indekiler

Timsah - Dostoyeski
Lazarus
Leonid andreyev
van lyi in lm - Tolstoy
Ivan Ilyi'in lm
Lev Tolstoy

Adliye Saray'nda Melvinski davasna bakan yarglar ile savc durumaya ara vererek Ivan Ye
gorovi abak'n odasnda toplandlar. Konuma dnd dolat nl Krasovk davasna geldi. Fiy
i, dosyann kovuturmaya yer olmad kararyla kapatlmasn iddetle savunurken, Ivan Yego
direniyordu. Ta batan beri tartmaya katlmam bulunan Piyotr Ivanovi ise, eline az nce
d resmi Adliye gazetesini gzden geirmekteydi. Birdenbire, "Baylar, Ivan Ilyi lm!" de
Doru mu sylyorsunuz?" "ite, okuyun!..."
Taze mrekkep kokan gazeteyi Fiyodor Vasilyevi'e uzatt.
Siyah ereve iinde unlar yazlyd: "Praskovya Fiyodorovna Golovina, sevgili kocas, yarg
u yesi van lyi Golovin'in 4 ubat 1882 gn yaama gzlerini yummu olduunu tm akraba v
duyurur. Cenaze treni Cuma gn leden sonra saat birde yaplacaktr."
Ivan Ilyi, odada bulunanlarn meslektayd. Hepsi de onu severdi. Birka haftadr hasta yat
r, hastalnn iyi olmayaca syleniyordu. Henz grevinden ayrlmamakla birlikte, lm du
yerine Alekseyev'in, Alekseyev'in yerine ise Vinnikov'un ya da atabeyin atanaca syl
entileri dolamaktayd. Bu nedenle, Ivan Ilyi'in ldn renir renmez odadaki baylarn
n, bu lmn kendilerinin ve tandklarnn makam deitirmesi, rtbece ykselmesi bakmndan
etkisinin olacayd.
Fiyodor Vasilyevi, "Artk ya tabe'in ya da Vinnikov'un yerini alrm. Zaten oktandr sz v
yorlar. Daire deiiklii bir yana, ylda sekiz yz rublelik bir cret art da olacak," diy
iyordu iinden.
Piyotr vanovi ise, "Kaynmn Kaluga'ya atanmasn salayabilirim artk. Karm ok sevinecek
kardei iin bir ey yapmadm syleyemez," diye dnyordu. Piyotr Ivanovi bir an iin
"Zavallnn yataktan kalkamayacan biliyordum. Yazk oldu," dedi. "Doktorlar bir trl tan
amadlar. Daha dorusu her biri baka bir ey syledi. Onu son grdmde dzelecekmi gibi b
ard."
90

"Adamcaz bayramdan beri greyim dedim,

nedense frsat bulamadm."
"Mal mlk var myd bari?"
"Karsnn bir eyleri var sanyorum, ama nemsiz.
"Cenazeye gitsek iyi olur. ok da uzakta oturuyorlar."
"Sizin evden, demek istiyorsun. Sizin evden herkes uzak."
abak'a glmseyerek bakan Piyotr Ivanovi, "Nehrin br yakasnda oturuyor olmam bir trl
dedi. Bylece kentte mahallelerin birbirine uzakl stne konua konua duruma salonuna ge
Bu lm olaynn zihinlerde uyandrd eitli makam deiiklii ve yeni bir greve geme d
kn bir tandn lm olmas, hepsinde, her zaman olduu gibi, 'iyi ki len ben deilim de
vin dolu bir duygu uyandrmt.
Her biri, "Grdn m, adam lp gitti! Ama ben yayorum," diye dnyor ya da iinden byle
u arada, Ivan Ilyi'in dostlar diyebileceimiz yakn arkadalar, zorunlu ve skntl br n
rcunu yerine getirmek iin de olsa, cenaze trenine katlmak, lenin dul karma ba saln
gerektiini anmsadlar. Ivan Ilyi'in en yakn dostlar Fiyodor Vasilyevi ile Piyotr Ivanov
ti.
Piyotr Ivanovi, Hukuk Okulu'ndan beri Ivan Ilyi'in arkadayd, kendini ona kar her bakm
borlu sayyordu.
91

le yemeinde karsna Ivan lyi'in ldn, artk kardeini kendi eyaletlerine aldrabile
nra, dinlenmek iin uzanaca yerde frakn giydi, Ivan lyi'in evine yolland. Ivan lyi'i
n nnde bir kupa arabas le iki fayton duruyordu. Evin giriinde, vestiyerde, st simle, s
ayla ilemeli, pskll bir tabut kapa duvara yaslanmt. Siyahlar giyinmi iki kadn krk

u. Bunlardan biri Ivan lyi'in kzkardeiydi, teki ise onun tanmad bir bayan. Ivan lyi
dalarndan Schwarz o srada merdivenlerden aa inmekteydi. Schwarz yukardan Piyotr vanov
grr grmez durdu. "Ivan lyi aptalca bir i yapt, biz onun gibi enayilik eder miyiz?" der
esine gz krpt, ingiliz usul favorilerinin evreledii yz ve fraknn iindeki srm gib
yle Schwarz'n tkrldm bir kibarl vard. Uar tavrlarna uymayan bu kibarln burad
anovi. Piyotr Ivanovi kadnlarn ne gemesine izin vererek arkalarndan merdivene trmand
warz yukarda durmu onu bekliyordu. Piyotr Ivanovi onun niin durduunu anlad, herhalde o
akam vint1 oynayacaklar yeri syleyecekti. Yksek grevliler, Ivan lyi'in dul karsnn
ttiler; ciddi bir yz taknmaya alarak dudaklarm sran Schwarz ise, gzlerinde oynak bir
ka gz hareketiyle Piyotr Ivanovi'e lnn konulduu oday gsterdi.
1) Vint; bir iskambil oyunu, (.n.)
92

Piyotr Ivanovi, byle durumlarda sklkla olduu gibi, lnn yannda ne yapacan kestirem
girdi. Aklna gelen ilk ey istavroz karmann bir sakncasnn olmayacayd. stavroz ka
ne eilmek gerekip gerekmediini bilmedii iin orta yolu seti: Odaya girerken eliyle ist
avroz karmaya, bir yandan da eilir gibi yapmaya balad. El ve ba hareketlerinin izin ve
rdii lde oday gzden geirmeye alt. lenin yeeni olabilecek, bir tanesi kolejli iki
avroz kararak dar doru yryorlard. Put gibi kmldamadan duran, yal bir kadn vard
ir biimde havaya kaldrm baka bir kadn ise onun kulana bir eyler fsldyordu. ri ya
otlu, gen bir papaz, yznde, 'Dnya bana vz gelir!' diyen bir ifadeyle bara bara dua o
du. Evin mutfak ilerine bakan uak Gerasim, yerlere bir eyler saarak Piyotr vanovi'in n
en sessizce geti. Piyotr vanovi salan eyleri grnce, bozulmaya balayan cesedin hafif
unu hissetti. Ivan lyi'i son ziyareti srasnda, mutfak ilerine bakan bu kyl ua, hast
da hastabakc olarak grmt; van Ilyi onu ok severdi. Piyotr vanovi istavroz stne i
tabut, papaz ve kedeki masann stne konulmu aziz tasvirlerine doru hafife ne eiliyor
yle istavroz karma iinin bir hayli uzadn anlar anlamaz biraz duraklad, lye bakmaya
er gibi, katlaan organlar olanca arlyla, ii bezle kapl tabuta yatrlan l ba
93

bir daha kalkmamacasna yasta gmlmt. Btn ller gibi, kk akaklarnn stndeki s
tmseklemiti; burnu ise stdudann zerinde glkle duruyor gibiydi. Son grd gnden
a da zayflamt; ama yz btn llerinki gibi, canl olduu zamankinden daha gzel, en n
mli bir grne brnmt. Bu yzde, yaplmas gereken eyi doruluuna inanarak yapanlarn
desi vard. Yzn duruunda, ayrca, yaayanlara br sitem, bir anmsatma istei okunuyordu.
yi'in yznde okunan anmsatma istei Piyotr Ivanovi'e yersiz, en azndan onunla ilgili de
i gibi geldi. Birden iinde tatsz bir duygu kabard; davrannn nezaket kurallarna uymad
le, ivedi bir hareketle bir kez daha istavroz kararak geriye dnd, kapya doru yneldi. S
hwarz onu holde beklemekteydi; ayaklarn genie iki yana am, elleri arkasnda, silindir
syla oynuyordu. Schwarz'm k giyimi iinde tertemiz, hoppa grn Piyotr vanovi'i biraz
Piyotr Ivanovi arkadann byle sersemletici duygulara pabu brakacak trden olmadn h
Onun yalnz bu duruu bile, Ivan lyi'in cenaze treninin, onlarn dzenli oturumlarn bir
ik bile olsa datmaya yetecek bir neden olmayacan gsteriyordu. Yani uak amdana yepyeni
mum koyarken, bir deste kt ap bu akam da oyuna oturmalarn hibir ey engelleyemezdi.
94

Zaten byle bir olayn ho bir akam geirmelerine engel olacam dnmek bile yersizdi. Sch
iyotr Ivanovi nnden geerken Fiyodor Vasilyevi'in evindeki vint partisine katlmasn fs
leme frsatn karmad. Ne yazk ki Piyotr Ivanovi o gnk oyuna katlamayacakt. Btn a
n belden aa genilemesini nleyemeyerek imanlam, imdi de siyah bir tlle rtt ba
an, Ivan Ilyi'in orta boylu dul kars Praskovya Fiyodorovna, kalar tabutun nnde duran k
dnnki gibi tuhaf bir hiimde havaya kalkk, hanmlarla birlikte lnn odasna yrrken, "T
balayacak, ieri buyurun," dedi.
Schwarz, kadnn nerisini kabul edip etmedii anlalamayan bir hareketle eilerek duraklad
raskovya Fiyodorovna, Piyotr vanovi'i tanynca iini ekti, iyice yanna sokulup elini tut
rak, "Biliyorum, Ivan Ilyi'in gerek dostu sizdiniz..." dedi.

Piyotr vanovi'ten bu szlerine uygun bir davran beklercesine bakt. Piyotr Ivanovi ieri
nasl istavroz karmann gerektiini anlamsa, burada da i ekmenin, kadnn elini skman
eniniz!" demenin kanlmazln anlamt. Dnd gibi de yapt. yle yapnca istedii s
Kendisi de duygulanmt, kadn da. Kadn ona, "Tren balamadan biraz kalm," dedi. "Sizin
caklarm var... Kolunuzu
verin.
95

Piyotr vanovi kolunu uzatt, ona zntyle gz krpan Schwarz'n nnden geerek kadnla ya
r odaya yrdler. Schwarz'n oynak bak; "Grdn m vintin lsn? Eh, kusura bakmayn, b
. Yakanz kurtarr gelirseniz beli oyuna geeriz," diyordu.
Piyotr Ivanovi daha bir derinden, zgn zgn iini ekti. Praskovya Fiyodorovna kranla ko
skt. Pembe duvar ktlaryla kapl, iinde hzn saan br lambann yand konuk odasna
lar. Kadn divana geti, Piyotr Ivanovi ise yaylar bozulduu iin altnda bir trl dzgn
pufa iliti. Praskovya Fiyodorovna, nceden ona sandalyeye oturmasn sylemek istemi, ama
bunun durumuyla uyumayacan dnerek vazgemiti. Piyotr Ivanovi pufa otururken van ly
yeni batan zene bezene dzenlediini, yeil yaprak desenli pembe duvar kdn almadan nc
nin odaya yakp yakmayacan ona sorduunu anmsad. Konuk odas mobilyalarla, bir sr
oluydu. Masann yanndan geip divana otururken kadncazn siyah mantosunun stndeki siyah
ir sandalyenin oymasna taklmt. Piyotr Ivanovi tl kurtarmak iin dorulaym derken alt
kabararak onu yukar itmeye balad. Ama kadn tln kendisi kurtarmaya alt iin Piyot
oturarak ayaklanan pufu altnda ezdi. Ama tl bir trl kurtulmuyordu; Piyotr Ivanovi bi
r daha kalkt, puf gene ayaklanarak bu sefer atrdamaya balad. Tl takld przden kur
iz patiska bir mendil kard, alamaya balad.
Tln kadnn bana at i, pufla olan kavgas, Piyotr Ivanovi'in acma duygularn bast
uruyordu. Onlar bu g durumdan kilerci Sokolov kurtard. Sokolov, Praskovya Fiyodorovn
a'nn mezarlkta ayrtt yerin iki yz ruble tuttuunu sylemeye gelmiti. Kadn alamay k
lk koyun aresizliiyle Piyotr Ivanovi'e bakt. Franszca, durumlarnn iyice gletiini
tr Ivanovi, 'Ne yaparsnz?' gibisinden sessiz bir iaret yapt.
Kadn cmert grnmeye alarak, ayn zamanda lgn bir sesle, "Sigara buyurun," dedi. Sonra
olov ile mezar iini grmeyi srdrd.
Piyotr Ivanovi sigarasn ierken kadnn nceden mezar iin yer fiyatlarn inceden inceye
uunu, alnacak yerle ilgili kararn oktan verdiini rendi. Kadn, mezar iini bitirdikte
ilahici arlmas konusunda yaplmas gerekenleri syledi. Sokolov dar kt. Kadn, mas
bmleri bir kenara iterken, "Her iimi kendim grmek zorundaym," dedi. Piyotr Ivanovi'in
sigarasnn kl mobilyann zerine dmek zereyken kltablasn aceleye konuun nne srd
le uraamadm sylemek doru olmaz. Beni avutmasa bile
97

oyalayan tek ey, ite kocamla ilgili bu gibi iler oluyor."

Byle diyerek, alayacakm gibi yeniden mendilini kard. Ama birden kendini zorlarcasna s
inip toparland, sakin bir sesle konumaya balad: "Sizi buraya bir dileimi iletmek iin a
" Piyotr Ivanovi altnda kmldamaya balayan yaylarn fazla ileri gitmesine meydan vermede
n biraz dorularak kadnn nnde eildi. "Son gnlerde kocam ok ac ekti." "Ya? Neden?"
"Hem de ne aclar! Dakikalar deil, saatlerce durmadan bard. Son gnk bartsnn ard
Dayanlacak gibi deildi. Gnlerce nasl dayandma ben bile ayorum. lklar kapn
, neler ektiimi bir bilseniz!..." "Bilinci yerinde miydi?"
"Son anna kadar. lmne eyrek saat kala hepimizle vedalat, hatta Volodya'y yanndan gt
bile istedi."
Kendisinin ve karsndaki kadnn utanmadan rol yaptklarn bilmesine karn, nce afacan b
onra bir okullu, daha sonra da bir i arkada olarak ok yakndan tand birinin ac eki
tr Ivanovi'e birden byk bir rperti verdi. lnn burnunu st dudana doru itercesine t
bir kez daha gznn nne gelince, kendi kendinden korkmaya balad.
"U gn sren korkun aclar ve lm,.. Bu durum her an. hatta hemen imdi benim de basma
gelebilir," diye dnnce ii korkuyla doldu. Ama bunun hemen arkasndan, nasl olduunu anl
dan, bu olayn kendisinin deil, Ivan IIyi'in bana geldiini, kendisine byle bir eyin ol
as gerektiini ve olmayacan, Schwarz'n yznden de anlalaca zere, kt eyler dn
liini aklna getirdi. Bunu dnnce rahatlad ve lm kendisiyle deil de yalnz Ivan lyi

r eymi gibi arkadann nasl ldn inceden inceye soruturmaya balad. Kocasnn ekti
el aclar btn ayrntlaryla anlattktan sonra
Piyotr Ivanovi bu aclarn nasl bir ey
n Praskovya Fiyodorovna'nn sinirlerinin bylesine ypranmasndan anlamt dul kadn asl k
emenin gerektiini dnerek, "Ah, Piyotr Ivanovi," dedi. "Ne kadar zor, ah, ne kadar zor
bir durumdaym, bilseniz!..." Sonra da alamaya balad. Piyotr Ivanovi iini ekerek atn
n gelmesini bekledi. Kadn mendiliyle burnunu ilince bir kez daha, "Bana gveniniz...
" dedi. Bunun zerine kadn yeniden konumaya balayarak ondan istedii eyi anlatt. Kocasn
kadandan renmek istedii, Ivan Ilyi'in lm zerine hazneden dul ayl almann yollar
arn Piyotr vanovi'ten renmek istiyormu gibi bir tavr taknmakla birlikte konunun ince
rim ondan daha iyi bildii gzden kamyordu. Kocasnn lm zerine hazineden ne kadar para
ceini de
99

biliyordu, ama onun asl renmek istedii, daha yklce bir dul aylnn balanp balanama
vanovi bir kar yol bulmaya alrcasna bir sre dnd, sonra cimriliinden dolay hk
in mmkn olamayacan syledi. Bunun zerine kadn bir daha iini ekti, ziyaretisinden ku
lmann yollarm aramaya balad. Adam bunu anlad, sigarasn sndrd, kadnn elini skar
Bir duvarnda Ivan Ilyi'in pek beendii kelepir saat asl yemek odasna girince orada papa
trene gelen birka tand ve Ivan Ilyi'in yetikin kzn grd. O da karalara brnmt
yas giysileri iinde daha da ince duruyordu. Somurtkan, kararh, fkeli bir grn vard. P
tr Ivanovi'e, bir suluya selam verir gibi eilerek selam verdi. Kzn arkasnda ise, iitti
e gre, nianls olan, yalandan tand, zengin br aileden gen bir sorgu yargc dikiliyo
a yznde ayn kskn ifade vard. Piyotr Ivanovi zgn bir yzle herkesi selamladktan sonr
uu odaya gemek zereydi ki, Ivan Ilyi'in tpk kendine benzeyen kolejli olu merdivenin ba
grnd. Piyotr vanovi'in Hukuk Okulu'ndan2 tand kk van lyi'in ta kendisiydi bu
on , on drt yalarnda, su ilemi ocuklarn gzlerini andryordu. Olan, Piyotr vano
kzaran yzn
2) Ortaokuldan sonra gidilen meslek okulu, (.n.)
100

buruturdu. Piyotr Ivanovi, ocuu bayla selamladktan sonra lnn odasna girdi. Cenaze
en mum klar, inlemeler, gnlk kokusu, gzyalar, hkrklar birbirine kart. Piyotr
i nndeki ayaklara dikerek somurtuyordu. Bir kerecik olsun bam kaldrp lye bakmad, ii
tike zayflayan karamsar duyguya kendini kaptrmad, darya ilk kanlardan biri de o oldu
rada kimsecikler yoktu. Mutfak ua Gerasim, lnn odasndan darya frlad, gl elleri
ak Piyotr vanovi'inkini bulup kard. Piyotr Ivanovi bir ey sylemi olmak iin, "Ne var
k, Gerasim?" dedi. "Beyefendi iin ok zldn m?"
"Tanr'nn emri. Hepimizin gidecei yer oras." Gerasim bunlar sylerken, eksiksiz iki sra
eyaz dilerini de gstermiti. Sonra ii bandan akn birinin ivecenliiyle kapy at, ar
i. Piyotr Ivanovi'in arabaya binmesine yardm ettikten sonra yaplmas gereken bir eyi a
nmsam gibi, yeniden eve doru seirtti. Gnlk, ceset ve fenol kokusundan sonra temiz hava
cierlerine doldurmak Piyotr vanovi'in ok houna gitti.
"Nereye emredersiniz?" diye sordu arabac. "Daha vakit erken, Fiyodor Vasilyevi'e ur
ayaym bakaym."
Oraya vardnda arkadalar tam birinci partiyi bitirmek zereydiler; o nedenle beinci oyun
u olarak aralarna girmesi kolay oldu.
101
II

Ivan lyi'in sona eren yaamnn yks yaln ve olaan olduu kadar korkuntu. Tam krk be
ulu yesi olarak dnyaya gzlerini yummutu.
Ivan lyi, Petersburg'da eitli daire ve bakanlklarda grev yapm olan bir memurun oluyd
basnn meslek yaam, nemli bir ii yrtemeyecekleri aka belli olduu halde, uzun hizme
itikleri mevki dolaysyla memurluktan atlamayan, bu nedenle de uydurma makamlar yannda

, onlar ok uzun sren yallklarnn son anna kadar yaatacak be alt binlik uyduruk cr
sanlarn meslek yaamnn bir benzeri olmutu. nc dereceden memur Ilya Yefimovi Golovin
r sr gereksiz kuruluun gereksiz bir yesiydi.
Ilya Yefimovi'in olu vard. Ivan Ilyi ailenin ikinci oluydu. En bykleri baka bir ba
lt halde meslek yaam babasnnkinin ayns olmu, cretlerin kendi kendine ykseldii
e yaklamt. nc olu beceriksizin biriydi. Girdii btn ilerde bir terslikle karla
etmesine gemiti. Gerek babas, gerekse aabeyleri, en ok da onlarn karlar nc oland
ekle kalmyorlar, pek zorunlu olmadka onun adn dahi anmaktan kanyorlard. Ailenin tek
babalar gibi bakentte bakanlk memuru olan Baron Gref le evliydi.
102

Ivan Ilyi iin 'le phenix de la famille' derlerdi. Ne aabeyi gibi titiz ve souk, ne d
e kk kardei gibi akl bir kar havadayd. Onlarn ortas bir ey; zeki, afacan, canayak
iydi. Kk kardeiyle birlikte Hukuk Okulu'na girmiler; teki beinci snftan kovulduu ha
okulu baaryla bitirmiti. Hukuk Okulu'nda nasl bir ocuksa, yaam boyunca da yle kalm
ekli, en, scakkanl, girgin, grevi sayd eyi sonuna kadar gtren bir adam... Onun gre
grd ey, stlerinin grev saydklarnn aynsyd. Ne ocukken, ne de sonralar bakalar
lmutu; ama kklnden beri, a koan sinekler gibi, kendisinden yksektekilerin ekimi
rn tavrlarn taknm, yaam grlerini benimsemi, onlarla yakn ilikiler kurmutu. oc
yecanlar onda derin izler brakmadan uup gitmi, sonunda olgun, gururuna dkn bir delikan
olmutu. Okulda ancak son snfa doru, sezgisiyle doruluuna inand liberal grleri ben
kuk Okulu'ndayken giritii birtakm hareketleri zaman zaman beenmez, bunlar yaparken ke
ndisinden tiksindii bile olurdu. Ama sonralar, ayn hareketlerin byklerince de yaplp s
ik kt gzle grlmediini anlaynca, kendisi bunlara iyi gzle bakmamsa bile, hepsini kol
nutmu, bir daha hibirini akhna getirip zlmemiti.
3) Ailenin medar iftihar, (.n.)
103

Hukuk Okulu'nu onuncu snf bir memur olarak bitirdikten sonra babasndan para isteyer
ek Charmer'e bir resmi elbise diktirdi, 'respice finem'4 yazl bir madalyonu zincir
le kemerine takt, retmenlerine veda edip arkadalaryla Donon'da gzel bir yemek yedi. va
lyi, Hukuk Okulu'nda olduu gibi, grev yapt yerlerde de kolayca ilerini dzene koydu.
yandan mesleinde ilerlerken, bir yandan da gnn gn ediyordu. Arada bir grevinin gerei o
arak ile merkezlerine gidiyor, hem stleri hem de astlaryla iyi geiniyor, zellikle Ras
kolniklerle5 ilgili davalara vlmeye deer bir drstlk ve titizlikle bakyordu.
Gen oluuna, keyif dknlne karn greviyle ilgili konularda ok arbal, resmi, hatt
ilikilerinde ise en akrak, nkteci, terbiyeli, ho grl -evlerine aileden biriymi gibi
p kt amiri ile karsnn syledikleri gibi- 'bon enfant'd.6 Bir tara ilinde ona asknt
dnla, sonra da bir kadn terzisiyle gnl ilikisi oldu. Oradaki asker birlie atanan hassa
subaylaryla iki alemlerine katld, yemeklerden sonra uzak bir sokaa gittiler. Amirine
yaranmak, hatta karsnn gzne girmek iin zel aba harcad zamanlar oldu, ama bu davran
mun kabul ettii kurallara uygunluu dolaysyla
4) Latince'de 'her iin sonuna bak', (.n.)
5) Ortodoks Kilisesi'nden ayrlarak ayinlerini eski usullere gre yapan mezhep yeleri
, (.n.)
6) Franszca'da 'iyi ocuk', (.n.)

104
kt gzle baklamazd, olsa olsa Franszca u zdeyiin kapsamna girebilirdi: II faut que j
se passe.7 Btn bunlar tertemiz ellerle, temiz gmlekler giyilmi olarak, Franszca konuu
larak, en nemlisi de sekin bir topluluk iinde gemekteydi. Sekin bir topluluk iinde gem
si dolaysyla da yksek memurlarca ho karlanyordu.
van lyi bylece be yl hizmet etti, daha sonra grevinde bir deiiklik oldu. Yeni hukuk
ular ortaya km, yeni yeni insanlara gereksinme duyulmutu.
te van lyi bu yeni insanlardan biriydi. van Ilyi'e sorgu yargl grevi nerilmi,
ilde olmasna karn, kurulu dzenini bozup yeni bir dzen kurmak pahasna da olsa bunu kabu

l etmiti. Dostlar onu yolcu etmeden nce hep birlikte satn aldklar gm bir sigaralk a
tiler, van lyi yeni grev yerine uurland.
van lyi zel iler memurluunda olduu gibi, sorgu yarglnda da ne istediini bilerek,
ntsndan ayrarak, kendini herkese saydrp herkesi sayarak alyordu. Yeni grevi eskisin
aha ilginti onun iin. Eski grevinde, mdrn kapsnda korkudan titreerek bekleen dilek
rinin ve kk memurlarn imrenen baklar arasnda, srtnda Charmer'in diktii k giysi,
sallayarak ieri girmesi, mdrle kar karya oturup
7) Franszca'da 'genleri ho grmeli', (.n.)
105

ayn ierken sigarasn tttrmesi ho bir eydi. Ama o zaman emrinin altnda bylesine ok
Olsa olsa grev iin ilelere gittii zamanlar emniyet amiri ile anlamazla denler ona s
rece saygl davranyorlard. Ivan Ilyi, emrinin altndaki bu birka kiiye nazik, hemen hem
arkadaa davranr, onlardan daha gl olduu halde, dosta, senli benli davrandn hisset
rdi. Ama byle davranabilecei kiilerin says ka taneydi ki? Sorgu yargc olduu zaman en
lu, en burnu havada kiileri avcunun iine aldn; balkl resmi kda yazaca birka sa
, burnu havada kiileri karsna sank ya da tank olarak getirebileceini, oturmalarm syl
srece sorularna karsnda dikilerek yant verdireceini biliyordu. Ama o, yetkisini kty
lanmyor, tam tersine davranlarn yumuatmaya alyordu. Yeni grevinin btn ekicilii
syla birlikte, bunun etkisini yumu atabilme olanayd. Grevini yrtrken, zellikle soru
da, konuyla ilgili olmayan ayrntlardan kolayca syrlmasn biliyor; konu ne denli kark
a olsun, kendi kiisel grnden hi sz etmeden, davann kt zerinde yalnz d hatlary
emlisi de, btn teferruatlara uyulmasn salyordu. Bu tarz alma yeniydi. Ayrca, 1864 y
uygulamasna ilk geenlerden biri de Ivan Ilyi'ti. Ivan Ilyi sorgu yargc olarak yeni bir
ile atannca yeni dostluklar, ilikiler kurdu; tavrn dei
106

tirerek kendini yeni bir kii olarak kabul ettirdi. II yneticileriyle arasnda epeyce
bir mesafe braktktan sonra adliye personelinden ve kentte yaayan zengin soylular t
akmndan iyi bir arkada evresi seti. Bu arada hkmetten pek memnun deilmi gibi tavrla
ak, lml bir liberallii ve Batllama grn benimsedi. Ayrca giyim kuamnn incelii
, sakalnn istedii biimde uzamasna gz yumdu.
Yeni kentteki yaants da iyice dzene girmiti. Valiye cephe alan memurlar topluluu birbi
rine balyd, ayl da artmt. Burada oynamaya balad vist oyunu da yaantsna ayr b
yi'in bir an neesini yitirmeden, uza grerek onayabilmesi, ou zaman oyunu onun kazanmas
alyordu. Yeni kentteki grevinin ikinci ylnda ileride kars olacak bir gen kzla tant
a Fiyodorovna Mihel, Ivan Ilyi'in bulunduu topluluktaki kzlarn en zekisi, en ekicisi,
en gz alcsyd. teki elenceleri ve grev yorgunluklarndan sonraki dinlenmeleri dnda
Praskovya Fiyodorovna ile hoa vakit geiriyor, sklmadan karlkl eleniyorlard. zel
ken danslara katlrd, ama sorgu yarglna baladktan sonra dansa arada bir kalkar oldu.
aman dansa kalkmam, hem pek dikkat de etmem, ama i iddiaya bindi mi, herkesten da
ha gzel dans etmesini bilirim," demeye getirirdi. Praskovya Fyodorovna'yla da, sey
rek olarak, toplantlarn sonuna doru dans
107

ediyordu; ite daha ok bu danslar dolaysyladr ki gen kzn gnln kazanmay bildi. Ivan
asnda ak olarak belirmi bir evlenme tasars yoktu, ama gen kz kendisine k olunca ev
olarak dnmeye balad. Kendi kendine, "Sahiden, evlensem nasl olur?" diye sordu.
Praskovya Fiyodorovna soylu bir ailenin, gzel, fazla drahomas bulunmayan bir kzyd. Iv
an Ilyi kendisine daha iyi bir e seebilirdi, ama bu da iyi saylrd. Kendi ayl vard,
ei kzdan da bir o kadar umuyordu. stelik Praskovya Fiyodorovna soylu bir aileden ge
len, canayakn, ho, ok da akl banda bir kzd. Ivan Ilyi'in Praskovya Fiyodorovna'y se
da onunla iyi anlat iin evlendiini sylemek ne kadar yanh olursa, onunla srf evresin
bir birlemeyi uygun bulduu iin evlendiini sylemek de o kadar hakszlk olur. Ivan Ilyi
di dncelerine gre kararn verdi. Hem iyi bir kzla evlilik ba kuracak, hem de bylece
n istediklerini yerine getirecekti. Dnd gibi de yapt.

Dn hazrlklarndan balayp karsnn gebeliine kadar karlkl sevgi, yeni mobilyalar,

i amarlar arasnda geen ilk evlilik aylar Ivan Ilyi'in o kadar houna gitti ki o zamana
n iinde bulunduu ve kendi yaradlna has yaamnn bakalarnca da uygun karlanan arb
havasnn evlilikle bozulmak yle dursun, daha da canlanacan dnmeye balad. Ama kar
108

snn gebeliinin ilk aylarndan sonra, hi beklemedii ve bir trl yakasn kurtaramad,
madk, edep kurallarna aykr, dayanlmas zor olaylarla karlamaya balad. Kars, ortad
urta yokken, kendi deyimiyle 'de gaite de cceur'8 yaamnn tadn tuzunu karyordu. Durup
urken onu kskanyor, ondan kendisine ilgi gstermesini istiyor, saa sola atyor, ho olmay
n, kaba baz davranlarda bulunuyordu. Ivan Ilyi, nce, yaam karsndaki her zamanki kola
zik tavryla, bu can skc durumdan kurtulmaya alt. Byle davranmakla imdiye dek burnu
namamt. Karsnn suratszlm grmezlikten gelerek evine arkadalarn arp oyun part
ir de kulbe ya da arkadalarnn evine gidiyordu. Bylece eski, kolay, elenceli yaantsn
enilebilirdi.
Ama bir gn kars at azn yumdu gzn, ona sylemediini brakmad; sonra da kocasna i
ptramaynda onu ayn biimde azarlamaya balad.
Karsnn dediklerini yapmad, yani onunla birlikte evde oturup ile doldurmad srece, o
gre son vermeyeceim anlayan Ivan lyi'in iine bir korku dt. Evlilik yaamnn, en azn
eecek gnlerin, her zaman elenceli, huzur dolu olamayacam, tersine, huzurunu karacam
bu du
8) Franszca'da 'gnlnce', (.n.)
109

rumdan kurtulmak iin k yollar aramaya balad. Grevinin Praskovya Fiyodorovna zerinde
bir etkisi bulunduunu biliyordu; ite bu yoldan, greviyle ilgili ykmllklerle karsna
amaya, bylece bamszln korumaya karar verdi.
ocuklarnn doumundan sonra ortaya kan, beslenme sorunlaryla ilgili baarsz denemeler,
le bebein hem gerek hem hayali hastalklar, bu gibi durumlarda kendisinden ilgi bekle
nen, ama byle eylerden fazla anlamayan Ivan Ilyi'e bamsz yaantsn korumas konusunda
ngel karyordu. Karsnn hrnl artp daha ok sinirlendike, o da, hayatnn arlk
Eskisine gre iinin zerine daha ok dyor, ykselme hrs gittike gzn buruyordu.
Evliliinin zerinden br yl bile gememiti ki, bu hayatn kimi elverili yanlarnn olmas
slnda dayanlmas g, iinden klmaz bir ey olduunu anlad. zerine den borcu demesi
ecei edepli bir yaam srmek iin, greviyle olduu kadar eviyle de belirli ilikiler kurmas
erektii kararna vard.
Bu ilikileri kurdu. Onun evden btn istedii, karsnn ona verebildii kadar, yani ev yem
i, ev kadnl ve yatak arkadalyd. En ok da, grnte bile olsa, toplumun snrlarn
kliyordu karsndan. Bunlarn dnda, ll hareket etme
110

sinden, onunla hoa vakit geirmekten baka arad ne vard ki! Bunlar bulursa haline kr
ulamayp da sertlikle ve azarla karlarsa, grevi evresinde kurduu kaln duvarl dnyas
orada huzur aryordu. Ayn kentte yedi yl kadar kaldktan sonra Ivan Ilyi'i baka bir il m
erkezine savc olarak atadlar. Yeni evlerine tandlar, paralar yetersizdi, bu yzden yeni
evleri Praskovya Fiyodorovna'nn houna gitmedi. Aylklar eskisine gre biraz artmt, gelg
lim yaam pahalyd, stelik ocuklardan ikisinin lm, aile iinde geen zaman Ivan Ilyi
zor bir hale getirdi.
alkan bir memur olduu iin herkes Ivan IIyi'i beeniyordu, bu yzden yl sonra onu sa
ptlar. Yeni grevler, bu grevlerin toplumun gzndeki nemi, istedii kiiyi mahkemeye a
tabilme olana, kalabalk nnde rahat konumas ve ileri yrtmedeki byk baars onu i
Birbiri stne ocuklar oldu. Praskovya Fiyodorovna'nn sinirlilii, hrnl arttka art
yi'in ailesiyle olan ll ilikileri onu karsnn hrnlndan koruyordu. Praskovya Fiy
yerlerinde balarna gelen btn felaketlerde kocasn sulu buluyordu. Kar koca arasnda g
konumalar, zellikle ocuklarn eitimi konusu, dnp dolap asl tartma nedeni olan sor
p dayanyordu. Zaten tartmalar, alevlenmek

111

iin frsat kollamaktayd; tek mutlu zamanlar, seyrek olarak gelip ksa zamanda snen karl
vgi dnemleriydi. Bu dnemler, gizli dmanlk denizinde bir an iin karaya kp sonra yemde
k birbirinden iyice uzaklatklar ufack adalar gibiydi. Karsndan uzaklamasnn tuhaf bir
m olmayp, tam tersine, ailesine kar tavrnn asl dayana olduunu kabul eden Ivan Ilyi'
eye can sklmamaya balad. Durumu byle kabul etmese, zntden kendi kendisini yerdi he
Btn amac, kendisini aile kavgalarndan uzak tutup bunlar her ailede grlebilecek trden
ararsz bir biime brndrmek deil miydi? Evinde geirdii sreyi gnden gne ksaltarak, b
da bakalarnn orada bulunduu bir zamana denk getirerek amacna eriiyordu. Artk onun iin
nemli ey greviydi. Yaantsnn btn zn almaya adamtk Bylece her eyi unutuyor
tediini mahvedebilme olana, mahkemeye girerken, kendinden aadakilerle konuurken taknd
gerek byklerinin gerekse kklerinin karsnda kazand baar, davay yrtmedeki ustal
iriyor; akamlar arkada toplantlar, yemekler, vist partileriyle birlikte gnlk yaamn
yordu. Yaants bylece, kendi istedii gibi, edep kurallarna uygun, ho biimde srp gitm
.
Yedi yl daha bylece geip geti. Byk kz on alt yana girdi. Bir ocuklar daha lnce
112
sorun olan kolejli olanla birlikte iki ocuklar kald. Ivan Ilyi, o ocuu Hukuk Okulu'na
ermek istemi, Praskovya Fiyodorovna ise, tersine, koleje gndermiti. Kz evde ders ala
rak iyi yetimiti, br olan ise iyi okuyor saylrd.
III

Ivan Ilyi'in evlendii gnn zerinden tam on yedi yl bylece akp gitti. Bir gn, az kals
urunu karacak, hi beklemedii tatsz bir olay bana geldii srada artk deneyimli bir sa
n Ilyi istedii yere verilmeyi bekleyerek birka grev nerisini geri evirmiti. istedii y
niversitesi bulunan bir kentte basavclkt. Yeni greve atanmay umarken, Goppe, birdenbi
e nne geerek o yeri elinden ald. Ivan Ilyi buna sinirlendi, sitem etti, Goppe le, en y
akn amiriyle takt. Bunun zerine bakanlktan ona kar souk davranmaya baladlar, ikinc
eminde yine atlattlar. Bu olay 1880 ylnda geiyordu. Ivan Ilyi'in yaamndaki en zor yl
budur. Bir yandan aylnn geinmeye yetmediini ilk kez fark ederken, te yandan herkesin o
u unuttuunu, onunla ilgili ilerde kendisine byk hakszlklar yapldn, ama kimsenin bu
diini anlad. Babas bile ona yardm etmek sorumluluunu unutmutu. Ivan Ilyi ylda bin
lelik geliriyle normal, hatta mutlu bir hayat srdn varsayarak btn yaknlarnn onu ken
113

haline braktklarn sanyordu. Yaplan hakszlklar, karsnn mrn trpleyip durmas, k

girdii borlar sonunda, durumunun normalden ok uzak olduunu fark eden tek kii gene ke
ndisi oldu. Parasal durumlarnn biraz dzelmesi iin, o yaz izin alarak hep birlikte ka
ynnn oturduu kye gittiler.
Kyde grevinden uzak kalan Ivan Ilyi, ilk kez can skntsn, hem de dayanlmaz bir biimd
ak, bu yaayn hi de istedii bir ey olmadna, birtakm kesin nlemler almak zaman gel
rdi.
Terasta geirdii uykusuz bir gecenin sabahnda Petersburg'a gidip ilerini bir hal yolu
na koymay, deerini anlamayanlar cezalandrmak iin baka bir bakanla gemeyi aklna koyd
kaynnn btn srarlarna aldrmakszn ertesi gn yola kt. Tek bir istei vard: Be bi
lan bir grev almak. Ne herhangi bir bakanlkta gz vard, ne bir siyasal grte, ne de her
gi bir ite... Btn istedii, ylda ona be bin ruble getirebilecek bir yerdi. Bunun iin ba
kalarda, denizyollarnda, mparatorie Mariya kurumlarnda,9 hatta gmrkte bile alabilird
ter ki, be bin rublesini versinler, bir de deerini anlamayanlarn bakanlnda onu mumla a
rasnlar. Bu yolculuk, umulmadk, artc bir baaryla son buldu.
9) Hayr Dernekleri, (.n.)
114

Kursk'ta trenin birinci mevkiine F.S. Ilyin adnda bir tand bindi. Onun anlattna gre,
k valisi az nce bir telgraf almt; telgrafta bakanln yaknlarda bir devrim geirecei,
Ivanovi'in yerine Ivan Semyonovi'in atanaca bildiriliyordu.
Beklenen devrim, Rusya'nn yararndan ok Ivan Ilyi iin nemliydi, nk Piyotr vanovi'i
li ki dostu Zahar vanovi'i n saflara iterek ok iine yarayacakt. Zahar vanovi'le ok y
di. Moskova' da haber doru kt. Petersburg'a gelir gelmez Zahar Ivanovi'i arayarak, on
dan, iyerinin bal bulunduu Adliye Bakanl'nda salam bir yer iin sz ald.
Bir hafta sonra karsna u teli ekti: "Zahar, Miller'in yerini ald. Bakan ilk frsatta at
anmam salayacak."
Ivan Ilyi, bu deiiklikler sayesinde, kendi bakanlnda, beklenmedik anda iyi bir mevkiye
geiverdi. Arkadalarndan iki st dereceye ykseldii gibi, ylda be bin rubleden baka ba
in be yz ruble alacakt. Eski hasmlar ile bakanlna duyduu hnc unutarak mutlulua er
Ivan Ilyi, daha nce kimsenin tank olmad bir sevin ve neeyle kye dnd. Praskovya Fiy
nn da neesi yerine gelince aralarnda bar antlamas imzaland. Ivan Ilyi, Petersburg'da
la karlandn, ona dmanca davrananlarn yzleri kara knca yaltaklanmaya baladklar
kandn,
115

hele hele onu Petersburg'da sevenlerin ne kadar ok olduunu anlata anlata bitiremiy
ordu. Praskovya Fiyodorovna inanmyormu gibi yaparak anlatlanlar sonuna kadar dinledi
. Kocasnn sylediklerine hi itiraz etmiyor, tanacaklar kentle yeni yerlerine yerleme t
rlar yapyordu. Karsnn tasarlarnn kendi dnceleriyle tpatp ayn olduunu gren Iv
n anlama ortam bularak, glgelenen yaamlarna eski neesini, tadn, dzenini verebilecekl
muduyla sevinmeye balad. Ivan Ilyi, kye ksa sreliine dnmt. Eyll aynn sonunda g
ce de, tara ilinden btn eyalarn getirdikten sonra smarlanacak, alnacak pek ok yenile
birlikte yeni evlerine yerletirmesi gerekiyordu. Bu kez gnlnden geirdii gibi ve karsn
da tasarlad biimde dzenleyecekti evlerini. Btn ilerin yoluna girmesi, karsyla amal
emeleri, ayrca onunla fazlaca bir arada kalmamalar evliliklerinin ilk yllarnda bile gr
meyen bir yaknlk kurdu aralarnda. Ivan Ilyi, ailesini de alarak hemen yola kmak istedi
, ama ona ve ailesine kar birdenbire son derece akrabaca davranmaya balayan kayn ile
karsnn srarlarna dayanamad iin yalnz bana yola kt.
Elde ettii baarlarn sevinci, karsyla anlam olmann verdii kvan yol boyunca bir an
edi. istedikleri gibi bir daire de bulunmutu. Eski tarzda, uygun, yksek tavanl ve g
eni bir konuk odas, almak iin kocaman bir salon,
116

karsyla kz iin ayrca odalar, olu iin ders alaca ayr bir oda; ksacas her ey
lyi evin dzenini de zerine ald. Duvar ktlarn kendi eliyle seti, evin mobilyasn el
dan alarak beendii demelik bir kumala kaplatt, bunlara gnn anlayna uygun bir hava
in ii dendike hayalinde yaatt biime yava yava brnyordu. Btn iler yar yarya
da geti, Ivan Ilyi her ey olup bittikten sonra, evin gnn zevkine uygun, ince, kibar b
ir grn alacan anlamt. Akamleyin uykuya yatarken salonun alaca biimi gzlerinin
tamamlanmayan konuk odasna baktka oca, ocan nne konulacak paravanay, etajeri, saa
k ufak sandalyeleri, duvarlara aslacak tabaklar, tun biblolar tastamam yerli yerinde
gryordu. Bu ilerden anlayan olu Paa ile kz Lizanka'nn bunlar grnce nasl araca
kabna samyordu. Herhalde bu kadarn beklemezlerdi. Odalara kibar bir grn veren eski
iyi etmiti de ucuza alvermiti. Karsyla ocuklar artmak iin mektuplarnda yaplanla
daha kt gsteriyordu. Bu iler onu ylesine alkoyuyordu ki grevini sevdii halde yeni ii
dr etmez olmutu. Durumalarda bazen dalp gidiyordu, bu srada dz ya da kabartmal korni
hangisinin perdelere daha ok yakacan dnyor olmalyd. Evin dzenlenmesi iine kend
117

iyice kaptrd iin odadan odaya kouyor, ikide bir eyalarn yerlerini deitiriyor, perde
yeniden takyordu. Bir keresinde, durumu bir trl anlamayan duvar kaplamacsna ne istedii
ni gstermek iin merdivene trmand ama aya kayarak aaya yuvarland. Neyse ki evik, g
duundan bir yerlere tutunmu, yalnzca br bir dolap kapann kulpuna arpmt. Br bi

tti.
Ivan Ilyi'in neesi yerindeydi; kendini her zamankinden daha din hissediyor, mektupl
arnda on be ya genletiini yazyordu. Eyll aynda bitirmeyi dnd halde iler Ekim
ma her ey istedii gibi olmutu; bunu yalnz o deil, btn grenler sylyordu. Aslna bak
gin olmayanlarn zenginlere benzemek iin aldklar eyalar ancak birbirine benzer. van Ily
i'inkinin olup olaca da buydu. O da, kendisi gibi orta halli insanlarn belirli kiiler
e zenerek aldklar demelik kuma, abanoz mobilyalar, iekler, hallar, tun biblolar cin
akl koyulu birtakm bilinen eyalar almt. Btn bunlar, bakalarnnkine benzedikleri i
yitiriyordu, ama gelin bir de ona sorun!...
oluk ocuu istasyonda karlayp mumlarla prl prl aydnlatt eve getirdikten sonra, b
uak onlar nce iekle sslenmi sofraya, oradan da konuk odasna ve salona gtrnce sevi
in az bir kar ak kald. Ivan Ilyi ok mutluydu; ocuklarn
118

vgsn yutarcasna dinliyor, sevinten az kulaklarna varyordu. O akam ay ierlerken P

dorovna, sz arasnda merdivenden nasl dtn sorunca Ivan Ilyi gld, dmesiyle kaplam
uunu syledi.
"Bouna sporcu dememiler. Benim durumumda bakas olsa bir yerini krard, bense azck ura
um. Dokunursam aryor, ama geti artk; biraz morluk var, o kadar." Bylece yeni evlerind
e yaamaya baladlar. Ama her zaman olduu gibi, iyice yerleince evin onlara yetmedii, bi
r odaya daha ihtiya olduu anlald. Gelirleri de be yz ruble kadar eksik grnyordu, bu
irlikte, gl gibi geinip gidiyorlard. Hele eyalar daha yerli yerine konmadan nce yaam n
e kadar tatlyd! Alnacak yeni eyler kyor, baka eyalar smarlanyor, evdeki eyalarn
lerek yeni br dzene sokuluyordu. Arada bir kar koca arasnda baz anlamazlklar kmyor
ama ikisinin de durumlarndan genellikle memnun olmalar ve ilerin okluu byk kavgalarn
ordu. Her ey dzene girince biraz canlar sklmaya, bir eyin eksikliini duymaya baladla
yse ki o zamana kadar yeni dostluklar kurulmu, yaamlar yeni ilikilerle dolmutu.
Ivan Ilyi gndzleri mahkemede geirdikten sonra le yemeine eve geliyordu, evden dolay b
z ba armakla birlikte keyfine diyecek yoktu. (Masa rtsndeki, deme kumalarn
119

daki lekeler, perdenin eskimi kordonu gzne arptka sinirleri bozuluyordu. Nasl bozulmas
ki, hepsine teker teker emek vermiti!) Gnlk yaam, gemesini istedii biimde kolay, ho,
l kurallara uygun olarak geiyor saylabilirdi. Saat dokuzda kalkyor, kahvesini ierken
gazetesini okuyor, sonra resmi giysisini kuanp mahkemeye gidiyordu. Orada ise ekec
ei arabann hamutu hazrd, boynuna takveriyordu hemen. Davaclar, mahkeme ilmhaberleri, b
daki yazmalar, ak ve gizli oturumlar... ite btn bunlardan, davann drst olarak yrt
lleyecek, duygusallkla ilgili ne varsa hepsini karmak gerekiyordu, insanlarla grev d a
rite bulunulmuyor, onlara ancak dava ile ilgili durumlarda yaklalyordu. Diyelim, bir
i gelmi, bir konuyu renmek istiyor. O iin sorumlusu olamayan Ivan Ilyi'in bu adama syl
eyecei bir eyi yoktu. Ama yle deil de balkl kda yazlabilecek trden konularda kend
yorsa, resmiyet erevesi ierisinde elinden gelen her eyi yapacakt. Hem de i sahibiyle a
rasnda dosta ilikiler varmasna, yani ona son derece nazik davranarak...
Resmi balantlar kesilir kesilmez btn teki ilikiler de kesiliveriyordu. Yaamnn grevl
i blmn kiiliiyle ilgili olandan ayrma yetenei uzun yllar boyunca o denli gelimi, b
stalkla kullanr duruma gelmiti ki arada bir gnln elendirmek iin grev ilikileriyle s
nli davranlar mahsus birbirine kartrd oluyordu. Kendisine bylesine garip bir zgrl
ni, gerektii anda yalnzca grevle ilgili alverii yerinde brakarak geri kalan kesip atm
konusunda kendisine olan sonsuz gveniydi. evresiyle ilikilerini yoluna yordamna uyar
ak, kolayca, kimseyi krmadan yrtmekle kalmyor, bu konuda byk bir ustalk da gsteriyord
Duruma aralarnda aym iip sigarasn tttrerek, biraz siyasetten, biraz gnlk ilerden,
larndan, daha ok da atamalardan sz at olurdu. Ama orkestrada kendi alaca paray di
emanlardan tm ak seikliiyle ayran bir virtz havasyla, eve yorgun argn dnerdi. Kar
erlere gitmi olurlard ya da evlerinde birileri bulunurdu. Koleje giden olu, hocasnn d
enetiminde devlerini gn gnne yeniden gzden geirirdi. Ivan Ilyi'in keyfine diyecek yok
le yemeinden sonra konuk filan gelmemise, bazen sz ok edilen bir kitab okumaya bala
mleyin iinin bana geerdi; evraklar okur, verilen ifadeleri karlatrr, yasa kitaplar
rek ilgili maddeleri bulurdu. Bu alma gnl elendirici deilse bile can skc da deildi

mad, kalkar vint oynamaya

rsyla konumaktan iyiydi
Ivan Ilyi'in byk zevki,
le yemei yemekti. Onun

giderdi. Vint oynamad zamanlar yalnz bana oturmaktan ya da k

almak!...
toplumun ileri gelenlerinden birka kiiyi ararak onlarla birli
bu le yemekleri de,

121

evlerinin konuk odalar nasl birbirine benziyorsa, kendi dzeyindeki ailelerin le yemek
lerinin aynsyd.
Bir gn evinde dansl bir akam toplants bile dzenledi, her ey kusursuz olmu, ok da el
i; ne var ki sonradan pastalar, ekerlemeler yznden karsyla aralarnda byk bir kavga
kovya Fiyodorovna, pastay bir ekerciden almakta srar ederek bir sr pasta getirmiti. To
plantdan sonra pastalar kalp ekerciye borlar krk be ruble tutunca kzlca kyamet kopt
kovya Fiyodorovna kocasna 'bunak', 'mymnt' diyecek kadar ileri gitti. van lyi ban d
eyle, 'boanmak', 'karsn brakmak' gibi laflar etti. Oysa ne gzel bir akam geirmilerdi
n kiiler gelmi, van lyi 'zntm Al Benden' derneini kuran kadnn kzkardei Prenses
ans etmiti.
van lyi'in grevinden duyduu mutluluk, tek bana tatt bencilce sevinler, topluluk i
gsteriten baka bir ey deildi. Onun asl sevinci vint masasnda oyundan ald sevinti.
lursa olsun, bandan geen can skc bir olaydan sonra, karsna oturakl, arbal bir a
ynadklar ciddi bir oyuna balad m, skntdan eser kalmazd. Oyun drt kiiyle oynanr, h
kt gelirse tadna doyum olmazd. Yedek beinci kiiyle oynamaktan zevk aldn sylerse d
bakayd. Sonra da akam yemeine oturulur, birer bardak arap iilirdi. Ufak
122

bir krla vint partisinden kalknca (byk bir kr pek houna gitmezdi) yaamndan ok memnun
ak uykuya yatard. te byle yuvarlanp gidiyorlard. Bulunduklar arkada evresi en sekin
erden olumutu. Evlerine nemli kiilerden de gelip giden oluyordu, genlerden de...
Erkek tandklar konusunda van lyi olsun, kars ya da kz olsun ayn dnceyi paylay
apon ii tabaklar asl konuk odasna trl trl vglerle doluan apaul akraba ve ahbapla
etmiesine ayn zamanda yz evirip yakay syrmay bildiler. ok gemeden bu apaul tan
i iyice kesildi, Golovinlere sekin bir topluluk gelip gitmeye balad. Genler Lizanka'
ya kur yapyorlard. En sonunda Dmitriy vanovi Petriev'in olu ve tek varisi olan sorgu y
rgc Petriev de evin gen kzyla ilgilenmeye balad. Hatta bir gn van lyi ile kars
konuuldu: Acaba genleri bir araba gezintisine mi gndermeliydi, yoksa evde bir tems
il mi vermeliydi?... Gnlk olaylar bylece srp gidiyordu. Fazlaca deien bir ey yoktu, y
arndan memnundular.
IV

Hepsinin sal yerindeydi. van lyi arada bir azn tadnn bozulduunu, karnnn sol ya
123

tuhaf bir rahatszlk olduunu sylyorsa da, bunlar hastalk saylmazd. Ama terslik bu ya,
nndaki rahatszlk arttka artt; henz bir ar haline gelmediyse bile, brnde bir arl
Ilyi'in keyfi kamaya balad. Bu keyifsizlii gnden gne artyor, bir sredir ailede kurul
n karlkl anlay ve huzur havas gitgide bozuluyordu. Bunun zerine kar koca sk sk kav
baladlar; evde ne dirlik kald, ne dzen. Durumu bakalarndan glkle saklyorlard.
Bu kavgalarn sonunda kar kocann hr grsz geirdikleri zaman adacklar seyreldike seyre
sefer Praskovya Fiyodorovna kocasnn ekilmez bir adam olduunu sylemekte hi de haksz de
di. Her eyi bytme alkanlyla, kocas gibi bir adam yirmi yldr ekmek iin ancak mel
iini ileri sryordu. Kavgalarn hep Ivan Ilyi'ten kt doruydu. Hem de tam le yemei
da, orba imeye balarken patlak veriyordu anlamazlklar. Ivan Ily kah tabaklardan birini
krlmas, kah olunun masaya dirseklerini dayamas, kah kznn sa tuvaleti yznden hr
epsinde de Praskovya Fiyodorovna'y suluyordu.
Praskovya Fiyodorovna balangta ayn biimde karlk vererek olmadk szler syledi. Ama b
cas hep sofraya oturunca saa sola atyor, bunun yemek yemekten ileri gelen bir hastalk
olduunu anlayarak biraz yatt, hemen yemeini bitirip sesini kartmadan sofradan

124

kalkmaya balad. Kocasnn karsnda susmann yce bir davran olduuna inanan Praskovya F
hayatn zehir eden ekilmez bir adamla evlendii iin kendine acyordu. Kendisine acdka
zamanla artt. Hatta kocasnn lmn bile dilemeye balad, ama geimleri iin gereken para
einden vazgeti. Parasal bakmdan ona bal olmas, lmnden sonra bile ondan kurtulamayaca
s bu mutsuz kadn kocasna kar daha ok kin duymaya yneltiyor, kinini saklayp dertlerin
attka fkesi birikiyordu. Bir gn Ivan Ilyi'in gerekten haksz olduu byle bir kavga so
, Ivan Ilyi sinirlerinin ok bozuk olduunu, ama btn bunlarn rahatszlndan ileri geldi
i. Bunun zerine, kars, hastaysa kendisini tedavi ettirmesini, bunun iin de hemen nl bi
r doktora grnmesini salk verdi.
O da muayeneye gitti. Her ey bekledii gibi kt, zaten bundan bakas da olamazd. Sra be
si, doktorun mahkemedeyken kendisinin de taknd- yapmack tavrlar taknarak urasn bura
nlemesi, yant nceden hazr, hi gerei olmayan sorular sormas, 'Siz kendinizi bize brak
risini dnmeyin' dercesine alm satmas lkemizde kendinizi birilerinin eline brakrsan
en iyisinin dnleceinden kukunuz olmasn- tpk mahkemelerde onlarn yaptklarnn ayn
mahkemede sanklar karsnda taknd tavr, imdi de nl doktor ona kar taknyordu.
125

Doktor, "unlar unlar sizde yle bir hastaln olduunu gsteriyor, ama falann falann in
bu durumu dorulamazsa sizde falan hastalklarn bulunduunu dnmek gerekiyor," diyordu. Oy
a Ivan Ilyi iin asl sorun, hastaln tehlikeli olup olmadyd. Ama doktor bu yersiz sor
ntndan hep kayordu. Ona gre bo bir soruydu bu, stnde kafa yormaya bile demezdi. Asl
btn olaslklar dikkate almaktayd; bbrek kaymas m, midesinde lser mi vard; yoksa kr
. Ivan Ilyi'le bu konular inceden inceye gzden geirerek krbarsak tkanmas ynnde ba
a varan doktor, idrar tahlili sonunda eline yeni kantlar geince durumu bir daha in
celeyeceim syledi. Ivan Ilyi de sanklarn sululuk durumunu tpk byle, hem de binlerce
aard bir biimde karara balamt. Kendi sanna cakayla, stelik neeli gzlerle bakan d
onun yapt gibi, kesin kararn vermi bulunuyordu. Ivan Ilyi doktorun kararndan durumun
e iyi olmadn, ama doktorun kendisi bata olmak zere kimsenin buna aldr etmediini anl
anlaynca byk bir aknla derek kendine acmaya, byle nemli bir konuda ilgisiz kala
in duymaya balad.
Ama fkelendiini ona sezdirmeden ayaa kalkt, masasnn zerine vizite cretim koydu, iini
k, "Biz hastalar mutlaka ok yersiz sorular sorarz," dedi. "Benim hastalm nasl bir ey?
mli mi, deil mi, ltfen syler misiniz?"
126

Doktor, gzlnn zerinden tek gzyle ona sert sert bakt. Sanki bu bakyla, "Bak sank,
sorularn snrn zorlamaya kalkarsanz ben de sizi duruma salonundan karmak zorunda kal
." demek istiyordu. "Size uygun bulduum kadarn syledim. Ileriki incelemeler bizi dah
a ok aydnlatacak." Doktor byle syleyerek Ivan Ilyi'i selamlad. Ivan Ilyi ar ar d
skntyla kzaa bindi, evine yolland. Yol boyunca doktorun sylemi olduu szleri bir bi
n geiriyor, anlamn pek bilmedii etrefil bilimsel terimleri basit konuma diline evirere
hastaln karmaya alyordu. Durumu kt myd, ok mu ktyd, yoksa nemli br ey y
, konumalarna baklrsa hi de i ac bir durumu yoktu.
Sokaklarda ona her ey hznl grnyordu. Arabaclar, evler, gelip geenler, dkkanlar, hep
en derin bir hzne gmlm gibiydi. Brnde bir an olsun kesilmeyen, sar, ine gibi batan
un belirsiz szleriyle birleince bambaka bir anlam kazanyordu. ine den yeni bir korkuy
Ivan Ilyi arlarn dinlemeye balad.
Eve gelince olan biteni karsna anlatt. Kadn kulak kesilmi dinliyordu. Ama daha konumas
yarsnda, banda apkasyla kz ieri girdi: Annesiyle bir yere gideceklerdi. Kz kendini
rak, babasnn anlatt can skc yky dinlemek iin sandalyeye iliti. Ama biraz sonra
127

dayanamayp kalkt, bunun zerine kars da dinlemekten vazgeti.

"Eh, bu duruma ok sevindim. Bak, gr ite, ilalarn dzenli almay ihmal etme. Reeteni ve

rasim'i eczaneye gndereyim." Kars byle diyerek giyinmek iin odasna gitti. Henz derin b
r soluk bile alamayan Ivan Ilyi, kars knca derin derin iini ekti. "Ne diyelim?... Bel
de sandm kadar korkulacak bir ey yok."
lalarn almaya, doktorun sylediklerini eksiksiz yapmaya balad. Ama idrar tahlilinden so
ra doktorun ilk syledikleri geerliliini yitirdi. Gerek tahlilde, gerekse bundan son
ra yaplan incelemelerde birtakm deiiklikler, belki de anlalmazlklar ortaya kt. Ivan
r trl doktorla gremiyordu. Yaplanlar, doktorun ona aklad durumla taban tabana ztt
bir eyler daha eklemeyi unutmu, ya yalan sylemi, ya da ondan baz eyleri gizlemiti. O g
ne de sylenenleri aksatmadan yapyor, ilk zamanlar bundan byk bir rahatlk duyuyordu. D
oktora muayene olal beri Ivan Ilyi'in balca ura, saln korumas iin doktorun syl
harfine uygulamak, ilalarn almak ve bedenini gnden gne kemiren arlarna kulak vermek o
u. evresindeki insanlarn hastalklar, salk durumlar, onun en ok ilgi duyduu konular a
girdi. Yannda birilerinin hastalndan, lmnden, iyilemesinden, hele hele kendisininkine
nzeyen bir hastalndan sz edilmeye grsn, hemen dikkat
128

kesiliyor, heyecann belli etmeden sorup soruturuyor, onu kendi hastalyla kyaslyordu.
arlar bir trl azalmak bilmiyordu. Gene de, Ivan Ilyi, durumunun daha iyi olduunu kend
ne telkin etmek iin elinden ne gelirse yapyordu. Herhangi br eyden heyecanlanmad srec
e kendisini aldatabilmesi kolayd. Ama karsyla kavga edecek olsa, grevinde bir baarszl
sa, vint oyununda eline kt kt gelse, hastalnn sknts olanca arlyla hemen ze
baarszlklara dayanr, kt gnlerin geip iyi gnlerin geleceine ynelik bir gvenle di
di her trl aksaklk elini kolunu balayp onu umutsuzlua srklyordu. lerin bylesine t
aman kendine, "Yeni yeni balamtm, ilacn da ne gzel yararn gryordum. Nereden kt
iye sylenip duruyordu... Karsna kan bu tersliklere, bann belas insanlara hrslanp
telik bu fkenin onu yiyip bitirdiini biliyordu, ama kendisini bundan kurtarmaya gc y
etmiyordu bir trl, insanlara, evresinde olup bitenlere kzdka hastalnn artacan, b
e aldr etmemesi gerektiini kabul ettii halde tam tersini yapyordu. Huzurun, saln ke
ok iyi geldiini bildii iin her yerde onu aryor, huzurunu karan en ufak olayda ise zv
dan kyordu. Tp kitaplar okumas, baka doktorlara bavurmas ise aslnda ona en byk k
n gne ktlemesi yle belirsizce
129

seyrediyordu ki bir gn ncesiyle karlatrnca aradaki ufak fark kendi kendisini aldatmas
engel olmuyordu. Ama doktorlara gittii zaman durumun ktletiini, hem de yldrm hzyla
ye balyordu. Btn bunlara karn doktorlarn eiini andrmaktan geri kalmyordu.
O ay baka bir doktora gitti, o da birincisinin sylediinin aynsn syledi, yalnz konuyu
az deiik adan inceledi. kinci nl doktorla konumas van lyi'in kukularn, korkusu
br ie yaramad. Bu doktor, hastalna bsbtn deiik bir tan koyarak ona iyileeceini
uu sorularla, birtakm varsaymlarla adamcazn kafasn iyice kartrd. Bu arada, Ivan I
kim onda baka bir hastalk bularak birtakm ilalar verdi. Ivan lyi bir hafta kadar bu il
alar ald. Ama bu srenin sonunda arlarnda bir hafifleme duymad, stelik hem nceki d
hem de sonuncusuna gvenini yitirdii iin daha byk bir umutsuzlua dt. Bir gn, tand
aziz resimleriyle tedavi yaplan bir yerden sz etti. Ivan lyi kadn can kulayla dinledi
byle bir eyin olabileceine inandn neden sonra fark ederek byk bir korkuya kapld.
dine yle sylyordu: "Ben manen bylesine zayfladm m? Olacak ey deil! Brak bu samal
endini kuruntuya kaptrmadan bir doktor se de sk bir tedavi yolunu tut! Tamam, bu i bu
rada biter! Dndm gibi yapacam. Ka
130

fam fazla yormadan yaza kadar ok iyi tedavi olacam. O zaman neyin nasl olduunu grrz,
ddte yer yok artk!..." Bunlar sylemek kolaysa da yapmak olanakszd. Bu arada arlar ar
tarak brne sapland kald, ok da cann skyordu stelik. Aznn tad da iyice kamt
eliyordu. tah azalm, kuvvetten dmt. Artk kendisini kandrmak olana da kalmamt
pyeni, korkun mu korkun, ok nemli bir eyin geldiini anlyordu. in kts, bunu yalnz
evresindekiler ise ya anlamadklar ya da anlamak istemedikleri iin hibir ey olmam gib
avranyorlard. Onu en ok zen de buydu ite! Ev halk, zellikle kars ile kz her zamank

a sk gezintilere karlarken bir trl van lyi'i anlamyorlar, ask suratl ve titiz olma
bahatiymi gibi, iin iin ona kzyorlard. Her ne kadar bunu ona sezdirmemeye alyorlars
lyi'in gznden hibir ey kamyordu. Evdekilere ayak ba olduunu, karsnn, hastal
arak onun yaptklarna, sylediklerine pek kulak asmadn anlyordu. ite karsnn ona nas
rnek: Praskovya Fiyodorovna, ahbaplarna, "Biliyor musunuz," diyordu, "btn hastalar
gibi van lyi de doktorlarn sylediklerini tam tamna yapmaz. Bir gn damlalarn alr, i
en yemekleri yer, zamannda yatar; ama gzn biraz ondan uzaklatracak olsan, bir de bakm
131

ilacn imeyi unutmu, mersinbal yemi (yemesi yasakt), vint masas banda saatin birin
rmu."
Can sklan Ivan Ilyi, "Ne zaman grdn?" diye baryordu. "Br kere Piyotr vanovi'lerde
yapaym! Nasl olsa ardan uyuyamayacaktm..."
"Her neyse, sen bu gidile iyileemezsin. Bizi de bouna zyorsun."
Praskovya Fiyodorovna'nn, kocasnn hastalyla ilgili olarak, gerek bakalarnn yannda,
yalnzken ona kar taknd tavrn z, hastalnda asl kabahatin kendisine ait olduu,
k iin bana bu hastal kard yolundayd. Ivan Ilyi, karsnn isteyerek yle davranm
ilmek arlarn dindirmezdi ki!... Ivan Ilyi adliyede de kendisine kar tuhaf davranld
yor ya da yle sanyordu. Ona hep ok gemeden yeri boalacak bir adam gzyle bakyorlarm
liyordu. Ya da arkadalar, ummad bir zamanda bana gelen ve gnden gne onu kemiren, kim
sonunda nerelere kadar gtrecek korkun derdim aka konusu yaparak kuruntularyla alay e
tmeye balyorlard. Kvrakl, akacl, ll davranlaryla on yl ncesinin Ivan Ily
daha ok damarna basyordu. Arkadalar geliyorlar, oyun oynamak iin masaya oturuyorlard.
Gcr gcr ktlar datlyor, karolar karolarn yanma konuluyordu: Elinde tam yedi karo o
rtneriyle birlikte
132

oyunu ayor, sonra iki karoya ykseltiyordu. Daha ne isterdi? lem diyebilecei iin sevinm
esi, hop oturup hop kalkmas gerekmez mi?... Ama hayr, birden brndeki ince szy, aznd
szl hissediyor, lem dediine de diyeceine de bin piman oluyordu.
Bam kaldrp oyun orta Mihail Mihaylovi'e bakyordu. Arkada canllyla elini masaya v
nlarn kendisi almamak inceliini gstererek, pullar toplama zevkini Ivan IIyi'e brakyo
lunu fazla ileri uzatmak zahmetine girmemesi iin pullar Ivan Ilyi'in nne doru itiyordu
. Ivan Ilyi, "Yoksa elimi ileri uzatamayacak kadar kuvvetten dtm m sanyor?" diye d
dnrken hangi kdn koz olduunu unutarak gereksiz yere koz istiyor ve ieri giriyor
en korkuncu da Mihail Mihaylovi'in ok zldn grd halde kendisinin buna pek aldrmam
dn dnmek ise onu ldryordu.
Ivan Ilyi'in ktletiini gren arkadalar, "Yoruldunuzsa brakalm... Siz biraz dinlenin,
lard.
Yorulmak m? Hayr, hi yorulmamt, partiyi tamamlamalar gerekirdi. Herkesin surat bir ka
kimseden t kmyordu. Ivan Ilyi, arkadalarnn suratszlna kendisinin neden olduunu
a onlar neelendirmek iinden gelmiyordu. Birlikte akam yemei yedikten sonra herkes evi
ne dalyordu. Yalnz kalan Ivan Ilyi yaamnn zehirlendiini, stelik
133

imdi de bakalarnnkini zehirlemeye baladn, bunun da azalaca yerde gnden gne oal
rdn anlyordu. Bu dncelerle, brndeki ar ve iindeki korkuyla yataa yatmak, ou
mekti... Ama sabahleyin gene kalkmak, giyinmek, mahkemeye gitmek, yazp izmek, konum
ak gerekiyordu; eer gitmeyip evde kalrsa, her biri bal bana birer strap kayna olan
t saatini evde geirmek zorundayd. Hem de kendisini anlayp yaknlk gsterecek bir kii bil
bulamadan, lmn eiinde tek bana yaayarak...
V

Bylece iki ay daha geti. Ylbandan nce bir gn kayn kageldi evlerine. O srada Ivan I
edeydi, Praskovya Fiyodorovna ise alverie kmt. Ivan Ilyi eve dndnde scakkanl b
lma odasnda valizlerini aarken buldu. O ieri girerken kayn gzlerini dikmi, konumadan

bakyordu. Ivan Ilyi bu baktan her eyi anlad. Hatta kayn 'Ah' ekmek iin azn am,
i zor tutmutu. Onun bu hareketleri, anlad eyi daha da pekitirdi. "Nasl, deimi miyim
" diye sordu. "Evet... Var bir deiiklik." Bunun zerine, Ivan Ilyi, kaynn d grn h
r zorlarsa zorlasn, kayn hep
134

susmakta srar etti; Praskovya Fiyodorovna gelince de onun yanna gitti. Ivan lyi oday
a kapanp kapy arkadan kilitledi. Aynann karsna geerek kendisine bir kardan, bir yan
n uzun bakt... Karsyla ektirdikleri resmi aynadaki grntsyle karlatrd. Arada by
Sonra kollarn dirseklerine kadar svayarak kollarna bakt, tekrar yenini aaya indirdi,
vana oturup kara dncelere dald. Kendi kendine, "Brak bu dnceleri," diyerek ayaa frl
ya yaklat. Orada bir dosya ap okumaya baladysa da yapamad. Kapy aarak salona kt.
aps kapalyd. Ayak ularna basarak kapya yaklat, dinlemeye balad.
Praskovya Fiyodorovna, "Hadi canm sen de, bytyorsun!" diyordu.
"Ne bytmesi? Sen farknda deilsin. Adamn lp gittii baklarndan belli. Feri kam g
r kocann?" "Kimse bilmiyor. Nikolayev (ikinci doktor) bir eyler dediydi ama, aklmda
kalmad. Oysa Leetitskiy (nl doktor) bambaka eyler sylemiti." Ivan Ilyi kapdan uza
asna doru gitti, yatana yatp dnmeye balad: "Bbreim kaym... Evet bbreim kaym
ni bir bir anmsad: Bbreinin biri yerinden koparak kaymt. Hayalinde bu bbrei yakalay
rmaya, yerine yerletirmeye alyordu. Hani bunu yapmak byle uzun boylu bir i de deildi.
ele ben br Piyotr Ivanovi'e gideyim de," diye dnd.
135

Yakn arkada olan Piyotr vanovi'in iyi bir doktor arkada vard.
van lyi ngra ald, arabay komalarn syledikten sonra hazrlanmaya balad. Kars
e baka zaman grlmeyen bir tatllkla, "Nereye, Jean?" diye seslendi.
Karsnn sesindeki bu allmadk yumuaklk onu ileden kard. Yzn ekiterek bakt, "P
ktor bir arkada olan dostunun evine gitti. Onunla birlikte de doktora. Adam yerinde
buldular, uzun uzun konutular. Doktor, kendi dncesine gre, hastann bedeninde olan bit
eni bir kere anatomik, bir kere de fizyolojik adan inceleyince her eyi anlad. Krbarsa
bir ey, ufack bir ey vard. Ama iyiletirilmesi mmknd. Organlarndan birinin gcn aza
ni artrdn m, bedeni makine gibi tkr tkr ilemeye balayacakt. van lyi yemee biraz
te ok neeliydi, durmadan konutu, can bir trl almak istemiyordu. En sonunda odasna
hemen ilerinin bana oturdu. Dosyalar okuyor, yazp iziyor, ama geriye brakt ve al
lgilenecei nemli bir konunun onu bekledii bir an olsun aklndan kmyordu. almasn bi
emli konunun krbarsayla ilgili dnceler olduunu anmsad. Yakasn bu korkun dnce
10) Ivan'n Franszca sylenii, (.n.)
136

trmadan salona ay imeye gitti. Orada konuklar vard; konuuyorlar, piyano alyorlar, ark
rlard. Kzlarna kur yapan gen sorgu yargc da oradayd.
Praskovya Fiyodorovna'ya baklrsa, van lyi o akam herkesten daha neeli geirmiti. Ama
ine sorarsanz, krbarsayla ilgili dnceleri bir an olsun brakmamt yakasn. Saat 11'
n izin alarak odasna ekildi. Hastalndan beri alma odasnn yanndaki blmede yalnz b
asna girince soyundu, eline Zola'nn bir romann ald. Ama bir trl kendini okumaya veremi
ordu. Hayalinde krbarsan isteine uygun biimde dzeltti. Btn organlar grevlerini d
e yaparak tkr tkr almaya baladlar. Kendi kendine, "Olaca zaten buydu, sadece doay
dm etmek gerek," diye dnyordu. Bu srada ilacn anmsad. lacn etkisini, ary nasl
nlemeye koyuldu.
"lacm akamdan almak, zararl eylerden korunmalym... Daha imdiden iyiletiimi, hem de
letiimi hissediyorum." Byle dnerek brn yoklad, dokununca armyordu. "Hibir ey
daha iyiyim imdi."
Mumu sndrp yan yatt... Krbarsa dzeliyordu, hibir aksaklk yoktu... Ama, o pek iyi
nden gelen, inat, sinsi, kunt, rahatsz edici ary hissetmeye balad anszn. Aznda ge
tatszlk... Yrei cz etti, zihni

137

kart. "Aman Tanrm! Aman!... Gene balad, gen... Bitmeyecek bu, hi bitmeyecek!..." Birde
bire durumunu baka bir adan grmeye balad. "Krbarsakm! Bbrekmi! Ne krbarsak u
Benm yaamm sz konusu burada. lmek ya da yaamak!... Sadm, salamdm, ama sona eriyor
gidii durdurabiliyor muyum? Hayr! yleyse ne diye kendi kendimi kandryorum? lmekte oldu
m benden baka kimsenin gznden kayor mu? lmm urada gn, hafta, belki de an sorunu...
rtalk aydnlkt, u anda karanlk... imdi buradaym, birazdan oraya gideceim... Ama nerey
irdenbire rperti, soluu kesildi. Yalnz yreinin vurularn hissediyordu.
"Ben yok olursam ne kar? Hibir ey... Peki burada olmazsam nereye gideceim? lm, lm m
sa? Hayr istemiyorum..." Yatandan frlayarak mumu yakmak istedi; titreyen elleriyle s
a solu yoklarken mumu amdanla birlikte yere devirdi, kendisi de gerisin geriye yastn z
rine ykld. Gzleri ak, yatt yerden karanla bakyordu. "Hibir eyin nemi yok... l
lerin hibiri bilmiyor, bilmek istemiyor... Acyorlar, keyif sryorlar." Uzaktan, kapal
kaplarn tesinden en akrak kahkahalar, ark sesleri geliyordu. "Dnya umurlarnda deil,
r gn onlar da lecekler! Bugn ben, yarn onlar; bundan kurtulu yok!... Oturmu eleniyorla
. Hayvanlar!..." fkeden boulacak gibiydi. Duyduu zntye,
138

ektii aclara dayanamyordu. "Bu korku... Herkesin bu korkuyu duymas olacak ey deil!" di
e sylendi ve yataktan kalkt. "Doru yapmyorum, sakinlemeliyim. Her eyi ta bandan bir k
daha dnmeliyim." Dnmeye balad. "Evet... Hastaln balangc... Brme vurdu. neml
inden gnler geti, balangta biraz szlyordu, sonra ar fazlalat, sonra doktorlar orta
uzluk, znt, gene doktorlar... Derken, adm adm uurumun kenarna geldim. Gten dtm, b
kemik kaldm, gzlerimin feri kat. te lm gelip att, ben hl krbarsam dnyo
aryorum. Oysa lm karmda... Yoksa lm m?" Yeniden korku sard benliini, boulacak gib
rek kibriti aramaya balad, bir dirseini komodine dayad Komodin eilmesine engel oluyor
, kolunu actyordu. fkelenerek hzlca bast ve komodini devirdi: Kendisi de lmn hemen g
ini bekleyerek, umutsuzluk iinde, soluk solua yataa dt.
O srada konuklar evlerine gidiyorlard. Praskovya Fiyodorovna onlar uurlarken grlty du
ak ieri girdi. "Ne oldu?"
"Hi! Komodini devirdim de..." Kadn dar kt, mum getirdi. Ivan Ilyi bir kilometre kom
erinden, sk sk soluk alyor, durgun gzlerini karsna dikmi bakyordu. "Ne oldu Jean?"
139

"Hi.... D..r..dm..."
"Ne desem bo. Zaten anlamaz ki!" diye dnd. Kars gerekten de anlamamt. Mumu yerden
ivedilikle dar kt. Bir bayan konuunu geirecekti. Dnd zaman Ivan Ilyi hep yle, a
karak yatyordu. "Sana ne oluyor? Yoksa ktletin mi?" "Evet."
Kadn ban sallayarak yanna oturdu. "Beni dinle, Jean. Bana kalrsa Leetitskiy'i eve a
dersin?"
Bu, nl doktoru arp paray esirgememek demekti. Ivan Ilyi zehir gibi bir glmsemeyle,
stemez," dedi.
Kadn biraz daha oturdu, sonra yaklap alnndan pt.
Ivan Ilyi, kars onu perken btn benliiyle ondan ireniyor, onu itmemek iin kendini zor
yordu.
"Haydi hoa kal. Uyursun inallah." "Bilmem artk..."
VI

Ivan Ilyi lmekte olduunu gryor, byk bir umutsuzluk iinde rpnyordu. lmekte olduu
inanmakla birlikte, buna almak yle dursun, lmn nasl bir ey olduunu anlamyor, anlam
yordu. Kiesewetter'in mantk kitabndaki u akl yrtmeyi anmsad:
140

"Gaius bir insandr, insanlar lml olduklarna gre Gaius da lmldr." Ama Gaius iin do
endisine gelince durum deiiyordu. Gaius bir insand, hem de sradan bir insand; sradan b

iri iin sonucun byle olmas doald. Kendisi ise ne bir Gaius idi, ne de sradan bir insan
; teki insanlardan ayr, bambaka biriydi. Annesiyle, babasyla, Mitya ve Volodya'syla,1
1 br oyuncaklaryla, arabacsyla, dadsyla, mrebbiye Katenya'syla; ocukluunun, erginl
iinin sevinleri, anlar, heyecanlaryla Vanya12 idi o. Gaius, Vanya'nn o kadar ok sevdi
gili mein topunun kokusunu bilir miydi? Gaius onun gibi annesinin elini per miydi?
Gaius'un annesinin ipek entarisi de onun annesininki gibi tatl hrdar myd? Hukuk Okulu
'nda brek yznden ba kaldran Gaius muydu? Vanya gibi o da k olmu muydu? Onun gibi dur
bilir miydi?
"Gaius gerekten lmldr, onun lmemesi iin bir neden yok; ama ben Vanya, Ivan Ilyi, bak
im... Btn duygularmla, dncelerimle herkesten ayrym. Benim lmek zorunda olmam akl al
bir ey. ok korkun bir ey olur bu!"
Ivan Ilyi'in aklndan geen bunlard. "Benim de Gaius gibi lmem gerekseydi bunu bilirdim
, iimden bir ey byle olacan bana
11) Oyuncak hayvanlar, (.n.)
12) Ivan'n kklk ad. (.n.)
141

nceden sylerdi. Ama hi de byle olmad; ne ben, ne de arkadalarm, bamza Gaius'unki gi

y geleceini tahmin edebildik. Oysa imdi durum deiti... Olmaz byle ey! 'Olamaz' diyorum
ama oluyor ite!... Nasl bir ey bu? Derinliine nasl inmeli?..." lm dncesini bir tr
r; bu sama sapan, marazl dnceleri kendinden uzaklatrarak yerine doru ve salam olanla
ak istiyordu. Ama ayn dnceler, hem de dnce olmaktan syrlp bir gerek olarak gene ge
ikiliyordu.
Bunun zerine, bu dncenin yerine baka dnceleri ararak onlardan destek bulmaya al
rdeleyen eski dnme biimine dnyordu. in tuhaf, nceleri lm dncesini perdeleyen,
n dnceler imdi ayn etkileri gstermiyordu. Son zamanda Ivan Ilyi'in btn ii, ona lm
oyalanma yollar aramak olmutu. Bazen kendi kendine, "iimle uraaym, eskiden btn yaam
dururdu," diyor, btn kayglarn bir yana brakp mahkemeye gidiyordu. Orada arkadalaryla
aya dalyor; teden beri yapt gibi, insanlara aldr etmeyen, dnceli baklarla durum
uran kalabal szyordu. Sonra, zayflayan ellerini mee koltuun kenarlarna dayayarak al
ketle arkadana doru eiliyor, dosyay nne ekip onunla fsldayor, sonra birden bire g
koltuunda dikilerek bilinen szleri sylyor, duruma balyordu.
142

Ama tam durumann ortasnda brndeki ar, davann nasl gittiine aldrmadan, sinsi, kemi
ordu. Ivan Ilyi hem kendini dinliyor, hem de 'lm' dncesini kafasndan kovmaya alyor
e ar srp gitmekteydi; ta kesilen Ivan Ilyi'n gzlerinin snmt. Kendi kendine,
e soruyordu. O zaman, arkadalaryla kk memurlar, onun gibi yetenekli, dikkatli bir yar
gcn nasl olup da ardn, yanl yaptm azlar bir kar ak, zlerek gryorlar
maya alyor, durumay zar zor sonuna kadar gtryordu. Sonra, artk mahkemedeki almas
ek istedii eyi ondan gizlemediini, mahkemedeki almasyla eskisi gibi 'ondan' kurtulamay
can anlayarak zntyle evine dnyordu. in en kts ise 'o', Ivan Ilyi'i bir ey yapm
'ona' dikip bakmas, 'ona' baktka da eli kolu bal, aclar iinde kvranmas iin kendine
iyor, onunla oynuyordu. Bu zor durumdan kurtulunca, Ivan Ilyi baka avuntular, baka
kaamaklar aryordu. Ama ksa bir sre onu kurtarr gibi olduktan sonra bunlar da, btn bt
tadan kalkmasalar bile, ie yaramaz hale geliyorlard. 'lm dncesi' karsna konan hibi
tanmyormu gibi hepsinin stesinden gelip karsna dikiliyordu. Diyelim, son gnlerde sk
uu gibi, kendi eliyle dedii oturma odasna girerken cilal masann kysndaki bir izik
di. Denmesi iin yaamn verdii bu odada -anmsadka
143
ii burkularak gler, nk hastalnn, derken brnn bu masann kesine arpmas sonu
yler olmamalyd.
Ivan Ilyi, iziin neden meydana gelmi olabileceini aratrp bulurdu. Albmn tun ssn
m olabilirdi bunu. zene bezene dzenledii pahal albm eline alnca, kznn ve arkadal
can sklrd. Resimlerin kimisi yrtlm, kimisi ters konulmutu. Ivan Ilyi resimleri ye
e sokar, ssn kalkk kenarn dzeltirdi. Sonra aklna btn albmleri oradan kaldrp baka
yelim ieklerin yanna koymak gelirdi. Bunun zerine ua arr, onun seslendiini iiten

rdma gelirdi. Ama onun fikrini beenmezler, kar karlard; o da kzar, barp arrd.
i, nk Ivan Ilyi 'onu' unutmu olurdu, o artk gznn nne gelmezdi. Ama eyalarn yerin
lknca hemen kars araya girer, "Brak canm, uaklar yapsnlar. Sonra gene bir yerini inc
in," derdi. te 'o', engelleri ap birden gznn nnden geerdi, 'onu' bir an iin grr
'Onun' geip gittiini, bir daha gelmeyeceini umar, ama bir de brndeki ary dinleyince
ayn eyin szlayp durduunu anlard. 'Onu' kafasndan atamayacakt, ieklerin arkasndan
ordu. Btn abalar botu... "Doru mu benim urada, u eyalar uruna yaamm harcadm?
rkun,
144

korkun olduu kadar anlamsz! Olamaz, olamaz! Ama gerek bu ite!..." Odasna ekilip yata
anr, yeniden 'onunla' ba baa kalrd. Gz gze gelirlerdi... Ama 'onunla' yapacak bir eyi
ktu, yalnzca bakp bakp korkudan buz kesilirdi...
VII

Nasl olduysa oldu, ama bunun nasl olduunu kimse syleyemez; nk her ey adm adm, fark
dan ortaya kt. Hastaln nc aynda Ivan lyi'in kars, olu, hizmetiler, uaklar,
bata da kendisi, onun artk bakalarn yalnz bir bakmdan ilgilendirdiini anladlar: im
mli sorun, onun makamn hemen boaltp boaltmayaca, evresindekileri varlndan tedirgin
, kendisini de ektii aclardan ne zaman kurtaracayd.
Geceleri gittike daha az uyuyordu. nceleri afyon veriyorlard, daha sonra morfin inel
erine baladlar. Aclar gene de dinmek bilmiyordu. Yar uykuluyken duyduu skntl bir a
eni bir durum olarak iini rahatlatmt, ama sonralar ar kadar, hatta ondan daha ok can
a balad. Doktorun tavsiyesine uyarak Ivan lyi'e zel yemekler piiriyorlard. Bunlar da g
tgide tatszlayor, gnden gne tiksindirici oluyordu. Aptese kmas iin zel dzenekler y
e her seferinde bir sr azap ekiyordu.
145

Pislikten, utan verici durumundan, kokudan, bu i olurken yannda bakasnn da bulunmasnda

dolay ii iini yiyordu. Neyse ki bu en pis ite talih Ivan Ilyi'in yzne glmt. Ona m
asim yardm ediyordu.
Gerasim, kent yemekleriyle semirmi, eli yz dzgn, temiz bir ky delikanlsyd. Aydnlk
n glerdi. Tertemiz Rus kyls klyla bu pis ii yapmas nce Ivan Ilyi'in ok tuhafna
Bir keresinde, oturaktan kalkp kendinde pantolonunu ekecek g bulamaynca, orackta yumua
bir koltua ylverdi. Korku dolu gzlerini, zayflktan kadidi km plak kalalarnda
yordu. O srada ieriye ar, ama gl admlarla Gerasim girdi. Ayanda kaln izmeler, ze
ezinden bir nlk ve temiz basma bir mintan vard. Mintannn yenlerini svad iin gen, s
r aa kmt. eri girerken izmelerinin ho katran kokusunu ve taze k havasn da bi
Gerasim, Ivan Ilyi'e bakmadan, besbelli hastay incitmemek iin yzndeki yaama sevincini
gizlemeye alarak, oturaa yaklat. Ivan Ilyi zayf bir sesle ona, "Gerasim," diye seslen
Gerasim bir yanllk yapm olmaktan korkarak birden irkildi. Sakallar yeni kmaya balam
e, gle, saf yzn hzl bir hareketle hastaya dndrd.
146

"Bir ey mi buyurdunuz, efendim?" "Belki ireniyorsundur, olum... Ne yapaym, kusura ba

kma..."
Gerasim parlayan gzlerini ona evirdi, prl prl beyaz dilerini gstererek srtyordu. "
mi? Ne yapalm, hastasnz..." Byle diyerek becerikli, gl elleriyle alt ii bitirdi
ssiz admlarla dar kt. Be dakika sonra ayn sessiz yryle geri dnd. Ivan Ilyi he
du. Uak temizleyip ykad otura yerine koyunca, "Gerasim," dedi. "Ne olur, uraya gel de
na yardm et." Gerasim yaklat
"Kaldr beni... Yalnz kalkamyorum... Dmitri'yi dar gndermemeliydim..." Gerasim yanna g
i, tpk yryndeki kendine gvenle onu kucaklayp becerikli, yumuak br hareketle kaldr
u. Bir eliyle de pantolonunu yukar ekip tekrar oturtmak istiyordu. Ama Ivan Ilyi on
a kendisini divana kadar gtrmesini syledi. Gerasim, sanki kollarnda ty tayormu gibi,
incitmeden divana gtrp oturttu.

"Sa ol, olum. ok beceriklisin. Bu ileri ne kadar kolay yapyorsun!..." Gerasim yeniden
glmseyerek dar kmak istedi. Ivan Ilyi kendisini bu ocuun yannda ok rahat hissett
r trl brakmak istemiyordu.
"Bak olum, u sandalyeyi ekiver ltfen. Hayr onu deil, tekini... yle ayaklarmn altn
Ayaklarm yksekte olunca rahatlyorum."
147

Gerasim sandalyeyi alarak hi grlt karmadan yere brakt, hastann ayaklarn bunun st
n Ilyi, Gerasim ayaklarn yksee kaldrnca biraz rahatladn hissetti. "Hah, bak ne kad
du!.. u yast da ayaklarmn altna koy bari." Gerasim bunu da yapt, ayaklarn bir daha
tna yastk koydu. Gerasim ayaklarn kaldrnca Ivan Ilyi daha da rahatlam gibiydi. Geras
aklarn yastn zerine braknca yeniden ktleir gibi oldu. "Gerasim, u anda iin var m
n beyefendilerle nasl konuulacan renen Gerasim, "Hayr, efendim," dedi. "Yaplacak ba
n kald?" "Daha ne iim kalacak, hepsini yaptm. Yalnz yarna odun kracam, o kadar." "yl
ayalarm biraz yukarda tut... Olmaz m?
"Niin olmasn? Tutarm."
Gerasim, hastann ayaklarn kaldrd. van Ilyi bu durumda arlarn hi duymuyor gibiydi.
olacak?"
"Siz hi merak etmeyin. Onu da yetitiririz." Ivan Ilyi, Gerasim'e, sandalyeye oturar
ak ayaklarn tutmasn syledi, onunla konumaya balad. in tuhaf, Gerasim ayaklarn yu
kendisini ok iyi hissediyordu. Ivan Ilyi o gnden sonra Gerasim'i arada bir yanna arp
urtmaya balad. O srada onunla konumaktan da zevk alyordu. Gerasim bunu, zorluk ekmeden
, istekle, byk bir sadelikle
148

yapyordu. Bakalarnn canll, salaml, dinlii, gc Ivan Ilyi'i incittii halde ya

dinlii zoruna gitmiyor, stelik onu yattryordu.
Ivan lyi'i en ok zen, herkesin yalan sylemesiydi. Sanki lmek zere deilmi de yalnzca
m, sinirlenmez, tedavi grrse her ey dzelecekmi gibi bir tavr taknyorlard. Oysa ne
rsa urasnlar durumun dzelmeyeceini, stelik arlarnn artp leceini ad gibi biliyor
i onun da bildii bu gerei rtbas ederek gzne baka baka yalan sylemeleri, ayrca bu yala
katlmas iin onu da zorlamalar onu kahrediyordu. lmek zereyken evresini saran bu yalanl
r ne kadar aalkt! lm gibi korkun, grkemli bir olay gnlk ziyaretler, ev eyalar,
ersinbal trnden olaan eylere indirgemeleri Ivan lyi'e byk bir azap veriyordu. in
byle gzne baka baka yalan sylerken kimbilir ka kez, "Brakn artk u yalanlar! lmek
siz de biliyorsunuz, ben de. Hi olmazsa yalan sylemeyin!" dye baracak olmu, ama hibir
zaman kendinde bu gc bulamamt. Korkun, feci bir ey olan lme evresindekiler herhangi
ir ey, hatta yakksz bir davran gzyle bakyorlard. Kalabalk bir salona girerken pis
n bir adamm gibi tavr taknyorlard ona kar. Btn bunlar yaptran da, Ivan Ilyi'in h
skya uyduu nezaket kurallaryd. Ona kimse acm
149

yordu, nk durumunu anlamak isteyen tek bir Tanr'nn kulu yoktu. Yalnzca Gerasim her eyi
anlyor, ona acyordu. Bu yzden Ivan Ilyi yalnz Gerasim'le ba baa kald zamanlar kendi
i hissediyordu. Gerasim sabahlara kadar uyumadan yannda kalr da bacaklarn tutarsa acl
ar diner gibi oluyordu. "Siz merak etmeyin, beyefendi, ben sonra uyurum," diyordu
Gerasim.
Bazen de birden bre senli benli konumaya balyordu: "Keke hi hasta olmasaydn. Yoksa san
hizmet etmekten kanr mym?" Yalan sylemeyen tek kii Gerasim'di; iin asln yalnz onu
lemeye gerek grmeden, eriyip giden efendisine aka acd ortadayd. Hatta bir keresinde,
Ilyi onu yatmaya gnderdii srada, "Hepimiz lp gideceiz. Ne diye yardm etmekten yksn
deyivermiti. Gerasim bu szlerle, lmekte olan birine yardmdan kanmadn, bir gn o da
in ona yardm edeceini sylemek istiyordu. Bu yalanlardan baka ya da bu yalanlarn sonuc
u olarak Ivan Ilyi'i zen bir ey de kimsenin ona onun istedii gibi acmamasyd. ektii u
ap dnemlerinden sonra yle anlar oluyordu ki bunu kendi kendine bile aklamaktan utanyor
du- biri ona acsn, hem de hasta bir ocua acr gibi acsn istiyordu... ocuklar gibi sevi
avutulmay, okanmay, birilerinin banda oturup ona alamasn istiyordu. Yan ban al

byle eylerin yaplamayacan bile bile istiyordu bunu...

150

Gerasim'le yaknl ona az da olsa bu merhameti salad iin onun yannda avunabiliyordu.
van Ilyi alamak, okanmak ve banda alayanlar grmek istiyordu. Ama onu yoklamaya gelen
ada, mahkeme yesi abak'a alayp iini dkecei yerde somurtuyor; sert, hain bir tavr t
yargtaya gnderilen bir karara getirip grn iddetle savunmaya balyordu.
Ivan Ilyi'in son gnlerini en ok iindeki ve evresindeki bu yalan zehirliyordu.
VIII

Sabah olmutu, evet sabah olmutu zira Gerasim gitmi, yerine gelen uak Piyotr mumlar snd
perdeyi atktan sonra grlt etmemeye alarak yavaa ortal toplamaya balamt. Sab
Pazar myd?... Hangi gn, hangi vakit olursa olsun, ne fark ederdi ki? Bir dakikack di
nmeyen ldrc arlar; umutsuzca sren, gene de snmemi yaama istei; biricik gerek olan
aklaan korkun, iren lm ve evresini saran yalan... Bu durumda haftann, gnn, vaktin d
olurdu? "aynz getireyim mi efendim?" Ivan Ilyi, "Uak, dzeni srdrmek istiyor; beyler
leyin ay imeli..." diye dnd. "stemez!" diyerek kestirip att. "Divana gemek ister mis
"
151

"Oday toplamas gerek. ocuun iine engel oluyorum; stelik pislik, dzensizlik kaynaym.
rahat brak beni!"
Uak ortal toplad. van lyi elini uzatt. Piyotr hizmete hazr, koup yanna geldi, "Bi
i var beyefendi?" "u saati..."
Piyotr hastann uzansa alabilecei saati alp ona verdi.
"Sekiz buuk. Daha kalkmadlar m?" "Hayr efendim. Vasiliy vanovi (olu) okula gittiler. P
askovya Fiyodorovna ardnz zaman uyandrmamz sylediler. Uyandralm m?" "Yok isteme
"Bir ay isem ne olur?" dedi kendi kendine. "ey... Getir bir ay!..."
Piyotr kapya doru yrd. Ivan lyi yalnz bana kalmaktan korkarak, "Ne yapsam da onu bu
alasam?" diye dnmeye balad. "Hah, ila isterim!"
"Piyotr, ilacm ver. Alalm bari, belki yarar olur."
Ka alarak br yudum iti. Aznda ilacn o pek iyi tand, umut krc, i bayltc ta
! Btn bunlar sama, bo eyler..." diye karar verdi. "Hayr, hibirine inanmyorum artk. A
u ar yok mu ya!... Bir dakikack dinsin hi olmazsa!" nledi. Piyotr geri dnd. "Yok, yo
. Git, aym getir!" Piyotr kt. Ivan lyi yalnz kalnca inlemeye balad; inlemesi, id
an ok,
152

iinin skntsndand. "Her gn ayn ey... Bitmeyen geceler ve gndzler... abuk olsa bari
lacak ne? lm, karanlk?... Hayr, hayr! lm olmasn da ne olursa olsun!" Piyotr tepsiye k
uu bir bardak ayla geri dnd zaman van lyi ona kim olduunu, niin geldiini anlamada
zun uzun bakt. Piyotr bu baklardan arnca ancak kendine gelebildi.
"Ha ay m getirdin?... Peki, koy uraya. Ama nce ykanmama yardm et, bir de temiz gmlek
ver...
Ivan lyi ykanmaya balad. Dinlene dinlene ellerini, yzn ykad, dilerini fralad. S
bakt. Aynada kendini grnce, zellikle salarnn solgun alnna yaptn fark ettiinde
leini deitirirken bedenine bakarsa daha ok korkacan bildii iin hep aynadan gzlerini
Bunu da bitirdikten sonra sabahlm giydi, dizlerine battaniyesini rterek ay imek iin k
ltua oturdu. Bir an iin canlandn hissetti, ama ayn imeye balamt ki, gene ayn t
bitirdi, sonra bacaklarn uzatarak yatt. Piyotr'u da gnderdi.
Hep ayn eylerdi iindeki duygular... Kah bir umut kvlcm, kah umutsuzluk dalgalar onu i
alyordu. Arlar ve can sknts arasnda deimeyen, ayn kalan bir dnya... Yalnzlktan
ydi. Birini armak istiyor, ama bakalarnn yannda daha kt olacan nceden
153

biliyordu. "Bari gene morfin verseler de kendimden gesem. Doktora syleyeyim de bul
sun bir ey. Dayanlmaz buna... Dayanlmaz!" Bir iki saat byle geti. Birden bire bir zil
sesi geldi dardan. "Doktor olsa bari!" Gerekten de doktordu gelen; canl, din, besili
ve neeli. Yznn, "Sz bir eyden korkmua benziyorsunuz, ama imdi bunun aresine bakarz,
ibi bir duruu vard. Doktor bu tavrn burada skmeyeceini pek iyi bilmekteydi, ama bir k
ere taknmt bu tavr, bir daha da vazgemiyordu. Ziyaretlere giden birisinin sabahleyin g
iydii frakn karmamas gibi...
Doktor onu canlandrmak iin ellerini ovuturdu. "dm. Hava ok souk. nce biraz snaym
Sanki i onun snmasndaym, sndktan sonra her eyi yoluna koyacakm gibi bir havas va
yaklaarak, "Naslz bakalm?" diye sordu.
Ivan Ilyi, onun, "Syleyin bakalm, u kk marazlarnz ne durumda?" diye sormak istediin
byle sormann yakksz kaacan dnerek sorusunu deitirdiini hissetti. Doktora, "Ya
musun?" der gibi bakt. Ama doktor onun bu bakn anlamazlktan geldi.
"Hep yle," dedi Ivan Ilyi, "ok aryor. Arnn bir trl nne geemedik... Baka bir ey
"
"Ah bu hastalar, siz hep bylesinizdir. Eh, artk snm gibiyim. Vcut sn titiz bir han
154
olan Praskovya Fiyodorovna'ya bile syleyecek sz brakmyor. yleyse, merhaba." Byle diyer
ek Ivan lyi'in elini skt. Deminki hoppaca tavrlarn brakarak, ciddi bir yzle hastann
rasna burasna vurarak dinledi.
Ivan Ilyi btn bunlarn gz boyamaca, aldatmaca olduunu kesin olarak biliyordu. Ama dokto
r diz kp zerine doru abanarak kulan bir aaya bir yukarya koyduka, yznde ciddi
beden hareketleri yaptka kendini bu iin zevkine kaptrd. Ivan Ilyi, tm bunlar, tpk b
nlar srf yalan sylemi olmak iin yalan syleyen avukatlarn rpnmalarn dinler gibi din
oktor, divann stne diz km, baka yerlerine vururken kapdan Praskovya Fiyodorovna'nn
giysisinin hrts iitildi. Praskovya Fiyodorovna, doktorun geldiini haber vermedii iin
tr'a kyordu. eri girip kocasn pt; yataktan kalkal ok olduunu, doktorun gelii s
amamsa, bunun bir anlamazlktan ileri geldiini anlatmak iin bir sr dil dkt. Ivan Ily
i ona evirerek tepeden trnaa szd. Teninin beyazl, tombulluu, ellerinin, boynunun dz
ts, hayat dolu gzlerinin lts yznden karsn ayplad. Btn benliiyle ondan nefre
e dokunmasyla iinde kabaran nefret dalgasnn verdii acyla kvranyordu. Karsnn ona ve
r olan tavr hi
155

deimemiti. Nasl bir doktor, hastalarna kar belirli bir tavr taknarak bunu hibir zam
mezse, o da kocasna kar deimez bir tavr taknmt. Szde van lyi gerekeni yapmamakt
adr. Kocasn sevdii iin ona sitem etmektedir Praskovya Fiyodorovna... Ve bu tavrn zeri
n asla atmamaktadr. "Hi sz dinlemiyor. lacn vaktinde almyor. Hele yat biimi sal
ayaklarn yukarda tutarak yatyor." Bunlar syledikten sonra kocasnn Gerasim'e ayaklar
ya kaldrttn anlatt. Doktor, "Ne yaparsnz! Hastalarn aklna bazen byle sama sapan
o grmeli..." gibisinden, yar alayc yar acyan bir glmseyile glmsedi.
Doktor, muayenesini bitirince saatine bakt. O srada, Praskovya Fiyodorovna, van Ily
i'e, o kzsa da kzmasa da bugn nl doktoru eve ardn, Mihail Danilovi ile (muayene
lan doktorun ad buydu) durumu grp bir karara varacaklarn syledi. "Rica ederim, kar
senin iin, yani durumu iyice anlamak iin yapyorum." Kadn bunu alayc bir sesle sylerke
n her eyi onun iin yaptn, bu yzden ona itiraz hakk tanmadn hissettirmek istiyord
karmad, yzn buruturmakla yetindi. evresini saran yalan a yle karp birbirine do
lana ak olsun! Kars onun iin yapar grnd eyleri salt kendisi iin yapyordu, stelik
156

n ak ak sylyordu. Ona gre, yaplan bu olaanst eyler kocas tarafndan tmyle t

Gerekten de, saat 11.30'da nl doktor geldi. Yeniden dinlemeler balad, nce van Ilyi'in
nnda, sonra baka bir odada ciddi tartmalar oldu; tekrar bbrei, krbarsa grld.
erken takndklar tavr yle tumturaklyd ki zavall van Ilyi'in aklndan bir an olsun
ele (lmkalm meselesi) unutulmu, bbrekkrbarsak tartmas yeniden alevlenmiti. Mihail
e nl doktor, ilevini yerine getirmeyen bu organlarn zerine atlp ikisini de zorla al
rd neredeyse.
nl doktor, ciddi ama umut verici bir yzle, gitmek iin izin istedi. van lyi korkuyla, u

utla parlayan gzlerini doktora evirerek iyileme olaslnn bulunup bulunmadn ekine
unun zerine doktor, kesin bir ey sylememekle birlikte, byle bir olasln bulunduunu bi
i. van lyi'in doktoru uurlarkenki umut dolu bak yle ac doluydu ki doktorun vizite pa
rmek iin odadan kan Praskovya Fiyodorovna alamaya balad. Doktorun yreklendirici szler
n etkisi uzun srmedi. Gene ayn oda, ayn tablolar, perdeler, duvar ktlar, ila ieleri
o arl beden... van lyi incelemeye balad. ne yaptlar; uykuya dald.
Kendine geldii zaman ortalk kararmaya balamt. Yemeini getirdiler. Et suyuna orbadan
157

zorla birka kak alabildi. Sonra gene ayn eyler, gene karanlk akam.
Yemekten sonra saat 7'de odasna Praskovya Fiyodorovna geldi. Akam elencesine katlaca
km gibi giyinmi, iri gslerini korseyle skmt. Yznde pudra izleri vard. Sabahleyin
iyatroya gideceklerini sylemiti. Yabanc bir sanat olan Sarah Bernhardt kentlerindeydi
. Ivan Ilyi loca almalarn srarla sylemi, onlar da almlard. Ama sonra o bunu unuttuu
giyimli hali gcne gitti. ocuklar iin estetik ve eitici bir ey olaca dncesiyle loc
troya gitmelerindeki srarn anmsaynca bouna gcendiini anlad ama belli etmedi. Praskov
yodorovna ieriye halinden memnun, ayn zamanda sulu bir tavrla girmiti. Kocasnn yanna
rdu, salk durumunu sordu. Ivan Ilyi, karsnn bunu durumunu renmek iin deil, laf olsu
sorduunu biliyordu. nk kadnn, kocasyla ilgili renecek bir eyi yoktu artk. Ivan Ily
Praskovya Fiyodorovna aslnda kocasna bir ey sylemek iin gelmiti oraya: Loca alnmam
Elen, kzlar ve Petrev (kzlarnn nianls olan sorgu yargc) gitmeseler, evden dar
ar yalnz balarna brakmak uygun kamayacakt. Byle bir zorunluluk kmasa kocasnn yan
otururdu. O evde yokken doktorlarn dediklerini yapar myd? "ey... Fiyodor Dmitriyevi
(kzlarnn nianls) seni yoklamak istiyordu. Gelsin mi? Lizanka da..." "Gelsinler."
158

stnde ak bir giysiyle krpe bedenini tm plaklyla sergileyen kz girdi ieriye. Iva
sonsuz aclar iinde kvranrken kz krpe bedenini gzler nne seriyordu. Salam yapl,
en kamayan Liza, mutluluunu glgeleyen her trl hastala, straba, lme di biliyor olm
poul tarz' kvrlm, farkl bir gen olan Fiyodor Dmitriyevi de girdi ieriye. Damarlar d
zun boyunlu beyaz yakalm smsk sarmt. Kolal kocaman bir gsl, kuvvetli kalalar
antolonu vard; beyaz eldivenli elinde silindir apkasn tutuyordu.
Fiyodor Dmitriyevi'in arkasndan kolejli olu da gizlice ieriye szld. Zavallck yeni bi
mi giysi giymi, ellerine eldiven takmt. Gzlerinin altnda, Ivan Ilyi'in anlamn ok iy
morluklar vard.
Ivan Ilyi oluna kar her zaman sevgi duyard. ocuun rkek, acyan bak korkuntu. Evde
baka durumu yalnz o anlyor, babasna yalnz o acyordu belki de. Hepsi oturdular, gene sa
rdular. Sonra ortala bir sessizlik kt. Liza annesinden drbnn istedi. Ana kz arasnd
e koyduklar konusunda ufak bir az dala kt. Tatsz bir durum dodu.
Fiyodor Dmitriyevi, Ivan Ilyi'e Sarah Bernhardt' seyredip seyretmediini sordu... Iva
n Ilyi nce sorularn anlamamt. Sonra, "Hayr," dedi. "Siz seyrettiniz mi?"
159

"Evet, Adrienne LecouvreurMe." Praskvya Fiyodorovna, artistin zellikle falanca piy

este gzel oynadn syledi. Liza buna kar kt. Artistin oyununun incelii, gerekili
ki konumalardan biri balad. Konumann ortasnda, Fyodor Dmitriyevi, Ivan Ily'e bakara
n sustu. tekiler de sustular. Ivan Ilyi, l l gzlerini nne dikmi, anlalaca ze
i de garip bir durum iindeydiler. Bunu dzeltmek gerekiyordu, ama nasl? Ne yapp etmel
i, ortala ken bu suskunluu bozmalyd. Kimse bu ii zerine almyor, nezaket yalannn b
arak gerein ortaya kaca korkusuyla sesini karamyordu. lk olarak Liza davranp sessi
. Herkesin yreinde duyup aka syleyemediini azndan karverdi. Babasnn armaan ol
"Eh, gideceksek gidelim. Vakit geldi," dedi. Yalnz ikisinin bildikleri bir ey dol
aysyla nianlsna hafife, anlaml anlaml glmsedi. Sonra giysisini hrdatarak kalkt.
n hepsi kalktlar, vedalap ktlar.
Onlar gidince Ivan Ilyi sanki birden hafifledi. Yalan da onlarla birlikte gitmi, a
ma geriye ar kalmt. Ayn ar, ayn korku, durumu ne arlatryor, ne de iyiletiriyor
astalnda deien bir ey yoktu... Gene dakikalar dakikalar, saatler saatleri kovalamaya b

ad. Bitip tkenmek bilmeyen zamann ak ve korkun son...

160
Piyotr'un sorusuna karlk, "Evet, Gerasim'i gnderin," dedi.
IX

Kars gece ge vakit dnmt. Hastay uyandrmamak iin parmaklarnn ucuna basarak kocasn
se de Ivan Ilyi onun geliini duydu, gzlerini amasyla kapamas bir oldu. Kadn, Gerasim'i
gnderip kocasnn banda kendisi kalmak istiyordu. Ivan Ilyi gzlerini at hemen. "Hayr,
z." "ok aryor mu?" "Arrsa ne kar..." "Afyon al bari..."
Raz oldu, afyon hap yuttu. Praskvya Fiyodorovna dar kt.
Saat e kadar vakit azap verici bir dalgnlk iinde geti. Onu, sanki her tarafn sktr
anlk, uzun bir uvala sokmaya alyorlar; durmadan taktklar halde bir trl ilerini b
d. Bu durum korkun aclar iinde uzayp gidiyordu. Ivan Ilyi bir yandan korkuyor, bir yan
dan da uvala girmek iin debelenip rpnarak onu itenlere yardm ediyordu. Byle debelenirk
n, birdenbire kurtularak yere dt, kendine geldi. Gene ayn Gerasim ayak ucunda oturmu,
sessiz ve sabrl, uyuklayp duruyordu. Kendisi ise ayanda oraplar, bitkin bacaklarn Ge
im'in omuzlarna dayam
161

yatyordu. Hep ayn abajurlu mum, dinmek bilmeyen ar...

Fsltyla, "Sen git Gerasim..." dedi. "Zarar yok... Otururum." "Hayr,git."
Bacaklarn indirdi, kolunun stne yan att. Kendisine ok acyordu... Gerasim'in bitiik od
gitmesine kadar zor bekleyerek ocuk gibi hngr hngr alamaya balad. Zavalllna, kor
sanlarn, Tanr'nn acmaszlna, belki de Tanr'nn yokluuna alyordu... "Btn bunlar
buraya getirdin? Ben ne yaptm da bana bu aclar ektiriyorsun?..."
Sorularna yant beklemiyordu. Yant alamayaca iin de alyordu. Arlar gene depreti, am
r, kimseyi yardma armyordu. Kendi kendine "Haydi, daha vur!... Ne duruyorsun? Vursana
!... Ama neden? Ben sana ne yaptm?..." diyordu.
Sonra sustu, yatt. Yalnz alamas deil soluk almas bile durdu; dikkat kesilip dinlemeye
yuldu. Dinledii ey, bir ses ya da bir konuma deildi; ta derinden gelen dncelerinin kp
nliyordu sanki. "Ne istiyorsun?"
Ruhu ona aka byle sesleniyordu. "Ne istiyorsun? Ne istiyorsun?" diye steledi birka kez
daha.
O zaman Ivan Ilyi, "Ne mi istiyorum? A ekmemek. Yaamak," dedi. Sonra yeniden dinlemey
e balad. yle dikkatli
162

dinliyordu ki ary bile hissetmez olmutu. Ruhunun sesi, "Yaamak m? Nasl yaamak?" diye
uyordu.
"Eskiden nasl yayorsam yle. Rahat, tatl..." "Eskiden rahat, tatl m yayordun?" Ivan I
yalinde tatl yaantsnn en iyi zamanlarn gzden geirmeye balad, iin tuhaf, tatl ya
anlar imdi ona eskisinden ok farkl grnyordu. ocukluu dnda yaamnn en zevkli an
iti. Yalnz orada, ocukluunda, gerekten tatl olan, yeniden dndrlebilse yaamaktan zev
ey vard. Ama bu zevkleri tadan adam o deildi artk... Sanki baka birine ait anlard bun
ar. Bugnk Ivan Ilyi iinse, o zaman erin sayd her ey imdi gznde eriyor, ou kez i
ukluundan uzaklap bugne yaklatka sevin diye bir ey kalmyor ya da sevin olma niteli
yordu. Bu dnem Hukuk Okulu'yla balyordu. O zaman gerekten tatl olan bir eyler vard gen
de. Nee vard, arkadalk vard, umut vard... Ama st snflarda bu tatl anlar iyice seyr
du. Sonra, valinin yannda ilk grevi srasnda yeniden gzel bir dnem balyordu. Ancak Iva
lyi'i bu dnemde en ok heyecanlandran, bir kadnn sevgisiyle ilgili anlard. Sonra her
ryor, iyi zamanlar yeniden azalyordu. Daha sonra bsbtn azalyor, bylece gitgide yitiy
Hi beklemedii anda kagelen evlilik, karsnn yapmack davranlar... Ve o ldrc al
163

istei, o para hrs; bylece geen bir, iki, on, yirmi yl... Yllar ilerledike arlk omu
a ok biniyordu. Meer baarl bir yolda yrdn sand halde baarszla doru drt n
rekten de yleydi. "Bakalarnn gznde iyi yayor grnrken hayat ayaklarmn altndan a
de lmeye hazrlan bakalm." Ama bunun anlam ne? Neden byle oluyor? Olamaz, yaam bylesin
anlamsz, bylesine irkin olamaz! Yaam bylesine irkin ve anlamszsa, bu, lmek iin bir
mi?... Baka br i var bunun iinde...
"Belki de gerektii gibi yaamadm?" diye geldi aklna. Kendi kendine, "Ama nasl olur, he
r eyi gerektii gibi yaptm," dedi. Sonra yaam ve lm bilmecesinin bu biricik zmn, ol
ir eymi gibi hemen kafasndan uzaklatrmaya alt. "Peki, imdi istediin nedir? Yaamak
k? Mahkemedeki mbairin, 'Mahkeme balyor,' diye bard zamanki gibi mi?" "Mahkeme bal
eme balyor," diye steledi kendi kendine. "Al ite sana mahkeme!" "Ama ben sulu deilim!"
diye bard fkeyle. "Niin yapyorsunuz bunlar?" Alamay kesti, yzn duvara dndrerek
balad: "Nedendir bu korkun aclar? Nedendir? Ha?" Ne kadar dnrse dnsn, sorular ya
er zaman olduu gibi, gerektii biimde yaamad aklna gelince hemen doru
164
yaadnda direterek bu garip dnceyi zihnnden kovuyordu.
X

ki hafta daha geti, Ivan lyi divandan kalkamaz olmutu. Yataa yatmak istemedii iin ok
eridir divanda yatyordu. Yz duvara dnk, bir yandan bitmek tkenmek bilmez aclar ekiyor
ir yandan da kafasnda yer etmi olan dnceye yant aryordu. Neydi bu? Yaklat eyin l
du? iindeki ses, "Evet doru," diye karlk veriyordu. "Peki, ya bu arlarn ne gerei var
i, yle ite!..." Bundan baka bir yant yoktu... Hastal ortaya kp doktora ilk gittii
van Ilyi'in yaam ruhsal olarak birbirinin tersi iki duruma ayrlmaktayd. Nbetlee var ol
n bu iki durumdan birinde, anlalmas g, korkun lm umutsuzluk iinde beklerken; tekin
de doan bir umut kvlcmyla bedeninin her trl kprdanm ilgiyle izliyordu. Gznn n
e iin, devini yapmayan bbrei ya da barsa geliyor, bazen de bir trl etkisinden kurtu
almaz, korkun lm dnyordu. Bu iki ruh durumu hastalnn balangcndan beri srayl
Ama hastalk ilerledike bbrekle ilgili dncesi daha ok dsel, kukulu bir hal alyor, y
vram ise gitgide gereklik kazanyordu.
165

ay ncesiyle o anki durumunu karlatrp adm adm lme gittiini dnmesi, btn iyil
nyordu. Kalabalk bir kentte, dostlar arasnda, ailesinin iinde olduu halde, Ivan Ilyi s
n zamanlarn korkun bir yalnzlk iinde, yzn divann arkalna dndrp yalnzca gemi
nzlk ne denizin dibinde, ne de yerin altnda bulunabilecek trdendi. Bu koyu yalnzlkla g
emiin btn hayallerini birbiri ardna gznn nne getiriyordu. Ama ne zaman hayale dalsa
gnlerle ilgili olandan balayp en uzaktakilere, ocukluk gnlerine varp dayanyordu. Aka
emeinde verdikleri kuru erik hoaf m geldi aklna, hemen ocukluunda yedii buruuk, han
riini, eriin kendisine zg tadn, ekirdeine kadar yiyince aznn salyayla dolmasn an
da, srayla, o dnemin bitmez tkenmez anlar birbirini kovalamaya balyordu: Dads, kard
oyuncaklar... Ivan Ilyi kendi kendine, "Bunlar brakalm... ok ac..." diyor, yeniden bu
k yaamna dnyordu. Divann arkalnda bir dme, sahtiyan kaplama krklar, derken, "S
hem de dayanksz... Onun yznden az m kavga ettik?... Ama babamzn yrtlan antasnn s
o yzden kan kavga da bir bakayd... Kavga ettik diye babam bizi odaya kapatm, annem giz
ice brek getirmiti..." diye dnerek yine ocukluuna gidiyor, gene ac eyler anmsyor,
kendinden
166

uzaklatrp baka eyler dnmeye alyordu.

Anlar zihninde birbirini kovalaya dursun, bir yandan da hastalnn nasl balayp geliti
ordu aklna. Zamanda gerilere gittike yaama gc artyordu. Yalnz yaama gc deil, yaam
erin says da oalyordu. Daha dorusu bunlar birbirine karyordu. "ektiim aclar artt
ak yan kalmad," dedi kendi kendine. Ta gerilerde, hayatn balangcnda, aydnlk bir nokta
rd; ondan bu yana her ey gittike hzlanarak karanla gmlyordu. "lme olan uzakln k

rantl bir hz..." diye dnd. Hz artarak den bir tan grnts sapland zihnne. Gi
aclarn en korkuncu olan bir sona doru takla atarak uuyordu. "Ben de uuyorum..." diye
geirdi iinden.
Ivan Ilyi rperiyor, debeleniyor, bu gidie kar koymak istiyordu. Ama artk kar koyamaya
liyordu. Baka baka yorulduu halde, gznn nndekine bakmaktan kendini alamayarak divann a
kalna bakyor, tepetaklak dtkten sonra korkun bir arpmayla parampara olaca an bek
onulmaz," diyordu. "Ama en azndan nedenini anlayabilseydim! Bunu da yapamyorum...
Gerektii gibi yaamam olsaydm aklm yatard. Byle bir eyi nasl kabul ederim?" Ivan Ily
gerilere gidince yaamnn geleneklere, greneklere, nezaket kurallarna uygun getiini d
167

"Byle bir ey olamaz!" diyordu. Bir yandan da glmsyordu. Sanki birisi bu glmsemeyi gr
anacakt. "Akl almaz bir ey! Aclar, lm... Neden?"
XI

Bylece iki hafta daha geti. Bu srada hem Ivan Ilyi'in, hem de karsnn istedikleri, okt
bekledikleri bir ey oluverdi. Petriev, kzlarn resmen istedi. Bir akamst gerekleti
Ertesi sabah Praskovya Fiyodorovna, Petrigev'in evlenme nerisini kocasna nasl syleye
ceini dnerek odasna girdi. O gece Ivan IIyi'te ktlemeye yz tutan yeni bir deiikli
Praskovya Fiyodorovna onu dvann stnde, ama baka bir durumda buldu. Ivan Ilyi srtst y
inliyordu; gzlerini tavana dikmiti. Kars ilalardan sz anca Ivan Ilyi gzlerini ona
u sefer, kadnn laf aznda kald Kocasnn bak, zellikle ona kar, byk bir kinle do
"Tanr akna, brak beni rahat leyim," dedi Ivan Ilyi.
Praskovya Fiyodorovna odadan gitmek iin davrand, tam o srada kz ieri girerek hatrn s
amacyla babasnn yanna yaklat. Ivan Ilyi ona da karsna bakt gibi bakt. Kznn s
sesle, yaknda kendisinden kurtulacaklarn bildirdi.
168

Onun sylediklerine karlk vermediler; biraz oturduktan sonra sessizce ktlar. Liza, "Biz
m ne suumuz var?" dedi annesine. "Sanki onu bu duruma sokan bizmiiz gibi... Babam
iin zlyorum, ama onun bize ac ektirmesi doru mu?"
Doktor her zamanki saatinde geldi. Ivan Ilyi, kin dolu gzlerini bu sefer ona dikip
btn sorularna ksaca 'Evet' ya da 'Hayr' diyerek karlk verdi. En sonunda, "Elinizden
ey gelmeyeceini biliyorsunuz. Brakn beni artk," dedi. "Aclar hafifletebiliriz hi olm
a." "Onu da yapamyorsunuz. Brakn..." Doktor dar kt. Praskovya Fiyodorovna'ya kocasn
nun iyice bozulduunu syledi. Aclar son derece iddetlenmi olmalyd, dindirmek iin tek
fyondu. Doktorun bedensel aclarn korkun olduunu sylemesi bir gerekti. Ama hastann ekt
anevi aclar, bedensel aclardan kat kat fazlayd. Bugn straptan kvranmasnn asl nedeni
du.
Ivan Ilyi'in manevi aclarnn bir nedeni vard. O gece ayak ucunda uyuyan Gerasim'in kk
ack kemikli, uysal yzne bakarken aklna birdenbire u dnce gelmiti: "Ya btn hayatm,
de olduum bu hayat, gerekten olmas gerektii gibi deilse?" imdiye dek olmayacan sand
yaamnn gerektii biimde yaanmam olabilecei dncesi aklna yatmaya balad. Kendisin
rn iyi sayd eylere kar iinde
169

uyanan belli belirsiz kprdanlar, hani u iinde uyanr uyanmaz kovmaya alt zayf ku
irdi ve belki bunun dndakiler geree aykryd! i de, yaama dzeni de, aile anlay d
ilikileri de temelden yanlt belki de.
Ivan Ilyi bunlar kendisine kar savunmak istedi. Ama savunmasnn ne kadar gsz olduunu
anlad. Hem savunsa eline ne geecekti? "Madem ki gerek bu, u dnyada elime geen nimetle
ri berbat ediyorum, stelik bunlar dzeltmeme de olanak yok, yleyse niye bouna urayorum
dedi.
Srtst uzand, bandan geenleri baka br gzle incelemeye koyuldu. Ertesi sabah nce ua
sonra kznn, sonra da doktorun her davran, her sz, o gece gzlerinin nnde beliren k
dorulamaktayd. Btn bu hareketlerde kendini, imdiye dek nasl yaadn grd. Artk a

lm kapsayan korkun bir yanl ilemiti. Bunu anlamas bedensel aclarn artrd, on ka
myor, stn bana paralyordu. Giysisi onu skyor, bouyordu sanki; bu yzden herkesten n
yordu.
Ivan Ily'e fazlaca afyon verdiler, ok gemeden dald, ama le yemeinde her ey nksetmey
Herkesi yanndan kovuyor, kendini yerden yere atyordu. Kars yanna geldi. "Jean, canm,"
dedi. "Benim iin yap bunu... Benim iin. Bunun bir zarar dokunmaz, ou
170

zaman yarar bile olur... Sonra zor bir ey de deil... ou salkl kimseler bile..." Ivan
i'in gzleri belerdi. "Ne?... Priatiye mi?13 Ne gerei var? stemem... Ama bu..." Kars a
ya balad.
"Yaplsn, deil mi dostum? Bizim papaz araym. ok iyidir." "Peki. Yapn ne istiyorsanz
z gelip gnah kard zaman yatt, kukularndan, dolaysyla aclarndan kurtulduunu hi
ir umut parlad. imdi gene krbarsan, onun dzelme olasln dnyordu. Gzle
yedi.
Ayinden sonra yatrlnca bir sre hafif hissetti kendini, iinde yaama umudu yeniden dodu.
Doktorlarn nerdikleri ameliyat dnmeye balad. inden, "Yaamak istiyorum, yaamak ist
yordu. Kars ayinin bitiminden sonra onu kutlayarak, "imdi daha iyisin, deil mi?" diy
e sordu.
van lyi onun yzne bakmadan, "Evet," dedi. Karsnn giyinii, duruu, yz ifadesi, sesin
na hep ayn eyi sylyordu; "Hayr, hayr. .. Ne o zaman, ne de imdi doru olan yaadn. B
hayat ve lm senden uzak tutan kocaman bir yaland." van lyi bunlar dnr dnmez
kabard; kinle birlikte bedensel a
13) Gnah karma treni srasnda yaplan arapl ekmek yedirme ayini. (.n.)
171

rlar, arlarla birlikte, gittike yaklaan lmn korkusu depreti. Yeni bir sknt kt
ler ykselmeye, soluu daralmaya balad. 'Evet' derken korkun bir grn vard. Gzlerini
ek zayflndan umulmayan br eviklikle yzkoyun dnd.
"Gidin, hepiniz gidin!... Yalnz brakn beni!..." diye bard.
XII

O andan sonra da, gn ard arkas kesilmeyen haykrlar balad. Bu korkun lklar ik
hete dyorlard. Karsna 'Evet' dedii zaman artk mahvolduunu, bir daha geriye dnemeye
unun geldiini, kukularnn zlmeden gene kuku olarak kaldn anlamt.
Trl sesler kararak, "Uu... Uu... Uu!..." diye baryordu.
nce, "Yaamak istiyorum, yaamak istiyorum..." diye tutturmu, sonra da "Uuu!" diye barma
ya balamt.
Zaman kavramn unuttuu gn boyunca, grnmeyen, kar konulmaz bir kuvvetin onu sokmaya
iinde debelendi durdu.
lm hkm giyen bir sulunun, celladn elinden kurtulamayacan bile bile rpnmas gibi b
as. Kar koymak iin
172

harcad btn abalara karn, iine korku salan eye her an biraz daha yaklatn hissed
m o kara deliin iine zorla sokulmaktan, hem de onun iine kendi isteiyle girmesinden
kaynaklandn anlyordu. Hayatnn iyi gemi olduuna ynelik inanc, oraya girmesini enge
ydi. Kendisini hakl grmesi, hem orada kalakalp ileri gidememesine, hem de daha ok ac e
kmesine neden oluyordu. Birdenbire, bilinmeyen bir kuvvet onu nce gsnden, sonra brnden
itti; soluu daha ok kesildi. van Ilyi delie yuvarlanverdi... Orada, deliin dibinde bir
aydnlk belirdi... Yolculukta tren geri geri giderken ileri gittiinizi sanrsnz, sonra a
sl ynnz anlarsnz. van Ilyi'e de ayn ey oldu.
Kendi kendine, "Evet, yaamm boyunca gerekeni yapamadm doru," diyordu. "Ama zarar yok.
Mecbur olunan ey' de pekl yaplabilir. Peki nedir bu mecbur olunan ey?" van lyi bu sor
sorduktan sonra birdenbire sakinleti. Bu durum nc gnn sonunda, lmne iki saat kala

kmt. Tam o srada kolejli olu, babasnn odasna yavaa girdi, yatana sokuldu. Can
vaz baryor, kollarn oradan oraya savuruyordu. Eli birden olunun bana arpt. ocuk el
ad, dudaklarna gtrd, alamaya balad, ite o anda kara delie yuvarlanarak oradaki
iimde gemediini, ama henz bunu dzeltebileceini anlamt. Kendi kendine, "Nedir bu ey?
sorduktan sonra sakinleerek iindeki sesi dinlemeye koyuldu. O anda birinin elini ptn h
ssetti. Gzlerini ap oluna bakt. Acmaya balad ocua. Kars yaklat o srada. Ivan
az akt, burnundaki, yanaklarndaki gzyalarn silmemiti. Keder dolu gzlerle ona bak
lyi karsna da acd. "Evet, zyorum onlar," diye dnd. "Bana acyorlar ama ben lnce
Bunu sylemek istediyse de kendinde konuacak g bulamad. "Zaten sylemekten ne kar? Yapm
gerek," diye geirdi iinden. Gzleriyle olunu gsterdi karsna. "kar... Yazk... Sana da
di. "Prosti,"14 diye eklemek istedi, dili dolaarak, "Propusti,"15 dedi. Kendinde
yapt yanl dzeltecek gc bulamaynca elini sallad. Anlayacak olan anlard nasl olsa.
en kmayan eyin birden dar kmaya baladm, hem de iki yerinden, on yerinden, her yer
aladn anlad. Ailesine acyordu. Onlarn zlmemesi iin bir eyler yapmalyd. Hem onla
bu acdan kurtarmalyd. "Ne kadar rahat, hem de ne kadar kolaym!..." diye dnd. "Ya a
e yapmal?..." "Ar! Syle neredesin?" Byle sylenerek dinlemeye balad. "Hah ite urada!
alm, varsn olsun!..." "Ya lm? O nerede?"
14) Affet, (.n.)
15) kar, brak gitsin, (.n.)
174

iinde lme kar duyduu her zamanki korkuyu aryor, bulamyordu. Nerede?... Ne lm?... K
erresi yoktu, nk lm yoktu. lm yerine aydnlk vard. "Demek yle! Ne byk mutluluk!..
nun iin bir anda oluverdi ve bu ann anlam artk deimedi. Orada bulunanlar iinse can ek
i iki saat daha srd. Gsnde bir eyler hrldyor, bitkin bedeni tir tir titriyordu. Sonr
malar, titremeler gitgide azald. Birisi zerine eilerek, "Bitti!" dedi. Ivan Ilyi bun
u iitti, iinden ayn sz yineleyip, "lm bitti, o yok artk," dedi. Derin bir soluk ald.
soluun yarsndayken durdu, gerindi ve can verdi.
175