Kendi

Nurer
Dizgi
Yeni
Basn
Ocak
Prof.
III
HMANZM
TRK
SUAT
OKURLARINA
CGAZETESNN
NDEKLER
evrensel
Filoloji
biimlenme
VII.
1toplumlar
234VIII.
Notlar
Bibliografya
1VI.
Araba
-Batl
nsanln
Atatrk'n
Filolojinin
Tanma
Eitim
Filolojik
Klasik
Gelecein
GELECEN
nsanln
Gn
1999
SNANOLU
Ek:
UURLU
ve
Dr.
-Sonu.
manevi
79
Bask
insanlar
Haber
Yaynclk
deeri
Bat
Eitim
kuram
sorununun
eitim
olmayan
ARMAANIDIR.
kuram
iin
bakanlnda
eitim
evrimine
-evrim
evrensel
evrim
rettikleri
eitiminin
EVRENSEL
Ajans
yeni
Yaymlayan:
17
sorunu.
ortak
77mythos'u.
82
mythos'u
ve
olarak
evrende
A..
srecinin
bir
ruhun
nemi.
modernist
srecinin
bir
btn
hmanizmi.
HMANZM
deerlendirilmesi
61
64ruh
temelidir.
tarihsel
temel
eitim
bir
ve
Dnyann
bireyleri
kuram
mutlak
eserinin
eitim
kurul
mutlak
eitim.
7 btn
tarafndan
deeri
deeri
ile
61
7 katlmay
38
53
66
70
- -- hazrlanmtr.
isteyecek ve buna gc yetecek bir insan
ln dnsel, ahlaksal ve estetik biimlenimi iin, yeryznde kaynaan insan topluluklar
garlklarnn oluturduu btnn tarihine zel bir yer ayrmann ve bu tarihi derinlemesine
ekli olduunu gsterdikten sonra, bir de bu evrim srecinin mutlak olma niteliine sahip
bulunup bulunmadn, yani bu srecin tek olduu kabul edilmekle beraber -tek olduu manevi
evrim kavramnn Bat'da domu olmas ile kantlanmaktadr- insanlar deiik, hatta daha iy
ca ulatracak bir evrim srecinin, yeti halinde de olsa, var olup olmayacan aratrmak ge
Bu suretle br toplumlardan farkl olarak, kendi tarihini, ksmen de olsa bilinli olarak
iyor.
kurmasn bilmi olan toplumlarn kendileri iin saptadklar amalarn ne olduu sorunu ka
.nsan duygularnn ve manevi zgrln Homeros'un iki destannn ruhunu oluturduu ve bu ik
sanat gcnn etkisi ile, Yunan toplumunun eitilmesinde byk bir yer tuttuu gnden bu yana
n otuz yzyln sonunda insanlk nereye varmtr? ada Bat uygarlnn zelliini olutu
Bu fetihler o kadar byk ve nemlidir ki Batl olmayan evrenin hayranln kazanm, onlar
de itmi, insann
Kukusuz,
hatta Bat
manevi
evrenini
fetihlerinin
belli ller
mucizeden
iinde
saylacak
tanma ya
zorunluluu
da yalnzca
ileaknlk
kar karya
yaratacak
brak
ulara ulat sylenemez. nsanlar bu gzlemi sk sk yaparlar. rnein Croce, estetiin ku
ir sezi olarak kavramakla, sanatlarn ve aydnlarn zaman zaman akladklar bir gerei
n teye gitmediine bizzat kendisi dikkati eker (1). Bununla beraber -hakl olarak beli
rttii gibi- bu durum savnn deerini kltmez, nk -sanatlarn sanat ileri ile olan y
da bir insann olaanst gzlem gc sayesinde doan- bu sezgi niteliindeki fikri kuramsal
dorulayan ve bu suretle onu sanat kavramnn evrim srecine sokan Croce'nin kendisi ol
mutur. Demek oluyor ki sanatn sezgi olduu sav ancak Croce sayesinde yaln bir gzlem ya
da yank uyandrmam kiisel bir yarg olmaktan km ve fikir yrten bir dncenin rn
ykselmi,
Manevi
alanda
bylece
insanlarn
bilinli
eldednceler
ettiklerievreninde
baarlaryerini
saylmakla
almtr.
bitmez. Ksaca denebilir ki i
nsan ruhunun byk fetihlerinin hepsi ilkel ve barbar zihniyetin iinde boulduu karanla k
r kazanlm birer yengidir; bundan, insan yaratlna tamamyla uygun dtkleri iin, en
son derece yaln hakikatler, yani hakikatler iinde mucize ile en az ilikisi olan, h
atta hayret uyandracak bir zellik bile gstermeyen hakikatler olduu sonucu kmaktadr. En
byk hakikatler
Bylece
insanlninsan
-biryaratlnn
ok aamalardan
grkemli
ve bizzat
yalnl
varln
ile tehdit
ilgilidirler
eden byk
ve bubunalmlardan
yalnl yansg
a yaylan ve deiik uluslar, deiik uygarlklar kapsayan manevi evriminin tarihi gzden g
cek olursa, ileri srlebilir ki bunca ac deneyimler, bunca savamlar, bunca abalar insan
a kendi doal haklarnn dereceli olarak geri verilmesinden baka bir ey salam deildir;
bu haklarna sahip kma yalnzca doal evrenin gerekler dzeyinde deil, ayn zamanda mane
renin fikirler dzeyinde de gereklemitir; yle ki maddi glerin yerini bir bir manevi g
m ve yaamn doal aknda, yalnzca doann kendilerine cmert davrand belli sayda in
nu oluturan nimetler bugn btn insanlarn ve btn insan topluluklarnn kendilerine sala
kleri
u
halde
eyler
insanln
haline byk
getirilmitir,
lde haberi
daha olmadan,
dorusu getirilme
bir ldeyolundadr.
snrl bir ahlaksal ama olarak,
linli bir ideal olarak gerekletirme abasna dt, gerekten yksek ve ayn zamanda a
amac: nsann, gereklerin toplumsal dzeyinde ve bilinli fikirlerin manevi dzeyinde, ken
i doal insanlarn
Bundan,
yeteneklerini
eitli
zgrce
fikir,
gelitirme
bilim vehakkna
sanatyeniden
dallarnda
kavumasndan
gerekletirdikleri
ibarettir.evrimin ilk
otuz yzyllk dneminin sonunda insanst yetenekler ve meziyetler elde etmi olduklar son
nu karmamz gerekir. Manevi alandaki fetihler insanlar -eleri esasen insann kendi yarat
doal haklarn elde etmeye ve doa ile uyuum halinde olmaya ynelik doal isteklerinde eze
den beri var olan- bir toplumsal, hukuksal ve siyasal dzene gtrmtr. Bu istekler az ya
da ok belirgin olabilir, hafif veya iddetle duyulabilir, basklar sonucunda az ya da
ok saptrlm olabilir; ne olursa olsun, bu istekler, bal olduu uygarlk sz konusu olm
r insann i dnyasnn derin bir kesinde sakl durur. Bu istekler, bilinli bir toplumsal
arafndan dorulanm birer deer, manevi birer fetih olmadklar iin, insan kalbinin derini
doal eilimler
Gerekler
alannda
biiminde,
olsun, manevi
yani kendi
yaratmalar
kendinialannda
gerekletirmeye
olsun, Herodotos'un
ynelmi doa
yerbiiminde
veren uy sn
garlklar en ileri uygarlklardr. Esas olarak ve hatta yalnzca en saf insanlk deerlerine
dayand iin, ada Bat uygarlnn gerekletirdii manevi ve maddi dzen insan yarat
kurma
u
halde
amacn
insanlarn
gder.kvan vesilesi olan btn bu deneyimin ve ilerlemenin insann doal yete
lerini kuramsal bilince evirmekten baka bir ey baarmadn savunabiliriz. Esasen o yeten
eri eitli insanlar ve eitli toplumlar, deiik zamanlarda derin bir gzlem ruhuna sahip o
duklarnTrk
rnein,
kantlayarak,
halk saduyusu
bulgulamasn
insanca olan
ve aklamasn
saptamasnbilmilerdir.
ve etkili gzel bir yk biiminde dil
sini bilmitir. yk, stanbul'da yaayan olunu iyi bir insan olarak yetitirme umudunu yiti
mi yal bir kunduracnn yksdr. Kundurac olunun kt bir hareketini grd m ban s
m olamazsn" dermi. Aradan yllar gemi bir gn dkknnda alyomu, zaptiyeler gelmi,
r. Bakm, olu vezir olmu. "Grdn m, demi olu, bana adam olamazsn derdin; bak vezir ol
orkudan hl kendine gelemeyen mutsuz ihtiyar: "Ben sana vezir olamazsn demedim, ada
m olamazsn
Gnlk
yaamn
dedim"
kazandrd
demi. deneyim Trk toplumuna insan insan diye anlmaya gerekten deer

erin onun toplumdaki yerine, gcne, zenginliine ve hatta yetitirilme biimine bal olmad
r. Trk toplumu bu deneyimini bir yk biiminde dile getirmekle yetinecei yerde, onu san
at eserlerini yaratrken esin kayna olarak kullanmasn bilseydi, onu felsefi aratrmalar
ayas yapsayd, her kuan yeniden ele alaca ve yeni katklarla zenginletirecei bir ince
nusu ederek, retiminin, eitiminin ve kltrnn temeli ve z yapsayd, klasik uygarla h
e tmyle
Son
olarak,uyan
Batl
bir uygarlklar
uygarl kendi
topluluu
yurdunda
iinde
gelitirebilirdi.
tarihsel geliimini gerekletirirken insanl
amaca yneldiini daha iyi aklamak ve bu geliimin zn daha iyi deerlendirmek zere, Pl
maara mythos'u rneince aklayc bir mythos'a, araba-insanlar mythos'u diyebileceimiz b
mythos'a bavurmamza
Karalar,
denizleri, dalar,
izin verilsin.
ovalar, akarsular ve her eyi ile bizim dnyamzn ei bir d
nde her bakmdan bize benzeyen insanlar yaar olsun. Yalnz onlarn, bacak yerine, etten
kemikten yapma drt tekerlei olduu ve byk hzlar yapabildikleri farz edilsin. Bizimkin
in benzeri olan bu dnyada insanlarn yaants nasl olacaktr? Bu araba-insanlar, tarih nc
zamanlardan beri doal yollar zerinde btn hzlar ile koturmaktan ba dndrc bir zev
O doal yollar ormanlarla kapl dalk arazide her yana dalmakta, karlamakta, kesimekt
ara inmekte, kvrntl dere ilerine dalmakta, tehlikeli dnemelerle dalarn yamalarna d
maktadr. Araba-insanlar iin hz doal bir gereksinmedir. Ama doal yollar, olduka dzgn b
zemine sahip olmakla beraber, dardr ve engebeli araziye uymakta, dolaysyla ylan gibi
Dzenli
kvrlmakta
bir toplum
ve durmadan
halindeinip
rgtlendikten
kmaktadr.sonra, araba-insanlarn says, gvenlik ve salk
rnn da iyilemesi ile, birden artar. Doal yollar zerinde trafik youn bir hal alr ve bun
n sonucunda, zellikle byk kentleri balayan ve birden nemli ticaret yollar haline gelen
yollarda ba gsteren skklk, korkun arpmalarn ve her trl kazann birbirini izlem
Ama, sa nedir sol nedir henz bilmeyen araba-insanlar iin byk hzla ilerlemek vazgeemey
cekleri bir gereksinmedir; bu yzden saatte 180 kilometre hzla komaktan kendilerini
bir trl alamazlar. te yandan karalar donatan doal yollar dar ve son derece engebeli b
ir araziye uymak zorunluluu yznden, dnemelidir; araba insanlarn youn dolamna yetece
deildir. Yol kazalarnn korkun oranda artmas ile ailelerin topluca yok olmasna, kurbanl
arn yaknlarnn komu kentlerin halkna dman kesilmelerine ve birtakm kavimlerin, o gne
ortak mlk kabul edilen, yollardan yararlanma hakkn yalnz kendilerine tanmalarna neden
olur. Bunu byk lm kalm savalar izler ve bylece araba-insanlarn dnyas iddetli bir
mi olur.
Bunun
zerine eitli toplumlarda iyi niyetli bir ok araba insann belirdii grlr; hepsin
tei bu dayanlmaz duruma bir son vermektir; bu gereksinmenin basks ile, dnrler birbirl
nden habersiz olarak ayn sonuca varrlar; btn felaketlerin ba hz olduuna gre, hzn u
umlarda yeri yoktur. Baz toplumlarda, tanrlar adna, drdnc ve nc viteslerin kullan
likle yasak edilir; daha bakalarnda ikinci vitesin de yasaklandna tank olunur. Bu yasa
araba-insanlar bir haklarn kullanmaktan alkoyar, ama hzn uygar ve iyi dzenlenmi bir
plumda sonra
Bundan
yeri olamayaca
toplumsal dzen,
kansyasa
da yerlemi
anlay,olur.
felsefe aratrmalar, ahlak ilkeleri hep, her k
yna olan hzn yasaklanmasn temel alrlar. Gerekten hayran olunacak idealist bir ruhla h
ket eden baz dnrler, bacak yerine geen arabalarn kullanmaktan kendilerini kesin olara
en ederler; bylece kendilerini hzn verdii zevkten yoksun brakmaktan baka, hareket etme
kten bile vazgeerler. te yandan, bu ilkeye ball banazla vardran bir takm insanlar
olup arabalarn aldrmakta tereddt etmezler. Bu davranlar toplumda dehet ve hayranlk u
Aydnlar gnlk yaantnn gerekleri ile idealleri arasndaki dengeyi ancak bu biimde kurma
rrlar ve bylece bir yandan i huzura kavuurken, bir yandan da gelecek kuaklara gzel bir
Fakat,
erdem her
rnei
doal
olurlar.
gereksinme gibi, bu gereksinmenin doyurulmasndan doan her zevk gibi
, son hzla koma arzusu araba -insanlarn gnlnden hibir zaman tm olarak silinmi deildi
rekten biroklar kimsenin grmedii yerlerde, gizlice ve sanki kendilerinden utanarak, g
idilerini bir an iin hzlandrrlar, sonra hemen dzenli hza indirirler. En pervaszlar
olmayan yollara saparlar ve su st yakalanmak tehlikesini gze alarak, drdnc vitesi taka
lar. Yakalananlar iddetli cezalara arplrlar. Ynetim organlar, kurulu dzenin korunmasn
sanln eski barbarla dnmesine kar tek gvence olarak grrler. Hemcinslerini bu doal
ip kmayaki,
Grlyor
kkrtanlar
tpk bizimmahkemeye
dnyamzda
verilir,
olduulme
gibi,mahkm
araba-insanlar
edilirler.dnyasnda da, toplum yaam
ar iinde aklc bir dzen kurmaktansa, sakncal grlen her eyi yasaklama yoluna gitmenin
kolay olduu anlalm ve bu yol seilmitir. Ama araba-insanlar buna raz olmazlar, btn
koma arzusunun drts ile ilk disiplin nlemi olarak, srekli sadan gitme kuraln koyarl
uracaklar zaman yolun kenarna ekilip durma, ana yollar izleyenlere ncelik tanma kurall
arn koyarlar, yol kavaklarna krmz-yeil iaretleri yerletirirler, kl iaretleri b
ar geniletirler, keskin dnemeleri dzeltirler, yeni bir yol yapm teknii ile engebeli a
iye uyma zorunluluundan kurtulurlar, sigorta olmay zorunlu klarlar. Trafii dzenlemek
iinkadar
Bu
bir aba
rgtvekurarlar,
bylesinetrafik
karmak
yasas
birkarrlar
rgtlenmeden
ve daha
sonrabirok
insanlarn
nlem elde
alrlar.
ettii yalnzca e
n yararlandklar
Ayn
biimde, bizimbirdnyamzn
zgrlktr:
insanlar
saatteda,
180otuz
kilometre
yzylhzla
srenkoabilme
bir manevizgrldr.
gelimeden sonra, v

tek tek yaadklar ormanlarda doal olarak yararlandklar haklarn bir ksmn toplum dze
si iinde elde etmeyi baarmlardr. Bunda hayran olunacak tek yn, insanlarn bu doal ig
bilincin ile aydnlatmasn bilmi olmalardr. Araba-insanlarn saatte 180 kilometre h
im dnyamzda vicdan zgrl, fikir zgrl, akln egemenliinin tannmas, zgr vatanda
ominis kavram, zgr sanat anlay vb.dir. te yandan, yollarn geniletilmesine, trafii d
kurallarn konulmasna karlk olarak dnyamzda, Batl toplumlarn tarihinde nemli bir y
an Eukleides geometrisi, Descartes'in felsefesi, diyalektik, Fransz ihtilali, Ark
himedes kanunu, Amerika'nn bulgulanmas, Thukydides'in tarih anlay, Einstein'n kuram, A
atrk devrimi, insan haklar bildirgesi, Homeros destanlarnda onur duygusu, atomun pa
ralanmas
te
tarihingibi
somut
byk
dzeyinde
olaylargereklemekte
ve byk bulular
olan bugryoruz.
manevi geliimin
Bunlar saylmakla
yneldii ama
bitmez.
ne insanl
e de hatta yalnzca dnda bile deildir. nk bu geliimin amac insan, z insanlk olan
etitirmek
Bat
uygarlklarnn
ve onun elden
oluturduu
geldii btnn
kadar insanca
byle bir
yaamasn
amaca ynelmi
salamaktr.
olmas, ona i deerini ve
eliini kazandrmakta, ona kendini hareket ettirme ve sonu gelmeyecek bir gelime ve i
lerleme gcn
nsanln
evrimsalayan
sreci dediimiz
tkenmek bilmez
bu btnn
bir enerji
kendinekayna
zg isalamaktr.
deerini saptayp, bunun -ilerle
hibir toplumun vazgemeyecei gerekleri kapsayan bir dnya olmas dolaysyla- evrensel bi
arakter gsterdiini de grdkten sonra, imdi onun bir de mutlak ve zorunlu bir karakteri
Gerekten,
olduunu kabul
ayn dnce
etmek durumu
olgunluuna
ortaya ve
kmaktadr.
bunun sonucunda, manevi ve pratik alanlarda ayn baar
, baka bir yoldan ya da baka yollardan varmak acaba olanakl deil midir diye kendimiz
e sorabiliriz. Baka bir deyile, insan olaylarnda bir zorunluluk nitelii var mdr, yok m
udur sorusu ile karlaabiliriz. Byle bir soruya, insan olaylarnn, doa gereklerindeki z
nluluktan farkl olmayan bir zorunluluk nitelii tad yant verilebilir. Nitekim, her ne
r balangta yaayan hcreler ya da inorganik maddelerin moleklleri baka bir biimde rgt
ir idiyse de, doa bugn ne ise o olduuna gre ve bugn olduundan baka trl olmayacana
ereklerin belli bir greli zorunluluk niteliine sahip olduunu kabul etmek gerekir. Ay
n biimde otuz yzyllk tarihi boyunca insan zihni bugn grdmz biimde olumutur ve m
baka bir biimde gelimi olmasna olanak yoktur ve stelik, mademki yeryznde deiik bir
ecinin olumas olanakszdr (nk insanolunun hibir davran insanln bugne kadar ger
ezlikten gelemez: te yandan, insan zeksnn bugne kadar bulgulad temel hakikatlerin yen
n ilk kez bulgulanmas olanakl deildir), o halde insanln bugn gereklemi bulunan evri
in suretle
2Bu
deeri
bir zorunluluk
Atatrk'n
Batrettikleri
dnyas
ve mutlaklk
ileveBatl
eserinin
karakteri
olmayan
evrensel
tadn
dnya arasndaki
kabul etmek
ilikiler
gerekir.
sorununun terimlerinde
sl bir deiiklik yapma durumuna gelmi olduk. Gerekten, bu yeni deerlendirmede, Bat dny
armza insanln manevi ve maddi ilerleyiinin gerekletii bir uygarlklar btn olarak
ndini tek tek uygarlklardan stn bir gerek olarak kabul ettirir ve biraz nce sylendii g
bi, bir
Buna
karlk,
mutlaklk
Batl
ve zorunluluk
olmayan evren
niteliine
birok uygarlklar
sahip olduunukapsar,
gsterir.
ancak bir ksm birbirinden d
kla beraber, bu uygarlklar bir btn oluturmazlar; onlar yalnzca olumsuzluk nitelikleri
ile belirten birtakm ortak nitelikler bir araya getirebilir; bu olumsuz nitelikle
rin banda zihin zgrlkszl zerine kurulmu ortak forma mentis'leri gelir; zihin zgr
bu uygarlklarn temelinde bir daha deitirilmemek zere kesin olarak saptanm bulunan bir
manevi ve ahlaksal deerler sisteminin bulunmasdr. Baka bir deyile, Batl olmayan dnya
di varln kendiliinden kabul ettiren bir btn olarak ortaya kmamaktadr; o, yalnzca B
ukarsnda,
halde sz konusu
bu somutsorunun
gerekterimlerinin
evrenin kart
dzeltilmesi
olarak varln
yeni birduyuran
incelemebirgerektiriyor;
evrendir.
bir yandan ada Bat dnyasnn, te yandan da Batl olmayan topluluklarn z yapsn inc
a da her iki evrenin gerekletirmeye alt amalar aratrmak gerekiyor. Trk Hmanizmi
evriminin toplumsal, hukuksal ve siyasal baarlarnn fikir dzeyinde beliren bir sonucu
olduuna gre de, Trk devlet adamnn yaratt eserin neminin ulusal snrlar at ve e
imdi
kazand
artkyadsnamaz.
Atatrk devriminin, kendi varln ortaya koyma ve kendini deerlendirme yolunda
t'nn hmanist ve aklc deerlerinden yararlandktan sonra, kendi varlnn bilincine eri
atl forma mentis'i benimsemi olmas sayesinde, insanln ilerleyiine bizzat katkda bulu
ileri srebiliriz; bu katk, Batl olmayan bir toplumun insanln manevi evrim srecine bi
i olarak getirdii ilk katk olma dolaysyla; zel bir nem tar. Bylece, Batl olmayan b
un, insanln evrim srecine katld zaman Batl rneklerin kr krne taklidinden kurtu
atl toplumlarn yaratma gcnden aa kalmayan bir g gsterebilecei konusunda ileri sr
m olmaktadr.
Gerekten,
Batl ve Batl olmayan bu iki evrenin, insan ruhunun evrimini ilerde de salama
k iin birlikte gtmek zorunda olduklar amalar konusunda bundan sonra dile getirilecek
dncelerin tm, insanlarn Atatrk'n baard devrim sayesinde kazanmakta olduklar yen
olaysz
Bat
evreni
bir konusunda
sonucudur.u gzlemle yetinmeliyiz ki Atatrk Trkiye'sinin bu evreni, insan z
ihninin kendi kendinin bilincine erimesini salayan biimlenimi bulduu tarihsel evre ol
arak deerlendirmesi, bugnk Batl toplumlara kendi uygarlklarnn z zerinde daha geni
n bir bilgi sahibi olmalar zorunluluunu ve bu yeni bilincin nda, bugnk durumda tarih
evlerinin ne olduunu yeniden inceleme ve gdlmesi gereken yeni amalar kesinlikle sapta

Sorun
ma
grevini
dikkatle
yklemektedir.
incelenirse, saptanacaktr ki, ok kez grld gibi, ideal gereklilikler ile
ilintilik gereklilikler ilk bakta sanlacandan ok daha geni bir lde zdelemektedir
inin olgunlamasn etkileyen eitli etkenler arasnda en bata gelen etken gnn somut ger
ir; nitekim iinde olutuu evrenin koullarndan kendini tmyle kurtarm bir dnce yokt
Bu zellikle Bat dnyas iin bir gerektir. imdiki gerek bir yandan tarihsel ilintilikle
balanyorsa, bir yandan da insan iradesinin daha nceki eyleminin bir sonucudur. Baka
bir deyile, imdiki gerek birtakm ideal nerileri de kapsar; bu neriler ona, belli bir l
bir ideallik nitelii kazandrr. Kuramsal dncenin gerekleri ile pratik etkinliin gerekl
rinin karlama
Bugn,
rnein, Avrupa
ve zdeleme
devletlerini
noktas
federal
da budur.
bir birlik kurmaya iten ilintilik zorunlul
uklar (bunlarn ne olduu bellidir: Avrupa devletleri kinci Dnya Sava'nda ekonomik ve si
yasal stnlklerini bir daha elde etmemek zere yitirdiklerine gre, Avrupa'nn varln ko
e bu varlna anlam verecek yeni bir gereke bulabilmek iin, insanln hi olmazsa manevi
zi olarak bu stnl srdrme gereksinimini duyduu fikri insanda doal olarak yer etmekted
sonu olarak, Bat'y, ilerleyen insanln bundan sonraki amalarna ulatracak olan yola s
lenimini uyandrmaktadr.
Gerekten,
Bat'da manevi yaamn,
Ancak Batpekhiokdeinsann
bunun bilincinde
Bat uygarlnn
deildir.mrn tamamlad duygu
an byk bir bunalma dalm grnmesine ramen; toplumsal yaam gl etkisi altnda tutan
etkinliklerinde tam bir kn belirtilerinin her zamankinden daha ak olmasna, bizzat gn
bu k ruhundan kendini kurtaramaz ve bylece de btn Bat'nn inansz ve geleceinden u
tutuculuun batana saptanm grnmesine ramen -ksaca, Bat'nn derin bir ideal bunalmn
lemesine ramen-, bu ayn Bat'nn birtakm toplumsal, siyasal ve hukuksal sorunlara yle z
getirdiine tank olunmaktadr ki, insanln ilerlemesini srdrdne inanmamak elden gelm
.Bylece olduka garip bir durumla karlalmaktadr; buna gre, Bat pratikte, somut tarihse
da, dncesinin yadsd ya da bilmedii, ama gene de, farknda olmadan, Batl uygarlklar
tek tek uygarlklardan stn varln kendisine gsterdii gerek amalara pek de aykr dm
mektedir. Bunun nedenini aklamak zor deildir: Gerekten hibir zaman saf insan iradesi
olmayan ve dnceden farkl olarak, hibir zaman btnyle zgr olmayan, tersine tarihsel i
klere skca bal bulunan pratik, bazen insan olaylarnn mantksal akna daha byk bir u
nk bu tarihsel ilintilikler, kukusuz byk lde, yaratc ruhlarn zgr yaratma gle
gele glerin ve geici gerekliliklerin rndrler; ama onlar, ksmen de olsa nceki kuakla
a koyduklar eserlerin bir sonucu olduklar iin, -insan ruhunun evrim srecinin gerekleme
sini salayanBundan
u sonucubelli
karabiliriz:
insanlarn,zellikle
belli evrelerin
manevi bunalm
ve bellivealarn
k alarnda,
ruhunun damgasn
olaylarntarla
ak
oyut dnceden daha yneliktir; denebilir ki, byle durumlarda gereklerin fikir asndan d
dirilebilecek
te
ok kez insanlar
eleri, ve
fikirlerde
toplumlar
bulunanlardan
bilinli olarak
daha saladklar
ok saydadramalarn
(2).
tesine gtren g
gizli gce Vico 'Tanrsal hikmet'; Hegel ise 'akln hilesi' (die List der Vernunft) de
r. Oysa o, aklca incelenebilen deneyst bir taraf, bilinemeyecek bir yan olmayan bir i
nsancl gtr; insanlarn nceden edindikleri deneyimin az ya da ok somut bir biimde uygul
iden baka bir ey deildir; o, sadece nceki kuaklardan kalma ve henz bilinli dncenin
ad manevi bir mirastr; fakat bu miras varln her zaman ve her yerde, insanlarn manevi
addi btn
Demek
ki Bat
ilikilerinde,
kendini ve kendi
duyuran
tarihsel
bir gtr
ilevlerini
(3). bilinli bir biimde tanmak zorundadr.
Avrupa uluslar eer kendilerine zg uygarln oluturduu gerekten daha byk bir gere
urumunda olduklar bilincine varrlarsa (bu bilince eriebilmek iin Trk ulusunca yaanan v
e bylece tm insanlarn ortak varl olan yeni deneyimi benimsemi olmak gerekir), ancak bu
koulla bugn sanki kendi iradelerinin dnda srklendikleri yollara ve bu arada -yukarda s
ttiimiz- Avrupa'nn birletirilmesi hareketine kendi iradeleri ile ve ok daha baka bir
ruhla girime olanan bulabilirler. nk bugn Avrupa uluslarn Avrupa birlii fikrine y
i Dnya Sava sonunda meydana kan siyasal durumdur; bu savatan sonra yalnz kendi anakara
arna deil, baka anakaralara da egemen olan ve dnyaya egemen olma amacn gden devletler
elirmitir. Bellidir ki Avrupa uluslar manevi biimlenimlerinin temelinde bulunan deer
lerin ortak ve evrensel nitelikte olduu hakikatini gz ard etmezlerse, aralarnda herh
angi bir ekonomik, askeri ve hatta siyasal birlikten ok daha salam ve etkili bir b
irlik kurma-teknik
Gerekten,
olanan
ve ekonomik
elde edeceklerdir.
etkinlikten reklamcla kadar, siyasal ve askeri etkinlie
kadar- insanlarn btn giriimlerinin dnya lsnde ele alnd bir srada; Batl olmay
savamzn zoru ile Bat'y rnek aldklar bir srada, Avrupa'nn dnyann karsna tek ve
z bir gerekliliktir; bu yzde Avrupa'nn en saf ve en zl izgileri belirmelidir; bu yz, b
ir tek temele dayanmaktan doan ayrlmaz bir birliin ifadesi olmal ve bu birliin bilinc
ine varlm
Byk
skender'in
olmann
fetihleri
aydnln
sonucunda
tamaldr
kaplar(4).
ardna kadar alan Dou dnyasnn karsna
klarnn, lehelerinin, yerel geleneklerinin eitlilii ve okluu ile deil de, tek bir gr
nasl bu grnm Yunanlln hi bir suretle kabataslak bir grnm olmayp, tersine z ya
n dialektos'ta simgeleen bir grnm olmusa, ayn biimde Batl toplumlar ulusal dillerin
hele ulusal ruhlarndan hibir zveride bulunmakszn -insanln manevi sreci olduunu syl

ek tek uygarlklarn tesinde bulunan gerei gz nnde tutarak- kendi ulusal ruhlarn daha
le getirmek, bunun iin de bu ruhta fazla blgeci ve ilintilik nitelikte olan eleri ayk
lamak, bilinli glere oranla bilinsiz glerin toplumda daha ok etikli olduu zamanlardan
lmadurumda
Bu
gelenekBat,
artklarndan
eitim alannda,
kurtulmakmodernist
zorundadrlar.
heveslerden vazgemek zorundadr; ona den, insa
ruhunun birlii adna -bu birlik ve uyuum, ruhun tarihsel biimleniminin tam bilinli ol
arak tannmas ile ortaya kar- yeni kuaklara salam bir dnsel, ahlksal ve estetik bii
rmek ve bu biimlenimi yalnz Yunan ve Latin klasikleri ile ulusal klasiklerine deil,
modern a Avrupas'nn klasiklerine de dayandrmak zorundadr. u halde, Batl uluslarn,
dan halkn ruhundan ilkel temelsiz inanlarn son artklarn koparp atmalar, bir yandan da
at dnyasnn sanat eserleri iinde ve tarihi iinde, insanln evrim srecinin nirengi nok
bi grnen
Her
ulus, insanln
eleri bulup
evrimdeerlendirmeleri
srecinin Avrupal
gerekir.
evreleri konusunda, kendi eitim sisteminin te
meline kendi yurdunun edebiyatn, sanat tarihini ve siyasal, askeri tarihini koymaldr
; ancak bu ulusal evrimini insanln byk evrim srecinin iinde ve onun ilevinde grebilm
r. Bylece, rnein, edebiyat tarihinde yalnzca ulusal olan klasiklerle, gene ve tm anla
m ile ulusal olmakla birlikte, evrensellik dzeyine erien, evrensel olan, yani her u
ygar toplumca arzulanan biimlenimi salayan klasikler arasnda ayrm yapma yoluna gitmek
gerekir. Yalnzca ulusal klasiklere rnek olarak -talyan edebiyatnda- Pellico'yu ve yk
yazarl ynnden Pirandello'yu gsterebiliriz; buna karlk Boccaccio ve Petrarca evrensel
liktebuikievrensel
te
klasiktir.
dediimiz klasikler, ngiliz Magna charta's, Fransz ihtilali gibi insanlk
tarihinde yeni bir evreye eriildiini gsteren byk tarihsel olaylar btn uygar lkelerin
kuaklarnn eitiminde ortak eleri oluturmaldrlar. Bu sayede bir Alman'n talyan hman
nsz-talyan uyan konusundaki bilgileri bir talyan ya da bir Fransz'n bilgisinden aa
ktr. Ayn biimde bir talyan da kendi Settecento'su konusunda daha genel bir bilgi ile
Bylece,
yetinecek,
gnmz
arttrd
koullarnn
zaman zoru
18. yzyl
ile olan
ngilteresi'ni
bitenleri, Batl
incelemeye
evrenin
ayrabilecektir.
bu yeni deerlendirilme
kaynaklanan gerekliliklerle karlatracak olursak, Batl uluslar olsun, Batl olmayan ulu
r olsun, btn uluslarn, Unesco'nun arsna uyarak okullarda okutulan tarih kitaplarnn u
kinleri besleyecek her trl gr ve ifadeden arndrlmasna giriirlerken, bunu gnn ger
eici ilintilik durumlarn gereklerine deil, mutlaklk ve zorunluluk nitelii tadn sap
n gereklerine
nsanln
evrim
boyun
sreci
emekolduunu
iin yapma
grdmz
durumunda
ve statik
olduklarn
deil,ileri
dinamik
srebiliriz.
olan bu yeni birim kavra
dnyas -kimi zaman taklit edilecek rnek, kimi zaman da kaynak ya da hareket noktas ol
arak grd- Yunan-Roma dnyas ile ilikiler sorununun gerekte geride kalm olduu bilinc
Avrupa'nn Ortaada ve yeni ada antik dnyaya tekrar tekrar bavurmasnn nedeninin bylec
ldr.
sal gerekesini bulduu burada zellikle belirtilmelidir; bu kuramsal gereke, grld gibi
ulara, geleneklere,
Batnn
de facto izledii
dine veyollarla,
tarihe dayanan
vaktiyleherTanrsal
trl aklamann
hikmete, Hegel
ok tarafndan
stndedir.da aklclkt
yoksun bir akla (''akln hilesine'') yklenen, bizim ise Batl uygarlklar btnnn bilinci
ien dnce tarafndan gsterildiini ileri srdmz yollarn birletiini dorulayan anla
aslkel
Uluslararas
1)
olaylar
evre;
alanndan
ilikiler
bu evrede
verilebilir.
tarihi
topluluklarn
ana izgileri
gnlkilekarlar
yle birinsanlara
ema ileegemendir;
gsterilebilir:
apulculuk doal
avamperialist
2)
zaman-bar
evre:
zaman
bu evrede
diye bir
askeri
ayrm
stnlk
sz konusu
kavram
deildir;
ar basar; savalarn nedeni, maddi
n baka
3)
Smrgecilik
n ve onur
evresi:
arzusubuile
evrede
ulusal
askeri
ilkelerin
stnlk
yaylmasn
kavramnnsalama
yeriniisteidir;
daha ileri bir kavram, k
tnl kavram alr; yle ki, smrgecilik savalar, ilkel insan topluluklarna uygarlk ge
hiBuolmazsa
4)
alandagrnte,
da manevi evrimini
daha idealist
srdren
nedenlerle
Bat insanl
aklanabilir;
bu nc evrenin de sonuna gelindii
slararas ilikiler alannda, yeni bir evrenin baladn -uygarlk ve rk ayrm yaplmadan
t haklar ve grevleri olduu inancnn egemen olduu bir evrenin baladn- arpc kantl
. Pek ok olan bu belirtilerin banda insan haklar bildirgesi, Birlemi Uluslar rgt'nn
as ve ngilizlerin Hindistan'a, arkadan da ngilizlerle baka smrgeci devletlerin saysz
ika devletlerine
1934-1936
yllarnda
bamszlk
yaplan Habeistan
vermeleri gelir.
Sava gibi bir savaa kinci Dnya Sava'nn sonund
dan eyrek yzyl gemeden, artk giriilemez olmas, hatta akla getirilemez olmas, bu bilin
20.
uluslarn
yzylnruhunda
belki de
siyasal
en nemli
tutumlarn
olaylaretkileyecek
olan bu saydmz
kadar derin
olaylarn
kkler byk
saldna
lde
en bugnk
ak birdk
adr. Ancak bu durumun ayn zamanda ve bir kenara itilemeyecek bir lde Bat uygarlklarn
ar boyunca kazand deneyimin insanlara salad dnsel ve ahlaksal olgunluun bir sonucu
kabul edilmelidir.
nsanln
evrim srecinin -insan ruhunun tarihsel biimlenimini salayan ve onu bugnk olgu
eritiren, bylesine insanca sorunlar ortaya koymasna olanak veren srecin- son evresi
olmas itibaryla, ada Bat uygarlnn kazand mutlak deerin bilincine varlmas, -p
la pekitirmek suretiyle- bir yandan bundan byle uluslararas ilikileri ynetmesi gereke
n bu yeni ilkenin yerlemesine kar kan son direnileri ykmakta byk lde yardmc ola
an da gerek Batl uluslarda, gerekse Batl olmayan uluslarda elde edilen her hakkn bir d
evin yerine getirilmesini gerektirecei dncesini uyandrabilir; nk btn uluslar bu yen
Butopluluklar
bilin, ayrca,
btnnn
beinci
onurlu
bir evrenin
birer yesi
yaknolmak
zamanda
durumundadrlar.
balayabileceini "Bat'ya duyurabilir.
anlar ideal amalarna yneltmesi gereken tek g tarih bilincidir -yani insan ruhunun geli
mi diye tanmlayabileceimiz tek tek uygarlklarn tesinde bir stn gerein var olduu bil

-Nihayet,
inanc Batl
bu evrede
toplumlar,
yer etmelidir.
hep bu stn gerei pratikte daha somut, kuramda daha bilinli k
k iin, dnyann karsna ideal bir yzle kabilmelidirler; bunun iin de, tarihsel biimle
n gerekli olmakla beraber, ilintilik olmalar nedeniyle, insanln fikir tarihine katks o
lmayan elerden arnmalar gerekir; u halde bu yz her eyden nce laik olmak zorundadr; b
onsuz ruh zgrlnn yceliini, Yunanllarn bulup ortaya koyduklar ve Batl toplumlarn
e korumu
u
halde Batl
olduklar
toplumlar,
hali ileuygarlklarnn
yanstmaldr.laiklik niteliini daha derin bir bilinle belirtm
zorundadrlar. nk laiklik Batl uygarlklarn kaynanda vardr ve bugn yadsnamayacak b
k ortada durmaktadr. Batllarn toplumsal, hukuksal ve siyasal dzen anlaylar z bakmn
ir; dn, sanatsal yaratma ve bilimsel aratrma alanlarnda kurduklar zgrlk de bu laik
Ancak,
rndr.
Atatrk'n eserinin evrensellii yalnzca Bat'dan kendi zn daha derin bir biimde
ndirmesini istemekten ibaret deildir. Geri Bat'nn yeni bir adan eletirilmesi ve deerl
irilmesi demek olan bu talebin Bat evreninin dndan gelmesi, nemli bir olaydr ve Atatrk
devriminin boyutlarn tek bana sergileyecek gtedir. Fakat Atatrk devrimini evrensel yap
n baka bir zellik vardr, o da bu devrimin, tarihsel olumas ve fikirsel anlam ile, insa
nc ve aklc deerlere sahip kmak isteyen btn Batl olmayan toplumlara izleyecekleri yo
Bunun sonucunda, Bat ile Batl olmayan dnya arasnda, bunca abaya ramen bugne kadar kur
mesidir.
mayan diyaloun Atatrk devrimi sayesinde olanak kazand, yalnz bununla kalmayp yeryznd
uluslar arasnda -manevi bir yaknlama olaca iin- gerek bir yaknlamann da gereklee
Daha nce Bat-Dou antinomisinin gerekte var olmadn, Bat ile br evren arasndaki ili
aktadr.
nun da, Doulu deerlerin Batl deerlerin karsna karlmas biiminde anlaldnda, b
aret olduunu gstermi, bugnk Bat dncesinin bu antinomi kavrayn aacak g ve yete
k. Gerekten, rnein, dnyann en byk eitim, bilim ve kltr rgtlenmesi olan UNESCO'nun
oynbee'nin -kendisini nl Zelotlarla Herodesiler kuramn ileri srmeye iten- ktmser d
revesi iine kapanm olduu izlenimini vermektedir. Nitekim UNESCO, her Batl olmayan topl
mun Bat tekniini benimsemek zorunda olduunu kabul etmekle beraber, bu toplumlarn gel
eneksel kltrlerine bal kalmalar gerektii kansndadr. Geri, UNESCO'nun bu tutumu, bir
bugnk Bat dncesine tam bir uyum halinde olmasndan ileri gelebilirse de, bir yerde de,
irlemi uluslarn etkinliine yn veren temel ilkeye, uluslar arasnda eitlik ilkesine, say
olma kaygsnn
Ancak
uluslarn yalnzca
bir sonucusiyasal
olabilir
bamszlklarna
(5).
deil, kltrlerine de gsterilen bu kar
ve korunmas gerekli bir ilke ise de, insanln sorunlarnn zgr bir biimde ortaya atlma
ncelenmesine engel olmamaldr. Ve btn uluslarn elde ettikleri bamszla, zgrle ve
ir kural ve bir hak gibi yerleen karlkl saygya gitgide daha layk olmay bir zorunluluk
bir ahlak grevi olarak duymalar nasl siyasal alanda temenni edilir bir ey ise, ayn b
iimde Batl olmayan lkelerin kltrel ve toplumsal alanda -maddi alanda 'az gelimi' ya d
gelimekte olan' lkeler adn benimsemelerine neden olan ayn gereki ruhla- gerei olduu
meleri ve her biri kendi bana ya da aralarnda ibirlii ederek -ou zaman bir alnyazs
leri- Batllama srecini zmlemeyi, eletirmeyi ve deerlendirmeyi ama tutan kuramsal a
rmeleri devriminin
Atatrk
beklenmelidir.
evrensel deeri burada aka ortaya kmaktadr; nk Trkiye bu devrim
kolastik dncenin maddi ve manevi zincirlerini koparabilmi ve bylece -bugn henz yeti ha
inde de olsa- inceleme ve aratrmalarn tam bir zgrlk iinde yapmasn salayan temel z
Trkiye'nin Batl olmayan toplumlar iinde tuttuu yerin zellii bilinli dnceden nce,
nmtr.
inde ortaya kmtr. Gerekten, Trkiye, siyaset ve ekonominin gerekler dzeyinde, Batl
luluunun bir yesi olarak benimsenen tek Batl olmayan lkedir; ve bu yelik zerine hibir
e drlm deildir. Trkiye bu ayrcalkl durumu yalnzca jeo-politik koullarna borlu
arnn saysna ya da Avrupal ve Amerikal rneklerine uyarak teknik ve sanayi alannda elde
tii baarlara, ya da kurduu (biim olarak Batl, ancak ruha hl Doulu olan) melez kuru
orlu deildir. u halde eer Trkiye, her eye ramen, Japonya dahil, dier Batl olmayan
deiik bir nitelik sergiledii kansn uyandrabildiyse, bunu bugne kadar gerekletirdi
den ok, bizzat Bat uygarlnn zn benimsemeyi ama edinen radikal eyleminin iinde sakl
im gcne borludur; ve bundan daha nemli olmak zere, bu zn ne olduunu kendisi ortaya ko
k durumundadr. Gerekten teokratik bir lkeyi ok ksa bir sre iinde demokratik ve laik bi
lke haline getirmeyi baarmak, dogmatik deerleri bir rpda ve toptan atp aklc ve insa
lerleBatl
te
deitirmek
olmayantarihte
topluluklar,
ei grlmemi
bu adan,
radikal
Trkiye'ye
bir harekettir.
oranla geri bir aamada bulunuyorlar,
ar geleneksel eitimlerinin bir sonucu olan zihinsel ve manevi snrllktan henz tam ve ke
sin olarak kurtulmu deillerdir. Onlar her eyden nce ve kararllkla temel zgrlkleri ku
zorundadrlar, nk baka trl Atatrk devrimini deerlendirmeye elverili ortam kendi il
tamazlar; Atatrk devriminin deeri ve anlam anlalmadka da bizzat kendi amalarn benim
ine ve gerekletirmelerine olanak yoktur. Bu topluluklarn Trkiye'den rnek olarak alaca
klar ey, teknik ya da toplumsal dzen alanndaki baarlar deildir (Bunun ok daha olgun
lerini Bat'da bulabilirler); Trkiye'den alnacak rnek, onun Kurtulu Sava'ndan yeni bir

Batlakmn
ikir
olmayanyaratacak
topluluklar
ilkeleri
- hatta
karmasn
Batl olanlar
bilmi da
olan- tarih
radikalolaylarnn
yenilik ruhudur.
somut gerekliind
kirsel sonucu karmak istiyorlarsa, Atatrk devrimi tarihini incelemek zorundadrlar. nk
rtadadr ki, insanlarn yaratt her byk karmak olay gibi, Trk devrimi de, evre, a,
siyasal-askeri ve ekonomik durum gibi (ksaca, Birinci Dnya Sava'nn sonunda Osmanl mpar
torluu'nun iinde bulunduu koullar gibi) zel koullara bal olduu iin, onun baka bir
iimde ve ayn sonularla olumasn salamak kukusuz olanakszdr; ancak Batl olmayan to
devriminin fikirsel ieriini aklc yoldan ve kendi ilintilik koullarna uygun olarak gere
u halde Batl olmayan toplumlar, nce, Trk hmanist uyannn balangcn oluturan Atat
letirebilirler.
larak, temel zgrlkleri, yani laiklik, demokrasi ve zgrlk eitim ilkelerini benimsemek
ra da, bu ilkeler sayesinde, hmanist deerler sistemini benimseme abasna girimek zorun
dadrlar. nk insanlk kavramna, insanln gereklii ve ideallii kavramlarna erimi b
alarn ve maddi-manevi ilerlemesinin zorunluluklarn iyi bilen bu dinamik zihin yapsn s
an yalnzca
Batl
olmayan
hmanist
uluslardeerler
ancak busistemidir.
dzeye ulatktan sonra kendi sorunlarnn bilincine eriebil
er ve - filoloji olmayan, yani insanlk asndan somut hibir eyi iermeyen; tarih olmayan,
yani akl d ya da her ne biimde olursa olsun insan iradesine bal olmayan glerin egeme
umda bulunmalar nedeniyle, yargya dntrlemeyen; aklc dncenin olmad yerde fikir
e de olmayan ve sonunda, evrim kavramnn domam olmas yznden, felsefe tarihi olamayan r ykten, toplumsal ve kltrel ykten, kurtulmalar koulu ile, insanln evrim srecine et
rakhalde
u
katlabilirler.
Batl olmayan toplumlar, Atatrk devrimi rneince, temel zgrlkleri yerletirmek
le, bu zgrlklerden g alarak bugn Trkiye'de olumakta olana benzer bir hmanist bilince
bilir; bundan sonra, bu kez de Bat'nn ideal deerlerine dayanarak, manevi varlklarn to
plu ve temelli bir biimde gzden geirebilir, bylece yeryzndeki btn uluslarn hmanist
n oluturduu
Byle
bir ortakdeerlerin
temel dnya
ortak
uluslar
paydasna
arasnda
indirgenmesini
etkili birsalayabilirler.
ibirliinin kurulmas iin bir con
io sine qua non'dur; nk gr ve fikirlerin deil, deiik zihin yaplarnn atmasndan
lduu yerde uyum yaratmaya uramak bounadr. Bu ortak temel olmadan, Bat ile Dou arasnda
ve ahlaksal ilikilerin kurulabilecei umut edilemez. nk yalnz benzerlerin toplam yapl
lecei kural burada da geerlidir: bugnk durumda, deiik insan topluluklarnca edinilen d
yimlerin toplamnn yaplmasna, yani bunlarn insanln ortak manevi varln arttrmalar
r. Gerekten, mantksz ve mantk-d olanla mantklnn toplam yaplamaz; betimleme sanat
deneyiminin zenginlemesine katkda bulunamaz, sanat kavramnn derinlemesine ise hi yard
c olamaz. etkinlii konusuna dnerek diyebiliriz ki, bu rgt aklanan nedenlerden tr he
UNESCO'nun
arln kendi ilkelerine bal kalmasn istemekle, Trk deneyiminin gsterdii yolun tam ter
yndedncesi
Bat
ilerlemeyikendi
amalamaktadr.*
zn hibir zaman btnyle kavrayamad iin, UNESCO Bat'nn klasik
arn eitli klasik alar arasnda tam bir edeerlilik kurmakta saknca grmemitir. Byle
a, klasik dillerin retimi ile ilgili olarak genel bir sorun ortaya atmaktan ekinmem
itir. Buna gre, modern kuaklarn yetitirilmesinde Bat'da Yunanca ile Latincenin ilevi n
ise, slam evreni iin Arapa ve Farsann, Hint evreni iin de Veda metinlerinin ilevi odu
.Bu savn yanll meydandadr; bu bir yana, u zellik de gzden kamaktadr ki, orta derec
yerli uygarln kaynaklar ile yapay olarak tahrik edilen yeni ve daha sk ilikinin doal
ucu, uluslararas anlay glendirmek olmayacak, tersine uluslar ayran uurumlar daha da
leecektir. O derece ki Bat tekniinin kurmay baard o yzeysel birlik grnm bile zar
rnein, slam evreninde Arapa ve Farsann yeniden ortaretime sokulmas sonucunda, canll
ir.
lemeyi yasaklayan dinsel kuraln yeniden g kazanmas karsnda bir Mslman'n Avrupallar
e sanatn daha iyi anlayabilmesi olas deildir. Ayn biimde, ulusal geleneklerine sk sk
nmas salanan ve bu yzden dul kadn len kocas ile birlikte yakmakta daha banaz bir kara
gsteren Hintlinin dignitas hominis - insan onuru - kavramn daha iyi anlayabilecei dnl
z. te yandan, Bat da srlarda kutsal bir nitelik bulan Hint deneyiminden yararlanmak o
lanan bulamayacaktr. nk Bat, Darwin'den bu yana maymunlara insanlarn atalar gz il
ve laboratuvarlarda
Bat'da
Dou'nun, Dou'da
inorganik
da Bat'nn
maddelerle
deerlerinin
yaam yaratmaya
karlkl
uramaktadr.
olarak bilinmesi ve deerlendir
UNESCO halen byk bir etkinlik gstermektedir. Ancak beeni kelimesi beenme ve deer ver
me anlamn tar. Oysa sanatn yadsnmas, kadn kle kabul eden zihniyet, ilkel inanlar
msuz terimlerdir; bunlar olumlu terimlere eklendikleri zaman, onlar daha zengin y
apmaz,
Bu
olumsuz
tersine
terimler
sfrayaindirirler.
koca bir rmak gibi akp giden tarihin iki kysnda ynlar halinde
akalrlar ya da akntya kaplrlarsa, yararsz birer arlk gibi dibe giderler, nk somut
klikten
Bat
ileveDou'nun
ideal deerlerden
genel eitimin
yoksundurlar.
amac zerinde nasl anlaabildiklerini anlamak daha da gt
cn, insancl deerlerin benimsenmesi, eletiri yeteneinin, estetik duyarln ve muhakeme
luturulmas olduu saptanmtr; oysa bu ilkeler Batl olmayan uygarlklarda ya hi yoktur
reddedilmektedir. Batl olmayan lkelerin, UNESCO'da balandklar szlemelere uygun olarak
eni kuaklara insancl deerleri nasl benimsetmeyi baaracaklarn grmek ok ilgin olacakt
l uygarlklarn dar snrlar iinde kaldka, dnyaya almadka, dnsel, ahlaksal ve est

t uygarlklar btnnn byk deneyimine yani Homeros'a, Sophokles'e, Platon'a, Petrarca'ya

kespeare'e, Descartes'a, Luther'e, Kant'a vb. bavurmadka bunu gerekletiremeyecekleri
u halde Bat'nn ve Dou'nun deerlerinin karlkl olarak bilinmesini ve saylmasn sala
ortadadr.
luma noktas hmanizmdir. hmanizmi bir tarihsel evre olarak grmekle kalmamak, hele yal
nz tanmn bilmekle yetinmemek gerekir. Pratik ve teorik btn etkinliimize bilincin
iyorsak, hmanizmi gerekten benimsemek zorundayz. Ancak hmanizm btn uygarlklarn ortak
das haline geldii gn yeryzndeki uluslar birbirlerini anlayabilecek ve saylabilecektir;
nk birbirini anlamadan karlkl saygnn kurulmas, bu karlkl sayg sayesinde de i
topluca bir katkda bulunulmas olanakszdr. Hmanizmi insan topluluklarnn ortak paydas k
iin belki yzyllar gerekecektir; fakat uzak ve eriilmesi g olduu oranda ycelen bir id
ama kadar hibir ey insanlar byleme gcne sahip deildir. te yandan, toplumlarn km
ideal bunalm olduu doru ise, bylesine grkemli bir ama, insanlarn yaratc enerjiler
arca beslemekle,
nsanln
ilerlemesi
yeni iin
ve byk
elbirlii
bir deer
ile giriilecek
kazanacaktr.byle bir ortak abada her toplum dei
deiik bir aba gsterecektir; nk her biri baka bir tarih deneyimine, baka bir toplum
e manevi varla sahiptir; ve her biri, insanln manevi evrim srecine katlma annda, dei
tarihsel an yaayaca ve bunun sonucunda, her birinin manevi koullar, ruh durumlar ve
anevi eilimleri ok farkl olacandan, btn toplumlar insan ruhunun tarihsel oluumu, evri
ecinin douu ve gelimesi gibi ortak sorunlarn zmne ayn anlayla katlacaklardr; anc
e gr alar deiik olacaktr; gr alarnn deiik olmas elde edilen sonulara zeng
elimelere
Bylece
evrensel
yol aacaktr.
hmanizm gerekten domu olacaktr: kart olmalar ve birbirlerini yok etm
nedeniyle toplam yaplamayan terimlerin toplamndan deil, rnein Hint bilgeliinde veya
saduyusunda ya da slam retisinde insanln yeni gelimelere ynelmesini salayacak ne va
psinin evrimin srekli akna kattklar ile oluan bir hmanizm olacaktr. Batl olmayan t
toplumsal ve manevi varlklarnn insancl deerlerin evrensel lt ile yeniden deerlendir
konusunda,
Klasik
dncenin
bugnkHristiyan
Trkiye somut
Bat'nn
bir rnek
dnavetap
gvenilir
insanln
bir nderdir.
tmn kucaklamasnn zorunlulu
layan
3Bat
nsan
Filolojinin
eitiminin
bu reti,yeni
iradesinin
temelidir
Atatrk
dnda
bir deerlendirilmesi
devrimine evrensel
davranarak,
eylemleri
- Filoloji
birvedeer
baarlan
kazandrmaktadr.
ileri insanlarn saptadklar ya
erin tesinde bir noktaya, daha evrensel amalara ynelten gizemli gten - Vico'nun, Tanrs
al nitelikte bulduu iin, 'Hikmet' dedii Hegel'in ise, varln yadsyamad, fakat ayn
teminden insanst her eyi kaldrmak istedii iin 'akln hilesi' diye adlandrd bu gize
ha nce sz edildi. Grnte insan iradesinden bamsz olarak hareket eden bu gcn, aslnd
leminin iinde var olduu, ancak onun ulamak ister grnd ereklerin, insanlarn bilinli
saptamadklar erekler olduu belirtilmelidir. Baka bir deyile bu erekler yakn, dolaysz,
ilinli olarak belirlenmi ereklerin doal sonucu olan ereklerdir. Bunun byle olmasnn ned
eni, gerek
yle
de denebilir:
olanla aklcl
dnce,olan
nesnelerin
arasndaki
somut
zdeliktir.
gerekliine nfuz ettii oranda aklcldr; ak
a evrenseldir. Kendi karn en ok dnen oban herkesten ok srsyle ilgilenen obandr
n muhakemesi bu niteliktedir. Ktlk eden kii, iyiyi gremedii ve iyilik yoluna giremedii
iin, yani zihin yetenekleri snrl olduu iin ktlk eder diyen ve bundan ''yalnzca bilg
nsanln
ktlk eder''
ilerlemesini
ilkesinisalayan
karan byk
Sokrates'in
fikir,muhakemesi
eylem, bilim
budur
ya da
(6).sanat insanlarnn byk o
bir zihin ve ahlak dzeyinde olduklar gz nnde tutulmaldr. u halde baardklar ileri
ri eylemlerin, ilintilik koullarn karlarna kard glkler nedeniyle saptadklar ya
eceini dnmek mantkszlk olmayacaktr. nk - gemiin deneyimlerinden biim alan, gn
te gelen ve kvamlanan - duygular, akllar ve iradeleri, farknda olmadan da olsa, en de
rin nedenlere inebilecek ve bylece, gsledikleri sorunlara geici deil, temelli zmler
ilecek gtedirler. yle ki onlardaki duygu, akl ve iradenin yansmal dncelerinden, yani
ine ayna olan dnceden ok daha yksek bir gerek dzeyinde bulunduunu ekinmeden ileri s
te bu yzden tarihsel bilinci insanln en ileri bir fethi, sonsuza kadar geerli bir kaza
iz.
c olarak grmek gerekir. Gerekten -insanln ilerlemesinde pay olan byk kiilerin fark
an zihinlerinde besledikleri- insan ruhunun tarihsel biimlenimi fikri, tarihsel b
ilin sayesinde, bilinlenmeyi baarm ve insann ahlak bilincinde gerek bir kavram olarak
erini dnk,
Bizce
almtr.
bugnk ve yarnki insanln karsnda yklenilen sorumluluun bu yksek bilin
an topluluklarn ynetmekle grevli saf ve aydnlk gcn oluturmak durumundadr. "Tanrsa
e "akln hilesi" kavramlarnn yerine geecek olan yeni bir g insanlarn yakn erekleri ve
al erekleri arasndaki zdelii kurmaldr. Ancak bu yeni bilinli gcn olumas ile Tonybe
i olarak stn-uygarlk dedii, bizim ise insanln manevi evriminin sreci olduunu grd
ygarlklarn
Ne
var ki insanolunun
tesinde beliren
insan ruhunun
stn dzeni
tarihsel
yeryznde
biimlenim
kurma
kavramna
olanana
eriebilmesi
kavuulacaktr.
iin, yani
bilinli glerin bir parac haline gelebilmesi iin -bu glerin says uluslarn uygarl
- tarihsel ilintiliklerin iinden gemesi ve o kavramn ortaya karlmas ile sonulanan uzu
e ac bir
Baka
insancl
deyile
deneyimi
Bat ile
yaam
Batlveolmayan
benimsemi
evren,
olmas
insanlar
gerekir.
kendi deimez zlerine ve amalar
ine kavuturabilecek bir eitim sistemi uygulamak zorundadrlar. Ve insan ruhunun evri
m sreci Bat uygarlklarnn oluturduu btn iinde yer ald nce belirtildiine ve -gen

Homeros mucizesi sayesinde Yunan uygarl iinde filizlenip yeerdiine tank olunduuna g
u nedenle insanlk evriminin modern evrelerinin, Yunan ve Roma dncesinin elde ettii fe
tihlerin bilinli tarihinden baka bir ey olmad sylenebilir) ite byle olduuna gre ya
eil, btn insanln karsna kan sorun, Bat'nn klasik evrenle modern evren arasndaki
e ele ald ve -modernis kuramlarn ortaya kmas ile bugnk bunalma srkleninceye kadar
ikten de
yle
kurtaramadan
diyebiliriz:
birka
Trkyzyl
Hmanizmi'nin
boyunca btn
zmeyeinsanla
uratgsterdii
sorundan ama,
z bakmndan
evrenselfarkl
hmanizmin
dei
mesi amac, antik ala modern a arasndaki ilikiler kavram iinde yer alan sorunlarn be
lan sorunlara zm bulmakla eriilebilecek bir amatr. Kukusuz sorunun terimleri imdi ok
r; sorunun kendisi bugne kadar sahip olmad bir mutlaklk ve zorunluluk nitelii kazanmt
u yzden
Ama
gene de,
de gerek
temeldezmn
ayndr:busorun,
mutlaklk
klasik
ve eitimin
zorunlulukbiimlendirici
erevesi iinde
deerinin
bulacaktr.
ne olduu soru
Bat uygarlnn ekirdeinin, Yunan dncesinin bir fethi olan zihin zgrl olduunu il
nudur.
, toplumun zihin yapsna belli bir biim veren zl elerin bulunduu belirtildiine gre a
aktadr ki gerekten zgr bir zihne -yani, zgrlk insann doal yeteneklerini zgrce geli
a olduuna gre insancl deerleri deerlendirmeye elverili bir zihne- erimek iin, kendi
uturanevren
Klasik
uygarlkla
zerine,
skhepsi
bir de
ilikinin
doru, ok
kurulmas
ey sylenmitir;
zorunludur. rnein, insanln delikanllk
olan modern evrenin karsna bir duygu evreni olarak kt; hatta bugn modern toplumlar
yapay yaam iinde yitip giden zihin yeteneklerinin doallkla gelime olanan bulduu ev
uu ileri srlmtr. Bunlar hep doru gzlemlerdir; nk insancl deerler sisteminin kayn
oluturduuna gre Yunan dncesinin stn derecede somut bir dnce olduundan; filoloji k
yol ama ve filoloji almalarnn zorunluluunu kabul ettirme konusunda en gl dnce o
uyulamaz. Yunan dncesi somut eleri bol, soyutlamalardan yoksun bir dncedir; tpk Yun
Somut
gibi:veYunanca
aracsz
soyut
gerekten
isimlereneok
anladmz
ge ve sanki
dahaistemeyerek
iyi aklamak
yer iin
vermiikiolan
rnek
birverebiliriz.
dildir.
Yu
ve sanat aracsz yaanm, kiisel bir deneyimin ifadesidir; canl, somutlukla duyulmu duy
, aracsz -yani yansmal dncenin araclndan gememi- bir gerein anlatmdr. rne
ik duygusu, Karadeniz'in gvenilmez dalgalarnda seyreden bir takada grevli bir insan
da doal olarak, kendiliinden doar. Oysa byk bir transatlantikte alan radar uzman ayn
sevgisini ve denizcilik duygusunu edinebilmek iin kuramsal dzeyde gelitirilmi ve uz
un incelemelerden sonra uygulanm bir eitimden gemek zorundadr. Radar uzmannn grevi da
l bir mesleki alan iine sktrlmtr, denizle dorudan doruya ilikili deildir. te y
tikteki radarcda denizcilik bilinci uyandrlmadka, ondan grevini tam anlam ile yapmas
Ayn biimde, .. 5. yzyl Atinas'nda kurulu demokratik dzenin deeri ortadadr, gze ar
lenemez.
ginliktedir, nk Atina'da belli bir yaa gelen her erkek vatanda bizzat Meclis'e katlabi
lir ve bizzat sz alabilir; bu ise demokrasinin yararl yanlarn herkesin gz nne en somu
ir biimde sermektir. Atina demokrasisi vatandalarn toplumsal snflar arasnda ayrm gz
herkese isonomia (yasa karsnda eitlik) ve parrhesia (dndn syleme zgrl) ilke
lanan tanr, zekca stn olanlarn, toplumun yararna uygun olarak, Meclis'te grlerini
rmelerine izin verir. Buna karlk, demokratik rejimle ynetilen bugnn byk devletlerinde
vatandan grevi yalnzca oyunu kulland zaman somutluk kazanmaktadr. Yurdunun yazgsnd
mlu olarak yetien zgr insan vatandalk yetkilerini ancak seimden seime kullanabilmekted
r. Ama bu sorumluluk, bu grev duygusu olumayabilir de, ya da olutuktan sonra kolaylk
la yitirilebilir;
Yunan
ve Latin yazarlarnn
bunun aresi,
genlerin
zerinde
dnsel
iyi dnlm,
ve ahlaksaliyiyetimesi
planlanm
zerindeki
bir demokratik
etki gcn
eitimb
daha iyi anlayabiliriz. Perikles'in kiilii, Demosthenes veya Aiskhines'in siyasal
bir sylevi gen zihinlerde demokrasinin ne olduunu dolayszca -ve Fransz demokrasisinin
nsan
ayrntl
zihninin
tarihinden
kavramlar
dahadorudan
etkili bir
doruya
biimdekavrama
yerletirebilir.
yeteneinden yoksun olduuna ilikin bir t
mel gzleme dikkati ekme frsat daha nce kmt. Tanmann duyular aracl ile olumas
teneksizlik genlerde daha belirgindir, nk onlar deneyimden ve zihin olgunluundan yana
pek gl deildirler; bu yzden de, karlarna yarg ya da kavram biiminde kan verileri
nde -analoji yolu ile- ilemek ve benimsemek olanana sahip deildirler (7). yle grnyor
insan akl -soyut dnce ile uzun bir temas sonunda belli nitelikteki (daha dorusu kendi
zihnine biim veren ilgilerin dizisinde yeri olan) yarg ve kavramlar olduu gibi, yan
i yarg ve kavram olarak, kavrama ve benimseme alkanln elde etmedike- dorudan doruya
somut olan, yani biim ve madde birleimini, ilintilik ve evrensel, gerek ve ideal bi
rleimini kavramaya elverilidir. Ancak bu somut alglarn ilenilmesinden sonra yarg ve ka
vram oluur, yani insan tarih ve felsefe dzeylerinde tanmaya eriir. Gen zihinlere en s
omut beslemeyi en yksek lde salayan klasik a eserleridir. Bazlarnn hakl olarak est
lli yandan,
te
bir eitim
insan
olarak
aklnn
grdkleri
dorudanklasik
doruya
eitimin
yarg ve
etkililii
kavram kavrayamamas
bundan ileri gelmektedir.
o kadar ak bir ge
i uzun zamandan beri pedagoglar, rnein edebiyat alannda, tarihsel bilgiler vermekle
yetinen eitim eidine kar iddetli bir kampanya yrtmektedirler. Amalar, okul program
azarlarn dolaysz incelenmesine, bu eit incelemenin yetitirici gcne yarar bir yerin a
salamaktr. Deneyimin bu verisini rtlmez biimde ve ok daha geni ve nemli bir lde

Batl olmayan toplumlarn bugn sergiledikleri durumdur. Batl olmayan lkelerde, zellikl
nci Dnya Sava'ndan sonra, Batllama hareketi teknik ve maddi alandan siyasal ve toplums
al kurulular alanna yaylmtr. zgrlk demokrasi dzenini benimsemi olan lkelerde bu
alist devletlerin benimsedikleri otoriter rejim karsnda, belirgin bir demokratik ve
zgrlk karakter sergilemeye zen gstermektedirler. Ne var ki bu kurulular demokrasinin
lnzca hazr formllerin mihaniki iki biimde benimsenmesi ile kurulamayacan, demokratik r
jimin yerlemesi, demokrasinin douta ve tarihsel geliim boyunca ald somut biimlerin do
sz ve derinlemesine tannmas ile olanakl olacan kantlayan saysz rnekler vermektedir
n somut biimlerinin dorudan doruya ve derinlemesine tannmasndan ise biz filolojik tanm
aytemel
Bu
anlyoruz.
hakikatten hareketle, filolojinin paha biilmez deerini daha iyi anlamak o
lana elde edilmektedir. Bat dncesinin Batl evrenin uygarln nasl deerlendirdiin
dncesinin kendi znn ne olduunu bilemedii ve deerinin mutlaklk nitelii tadn,
iin geerli olduunu sezemedii gibi, filolojinin tanmn bile yapamam olduunu belirtmi
kten baz bilginler yarg olan tarihin ve insancl eserlerin ideal ieriini inceleyen fel
sefenin karsnda, filolojinin yalnzca belgelerin incelenmesi olduu fikrini ileri srmle
r; baka bilginler, filolojiyi ok daha nemli bularak, onun tarihle ya da felsefe ile
zde olduu grn savunmulardr; hatta bir blm, kii ruhunu btnyle kavrayan filol
t karakterini, insancl olaylar zincirini anlatmakla kalan ve evrensele yer vermey
en tarihten de felsefenin bo soyutlamalarndan da stn tutup, filolojinin stnln ilan
Oysa, buraya kadar sylediklerimizden kan sonuca gre filoloji somutlukla insancl olana
ir.
nfuz etmek isteyen bir tanma biimidir; filolojinin, aratrmasn yapabilecei en geni a
ireyin ruhudur. u halde filoloji her eyden nce bir tanma biimidir; ayrca bu tanma bii
lerinden bsbtn farkldr. Sonu olarak bu (hatta bir drdncsnn katlmas gerekecei
nin snrlarn kesinlikle belirleyemeyenler yanlmaya mahkmdurlar. Croce yanlmaktadr: yan
bette tarihsel yargnn byk nemini belirtmesinde deil, felsefeyi tarih iinde eritmesinde
ir: yargyla kavram birbirinden ne kadar ayr ise, tarihle felsefe de o kadar ayrdr. F
iloloji konusunda Croce ve Croce gibi, filolojiyi belgelerin bir n incelenmesi du
rumuna drenler nasl yanlyorlarsa, filolojinin bu n inceleme grevinden ok daha nemli
vi olduunu hakl olarak sezenler de, filoloji ile tarih ya da felsefe arasnda zdelik k
urmayaoluyor
Demek
kalkmakla
ki, kendisine
yle yanlyorlar.
yklediimiz geni anlam ile filoloji insanlarn manevi etkinl
iklerinin somut rnlerini dorudan doruya tanmadr; manevi rnler de genellikle yaratlan
lerde olutuuna gre denebilir ki filoloji sanat, hukuk, felsefe, bilim vb. eserlerin
in incelenmesi
Bundan
karlacak
ve tannmasdr.
sonu udur: insancl olaylar kendine zg yntemi ile aratran ve belli
an tarih dediimiz zel bilimin yannda; bireysel somutun berisinde ve tesinde, o birey
sel somutu bir yandan gemie, bir yandan da gelecee balayan mantksal ve doal balar ara
tarihsel tanma kavramna yer verdiimiz gibi ve gene, alann fizik, metafizik ve ahlak b
iiminde e ayrdmz ve adna felsefe dediimiz zel disiplinin yannda: tarihin kark
yumandan ideal deerleri ekip karmaya alan felsefi tanma kavramna yer verdiimiz g
polisi olabilir veya olmayabilir: felsefe iin nemli olan siyasal zgrlk kavramdr; gene
le, Yunanllarn antropomorfik dini olabilir ya da olmayabilir, nemli olan bu dinin b
eraberinde getirdii, ya da hi olmazsa hogr ile karlad, vicdan zgrl ilkesidir);
etinleri bulmak, elden geldiince bozukluklarn ve eksikliklerini gidermek, bunlar aklam
ak, yorumlamak, eletirmekle grevli olan filoloji dediimiz zel bilimin yannda bir de f
ilolojik tanma vardr. Filolojik tanma, insanln manevi etkinliinin somut rnleri ile y
bir iliki kurmasdr. u halde filoloji gzlemdir, aratrmadr, konu ile dolaysz iliki k
konuyu
Bu
tanma
dolaysz
biimini
biimdebirbirinden
incelemedir;
ayran
oysasnrlarn
tarih yargdr,
belirsiz
felsefe
hale gelmesinin
ise kavramdr.
nedeni bir gzle
aslnda yerinde olan bu gzleme gre, nceden birtakm tarihsel ve felsefi nitelikteki bi
lgilere sahip olmadka, aratrc filolojik bir aratrmay yrtemez, hele eser yaratan bi
ani i yaam son derecede zengin ve renkli bir insan, derinlemesine tanmay hibir yolla b
ramaz. Ayn biimde -olaylarn kronolojik diziliine anlam btnl verebilecek tek ba olan
kavraylar bir yana iterse ve belgeleri titizlikle incelemez, onlara dayanmazsa, ta
rihsel aratrma tarihsel aratrma deildir. Gene byle, zengin filolojik bilgilere dayanma
dka (hi olmazsa nceki felsefe eserlerini tanmadka) ve derin bir tarih deneyimi elde et
i
Bu
olmadka,
tanma biiminin
felsefe bombo
i iebir
girdikleri
soyutlamartlemeyecek
ya da ieriksizbirbirgerektir,
d grn
ancak,
olmaktan
bizceteye
bu igid
i
u her bir etkinlik alann eviren belirgin snrlarn silinmesine neden deildir. Nitekim, f
lolojik incelemede, tarihsel tanma ile felsefi tanma kendi balarna ama deildirler; bu
bilgiler belli bir bireyin incelenmesine hizmet etmek durumundadr; bu bilgiler -d
aima eser yaratann kiilik alan iinde deerlendirilen- bir terimin, bir dizenin, bir cml
enin bir metin blmnn, bir eserin daha iyi anlalmasna yardmc olurlar. u halde filolo
rihle ya da felsefe ile bir tutmaya ne zorunluluk vardr ne de olanak. te yandan, t

arihsel inceleme filolojik bilgilerin nceden elde edilmi olmasn zorunlu bulur ve fel
sefi tanmadan yararlanr; felsefi inceleme de her iki eit bilgileri nceden elde edilmi
sayar ve felsefe tarihinden yararlanr. Felsefe tarihi, kendi hesabna, tanma biimini d
e kullanr,
Burada
bir sorunla
onlarlakarlayoruz:
beslenir.
insan filolojik tanmaya nasl eriebilir? bunun iin die
biiminden yararlanmak gerekmez mi? te yandan bu tanma biimi filolojik tanmadan harek
t etme zorululuunu iermiyor mu? O halde? Aslna baklrsa, bu zerinde durmaya demeyecek b
r sorundur, nk hangi tanmann ncelikle ele alnaca problemi bireyin ruh birlii iinde
ir; nitekim insann ruhu da bir anda belli bir biim alp ortaya kmaz; o da yava yava olu
; olumas tanmaya ynelen etkinlii ile gerekleir; bylece bilgin, almalarnn ilk dn
ik dneminde- yzyllarn miras olan tarihsel ve felsefi bilgilerden yararlanr; ondan sonr
a da, filoloji dzeyinde yapt yeni bulular sayesinde, tarih ve felsefe dzeylerindeki bi
lgilere katkda
Filolojinin
bamszln
bulunabilir,ortaya
onlarn
kardktan
deimesine
sonra,
yol Bat
aabilir.
eitiminin temelinde klasik eitimi
jik eitimin bulunduunu ileri srebiliriz; filolojik eitimin zihin yapsn etkileme gc b
adar herkesin gznden kamtr; ama bu gcn ok byk olduu aktr. Bununla beraber, hem
r ki klasik eitim, estetik eitim ve filolojik adn verdiimiz eitim, aslnda okul uygulam
snda, ayr gerek deil, bir tek geree verilen ayr addr. Gerekten, Bat'nn dn
biimlenimi byk lde klasik dnceye dayanr; klasik dnce de -edebi olsun, tarihsel,
ta bilimsel olsun- sanat deeri ok yksek eserlerde sakl bulunduuna gre, klasik eitimle
stetik eitimin ayn ey olduklar ortaya kar. Bundan baka zgn metinlerin okunmas Yunan
Latincenin bilinmesini gerektirdii iin, bu klasik-estetik eitim ayn zamanda filoloji
k bir nitelik kazanr. Biz okullardaki filolojinin ilk bilgilerden ibaret olduunu d
eil, temel bilgileri veren filoloji olduunu sylemek durumundayz. Gerekten de gen, zgn
tinlerle iliki kurmakla, bir terimin etimolojik anlamndan balayarak douu ve geliimi bo
yunca kazand yeni anlamlar izlemeyi renir; gitgide daha yksek bir olgunluk dzeyine er
dncenin zorlamas ile, eitli yazarlarn eserlerinde terimlerin kazand anlamlar ylesi
somut bir nitelik sergilerler ki, gen farkna varmadan bu anlam bolluunu ana dilind
eki kelimeye aktarr ve bylece bir terimin semantik evrimini bir btn olarak i evrenine
mal etmi olur. O terimin semantik evrimi ise, insan dncesi tarihinin tmyle yansd s
lardan
te
Bu
suretle,
filolojinin
biridir.
gze arpan,
z ve eitici
fakat hibir
gc budur.
zaman akl yolu ile kantlanamad iin, bugn ounlu
yandran bir fenomenin nedeni de aklanm olmaktadr. Bilindii gibi, lisede Yunanca ve Lat
nce -stelik, genel gre gre, yzeysel biimde- renildikleri ve ksa zamanda unutuldukla
insann zihin yapsnda ihmal edilmeyecek bir etkiye sahiptirler. Gerekten de, aradan
yllar getii iin, olgunluk anda insan rendii btn morfoloji ve sintaks bilgilerini
den de en kolay metinleri okuma olanan yitirmi olabilir; fakat hibir zaman unutmayaca,
yitirmeyecei ey filolojik biimlenimdir; bu biimlenim ona genliinde manevi varlnn b
eneklerini -modern yaamn kark ve karanlk zorlamalar ve yansmal dncenin ince hesap
krletilmelerine frsat brakmadan- ortaya koyma olanan vermitir. Bu yetenekler doal ve
ir suretle arptlmam gereklerle kurulan iliki sayesinde zgrce geliirler. nsana, gen
e ahlaksal biimlenimi iin gerekli olan temel terimlerin btn anlamlarn kaynandan alp
iline aktarma olanan salayan bu yeteneklerdir. Zihninde yer eden temel eler bunlardr;
unan ve Latin dillerinin btn isim ve fiil ekimlerini unutsa bile, bu eler zihninden s
ilinip gitmeyecektir.
Aydnlatlmas
gereken bir nokta da filolojik eitimin, baka dillerin filolojisi ile, rnei
Arap filolojisi ile deil de, yalnzca klasik filoloji ile verilebileceidir. Bunun n
edeni, tarih kavramnn -getirdii yntem ve zihniyetle birlikte- insan zihninde Yunan v
e Roma evreni ile kurulan iliki sonucunda olumasndaki neden ne ise, odur. Gerekten a
ntik dnyada insan aklnn gl etkisi altnda kalan tarih olaylar aklc elerle yorulmu
ylar arasndaki balant sanki kendiliinden oratya kmakta, bylece insancl olaylarn mant
e doal gzlemine dayanan yarg olan tarihe dntrlmeleri kolay olmaktadr. te ayn biim
e Roma yazarlar ylesine belirgin bir doallk ve insanlk nitelii tarlar ki, onlar okuy
iiliklerin etkisi altnda kalarak, onlar tek tek, manevi varlklarnn btn ile tanmak g
imini duyar; bu da insan filolojik incelemeye iter, onda filoloji kavramn uyandrr. Ni
tekim olarak,
Sonu
tarihle Bat'da
filolojinin
verilen
Yunantemel
zeksnn
eitimin
ikifilolojik
buluu olmas
eitimbirolduunu,
raslantbudeildir.
eitimin elde edi
lmesi iin tek yolun Yunan ve Latin klasiklerinin filolojik dzeyde incelenmesi gere
ktiini syleyebiliriz. Bylece gerek bir aydn snfn olumasn isteyen her toplumun klas
arna Bat
nk
nem uygarlklarnn
vermek zorunda olduunu
yaamsalkesinlikle
ve tkenmezileri
esisrebiliriz.
-yani zihin zgrl ilkesi- varln
sek) ve serpilme halinde Yunan ve Roma klasiklerinin iinde korumaktadr. Klasik a zeri
ndeki almalar, bu a yazarlarnn ok yksek sanat deeri sayesinde, insanda ince bir est
yarlk yaratmaktan geri kalmayacana gre de, filolojik eitimle klasik eitimi ve estetik
eitimiolmayan
Yunanca
Batl
birbirinden
ve
Latince
evrenretiminin
ayrmann
klasik filolojinin
olanaksz
gitgide unutulan
olduu sonucuna
eitici
l anlam
deerini
varlmaktadr.
dahaite
iyibudur.
biecek durumdadr; nk k
filoloji genci gerekle -hem de en eksiksiz, btn gerekle; sanatnn duyduu ve dile geti

gerekle, yani insann manevi varlnda kaynam bulunan ilintilik olanla ideal ve evrense
lan kapsayan gerekle- kar karya getirmekle, ona, klasik an byk temsilcilerine zg
insancl somutluun duygusunu kazandrr; bu da her trl dogmatik kanya ve her eit skolas
ye kaplmay nler. Gerekten, eski an byk kiilerinde egemen olan eletiri duygusunun v
e zgrlnn etkisi, filologlar -onlar farknda olmasalar da- ayn lde bir eletiri duy
akeme artk
imdi
zgrlne
filolojinin
eritirecek
gerekten
kadartarihin
byktr.
ve felsefenin temelinde olduunu, ancak yalnzca
belgelerin bir n inceleme evresi olduundan deil, her eit tarihsel ve felsefi bilgini
n olduu kadar, kar gzetmeyen ve her eit bilimsel bilginin temelinde yer almasna neden
lanTanma
4kuram
Bylece
birolarak
biimlendirici
Batl
kuram
ruh
toplumlarn
vekuram
ruhun
gcetarihsel
olduu
sahip kadar
olduundan
biimlenme
Batltanmalarn
olmayan toplumlarn
temeli olduunu
da karsna
ileri srebiliriz.
bir temel sor
Bugn her iki evrenin toplumlar byk bir bunalm iindedirler; Bat'da klasik eitim gelen
n kk kurumakta, bylece Bat uygarlnn varl, bununla birlikte insanln evrim sreci
keye dmektedir; Dou'da toplumlar tarihsel ve ilintilik zorunluluklarla Batllama yoluna
itilmi bulunmaktadrlar; ancak bu yolda baarya ulamalar bilinli dncenin onlar ayd
yn vermesine baldr. Temel sorun, Bat insanlnn yaam olduu deneyimi btnl ve
nin aresini bulmak sorunudur. nk, grld gibi, insanln evrimi kavramna ve ruhun ta
imi kavramna ulatran tek yol bu deneyimdir. Ruhun tarihsel biimlenimi kavram insann ke
ndi dnenolan
Dnmekte
benliinin
benlik bilincine eritiren
tam olaraktemel
eritii
tanmann
anda olumaktadr.
filolojik tanma olduunu grdk.
filolojik tanma ile bitmiyor; hatta onun gerek bir filolojik tanma olabilmesi iin br t
anma biimlerinin, yani yarglamann, kavramn ve kavram yarglamasnn da ayn zamanda var
gereklidir. Bylece, tarih bilincine gerekten eriebilmek iin, drtl bir tanmaya gereksin
e olduu ortaya kmaktadr. Bu tanma biimleri, zaman zaman i ie girmekle beraber, gene d
irbirlerinden
Gerekten,
filolojik
belirgintanma
bir biimde
ile yetinilmesi
farkldrlar.
halinde eriilen tanma dzeyi tam anlam ile fi
lolojik bir dzey bile olamaz ve bu tanma insanlar, klasik evreni taklit edilmesi ge
reken vazgeilmez bir rnek sayan, bylece de tarih d bir dnceye sahip olduklarn kan
hmanistlerin dt yanlgdan bile koruyamaz. Ayn biimde, son yzyln historismus'u gib
lasik a yksek insancl ve ideal ieriinden yoksun brakmakla, herhangi bir tarih a du
tehlikesini yaratabilir; filolojik bilgilere dayanmayan bir tarih, tarih bile o
lamaz; bir kronik ya da bir mythos olur. te yandan yalnzca felsefi bir gr as, filoloj
maddesinden ve tarihin iinde yer alan evrim kavramndan koparlp uzaklatrld iin, ile
yapamayacak ve olgunlaamayacaktr; bu yzden de auctoritas'a boyun emek zorunda kalaca
ktr; bu da insanl skolastik zihniyetin karanlna gmecektir. stelik filolojik ve tarih
ereklerden haberi olmayan bir felsefe, felsefe bile olamayacaktr; toplumsal yaamn no
rmu olarak benimsetilen bir dogmatik inanlar yn olmaktan ileri gidemeyecektir. Felsef
e tarihine gelince, ne gerekler dzeyinde ne de kuram dzeyinde herhangi bir fikir ev
rimisuretle,
Bu
sz konusu
aynolamayacana
zamanda ruhungre,
kurambuyadisiplin
da, dahaoluma
doruolana
bir deyimle,
bile bulamayacaktr.
ruhun tarihsel bii
mlenimi
I.
Bir
Filoloji
olayn
kuram
yayada,
olandaha
da
filolojik
birok,
tanma
tanma:
bir
kuram
insan eserinin
ortaya kmaktadr.
gzlenmesinden
Kuram
yolaema
kar
halinde
ve, derinlemesine
yle gsterebi
bir inceleme sayesinde, bu olay ya da eserin birey ruhunun oluturduu btn iinde tannma
snTarih
Bu,
II.
Olaylar
gerekler
salar.
veyainsanolunun
dadzeyinde
tarihseleserleri
statik
tanma:andr.
zerine yrtlen muhakemeden hareket eder ve bunlarn i ve
d gerekler
Bu,
III.
Belli
balantlarnn
Felsefe
bir tarihsel
yadzeyinde
da ann
felsefi
saptanmas
tarihsel
oluturduu
tanma:
sayesinde,
andr.
gerekten
yargya
soyutlanan
gtrr.ideal deerlerin incelenmesidir.
Buna ideal deerlerin -bireyin ruhunda somut bir biimde oluan ideal deerlerin- filolo
jisitek
Bu,
IV.
Tek
fikirler
Felsefe
de ideal
denebilir.
tarihi
dzeyinde
deerler
ya dazerine
statik
felsefe
andr.
yrtt
tarihincemuhakemeden
tanma: hareket eder ve bunlarn douum ve geli
saptamak sayesinde, haklarnda yargya varr. Bilinen ad ile felsefe tarihidir; buna i
dealfikirler
Bu,
izilen
deerlerin
emadan
dzeyinde
tarihi tarihsel
anlalaca
de diyebiliriz.
zere,
andr.
filoloji, gerein insana grnen hali ile, dorudan dor
linmesi iken; tarih, felsefe ve felsefe tarihi bu gerei tanmaya sonradan uygulanan
ilemlerdir. Bu ilemler, gerei olduu hale getiren balantlarn aratrlmas biiminde,
mnn belirlendirilmesi biiminde ve nihayet eylemin ya da eserin ahlaksal ve ideal dee
ri zerinebuyargda
Bylece,
drt tanma
bulunmaya
biiminden
ulatran
-yaniaratrma
filolojik,
biiminde
tarihsel,
ortaya
felsefi
kar.
ve felsefe tarihin
ce tanma biimlerinden- geerek insanln btn manevi deneyimini kucaklayan bir byk sent
; bu sentez, dnmekte olan benliin kesin bir biimde duyulmasndan ibarettir; daha dorusu
bu halde
u
sentez,yukarda
insan izilen
kendi dncesinin
emay beinci
bilincine
bir evre
ykseltmektedir.
ile tamamlamak gerekir. Buna felsefenin fe
lsefesi
V.
Bu,
Felsefenin
idealyadeerin
da felsefesi
idealinsanln
deerlerin
ya daideal
ideal
felsefesi
deerlerinden
deerlerin
de diyebiliriz:
felsefesi:
soyutlanarak karlmasdr, ya da insann m
evrensel birlie veya hakikate erimesidir; yahut da insan dncesinin varlnn bilincidir
ise mutlak
Bu,
tek mutlak
andrhakikattir.
daha dorusu anlarn yadsnmas ve ebedi hakikate ya da mutlak olarak ide
al olana gibi, bu bir eit Cogito ergo sum oluyor; ancak bu Cogito ergo sum, tarih d bir
Grld
ykselmektir.
Kukusuz
k noktasna
-ister statik,
yerletirilmiyor,
ister tarihsel,
kuramsal
isterdeneyimin
gereklervar
dzeyinde,
noktasnda
isterbeliriyor.
fikirler dzeyi
nde- btn anlarn yadsnmas insan dncesinin btn nceki aramalarn yok eder grnyor;
or: atomun paralanmas maddeyi yok etmesi gibi bir durumdur bu. Ancak, insann maddi
yaamn srdrmesi iin nasl paralanm atom deil, madde gerekli ise, ayn biimde, onun
en byk hakikatin dnmekte olan benlik bilinci olduunu yakalayan o derin fakat -sadece
bir an iin duyulabilecei iin- geici duygu deil, kendi evriminin tarihi gereklidir. zel

likle gereklidir, nk -kimya ile fiziin yzyllar sren aratrmalar sonunda atomu parala
alar gibi- insan kendinin ve kendi dncesinin var olduu bilincine ancak insanln otuz y
Bunda
deneyimini
kan sonuca
yenidengre,
yaayp
insanln
benimsedikten
deerlerinden
sonra eriebilmektedir.
soyutlanarak karlan mutlak hakikat, en b
-baka bir deyimle, en byk hakikatin- aratran zek olduunun, kendi kendini dnen, dol
san ruhunun
Ancak
dikkatvarl
edilmelibilincine
ve gzdenerien
karlmamaldr
dnce olduunun
ki, Descartes'n
saptanmasdr.
Cogito ergo sum'undan farkl
larak o, kendi kaynan, tarihsel biimlenimini yadsmyor, yadsyacak durumda deildir; aks
alde kendi kendini yadsma ve kendi kendini yok etme durumuna decektir. Gerekten, Des
cartes tarih d Cogitoergosum'u ile ruhun gelimesinin srekliliini krmakta ve bylece ru
yaratc etkinliini olumsuz ynde etkilemekte; stelik bizzat oluturulmaya gereksinmesi b
ulunan bir ilkeyi balang noktasna oturtmakla (gerekten de dnen dnce hemen balang
ri srmek ve Cogito ergo sum demek durumuna sokulmaktadr), zihin zgrln ortadan kaldrm
, nk insan ruhu kendi varln bir postulat olarak deil, zgrce, zgr bir muhakeme son
a koymak zorundadr: hi bir ey kendi varln zgrce ortaya koyma gerekliliini zihin zg
maz. Baka bir deyile, hazr bir forml halinde balang noktasna yerletirilen bir Cogito
Bat
sum insanlnn
kendini yok etmekten
geirdiikurtulamaz.
uzun deneyimin yaayan ve yaam veren bir e olduu aka grl
kurmas halinde, insan ruhu saysz bilgilerle zenginlemekle kalmayp, bir biime girer; yl
ki insan akl onu tandka, biimini bulur; biimini bulduka onu daha iyi tanr. Bylece,
a konu ile iliki kurmakla, filolojik, tarihsel, felsefi tanma ve felsefe tarihince t
anma kavramna eriir; ve bu drt tanma biiminin tesinde, tanyan ve tandnn bilincin
ak, kendi
Bat
insanlnn
bamszuzun
varln
deneyimi
ortaya
yaayan
koymay
ve yaam
baarr.
veren bir eydir, dendi: gerekten, bu deney
san ahlaksal zgrln yce ilkesini saptamaya itmekle kalmayp, zellikle yetenekli ruhlar
iki kurma sayesinde, o gne kadar gizli kalm ideal hazineler bulgular; yle ki, bu srekl
i ilikiyle, aratran zek ile aratrmann konusu olan Bat'nn manevi evreni karlkl ol
rinin deerli yanlarn meydana karrlar; bir noktadan sonra ikisi sanki zdeleirler; n
ir ey, dnce ve ahlak ynnden ycelmi insan kadar kendi zerine eilen doa, kendi zn
an doa, kendini ortaya koymay ve bunun bilincine tam olarak erimeyi baarm olan doa diy
Tek
adlandrlmaya
tek uygarlklarn
hak kazanmamtr.
stnde olan ve ruhun evrim sreci diye adlandrlan gerein yntemli
de tannmasnn, hangi uygarlktan olursa olsun, her insann eitiminde mutlak bir deeri ol
uu bylece zihin
Filolojinin
kantlanm
yapsn
oluyor.
etkileyici gcnn nereden ileri geldiini anlamak kolaydr, nk
k tanmann konusu olan gerek, mutlak hakikate, br gereklere oranla (yani tarihsel, fels
efi ve felsefe tarihince geree oranla) daha byk lde katlr; nk felsefenin felsefes
lak hakikat gerekler dzeyinde dizilen statik anlarn sonsuz okluunda yansr; bunun neden
i de gerein her statik annn mutlak hakikatin -ou zaman arplm ve hatta tannmaz hale
olsa-insann
Bir
bir grnmn
ya da btn
tamasdr.
bir insan topluluunun, rnein, onur duygusuna -tanmn yapamamakla
ber, kavram halinde saptayamamakla beraber- sahip olabildii bilinen bir gerektir.
Ayn biimde, eyleme getikleri ve dnmeye baladklar gnden itibaren, insanlar tarih duy
felsefe duygusuna ve felsefe tarihi duygusuna sahip olmular, bilmeyerek bile ols
a, zihin zgrlnden yararlanmlardr. Bu nedenle filolojik eitim, insanln manevi geli
isteyen her toplum iin temel eitim olma durumundadr. Filolojik eitim, salam bir tari
hsel ve felsefi eitimle tamamlanmasa bile, insana, att ilk admlardan itibaren, filolo
jik somutun ne olduunu, bunun arkasndan tarihsel yargnn, felsefi kavramn ne olduklarn
uyuracak yeterliktedir; nk filolojik gerek bunlarn hepsini iermektedir. Kukusuz filolo
ik eitim kendi bana, insan dnmekte olan benliinin bilincine eritiremez; bununla bera
nu dnen benliinin etkinliini duyar hale getirebilir. nsann kendi benliini duyar hale
mesi ise, onda -her ikisinin conditio sine qua non'unu (vazgeilmez koulunu) zihin z
grlnn
VII.
1toplumlar
Yeni
Eitim
EK: ETM
Trk
sorununun
deneyiminin
oluturduuiin
SORUNU
ortak
nemi.
birinsanlk
insanln
temel
Dnyann
eitim
onuru
ilerleyiine
btn
duygusunun
nemli
ve bir
ahlakkatkda
anlaynn
bulunabilecei
kendiliinden
bylece
domasn
ortay
adr. nk bu deneyim insanlarn manevi ve pratik etkinliklerinin birbirinden en uzak ala
nlar ile ilgili birok soruna doru zm getirebilir. Hatta bu yeni adan bakldnda, so
ksmnn alm olduu grlecektir. rnein, klasik evrenle modern Bat evreni arasndaki i
ruhun modern
Ancak
evrim srecinin
Trk toplumunun
birliibukavram
yeni -ve
karsnda
daha yaanmadan
sorun olmaktan
bilincine
kmtr.
eriilmi olma zelliini
tayan- deneyiminin gelecek Trk kuaklar iin srekli bir kazan ve insanln manevi evr
katk olmas isteniyorsa, eitim sorununun bu yeni adan incelenmesi gerekir. nk nce T
e, sonra da Batl olmayan toplumlarda, karlalan sorunlarn gerek terimlerine, nfuz etm
en uygun biimde bir zme varma yeteneine sahip -kk de olsa- bir aydn zmre olumadk
e dayanan
te
bu nedenle,
bir uygulamaya
Trk hmanist
geilemeyecei
dncesinin
aktr.
ortaya koyduu nice olanaklar arasnda, eitim so
Buraya
bir nem
kadar
kazanmaktadr.
sylenilenlere gre btn toplumlar ve btn bireyler iin geerli bir tek eiti
uunu savunabiliriz. Eitim birdir, nk eitimin amac birdir. Ama yle aklanabilir: e
sana -Bat uygarlklar topluluu iinde birka bin ylda oluan- insancl deerler sistemine
diince bal bir zihin habitus'u vermek, ayn zamanda bu sistemin tarihsel bir gelime il
e olutuu ve mutlak bir deere sahip olduu bilincini kazandrmaktr. Baka bir deyile, ei

amac insan, tanma sorununu ele almasn bilmi olan insancl evreni drtl tanma biimi
n sonra, dnen benliinin bilincine eritirmektir; nk, insan iradesinin denetiminden ka
ysz akl d glere egemen olabilecek yeni bilinli gleri toplumlara katmann baka yol
larn ve toplumlarn yazgsn elden geldiince insanln bilinli iradesine emanet edebilme
u gereklidir. Eitim her bireyi ahlaka ve zihince zerk bir insan klmaldr. Bu insan, ken
di manevi geliiminden haberli olaca iin, insanca olann ne olduunu iyi bilecei iin, i
yaad toplumsal evreye uyma yeteneini gstermekle kalmayacak, onu etkilemesini bilecek,
lerlemesini
Eitimin
amalar,
salayacaktr.
bylece mutlaklk ve zorunluluk dzeyinde belirlenmektedir. nsanln ama
klk vebyle
Amac
zorunluluk
tanmlanan
dzeyinde
bu yenideerlendirdiimize
eitim anlay birgre
yandan
bununeitimle
byle olmas
ilgiliakla
empirik
uygundur.
ve pozitivi
kuramlara kar kmakta, bir yandan da insann bireyi olduu toplumun ilintilik koullarna
asnteksalamann
Bir
eitim olduu
tesinde
ileribulunan
srldkten
bir amaca
sonra,
varma
yaamn
abasndadr.
pratik gereksinmelerinin ve bireylerin
zek trlerinin ortaretimde eitlilie yer verilmesini gerekli kld vurgulanmaldr. Es
eki okullar bu gereksinmeyi karlamaktadr ve byle bir duruma kar kmann da anlam yokt
ak ideal amacn hep bir olduu unutulmamaldr: ama, yukarda belirtildii gibi, insanlar t
umlarda
u
halde,etken
bir olmakla
olan bilinli
beraberglerin
eitim insanlara
birer parac
-zihinsel
olacak
yeteneklerine
biimde yetitirmektir.
ve alacaklar gr
eve gre- deien l ve biimlerde verilmelidir. rnein zanaatya oranla toplum yaamn
e olanana sahip olan siyaset adam, aydn, sanat, eitimci vb. bu eitimi tam olarak alma
onun mutlak ve zorunlu deerinin bilincine varmak durumundadrlar. Bir ksm da, zihinse
l yeteneklerine ve toplumdaki snrl ilevlerine uygun olarak, duygunun tesinde, insancl
deerler sistemi kavramna erimekle beraber, bu sistemin kurumsal dzeyde kazand anlama y
banc kalabilirler. Kyl ve iinin, ayn eitimi almakla beraber, daha aa bir dzeyde ka
luma nemli bir zarar vermez; kendi dncelerinin kuramsal bilincine, hatta kavramlara
eriemeseler bile, bu eitimden kendi zihin habitus'larn oluturacak lde yararlanmalar
li grlebilir.
Baka
bir deyile, btn yelerinin kuramsal bilince en yksek derecede sahip olduu toplumun
nek toplum olduu gz nnde tutulmak koulu ile kylnn, iinin, rnein zgrln ne old
alar ve zgrle sarslmaz bir gven beslemeleri yeterlidir. Bunu gerekletirmek zor deil
lesine byk bir zveride bulunulmadan toplumsal yaamn srdrlemeyecei dnlen zamanlar
sklp atlmaya allan- bu zgrlk arzusu aslnda insanda doaldr. Bunu gerekletirmen
n insann, bu eitimi tam olarak alm eiticiler tarafndan hazrlanan programlara gre yeti
ldii, retim ilkelerini aydnlarn saptad meslek okullarnda okuduu gz nnde tutulmal
a ve gnlnde yaatt okul izlenimlerine, ald biimlenime -tm de hmanist zihniyetin
ar, konserler, kitap ve gazeteler sayesinde daha salam bir temel, daha zl bir ierik
kazandrabilecei dnlmelidir. Esasen siyasal ve toplumsal kurumlar, bu zihniyetin kurduu
dzen uyarnca akp giden yaamn kendisi toplumun btn snflarnda belli bir zihin yapsn
ylar
2eitli
Filolojik
olan
tanma
etkili
eitim
biimlerinin
glerdir.oturtulduu temelin filolojik tanma olduunu grdk. Bu ncl be
ten sonra, evrensel eitimin temelinde filolojinin bulunmas, yani insanlar filoloji
kavramn bulmaya gtren insancl evrenin filolojik incelenmesinin temel olmas bir zorunl
uluk olarak kar. Filolojik incelemenin pedagojik deerinin insana belli bir zihin ha
bitus'u kazandrmaktan ileri geldii de nce sylendi. Byle bir zihin habitus'una sahip i
nsan, somut gerekle srdrd ilikinin verdii bir alkanlkla, her eyin doruluunu biz
r; bu da aratrcnn eletiri szgecinden gemeyen her trl dogmann ve auctoritas'n yk
den olur.
Burada
bir noktann akla kavuturulmasnda yarar vardr: yzyllardan beri sregelen eski
la, Yunan ve Roma evrenlerini Bat'nn modern uygarlklar karsnda bir btn olarak gryo
gene de kabul edilmelidir ki Roma evreni -Yunan evreninin, hukuk alannda olduu gib
i, adeta doal bir tamamlaycs olmasna ramen- birok bakmlardan Yunan uygarlna yakn
modern Bat uygarlklarna yakndr. Yunan uygarlnn verilerine uygun biimde oluan bir t
rak sergiledii genel grnm, Roma'y modern uygarlklarn yanna katar; Yunanistan ise, zih
grlne
Ayn
biimde,
yaameitim
verensorunu
tek kaynak
asndan
olarakda,kalr.
Roma Yunanistan'n yannda deil, modern dnyann y
rekten, Roma toplumunun evrimini olumlu ynde etkileyen, Yunan edebiyatnn incelenmesi
ve bundan duyulan estetik zevkten ok Yunan metinleri sayesinde elde edilen filol
ojik biimlenimdir (1). Filolojik biimlenme, genellikle ve hakl olarak hayal gcnden ve
kuramsal aratrma evkinden yoksun kabul edilen bu toplum zerinde etkili olmakla, ona
daha salkl bir gerekilik kazandrmtr: derin bir biimde duyduu ve anlad gerekte
ettirmi, bylece onu yanlgya dmekten korumutur. Bunun sonucunda, Romallar hakikate, k
msal etkinlikten ok, balca zellikleri olan somut gerekilik aracl ile yaklamlard
ealar
Bu
sylenenlerden
retisi aracl
kan doal
ile deil
sonucade,gre
Romaruhun
hukuku
tamaracl
bilincineile
olduu
diyebiliriz.
kadar ruhun tam olarak
biimlenmesine gtren bir eitimin temellerini atmas nedeniyle klasik okula sonsuz bir s
aygnlk gstermesi gereken yalnz Batl toplumlar deildir; Batl olmayan toplumlar da, z
ni kuran temel devrimi gerekletirdikten sonra, ilkel korkulardan ve inanlardan ileri
gelen her eit zihin habitus'unu ortadan kaldrmak amacn gdecek olan manevi devrime gir

imek zorundadrlar. Buna erimek iin, bu toplumlarn, her eyden nce, z hmanist olan bi
m, bilimolmayan
Batl
ve kltr
evrende
kurumlarn
bu eitkurmalar
kurumlarngerekmektedir.
kurulmasn kolaylatracak bir giriimin tad
tl lkelere der. nk Batl evrenle Batl olmayan evren arasnda bugne kadar kurulama
a olanan yalnz bu kurulular salayabilirler. Aksi halde Batl olmayan evrenle diyalog k
bilmek, sosyalist lkelerin bir ayrcal olarak kalacaktr. Diyalog kurulamayan yerde topl
umlarn birbirlerini karlkl olarak anlamalar olanaksz olduuna gre, uluslarn belli am
ir araya gelmeleri ve hepsinin byk bir uyum iinde insanln bundan sonraki ilerleyiine k
tkda
3Eitim
Klasik
bulunmalar
alannda
eitimBat
veolana
modernist
evreninin
da ortadan
eitim
karsna
kalkacaktr.
dikilen gnn sorunu, modernist adn verebileceimi
m biiminin
Bu
yeni eitim
yanllarnca
sistemindentehdit
yana olanlar,
edilen hmanist
bilimlerin
ruhusratli
koruyabilme
bir evrim
sorunudur.
gstermeleri, te
kniin, endstri yaamnn insan akna dndren gelimesi, modern bilimin ve onun karmak
rektirdii bilgi ynnn ba dndrc bir hzla artmas nedeniyle ortaya kan yeni gereks
re, yeni bir okul tipinin kurulup yaylmasn istemektedirler; onlara gre, yeni okul hma
nist eitimin btnlne kymaktan ekinmemelidir (esasen mesleki ve teknik okullar yllarda
i bu btnl tahrip etmektedirler); yaam ksa olduuna gre, genler kk yatan itibaren
r snrlar
Bu
alann bilgileri
iinde kaldka,
ile yetitirilmelidirler.
byle bir istein yersiz olduu sylenemez, nk, 18. yzylda
anlk okulunun -askeri okulun- kurulmas nasl bir zorunluluk idiyse, bugn de modernist
okulun toplumda bir yere hakk vardr. Ancak, modernistlerin bu yeni kuruluun hmanist
okulun yerini almas, insanlk idealini temsil grevinin bu okula verilmesi konusunda
ki talepleri kesinlikle kabul edilemez. Bilindii gibi bu grev, az ok bilinli bir dav
ranla hmanist
Modernist
okul hakknda
okula verilmi,
doru birhmanist
yargya varabilmek
okul da yakn
iinzamana
onun gerek
kadar buniteliini
sorumluluu
gzden
tamt
kar
, yksek dzeyli bir teknik okul olduu unutulmamak gerekir. Bylece ona, daha kk apta, f
t eski klasik okulun yerini tutabilecek bir hmanist kurulu olduu gz ile baklmaktan vaz
Aslna baklacak olursa, modernistlerin ileri srd tutamaklar ciddi olmaktan uzaktr ve ci
geilecektir.
di bir tartmay kaldracak salamlkta deildir. Ancak modern hmanistlerin yzeysellii bu
klarn yzeyselliinden aa kalmamaktadr. Modern hmanistler, ortaya atlan sorunlar hman
u hedef almadka, tersine onu bu davann stnde tutup vazgeilmez bir e olarak kabul etti
grevlerini baar ile yapabilmilerdir. Fakat bugn, modernist dncenin bizzat klasik eit
aldrmas karsnda hmanistler tepki gsteremiyor, onu savunamyorlar. Eitimle ilgili mode
1-tezLatince
u belli
ve Yunanca'nn
bal noktalar
retimi
iermektedir:
zihinler iin idman yerine geiyorsa, sz konusu olan bir
"zihin jimnastii" ise (bu budalaca forml modernistler tarafndan ortaya atlm deildir;
ugnk hmanistlerin sk sk bavurduklar bu forml, Alman neo-hmanistlerinin zengin dnc
artdr), (2) bu ayn "zihin jimnastiini" matematik ve doa bilimleri ile uygulamak olanak
; stelik, bu "idman" gence, Latince'nin ekimleri gibi, Peloponnesos sava ile ilgili
bilgiler gibi gereksiz ve anlamsz eyler retmeyecek, kendine ve bilim adam gereksinimi
gn getike artan topluma her bakmdan yararl olan matematik ve doal bilimler alannda ye
imesini
2Pozitifsalayacaktr.
bilimlerin yntemi ile, yani dolaysz gzlemle, deneyle ve istatistik veril
erle incelenebilen toplumsal ve ahlaksal bilimler insana ahlaksal, toplumsal ve
siyasal bir eitimi Yunan-Roma edebiyatnn ya da modern a klasiklerinin verebileceinden
k daha etkili bir biimde verebilir. nk zgrce yaratlan ve ahlak dln ilan eden sa
nliin ahlak zerinde olumsuz etkiler yapabilir; oysa, rnein, psikoloji ile sosyoloji ta
mamyla
3Hmanist
akceitim
bir ahlakn
soylulara
olumasna
zg birolanak
eitimdir;
salayacak
nk pratik
niteliktedir.
erekleri yoktur, bu yzden de k
er iin elverili eitim sistemi deildir; aksine o kadar zor bir eitimdir ki, ounluun d
tenekleri
Bizim
akladmz
onu alacakvegte
ayndeildir.
zamanda ruhun tarihsel biimlenimi kuram niteliini tadn g
r o kadar dayanksz grnmektedir ki bunlar rtmeye kalkmak bile yersizdir. Bununla ber
u savlarn zengin gerekelerle donatldn, parlak bir biimde ilendiini kabul etmek gere
na amamaldr, nk yeni eitim sisteminin savunucular henz -babalarnn eski bir alka
yle- hmanist okulda okumu kimselerdir; dolaysyla bu okulun verdii biimlenimden, dnce
e yn vermek iin olmasa da, fikirlerine organik ve grnte mantksal bir yap kazandrmak
ararlanmlardr. Bundan daha nemli olmak zere, hmanist okul onlara dnsel ve ahlaksal o
uk kazandrmtr; yle ki ahlak, eitim, aklclk vb. kavramlar onlar iin yalnzca birer i
aret deildir
Ancak
modernist(3).
eilim, gemii ret etmek ve k noktas olarak bugnk toplumu, bugnk bi
a, ruhun evrim srecinin srekliliini durdurmak amacnda olduuna gre, modernist akmn n
, yani pozitif ve pozitif-ahlaksal bilimlere dayanan eitimi eksiksiz olarak alan
yeni kuak bilginlerinin grlerini ayn ekicilik ve rahatlkla aklayabileceklerinden ve
le insancl deerler kavramna hocalar kadar nfuz edebileceklerinden kukulanmak iin eit
denler vardr.
Birinci
sav konusunda, bunun daha nce sz edilen Bat uygarlnn kendini deerlendirmekte
dii yetersizliin dolaysz bir sonucu olduu kabul edilebilir. kinci sava gelince, Freud
'un Oidipus kompleksi kuramnn Sophokles'in Kral Oidipus'unun herhangi bir biimde ye
rini tutabileceine inanmak gtr. nc sav ise yalnzca glntr: nk, pratik amalar
im bir sekin zmre eitimidir, denecekse, ayn gereke ile, rnein, yksek matematik reti

Nekaldrmak
var ki, her
gerekir.
renci hesap yapmasn bilmek zorundadr; ama bu, her rencinin byk bir ma
iki olmasn gerektirmez; ayn biimde, hem daha zorlu bir nedenle, herkes insancl deerler
erine bilgi sahibi olmak zorundadr; bu alandaki bilgisizlik topluma matematik bil
memekten
4Batl
Batl
olmayan
ok
olmayan
daha
evren
zararl
evrende
bu eitimle
olabilir.
eitim
yetimek istiyorsa, her eyden nce toplum yaamnn snrl
adan kavranlmasndan doan birtakm st yap elerini, toplumun zihninden ve gnlnden o
i olmazsa toplumsal ve siyasal kurumlarndan skp atmak zorundadr. Baka bir deyile, nce
k ve en byk rneini Atatrk'n verdii, temel ihtilali gerekletirmek durumundadr. Bunda
, bu biimsel zgrlk havas iinde, Batl olmayan toplumlar eitim kurulularn Bat'nn
lular rneince dzenlemeye girimelidirler; bunu yapmadan, yeni kuaklara yeni bir zihin y
ps vermelerine
Okulda
retilmekolanak
istenilenlere
yoktur. tamamyla kart bir zihniyetin, kltrn, uygarln basks
oplumdan herhangi bir yardm, olumlu bir etki beklenemez; bu bakmdan Batl olmayan evr
ende, eitim
Doaldr
ki, yeni
sorununun
doanzm
bir Alman
olduka
ocuu,
g doduu
grnyor;
anda,
nk
tpk
sorun
Batl
yalnz
olmayan
okul bir
iinde
ocuk
zmlenm
gibi i
r zerine bilgi sahibi deildir. Ama, her iki yeni doan ocuk iin k noktas bir olduu
ulun etkisinin Batl ocukla Batl olmayan ocuk zerinde ayn biim ve lde olaca san
ve manevi evrenin yn verici etkisi olmasayd, etki ayn olabilirdi. Alman ocuu, rnein,
elling'le sk iliki halindedir; her eyden nce konutuklar dil birdir. Hegel'in kitab Al
gencine dil ortakl sayesinde az da olsa bir eyler ifade eder. Bununla da kalmayp Heg
el ve Schelling ayn toplumun yesi olduklar iin, gencin bir kelimeyi, Schelling'in ya
da Hegel'in anlamlandrdklar biimde kullanmas da olaandr. Schelling'in fikrini derinle
esine bilen, Schelling'i bilerek ya da farknda olmadan benimsemi olan olgun insanl
arla birlikte yaamaktadr. Schelling ya da Hegel'in dncesi bir Alman iirinde, arksnda
Alman sosyal kuruluunun bir yanna yansmtr: Schelling ve Hegel'in dncesi gencin yaa
uran elerden biridir. Dnrlerin hangi yollardan toplumu etkiledikleri gizli kalmaktadr:
Ama bukarlk,
Buna
etkinin Batl
byk olduu
olmayankesindir.
gen ne Schelling'in, ne de Hegel'in, ne de baka bir Alman d
a sanatnn etkilemedii bir manevi ortamda yaar. Bu gencin, bir Almann ya da bir ngilizi
yetitii ayn okul program ile yetitirildii kabul edilse bile, sonu Batl olmayan genc
eyhine olmak zere ok farkl olacaktr. Okul ve toplum onun ruhuna sahip olmak iin ekiece
lerdir. Toplumun yaam gc daha byk olduu iin, gen retilenleri toplumun forma mentis'
in durumu
Bu
verdiinlemenin
biim ve tek
lde
yolubenimseyebilecektir.
eitim sorununu kuramsal dzeyde kavramaktr; bylece insanln
rim srecinden doal olarak ortaya kanlar bilinli dnce yolu ile tahrik etmek ve ortaya
olana elde edilebilecektir. Eitim sorununun bilincine varan insanlar hmanist okulu
kurmakla kalmayp, toplumun manevi eitimini yeniden ele almak ve bu okulun Batl olmay
an evrendeyeni
Toplumun
yerinin
bir eitimle
ve ilevinin
yetitirilmesi
ne olduunukonusunda
aratrmak
buraya
gereksinmesini
kadar ileridesrlen
duyacaklardr.
grlerin
n kltr dzeyinin gz nnde tutulmasnn, bu dzeyin k noktas olarak alnmasnn zorun
idir. Toplumun akl d tutumu ile, modern Bat dncesinin izlenilmesi g yollardan erit
ar badatrmaya; sanat duygusu olmakla birlikte, sanatn ne olduu kavramna erimemi bir
ma sanatn ne olduuna ilikin ileri srlen son kuramlar retmeye kalkmamaldr. Aslnda
anma olana da yoktur. Byle bir topluma duygularnn tazeliinden yararlanlarak ve en yal
iimi ile, gzel sevisi, yaama ballk, aratrma merak, felsefe merak telkin edilmeli; k
m zerinde dnme gereksinimi duymas salanmaldr; ve onda diyalektik duygusu, pragmatik
Byle
vb. uyandrlmaldr.
bir toplumun kltr etkinliine yn veren insan 20. yzyln aydn olmaldr; ancak en
e deneyimi ile bu deneyimin ona kazandrd tarih bilincini kullanmal ve Batl olmayan bir
ulusun, ruhun evrim srecine ancak Sokrates'in kavramlar, Pheidias'n sanat, Homeros'u
n destanlar, Sophokles'in tragedyalar ile sokulabilecei bilincine eriebilmelidir. Bu
an kltrne sahip olabilmek iin, bir toplum Bat uygarlklarnn btnl iinde geli
mi olmaldr; ancak o zaman, Batl olmayan bir toplumun 20. yzyl uygarln benimseme yo
bileceini, fakat - atom reaktrlerini ilettii halde insan onuru kavramna eriememi olan
bu ayn topluma Sokrates'in kavramlarn 20. yzyl aydnndan baka hibir kimsenin, bizat
tes'in bile,
Genliin
zerinde
retemeyeceini
olumsuz etkilerini
anlayacaktr.
nlemek iin, toplumun yeni bir biimde eitilmesine bi
inli olarak
Gerekten
Batl
allrken,
olmayan birklasik
lkedeokula
kurulacak
en yakn
klasik
ilgiyi
okulgstermekten
esasta Bat'daki
geri kalmamak
klasik okuldan
gerekir.
farkl olmamakla beraber, iinde bulunduu deiik koullarca belirlenen ilevi yerine getirm
sini salayacak bir biim almaldr. Klasik okulun Bat'da ilevi toplumun hmanist zihin yap
orumaktr; Batl olmayan evrende ise hmanist ruhun tohumlarn samak ve bunlarn ba verme
elden geleni yapmaktr. Bu zel ilev, varlmak istenen ereklerin bilincinin okulda srek
li olarak
te
yandan,uyank
Batlolmasn
olmayanzorunlu
lkeler,klar.
Avrupa lkelerini etki altnda tutan bir takm geleneksel
glerin etkisinde olmadklarndan, okulun retim programlarnda deiiklik yaplmas gerekl
akldr.
1BatlYenilikler
olmayan birksaca
lkenin
unlardr:
klasik okulunda, herhangi bir dil ve tarih gelenei ve din
ba bulunmadndan, klasik evrenin incelenmesine Yunan dili ve edebiyat ile balanmas ol
kl ve gereklidir: bylece gence insanln byk deneyimi batan alnarak retilebilir; bu
oaldr hem de didaktik adan uygundur; renci bylece, Batl akranlarndan farkl olarak,

u2-Vergilius'tan
Ana dil, iki klasik
nce, Yunan
dil veliriklerini
bir yaayanHoratius'tan
Bat dili ile
ncebirlikte,
vb. okuyabilecektir.
temel disiplinleri
, yani zel bir yetitirici ilevi olan disiplinler grubunu oluturmaldr. u halde yaayan
in renimi, Bat'da sahip olmad bir nem kazanmaktadr. nk Batl olmayan evrende, ya
gence insanln evrim srecinin Avrupal evrelerini dolaysz olarak izlemek olanan sala
aratr. Baka bir deyile, Batl gencin, kendi ana dil ve edebiyatn okumakla elde ettii
atl olmayan gen rendii dil Franszca ise, Fransz uygarl tarihini; ngilizce rendi
rl tarihini ve Almanca rendiyse, Alman uygarl tarihini okumakla renecektir. Bununla
r, gence dier Avrupa uluslarnn balca yaratcs olduklar insanlk evriminin btn byk
layl
3Byk
yoldan
temsilcilerinin
tantlmas dncesinin
elbette ihmalincelenmesi
edilmeyecektir.
ile verilecek felsefe eitimi, siyasal ve
askeri tarih, sanat tarihi, hepsi, kendi alanlar iinde, gence, insanln evrim tarihini
4-anaUlusal
izgileri
dil, edebiyat
ile tantma
ve tarih
konusunda
retimi,
birbirlerini
bilimseltamamlamak
yntemle yrtlecek
durumundadr;yeni bir deerlendir
enin ortaya koyaca adan ve hmanist gelenekten esinlenen bir ruhla yaplmaldr. Ama ulu
trn gencin dnsel, ahlaksal ve estetik biimlenimine etkili lde katkda bulunmasn sa
k Bat evreninin filolojik, tarihsel, felsefi ve felsefe tarihince tannmas ile biim a
lan veSONU
VIII.
Aratrmamz,
aydnlanan
uygarlklarn
gencin i iinden
dengesinin
genel
bozulmasna
olarak Bat
meydan
uygarl
vermemek
adgerekir.
ile bilinen, gerekte ise
lar btn olan bir varln ktn ortaya koydu. Bu btn, insan dncesinin evrim izgi
i ise, insanln manevi geliiminin tarihidir. Bu byk evrim srecini balatma olanan be
ygarla, Yunan uygarlna veren yaamsal e, zerk bir manevi evrenin var olduunun bulgul
bu bulu insanl zihin zgrlne gtrmtr. Bunun sonucunda Batl uygarlklar btn
taya kmtr; buna gre, Batl uygarlklar kendi geleceklerini, gvenlerini ve sreklilikl
rsal ya da insancl nitelik tayan belli bir toplumsal ve siyasal dzene sk skya balan
eil, sonsuz bir gven besledikleri insan zeksnn zgr etkinliinde bulmulardr. nsan ze
i yalnz kendisinin bildiini savunan kiiye deer vermeyecek, srekli olarak karsna kan
ar her zaman kendi giriimi ile, en iyi bir biimde zmlemesini bilecek, bylece gelecein
ipotek altna alnmasna engel olacaktr. nsan zeksnn tek klavuzu kendi geliim tarihidi
Bylece
bilmesi,bugn
ona insan,
biim verir,
Bat'yonudrt
olgunlatrr
ynl bir tanma
ve kendi
ilebilincine
tandktanulatrr.
sonra, kendi kendinin bilin
arihsel, manevi ve hatta maddi koullar elvermediinden) doal yoldan deil, yansmal dnc
undan geerek eriebilmektedir. Bu bilin, insanln bundan sonraki ilerlemesine katkda bul
nmak isteyen her toplumun etkinliine k tutmak durumundadr. Bu nedenle de, Bat evreni k
endi zne daha derin bir biimde nfuz etmek zorundadr; Batl olmayan evren de, Atatrk'n
tilal rneince gerekletirecei bir temel ihtilal sayesinde nce temel zgrlkleri kurmak,
a bu zgrlkleri insann zihnine yerletirmeyi amalayan eitim ve kltr kurumlarn yaratm
uluu bu
Ancak
ilesayede
kar insan
karyadr.
toplumlar, her biri kendi tarihsel deneyimini deerlendirmek
ve doal yeteneklerini gelitirmek suretiyle, bar iinde birlik olarak yaamak idealini ge
rekletirebilirler ve bylece insanolunun yeryznde ulaabilecei en yksek manevi dinginl
1VI.
maddi
Bk.BLMN
B.refah
Croce,
NOTLARI
dzeyine
Brviaire
ulaabilirler.
d'Esthtique, ss. 1-2 (talyancadan eviren G. Bourgin): "On p
eut ainsi penser qu'on fera rougir, si on le veut bien, tel philosophe orgueille
ux, persuad d'avoir 'dcouvert' la nature de l'art, en lui mettant sous les yeux et
en lui rptant des propositions avances dans les livres les plus communs, en des ph
rases appartenant la conversation la plus ordinaire et en lui montrant que les u
ns et les autres lenferment dj, de la faon la plus claire, la dcouverte dont il se v
Le philosophe aurait, dans ce cas, bien sujet de rougir, s'il avait prcisment jama
ante.
is nourri l'illusion d'introduire, grce ses propres doctrines, quelque chose qui
lui ft entirement personnel dans la conscience humaine ordinaire, quelque chose d't
2ranger
Buna benzer
celle-ci,
bir dnce
la rvlation
iin bk.d'un
B. Croce,
monde entirement
La Storia come
nouveau".
pensiore
Bak.e come
ayrcaazione,
ss. 24-25.
s. 2
46: "La conseguenza fu che contro il razionalismo politico e morale si levarono
l'impulso, la spontaneit, l'istinto, vantando di conoscere le vie che la ragione
non conosceva, la vie sinuose sicure, diverse dalle seu rettilinee, le quali poi
menavano diritto agli scoscendimenti e ai precipiz. Ora quello che si chiamava i
mpulso, spontaneit ed istinto era nella sua parte valida nient'altro che lo svolg
imento effittivo della pratica e morale, cio la vera ragione contro la falsa o su
(3) Hekataios'un aklclna Hedrodotos'ta da raslanmaktadr, ancak Herodotos bunu kuramsal
perficiale".
olarak deerlendirebilmekten uzaktr, k. G. de Sanctis, Storia della Storiografia gr
eca,Avrupallara
(4)
ss. 3-19. zg bir zihniyet ve duygu birliinin var olduu bilincini uyandrmak iin A
rupa Konseyi'nin ve merkezi Cenevre'de bulunan Centre Europen de la Culture'n gster
dikleri abay anmak gerekir. Bununla beraber. Avrupa'nn en nl hmanistleri bile Avrupa'n
tmn ilgilendirmekten uzak, son derece nemsiz ve snrl bir takm sorunlarla uramaktad
n (1953 ylnn Ekim aynda Roma'da toplanan) La Table Ronde de l'Europe'ta cereyan eden
ve Avrupa Konseyi genel sekreterliince yaymlanan tartmalarda (Strasbourg 1954), Avr
upallk bilincinin uyandrlmas konusu Hristiyanlk, daha dorusu katolik ve protestanlk

ele alnmaktadr: sz alanlardan biri bilimin ''katolik inanc ile atma durumuna dt
urmas gerektiini ileri srmektedir ss. 63-64; byle bir gr, evrensel olmak yle dursun,
pa Konseyi yesi devletlerin tmn dahi iine alamamaktadr, nk Ortodoks Yunanistan'la H
n dahi
(5)
''Her
olmayan
toplumun
Trkiye
kltr
bu deerlerinin
grn snrlar
karlkl
dndaolarak
kalmaktadrlar.
kymetlendirilmesi'' sav 1956 yln
a New Delhi'de toplanan genel konferansta savunulmutur. Bk. Georges Fradier, Orie
nt etSomut
(6)
(7)
Bk.Occident
Platon,
tanmadan
peuvent-ils
Devlet
ayrlp
I 345sedaha
b-e
comprendre?,
ve I. ufuklara
geni
BlmUnesco
n. almaya
6'da
yaynlar,
alnts
alan
Amsterdam
yaplan
genler
Protag.
1958.
ou zaman
345 d.genelleme
tine kaplrlar. J.J. Rousseau bunun farkna varmtr: Emile'de, s. 152, ''la jeunesse ne d
oit rien gnraliser'' der. K. ayrca Spencer, De l'ducation intellectuelle morale et ph
ysique, ss. 119-120: ''Les hommes, croient que, parce que les formules gnrales qu'
ils ont trouvs pour exprimer des groupes de cas particuliers ont simplifi leurs co
nceptions l'une aprs l'autre runissant plusieurs faits en un seul, les mmes formule
s simplifieront de mme les concepts d'un enfant. Its oublient qu'une gnralisation n
'est simple qu'en comparaison de la masse entire des verits particulires qu'elle co
mprend, mais qu'elle est plus complexe qu'aucune de ces vrits isolment; que ce nst q
u'aprs qu'un certain nombre de ces vrits isoles ont t acquises que la gnralisation s
age l'esprit et aide la raison, et que, pour un esprit qui ne possde point les vri
ts K.
VII.
(1)
isoles,
BLMN
E. Pottier,
la gnralisation
NOTLARI
Daremberg-Saglio'nun
reste ncessairement
Dictionnaireundes
mystre.''
Antiquits grecques et rom
aines II (Paris 1899) adl eserinde s.v. Educatio, s. 484: ''La littrature... Les a
nciens... y. reconnaissaient quatre es, la lectio, l'enarratio, l'emendatio, le i
(2) K. A. Croiset, ''Les tudes grco-latines et la dmocratie'', s. 192, L'ducation de
udicium.''
la Dmocratie'de,
(3)
Bk. rnek olarak
f. B.
Alcan,
Russel,
ParisOn1907.
Education (Terbiyeye dair ad ile H. Dereli tarafn
dan
Temel
BBLYOGRAFYA
Trkeye
eserlerle
evrilmitir,
yetinilse bile,
Millidzenlenmesi
Eitim Bakanl,
gerekenAnkara
bibliyografya
1964). tkenecek gibi dei
ldir.
a)
Ayrnt
Bu nedenle
niteliinde
burada:olan konulara deinen bir miktar eserin dnda, ad anlan eserlerin
istesi
b)
Bu kitapta
ile
ele alnan sorunlarn daha iyi kavranlabilmesi iin bilinmesi zorunlu grlen
Bubirka
bibliyografyay
eserin ad dzenlemekle,
verilmekle yetinilmitir.
aratrmamzn yer ald fikir erevesini izmek ve ilgi o
ek istedik.
Adams,
Charles Clarence. Islam and modernism in Egypt; a study of the modern ref
orm movement inaugurated by Muhammed 'Abduh. The American University at Cairo Oriental
Alp,
Atatrk,
Tekin.
Studies.
Mustafa
Le Kemalisme.
Kemal. (Gazi
Alcan,
Mustafa
ParisKemal:)
1937. Nutuk. Cilt I-II. Devlet Matbaas, stan
-bulSylev
1934.ve Demeler. Cilt I: TBM Meclisi'nde ve CHP Kurultaylarnda (1919-1938). Maar
if Matbaas, stanbul 1945. Cilt II: TBM Meclisi ve CHP Kurultaylar dnda (1906-1938). Tr
Tarih Kurumu Basmevi, Ankara 1952. Cilt III: Trk ve yabanc gazete muhabirlerine v
erdii demeler (1918-1937). Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara 1954. (Atatrk'n bibliyogra
fyas iin bk.: Durusoy, O. - Gkmen, M. Atatrk ve devrimleri bibliyografyas. Trk Tarih K
urumu Basmevi,
Berkes,
Niyazi. ''Historical
Ankara 1957).Background of Turkish Secularism'': Richard N. Frye
, ed., Islam
Bernhardy,
Blackmur,
Richard.
Gottfried.
and the''Toward
West,
Grundlinien
ss.
a modus
41-68'de,
zurvivendi'':
Encyclopadie
1957. The Kenyon
der Philologie.
Review, vol.
HalleXVI,
1832.
Autu
mn 1954,August.
Boeckh,
no. 4. Encyclopadie und Methodologie der Philologischen Wissenschaften.
-Leipzig
Burckhardt,
Burdach,Konrad.
Burdau,
De antiquitatis
George.
1886.
Jacob.
Deutsche
Trait
studio.
Die de
Kultur
Renaissance.
Leipzig
science
der politique,
1856.Berlin T.
Rainassance
1918.
in4.Italien.
Librairie
1860.
Gnrale de Droit et de J
urisprudence,
Bursian,
Conrad.
Paris
Geschichte
1952. der classischen Philologie in Deutschland von den An
fangen bis
Clarke,
M. L.
zurClassical
Gegenwart.Education
Mnchen in
u. Britain
Leipzig (1500-1900).
1883.
Cambridge Univ. Press
1959
Collingwood,
-Croce,
Logica
La
Saggio
(bk.
storia
Filosofia
Benedetto.
come
sullo
soncome
R.scienza
blm:
diG.pensiero
Hegel,
Estetica.
Giambattista
The''Why
del
seguito
ideaconcetto
edocome
ofda
Laterza,
weVico.
History.
study
azione.
altri
puro.
Bari.
Laterza,
the
scritti
Oxford
Laterza,
Classics?'')
Bari
1946.
di
Bari
Bari.
Storia
1953.1954.
della filosofia. Laterz
a,LaBari
Crusius,
-Descartes,
recherche
1948.
O.Ren.
Wiedestudiert
Discours
la vrit
man
depar
klassische
la
mthode
la
lumire
Philologie?
(Oeuvres
naturelle
et lettres,
Mnich
(Oeuvres,
1911.
Paris
Paris1937,
1937,adl
adleserde).
eserde)
.Dilthey,E.Wilhelm.
Dodds,
R. Humanism
Einleitung
and tecnique
in dieinGeisteswissenschaft.
Greek Studies. An inaugural
1883.
lecture. At th
e Clarendon
Duru,
Duverger,
KzmMaurice.
Press,Ziya
Nami.
London
Institutions
Gkalp.
1936.M.Politiques,
Eitim Basmevi,
Pressesstanbul
Universitaires
1949. de France, Pa
Engelhardt.
ris.
Engelmann,
Engin,
-Ernesti,
Etienne
Opuscula
Opusculorum
Saffet.
Servais.
Johann
Woldemar.
oratoria.
varii
Laoratoriorum
Turquie
Kemalizm
August.
argumenti.
Dfense
DieetOpuscula
Leyden
nklabnn
Wiedergeburt
de
lela
novum
1762
Leipzig
Tanzimat.
philologie
volumen.
philologica
prensipleri.
1796.
der
Paris
Leipzig
Rechtskultur
(Bibl.
1882.
et
critica.
stanbul
1791.
de
la Fac.
inLeyden
Italien.
1938.
de philos.
1764.
Leipzig
et lettres
1938.
de l'Univ. deA.Lige).
Etcheverry,
Le Conflit
Ligeactuel
1933.des Humanismes. Presses Univ. de France, Paris
Fazlu - R -Rahman. "Internal Religious Developments in the Present Century Islam
1955.
":Studi
Fndkolu,
Garin,
-Gentile,
Gentizon,
Gesner,
Cahiers
Eugenio.
sul
Johann
Giovanni.
P.d'histoire
Z.Mustapha
Rinascimento.
F.Medioevo
Matthias.
Ziya
Studi
mondiale,
Kemal
Gkalp:
eSansoni,
Vichiani.
Primae
Rinascimento;
ou L'Orient
salineae
Paris,
vie
Le Monnier,
Firenze
etisagoges
2:enstudi
sa862-79'da.
1936.
marche.
sociologie.
einricerche.
Firenze
Bossard,
eruditionem
1927.
Paris
Laterza,
Paris
1936.
universalem,
1929.
Bari 1954.
nomi
natim philologiam, historiam et philosophiam in usum praelectionum ductae. Lipsi
ae 1784.
Gibb,
H. A. R. Modern Trends in Islam. The University of Chicago Press, Chicago,
-Illinois
La Structure
1950.de la Pense Religieuse de l'Islam. Traduit de l'anglais par Jeanne
Gkalp,
Goldziher,
Groot,
et Flix
Huig
Ziya.
Arin.
I.von.
Trklemek,
Der
Larose,
DeIslam.
iureParis
Petersburg
belli
slamlamak,
1950.
ac pacis
1911.
Muasrlamak.
libri tres. Bustanbul
eser Franszca'ya
1950.
Barbeyrac
Grunebaum,
(1724) ve G.
Pradier-Fodr
E. von. Islam:
(1867)
essays
tarafndan
in the nature
evrilmitir.
and growth of a cultural tradi
tion. London
Haase,
Herder,
Friedrich
J. G.1955.
Ideen
Gottlob.
zur philosophie
Vergangenheit
der Geschichte
und ZukunftderMenschheit.
der Philologie.Herausgegeben
1835.
-vonFragmente
Hertz,
B. Martin
Suphan.
ber
Julius.
13.dieu.neuere
14. Bd.
"Zur
Encyclopdie
deutsche
Berlin Literatur.
1887,
der1909.
Philologie":
2. Bd. Berlin
Commentationes
1877.
philologae
Heumann,
in honorem
Christofer
Th. Mommsen,
August.
Berlin
Commentatio
1878, ss.de507-517'de.
arte critica et speciatim de arte the
Heyd, Uriel. Foundations of Turkish nationalism; the life and teaching of Ziya Gk
rapeutica
alp. TheChristian
Heyne,
Harvill Gottlob.
Press, London
Opuscula
1950.academica collecta et animadversionibus locup
letata. G.
Hirzel,
Hudson,
3 Cilt.
Carl.
F. Questions
Grundzge
Gttingenof
zu1785.
einerand
East
Geschichte
West. Studies
der class.
in current
Philologie.
history.
Tbingen
Odhams1862.
Pre
ss, LondonWilhelm
Huizinga,
Humboldt,
Johann.
1953. von.
Erasmus
Gesammelte
and the Schriften.
age of reformation.
Preuss. Ak.
NY.D.Harper
Wiss.,1957.
Berlin 1903 v
-d.
Iqbal,
Immisch,
Das Nachleben
SirJ.Mohammed.
H. Otto.
der Antike.
Wie reconstruction
The
studiert
Leipzigman1919.
klassische
of religious
Philologie?
thought in
Stuttgart
Islam. Published
1909.

by Javid Iqbal. Lahore 1951. Franszca evirisi: Reconstruire la Pense religieuse de

l'Islam. Trad. et notes de Eva Meyerovitch. Prface de L. Massignon. A. Maisonneu
ve, ParisWerner.
Jaeger,
1955. Paideia. Die Formung des griechischen Menschen. 1., 2., 3. Bd. B
-erlin
Jamal
Humanistische
1936, 1954,
Ad-Din
Al -Reden
1955.und Vortrge.
Afghani.
RfutationBerlin
des matrialistes.
u. Leipzig 1937.
Trad. sur la 3e d. arabe ave
c introduction
Jschke,
von Gotthard.
et notes"Der
par Islam
A. M. in
Goichos.
der modernen Trkei": Europisch-asiatischer Dial
og, Dsseldorf
Juchereau
de Saint-Denys.
1956, ss. 23-31'de.
Rvolutions Constantinople en 1807 et 1808... Brissot-Th
ivars,Emmanuel.
Kant,
Paris 1822.
Kritik der Urteilskraft. Herausgegeben von K. Vorlnder. Meiner, L
eipzig Enver
Karal,
1924. Ziya. "Tanzimattan nce Garpllama hevesleri": Milli Eitim Bakanl'nca yaym
-anOsmanl
Tanzimat'ta,
Tarihi,stanbul
Nizam-1940.
Cedit ve Tanzimat Devirleri (1789-1856). Trk Tarih Kurumu,
-Ankara,
Osmanl1947.
Tarihi VI, Islahat Ferman Devri (1856-1861). Trk Tarih Kurumu, Ankara 1954
.- Osmanl Tarihi VII, Islahat Ferman Devri (1861-1876). Trk Tarih Kurumu, Ankara 195
6.
Kprl,
Koschaker,Fuat.
Paul.Bizans
Europamesseselerinin
und das rmisches
Osmanl
Recht.
messeselerine
Mnchen 1947.tesiri hakknda baz mlhazalar
kuku tarihine
Kramer,
Lger,
Lessing,
Camille.
S.Gotthold
N. L'histoire
aitL'Education
tetkikler,
Ephraim.
commence
"Rettung
laque.
I, ss. des
165-313.
Sumer.
Paris
Hieronymus
1902.
Arthand
Evkaf Cardanus":
Matbaas, stanbul
1957.
Smtliche1931.
Schriften
-5,"Laokoon":
heraugegeben
Smtliche
von K. Schriften
Lachmann, 14,
Stuttgart
herausgegeben
1890, ss.von310-333'te.
K. Lachmann, Leipzig 1898,
ss. 333-440.
Lewis,
Bernard. The Emergence of modern Turkey. Oxford University Press. London
Livingstone,
-1965.
On education;
SirThe
Richard.
futureEducation
in education,
and the
andspirit
Education
of the
forage.
a world
Oxford
adrift.
1952.Cambr
idge 1954.
Madaule,
Marrou,
Massignon,
Mawdudi.
Meineke,
H.F.
J.:Louis:
Towards
I.Klassizismus,
Bk.
De Understanding
Toynbee,
la
Bk.connaissance
Iqbal,
Le Reconstruire
Romantizismus
Monde
Islam.
historique.
et Lahore
l'Occident.
undlahistorisches
Editionsreligieuse
pense
1940.
du Denken
Seuil,deim
Paris
L'Islam.
18.1954.
Jahrhunde
-rt.DieCambridge,
EntstehungMass.
des Historismus.
1937.
I. Vorstufen und Aufklrungshistorie. II. Die de
utsche Eduard.
Meyer,
Meylan,
Bewegung.
Louis. Les
ZurMnchen
theorieu.und
humanits
Berlin
etMethodik
la personne.
1936.der Geschichte.
Esquisse d'une
Hallephilosophie
1902.
de l'ensei
gnement
Murray,
Muret, Gilbert.
humaniste.
MarcAntoine.
TheNeuchtel
value
Orationes,
ofetGreece
Paris
ed.toRhunken.
1944.
the future
Leidaof1700.
the world (Legacy of Greec
e). Oxford
Mustafa
Nestle,
Kemal,
Wilhelm.
1921.bk:Griechische
Atatrk. Weltanschauung in ihrer Bedeutung fr die Gegenwart.
Vortrge undF.die
Nietzsche,
-''Homer
Abhandlungen.
W. klassische
Unzeitgemsse
Hannsmann,
Philologie.
Betrachtungen
Stuttgart
Vortrag''
(zellikle
1946.
(1869):ikinci
Werkeveundncs,
Briefe: hist
1873-1874).
orisch-kritische gesamtausgabe Werke. 5. band. Heraus-gegeben von C. Koch und K.
Pasquali,
Peker,
Pettazzoni,
Reed,
Schlechte,
Howard
Recep.
Giorgio.
Mnchen,
Raffaele.
A.nklp
Turkey's
Filologia
1940,
dersleri
La
religione
new
ss.mam-hatip
e notlar.
283-305'te.
storia.
nellaFirenze
Ulus
schools
Grecia
Basmevi,
1920.
antica.nce
(daha
Ankara
Einaudi,
The1936
world
Torino
of Islam,
1953. N. S.
-Rehm,
Ritschl,
Robert,
vol.
Gtterstille
IV,Fernand.
W.
Griechentum
Friedrich
no. 2-3.
undL'Humanisme.
Brill,
Gttertrauer.
Wilhelm.
und Goethezeit.
Leiden
ber
Essaie
1955'te
Frank,
die
Dieterich,
neueste
de
Bern
dfinition.
yaymlanmtr).
1951.
Entwiklung
Leipzig
Les Belles
1938.Philologie.
der
Lettres, Paris
1833. 1946
.Robin, Louis, La pense grecque et les origines de I'esprit scientifique. Michel,
De Romilly, Jacqueline. Historie et raison chez Thucydide. Les Belles Lettres, P
Paris.
aris
Rousseau,
-Ruhnken,
Russell,
Elogium
1956.Bertrand.
David.
J.J. Emile
Hemsterhusii.
De On
doctore
ouEducation.
De umbratico.
1768.
I'Education.
1926.1761.
(Terbiyeye
Larousse, dair
Paris.ad ile H. Dereli tarafndan
Trke'ye
De
Sanctis,evrilmitir.
Gaetano. Storia
M. Eitim
della storiografia
Bakanl, Ankara
greca.1964).
La Nuova Italia, Firenze 1
Santoli, V.Friedrich.
951.
Schlegel,
F. Schlegel:
''ZurFrammenti
Philologie.'':
criticiLogos
e scritti
XVII,di1928,
estetica.
ss. 16-66'da
Firenzeyaymlaya
1936.
n J. Krner.
Sherrill,
Charles. Mustafa Kemal. Traduction de I'anglais par P. Carolet. Plon,
Paris 1934.Samim. Romal'larda antiquitas mefhumu (Augustus ana kadar), DTC Fak. Yayn, A
Sinanolu,
kara 1950.
Smith,
Wilfred Cantwell.. Modern Islam in India. A social analysis. V. Gollancz,
-London
Islam Intellectuals
''The
1946.
in
Modern History.
in thePrinceton
Modern Development
University of
Press,
the Islamic
Princeton,
World'':
N.J. 1957.
Social F
orces in the Middle East'te (edited by S.N. Ficher. Cornell University Press, It
haca, NewHerbert,
Spencer,
York 1955.
De I'education intellectuelle, morale et physique. Traduit de
I'anglais.W.Heymann.
Spranger.
Steinthal,
Baillere,
v. Humboldt
Philologie,
Paris
und1878.
dieGeschichte
Humanittsidee.
und Psychologie
Berlin 1928.
in ihren. gegenseitig
en Beziehungen.
Stephen,
Leslie.Berlin
History1864.
of English Thought in the Eighteenth Century. Vols. I-I
I. London
Stockmann.
Syed
Ameer1876.
Fr. Aug.
Ali.
The Spirit
Wolf's of
Encyclopdie
Islam. A History
der Philologie.
of the evolution
Leipzig and
1881.ideals of Is
lam. Hussein.
Taha
Christophers,
The future
Londonof1964.
culture in Egypt. Translated from the Arabic by Sidn
ey Glazzer,
Teuffel,
W. S.
American
StudienCouncil
und Charakteristiken
of Learned Societies,
zur gr.Washington,
und rm. sowie
D. C.zur1954.
deutschen L
iteraturgeschichte.
Toynbee,
Aa..J.
andAKirkwood,
Study
Leipzig
of History.
K.1871.
Turkey,10London
vols. Oxford
1926. University Press, London 1954
- A Study of History. Abridgement of vols. 1-6 by D. S. Somervell. Geoffrey Cum
-1955.
-berlege,
A StudyLondon
of History.
1949. Abridgement of vols. 7-10 by D.S. Somervell. Oxford Univer
-sity
Civilization
The
Press
World1957.
andontheTrial.
West.4.Oxford
impr.University
Oxford University
Press, LondonPress, New
London
York1953.
Toronto 195
3. Franszca evirisi: Le Monde et I'Occident. Traduit de I'anglais par Primerose du
Bos, prcd de ''La pense historique de Toynbee'' par Jacques Madaule. Descle de Bronw
er, ParisHermann.
Usener,
1953. ''Philologie und Geschichtswissenschaft'' 1882: Vortrge und Aufst
ze, 1907'de.
Vico,
Giambattista, Scienza Nuova, curata da F. Niccolini (4. volume delle opere
). Laterza, Bari 1942 (Vico'nun semeli bir bibliyografyas iin bk: Croce, La Filosof
ia dizellikle:
White
Wolf,
(Bk.
G. Jr.
W.
Friedrich
Vico,Thess.
August.
Darstellung
Organization
346-349)
Kleine
derMan.
Schriften,
Alterthumswissenschaft
New Yorked.1957.
Bernhardy.nach
HaleBegriff,
1869. Umfang, Zweck
Wowerius.
und Wert.Tractatio
Yaznn ilk
de Polymathia.
yaymlan Editio
Berlin nova
1807'de).
cum praefatione M. Jacobi Thomasi
i. Lipsiae
Wundt,
Wyttenbach,
Ycel,
Wilhelm.
Hasan-li.
1665.
Daniel
Logik,
Edebiyat
Albert.
2 cilt.
VitaSttutgart.
Tarihimizden,
Ruhnkenii.I.Leida
cilt.1799.
Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara 195
7.
Zielinski, Tadeusz. Our debt to antiquity Trans. with introduction and notes by
cprof.
C'in
Yeni
Trkiye'de
slamclk
Atatrk
Atatrk'n
Anafartalar
31
eyh
Eski
Birinci
Dnyada
slam
Destanlarda
Atatrk
Kurulu
Ana
Aydnlanma
Trkiye'yi
Ba
Kurtulu
Devrim
Milli
200
Devrimcinin
Snf
nn
Atatrk'n
stikll
Batclk,
Bir
smet
George
Falih
Reit
M.
Kl
Mustafa
Ecvet
Doan
Metin
Sleyman
Yunus
Kemal
Prof.
Fazl
Yunus
Falih
Bki
smail
Ceyhun
Ali
Abdi
Paul
Kl
Prof.
S.
Sabahattin
Nurer
Blent
Sabahattin
Paul
Mart
Mart'ta
H.Bir
Kltr
akir
izgileriyle
Veren
Yldr
mparatorluun
.
Sovyet
Trkiye
Sait
Fuat
Dininden
A.ve
z
Mcadele
Arkadam
peki
Atatrk'
Dumont
nn'nn
Rfk
lker
Ali
Gresin
Avcolu
Toker
Nadi
Slker
Dr.
Hsn
Nadi
Rfk
Hareketleri
Dumont-Franois
Ali
Dr.
Aralov
Uurlu
Duhamel
Devrimi-Bir
syan
Byk
(Trkiye
Arar
Atuf
Tanr
Kemal
retmenin
Strong...
(Trkiye
Sava'nda
Mahkemesi
lktar
ve
Edip
Hizmeti
Macit
nklap
Cebesoy
Yazd
Yerel
Suna
Bana
Bursa
Tark
Cereyan
Harf
Hususiyetleri
Yabanc
Trkiye'de
Neda
Sina
Felsefesi,
Sokakta
Tark
zmit
Neden
Yazd
Niyazi
Ulusuluk
Diplomatnn
Hatralar
Atatrk,
Takvimi
Selek
Bir
Atay
syan
Dalarca
Atay
Selek
Kansu
Millet
Balkr
Ayrlan
(Byk
Kili
Anlattklar
Devrimi
Armaner
Akin
Gkberk
Atatrk
Anlatyor
Hatralar
Bat
Kongre
Nutku
Zafer
1920
Trkiye'nin
Zafer
Basn
Bocalyoruz
1918-1923)
Berkes
Geometri
Parma
and
Yurttalk
Bulmadk
inde
lm
Tarih:
Hatralar
Iadalama
II
Anlar
(Ali
Alevi-Bektailer
III
Meclisi
19
veCereyanlar:
Devleti
i
Sonralar)
Devrimler
Taarruz'dan
Tunaya
Hugh
Tunaya
Toplants
Georgeon
ktidarlar
Mays
III(1908-1923)
Toplumsal
Trkiye
Suavi)
Atatrklk
Sylev
Snfnn
Klavuzu
Stewart.
Yakn
II
Destan
IBilgileri
Modeli
veNurculuk
Hatralar
zmir'e)
Devrimler
Tarihi
Atatrk
Douu
LondonIIII
IIII
and
I New York 1909.
c Trk
Mustafa
rticann
Zbit
slam
Ermeni
Hatralar
Hrriyet'in
Lozan
Yaz
Atatrk'n
Trkn
Atatrk
Kemal
Yarn
Gazi
Atatrk'
Prof.
M.
Zeytinda
Cumhuriyet'in
Yunus
Nuri
Mustafa
Ord.
Talt
Halide
Johannes
Gazi
Fazl
Ruen
Atatrk'
Falih
smet
Prof.
Sami
Nurer
Eylemde/10
Kemal
Devriminin
Mustafa
Hmanizmi
Conker
ve
Dininden
Prof.
Antlamas
Atatrk
Mustafa
Cumhuriyet'i
Dr.
Nadi
Zeki
Meselesi-I
Meselesi-II
Paa
N.
Atele
Hsn
Eref
Rfk
nn
Dr.
Kemal
Uurlu
Edip
Dr.
ve
Kemal
Kumandan
Atatrk'ten
Ayak
zerdim
Glasneck
Anlamak
Tark
Askerlikle
Tam
Ulusal
zleyi
Cavit
A.
Suat
Eyubolu
Dr.
lan
Muammer
erafettin
Advar
Dalarca
Kemal
Kasmlarda
naydn
Atay
Paa
mtihan
ve
Kemal
Afetinan
lk
Sesleri
Ayrlan
IBamszlk
II
Yusuf
yks
Sinanolu
IZafer
II
ada
Orhan
Dil
Yllar-I
ve
Yllar
Samsun'da
ile
lan
IAtatrk
II
Aksoy
Tamamlamak
Yazdklarm
Hikmet
lgili
Hasbihal
Cereyanlar:
ITunaya
II
III
Turan
Ttengil
Trkiye
Edeceiz
II eviri
Bayur
Kitaplar
I(Sylev'den)
II
III
(Nutuk'tan)
Nakibendilik
Kitaplar