritsi ginen, Eretzaren hegoaldeko

isurialdean, eta bertan hartu genuen hamarretakoa. Jolasgune hauek mahaiak,
eserlekuak eta erretokiak dituzte eta oso ondo daude. Eta mendi-txangoetan
osagarriak dira eta gure mendiez gozatzeko era atsegina eta lasaia eskaintzen
dute. Han dagoen aterpetxean edozeinek erabili dezakeen eta eguraldi
txarretatik babestuta dagoen leku bat dago.
Gure abiadan Eretzatik “La Berenilla”

aldera jaisten ari ginenean, taldeko lau
bizkorrago hasi ziren ibiltzen Aldape
(716 m.) gailurrera igotzeko. Aldape
Triano edo Gumeran-eko Mendietako
bat da eta mendigune honen zatirik
garrantzitsuena eta Sasiburu
Mendilerroa elkar lotzeko zubia da.
Tontor horretatik gertu Pico La Cruz
dago. Lau horiek laster egin zuten bat
besteekin “La Berenilla”n.
216 ERETZA
Jaitsiera igo ginen ibilbide beretik egiten jarraitu genuen.
2o50min Auzokideei esker zaharberritu den Illeta-ko Kosme eta Damian

Doneen baselizara heldu ginen. Bere jaia bi Done hauen jaiegunean, hots,
irailaren 27an ospatzen da, meza eta erromeria banarekin (ez dakit zergatik
dauden beti bi Done hauek lotuta). Eta maiatzeko egun aldakor batean
Lorearen Meza izena hartzen duen meza egiten da. Aspaldian egun horretan
“Larreen Bedeinkapena” egiten zen, baina gaur ohitura hau galduta dago.
3o00min Amabizkar Goikoa-ra itzuli ginen, denera 8.600 metroko ibilbidea egin
ondoren. Denboraz ondo genbiltzanez, Gueñeseko Batzokian geratu ginen
zertxobait azkar hartu asmoz.
ERETZA 217
IDOIAREN IRITZIA
Eretza-ra egin genuen txangoaren oroimenak lasaitasuna dakarkit, bakoitza gure

abiadan igo ginelako, lasai-lasai, hizketan mazela aldapatsuak igotzen ari ginen
bitartean, harana estaltzen zuen behe-lainoaren tartetik nabaritzen zen Arangurengo
Paper-enpresak botatzen ari zen ke kutsakorra ikusteko noizean behin geratuz. Gelditu
eta gure artean egoera horretaz hitz egiteak orientatzeko eta goitik lurraldean gure
kokapena ulertzeko balio izan zigun.
Gailurrera aldera igotzen aritu ahala
batzuei aurpegia argitu zitzaien itsasoa
ikusteko aukera bazutelako. Eta ez
horrenbeste bere urdin trinkoarengatik,
bere bazterrean ikusi zitekeenagatik
baizik, alegia ... Algorta. Gero
Bilbotarretaz aritzen dira!
Eretzarako igoera udako oporren

ondorengo lehena izan zen eta oporretaz,
berrikuntzetaz, arazo txikietaz... hitz
egiteko aukera eman zigun, ibiltzeari utzi
egin gabe, jakina.
Eguna dirdiratsu zegoen. Lehen orduan

behe-lainoa izan genuen lagun, baina
orduak joan eta orduak etorri, gu igotzen
ari ginen bitartean, haranetan geratu zen
trabatuta behe-lainoa, eguzkia beren
gainetik dir-dir. Ikuskizun ederra!
Hamarretakoa hartu ondoren, batere

presarik gabe, autobus aldera jaisten hasi
ginen. Eguzkiak ondo berotzen zuen eta
Gueñeseko Batzokira zerbait hartzera
heldu ginenerako, gogotik ari zuen
berotzen.
Igoera oroitzen naizenean beste bi kontu azaltzen zaizkit: lorpena eta kontrastea. Ondo
adierazi nahi dut. Denbora asko zen mendira igotzen ez nintzela eta nire gorputzaldia
off-en zegoen. Ez nenkien nire gorputzak nola erantzungo zuen eta, hala ere, maila
pertsonalean oso garaipen ederra izan zen.
Beste alde batetik, ezin izan nuen nire burutik kendu Eretza-ra egin genuen beste
igoera bat. Hura neguan egin genuen eta beste bide batetik, eta dena elurtuta zegoen.
Zuriz jantzitako igoera hura gozamena izan zen, eta hau, eguzkiz eta kolorez betea,
baita ere. Eta niretzako, denboran elkarrengandik oso urruti diren bi igoera hauek
mendirako hasierak dira biak ala biak, hura taldearekin lehen aldiz eta hau parentesi
baten ondoren lehen aldiz.
Txango honetan Ander eta Nerea nire ilobak etorri ziren gurekin. Gaztetxoak dira baina
onenekin igo ziren. Ondo portatu ziren. Nire ustez, bati baino gehiagori ilusio handia
eman zion ohi baino jende gazteagoa ikusteak. Beraiek ere asko gozatu zuten, nahiz
eta oso goiz jaiki behar izan zuten. Eta diotenez, beste igoeraren baten berriro etorriko
dira gurekin. Gurari bat eskatu badaiteke, hauxe da nirea hurrengo igoerei begira:
paisaiaz eta lagunez lasaitasunik handienarekin gozatu dezagun, asteko beste
egunetarako patxada utzi diezaguten.
218 ERETZA
MARURI JATABEKO HERRI IBILALDIA 219
MARURI - JATABEko HERRI IBILALDIA

2009-09-13
Irailaren 13a zen, gure Itxartu Egunaren ospakizunaren biharamuna. Halako

irteeretan parte hartzen duten hainbat lagun oporretan oraindik, eta beste
batzuk bezperako egun luzearen nekea gainean zutela, jai giroaz gozatzeaz
gain, lan eskerga egin bai zuten goizean goizetik dena prest izateko, eta
iluntzean zutelako gauza guztiak jaso arte berandu arte jardun.
Hala ere, Kirikiñotik hamabi pertsona abiatu ginen lau kotxetan, bakarren bat
8ak jo aurretik eta beste hirurak ordu orduan.
Egun lainotua, baina iragarpenek eguraldi lehorra eta ona aurreratu zutenez, ez
zuen inork ez aterkirik ezta euri edo hotzarentzako jantzirik eraman.
Maruri-Jataberako bidean atze-aurre txikia izanik, lasai heldu ginen hara.
Jende andana jada irteteko zain. Dirudienez iaz halako bi parte-hartzaile bildu
ginen. Bertan, Mungia, Sopelana eta beste mendigoizale taldetako ezagunez
gain, Itxartuko beste hiru partaide ere han zirela jakin genuen.
220 MARURI JATABEKO HERRI IBILALDIA
1. kma Beraz, gure taldeko 15 mendigoizaleok ekin genion ibilaldiari 8:30ak jo

berriak zirela, hasiera adierazi zuen suziriaren hotsa entzunarekin batera. Ez
genuen izenik eman behar izan, ez baitzen ibilaldi neurtua, herri ibilaldia baizik.
Ez zen denborarik neurtu, ezta sari handirik banatu. Helburua bakoitza bere
erara ibili eta egunaz gozatzea zen.
Lehenengo urratsak, errepide ertzetik, Ergoien auzoan eman genituen eta

berehala eskumarantz jo eta mendira, nahiz eta laster BI-3108 errepidea
gurutzatu genuen, gizonezko baten laguntzaz oinezkoak errepideko kotxetatik
babesteko. Han mendebaldera jo genuen. Lehenengo kilometroan hasierako
20m-tik ia 80m-ra igo genuen. Bidea zaila ez, tarteka beherantzako maldak ere
bazituen. Ordurako gure ibiltari bizkorrenak atzean utzi gintuzten, mendigoizale
gazteenekin lehian sartu nahi zutelako bizkorragoa eta trebeagoa zein zen
frogatu nahian.
2. kma Bigarren kilometroan, Iturralde izeneko ingurura heldu bitartean,

antzeko bidea jarraitu genuen edo errazagoa ere bai agian, 40m-tara jaitsi bai
ginen. Iparrerantz gindoazen.
3. kma Goikoetxea auzunera

heldu ginenean beteak
genituen jada 3km eta 110m-
tako goia lortua, ez
gehiegizkoa, baina bai aurreko
tarteetan baino aldapatsuagoa.
Aberez inguraturiko baserri
ederrak ageri ziren han.
Etxeetako jendeak leihoetatik
edo atarietatik ibiltari ezagunak
agurtzen zituen, hainbat inguru
haietakoak baitziren.
4. kma Laugarren kilometroa

burutzean, ibilbidearen
iparraldera iritsi ginen eta
200m-tara igo. Aurreko
tarteetan bezala, alderdi
basotsuetan ibili ginen, inguru
nahiko itxietan batzutan, pinu
eta eukaliptoen artean.
5. kma Handik hego-
mendebaldera jo genuen,
igoera leunean, 230m-arte 5.
km-n, Andrakamendi (255m)
gailurretik gertu.
6. kma Seigarren kilometroan zehar, jaitsiera leuna Andraka eta Maruri lotzen
dituen errepiderantz, baina bertaraino iritsi gabe eta 160m-tako garaiera hartu
arte
7. kma 300 m. geroago, BI-2120 errepidea zeharkatu genuen, Andraka auzotik

oso gertu, eta bestaldean, horniketa gunean, sagar bana eta ura hartu
genituen. Ordu bete eta 15 minutu eman genuen horretan, eta 130 m-tako
garaieran geunden. Beraz, zerbait jaitsi ere jaitsi genuen. Batzuk atzeratutako
lagunen zain gelditu ginen, eta ordu laurdeneko itxaronaldi horretan hozten
hasiak ginen. Denok elkarrekin abiatu ginen, Landeta baserri ondotik igaro eta,
baso bat zeharkatzean, zerbait igo behar izan genuen. 7. kilometrora iristean,
185 m-tako garaieran geunden, ezkerrean utzi genuen Txerdiburu-tik (196 m)
oso gertu. Tarte oso hau hegorantz egin genuen.
8. kma Hemendik berriro beherantz,

kiribila burutu genuen, lehenengo
eskumarantz eta gero ezkerrera, 8.
kilometrora heldu arte, 120 m-tako
garaieran. Gune zabalagoan sartuak
geunden, zuhaitz gutxiagokoa. Eta
gainera, eguzkia apalki-apalki hasi
zen irteten, gehiegi berotu gabe.
9. kma Ondoren, iparraldera

lehenengo eta ekialdera gero,
Lexartzarreta baserri ondotik 9.
kilometrora iritsi ginen, 100m-tako
garaieran. Andraka eta Maruri lotzen
dituen errepidera ari ginen
gerturatzen berriro.
10. kma Hemen ipini ziguten bidea,

lehen aipatutako errepidearen pare-
paretik zihoan. Basozarra baserri
ondotik igaro eta 10. kilometrora
heldu ginen, Utxondo izeneko
auzunearen sarrerara, hain zuzen
ere.
11. kma Utxondo auzunea zeharkatu

genuen, ekialderantz hartuz, BI-3111
errepidera heldu arte, non 85m inguru
egin bagenituen hego-
mendebalderantz, eta bertatik irten
hego-ekialdera zeuden zelai
batzuetara. Hauek zeharkatuz jarraitu
genuen gure bidea, Olakoetxe auzoa
zeharkatu eta atzean utziz, 11.
kilometrora heldu arte.
12. kma Zelai bat sigi-saga inguratuz, bidea luzatze aldera, jarraitu genuen eta
Askabutxi errekaren gainetik lur lauetatik 12. kilometrora heldu ginen.
Azkeneko metroak Gutxi falta zen. Berriro ipar-ekialderantz jo eta

Udaletxearen ondoan agertu ginen, abiapuntuko errepidearen beste aldetik hain
zuzen ere. Zeharkatu genuen errepidea eta zelai zabal batera joan ginen, non
bere barrenean kirol gune estali bat eta Malluki taberna bai dauden.
Tabernakoen esku joan zen guri eman ziguten hamaiketakoa. 11:15ak ziren,
beraz 2 ordu eta 45 minutu eman genuen ibilaldia burutzen. (Heri-k, gazteekin
lehian, ordu bat gutxiago eman zuen. Jon ez zen oso urruti ibili, eta beste
batzuk ordu laurden bat geroago heldu ziren).
Antolamendu onak hamaiketako egokia eskaini zigun (lukainka, saltxitxa,

solomoa, odolostea eta giharra) eta nahi genuen edaria. Itxartuko 15 kideok
zelaian bildu ginen elkarrekin, denok batera geundela baliatuz, denon argazkiak
egin genituen eta halaxe bukatu genuen goizeko egitaraua. Batzuk zuzenean
etxeratu ziren, beste batzuk Plentziara joan ziren baratzeko frutaren bila eta
gehienok Urdulitzeko sagardotegian hartu genuen sagardoa, Kontxan Kaikuk
lortu zuen garaipena ikusi bitartean.
ARANTXAXU-REN IRITZIA
Joan den igandean, irailak 13, Maruri-Jatabera joan ginen ITXARTU

MENDIGOIZALE TALDEko hamabost kide.
Egun argia, laino-karen batzuk, bero larregirik ez:

eguraldi aproposa mendian zehar ibiltzeko, eukalipto
eta pinu artean batik bat.
Hasieran aldaxkaren bat, gero baso malkartsua

hiru/lau bat aldaparekin, baina jasankorra 13km-ko
ibilaldia.
Hiru ordu behar izan

genuen gehienok
esandakoa egiten. Hala
ere izan zen salbuespena
beste askotan lez, Herik
ordu eta hiru laurdenekin
nahikoa izan bai zuen.
Horniketa gunean ura,

sagarra eta, halako
irteeretako oso egokia
izango dugun zorrotxo
gorri bana jaso genituen.
Marurira itzuli eta, a zer nolako hamaiketakoa:

saltxitxa, odoloste, txorizo, giharra eta hainbat edari.
Dena txukun eta
garbi, banan
banako ilara
osatu araziz
bertakotuei. Kontuan hartzekoa da hesi
batzuen laguntzaz guk ere lortu dezakegula
antolamendu hori ibilaldi neurtu egunean
eta antzeko ospakizunetan.
Landa zabalean, eguzki gozopean, jan eta

solas, poz-pozik bukatu genuen goiza,
lagun giro onean.
GAMIZ – FIKAKO HERRI IBILALDIA 225
GAMIZ – FIKA HERRI IBILALDIA

2009-10-04
Igande hartan oso tradizio handikoa den herri ibilaldi honetarako jende gutxik
zuen izen-emanda. Hala ere Itxartu Mendigoizale Taldeko 20 mendigoizale
abiatu ginen Algortatik 07:45etan, eguraldi ona eta iragarpen hobeak
genituelarik.
08:30ak baino lehen herrira. Bere izenak adierazten duenez,Gamiz-Fika izen

horik zituzten bi herriak 1928an batu zirenean sortu zen. Mendizale asko joan
zenez, ez genuen erraza izan kotxeak uztea, baina azkenean, nahiko
barreiatuta izan bazen ere, aparkatu genituen. Partehartzaile batzuen argazki
hau ibilaldia bukatu zenean eta Gamizeko Eliaren aurrean egindakoa da.
08:30etan puntuan, Aldatz Gora Mendiko taldeak antolatzen duen ibilaldiaren

hamargarren ekitaldia hasi zen, ohiko suziria bota zutenean. Ibilaldia ez da
neurtua eta, ondorioz, bikoteka ibili ordez, denok batera joaten gara,
Mungialdeko beste ibilaldi batzuetan gertatzen den bezala, tartean batere
lehiarik ez dagoela. Antolatzaileek prestatu zuten ibilbideak herriaren hainbat
toki ezagutzeko parada eskaini zuen.
226 GAMIZ – FIKAKO HERRI IBILALDIA
Nagusiak Gamizetik Olagorta alderdi aldera abiatu ginen, eta gero

Amuntxebarri, Harizpe, Loba, Berriaga eta Gamizmendi Gana lekuetatik igaro
ginen, abiapunturako bidea gero hartzeko. Handik aurrera Parradi, Urebarri,
Aretzarre eta Markosene ingurutik ibili ginen, Gamiz-en zegoen helmugara
heltzeko.
Denera 14 kilometro korritu genuen eta hiru ordu pasatxo eman genuen ibiltzen.
Amaieran herri hamaiketakoa dastatu genuen eta opari batzuk jaso genituen.
ALGORTAKO IBILALDI NEURTUA 227
ALGORTAKO IBILALDI NEURTUA

2009-10-12
228 ALGORTAKO IBILALDI NEURTUA
Beste urte batez Itxartu Mendigoizale Taldeak bere Ibilaldi neurtuaren

antolaketari ekin zion, dagoeneko XXVII. ekitaldia, gure taldearen jarduerarik
garrantzitsuena izanik. Antolaketan pertsona asko aritzen dira aste batzuetan
zehar, edo hilabetetan, lanean, bere onena ematen, lan ezberdinetan:
ibilbidearen diseinua eta markaketa, kartelen diseinua eta hedapena, hainbat
merkatari laguni beren diru ekarpenaren eskaera neketsua, ibilaldiaren
sustapena eta iragarpena, jan-edarien horniketa eta hamarretakoaren
antolaketa, kontrol mahaiak, parrillada, sari banaketa eta beste hainbat zeregin.
Gai hauetan bere lankidetza eskaintzen duten pertsonak ilusio handiz aritzen
dira norbera bere zereginetan. Guztiei gure esker ona.
NAGUSIEN IBILALDIA
Nagusien ibilaldiaren irteera 08:00etarako zegoen aurreikusita, baina aldez

aurretik Batzokiko jolasgunean dena prest zegoenez eta, nahiz eta eguraldiaren
iragarpena ez zen ona eta nahiz eta aurreko egunetan euria izan genuen,
mendigoizalez osaturiko ilara luze samarra zegoenez, izen-ematea aurreratu
zen.
Iristen ari ziren bikoteen izen-ematea
hasi baino lehen Itxartuko bi pertsona
Batzokitik abiatua ziren, ibilbide osoa
egin bitartean tokiren batzuetan
berriro pintura ipintzeko eta orokorki
seinaleztapena hobetzeko. Eta beste
pertsona batzuk Batzokitik Fadura-
rainoko zatian egon ziren, zoruan
marka gehiegi ipintzerik ez zegoenez,
ibiltariei nondik nora joan behar zuten
laguntzeko.
Nagusien ibilbideak 18 kilometro zuen denera, Batzokian izan zuen abiapuntua

eta Fadura-ra heltzeko kaleetan zehar ibili behar zen. Faduran Muñarrikolanda
aldera joateko ohiko bidea hartu behar zen. Bide horren hasieran bertan ezker
aldera doan eta beste inoiz ere erabili izan genuen xenda txiki batetik joan ziren
ibiltariak.
Xenda honetatik aurrera, baso bat zeharkatuz, Iturgitxi Bidera atera ginen,
hemendik Berangon sortzen den errepidera heldu ginen (ohi bezala) eta handik
Ur biltegietara hurbiltzeko Ubao bidetik jarraitu genuen. Aurrerago, Ubao bidea
amaitzen denean eta Sustatxa aldera doan xenda jaiotzen denean, lehen
kontrola zegoen.
Lehen kontrola gainditu eta igoera malkartsua izan genuen eta ondoren ibai
batek zeharkatzen duen sakan txiki batean amaitzen den jaitsiera aurkitu
genuen. Behealde horretatik berriro igo behar izan genuen eta ondo balizatu
genuen landa bat zeharkatu genuen, Martiartu aldera doan errepidera irteteko.
Martiartu-n bigarren kontrola eta jan-edarien horniketa genuen antolatuta.

Martiartu-n Monumentu historikoa izendatuta dagoen bere Dorre ezaguna dago,
Erdi Aroko dorreen artean ondoen iraunarazitakoetako eta eredugarrienetakoa.
Erdi Aroko dorre honek errenazimentu garaiko estalki zati bat du. Zati zaharretik
lehen bi solairuetako harlanduek diraute eta beste guztia errenazimenduaren
tankerakoa da. Bere barrura arku eliptiko batetik sartzen da. Eta bigarren
solairura igotzeko kanpoko eskailera bat dauka.
Bere ondoan, Monumentu honekiko lotura handia duen Andoni Deunaren

baseliza dago, burdinola bat zegoen tokian XXII. mendean eraiki izana. Eta
hementxe, baselizaren aldamenean jarri genuen horniketarako mahaia.
Jan-edanak hartu ondoren, heltzeko ekarri genuen bide beretik abiatu ginen,
ondoren errekatxo baten ondoan dauden landa polit batzuetatik ibili ginen eta
gero aldapa malkartsutik igo ginen. Handik aurrera nahiko lokaztuta zeuden
bide batzuetatik ibili ginen.
Geroago ur biltegi zahar batzuk dauden toki batera jaitsi ginen xenda polit
batetik.
Eta baso batetik zehar ibili ondoren, gora jo genuen Sustatxa-ra igotzen den
bideraino. Gune honetara iritsita, beherako bidea hartu genuen hirugarren
kontrolera heltzeko. Hirugarren kontrol hau lehen kontrolaren toki berean
zegoen, Ubao bidearen bukaeran alegia.
Hirugarren kontrol honetatik ohiko bidetik jarraitu genuen Iturgitxiko

bidegurutzeraino, ondoren Faduratik igaro ginen eta handik Algortako
Batzokira, helmugako kontrolera.
GAZTETXOEN IBILALDIA
09:00etan hasi ginen gaztetxoen eta beren laguntzaileen izen-ematea egiten.
Ohiko txupinazoaren ondoren ibilaldia hasi zen Portu zaharrera jaisten eta gero
Ereaga-tik jarraitzen, beti ere Itxartuko lankideen begiradapean.
Osterak Ereaga-tik Arriluzeko Markesaren Ibiltokira jarraitu zuen, eta ondoren

Gobela ibaiaren ondotik dagoen pasealekura.
Pasealeku honetan jan-edariak hartzeko tokia zegoen jarrita, Larrañazubi-ko

zubi ondoan.
Indarrak berreskuratuta, Fadura aldera joan ginen eta handik Algortara igo.
Batzokian helmugako kontrola zegoen. Han partaide guztiek kamiseta eta kopa
bana hartzeko eta hamarretakoan eskuartzeko txartela jaso zuten.
BIDEA IREKITZEN
Aurreko asteetako egun batzuetan bideak garbitzera joan behar izan genuen,
horietako batzuk sastrakek erabat itxita zeudelako. Lan hori egin behar genuela
baliatuz, lehen markaketa ere egin genuen, geroagorako ibilbide osoaren
markaketa utziz.
KAMISETA BANA OPARI
Aurten Bizkaiko Foru Aldundiaren laguntzari esker, Itxartu Taldearen eta

Aldundiaren logoak zituzten kamiseta bana oparitu genien partaide guztiei. Goiz
osoan zehar euria egiten aritu zuenez, kamiseten ematea eta hamarretakoa
Zabala eskoletako aterpean egin ziren.
HERRI PARRILLADA
935 partaideentzako herri parrillada prestatu genuen. Eta ibiltariek ez ezik

antolaketan lagundu zutenek ere aukera izan zuten hamarretako on bat
hartzeko.
SARI BANAKETA
Aurreko urte guztietan bezalaxe,

gizarte-giro aparta izan genuen eta,
ibiltariak iristen ari ziren bitartean,
Itxartu Taldearen ekintzak jasotzen
zituzten kartelen erakusketa
ikusteko parada izan genuen. Gero
banatuko ziren garaikur eta sariak
gainean zituen mahaia ere
prestatuta zegoen. Herri erakundeek
eta Getxoko denda, enpresa eta
taberna askok emandako sariak
ziren.
Beren ibilaldian eskuartu zuten 173 gaztetxoek kopa bana jaso zuten, Itxartu
Mendigoizale Taldeko kide batzuen eskutik.
Ondoren sari banaketa egin zen, Getxoko Alkatea buru zela. Hasteko, lehen 63
bikoteei eta gero, urtero egiten denari jarraiki, 18 urtetik beherakoetatik ondoen
sailkatu zen bikoteari pare bat txirrindula eman zitzaion. Eta beren sari berezi
bana izan zuten urte gehien zuten gizon eta emakumeak.
Jende asko egon zen sari banaketa honetan eta bere amaieran lehen hiru
bikoteen argazkia egin genuen.
Sariak banatu ondoren, dena jasotzen aritu ginen eta ondo garbitu genituen, bai
Zabala eskolako aterpeko zorua, bai Batzokiko jolasgunea. Amaitzeko, egun
hartako ibilaldiaren antolaketan eskuartu genuen 82 pertsonetatik gehienok
bazkari ederra dastatu genuen Itxartu aretoan.
Biharamunean DEIAk HEMENDIK bere gehigarriko lehen orrialde osoa

ibilaldiari eskaini zion, bertan argazkia eta lerro-buru hau: “Mila mendizale ibili
dira euripean Getxoko zeharkaldi batean.”
JAZKIBEL - HONDARRIBIA 243
JAIZKIBEL - HONDARRIBIA
2009-10-18
Igande horretan, goizeko 07:45etan, Itxartu Mendigoizale Taldeko 32 mendizale

abiatu ginen Algortatik, Mungia, Sopelana, Meñaka, Fruiz eta Derioko
mendigoizale taldeekin batera Jaizkibel inguruko zeharkaldi batean
eskuartzeko, gero Hondarribiara jaitsiz.
Durangoko Autobideko ordain-lekura

heldu baino lehenago dagoen
atseden-gunean elkartu ginen denok,
eta Lezo-raino joan ginen. Azken
udalerri hau zeharkatu eta Jaizkibel
aldera jarraitu genuen, igoeraren
erdialdean dagoen aparkaleku
bateraino. 130 kilometro egin eta bi
ordu eskas eman ondoren, han geratu
ziren autobusak.
Toki horretatik abiatu ginen 220 ibiltariok, hasieran Lezo-ra doan errepidea
jaisten baina berehala ezker aldean doan “Dorretzarren ibilbidea” izeneko bidea
hartu genuen, Jaizkibel aldera igotzeko.
Jaizkibel Gipuzkoa Lurralde Historikoan dago eta Pasaiako portuko bokaletik

Hondarribiko Higer itsas muturreraino zabaltzen da.
244 JAZKIBEL - HONDARRIBIA
Dorretzarren ibilbidea “Vuelta a

Gipuzkoa-Gipuzkoako Bira” deitzen
den GR 121en zati bat da, honek
denera 284 kilometro dituelarik.
Jaizkibel mendiko Dorretzarrak mendi

horretan XIX. mendeko Guda
karlistetan bizi izan zen guda giroaren
lekukoetakoak dira. Jaizkibel mendi-
katearen tontorretako lerroan sei
Dorretzar eraiki ziren, nahiz eta gaur
egun horietatik bosten hondarrak
baino ez diren zutik geratzen.
Dorretzar horietatik hegoaldera Irun-

Pasaia korridorearen lurralde osoa
ikustatu genuen eta iparraldean, aldiz,
itsaso aldera jaisten diren Jaizkibeleko
mazelak.
Lau Dorretzarren oinarria hexagonala

da, alde bakoitzak 3,3 eta 3,5 metro
bitartean neurtzen duelarik. Baina
Guadalupe-tik hurbilen dagoenak
oinarri karratua du. Denek bina solairu
zuten bere garaieran eta terraza bana,
baina gaur hareazko harriz eraikitako
inguruko hormak baino ez dira
geratzen. Barruak erabat hutsik
daude. Beheko solairuetan zulo
errektangeluar batzuk zeuden, alde
batetik barrua aireztatzeko eta beste
alde batetik handik begiratzeko.
Eraikuntzetarako sarrera oztopatzeko,

sarbidea ez zegoen beheko solairuan,
lehengoan baizik eta bertara kendu
zitekeen eskailera batetik igotzen zen.
Solairu horretan bizpahiru gezileiho
zeuden irekita aurpegi bakoitzean.
Jaizkibel aldera igotzen jarraitu

genuen. Batzuen iritziz, gailur hau
Perineoetakoetako mendebaldeenean
dagoen mendia da, baina beste
batzuen iritziz Perineoetatik kanpo
dago, mendigune hori Hendaiako
hondartzan amaitzen dela argudiatuz. Edozein eratara, Jaizkibelek Gipuzkoako
kostaldeko oso ikuspegi politak ditu.
Jaizkibel mendiaren gailurra (543 m.) erdietsi genuen. Tontorra

telekomunikazioko antena ugariz inguratuta dago eta erpin geodesiko bat eta bi
posta-kutxa ditu mendi honen punturik garaienean. Jaizkibel mendiak beste
izen bat ere badu: Alleru.
Gailurrean, aurrekoez gain, Enrike Deuna gotorleku karlistaren hondarrak ere

badaude. Gaur egun inguruko hormei eta barruko gela batzuei antz eman
dakieke. Bere garaian putzu batez inguraturik egon zen.
Ondoren Jaizkibeleko Behatokira jaitsi ginen. Bidasoa Behera eta Txingudi

Badia ikustatzeko behatokirik onena da eta Hondarribiko Paradore zaharraren
hondarren gainean dago kokatuta. 1999. urtera arte “Parador Provincial de
Turismo” deitzen zen haren aztarna bakarra bere sarrera da: lau arku dituen
harrizko horma.
Bere ondoan, hegoaldean, orientazio-mahaia duen behatoki txukun bat dago.

Handik ikusten den ikuspegi zabalari antz ematen aritu ginen. Beraien artean
Aiako Harria eta Hendaia-Donostialdea korridorearen gainean dagoen Larrun
mendia dira tokirik esanguratsuenak.
Lezo – Hondarribia errepidea toki honetatik igarotzen denez, aparkaleku bat eta
inguruari buruzko informazioa eskaintzen duten panelak ere badaude.
Badiaren, haranaren eta Perineo mendikatearen ikuspegi ederrez gozatu ez
ezik, inguru honetan hartu genuen ohiko eta merezitako hamarretakoa.
Jaizkibeleko Behatokitik Barbara Deuna Dorretzarrera hurbildu ginen. Bere

oinarria hexagonala da eta ziur aski jatorrizkoa ez den kanpoko harrizko
eskailera du. Dirudienez, izena bere garaian handik gertu zegoen baselizaren
izenetik hartu zuen. Egurrezko tantai
bat aurkitu genuen, Jaku Deunaren
bidekoa zalantzarik gabe, bi azkon
zituelarik: batak Dorretzarraren izena
adierazten du eta besteak 1,4
kilometrora dagoen Enrike Donearen
Gaztelurako bidea, hego-
mendebaldera. Barbara Donea
Dorretzarretik, atzera begiraturik,
paradore zaharraren hondarrak ikusi
genituen eta gailurreko antenak ezkutatzen dituen Jaizkibel aurreko tontortxoa.
Harantzago, hareazko harkaitz handien gainean dagoen muino batean,

ornamentuzko menhir bat dago. Jaizkibelen Gune megalitiko xehe bat dago,
hiru trikuharrik eta perineoetako harrespil-multzo batek osatua, eta menhir hori
da guztietatik garrantzitsuena. Lehentxeago Jaizkibel III trikuharria genuen
ikusita, baina bera erakusten zuen plaka ikusi eta irakurri izan ez bagenu,
konturatu gabe igaroko ginatekeen bere ondotik.
Aurrera jarraituz, Guadalupe eremutik

igaro ginen, Hondarribiaren gainean
dagoen Jaizkibel Mendiaren ekialdeko
mazelan. Inguruak Guadalupeko
Amaren Santutegiaren izenetik
hartzen du deitura. Santutegia XV.
mendean eraiki zen Birjinaren
omenez. Legendak dioenez, egun
batean handik zebiltzan bi artzaintxo
gaur Santutegia dagoen gune
horretan ezezaguna zen argitasun
berezi batek harrapatu zituen eta,
hara joanda, Birjinaren irudi bat
aurkitu zuten, eguzkia bailitzan bere
besoetan zegoen bere semeak argia
islatzen zuelarik. Aurkitu zen irudia
polikromatua eta taila osokoa da eta,
uste denez, itsasontziren bateko
brankako irudiaren zatia zen.
Baseliza erabat birrinduta geratu

zen 1638. urtean eta behin eta
berriro izan da zaharberritua.
Gaurko Dorretzarra 1868koa da.
Elizak habearte bakarra eta
gurutzadura laua ditu, eta bere
barruan XVIII. mendeko
gaztaina- eta intxaur- egurrezko
aldare nagusia dago, XX.
mendeko aldamenetako beste bi
aldarerekin batera. XVII. mendez
geroztik, Guadalupeko Amaren
irudia askotan jaitsi dute
Hondarribiara, herri honek bere kondairan zehar bizi izan dituen arrisku
batzuetatik libratzeko (gangeri edo kolera, guda zibila, eta abar). 1954. urtetik
Guadalupeko Ama Birjina Hondarribia hiriko jagolea da.
Guadalupe Santutegia Hondarribiako edozein puntutatik ikusten da eta urtero,

irailaren 8an, Hondarribiatik Santutegirainoko prozesio arranditsua egiten da.
Guadalupe Santutegitik Hondarribiara jaitsi ginen, pilotalekuetatik oso hurbil

gure zain zeuden autobusetara. Hamarretakoa kenduta, ibili ginen 11 kilometro
horietan hiru ordu baino gutxixeago eman genuen.
Hondarribiara heldu ginenean, hiri honetako tokirik ederrenetakoa eta

bisitatuenetakoa den Marina izeneko auzora joan ginen. Margo biziz (gorri,
orlegi eta urdin) margotutako egurrezko balkoi handiak dituzten arrantzaleen
etxe tipiko ederrak baino ederragoak dira azpimarragarriak hemen.
Bere inguruan denda, kafetegi eta jatetxe ugari daude. Gu joan ginenean
Gaztaren Azoka zegoen eta alderdi osoa jendez beteta zegoen. Auzo osoak
Monumentu Historiko-Artistiko izaera du onartua. Txango hauetan egin ohi
dugun bezala, gurekin batera trikitilari bi talde izan genituen lagun eta beraiekin
batera abesten aritu ginen, ardo batzuk hartzen ari ginen bitartean.
Hondarribiako hondartza aldera txangotxo bat egin genuen, bidean tarteka

geldialdiak eginez, urruti La Rhune eta kostalde lapurtarra eta hurbil Txingudi
badia ikustatzen ari ginen bitartean.
Hondartza izeneko Polikiroldegian dagoen Ardora Jatetxera heldu ginen eta

han bazkari hau izan genuen: bitariko entsalada, itsaski pastela, marmitakoa,
saihetsartekoa (entrekot) eta izozkia. Amaitzeko kafea eta txupitoak.
230 pertsonak bazkaldu genuen eta bukaeran elkarrekin egiten ditugun txango
hauetan egin ohi dugun moduan, oparitxo bat eman genion Hondarribiako
Kultura zinegotzi andereari.
Ondoren, ohi bezala, abesteari ekin genion, mendi talde hauen artean aspalditik
dagoen giro apartaz gozatuz. Eta lasai lasai gin-tonic on bat dastatu nahi izan
zutenentzako, jatetxeak oso terraza bikaina dauka eta hantxe egon ziren.
19:30etan talde guztiok abiatu ginen Hondarribiatik, berriro ere elkarrekin

txangoren bat egiteko denbora gutxiago falta zela pentsatuz.
IZASPI 253
IZASPI (957m.)
2009-10-25
Txango honen aurreko astean oso eguraldi txarra egin zuen eta iragarpena ere,
zoritxarrez, zeharo bete zen, euria eta behe-lainoa ugari izan genituelarik.
Nahiz eta egoera halakoa izan, Algortatik ilusioz beteta 24 mendigoizale abiatu
ginen Zumarraga-rantz, zehazki Antioko Ama Birjinaren baselizara joateko. 90
kilometro baino zertxobait gehiago ibili ondoren Zumarragara heldu ginen.
Ibaiek bailara naturaletan banatzen dute Gipuzkoa eta Zumarraga horietako
batean dago, Urola ibaiaren haranaren goi aldean hain zuzen. Haranean bizi
den biztanleria hainbat mendik inguratuta bizi da, besteak beste Argixao,
Beloki, Irumugarrieta, Oleta eta txango honen helburua zen Izaspi.
Izaspe (957 m.) edo Izaspi Zumarraga-ren gain-gainean dago, Goierri eta
Gipuzkoa Lurralde Historikoko mendikate garaienak ikustatzeko behatoki
berezia da eta herrialdearen erdigune geografikoan dago kokatuta. Autobusak
Antioko Ama Birjinaren baselizaraino iristeko ordu eta erdi eman zuen. Baseliza
XII. mendekoa da eta, legendak dionez, eliza eraikitzeko erabili ziren harriak
jentilek Aizkorri gailurretik bota zituzten habailaz.
Iturri ondoan, otoiztegiaren ezkerretik doan bide harriztatu bat hartu genuen,
baina, GRaren (Ibilbide Handiaren) seinaleei jaramonik egin gabe, berehala utzi
genuen, lehen bidegurutzean eskuin aldera joz. Bi bideak toki berberera doaz,
Elorriaga mendi-lepora hain zuzen, baina lehena zementuzkoa zen eta gurea
ez, ibilia askoz atseginagoa izanik. Hala ere, batzuek zementuzko lehen bidea
hartu genuen itzuleran, aldatzeko edo.
254 IZASPI
Metro batzuk aurrera joan ondoren, ezker aldera jo genuen, margo gorri eta
zuriei jarraituz. Gorago Beloki mendia inguratzen duen aldai batean agertu
ginen, pinudi batean sartu ginen eta beste iturri baten ondoan dagoen
bidegurutze berri batera heldu ginen. Oraindik margo gorri eta zurizko
seinaleztapenei jarraituz, eskuin aldera jo genuen, gure ezkerrean Beloki
mendirantz doan aldaia utzita.
Baserri bat eta harrizko borda pare bat igaro ondoren, seinale-tantaia duen
bidegurutze batera heldu ginen eta guk, ezker aldeko bide hartuta, Pagoetxea-
rantz jarraitu genuen. Izaspi mendi aldera joateko hesi bat gainditu behar izan
genuen, margo gorri eta zuria zuen bidea lagata. Metro batzuk aurrerago eskuin
aldera doan xenda bat dago eta guk, genekarren aldaia utzita, xenda horretatik
joan ginen.
IZASPI 255
Igoera pinudi batetik egiten jarraitu ginen, han ziza ugari ikusten gozatu genuen
(batzuk oso politak baina ez jangarriak). Gutako batzuk aukera horretaz baliatu
ziren kopuru dezentea hartzeko.
Pinuditik atera ginenean, hesi bat zeharkatu genuen eta burdin harizko hesiari
itsatsita eskuinetik jarraitu ginen igotzen. Gailurrera iristeko azken metroak
egiteko burdin harizko hesia zeharkatu genuen.
Basoaren mugan, gailurretik oso hurbil, Azpeitia, Ezkio eta Zumarragaren

arteko muga adierazten mugarria dago.
1o40min Izaspi gailurrera heldu ginen. Bertan 1948. urtean ipini zuten
zementuzko gurutze handi bat dago.
256 IZASPI
Ohi bezala, posta-kutxa eta erpin geodesiko bana ere badaude. Zoritxarrez
behe-lainoak behatoki apropos honetatik ikusten diren Goierri bailara osoaren
eta Urola ibaiaren haranaren ikuspegiak erabat oztopatu zizkigun.
Tontorrean egun batzuk lehenago hil zitzaigun Josean gure adiskidea izan
genuen gogoan eta bere omenezko isilunea gorde genuen.
Igotzeko erabili genuen ibilbide berberetik jaitsi ginen. Eta eguraldia unetxo
batean hobeto zegoela ikusita, hamarretakoa hartzeko baliatu ginen.
IZASPI 257
Antioko baselizara hurbildu ahala eguraldia hobetzen joan zen eta, berandu
bada ere, menditik dauden ikuspegiez gozatzen hasi ginen.
3o15min Antiora heldu ginen. Baseliza XII-XIII. mendekoa da eta euskal

erromaniko tankera du. Tankera honetako oso monumentu gutxik diraute gaur
egun (hala eta guztiz ere, erromaniko-gotiko aldaketaren garaiko elementu
arkitektoniko batzuk ere aurkitu genituen). Barruan bere jatortasuna eta egurrez
egindako bilbadura eraikitzeko erabili zen teknika dira harrigarriak. Urtero
uztailaren 2an, Maria Birjina Isabel Deuna bere lehengusinari egindako
Bisitaren jaia ospatzen da eta Birjinaren aldarearen aurrean Zumarragako
Ezpatadantza ospetsua dantzatzen da.
Gaztelako Enrike IIak, gaztelerazko “juro de heredad” eran (betirako dohaintza,

gurasoengandik seme-alabengana eskualdatu zitekeela, alegia) parrokiaren
patronatuaren eskubidea edo errege-patronatua (hots, Aita Santuak Erregeari
eman zizkion ahalmen guztiak) eman zion Francisco Gomez de Lazkano-ri XIV.
Mendearen erdialdean.
258 IZASPI
Antza denez, baseliza hasieran gaur egun baino txikiagoa izan zela uste da
baina, hala eta guztiz ere, eraikuntza handia izango zen Zumarragan garai
hartan bizi zen jende kopurua kontuan hartze bada, eta ondorioz urruti zeuden
herri batzuetatik joaten ziren erromesen helburua zela uste da.
Habearte bakarra du, sei zutoin

zilindriko handiren bitartez hiru zatitan
banatuta. Alde bitarako estalkia du.
Bai korua zein hagatxo-agarri gaineko
egurrezko solairuak osatutako
aldamenetako aldamioak eskualde
honetan, batez ere Iparraldean, eliza
askok duten antzinako egitura dute.
1576. urtera bitartean Zumarragako

parrokia bakarra izan zen eta bailara
horretako eraikuntza zaharrenetako eta ederrenetakoa da, zalantzarik gabe.
Kultura-bisita honetaz gozatu ondoren, Algortarantz itzuli ginen.

GANALTO 259
GANALTO (898m.)
2009-11-01
Azaroaren lehen igande honetan 34 mendigoizale abiatu ginen Algortatik

Domaikia herrira joateko. Altube mendatea gainditu ondoren, Murgia-ra joan
ginen eta herri honetako plazan A-4413 errepidea hartu genuen. Denera 68
kilometro egin ondoren, Domaikia herrira heldu ginen.
Domaikia Armikelo mendiaren ondoko sakonune batean, Arrato Mendilerroaren

magalean dago kokatuta, 652 metroko garaieran. Bayas ibaiaren ibaiadarrak
diren Naiturri eta Iñarraka errekek zeharkatzen dute. Gaur eguneko Domaikiako
biztanle kopurua ez da berrogeita hamarrera iristen, eta beren lanbidea batez
ere behiak eta zaldiak zaintzean datza.
Herria sakabanatutako baserriez osatutako mosaikoa da. Gu autobusak

Bartolome Deuna eliza-parrokiaren ondoan utzi gintuen. Eliza erakin
erromanikoa da, berriki zaharberritua.
Zuia-k dituen 12 kontzejuetako bat da Domaikia (beste kontzeju asko nahiko

ezagunak dira mendizaleentzako: Murgia, Zarate, Sarria, Markina, Aperregi,…).
Zuiako auzorik gehienek oso eraikin ederrak dituzte. Euskal baserriaren
tankerakoak dira, ekoizpen unitate familiarrak dira eta bere barruan elementu
ezberdinak daude: labea, etxola, belar-zuloa, eta abar. Toki askotan bezala,
baserri asko hutsik daude.
260 GANALTO
Baserri hauetako batzuk iraganean oso ezagunak diren leinu batzuen

jaiotetxeak izan ziren, Zarate edo Agirre adibidez. Garai hartan, hots Erdi
Aroaren bukaeran eta Aro modernoan, sendien arteko liskar gogorrak gertatzen
ziren eta, ondorioz, etxe hauek garai hartan defentsarako elementuak zituzten,
gaur egun ia galduak.
Eliza dagoen plazatik abiatu ginen eta, transformagailu elektrikoa ikusten den
bere aldamenetik, aitzinako garbilekuaren eta herriko iturriaren ondotik, aldai
asfaltatua hasten da. Hura hartu genuen eta laster ezker aldera jo genuen
hilerrira heltzeko.
Eskuinean Atxabal mendia edo ezagunagoa den beste izen hau duen mendia,
Peñas de Oro. Bere garaiera ez da oso handia, baina oso mendi dotorea da,
Zuia haranaren gainean ageri den harkaitz dotorea alegia, bere gailurretik lehen
planoan ikusten den Gorbeia puska itzelari begirada zitala egingo balio bezala.
Aipatutako gailur horretan 2008ko Urtarrilaren 13an egon ginen, Ganalto
mendira joateko gure asmoa basurdearen ehiza herrikoi batek eragotzi
zigunean.
GANALTO 261
Aldaia utzi genuenean, haritzez, pagoez, arteez, eta abarrez osatutako baso
ederretara sartu ginen
Basotik atera ginenean alderdi ageria eta belartsu batera irten ginen eta han
berriro taldea bildu genuen. Ezkerrean itzuleran ikusi genuen putzu bat dago.
Inguru lasai eta abegitsua da eta Atxabal, Marinda mendia eta Gibijo Mendilerro
aldera oso ikuspegi politak ditu. Zizak atsegin dituztenentzako oso egun ona
izan zen.
262 GANALTO
Gora joan ahala gure aurrean oso lautada belartsu ederra agertu zitzaigun,
Ganalto gailurreraino horizontean galtzen dena, Badaia Mendilerroan.
Mendilerro hau mendi-multzo konplexua da, egitura geologiko berezia du eta,
honen ondorioz, errez sortzen dira lurrazpiko zuloak. Honez gero ehun zulo
baino gehiago aurkitu eta katalogatu dira.
Alderdi honek itsasontzi handi baten itxura du. Branka Ganalto gailurra izango
litzateke (Ganalto Gurutzea edo Aperregiko Gurutzea izenak ere dituen
gailurra) eta txopa Oteros mendia. Bi gailur hauek lautada handi baten iparralde
eta hegoaldeko muturrak dira. Lautadaren isurialde guztietan amildegi
harkaiztsu sakonak daude, hegoalde eta mendebaldeko isurialdeko basoz
betetako mazelak izan ezik.
Egun horretarako genituen helburuak Ganalto eta gero Olazar gailur bikoitza
ziren. Biak Badaia Mendilerroko iparraldeko muturrean daude kokatuta eta ez
dute 900 metroko garaiera gainditzen, hiruetatik Ganalto, 898 metroduna,
garaiena delarik. Mendilerroko garaierarik handiena urruti, lautadaren
hegoaldean, Subijana iraganbidearen gainean dagoen Oteros (1.038 m.) da.
GANALTO 263
Ganalto tontor berezi honetan Gurutze metaliko bat dago, Gorbeiako

gurutzearen antzekoa. Gurutzea ez da jatorrizkoa. Lehena egurrezkoa izan zen
eta 1900. urtean Aperregiko biztanleek jaso zuten, mendearen aldaketarekin
mendietan gurutzeak jartzeko Leon XII Aita Santuak egindako aholkuari
erantzunez. Egurrezko gurutze horrek zutik iraun zuen 1953 urtera arte.
Urtebete beranduago gurutze berria

ipini zen, metalikoa, Iñaki eta Andres
Elejalde anaiek egindakoa. Urteak
joan eta urteak etorri gurutzeak jaso
zuen narriadura dela-eta, Iñaki
Elejaldek berak lau hanka gaineko
zazpi metroko garaiera duen gurutze
berri bat egin zuen eskuz. Gurutzeari
ezarrita bere egilea bizi den
baserriaren kopia den posta-kutxa
dago. Gailurretik oso ondo ikusten da
Aperregi herrian baserri hori.
264 GANALTO
Gurutze berri hau 2003ko azaroaren 15ean ipini zen. Egun horretan Gasteizeko
Manuel Iradier ibiltarien Elkarteak Elejalde anaien lana goraipatu eta gurutze
hauen suspertzailea izan zen Juanito Salazar beren kidea gogoarazten duen
plaka jarri zuen. 2005ko abenduaren 4ean Jaiotza bat jarri zen, hau ere Iñaki
Elejalderen lana.
Gailurrean guzti hori ez ezik erpin

geodesikoa eta bi hilarri daude.
Ganaltoko Gurutzetik Araba Lurraldeko alderdi zabalen ikuspegi bikaina ikusi

genuen, beraien artean alde batetik Gorbeia eta, beste batetik, gure oinetan
ageri zen Aperregi herria, atzean Atxabal (Peñas de Oro) mendi harkaiztsua eta
bere gailurreko antena.
Atxabal (896 m.) eta Ganalto (898 m.) mendiek Zuia harana ixten dute, bere
mazela ederretan pagadi eta harizti ugariz hornitua. Atxabal menditik 2008.
urtearen hasieran paisaia bikainak ikusi bagenituen, Ganaltotik ikusitakoak ere
ez dira itsusiagoak.
GANALTO 265
Ohiko argazkiak egin ondoren,

igoeraren bide beretik itzuli ginen,
Olazar aldera, gure oinetan mendi-
lepoa eta bertan putzu bat (797 m.)
zituen behatokira heldu arte. Ura ez
da edangarria, baina bere harriei da
edangarria zuzenean baina harrien
artean darien ura edan daiteke.
Putzura joateko behera egin behar izan genuen eta gero oso aldapa
malkartsutik jarraitu genuen, eskuinean artadia genuelarik.
Olazar lehen gailurra erdietsi genuen, laua eta irekia; ertz batean erpin bat eta
erdialdean Gasteizeko Naturbide elkartearen posta-kutxa daude. Ikuspegiak
Ganaltokoen oso antzekoak dira.
266 GANALTO
Mendiaren ertzetik gure ibilian jarraituz, zertxobait jaitsi ginen mendi-lepo batera
eta berriro gora egin genuen ordokia eta belartsua den eta artadi batzuen
itzalean dagoen Olazar bigarren gailurreraino (887 m.). Bi udalerriren arteko
muga adierazten duen mugarria eta erpin geodesikoa ditu, baina ez du batere
posta-kutxarik. Oso toki ona izan genuen hamarretakoa hartzeko Gainera
handik Armielo eta Amarito muinoak oso ondo ikusten dira eta baita Gasteiz
hiria ere.
Oso egun ona izan zuten zizen

biltzaileek. Zizak ondo sailkatu
ondoren batzuk oso poltsa ederra
zeramatela itzuli ziren Domaikiara.
GANALTO 267
Aurreko aldapa malkartsutik putzua dagoen tokiraino itzuleran jaitsi ondoren,

igotzeko jarraitu genuen bideari ekin genion jaitsieran eta zuzenean heldu ginen
Domaikiara.
Gure ibilbidearen luzera 12,5 kilometrokoa izan zen eta hiru ordu eman genuen,
hamarretakoa aparte.
268 GANALTO
ROBERTOREN IRITZIA
Erabat borobila ateratzen den egun horietako bat izan da. Ohetik jaiki garenetik
gogoan izan dut atzo Athleticek bere betebeharrak egin zituela, oso ondo egin
gainera, eta horrek oso ondo utzi nau. Gainera oso eguraldi eguzkitsua izango
dugula dirudi, uda txikian bagina bezala. Egoera honetan Ganaltora joateko
atzotik prestatuta nituen tramankuluak oso arinak ikusten nituen, lumak bai
liran.
Igoeraren amaieran edozein tokitara begiratuta oso ikuspegi zabalak izan

ditugu. Izugarriak ziren, baina ez zen okerragoa igotzean zapaldu dugun
alfonbra eta ezta ere gure arreta eskatuko balute bezala agertu zaizkigun zizak.
Nik ikusi baditut, oso agerian zeudelako zen, bestela… Batzuek zerbait asmatu
dugu beraiek garraiatzeko.
Gurutzeraino ibilaldi luzea izan da, erraza, gure artean txantxetako hizketak
izan dira eten gabe eta, bidea oso zabala zenez, nahiko barreiatuta joan gara
eta horrek hizkerak ohi baino ozenkiago izatera behartu du. Hemen argazkia,
han ziza, honela joan gara Gorbeiakoaren kopia den gurutze txikiraino.
Itzultzean han behean, haranean, basurderen batek oso harrapatuta egon

behar zuen, guk mendilerrotik entzuten genuenaren arabera. Indarrak ahulduta,
hamaiketako mankomuna beste gailur txiki batean egin dugu, Olazar
tontorrean. Luxuzko tokia.
Algortarako itzuleran autobusean izan dugun giroak argi erakutsi du beste egun
borobil bat izan dugula.
DONIBANE LOHITZUNE – HONDARRIBIA ZEHARKALDIA 269
DONIBANE LOHITZUNE – HONDARRIBIA

ZEHARKALDIA
2009-11-08
Nahiz eta Hondarribian urriaren 18an Uribe Kostako mendi taldeek elkarrekin
antolatu zuten beste txango batean egonak ginen, igande honetan 57 pertsona
abiatu ginen, gehienak autobusez eta beste lau kotxe batean. Partaidetza handi
hau gure euskal kostaldeak gugan duen erakargarritasun berezian datza.
Aurreko aste osoan zehar eguraldia oso txarra izan zen, haizete eta eurite
bortitzen artean, eta gure egun honetarako ere iragarkiak oso txarrak ziren.
Dena dela, autobuseko giroa oso ona izan zen hasiera hasieratik, eta are
hobeagoa gero, txaparrara handia ari zuela Algortatik abiatu ondoren, ibilaldi
osoan zehar ateri izan genuelako.
Errepidean bi ordu eman eta muga zeharkatu ondoren, Donibane Lohitzunera

(San Juan de Luz) heldu ginen. Autobusak Barbara Donea lurmuturretik gertu
dagoen aparkaleku batean utzi gintuen. Barbara Donea naturazko gune atsegin
batek inguratzen du, bertan badiaren oso ikuspegi politak dituen behatoki bat
dago eta baita ere aitzinean harkaitzen artean ageri ziren itsasgizonen gorpuak
lurperatzen zituzteneko baseliza. Une horretan oraindik ateri zegoen eta
taldekide gehienak autobusetik jaitsi ziren toki hartatik ikusten diren ikuspegi
ederrez gozatzera.
Argazki hau egin eta berehala euria eta haize ugari ekarri zituen izugarrizko
ekaitza bota zuen. Eusko Jaurlaritzak egindako iragarpenak betetzen hasi ziren.
Euskal kostalderako zegoen alarma laranja alarma gorrira igota zuen
Jaurlaritzak. Beraz, muturreko arriskua zegoen iragarrita, haize bortitza eta
tarteka oso bortitza eta itsasoan zazpi metro baino gehiagoko olatuak.
270 DONIBANE LOHITZUNE – HONDARRIBIA ZEHARKALDIA
Bi argazki hauek data hauetakoak dira: lehena txangoa prestatzera joan

ginenekoa, irailaren 29koa, eta bigarrena txangoaren egunekoa, azaroaren
8koa. Alde ederra, ezta? Dena dela, ingurua oso polita da, bai eguraldi bikaina
egiten duenean, eta baita ere ekaitza bortitzak jotzen duenean.
Gure goiz honetan Kantauri itsaso haserretuak iragarpen guztiak gainditu zituen
eta ondo astindu zuen kostaldea, 9 metro baino handiagoko olatuez. Euri
kopurua 80 litro metro karratuko baino handiagoa eta haize boladarik
bortitzenak 127 km orduko baino azkarragoak. Egoera honetan batzuk
autobusean geratu ziren.
Txango hau aukeratu genuen Bidart-etik Hendaia-raino kostaldetik doan bide

egokia dagoelako, “Littoral” izena jartzen duten kartelez hornituta eta oso
erakargarria. Seinale horiei jarraituz Hendaiako hondartzatik hurbil dagoen
Abbadia gazteluraino joango ginela genuen pentsatuta. Une honetatik aurrera
beste bide batzuk hartzeko asmoa genuen Hendaiako hondartzara
gerturatzeko, gero aipatzen den bezalaxe.
0o00min Barbara Donea lurmuturra. Eguraldi txarraren eraginez, Itxartuko 22

kide baino ez ginen gune honetatik abiatu, eguraldia hobetuko zelakoan eta
Hondarribiara iristen utziko zigulakoan. Donibane Lohitzune badiatik ekin
genion, bada, ibilbideari eta badia osoa korritu genuen, mendebaldeko
muturrean dagoen hurrengo itsasargiraino, Sokoako itsasargiraino hain zuzen.
Han hondartzako ibiltoki asfaltatura jaitsi ginen (Promenade de la Plage).

Hementxe hasten da luzea eta oso ederra den hondartza. Oso berezia da bere
euspen-horma, ez baita erraza horrelakorik ikustea. Hesi honi esker Donibanek
ondo eutsi diezaieke itsasoaren enbatei. Argazkietan ikusi daitekeenez, gure
egun honetan olatu erraldoiek erraz gainditzen zuten badiaren erdigunean
dagoen euspen-horma.
Itsas ondoko bide atsegin

honen erdian 1928an
eraiki zen Kasinora heldu
ginen. Garai hartako
molde abangoardistan
eraiki zen (arts déco
nouveau), harean hondoa
jo duen itsasontziaren
itxuran. Guk aurreko
iraganbide batetik
zeharkatu genuen.
Badia osoa eta Sokoako Gotorlekua

ikustatu bitartean, aurrera jo genuen
ibiltokitik (orain Promenade
Thibaud), ezkerretik La République
kalera jaisten diren eskailera batzuk
topatu arte. Kale hau Luis XIV
plazara eraman gintuen, Donibane
Lohitzuneko plazarik
garrantzitsuenera, bertan, portuaren
ondoan, Udaletxea dagoelarik.
Inguru honetan oso bitxiak dira
itsaso-ibiltokitik atarietara eraikita
dauden zubi-pasabideak.
0o25min Donibane Lohitzune Euskal

Kostaldeko Iparraldeko herririk
xarmangarriena den hiri honetara
heldu ginen. Tamainak, kokapenak,
dituen hondartzek eta pasealekuek,…
denek gonbidatzen gaituzte beren
kaleetan galtzeko, oso giro zaindu
horretan. Zingiren gainean eraikia
(hortik hartu zuen izena, Lohitzune),
denetik ezagutu du hiri honek, ospea
zein hondamendia. Erdi Aroan
Donibane Lohitzune ospitalea izan
zen erromesentzako eta, hori oinarri
hartuta, geroz eta garrantzi handiago
hartzen joan zen. Aberasten joan zen,
Gaskoineko balearen arrantzari edo
ehizari esker; XVI. mendean
Terranova-ra bakailaoaren bila joaten
ziren arrantzaleen itsasontzientzako
abiapuntua izan zen eta XVII.ean
kortsarioen bizilekua izan zen, hango
hizkeran “nid de vipères”
(“sugegorrien habia”).
XVII. mendea urrezkoa izan zen
Donibane Lohitzunen eta 1660an
betirako hiria markatu zuen gertaera
bizi izan zuen: erregea izango zen
Louis XIV, “Eguzki erregea”, eta
Austriako Maria Teresa infanta
espainiarraren arteko ezkontza.
Erdian kiosko izugarria duen plazaren
izena Louis XIV da, printzeak plazatik
oso hurbil dagoen Mokoenia Jauregia
aukeratu zuelako ezkontza ospetsu
haren prestaketak egiten zituzten
bitartean ostatu hartzeko.
Louis XIV plaza zeharkatu ondoren, Donibane Lohitzuneko arrantza-portura

joan ginen eta hemendik Charles De Gaulle zubitik Ziburu-ra. Zubi honen
erdigunean Littoral ibilbidearen “interpretazio gune” bat dago, arrantzaren
historiari eskainia, balearen arrantzatik gaur eguneko arrantzara, urrutiko
itsasoetan egindakoa ahaztu barik.
0o35min Ziburu Charles De Gaulle

zubia zeharkatu ondoren, Ziburu
herri txiki eta izugarri politera iritsi
ginen. Herri hau Urruña-tik askatu
zen XVII. Mendean eta beti nahi izan
du Donibane Lohitzune-rekin bat
egin, nahiz eta inoiz ez duen lortu,
bien artean historian galtzen diren
garaietatik norgehiagoka handia
egon delako. Dirudienez,
Donibanetarrek bigarren mailako
herritzat zuten Ziburu eta herri
honetara etortzen ziren Donibaneko
baztertuak babes bila. Bien bitartean
Ziburutarrek itsasoan aurkitzen zuten
bere lanbidea eta, urteak aurrera
joan ahala Ziburuko itsaso bidezko
garraioa Donibanekoarekin lehian
hasi zenez, arazo hau zirt eta zart
gupidagabe konpondu zuten
Donibanetarrek: sorginkeria
aitzakiatzat hartuta, 500 pertsona
erre zituzten.
Bi herri elkartzen dituen zubia igaro ondoren, Erretiratuen Komentuaren aurretik

igaro ginen. Komentu hau lehenetakoa izan zen beren mezetan, abestietan eta
katekismoaren irakaskuntzan euskera erabiltzen. Ravel Kaitik jarraitu genuen
gure ibilia. Maurice Ravel musikari konposatzaile euskaldun ezaguna, kale
honetako 12garren atarian jaio zen eta etxeari erraz antzematen zaio, beste
etxeak aurrealde koloredunak diren bitartean, honek tankera flandestarra
duelako.
Ziburu-tik irten ginenean, itsaso ondotik eta errepidearen paraleloan doan

pasealekutik jarraitu genuen. Laster eskailera batzuetatik beheko aldera igaro
ginen, itsasoak gogor astintzen zituen harkaitzen ondora. “Quai de la Nivelle
interpretazio gune”aren aurretik igaro ginen. Littoral Xendako beste gune bat da
hau eta berez La Nivelle kaia, badia eta bere historiari buruzko panel batzuk
zituen. Dena dela, zoritxarrez, erabat txikituta zeuden.
Toki horretan itsasoak kostaldera jaurtitako itsasbelar asko ikusi genituen.

Lehortu ondoren, gelatinak eta kosmetikako gaiak egiteko saltzen dira. Beste
eskailera batzuk igoz, berriro joan ginen errepidera eta bere espaloitik Sokoa-ra
hurbildu ginen, Untxin ibaiaren gainean dagoen zubia zeharkatuz.
1o00min Sokoa Zubia zeharkatu orduko, eskuin aldera jo genuen, Sokoa portura
eta arrantzaleen auzora iristeko. Sokoa uharte natural batean dago eta horma
baten bitartez dago herriarekin lotuta.
Ziburu herri bitxi hau bi kalek, hondartza batek eta kai batek osatzen dute eta
gaur oso toki turistikoa da. Sokoako portualdea jatetxez josia dago eta
hainbeste aldiz bisitatu dugun Hondarribiako Marina izeneko auzoaren
antzekoa da, baina ez da hain xarmangarria. Ibilbide osoa oinez egin ez
zutenak bere terrazetan egon ziren ikuspegiaz eta tokiaz gozatzen.
Esan bezala, arrantzaleen herrixka honen eraikin erakargarriena gotorlekua da.

Enrike VI.ak eraiki arazi zuen XII. mendean eta oso estrategikoa zen badiaren
defentsa zuen helburu. Gaur egun itsasoko olatuetatik baino ez du defendatu
behar. Beraz, gaur duen helburua ez da hain guduzalea eta urpekaritzako eta
itsaso-kiroletako jardueretarako erabiltzen da. Bere inguruak ederrak dira
paseatzeko, batez ere itsas murrutik ibili daitekeenean (ez, ordea, gu egon
ginen egunean). Leku hau, beti polita, are politagoa bihurtzen da itsasoa
haserre egoten denean.
Littoral Xendatik ibili zirenak ez ziren Sokoako gotorlekura gerturatu eta,

ondorioz, ez zuten gotorlekutik bertatik ikusten zen ikuskizun bikaina ikusi,
Atlantiko itsasoaren enbatetatik badia babesten duen itsas murru gainetik
olatuak jauzia egiten.
1o10min Sokoako itsasargia Bere

bidetik aurrera, 22 pertsonak
osatutako taldeak gotorlekura ez
hurbiltzea erabaki zuen, irteerarik
ez duelako, eta horregatik portua
Passicot etorbidetik utzi genuen,
eskuin aldera jo genuen eta
itsasargi zaharreraino igotzen den
kalea hartu genuen. Itsasargiaren
atzealdean itsaslabar ertzetik doan
xenda batek du bere abiapuntua.
Toki honetan haize eta eurite

bolada bortitzak izan genituen
eta itsaslabarraren ondoan
zegoen burdina-hari bati helduta
ibili behar izan genuen zati
batean. Haizearengatik
zertxobait arriskutsua izan zen
une hori gaindituta, geldialdi
laburra egin genuen aurrera
jarraituko genuen ala ez
erabakitzeko. Gune horretatik
aurrera bidea errepide eta
itsaslabarraren artean doa
babeslekurik gabe, eta taldekideen erdiak Sokoara itzultzea erabaki zuen eta
beste erdiak, 11 ausartak, eguraldiaren egoera txarrari aurre eginez jarraitu
zuten.
1o44min Les viviers Basques (euskal

haztegiak) kalara heldu ginen. Hemen
kostaldearen garaiera txikiagoa da.
Han, horma batean, Littoral Xendaren
“interpretazio gune” berri bat dago,
kasu honetan kostako xingolari,
itsasbeherari eta zoologiari (bertako
arrain, hegazti, lore eta oskoldunei
buruzkoa). Leku hori zeharkatzeko
zailtasuna agerikoa da.
Itsaslabar eta errepidearen arteko

bidetik jarraitu genuen, errepideari
itsatsita. Hasieran xendak gora egiten
du, batzuetan oso garaia ez den
landaretzaren artean errepidetik metro
batzuetan ihes eginez, gero behin eta
berriro errepidearen ondora itzultzeko.
Bidea errepidearen ondotik egon
arren, atsegina gertatzen da.
2o12min Gure ibilian aurrera beste kala

batera heldu ginen eta bertan zuri eta
gorri koloreak dituen eraikin bat dago:
Haizabia Hotela hain zuzen.
Hotelaren aurretik igaro ondoren,
muino batera igo ginen, ezker aldean
landa hesituak eta eskuin aldean
pinuak, haritzak eta garoak dituen
basotxoa dituen bidetik. Erdialdean
harrizko budin erraldoia duen Loia
Badia ere ikustatu genuen.
2o20min Kostako xingola inguratuz Asporotz-Asporotsttipi-ra heldu ginen. Han

zamaleku baten hondarrak ikusi genituen (orgak, tantaiak eta hariak). Littoral
Xendaren panel handi bat dago han eta Littoral izenaz ezagutzen den ibilbidera
sartzeko aholkatzen den ateetako bat da.
Loia Badiaren perimetroa egiten

jarraitu genuen itsaslabarrari
itsatsita, landaretzak ikuspegiak
ezkutatzen zizkigularik, eta
Abbadia gaztelutik oso gertu
dagoen zelai zabal batera irten
ginen. Seinale-tantai batek aurrera
bidali gintuen Larretxea-Maison de
la Lande aldera, baina guk eskuin
aldera jo genuen, ohi baino
erakargarritasun handiagoa duten
bide batzuetatik.
Halaxe, kostalde lapurtarrak dituen

bazterretatik xarmangarrienetako
batean sartu ginen, d’Abbadie
Naturazko Parke Babestuan. Bere
jabea “Conservatoire de l’Espace
Littoral et des Rivages Lacustres”
izena duen eta itsasbazterrak
babesteko 1975. urtean sortu zen
herri-elkartea da.
Alderdi honen geografia euskal

kostaldearen laburpen txikia dela
esan daiteke: itsaslabar
malkartsuak; gorri kolorea duten
karezko tolestura itzelak, adibidez
Deux Jumeaux – Dos Gemelas –
Dunbarriak izenez ezagutzen diren
harkaitzezko uhartetxo ospetsuak;
itsasarteen sakonuneetako kala
ederrak; zelaiak, txilarra eta baso-
loreak, eta zuhaitz ezberdinez
osatutako basoak.
Parkea hegazti migratzaileen

behatoki garrantzitsua da, besteak
beste, miru zuria, belatz gorria, basoiloa eta kurlinta-z gain, itsas hegaztiak
(uherroia eta molde askotako kaioak).
Zelaitik jaitsi ginen eta gero itsaslabarraren- eta Perineoetatik larre-aldaketa

egiten duten ardi latxak bazkatzen duten zelai berdeen artean doan bide
lokaztu batetik jarraitu genuen.
Kostaldearen ertzetik ibili ginen, itsasoan sartzen diren muturretatik ere igaroz,
Sainte Anne lurmuturreraino. Parkeko puntarik aipagarriena da eta hantxe gaur
egun irispidea debekatuta duen berrogei metro baino gehiagoko obeliskoa
dago. Alderdi honetan Bigarren Mundu Gerratean kostaldea babesteko erabili
ziren Bunker astunak ere ikusi genituen.
2o45min Aipatutako punta horren aurrean Deux Jumeaux (Dos Gemelas)

(Dunbarriak) izena duten kare gorrizko bi uhartetxoen ikuspegi ederrak izan
genituen. Legendak dioenez, janaririk ez zuelako haserre zegoen Pirinioetako
Jaungorrik bota zituen bi uhartetxoak Aia Harkaitzetatik. Izatez, itsasoak
eragiten duen higaduraren eta kostaldeak izan duen atzerapenaren ondorioak
baino ez dira.
Parkearen erdigunean eta Erdi Aroko gotorlekuaren (Loirako Gaztelua adibidez)

eta Jauregi ingelesaren arteko itxuran, Château d’Abbadie dago, toki
garaienean. Ama irlandarra eta aita euskalduna izanik, Dublin-en jaio zen
Antonie d’Abbadie-k (1810-1897) eraiki arazi zuen d’Abbadie Gaztelua.
Geografia, astronomia eta ekialdeko kulturen zale amorratua, zientzialari
ospetsua, aztarnaria eta euskaltzalea izan zen.
Euskal zazpi lurraldeak batean elkartzen direla adierazten duen Zazpiak bat
(7=1) leloaren sortzailea ere izan zen. Lelo hau gero euskal abertzaletasunak
jaso zuen. D’Abbadie 1853. urtean Urruñan lehen aldiz ospatu ziren Euskal
Jaien suspertzailea izan zen.
3o05min Larretxea edo Maison de

la Lande baserrira heldu ginen.
Hendaiatik goazela, parkearen
sarreran dago eta harrera-gune eta
museo txikiaren zereginak betetzen
ditu. Gure ezkerrean baserri hau
utzita, eskuin aldera jo genuen
aparkalekura jaisten den bide
batetik. Aparkalekuaren atzealdetik
Hendaiako Ondarraitz hondartzara
eraman gintuen aldai asfaltatua
hartu genuen, gure ezkerrean
Hendaiako Itsas Ospitalea utziz.
Hondarraren gainean 200en bat

metrotan ibili ginen, ezkerrean
Ondarraitz hondartzako
pasealekura irteteko. Hondartza
hau are fina duen Euzkadiko
hondartzarik luzeena (3 kilometro)
eta politenetako bat da, bertatik
alde batean Hondarribia eta
bestean Ane Deuna lurmuturra eta
“Dos Gemelas” edo “Dunbarriak”
izeneko harkaitz ikusgarriak
ikustatu daitezkeelako. Hori ez
ezik, hondartzaren erdigunean
arabiar erako aitzinako Kasinoa
dago.
3o15min Autobusa gure zain zegoen

tokira heldu ginen, Hendaiako
hondartzako pasealekura. Toki
horretatik jende guztia igarotzen da
oso inguru berezia duelako: alde
batean Bidasoa, Txingudi badia eta
orokorki Penintsula Iberiarra eta
beste aldean hondartza luzea,
Abbadiaren parkea eta Europa
kontinentea. Eguraldiak
ahalbideratu izan balu,
hondartzaren amaieraraino
luzatuko genukeen gure ibilia,
Sokoburu-ko kirol portuan Txingudi
badia zeharkatuz Hondarribiara
joateko itsasontzi batean sartzeko.
Itsasontzi hauek hamar minutu
baino gutxiagoan Hondarribiako
tokirik ederrenetakoa eta bisitatuenetakoa den Marina Auzoan uzten zaituzte.
Beste baterako utzi behar izan genuen.
Talde osoa autobusez abiatu ginen Hondarribia aldera eta hara 14:00etan
heldu ginen.
Bazkaria 15:00etarako eskatuta zegoenez, astia izan genuen Alderdi zaharrean

zehar paseotxo bat emateko. Interes historiko-artistiko handia du eta harresi
lodiez inguratuta dago, horietako batzuek oraindik zutik dirautela. Tamalez
azken hilabeteetan konponketako lanean ari dira eta hori oztopoa da ibiltzeko.
Hondarribiako Batzokian bazkaldu genuen. Aurreko beste egun batean

bezalaxe, bikain aritu ziren gurekin.
Bazkaldu eta bazkalondoaren ostean batzuek abesteari ekin zioten, beste

batzuk Hondarribian zehar ibili ziren, hangoek mus partida batzuk jokatu
zituzten eta nahiko jendek Athletic garaile ikusi zuen Sardinero zelaian.
Hondarribiaren erdigunera joan zirenak Jaizkibel mendiaren babesean dagoen

eta baxura arrantzarentzat Euskal Kostaldeko kairik garrantzitsuenetakoa den
Portura hurbildu ziren, nola ez. Pasealekutik Txingudi badiaren ikuspegiez
gozatu zuten. Badia Bidasoa ibaiaren bokalean osatzen da, bere aurrez aurre
Hendaia du eta han urruti La Rhune gailurra.
19:00etan Algortara itzultzeko abiatu ginen, autobusean ohiko giro atseginez.

LA OPINIÓN DE IÑAKI
Orain arte Itxartu Taldeak antolatutako txango

askotan ibili ez naizen arren, oraingoan eta
Moncayora igo gineneko asteburuko txango
hartan zer ondo ibili nintzen gogoan izanda,
koadrilako lagun batzuk animatu nituen
Donibane Lohitzunetik Hondarribirainoko
ibilaldia egiteko. Hori dela-eta, Leire, Ane, Javi
eta Peter etorri ziren nirekin.
Itxarturen banderarekin egin ohi den argazkia

egin ondoren, 22 ibiltarik ekin genion ibiltzeari.
Abiapuntutik 100 metrora behatoki bat zegoen
eta handik itsasoaren haserrea eta bere olatu
erraldoiak ikusi ahal izan genituen. Haizea
bortitzak eta kazkabarrak aurretik jotzen
bagintuen ere, itsasoaren irudia ikaragarria
izan zen. Asmatu genuen.
Donibane Lohitzune eta Ziburu zeharkatu ondoren, Sokoara heldu ginen eta
han bere itsasargi zaharrera joan ginen. Honen atzealdean eta itsaslabarretik
gertu xenda estu bat hartu genuen. Han haizeak oso bortitz jotzen zuen eta
itsaslabarraren ondotik burdina-hari bati helduta egin behar izan genuen zati
bat. Zati hau nahiko arriskutsua izan zen. Hura gainditu eta eguraldia ez zela
hobetzen ikusita, gelditu ginen eta aurrera jarraituko genuen ala ez erabakitzen
saiatu ginen. Bakoitzak bere erabakia hartu ahal izatea asko gustatu zitzaidan,
era guztietako iritziak baitzeuden.
Guk bostok, Itxartuko beste sei mendizale

batzuekin batera, ez jarraitzea erabaki
genuen. Hala Sokoara itzuli ginen,
gotorlekua bisitatu genuen eta kafe bana
hartu genuen taberna baten terrazan.
Antolatzaileek bizkor jokatu zuten eta
autobusa 45 minutura gu jasotzera etorri
zen.
Sokoatik Hendaiara joan ginen, han herria

bisitatzeko geratu ginen eta, ibilbide osoa
egiten ari zirenen zain geunden bitartean,
ardo batzuk hartzeko baliatu ginen. Denak
autobusean geundela, Hondarribiara joan
ginen, Batzokian bazkaltzera, lehenago
beste ardo batzuk hartu ondoren. Bazkaria
asko gustatu zitzaidan, haragia bikain
zegoen. Arratsaldean Hondarribian galdu
ginen.
Laburtuz, txangoa izugarri ondo egon zen. Ondo legoke txangoa maiatzean edo
ekainean egingo balitz, eguraldi hobearekin egiteko.
ARANGATXA 285
ARANGATXA
2009/11/15
Igande goizeko txango honetan 33 pertsona abiatu ginen Algortatik Andagoia-ra

joateko. Bilbo ondotik igaro ondoren A-68 autobidetik jarraitu genuen Altubeko
irteeraraino, eta han, ordaintoki utzi orduko, Izarra aldera doan bidea hartu
genuen. Izarra zeharkatu genuen eta Koartango-ko Zuatzu-rantz jarraitu
genuen, geroago autobidearen azpi-azpian dagoen seinaleak Andagoia eskuin
aldera adierazten duen bidea hartuz.
Andagoia (601 metro) erdi

galduta eta ondo zainduta
dagoen herrixka bat da, bertan
abeltzainak eta artzainak bizi
dira, eta Arangatxa-ko baso
eta hormen artean ezkutatuta
dago. Lur hauetakoa zen
Andagoia-ko Pascual
konkistatzailea, gaur Panama
eta garai hartan Darién izena
zuen lurreko gobernadorea
izan zena.
Andagoia-n autobusetik jaitsi ondoren taldearen argazkia egin genuen, ohi

denez.
286 ARANGATXA
0o00min Gure txangoaren abiapuntua Andagoia-ko plaza izan zen, bertan

Igokundearen eliza eta Konkistatzailearen Dorrea kokatuta daudelarik. Baserria
gorantz gindoazela zeharkatu genuen eta pixkanaka pixkanaka herriko azken
etxeak atzean utzi genituen Iturrietako sakanean sartzeko.
0o10min Yarto ibaiaren ubidera heldu ginen eta, eskuarki lehor egoten bada ere,
guk Hariztia zubitik igaro behar izan genuen.
Zubi ondoan, bere ezkerrean, abere-

korta handi bat dago. Hesi bat
zeharkatu ondoren, ezkerrera jo
genuen aldai batetik barrena, handik
pixkatera bidegurutze bat aurkitu arte,
eta hemen eskuin aldera doan bidetik
jarraitu genuen. Aurrera doan bide
asfaltatua hartu izan bagenu,
Iturrietako sakanera sartuko
ginatekeen, baina hori geroagorako
zegoen aurreikusita, itzulerako alegia.
ARANGATXA 287
Eskuineko bide hori hasieran etengabeko igoera eztia da, hego-mendebaldera,

Onzejo mendate aldera, baina lur mehatz eta oso lehorretik aurrera jo ahala,
aldaia harrizkoa da eta gogorra gertatzen da.
Igotzen ari ginela goiz osoan zehar izango genituen ikuspegi izugarriez
gozatzen hasi ginen.
0o37min Onzejo mendatera (795 metro) iritsi ginen eta bertan geldialdi labur bat
egin genuen harana ikustatzeko. Goialde hartan lurra ea erabat ordokia da,
pago eta haritz basoak ditu eta abere asko ikusten dira aske.
288 ARANGATXA
Gure eskuinera aldai zabala ikusi genuen eta bertara joateko gogoa eman
zigun, baina hura ez zen hartu behar. Mendatean cairn edo harrizko zedarri
batzuk ikusten dira. Bertatik abiatu eta minutu batera ezker aldera joz,
gailurrerantz doan bidezidor zabala eta erdi ezkutua aurkitu genuen. Igoeraren
zati honetan ez da ea batere igotzen.
0o49min Hesiz inguraturik dagoen Ataguren Putzura heldu ginen.
Ipar-ekialdera jarraitu genuen, zedarriak ez galtzeko arreta handiz, eta

bidezidor estuago batean sartu ginen. Honek mendi gora jotzen du gailur-gunea
den eta oso pagadi berezi batek inguratzen duen goialderaino. Bidezidorra
hantxe galtzen da, baina dauden zedarri ugariei eta aurreko asteazkenean
txango prestatzera joan zirenek utzi zituzten seinaleei esker aurrera jo genuen,
norabide zuzenetik ez ateratzeko arreta handia jarriz.
ARANGATXA 289
Zuhaitzik gabeko gune batera iritsi ginen eta aurrerago eskuin aldera jo genuen
bidezidor berri batetik. Bidezidorra hasieran eskuinean zein ezkerrean dauden
zedarriz ondo seinaleztatuta dago eta pagadian barrena sartzen da.
290 ARANGATXA
Pago mardulen artean egin genuen aurrera, hemen ere zedarriek ondo
adierazitako bidetik, ezker aldera doan bidezidor estu bat hartu bitartean,
pagadiz beste aldean zegoen argigune bateraino. Puntu honetatik bidea haize
zabalean dago, gehiago zapaldua eta markatua, gailurrera iritsi bitartean.
1o14min Arangatxa gailurrera (923 metro) heldu ginen. Hau eta Marinda Gibixo
Mendilerroko tontorrik ezagunenak dira. Zuhaitzak dituen goi-lautada honen
izena Labazar da eta berez batezbesteko 905 metroko garaian dagoen lautada
handia da. Egoera halakoa izanda, gailurra batzuetan ez da hain argi ikusten.
Urte askotan zehar bere zehazgabeko gailurrak Arangatxa edo Arangatxas izan
du izena, nahiz eta izen hori berez inguruko haran bati dagokion. Ez zen erraz
ulertzen nola deitzen zioten mendi bati Arangatxa (hots, haran-gaitza edo
‘haran handia’). Bertakoek izen hori handik hurbil dagoen beste toki bat
deitzeko erabiltzen dute. Eta gailurra kokatzen den inguru horri Labazar esaten
diote beste batzuek. Hori dela-eta, gaur egun gailurrak bi izenak ditu, bata zein
bestea onartuak: Arangatxa edo Labazar.
ARANGATXA 291
Arangatxa gailurra, edo behinik behin posta-kutxa dagoen tokia (izan ere
eztabaidagaia da puntu hori garaiena den ala ez), ameztiz eta sastrakaz dago
inguraturik eta zaila da aurkitzea, zedarriak ugariak baldin badira ere. Gaur
eguneko posta-kutxa Izarrako Beko Iturri Jolas-Elkartearena da eta 1987.
urtean jarri zuten. 1970-11-8an jarri zuen Edesa Mendi Taldearen posta-kutxa
zahar baten hondarrak ere badaude.
Mendi multzo hau nahiko ahaztuta

dago eta oso jende gutxi ikusten da
bertan. Alderdia ezagutzen ez badugu
oso erraz galdu gaitezke, are errazago
Arangatxa-tik Andagoia ikusten ez
delako. Horregatik hobe taldean
ibiltzen bagara, elkarrengandik alde
egin gabe.
Guk ikusteko paradarik izan ez
bagenuen ere, Labazar Lautadan
aurkitutako hondar megalitikoak oso
garrantzizkoak omen dira eta agerian
uzten omen dute inguru hauetan duela
milaka urte artzaintzan ari zen
biztanleria ibili zela. Trikuharriak
badira, halan hola, Telleta-koa (860
m.), Ataguren putzuaren gertu dagoen
Onzejo mendi-lepokoa (795 m.), edo
Andoni Deuna baselizaren hurbil
dagoen Los Cotorritos (855 m.)
tokikoa.
Ikuspegien aldetik, erreferentzi gutxi
dago, inguru osoa basoek estaltzen
dutelako, baina gure itzuleraren
hasieran, pagadiaren muga aldera
jaisten hasi ginenean eta baso
horietatik atera ginenean, haize
zabalean ibili ginen.
Toki horretatik eta gehienetan hego-

ekialdera joz, ikusten genuen Marinda
mendirantz joan ginen. Marinda-k toki
hartatik piramide bakartia ematen du.
292 ARANGATXA
1o25min Arangatxa izeneko erpin

geodesiko baten ondoan igaro
ginen, Labazar mendi-bizkarreko
mutur hegoaldekoenean (903 m.).
Ez genion bide erabat zehaztu bati

jarraitu, baina zedarri bakan batzuk
oinarritzat hartuta eta inguru horretaz
genuen ezagutza lagun, mendikate
batera iritsi ginen. Bertatik Arkamu
mendiak eta lehen plano batean
Montemayor-reko antena ikusi
genituen.
Arkamu mendilerroak Araba eta

Burgos ditu. Koartango haranaren
gainean dago kokatuta, Santiago
mendian hasten den eta Subijana
gainean dagoen La Techa
haizpitartean amaitzen den alderdi
bakartian.
Gure ibilbidean Gibijo mendiko otso-tokitik hurbil igaro ginen, baita bere
tontorraren ondotik ere. Otso-tokia putzu sakon batean bukatzen den harriz
mugatutako bide estua da. Inguruko herrietako biztanleek otsoak harrapatzeko
erabiltzen zituzten. Ehiza berezi haien bitartez otsoak bukatu ziren hirurogeiko
hamarkadan, baina XXI. mendearen hasiera honetan buru batzuk hasi dira
zonalde latz honetan bizi izaten. Hala ere, oso abere gutxi ibiltzen da Gibijo
garai hauetan eta dauden gutxi horik mastin-txakurrek (artzainorrek) zaintzen
dituzte. Animalia hauen aurrean mendizaleok oso zuhur jokatu behar dugu.
Arangatxatik behera gindoazela

urruti artalde handi bat ikusi genuen
eta laster hasi ginen artzainorren
zaunkak entzuten. Artaldetik urrutitik
igarotzen saiatu baginen ere, ardiak
bazkatzen ari ziren tokitik ehun
metrora baino gertuagora azaldu
ginenean, artzainor handi batzuek
harrera egin ziguten, tamainaz
handiak baina jokaeraz oso
adeitsuak gau eta egun zaintzen ari
ziren ardiekin. Bost artzainor haiek zaunka batzuk egin zituzten, guk ondo
ikusteko moduan jarri ziren eta argi utzi ziguten kanpoko edozein erasotik
babesteko ari zirela ardiak zaintzen. Ez da, ez, harritzekoa, txakur hauek
mendian ikustea, otsoa berriro ere inguru horietan baldin badabil. Otsoen
aztarnetako bat argazki horretan ikusi daiteke, otsoren baten kakak hain zuzen.
ARANGATXA 293
Esan bezala batere zehaztu-gabeko jaitsiera aritu ginen egiten 15 minututan

zehar, harik eta eskuin aldera doan bide bat aurkitu arte. Haratago bidegurutze
batera heldu ginen eta berriro eskuin aldera jo genuen, gure ezkerrean hesia
eta pinudi bat utzi genituelarik. Harantzago beste bidegurutze batekin egin
genuen topo eta oraingoan ezker aldera jo genuen, oso egoera onean zegoen
lurrezko aldai batetik, Andoni Deuna baselizaraino.
2o00min Andoni Deuna baselizatik gertu geldialdia egin genuen, hamarretako

oparoa hartzeko. Ondoren hegoaldera jaitsi ginen eten gabe Marinda
mendiaren behealdera doan aldai batetik.
2o05min Beste bidegurutze batera iritsi ginen eta, Marinda-rako aldaia utzita,
ezker aldera jo genuen, Iturrietako sakanera sartu gintuen aldai zabaletik.
Atzean zihoazen taldekideak astean zehar jarri genituen markak kentzen joan
ziren.
294 ARANGATXA
Jaitsiera luzea da eta oso ederra den ingurune batetik egiten da, aldai zabal
batetik, erreka txikiak zeharkatzen, batzuk nahiko lehor eta besteak ur apurtxo
bat zeramaten errekatxoak hain zuzen.
Pagadietan adarrek eta hostoek, eguzkiaren izpiaren perpendikularrean

kokatuta, eguzkiaren argiaren sarrera oztopatzen dute, mota hauetako basoak
oso toki laiotzak direlarik. Hala ere, hostoen artean sartzen den argi puskatxoak
oso giro ederrak sortzen dituzte. Udazkenean pagoen kolore bereziak agertzen
dira: tonalitate hori, gorrixka eta marroiak dituzten hostoak alegia.
Zoruan erorita zeuden orbelen geruzak, udazkeneko euriteekin batera,

izugarrizko itxura emanda zieten pagoei, goroldioz eta likenez estalitako
enborrak oso ezberdinak ziren orbelek estaltzen zuten zoruaren marroiarekiko.
Orbel-geruza honek oso zarata berezia egiten zuen guk zapaltzean.
ARANGATXA 295
Txango honek ukitu berezia izan zuen ibilbidean zehar ziza ezberdinetako aleak
jasotzen aritu ziren mendizaleentzako.
Jaitsiera oso egoera onean dagoen aldai batetik egin genuen, nahiz eta toki
batzuetan lokatza aurkitu genuen. Dena dela, horrek ez zigun jaitsiera gehiegi
zaildu.
Andagoia-tik hurbil ur asko botatzen zuen iturri baten ondotik igaro ginen. Ez
da, beraz, harrigarria inguru honen izena: Iturrietako sakana.
3o15min Ibilbidearen azken zatia zementuzko aldai batetik egin genuen, abereen
etxalde bateraino, eta handik aurrera, Hariztia zubia igaro ondoren (bertan
oinetakoak garbitu genituen), Andagoia-ra heldu ginen.
296 ARANGATXA
ZENGOTITAGANE - OIZ 297
ZENGOTITAGANE (812 m.) – OIZ (1.029 m.)

2009-11-22
Azaroaren 22an, igandea, goizeko 8:00etan 31 mendigoizale abiatu ginen

Algortatik autobusez Zengoitia-ra joateko asmoz. Ordubetean baino gutxiagoan
51 kilometroak egin ondoren Zengoitia auzora heldu ginen. Zengoitia Durango
eta Markina-Xemein Trabakua mendatetik elkarzten dituen BI-633 errepidean
dago kokaturik 37. eta 38. kilometroen artean, Mallabia-rako bidegurutzetik
hurbil.
Bizkaiko Mallabia udalerrikoa da Zengoitia eta Oiz eta Zengotitagane gailurren

ekialdeko mazelan dago. Aipatutako bi gailur horiek, beren aldetik, gailurtza
luze batean daude eta mendi horietako urak hiru ibai ezberdinetara doaz:
Ibaizabal, Artibai eta Deba. Kokapen zoragarri honetan harlanduzko baserri
polit ugari daude.
Gure txangoaren helburua Oiz Mendigunea zen, zehazkiago Durangaldearen

harana iparraldetik ixten duten Zengotitagane eta Oiz tontorrak. Gailur hauek
Bizkaiko erdigunean daude bete betean eta, bere kokapenari esker zein nahiko
isolatuta daudelako, Bizkaia osoa ikusteko gunerik egokiena da zalantzarik
gabe. Beren gailurretatik Euzkadiko lurralde guztietako mendi-tontorrak
ikustatzen dira.
Autobusak Zengoitia auzoaren goialdean utzi gintuen. Bertan GR-229aren

marka dago eta lurrean bi azkon, Areitio eta San Kristobal Txiki adierazten.
Autobusak utzi gintuen tokitik oso gertu iturri-garbitoki bat dago eta bere
aurrean egin genuen hementxe ikusi dezakezuen talde-argazkia.
298 ZENGOTITAGANE - OIZ
Oiz mendigunera igotzeko bide ugari daude. Oraingoan bere hego-ekialdearen

aldetik joateko txangoa prestatu zen, Interneten Itelazpi-k jarrita zeukan oso
informazio osatua oinarri hartu genuelarik. Gutako bati baino gehiagori 2005eko
otsailaren 20an, Garai herritik hurbil dagoen jolastoki batetik abiatuta, Oiz-era
egin genuen igoera etorri zitzaigun burura, txango hura Itxartu Mendigoizale
Taldearen garai berri baten hasiera izan zelako. Egun hartan 15 pertsona joan
ginen eta bisutsa eta elurra etsai gogorrak izan genituen. Hura gogoan,
hementxe dituzue egun hartako bi argazki.
0o00min Esan bezala, Zengoitia-tik (448m.) abiatu ginen oso egoera onena
dagoen eta gora doan aldai batetik, iturri-garbitokia ezkerrean utzita. Hasieran
kate bat dago eta talai batean hauxe dago idatzita: Itur Zuri 50’ eta Oiz “Gaztea”
1:25’.
Hasiera hasieratik pintura horizko seinale batzuk ageri dira eta Zengotitagane-
raino lagun izan genituen. 200 metro gogor ibili ondoren lehen
bidegurutzearekin egin genuen topo, guk ezker aldera jo genuela. Igoera ondo
ikusten zen aldaitik joan ginen, koniferen artean eta aldapa malkartsuan. Bide
egokia ez galtzeko, marka horiak ez ziren nahiko izan, bidegurutze batzuetan
ez zeudelako, eta horien ordez aurreko asteazkenean txangoa prestatzera joan
zirenek ipinitako harrizko zedarri batzuez baliatu ginen.
0o25min Lehen txabolara (656 m.) heldu ginen eta bertan denok elkartu ginen
berriro.
Txabola gure eskuin aldean utzi genuen eta gure ezkerretik, aldiz, pinuen
artean Iturrizurigana-ko haize-errotak hasi ginen ikusten. Eta horiekin batera
Durangaldeko mendien ikuspegi zoragarriak.
0o35min Bigarren txabola (717 m.) batera iritsi ginen, gure eskuinean zegoela.
Bere atzean Zengotitagane muinoko haize-errotak agertu zitzaizkigun.
Oso gogorra ez den etengabeko igoera-zati honetan, basoak, batez ere

pinudiak ez ezik, han hemenka, bidean zehar tarteka, gorosti ale txiki solte
batzuk eta zuhaixkak (iratzea, txilarra eta otea) aurkitu genituen). Bideak,
batzuetan gorri, hareharrizko lurzorupearen barruak erakusten ditu.
0o45min Basotik mendikatera atera ginen, 7 zenbakia duen haize-errota (797

m.) dagoen gunean eta handik iparraldeko isurialdea ikusten hasi ginen.
Leku horretan ezker aldera jarraitu genuen, Zengotitagane tontorra bisitatu

asmoz. Tontorra oso ondo ikusten ari ginen eta harantz joan ginen, batzuk
goialdeko alfonbratik eta beste batzuk iratzeen arteko bidetik, 4 zenbakiko
haize-errotaraino lehendabizi eta gailurreraino geroago.
0o52min Zengotitagane gailurra (812 m.) zapaldu genuen. Bertan erpin

geodesikoa, gurutze metaliko txikia, oihal-etxetxoaren itxura duen Zaldibarreko
Zaldua klubaren posta-kutxa eta oroitarria daude. Bost minutuko geldialdia egin
genuen. Legendak dionez, apaizgai batzuek, Zenarruza aldera zihoazela, elurte
handiak harrapatu zituen eta bertan lo egin behar izan zuten; biharamunean,
izoztuta aurkitu zituzten, eta gertaera horren oroigarri burdinazko gurutzea jarri
zen.
Oiz Mendigunean parke eoliko bat

dago kokatuta, ezaguna denez,
jarritako potentzia 34 MWkoa izanik.
Udalerri batzuen lurretan (besteak
beste, Mallabia) kokatuta dagoen
parkea bakoitzak 850 KW duten 40
haize-sorgailuk osatzen dute eta
Eólicas Euskadi enpresarenak dira.
Bizkaian eraiki zen baliabide eolikoak
erabili zituen energia elektrikoaren
sorgailuz osatutako lehen parkea izan
zen eta gaur egun Euskal Herriko
bigarren handiena da. Haize-sorgailuak
gailurtzan daude kokatuta, ipar-
ekialdetik hego-mendebalderako
norabidean.
Zengotitagane-tik Oiz aldera abiatu
ginen, lehendabizi 6 zenbakiko haize-
errotara itzuliz, bien bitartean zeuden
ikuspegiaz gozatzen ari ginela.
Ondoren Zengotitagane gailurtzan
azkena den 8 zenbakiko haize-errota
ondotik igaro ginen. Izan ere, honen
ondoren haize-errotarik gabeko gune
bat dago, Iturrizurigana-ko muinoraino.
1o02min Iturrizuri-rako bidea. Haize-errota berrietara joateko igoera errez bati

ekin baino lehen, gure eskuinean dagoen eta bere talaietan markak dituen
burdin harizko hesia gainditu genuen, pago gazteez osatutako baso baten
barruan dagoen belarrezko aldai batean sartu ginen eta, nahiko bide lautik eta
haizetik babesturik, Iturrizuri iturrira iritsi ginen.
1o12min Iturrizuri iturria (831m.). Berriro ere burdin harizko hesia igaro genuen
eta iturriraino heldu ginen. Honen ondoan hiru uhaska daude eta handik gertu,
aterpetxe bat. Naturazko gune hau landa erosoa eta horizontala da, bere zorua
hareazko oinarri baten gainean dauden zohikatzek osatzen dute eta gaur egun
landatu berri diren basa-pinuak ditu. Abeletxe baten ondotik igaro ginen eta, 15
zenbakiko haize-errotaren eta aldaiaren ondotik pasaz, larretik igo ginen, haize-
errotetatik urrutiratu gabe.
Berehala 17 zenbakiko errotaren ondoan dagoen bidegurutze batera heldu

ginen. Oiz mendiko gailurtza zuhaitzik gabe dago eta bere landak, atseginak
gertatu ez ezik, abereentzako larreak dira. Aurrera joz, igoera errazetik,
gailurraren oinarrira iritsi ginen.
1o40min Oiz-peko burdin harizko hesiaren igarobidea (965 m.) Leku honetan
oso igarobide metaliko erosoa ipini dute. Hala, burdin harizko hesi ondotik
jarraitu ahal izan genuen, igoera malkartsutik, gailurreraino.
1o50min OIZ gailurra (1.029 m.) Hareazko harria zoruan ageri den aldapa
malkartsua igo ostean, mendiko gune garaienera heldu ginen.
Oiz gailurtza Bizkaiko eta Euzkadiko toki historikoetatik enblematikoena da

zalantzarik gabe. Historiaurrearen zati batean, inguru hauetan artzaintzan aritu
ziren euskaldunak bizi izan ziren eta gaur egun ere historiaurreko
monumentuetan ikusi daitezke beraiek utzitako aztarnak.
Oiz gailurrak, Gorbeia, Sollube, Ganekogorta eta Kolitza-rekin batera, Bizkaiko

“Adar-Mendiak” deiturikoak osatzen ditu, beraietatik sutzarrez eta adar hutsaren
edo turutaren joaldiz Gernikako Batzarrak deitzen zirelako.
Oiz mitoa eta legenda ere bada, hemen bertan Marik, “Anboto Damak”, bere
bizietako bat duelako. Legendak dionez, Mari zazpi urtean behin Anbototik
Oizera lekualdatzen da eta uztak, onak zein txarrak, bera non dagoen tokiaren
araberakoak izaten dira.
Gehiengoaren iritziz, Bizkaia ikustatzeko dagoen talaiarik onena omen da Oiz.

Mendi posta-kutxak eta oroitarriak zein telekomunikazio antenak eta
aerosorgailuak ahaztuta, erpin geodesikoaren gainetik gure aurrean zeuden
mendi eta haranez, herrixka eta isolatutako baserriez osatutako unibertsoari so
egin genion, 360 gradutako zirkulu osora begiraturik.
Oiz-ko gailurretik beste tontor asko ikustatu genituen: hurbil dauden Udalaitz,
Anboto, Untzillaitz, Aramotz eta Gorbeia-tik hasi eta urruti geratzen diren
Jaizkibel, La Rhune edo Aiako Harkaitz-etaraino, tartean Salvada-Garobel
Mendikatea eta Aralar Mendikatea daudelarik. Eta, jakina, Gernikako errekaz
eta atzean Sollube mendiaz inguraturik dagoen Urdaibai naturazko biosferaz
gozatu ginen.
Eguna oso eguzkitsua zen, baina haizetea ere hortxe zebilenez, hotz ere egiten
zuen. Ondorioz, ez genuen gailurreko egonaldia luzatu eta hamarretakoa
babestuago egon zitekeen beste leku batean hartuko genuela erabaki genuen.
Igoeraren bide beretik jaitsi ginen, Iturrizuri-ko pinudiraino eta hemen hartu
genuen hamarretakoa.
2o30min Iturrizuri-ko Aterpetxera iritsi

ginen, izen bereko iturrietatik oso
gertu. Iturrietako batean mahaiak eta
eserlekuak dituen harrizko estalgune
bat dago eta bertan euskeraz zein
gazteleraz hauxe idatzita duen kartel
bat dago: “Ez utzi inork esan dezala,
zure lotsarako esan gainera, dena oso
ederra zela zu etorri arte”. Atonduta
oso toki txikia duen aterpetxean
Artibai Mendi Taldearen plaka bat dago.
2o40min Jaitsiera lasaiari jarraitu

genion Iturrizurigana muinoraino.
Hemen Iturrizurigana-ko Trikuharria
(865 m.) dago.
Hara iristeko gailurrean metro batzuk

desbideratu ginen eta pinudian
historiaurreko hilobi hau aurkitu
genuen, ondo adierazten duen Eusko
Jaurlaritzaren plaka duela.
2o50min Iturrizurigana-tik behera joan ginen, 7 zenbakiko errotaraino,

bidegurutzeraino. Hemen enbor bat dago eta hortxe hartu genuen
atsedenalditxoa. Eta handik aurrera igoeran segitu genuen bidea behera egin
genuen aurkako norantzan, abiapunturaino.
3o25min Zengoitia-ra irisi ginen eta Algortara ekarri gintuen autobusa hartu
genuen, gure herrira 14:00etan baino lehenago helduz.
LA OPINIÓN DE BEGOÑA Y DE JOSE IGNACIO
Lehendabizi, Itxartuk egiten dituen

txangoetara lehen aldiz etorri diren horiei
gure agurrik beroena. Oraingoan
eguraldia lagun izan genuen mendian
hain ezerosoak izaten diren aterkiak edo
eurikapusaiak eta abar jantzi gabe oso
goiz ona emateko. Agian haizearen
babeserako jantziak ondo etorri
zitzaizkigun, izan ere, “haize gozoa baino
gehiago” zen, ez oso ezeroso ibiltzeko,
bai ordea ematen zien abiadarengatik
aerosorgailuek (“haizegailuak” edo
“errotak” ere deituak) etengabeko
“zuuuum… zuuum… zuuum… egiten zutelako, eta honela ibili ginen Iturzuri mendi-
lepora igo ginenetik Zengotitagane eta Oiz gailurretan egon ondoren berriro jaitsieran
gune horretatik igaro ginen arte.
Ikuspegiak oso politak izan ziren, ibilbiderik gehiena bi mendien arteko gailurtzatik
egiten delako eta, edozein tokitara begiratuta ere, pila bat tontor eta haran zeuden gure
begiradaren eta gure argazki makinen menpean.
Oiz aldera gindoazenean, Iturzuri mendi-lepotik igaro ondoren, ikusi genuen pagoen
landaketa berriak asko poztu gintuela esan beharra dugu. Gure mendi txangoetan
askotan ibiltzen gara pagadi ederretan edo inguruan, baina zuhaitz guztiak zaharrak
izaten dira. Eredua errepikatu dadila espero dugu eta hola gure izaera autoktonoko
zuhaitz gehiago landatu daitezela, etorkizunean, hurbilean baldin bada hobe, aurreko
usadioko mendiak izan ditzagun: pagoak, haritzak, arteak, eta abar.
Aerosorgailuen eremu batean ibili gabe

geundela esan behar dugu eta beren
eragina handiagoa izango zelakoan
geunden iritzita. Egia da begi-eragina
handia dela, baina tramankulu hauekin
lehengaia ez- berriztagarriak
kontsumitzea eta eguratsera gas
kaltegarrien egoztea ekiditen ari garela
pentsatuz, “era atseginagoz” ikusten
ditugu. Dena dela, gure jarrerak
energiaren aurrezpena eskatzen du beste
ezer baino gehiago, tramankulu hauek
ere beharrezkoak izan ez daitezen, izan ere, gure etorkizuna hobetzen baduten arren
gure hegaztientzako eta gure ikuspegientzako kaltegarriak direlako oso.
Eta honez gero nahiko “txapa” eman dizuegunez, gure agurra luzatu nahi dizuegu,
gurari honekin: gure mendi-gailurretara igotzen jarraitu dezagun, beraietatik gure
Euskal Herri maitea eta ederraren ikuspegiaz gozatu dezagun; eta itxaropen honekin:
opresioa asmatu baino lehen gertatzen zen bezala, egunen batean herri burujabe honi
dagozkion gai guztietan aske erabakitzeko eskubidea izan dezagula.
Muxu bana (edo bina) zuentzako, neskentzako; bosteko bana zuentzako, mutilentzako;
eta besarkada handi bana guztientzako.
KAPILDUI 311
KAPILDUI
2009-11-29
Igande horretan Itxartu Mendigoizale Taldeko 22 mendigoizale atera ginen

Algortatik Arluzea aldera, goizeko 07:30etan, Vitoriako Mendietako garaiena
den Kapildui mendirako igoera egiteko. Algorta-tik Arluzea-ra A-8 autobidetik
Gasteizeko sarreraraino joan ginen, hemendik aurrera Madrilera doan E-5a
hartu genuela. Ondoren Trebiño alderako bidean sartu ginen, Armentiako
Benten eta Marquinez-en ondotik igaro ginen, Arluzea-raino iristeko. Denera
127 km izan ziren eta 1o45min eman genituen. Autobusak herriaren sarreran utzi
gintuen.
Arluzea Araba lurraldeko Bernedo udalerriaren kontzejua da eta Kanpezu

Koadrilakoa da. 1963. urtera bitartean udalerri askea zen eta urte horretan bere
ondoko Marquinez udalerriarekin bat egin zuen, Arluzea-Marquinez udalerria
sortuz, eta geroago Bernedo udalerrian sartuz.
Gaur egun gutxi gora behera 30 biztanle baino ez duen udalerri apala eta
isolatua bada ere, bere kokapen estrategikoari esker, Erdi Aroan Nafarroa
Erreinuko hiri garrantzitsua eta gotorlekua izan zen. Bere izenak euskeraz
“Haitz luzea” esan nahi du eta ziur aski bere babesean dagoen Onsaluna
Haitzei zor die izena. Martin Donea eliza-parrokia haitz baten gainean dago
eraikita, tankera erromanikoa du eta zortzi arku dituen landa-ataria, horietatik
lau hormaz estalita daudelarik.
312 KAPILDUI
Aurreikusita genuen Arluzea eta Kapildui arteko ibilbidea Izki Natura Parkean
dago, ez da oso ezaguna, ez da jende asko handik ibiltzen, baina oso mendi-
txango izugarria da. Kapildui gailurra oso erraz ikusten da berarengandik
kilometro askotatik eta edozein norabidetan, bere gaineko metereologia
zentroari esker. Baina zoritxarrez egun horretan ezin izan ginen gailurreraino
heldu bertan egiaztatzeko (Algortarako itzuleran ikusi genuen autobusetik).
Baina ekin diezaiogun egin genuen ibilbidearen kontakizunari.
0o00min Arluzea-tik (760 m.) abiatu ginen. Bertan hiru sakanek egiten dute bat:
eskuinean (ekialdean) Postariaren Xenda dagoen Arratia errekaren sakana;
erdian (iparraldean) gero jaitsi ginen Corral de Ramon-era doan Rebidia
sakana; eta ezkerrean (hau ere iparraldean) Errotaren sakana, bertatik izen
bereko ibaia heltzen den eta gure ibilian igotzeko erabili genuen sakana.
Errotaren sakana Vitoriako mendietan hasi eta Trebiño konderriaren mugaraino
jaitsiera malkartsua baino malkartsuagotik jaisten den naturazko gune ederra
da. Beraz, Arluzea eta sakan osoa Araba lurraldean daude.
Herrira sartu eta berehala, gure ezkerrera kalexka bat hartu ondoren, herriaren
gainean harro dagoen La Pica izeneko punta inguratzen duen aldai batean
sartu ginen.
KAPILDUI 313
Lurrezko bide zabalak mendebalde alderako bihurgune bat du hasieran, eta

gero iparralderako norantzan ibaiaren ubide aldera jaisten da. Hemen hesi
batekin egin genuen topo eta gure ezkerrean Izki Parkerako (756 m.) sarrera
adierazten duen kartel bat zegoen.
0o15min Izki Natura Parkean sartu ginen. Euskal Herriko Autonomi Erkidegoko
hirugarren parkea da, tamainari dagokionean. Aurtengo apirilean Kristobal
Deuna eta Justi Deuna mendietara igo ginenean Izki Natura Parkean egon
baginen ere, Parkea nahiko ezezaguna da mendizaleentzako, alde batetik
errepide nagusienetatik urruti dagoelako eta, beste alde batetik, Euzkadi
ekialdetik mendebaldera zeharkatzen duten mendigune handietatik kanpo
dagoelako.
Izatez, Izki batez ere basoa eta harkaitza da. Nagusiki amezti bat da, baina
natura-gune honen zati handi bat estaltzen duten pagadiak, zumeldiak,
haltzadiak, beste amezti batzuk, baso nahasiak, urkidiak, lertxunen basotxoak,
hariztiak eta abar ere bada.
314 KAPILDUI
Izki-n sartu ginenean zubi batetik

igaro ginen eta, gure eskuinean ibai
bat genuela, gora joaten hasi ginen.
Bide on batetik igo ginen, ezpel
askoren artean. Han ibai ondoko
landaretza beteak ez zigun askotan
ubidea ikusten utzi, baina ubideak
bere jaitsieran sortzen dituen jauziek
egiten duten hotsa entzuten genuen.
Gutako bakoitza, nahi genuenean,
eskuin aldera joaten ginen han ibaiaren tokirik ikusgarrienak ikusteko (putzuak
eta jauzi txikiak). Goian ikusten diren harkaitzetan saiek beren habiak dituzte.
0o32min Zubitik kilometro bat ibili ondoren, gure eskuinean jauzi txiki batera
(840 m.) doan jaitsiera adierazteko aurreko astean jarri genituen harrizko
mugarri batzuk ikusi genituen. Xenda oso itxita dagoen arren, toki hartan
geldialdi txiki bat egin genuen eta ez zen alferrikakoa izan, oso bazter polita
delako (ur jauzia, putzua eta kobazulo txikia).
KAPILDUI 315
Errota izeneko ibai txikia Izki Natura

Parkea zeharkatzen duten ibaietako
bat da, jauzi ederretatik eta urlaster
alaietatik jolasean jaisten da
sakanetik, sakana bera soinuz betez.
Ur-jauzien artean “zaldiaren buztana”
tankera duen hau da nabariena. Ur-
jauzirako jaitsiera nahiko zaila izan
bazen ere, igoera askoz erosoagoa
izan genuen.
Berriro bidera igo ondoren, ibaitik gora jarraitu genuen. Bidea xenda bihurtu
zen, hemendik aurrera ere ibaiaren hurbiletik. Une askotan ibaiaz beste aldera
joan behar genuela iruditu zitzaigun arren, ibaia gure eskuinean genuela jarraitu
genuen, batzuetan metro batzuk ezkerrera egiten duen xenda estua galdu
gabe, berehala ubidearen ondora itzuliz.
Une askotan xenda pagadian erorita

zeuden orbelek estaltzen zuten arren,
guk beti ibaitik gertu jarraitu genuen.
Baina aurrera urbazter horretatik
joaterik ez zegoenean, ibaia zeharkatu
genuen beste aldera.
1o06min Ibaia zeharkatu genuen (916

m.) eta bere ezker urbazterretik gora
jarraitu genuen.
316 KAPILDUI
1o12min Apur bat geroago beste ur-

jauzi eder bat (939 m.) topatu
genuen, bere goialdetik ikustatu
genuelarik.
Leku horretan bertan behera utzi

behar izan genuen Kapildui-rako gure
igoera behin behinean, basurde-ehiza
antolatua zegoelako. Pagadian
barrena ibai ondotik doan xenda
batetik igotzeko asmoa genuen. Ur-
jauzitik kilometro batera edo, Pozaita
izenez ezagutzen den eta ibaiaren
sorlekua den tokira iritsiko ginen.
Horren ondoren, pagaditik irtengo
ginen bide belartsu batetik eta, gora
doan aldai bat hartu eta gero,
bidegurutze batean Kapildui-raino
zuzenean daraman xenda bat hartuko
genuen. Ezinezkoa gertatu zitzaigun
eta beste batera utzi behar izan
genuen.
Ehiztari batek erakutsi zigunari jarraiki, menditik gora jo genuen pagadi eder
batetik, batzuetan ia lau hankatan ibiliz, Arluzea-tik zetorrela eta Kapildui aldera
zihoala argi ikusten zen bide batera heldu arte. Bide hori ezker aldera hartu
ondoren Kapildui-ra iritsi gintezkeela pentsatu genuen.
KAPILDUI 317
Zoritxarrez, handik pixkatera, beste ehiztari talde batek aurrera ezin gintezkeela
jarraitu adierazi zigun eta Kapildui alderdi osoa ehizaldiaren barruan zegoela
esan zigun. Beraz, ezin gure helburua bete, behin betiko zapuztu zen gure
asmoa. Gauzak honela, aldaitik Arluzea-ra itzuli edo aldapa malkartsutik pagadi
batetik igotzeko aukerak baino ez genituen. Azken hau aukeratu genuen.
Honela azkenean lautadara iritsi ginen eta handik metereologia-zentroa dagoen
Kapildui (1.173 m.) gailurra ikusi genuen. Eta hantxe aurkitu genuen Kapildui-tik
Arluzea-ra doan bidea.
1o55min Indarrak berreskuratzeko egiten ohi dugun hamarretakoa jateko

geldialdia egin genuen, 1.060 metroko garaieran. Jaten ari ginen bitartean bi
tokitatik zetozen zaldiak inguratu zitzaizkigun. Goizean zehar nahiko zaldi ikusi
genuen. Ez da, bada, harrigarria Arluzea Arabako Mendiko herrietatik bi urtean
behin “Zaldiaren eguna” antolatu duen herria izatea. Egun hauekin Mendiko
Zaldia bertako arraza sustatu nahi izaten da. Hogei minutuko atsedenaldia
baino ez genuen egin, nahiko hotz egiten zuelako eta Arluzea aldera jaisten
hasi ginen.
318 KAPILDUI
2o10min Bidegurutze batera (1.000 m.)

heldu ginen. Eta han gure ezkerrean
Ibaien Sakanetik Apellaniz-era doan
bide bat utzi genuen. Guk aurrera jo
genuen. Geroago bidea harizti batean
sartzen da eta gure eskuin aldera bira
egiten du, mendebalde aldera. Zuhaizti hartatik atera ginenean, landa zabala
agertu zitzaigun eta bide zabala berriro ere bidegurutze batera heltzen da.
2o20min Kartel batek adierazita duen ehiztarientzako aparkalekua dagoen

bidegurutze berri batera (952 m.) iritsi ginen. Han ezker alderako bidea hartu
izan bagenu Postariaren xendara eramango gintuzkeen, gero Arratiako
sakanera eta handik behera joanez Arluzea-ra ere helduko ginatekeen. Baina
guk eskuin aldekoa hartu genuen, aldaiak 180 graduko bihurgunea egiten du
eta Rebidia sakanetik oso jaitsiera malkartsua hasten da. Jaisten hasi ginenean
eskuinean Corral de Ramon izeneko eskortaren hondarrak ikusi genituen.
KAPILDUI 319
Laster eskuinean La Pica-ko eta

ezkerrean, errepikagailu nabarmena
duen Onsalunako karezko harkaitzen
azpian sartu ginen. Lehen 200 metroak
lurrezko zoru sendoa dira eta hurrengo
400ak zementuzkoak dira hasieran eta
lurrezkoak berriro geroago, hesi
metaliko batera heldu arte.
2o35min Hesi metalikoa (792 m.)
gainditu genuen eta handik gutxira
Arluzea hasi ginen ikusten.
2o45min Arluzea-ra heldu ginen, hamarretakoa kontatu gabe, hiru ordutan baino
gutxiagotan. Uste baino bide laburragoa egin genuen, gure aurreikuspenaren
arabera, Kapildui-raino joanez gero, 3o30min zelarik.
320 KAPILDUI
LEIREREN IRITZIA
Kaixo denoi!! Azkenean “…-ren iritzia” atalean lerro batzuk idazten ausartu naiz.
Goizeko 6:30etan jaiki eta euria eten gabe ari zuela ikusteak ez du, ez, inor
mendira joateko bultzatzen, baina azkenean hara joan nintzen eta eskerrak,
Itxarturekin izan naizenetan egindako txangorik politenetakoa izan zelako.
Asko gozatzen dut mendian baina, askok ondo dakizuen bezala, aldapan gora
abiadura galtzen joaten naiz, atzean hasten naiz geratzen eta nahiko estutzen
naiz. Beraz, beti joaten naiz zenbat aldapa egongo ote diren beldurrez, baina
gora iristen naizenean, a ze poza!!!
Oraingoan, aldiz, oso
ustekabe atsegina izan dut,
aldapa handirik egon ez
delako, etengabeko igoera
arina baina zailtasun gabea,
ibaiaren ondoan, erdi isilean
uraren doinuarekin, eta
sarbidea zail samarra zuen
baina bisitatu beharreko ur-
jauzi ikaragarria. Urak eta
jauziak bainatzeko dei egiten
zuten, baina tenperaturak ez.
Beste batean izango da.
Ibaitik gora jarraitu genuen gure ibilia, eta ustekabea: aurreko txango baten
antzera, basurde-ehizan ari ziren ehiztari talde batekin egin genuen topo eta ez
ziguten Kapildui aldera joaten jarraitzen utzi. Arazorik ez, mendian zehar beste
norabide bat hartu genuen. Zati honetan batzuoi ondo baino hobeto etorri
zitzaigun lagun indartsuren batek jauzi bat edo beste gainditzeko luzatu ziguten
eskua. Eskerrik asko!!!
Eta zaldiak,… politak, ezta?? Beti gustatu izan zait zaldia. Hurbiltzeak beldur
apur bat ematen zidan, baina azkenean animatu nintzen eta asko gozatu nuen
laztanak egiten, zaldi batzuen artean gure buruak ikusi arte, orduan zertxobait
ikaratu nintzelako.
Izugarri ondo ibili banintzen ere, nire koadrilako lagunak izan nituen gogoan,
tamalgarria etorri ez izana!!
GORBEIA 321
GORBEIA (1.481 m.)

2009-12-13
2009ko abenduaren 13an, igandea, Itxartu Mendigoizale Taldeak urteko azken

mendi txangoa antolatu zuen. Oraingoan, aurreko urte batzuetan bezala,
Gorbeia igotzea zegoen aurreikusita.
Beste mendi batzuetan bezala, Gorbeian ere gabon jaien inguruan igotzeko
ohitura bada, eta zehazkiago urtarrilaren 1ean. Guk ibilaldi hori aurreratzea
erabaki genuen eta mendi horretara igoz urteari amaiera ematea, bi lurraldetako
garaiena delako eta tradizioz, mitoz eta legendaz betetako mendia delako, berak
duen izenak alderdi honetako beste mendi guztiak jaten dituelarik.
Erakargarritasun honek azken mendi-txangoetan eskuartu zuten mendigoizale
kopurua handitu arazi zuen.
Aurreko aste osoan zehar egindako aurreikuspen guztiek asteburua oso hotza
izango zela aurreikusten zuten, baina eguraldia lehorra eta oskarbi.
Aurreikuspen egoki hauek oso itxaropen handiak sortarazi zituzten Gorbeiara
igotzeko, oso egoera onak aurreratzen zirelako era datu guztien arabera oso
mendi goiz bikaina izango genuela zirudielako. Bai, bazirudin oso aukera ona
genuela Gorbeiara igotzeko, oso egoera onean, hotzarekin jakina (baina hori
halaxe da urtaro honetan), baina gailurretik egun oskarbietan egoten diren
ikuspegiez gozatzeko.
Hala eta guztiz ere, asteburua gerturatu ahala eguraldiaren egoera aldatzen
joan zen, nahiz eta inork ez zuen aurreratzen igoeraren azken zatian izan
genituen baldintza gogorrak. Baina horiek geroxeago aipatuko ditugu.
322 GORBEIA
Beste txango gehienetan bezala, Kirikiñotik goizeko 8:00etan abiatuko ginela

zegoen prestatuta. Egun horretan autobusa beranduago heldu zitzaigun eta
aipatutako tokian 8:20etan iritsi zen eta ez 8:00etan. Zain egon ginen denbora
horretan Itxartuko arduradun batzuk eta mendizale batzuk kontratatuta genuen
autobusaren enpresarekin harremanetan jartzen saiatu ginen, baina ez genuen
arrakastarik izan.Telefonoetako posta-kutxetan hainbat mezu utzi genituen,
baina ordu horietan alferrik, inork ez zigun erantzun. Dirudienez, enpresak ez
zion autobuseko gidariari abiatzeko ordu egokia adierazi eta hortik etorri zen
gero arazoa.
Irteera, beraz, hogei minutuko atzerapenaz izan genuen. Honek eta gero
goizean zehar gertatu ziren beste arazo batzuek ondorio txarra ekarri zuten, izan
ere menditik jaitsi ginenean ez genuen janaurrekorik hartzeko astirik, ezta
bazkaltzeko eseri baino lehen eskertzen den lasaiune txiki bat izateko ere.
Esandako hori guztia esanda, kontua da Itxartu Mendigoizale Taldeko 39

mendizaleak 8:25etan abiatu zirela Algortatik autobusez. Eguraldia euritsua zen,
baina Gorbeiaren inguruan baldintzak beste batzuk izango ote ziren itxaropena
bazegoen. Autobusean joan ziren mendizaleak ez ezik, beste 8 pertsona kotxez
joan ziren, horietako 4k Gorbeiara igotzeko asmoa zuten. Beste lauak geroko
bazkarian bestekin bat egitekotan joan ziren.
Mendi-txangoari hasiera emateko gunea Murua zen eta bertara joateko A-68
hartu genuen Altuberaino eta handik Vitoria-Gasteizerako autobidea. Vitoria-
Gasteizera heldu baino lehen eta Murgiako irteera igaro ostean, Gopegirako
irteeratik utzi genuen autobidea eta herri hori zeharkatu ondoren, Gorbeia
Naturazko Parkea iragartzen den bidegurutzean ezkerreko errepidetik jarraituz,
Murua-ra heldu ginen
GORBEIA 323
Egun hartarako aukeratu zen igoera Murua bidezidorra da. Gehienetan inguru
horietatik joanez gero igoera Egillolarra bidezidorretik igotzen da eta Murua
bidezidorretik jaisten da. Igoeraren zailtasuna kontuan hartuta, bakarren batek,
zailtasunak zailtasun, atzera jotzea erabakiko ote lukeen pentsatuz, bide beretik
igo eta jaistea pentsatu zen eta Murua bidezidorretik erabaki zen. Mapan
Egillolarra bidezidorretik egiten den igoera ikusi daiteke eta, argi dagonaren
arabera, harrobiko bidegurutzetik aurrera igoera bakarra da.
9:25ean autobusa mendi txangoaren abiapuntura heldu zen, Murua zeharkatu

eta berehala Harrobiak izeneko atseden lekura daraman errepidearen ondoan
dagoen eta Parratxi izena duen aparkaleku txiki batera alegia.
Autobusetik jaitsi eta taldea prestatuta zegoenean, hasieran egiten den ohiko
argazkia egin zen.
Oraingo honetan Kataluniatik

etorritako pertsona bat zegoen
gurekin eta horregatik ageri da
senyera argazkian.
9:30etan ibilaldia abiatu zen,

Itxartu Mendigoizalearen hasierak
izaten dute ohiko abiadan, hots,
lehenak ahalegin guztiak egiten
beste guztiak atzean uzteko eta
atzekoak hamaika eta bi ahalegin
egiten besteetatik atzean
geratzeko. Hurrengo txangoei
324 GORBEIA
begira gaia aztertu behar dugu eta taldekorik gehienak nola edo hala elkarrekin
ibili daitezen saiatu behar dugu, osatzen aritzen diren taldexken arteko begi-
harremanei eutsiz. Era honetara noizean behin gertatzen diren ustekabeak edo
eguraldi txarra egiten duenean edo/eta toki arriskutsu batzuetan gertatzen diren
mendigoizale baten edo besteen galerak gertatu ez daitezen.
Ibilbidea basabide batean hasten da, galtzeko arriskurik gabe, gora poliki poliki
joanez pagoen eta haritz zahar ederren artean. 10 minutu igaro ondoren, hesi
bat gainditu genuen eta inguraldea aldatzen hasten da, larredi eta txilardi
zonalde batean sartuz.
Aldaia gora doa eta eguraldiak bere abisua bidaltzen digu, hasi eta berehala
zirimiri arina egin zuen eta, igo ahala, goialdean behe-lainoa zegoela ikusi
genuen. Argi zegoen Gorbeiako Gurutzearen oinetik eguraldi onean dastatzen
diren ikuspegiak galduko genituela eta baita azken zatian ikusteko zailtasunak
izango genituela.
30 minutu eman eta gero, aldaiaren zati asfaltatu batera heldu ginen, bere
ezkerrean zelai bat zegoela. Zati honek aldapa malkartsua zuen eta taldeak
nabarmendu egin zuen, geroz eta gehiago luzatuz.Hau gainditu eta Baltzolaga-n
ordeka batera heldu ginen. Honen amaieran harrobien bidegurutzea dago eta
bertara 50minututan ibili ondoren iritsi ginen.
Harrobien bidegurutzea utzi eta gero, ezkerretik Murua bidezidorretik jarraitu

genuen, Gonga muinorantz igoz. Bidea oraindik nabarmena zen, aldaia oso
ondo seinaleztatuta zegoen eta zati horretan bi bidetxur hartu genituen aldaiaren
luzera laburtzeko. Bidetxurren hasiera eta amaierak oso ondo adierazita daude
bide nagusitik elkartzen diren guneetako mugarri batzuen bitartez. Lehen
bidetxurraren hasieran taldeko batzuk elkartu egiten dira eta atsedenaldi
horretaz batzuek arnasa hartzeko baliatu ziren.
GORBEIA 325
Ibilbidearen zati horretan

behe-lainoa nabarmen-
goa zen eta hasierako
zirimiriaren ordez
hautsezko elur-mataza
txikiak ziren, bideak lehor
eusten dio elurra egin
arren, astean zehar euririk
egin ez zuelako, eta
egoera horretan aterkiak
ez ziren behar izan. Nahiz
eta eguraldia txarra zen,
denek jarraitu zuten irmo.
Nire ustez, jendea
gurutzeraino igotzeko
asmotan joan zen eta zaletasunak eta tradizioek gora bultzatzen gintuzten.
Bi bidetxurrak igaro eta bide nagusira itzuli ondoren Gonga muinora (1.045 m)
heldu ginen. Bide lau batetik ibili eta gero Zarate-ko bidearekiko bidegurutzera
iritsi ginen, Sekelekularreko landa izeneko alderdian. Puntu honetan osatutako
talde nagusiak ordubete eta 45 minutuko igoera zuen egina.
Gune honetatik aurrera bidea gora doa etengabe, hurbil dagoen pagadi batera
igo arte. Igo ahala elurra geroz eta mardulagoa da eta bideari ez zaio antzik
ematen bere mugak ikusten ez direlako, jendearen oinatzengatik baizik. Hala,
une batean aldaitik jendeak elurrean egindako xendatxo batera aldatu ginen.
326 GORBEIA
Pagadian bidegurutze bat aurkitu genuen, eskuinetik gertu dagoen Pagazuri

aterpetxera doa eta guk ezkerretik jarraitu genuen. Pagoen basoa atzean utzita
zonalde ireki batera atera ginen. Elurrak jarraitzen zuen eta behe-lainoa geroz
eta itxiagoa zen, 20 metrora baino haratago ez zen ia ikusten eta erabat
barreiatuta geunden taldeak eta pertsonak.
Pagadia utzi eta gero Pagazuriko (1.290 m.) posta-kutxara hurbildu ginen. Han
posta-kutxaren argazki batzuk egin genituen eta, behe-lainoaren artean, Gorbeia
alderako bidetik jarraitu genuen. Jakina da Gorbeia mendi arriskutsua dela oso
behe-lainoa egonez gero, are arriskutsuagoa xendak elurrez estalita badaude,
garaiera batetik aurrera mendia landaretzarik gabe egonda erreferentzia gutxi
aurkitu daitekeelako.
GORBEIA 327
Behe-lainoa geroz eta itxiagoa da eta eskerrak taldeko kide askok bidea ondo
ezagutzen duten, bestela ezin izango genukeen jarraitu, oso erraz galduko
ginatekeelako.
Gune honetatik egun oskarbi batean Gurutzeak zehazten duen gailurra jada
ikusiko genukeen. Gora jarraitu genuen, xenda zela uste genuen tokitik, aurretik
zihoazenak begiradatik ez galtzen saiatzen ginela, oinatzak haizeak berehala
deuseztatzen zituelako. Elurrez estalita zegoen harriz osatutako monolito handi
baten ondotik igaro ginen eta zailtasun nabariarekin, hurbil dagoen Arroriano
gailurra (1.341m.) utzi genuen. Eta eguraldi ona eginez gero Igiñiger Hormatzar
harkaiztsua ikusteko toki ona den Igitaia tokitik (halaxe du deitura sakanaren
buruak) gertu ere bai.
328 GORBEIA
Toki hura ondo gogoratu behar genuen, jaitsieran puntu honetatik, urmaelaren
ondotik, eskuin aldera jo behar genuelako, Murua eta Zarate xendara joateko.
Igoeran puntu honetan ezker aldera joan ginen, igoz, azken tarteari ekiteko,
Gurutzera hurbildu gintuen zati ireki batean. Gorbeiaren iparraldeko aldea
ikusten den muinora agertu ginenean bete betean harrapatu gintuen bisutsak.
Bisutsak aurrez aurretik jotzen gintuen, izotzezko bolatxo-draiak botatzen.

Egoera horretan, elur-betaurrekoak eramanez genituenok ezin izan genuen
aurrera begiratu, draia horiek aurpegian eta begietan ematen zuten mina
baztertu nahi ba genuen. Tenperatura oso hotza da eta haize izoztuaren
eraginez askoz hotz handiagoa egiten zueneko sentsazioa izan genuen,
hutsaren azpiko 10 graduko sentsazioa gutxi gora behera.
Jantzi berogarri egokirik eraman ez zuen jendeak oso une larriak biziko zituela
uste dut. Bisutsaren eragina eta zegoen behe-lainoak ez zigun hogei metrotik
haratago ikusten uzten. Tarte honetako igoera motela izan zen, beti erraz
ikusten ez ziren eta ehun metrotik ehun metrora gutxi gora behera jarrita zeuden
harri pilatu txiki batzuen erreferentziei jarraituz.
Dena dela, jaisten ari zirenak erreferentzia izan ziren igotzen ari ginenontzako
eta aldi berean igotzen ari ginenok erreferentzia izan ginen jaisten ari zirenak
galdu ez zitezen. Bidea jauzi handirik gabe igotzen da poliki poliki, baina
eguraldi txarrak luze bihurtu zuen zati hori. Eguraldi onarekin aspaldian ikusiko
genukeen gurutzea eta egun horretan, aldiz, bere ondoan egon ginen arte ez
genuen ikusi.
Gurutzera talde txikitan iritsi ginen, lehenak 11:50tan iritsi ziren, eta horrek esan
nahi du 2 ordu 20minutu eman zutela igotzen; eta gurutzeraino joan ziren
azkenak 12:20an heldu ziren, hots igotzen 2 ordu eta 50 minutu eman ondoren.
Horiek izan ziren erabilitako gehieneko eta gutxieneko denborak, dauden 876
metroko garaiera gainditzeko eta abiapuntuko aparkalekutik gurutzeraino
dauden 8,1 kilometroak korritzeko.
GORBEIA 329
Tamalez eguraldia oso kaskarra izan genuen eta ez zen goian ezer ikusten, ezta
talde argazkia egiteko ere. Taldetxoek argazkiren bat edo beste egiteko
geldialditxoa egin zuten eta berehala jaisten hasi ziren. Ezin izan genituen Eiffel
dorrearen diseinua duen burdinazko Gurutzea edo posta-kutxak (bat bereziki
polita, baserri itxuran eta Begoñako Ama Birjinarekin, egun horretan izotzez
estalita) ederretsi. Horretaz gain, oso egoera onean ez zegoen orientazio
mahaiko zeramikazko mapa eta inork jaramonik egin ez zion erpin geodesikoa
ere badaude hantxe.
330 GORBEIA
Badaezpada ere, gero nahasteak gertatu ez zitezen, gurutzera heltzerakoan

noiz jaitsi behar genuen ondo begiratu behar zen. Igotzen ari ziren azken
taldeak erreferentzia izan ziren jaisten hasi zirenentzako.
Jaisten azkena hasi zen taldeak asko lagundu zuen GPS bat izan zuen gidari
eta, hala erraz heldu ziren muinoaren amaierara, urmaelen ondora, han eskuin
aldera biratzeko eta, Gorbeiaren babesean, bisutsetik alde egin eta Murua-rako
bidera itzultzeko. Bisutsetik kanpo egonik, eguraldiaren baldintzak bigunagoak
ziren, behe-lainoa asko murriztu zen eta jaitsierako une batzuetan eguzkia ere
agertu zitzaigun lotsati samar, Pagazuri ingurutik Gurutzearen soslaia ikusteko
aukera emanez.
Jaitsiera taldetxo bakoitzak bere erara egin zuen bere abiadan eta igoerako bide
berea kontrako norantzan eginez. Era berean, taldetxo bakoitzak bere
geldialditxoa burutu zuen indarrak berreskuratzeko eta isurkaia edateko.
Pagazuri gailurretik hurbil dagoen pagadian geldialdia egin zuen taldeak hango
termometro batean tenperatura huts azpiko 2 gradukoa zela egiaztatu zuen.
Datu honek lehen Gorbeia gailur inguruan aipatu dugun tenperatura hain okerra
ez zela egiaztatzen du.
Lehen taldea 13:25ean heldu zen autobusera, jaisteko ordubete eta 35 minutu
eman zutelarik. Talde honetakoek oinez jarraitu zuten Gopegi-raino, Herri
honetako jatetxe batean indibabak eskatuta zeuden talde osoarentzako. Azken
taldea 14:35etan iritsi zen autobusera eta, beraz, itzulerako bidea egiteko 2 ordu
eta 15 minutu behar izan zuten.
GORBEIA 331
Talde honetakoek uste zuten beraiek zirela azkenak, baina ez zen honela,
dirudienez jaitsieran galdu ziren 5 pertsona oraindik falta zirelako. Beraiekin
harremanetan jarri ginen eta beste arazorik gabe 15:00ak inguruan autobusera
heldu ziren.
Jarraian autobusez Artzegi jatetxera joan ginen, Zigoitia-ko Gopegi-ra, han aldez
aurretik eskatutako indibabak jatera. Urteko azken txangoa zenez, kafea hartu
ondoren Itxartu Mendigoizale Taldeak turroia eskaini zien partehartzaile guztiei.
Bazkari bitarteko giroa bikaina izan zen, Itxartuko Mendigoizaleen taldearen

txango guztietan gertatu ohi den bezala. Hori frogatzeko bertako argazki batzuk
ikusi daitezke hemen. Eta argazki gehiago Itxartu Taldearen webgunean
aurkituko dituzue: www.itxartu.com
332 GORBEIA
Bazkaldu ondoren eta txupito eta kopa batzuk hartu ondoren, Algorta aldera
abiatu ginen 18:30etan eta Kirikiñora 19:15ak inguruan heldu ginen.
Gogoratzeko eguna izan zen, gorabehera eta anekdotaz beteta. Izan ere, nahiz
eta beste behin Gorbeiara igo ginen, oraingoan ez genuen eguraldi aldetik
egoera onena eta horrek egunari gogoan izateko beste ukitu bat eman zion.
GPStik LORTUTAKO IBILBIDEAK

GORBEIA 333
JOSUREN IRITZIA
Banekien halako batean gure mendi txangoren bati buruzko nire iritzia eman
beharko nuela. Hau egokitu zait, Itxartu Mendigoizale Taldearen ekintzen
egutegiari amaiera eman zion hau, Gorbeia hain zuzen, mendigoizale bizkaitar
batentzat Gure Mendia zalantzarik gabe, are gehiago odol arabarra duen
niretzat.
Bizkaiko sabaia den mendi hau, edozein tokitan igotzen dela ere, beti da
ezberdina eta anekdotaz betea. Iragarpenek hotza eta elur apur bat aurreratu
zuten, baina Gorbeiarekin hitzordua izanez gero, barruko indarrak kanporatu eta
hara joaten gara.
Igoerari Muruako aparkalekutik

ekin genion 09:30etan, denok
txanoak eta txotak ondo ipinita,
zirimiria genuelako eta nahiko hotz
egiten zuelako. Txango honetan
gurekin Payes-eko emakume
kataluniarra etorri zen eta bere
omenez, Ricardok Senyera
zabaldu zuen talde argazkia egin
genuenean.
Igoerari dagokionez, lehen xenda

edo bidetxurraren bidegurutzean
taldea hasi zen banatzen. Ordu
erdira elur bustia hasi zuen, baina
denok jarraitu genuen aurrera,
ahal bezain batuta, Zarateko
bideko bidegurutzeraino, hemen
behe-lainoa trinkotzen hasi zelarik.
Batzuek bost minutuko geldialdia
egin zuten hurbileko pagadi
batean, beste batzuek atzera jo
zuten. Behe-laino tamalgarria. Izan ere, handik igoera osoan zehar zoruari
begira eta erreferentziak hartzeari baino ezin genezaiokeen erreparatu;
honetarako Roberto zatitzen eta seinale bezala uzten aritu zen “Euskaltel” kapa
baliagarria izan zen (bisutsak apurtzen lagundu zion).
Alderdi irekira atera ginenean, hotz eta elurraren bisutsak batzuen eskuak izoztu
zituen ia-ia eta beste batzuei betaurrekoetan izotza eragin zigun. Gorbeia elur
eta behe-laino itxiarekin beti izaten da arriskugarria, are okerragoa baldintza
horietan eta ondorioz ez genuen hamaiketakorik izan (batzuek, txirrindulariek
bezala, ibilian hartu zuten zerbait) eta ibilaldia besteetan baino luzeagoa eta
zailagoa gertatu zitzaigun, antolatzaileek aurreikusita zituzten denborak gora
joan zirela. Azken zatia izan zen gogorrena eta heldu, gurutzea ukitu eta igoeran
baino adiago eta arreta gehiagorekin jaitsi baino ezin izan genuen egin.
334 GORBEIA
Gogortasunaren lekukoak erabili

genituen denborak dira. Batzuek 4:40
ordu eman genuen (jaitsiera, Pablo
buru genuela, azkarra izanik),
gehienek 5 ordu eta beste guztiak
baino askoz bizkorrago ibili ziren
Angel Molano eta Jose Labastidak
aldiz 3:45 ordu. Une larriena Leireren
lagunek bizi zuten, jaitsieran nahasi
ondoren taldetik kanpoko
mendigoizale batek bide okerretik
lagundu zituenean. Denera 5:30 ordu
eman zuten hauek eta oso justu heldu
ziren jantziz aldatzeko eta Gopegin
jan genituen indabak eta bere
osagarriak jatera jatetxera iristeko.
Eta honez gero ez zaituztet gehiago

aspertu nahi. Antolatzaileei Gorbeiarako hurrengo txangoa antolatzen dutenean
gutxienez ikusgarritasun ona eta ikuspegi onak “hitzartu” ditzatela eskatuko
nieke, izan ere azken igoeretan (barne, ikurriñenean) behe-lainoa laguntzaile
aspergarria izan dugu. Guztiei besarkada bat eta Itxartu Mendigoizale Taldeak
beti izan dezala jokabide hau eta giro ona.
Gabon Zoriontzuak eta Urte Berri On

Itxartu-2009ko Mendi Txangoen Liburua

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Itxartu-2009ko Mendi Txangoen Liburua

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

AURKIBIDEA

A lo largo de estos años Itxartu Urte hauetan zehar Itxartu

Mi agradecimiento a todos que han Eskerrik beroenak beren laguntzarekin

Algortan, 2009ko Urtarrilaren 2

ADARRA (811m.) – ONDDO (781m.)

Urtarrilaren 11an, igandea, urte berriko mendi-txangoei ekin genien Adarra

Goizeko 8:00etan 36 pertsonak hartu genuen autobusa Algortatik 117

Besabi-n jende asko zegoen, Gipuzkoako herri nagusienetatik hurbil dagoelako

Adarra Donostialdean dago kokatuta, Andoain eta Urnieta-ren gainean, eta

00:06 Besabi gainean dagoen

Bidea ez dago adierazita baina eguraldi ona izanik, ez du galtzeko arriskurik,

Onddo gailurretik era honetara ikusi genituen Adarra-ko gailurrak.

Tentu handiz jaitsi ginen gailur

02:25 Elurzulo harrespilera iritsi ginen.

02:30 Jaisten jarraitu genuen eta

02:55 Arleorko Zabala mendi-lepoan ginen,

Mendi-lepo honetatik berriro izan genituen Donostialdeko ikuspegi izugarriak.

Mendi-lepotik behera aldapa

03:30 Montefrio baserriaren

Adarra mendian lehendabiziko

Adarra-tik Euskadiko Lurralde

Mendi ibilaldiaz, ikuspegi zoragarriez eta ondare megalitiko aberatsaz

OTEROS (1.038 m.) – LORRITXO (1.027 m.)

Urtarrilaren 18an, igandea, urteko bigarren mendi-txangoa egin genuen,

08:00etan 35 pertsona zeraman autobusa abiatu zen Algortatik 84 kilometrora

Kuartangoko Zuhatzu-k (594m.), 78 biztanle ditu, inguruko herri guztiekiko

Badaia mendilerroa Gasteizetik oso hurbil dago, mendi multzo konplexua da

00:19 Igoera erraza da hasierakoa,

00:22 Aipatutako errepikagailua igaro eta berehala bidegurutze batekin egin

00:28 Ataka berri bat igaro eta gero,

00:45 Behatoki xarmant batean

Alderdi honetan Azkarateko iturritik

Mendilerro honetan eguraldia oso gogorra da eta asko baldintzatu du landare

Tontorretik, hasieran hegalak eten gabe astintzen zituzten haize-errotak

Lorritxo tontorretik zuzenean joan

03:30 Urbina-ra iritsi baino

Aipatutako bidegurutze horretatik Zuhatzu-ra kilometro bat pasatxo genuen

O3:45 Gure eskuinean hilerria utzi

Ez ginen sartu. Bere barruan

03:50 Kuartangoko Zuhatzura heldu ginen eta gehienok bertako harraskan

Ibilaldiaren luzera: 15.300 m.

OTEROS: Plaka LORRITXO: Posta-kutxa

Tontor haietara igo naizen lehen aldia

Kuartangoko Zuhatzu-tik egin genuen

Haize-sorgailuak jartzen diren tokietan gertatzen den bezala, Lorritxo gailurretik

ALEN – BETAIO – VENTOSO

Zalantza batzuk izan ondoren, A taldeak elkarrekin jarraitzea erabaki zuen,

harantzago Betaio; Mendebaldean Enkarterrietako mendiak, ekialdean

10:25 Alen-etik Biroleo-ra 10 minutuko tartea baino ez dago eta azken

10:36 A taldea, Laherrera mendi-lepoa (621 m.) igaro ondoren, Perutxote

10:40 B taldeko mendigoizale batzuek, azkarrenak, taldea utzi eta aurretik

11:05 A taldeak Ventoso gailurra 11:03 B taldea Betaiotik jaitsi eta

14:15 Otañes auzoa zeharkatzen duen bidean dagoen La Casona izeneko

Bi taldeek egindako bidearen luzerak eta igoerak

Ibilbidea, izugarria. Hiru tontor, eta hiruetan oso

Alen-erako igoera izan da gogorrena. Gero, egia

Ibilbidearen zailtasuna kontuan hartuta, bi talde

¡¡¡Gora Itxartu Mendigoizale Taldea !!!.

Mairu-baratzeak eta harrespilak ehorztegiak ziren eta trikuharrien legez gorpu

Carbono14aren teknikak erabiliz, Europako trikuharri zaharrenak Bretainia eta

Megalito fenomenoaren hasieran gizakiak ehiztariak ziren eta bizi ziren

2. ALENEKO ESTAZIO MEGALITIKOA (ARRIBALTZAGA)

Udalerriak: Artzentales, Sopuerta eta Trucios-Turtzioz. Monumentu-kopurua:

arteko tontorrak ugari dira. Inguru horretako material geologikoak hareharriz