Üzeyir Garih Öldüren Sır

darkmalt1
ABDULLAH MURADOGLU
tarafndan
taranmtr
LDREN SIR
Garih Srad Bir Musevi'nin
Portresi
8 / Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi)
bak kitapl
Biyografi Dizisi:2
GARH
(Srad Bir Musevi'nin Portresi)
ABDULLAH MURADOLU
bak yaynlar
Teknik Hazrlk
Nahide Akku
Kapak Tasarm
Ahmet Mayal
Bask
stanbul Mcellit
Kasm 2001
Bak Yaynlar
Byk Reit Paa Cad. Yumni Han
stanbul Kitap ve Kltr Merkezi
No: 22/40 Vezneciler/st.
Tel: (0212)512 77 38
bakisyayin@hotmail.com
Tarih kendini kusuyor

Garih
Cinayeti
sosyologlara,
ilahiyatlara,
psikologlara, siyaset-bilimcilere ve tarihilere aratrlmas
gereken pek ok bakir alan gsteriyor. Tarihin, bize 'okutu
lanlardan' ibaret olmadn biliyorduk, ama bu kadarn da
beklemiyorduk. Tarihin de bir sabr var; gn geliyor, ken
dini bir biimde kusuyor. Tarihi sadece resmi kaynaklardan
okumann yeterli olmadn anlamak iin zeyir Garih ya
da bir baka insann umulmadk yerlerde umulmadk
ekilde lmesini beklemek yerine, Trkiye'nin gizli tarihine
el atmak daha doru olmaz m? Belki de toplumsal kurtu
luun forml oradadr.
Toplumlar ya da bireyler-houmuza gitmese bile-kendi
tarihlerini iyi okuduklar takdirde hem bugn doru
yorumlayacak hem de gelecee daha salam admlarla
yryebilecekler. Dnde ne varsa bugnde de o var; irkin
likler de gzellikler de, ktlkler de iyilikler de,
dmanlklar da dostluklar da.. zeyir Garih Cinayeti'nin
rettii en iyi gerek u, "tarihimizden korkmayalm",
nk o bize ait.
Abdullah Muradolu-Ekim 2001 -stanbul
IINDEKILER
NSZ
BLM I
lm Bekleyen Mezar
Mslman Mezarlnda Musevi Cesedi
"Senin in ld Diyorlar Beni Ara"
Eyp'te Ne Aryordu
Yorumlar ok Farkl
Yine eyh'ine Gidiyordu
eyhi Kk Hseyin Nakibendi
Ustaba Cemal Srr Aklyor
eyh'ini Ziyaretten Hi Vazgemedi
Mezarn Yeile Boyatt
Cumartesileri Ortadan Kaybolurdu
Yazgsn Ryas izdi
eyh Yahya Herkesi Seviyordu
Dergahta
Kimler
Yok
Rya Her Toplumda Etkili
Ryasnda Grd Mridi Oldu
11
12
13
13
14
15
16
16
17
18
19
20
20
21
22
23
ki!
BLM II
zeyir Garih Ailesi Nereden Geldi?
Badat'n Carhlar stanbul'da Garih'ler Oldu
Amcas Abdlhamid'in Doktoruydu
Azra Garih "Kararol" rgtndendi
"Babas Gizli Mslmand"
"Mslman Olduunu Gizliyordu"
Dii Koltuunda Balayan "Muhabbet"
Saint Joseph'de okuyamad
Genliinde Haham Eitimi Ald
Okul Arkadalar "Tandk" simler
25
26
27
27
28
29
30
32
32
33
BLM III
VARLIK VERGS VE ALARKO
shak Alaton Anlatyor
Varlk Vergisi Evlerini Ald
"Ben Muhafazakarm, M'minim"
35
36
37
Osmanl Hayran Bir Musevi

"Kimseden Ayrmclk Grmedim"
Varlk Vergisi CHP'nin Eseri
demeyenleri Akale'ye Gnderin
Munis Tekinalp Affediliyor
"akmak, Yahudilerin Mdafiiydi"
Alaton ile Garih Nasl Tant
"Kadn Milletine Gvenilmez"
Filipinlilerin Fahri Konsolosuydu
Demokrat Parti'den Destek Grdler
Alarko Krk Ylda ok Byd
Atlye'den Holdinge
SK Skandal'nda Yara Ald
38
39
. .40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
BLM IV
Garih'in Dilinden Yahudiler
Sava Olsa Trkiye'yi Tutarm
Osmanl Museviler'e Kucak At
Tek Snaklar Osmanl Oldu
Siyonistler anakkale'de Trk Kan Dkt
53
54
54
55
56
BLM V
Garih yi Bir Mason'du
Dul Kadn ifre'si Neydi?
"zeyir Bey yi Bir Mason'du"
Beyaz Enerjide Dul Kadn
Hiran Usta Efsanesi
Masonluun Gizli Srlar
.59
60
60
61
62
64
BLM VI
Garih Refah-Yol in Lobi Yapt
BLM VII
GARH HEP SA'A YAKIN OLDU
Garih ve Alaton Rol m Yapyordu?
Yaln Kk'e Teklif Etti
Trke Alarko'yu Niin Ziyaret Etti
Trke ile Dostluu Devam Etti
Turanc Musevi Kim?
Museviler Trke'i Seviyordu
Sazak' srailli Bakanla Kim Tantrd?
...
.65
69
70
71
71
73
74
75
BOLUM VIII
FETHULLAH GLEN VE ENVER REN LKS
Enver ren ile Yakn Dost idi
Selefi'lere Kar Iklk
Fethullah Glen'le ok ey Paylat
Ortak Paydalar Diyalogdu
Glen'e Mektubunda Neler Syledi
Glen: Dostumu Kaybettim
Amerika'da Bile Glen'i Savundu
"zeyir Garih'i yi Bilirdik"
Sinagog'da Gzler Garih'i Arad
77
78
79
79
80
80
81
82
83
BLM IX
GARH N KM NELER SYLED
Musevi Cemaati ok Oldu
"Her Musevi'de aron Aramayalm"
Ilml Kiilii n Plandayd
"zeyir Bey ki mezdi"
Denklemi Bak Darbeleri zd
Koru: Garih Dinince Dinlensin
"M'min Olmann nemini Hatrlatt
"Kaynam Bir Toplumun Temelleri Atlyor"
lm Gerekleri Ortaya Dkt
"Yahudileri Sevmiyorlar"
alom Yazar Toker'e Neden Kzd
89
86
87
88
89
90
91
92
92
94
94
BLM X
Garih'in eyhi Kimdi?
Mevlevi Usta'ya raklk
Midilli'de Geen Srgn Gnleri
"Ateli Baklar Vard"
Bilim Kp'nn Babas da Nakiydi
iire Dkn Bir eyhti
Topu'nun eyhi de Kk Hseyin'in Talebesi
zbekler Tekkesi nemli Bir Merkez
Tekke'de Kk Hseyin Etkili Oldu
Karakol rgtnn ssyd
akmak'n Byk Dedesi lk Nakilerden
Dnya apnda Tpk Mrid Oldu
97
98
99
100
100
101
101
102
103
103
104
105
Sosyete Kadnlar da eyh'e Gidiyor

Torunu Hayyam arapsyla Evlendi
Doktor Salih Alazraki de Mridiymi
Hatice Suat'n annesi de Naki
105
106
106
107
BLM XI
FEVZ AKMAK YAHUDLERN SHNDLER' MYD?
Fevzi akmak Mrid Deil !
109
Nazileri Destekleyen Subaylar
110
Trakya Olaylarn Kim Yaptrd?
'.
111
akmak Musevileri Nasl Kollad?
112
Garih'in lm Tartmalar Canlandrd
112
Toktam Ate Neden Rahatsz Oldu
113
Yeniliki Fikirlere Ak Bir Tarikat
114
"Beni eyhimin Ayak Ucuna Gmn"
115
Maraal akmak Kim?
116
akmak'n Partisi MHP'ye Dnt
117
Maraal'in Dedesi Kadiriydi
118
Gizli Mslman Zahiren Yahudiler
119
BLM XII
ARUSLK NASIL BR TARKAT
Museviler'i Koruyan Tarikat Arusiler
lk Arusi Filibeli Ahmet Hilmi
Tef alyor Diye Kuyuya Atld
Arusi Filibeli'yi Kim Zehirledi
Trk Arusiler'in lk eyhi: mer Fevzi Mardin
erif Mardin'in Amcasyd
mer Fevzi Nasl Arusi Oldu?
smet nn'ne Niin Mektup Yazd?
Museviler'e Yardm Ettiler
Arusi eyhleri Kimlerdi?
mer Fevzi Mardin'in Museviler'e Bak
Kore'ye Asker Gndermeyi Savundu
Afrikal Arusiler Trkler'i Seviyor
Kbrs Harekatnda Arusilerin Kerameti
Trke, Arusiler'e Niin Teekkr Etti
Gn Sazak'n Ei Arusiler'e Yardm Etti
Barts Sorununa Farkl Bir Bak
121
122
122
123
125
125
126
127
128
128
129
130
131
131
132
133
133
BOLUM XIII
GARH CNAYETNN PANAROMASI
Tinar'la Bir Gn nce Grt
Mezarla Yalnz Gidiyordu
Alo Mezarlkta Bir Ceset Var!
137
138
138
BLM XIV
Katil "Tinerci Fuat"
Deli Fuat Arkadan Saldrm
"zeyir Bey Keyifliydi"
Fuat N, "Ben Susuzum"
Cinayet Masas Harekete Geiyor
Bakan Ycelen Herkesi artt
141
142
142
143
143
144
BLM XV
Tel Aviv'den Gelen Gelene
MOSSAD Devreye Girdi mi?
147
148
BLM XVI
Kayp Telefon Sinyal Verdi
Sinyal Hastal Klasndan Geldi
Ka Tane Yermez Vard?
Kladan Esrarengiz Firar
Bir Gn ncede ardaym
151
152
152
153
154
BLM XVII
Beikta Ke Bucak Aranyor
Garih'i Yener ldrd
Daha nce de Cinayet lemi
Eymr Kafalar Kartrd
Srpriz Tanklar Ortaya kyor
Ycelen'den Skandal Szler
155
155
156
157
157
158
BLM XVIII
Pnar Bilinen Kadn Suna'yd
Yermez Kayseri'de Yakaland
"Dua Ederken Bakladm"
Pnar, Mezarlkta Sevimem Dedi
Cinayette rgt Yok
161
162
163
164
165
BLM XIX
Yener'in Donundan 450 Dolar kt
Dolar Dona Nasl Girdi
167
168
Garih'i MOSSAD'm ldrd

Kiilik MOSSAD Timi
Rugidin Neler Dedi
MOSSAD' sulayan ajan ldrld
Cinayette Bulgar Pastas likisi
600 Milyon Dolarlk Pasta
Ceylan Holding srail'de de Kaybetti
169
169
170
171
172
173
173
BLM XX
Kaynak'tan ok Yorumlar
Yermez'in Firarisi Bir Senaryo mu?
Garih srail'in nn'de Bir Engeldi
lm Daha ok Konuulacak
175
176
176
177
Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi) / 7
NSZ
Garih'in labirenti Trkiye

Musevi iadam zeyir Garih'in 25 Austos gn Eyp Sultan
Mezarl 'nda bir Nakibendi eyhi olan Kk Hseyin Efendi
ile Kurtulu Sava komutanlarndan Mareal Fevzi akmak'n
kabirlerinin yan banda 11 yerinden baklanarak ldrlmesiyle
yakn tarihinin bilinmeyen gerekleri de gn na kmaya
balad.
Garih Cinayeti pek ok konuyu da yeniden tartmaya at.
Neredeyse Cumhuriyet ile ayn yata olan Garih, farkl kiilii,
aklamalar ve ilgin yorumlaryla, allagelen Musevi tipinin
dnda kalan bir isim. Garih'in adeta bir labirente benzeyen, ancak
kendi iinde de son derece tutarl olduu anlalan gizli dnyas bir
bakma Trkiye'nin toplumsal/kltrel dokusunun haritasn iziy
or.
zeyir Garih'in labirenti adeta yz yllk bir tarih galerisini
andryor. 1900'lerin banda Badaf'tak karklklar nedeniyle
Osmanl bakenti stanbul'a yerleen bir musevi ailenin yzyl
sonraki kiisi olan zeyir Garih, kaderin garip bir cilvesiyle
Cumhuriyet dneminin en krizli en kark dneminde yaama
veda etti dramatik bir biimde.
BLM I
lm bekleyen mezar
Bir scak Austostu. Eyp Sultan her zamankinden biraz daha
kalabalkt. le sralarnda siyah mercedesli bir adam Eyp Sul
tan Camii'nin yanndaki otoparkta durdu. zerinde bir gmlek ve
pantalonu vard. Trbenin etrafnda biriken kalabala gz attktan
sonra yava admlarla mezarla alan darack yola girdi. Eyp
Mezarlnn Piyer Loti'ye doru alan patikasnda yryordu.
Mezarlk yolu avularn aarak dilenen kk ocuklarla doluydu.
Adam bir kz ocuuna cebindeki bozukluklar karp verdi, dier
ocuklar da adama doru kotular, "ocuklar cebimde bozukluk
kalmad" dedikten sonra yoluna devam etti. Sakin adam yol boyun
ca mezar talarn okuyarak devam ediyordu. Mezar talarn dik
katle okuyor, hatta bazlarn cebinde tad kk not defterine
de yazyordu. Mezarlk yolu bir taraftan Piyer Loti ay bahesine
gitmek isteyenler dier taraftan da vefat etmi yaknlarn ziyaret
etmek isteyen, kadn, erkek ve ocuklarla doluydu. Her cumartesi
bu yol byle kalabalkt. Piyer Loti'ye 50 metre mesafedeki byk
e bir mezarn yannda durdu; ellerini aarak yar aralanm dudak
larndan bir eyler mrldand. Mezar, Atatrk'n yakn silah arka
dalarndan Mareal Fevzi akmak'nd. akmak'in ei ve kz da
ayn mezarlktayd. Duasn bitiren adam bir i ektikten sonra
Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi)
akmak'in mezarnn yanndaki dar patikada gzden kayboldu.

Daha aada kadm-erkek, gen-yah mminler Hz. Muhammed'in yakn arkadalarndan Eyp El Ensari'nin trbesinde Al
lah'a yakarp, dua ediyorlard. Eyp El Ensari'nin ok yal olma
sna ramen, Arap slam ordularyla birlikte stanbul kuatmasna
katld ve burada ldne inanlyor. Mminler Eyp Sultan
Trbesi'nde Allah'a avu ayorlard. Takvimler 25 Austos'u gs
teriyordu.
Mslman mezarlnda Musevi cesedi
Saat leden sonra gsteriyordu. Gazetelerin ve televiz
yonlarn haber merkezlerine bomba gibi bir haber dt. "Polisi
arayan bir kii, -arayan kiinin erkek ya da kadn olduu konusun
da net bir aklama yaplmad-Eyp Mezarh'nda bir erkek cese
di olduunu syledi.
Cesedin Musevi i adam Alarko Holding'in E Bakan zeyir Garih olduundan kukulanlyor.". 15 dakika sonra kamera
manlar, muhabirler Eyp Mezarl'ndaydlar. Bu arada gazeteler
de zeyir Garih'in evine ve Alarko Holding'e ulamaya alyor
lard. Garih'in ei ve ocuklar Bodrum'daydlar. Alarko Holding
yetkilileri ise zeyir Garih'in le sralarnda Holding binasnda
olduunu, le sralarnda ofisten ktn da eklediler. Bulgar Heyeti'yle grme yaptn sylediler. Ancak zeyir Garih'e ulaa
mamlard, cep telefonu cevap vermiyordu. hbar zerine Eyp
Mezarl'na giden polis, ikinci aramada Fevzi akmak'n mezar
nn yannda baklanarak ldrlm bir erkek cesedi buldular. Cesed zeyir Garih'indi.
Garih'in elbiselerini kontrol eden polisleri en ok artan, ze
rinden halk arasnda ceven tabir edilen kk bir Mslman dua
kitab kmasyd. Yan sra branice yazlm baka dualar da var
d. Eyp Mezarl'n kuatan polis, hibir kimseyi mezarla yak
latrmadlar. Olay Yeri lk nceleme ekipleri ve Cinayet Masas
ekipleri cesedin bulunduu yerde aratrmalarn srdryorlard.
"Senin iin ld diyorlar, beni ara"
Bodrum'un Ortakent Beldesi'ndeki Yeilyurtlular Sitesi'ndeki
yazlnda tatil yapan Garih'in ei Lili Hanm da kendisine ulaan
cinayet haberi zerine hemen cep telefonundan eini arad, kar

daki telefon cevap vermiyordu. Cumartesi gnleri einin belli saat
lerde telefonunu kapal tuttuunu bilen Lili Garih, einin ldrl
m olabileceine ihtimal vermek istemiyordu. zeyir Garih'in l
drldne ilikin bir aklama da henz yaplmamt.
Pek ok telefon geldi Lili Garih'e. Kukulan giderek artyordu.
Son bir kez daha einin numarasn evirdi, yine ses yoktu. Son a
re olarak cep telefonuna sesli mesaj brakt. Mesajta, "Seni ldreceklermi, hatta ld diyenler var. Kendine dikkat et. Meraktaym.
Beni hemen ara" diyordu Lili Garih. Oysa zeyir Garih oktan ya
ama veda etmiti. Fazla gemeden lm haberi doruland. Lili
Garih, aile dostlar iadam ark Tara'nn gnderdii bir zel
uakla Cumartesi saat 18.30'da stanbul'a hareket etti. 45 yllk ei
artk yoktu.
lk incelemeleri bitiren polis, zeyir Garih'in Fevzi akmak'n
kabrinin yaknnda ldrlm olarak bulunduunu aklad. Ak
lamalara gre Garih yedi yerinden baklanarak ldrlmt.
Polis, "zeyir Garih'in neden buraya geldiini aratryoruz"
diyordu.
Musevi bir iadamnn bir mslman mezarlnda ne ii olabi
lirdi?
Eyp'te ne aryordu?
Ertesi gn herkes bu sorunun cevabn aryordu. Musevi bir i
adam Eyp Mezarh'nda ne aryordu? Allmadk , beklenmedik
bir lmd; belki dnyada bir baka benzeri de yoktu. zeyir Ga
rih'in seveni oktu, doal olarak dman da. lm tehditleri ald
bilinen Garih, korumasz olarak neden Eyp Mezarl'na git
miti? Polis, Garih'in ,ofrnn izinli olduunu ve mezarla
muhtemelen yalnz gelmi olabileceini aklad. te yandan gaze
telerde yer alan iddialara gre, Garih karldktan sonra ldrle
rek Fevzi akmak'n mezarnn yanna braklmt. Ya da karlp
mezarla getirilerek orada infaz edilmiti. akmak hem Trkiye
Cumhuriyeti'nin kurucular arasnda olmakla Trk bamszln
simgeliyor hem de dindar kiiliiyle halkn sayg duyduu tarihi
bir kiilikti. 1950 Nisan'ndaki vefatnda hkmetin milli yas ilan
etmemesi zerine dindarlarn ba ektii kalabalklar, cenazeyi
14/Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi)
omuzlarna alarak Eyp Mezarl'na kadar tamlard. Bu olay,

kemalist evreler tarafndan irticann gvde gsterisi olarak yo
rumlanmt. akmak'in lmnden bir ay sonra yaplan gelen se
imlerde Demokrat Parti, CHP'ye fark atarak iktidara gelmiti. Ki
mi yorumlara gre akmak'n vefatna gsterilen vefaszlk Cum
huriyet Halk Partisi'nin sonunu getirmiti.
Yorumlar ok farkl
zeyir Garih'in delik deik edilmi cesedinin Mareal ak
mak'n mezarnn yan banda bulunmasndan ilgin yorumlar
karld.
Bu nedenle akla gelen ilk ihtimal, Musevi iadam zeyir Ga
rih'in ar dinci rgtler tarafndan ldrlm olabilecei idi.
kinci ihtimal de, -polisin de ilk gnden itibaren zerinde durduukiisel nedenlerden tr ldrlm olabilecei eklindeydi. Bir
nc ihtimal Garih'in i balantlar nedeniyle, drdnc ihtimal
Garih'in uluslararas balantlar ve ticari yatrmlarndan rahatsz
lk duyan ar milliyeti paramiliter gler tarafndan ldrlm
olabilecei idi. akmak'n yan banda ldrlmesi, bir mesajd.
Garih ldrlmeden nceki akam(24 Austos 2001) TV8 Ana
Haber Blteni'nde Haftann Ekonomik ve Siyaset Yorumu'unun
konuu olarak yapt aklamalar yznden ldrld de orta
ya atld.
Garih konumasnda Trkiye'nin enerji politikalar zerinde
duruyor, te yandan da gncel bir konu olan AK-Parti ve Recep
Tayyip Erdoan hakknda baz yorumlarda bulunuyordu. O gnler
de Erdoan'n 7-8 yl nce yapt bir konumann video kasetleri
yaymlanyordu. Baz gazeteler ve televizyonlarda kaset, Erdo
an'n deimediini gsteren bir kant olarak sunuluyordu. Garih
konumasndan Genelkurmay Bakan Org. Hseyin Kvrkolu'nun Baku ziyareti, Trkiye'nin Orta Asya ata ve son ran ger
ginlii ile ilgili bir soru zerine , Hazar denizinin dnyada byk
enerji rezervleri bulunan ve zerinde hukuki tartmalar olan bir
yer olduunu kaydederek unlar sylemiti:
"Tabii Trkiye'nin de burada byk karlar var. Trkiye'nin
alaca Trkmen gaz projesi bir yere braklsa bile Trkiye bura
da byk bir aktr ve Azerbaycan'a destek veriyor. ran da Trk-
men gazn kendi lkesi zerinden gemesini istiyor. ran'n da bu

byk bir projesi. Tabii ki'gazn milliyeti yoktur. Boru hatlar he
men hemen hazr. Hazar denizinde aslnda zenginliklerin payla
m kavgas var. ran iin Trkiye Batya alan bir kapdr. Gsteri
yapan uaklarn Trkiye tarafndan bir gzda, dmanlk olarak
alglanmamas gerekir. Eer alglanyorsa da onlarn bir kt niye
ti var demek ki. ran'n kendi iinde problemleri var. Bunu mu
unutturmak m istiyor bilmiyorum. Aslnda burada bir saman alevi
var. Bu alev de Kvrkolu'nun Trkiye'ye dn ile snecektir.
Neticede Baku-Ceyhan Boru Hatt 2005'de devreye girecek ve
Trkiye'ye zenginlik getirecek.
AK Parti ile ilgili TV'lerde grntler ortaya kt. nsanlar za
manla deiebilir. Eski dnceyle yeni dnce arasnda Trki
ye'de de baz deiiklikler oldu. nsanlarn dnceleri gnn art
larna gre deiebilir. Ben genliinde ok koyu komnist olanla
rn sonra ok koyu kapitalist olduklarn grdm. Bir zamanlar di
ne, eriate uygun devlet kurmak isteyenler bunun mmkn olmad
n grp fikir deitirmi olabilirler. Deimemise de iyi olmaz
diye dnyorum. Ben 1978'de KV'de grev yapyordum. O za
manki iktidarda bulunan Ecevit ile Erbakan'a Yunanistan ile bera
ber bizim mracaatta bulunmamz gerektiini sylemitim. Onlar
kabul etmemilerdi. Ama bugn durum ortada. Biz bugn, demok
rasi, globalleme diyoruz. Zihniyet deimitir diye mit etmekte
yim" TV 8'de yapt konuma, Garih'in kamuoyu nnde yapt
son konuma oldu.
Yine eyhine gidiyordu
Trkiye kamuoyu zeyir Garih cinayetinin okunu yaarken,
basnda Garih'in sk sk Eyp Mezarl'na tek bana gelerek Ma
real Fevzi akmak'n kabrini ziyaret ettiine dair bilgiler yer al
maya balad.
Pazar gnk Hrriyet'in maneti ise "Yine eyhine gidiyordu"
eklindeydi. Mezarlk evresindeki esnaflar da Garih'in haftada,
onbe gnde ya da ayda bir cumartesi gnleri Eyp Mezarl'na
geldiini doruluyordu. Hatta Garih'i akmak'n kabri banda
dua ederken grenler olmutu. ddialara gre akmak, Garih'in
babasnn yakn dostuydu. Di hekimi olan Baba Garih, Birinci
Dnya Sava yllarnda akmak'n yannda askeri doktor olarak
grev yapmt. te yandan Mareal akmak'n kinci Dnya Sa

va yllarnda Musevileri koruduu iddia ediyordu. zeyir Garih
hem baba dostu olduu hem de Musevileri koruduu iin Mareal
akmak'n mezarn ziyaret ederek vefa borcu dyordu.
Bu yle bir vefa borcu olmalyd ki Garih le saatlerinde, ara
larnda Bulgaristan Babakan Yardmcsnn da bulunduu bir Bul
gar heyetini ofisinde kabul ettikten sonra zerini bile deitirme
den ve kimseye haber vermeden arabasna atlad gibi soluu
Eyp Mezarli'nda almt. Garih'i mezarla koturan "neden"
ok nemli olmalyd.
eyhi Kk Hseyin, Nakibendi!
Bu arada ilgin bir gelime daha oldu. Garih'in fabrikasnda
altktan sonra emekliye ayrlm, mutemet adam aklad: "Ga
rih akmak'n deil Kk Hseyin Efendi'nin mezarn ziyaret
ediyordu. Kk Hseyin Efendi, akmak'n da eyhiydi."
Kafalar iyice karmt. Musevi iadam Garih'in 1930'da ve
fat etmi olan bir Naki eyhiyle ne ilikisi olabilirdi? Garih, din
dar evrelerin husumetini kazanm bir isim deildi, aksine bu ev
relerle yakn ilikisi olan bir iadamyd. Ama bu zellii bile Ga
rih'in Kk Hseyin Efendi'nin kabrini ziyaret etmesini akla
maya yetmiyordu. Daha baka bir neden olmalyd. Sorunun ceva
b gecikmeden geldi: Kk Hseyin Efendi, baba Garih'in yakn
dostuydu. Garih'in ldrld mezarlk blgesi Naki tarlas ola
rak biliniyordu. Bu blgede stanbul'un tannm Naki eyhleri
yatyordu.Avusturalya'da trafik kazasnda vefat eden skenderpaa
Cemaati'nin eyhi Prof. Esat Coan'da ayn blgede topraa veril
di. Coan'n kabri Garih'in yrd yolun kenarndayd. zeyir
Garih'in vahice ldrlmesi, en yaknlarndan bile saklad il
gin bir srr aa karyordu.
Ustaba Cemal srr aklyor
Alarko irketler Topluluu'nda 30 yl ustaba olarak altk
tan sonra emekli olan ve Krklareli'nin Babaeski lesi'ne bal
Torbal'da yaayan 82 yandaki Cemal Cumal, patronu zeyir
Garih'i lme gtren srr aklyordu. Cemal Cumal'ya eski pat
ronu zeyir Garih'ten 1992'de bir telefon geliyor. Garih, "Cumali
usta atla gel. Seninle zel bir iimiz var" diyor. Randevu yeri, Eyp
Sultan Mezarl'mn giri kapsdr. Garih'in konumasna anlam

veremeyen ve kafas karan Cumali usta szleen gn randevu
yerinde hazr oluyor. Mezarlk giriinde buluan Garih ve Cumali
ayakst ho beten sonra Piyer Loti'ye uzanan darack yoldan
ilerlemeye balyorlar. On dakika sonra Fevzi akmak'n mezar
na gelirler. Cumali Usta, bugne kadar Mareal akmak'n meza
rnn burada olduundan dahi haberi bulunmamaktadr. Cumali
Usta'nn aknlna bir yenisi daha eklenir. akmak'n mezarnn
hemen yanndaki bir baka kabirin bana giden Garih, Cumali us
taya dnerek herkesten saklad srrn aklar: "Bak Cemal! Bu
rada sana anlatacaklarm sadece ikimizin arasnda kalacak.'Burada
yatan zat benim iin ok deerlidir. Onu babamn bana anlatt
ekliyle gyaben tanyorum. Babam bana doumumdan itibaren
Mevlana Kk Hseyin'in sk sk evimize geldiini anlatrd. Bu
zat benim bam okar ve babama (Bu ocuk lkesine byk hiz
metlerde bulunacak) dermi. Onu dnya gzyle hi grmedim, en
azndan grecek yaa eremedim. Ancak ben onu dn gece ryam
da grdm." diyerek sze balar. Kk Hseyin Efendi ryasnda
Garih'ten mezarn yaptrmasn istiyor. Esrarengiz telefonun anla
m ortaya kyor. Garih, Cumali Usta'dan Hseyin Efendi'nin mezaryla yakndan ilgilenmesini istiyor. Btn masraflar kendisi
karlayacaktr. Bylece Cumali Usta, patronu Garih'in srrna or
tak oluyor. Garih'in lmne kadar da bu olaydan kimselere sz et
miyor.
eyhini ziyaretten hi vazgemedi
Garih ve Cumali zaman zaman Kk Hseyin Efendi'nin me
zarnda buluuyorlar. Garih, srrn emanet edecek kadar gvendi
i Cumali Usta'ya daha pek ok eyler anlatyor. Garih, babasnn
Hseyin Elendi ile ok yakn dost olduklarn, sk sk bir araya gel
diklerini anlatyor. Hatta uzun sre ocuu olmayan Azra Garih,
Naki eyhi Hseyin Efendi'den kendisi iin dua etmesini de rica
ediyor. Rivayetlere gre Hseyin Efendi, Azra Garih'e, "Bir erkek
ocuunuz olacak. Adn da zeyir koyun.". Azra Garih, zeyir
doduunda Hseyin Efendi'nin isteini yerine getiriyor. Musevi
ler arasnda zeyir ismi pek kullanlmamasna ramen isim konu
lur. zeyir Garih yalarnda iken Kk Hseyin Efendi vefat
ediyor. I950'li yllarda Azra Garih de yaama veda ediyor. Bir gn
zeyir Garih, Kk Hseyin Efendi'yi ryasnda gryor. Baba

sndan Kk Hseyin Efendi ile ilgili pek ok sitayikar szler
duyan Garih kendisini lme gtren bir yola yllar nce ayak ba
syor.
Mezarn yeile boyatt
Cemal Cumal, eski patronu zeyir Garih ile krk yllk dost ol
duunu belirterek, "Kendisi ile o baka bir irkette alrken tan
tk. O daha sonra Alarko'yu kurunca beni de davet etti. Ben de b
yk bir hayranlk uyandran bu gen mhendisin teklifini hi d
nmeden kabul ettim. 1979'un sonunda emekli oluncaya kadar da
kendisinin yannda altm" diyordu. Garih'in inanl insanlara
byk sayg duyduunu, fabrikada mescit atrdn kaydeden
Cumal, "En son geen yl o zatn kabrini boyamam istemiti. Hat
ta ilk sefer boyay beenmedi. Daha ak yeile boyamam istedi.
Yeniden boyadk. Bu sefer ok beendi.. Mezarn etrafnda gezi
nirdi. San solunu kontrol ederdi. Benden kendisi adna merhum
zatn ruhu iin duada bulunmam isterdi. Burann bakmn iyi yap
mam tembih ederdi." *
zeyir Garih, Hseyin Efendi'nin mezarn yaptrdktan sonra
da haftada, on begnde ya da ayda bir ziyaretini eksik etmiyor.
Mezar ziyareti Garih iin adeta zel yaamnn bir paras haline
geliyor. Elbette Garih gibi hem i balantlar hem de etnik-dini k
keni ve hem de uluslararas ilikileriyle tannan musevi bir iada
mnn zel yaam mercek altnda olduunu kabul etmek gerekiyor.
Ne kadar saklamaya alsa da herkesin gzlerinin zerinde oldu
u bilinen bir ismin, periyodik aralklarla, hem de korumasz ola
rak Eyp Mezarl'na gittiinin bilinmemesi mmkn deil. Ga
rih'in Eyp Mezarl civarnda gren mahalle sakinleri Garih'in
sk sk mezarla gelip gittiini doruluyorlar. Mezarlk evresin
deki esnaflar Garih'in zaman zaman aperatif yiyeceker aldktan
sonra mezarla gittiini ve bir iki saat kadar ortalkta grnmedi
ini belirterek, "Musevi bir iadamnn bir mslman mezarln
ziyaret etmesine ok ardk" diyorlard.
*(amil Kucur I 27 Austos 2001-Zaman Gazetesi)
"Cumartesileri ortadan kaybolurdu"

Garih'in 40 yllk dostu Can Kra'ta Hrriyet'e yapt bir
aklama da "Kendisini biri 3 yl, dieri 2 yl nce olmak zere iki
kez orada grdm. Grnce de ardm. 'zeyir Bey ne aryorsu
nuz burada?' diye sordum. Bana, Hseyin Efendi'yi ziyaret iin
geldiini anlatt. ardm. 'Benim dini inanlarm ok kuvvetlidir
ve Hseyin Efendi'ye olan ballm bu ziyaretlerimle kantla
rm.' dedi. Her ikisinde de yalnzd, yannda koruma-ofr yoktu.
Yine byle birer tatil ya da bayram gnyd" diyordu. Can Kra,
Ko Holding'in bir zamanlar bir numaral yneticilerindendi. Kar
dei nan Kra da Vehhi Ko'un kz Ko Holding Bakan Vekili
Suna Kra'n ei.
Orta shak Alaton da zeyir Garih ayda bir kez mutlaka
Eyp Mezarl'na gittiini belirterek, "Babasnn yakn olan Ma
real Fevzi akmak'n mezar banda dua ederdi. Garih'in z ba
bas cerraht. Onlarn ruhunu ad eder, onlarla konuurdu. Dnya
hayatndan sonra hayatn devamna inanan bir m'mindi" diyecek
ti gazetecilere.
"Bu byk insan dinler st bir mttefik, bir fikir insan oldu
unu ispat etti. Allah'a inanan her dinin ayn felsefede bulutuk
larnn idrakindeydi. nk her dine de ayn yaknl duydu.
Eyp'te babasnn ok gvendii, ok inand, ok sayg duyduu
insann mezarn arada srada ziyaret ederek hem o yce insann ru
hunu d ederdi ve babas ile de buluurdu. Ne yazk ki orada ha
yatn noktaladlar" diyen shak Alaton, "Mezarla ziyarete gitti
ini ne bana ne de oluna da hi sylemedi. Gazetelerde yazlan
isim doru, nk Can Kra'a sordum, o da teyit etti. Kra, iki
belki de defa o mezarn banda Garih'i grdn syledi.
nk mezarda yatan ayn zamanda Can Kra'n hanm nci Hanm'n da byk dedesi olurmu" eklinde konuuyordu.
Garih'in cumartesi gnleri belli saatlerde ortadan kaybolmas,
cep telefonunu kapal tutmasn ei Lili Garih de bir tv programn
da itiraf ediyordu. Geen yl Kanal-D'de ei zeyir Garih ile bir
likte Erol Evgin'in "Bir sevda masal" isimli programna konuk
olan Lili Garih unlar sylyordu: "Cumartesileri sabah 10.00'da
evden kar. Ogn cep telefonu kapaldr. Akama kadar kendisin
den haber alamayz."
Yazgsn ryas izdi

Ryann zeyir Garih'in manevi dnyasnda ok nemli bir
yeri vard. Basma yansyan bilgilere gre Garih, hem babasnn ya
kn dostu eyh Kk Hseyin Efendi'yi hem de Kanuni Sultan
Sleyman dneminde yaam eyh Yahya Efendi'yi ryasnda
grd. Garih'e ryasnda grnen eyh Yahya, kendisinden Beik
ta'taki dergahn onarp ihya etmesini istiyor. Bu istei yerine ge
tiren Garih, evini de eyh Yahya Dergah'na ksa bir mesafede ya
pyor, yllarca bu evde oturuyor. Saadet Partisi Genel Bakan Rccai Kutan'n badanman, Refah Partisi Adana eski Milletvekili
Ertan Ylek Garih iin ok ilgin bir iddiada bulunuyordu: "Garih
ok eski bir dostumdu. Beikta'ta bulunan Yahya Efendi Dergfh'na tabi olduunu dnyorum. Ryasnda Yahya Efendi'yi
grdn ve kendisinden orada satlk bir yer olduunu ve oray
satn almasn istediini biliyorum. Oray, yani imdi evinin oldu
u yeri satn aldn biliyorum. " dedi. *
eyh Yahya herkesi seviyordu
Yahya Efendi, hangi dinden olursa olsun, herkese iyilik yapan
bir mslman by olarak biliniyor. Yahya Efendi, Trabzon Ka
ds mer Efendi'nin oludur. Annesi Afife Hanm, Kanuni Sultan
Sleyman'n st annesi. eyh Yahya Trbesi stanbullu denizcile
rin urak yeri.Yahya Efendi ismi etrafnda adeta bir efsane rl
yor. Denizciler, Boaz' koruyan drt manevi bekiden birinin
eyh Yahya olduuna inanyorlar. te yandan stanbul'un gayr-
mslim denizcileri de sayglarn eksik etmezler. Yahya Efendi ile
ilgili hikayelerin kahramanlar masnda pek ok hristiyan de var.
Hatta eyh, baz Rum denizcilerin mslmanl kabul etmesine de
vesile oluyor. Bir Rum denizci Karadeniz'de tutulduu frtnadan
kurtulmas karlnda Yahya Efendi Dergah'na bir f arap ba
layaca vaadinde bulunuyor. Gerekten de kurtulur ve bir f
arapla dergaha gelir. Rum denizci bir an iin mslmanlarn arap
imeyeceini unutmutur. Durumu anlayan eyh Yahya hi sesini
karmaz, teekkr etmeyi de ihmal etmez. Fdaki arap nar er
betine dnmtr. Rum denizci bu keramet karsnda, "Ey yol g
nei" der," Vallahi senin dinin haktr!" Yahya Efendi denizde frt
naya tutulan iki rum papazn kurtard ve dergahla bakmlarn
yapt da rivayetler arasnda yer alyor. Bir hikaye de yledir: Pa

pazn biri Yahya Efendi'nin atnn yularna yapr. "Bu da adalet
midir? Doru drst defter tutulmuyor, llerimizden bile hara is
tiyorlar!" der. Yahya Efendi derhal Kanuni Sultan Sleyman'n hu
zuruna karak, "Yazklar olsun. Byle ele geen mal hell deil
dir. Yediin, itiin, sarayn, saltanatn, haram sana!. Allah Tel'nn huzuruna ktnda ne cevap vereceksin? Korkarm yaka
n kafirlerin eline verecekler. Srm srm srnecek, cehenneme
itileceksin. Unutma tacn, tahtn, burada kalr, seni hretin deil,
adaletin kurtarr!" diyerek derhal bu yanln dzeltilmesini ister.
Daha bunun gibi pek ok hikaye anlatlyor. Beikta Rum Metropoliti'nin de Yahya Efendi'nin hiristiyanlara gsterdii ilgiden t
r zaman zaman dergah ziyaret ettii rivayet ediliyor. Bu tr hika
yelerin ortaya kmasna, eyhin mslman olmayan kiilere ho
gr ve sevgi ile yaklamasnn byk bir pay olsa gerek. Yahya
Efendi Dergah fakirlerin sna, yolda kalmlarn barnadr.
Mderris mahlasyla iir yazan Yahya Efendi'nin hekimliinin ya
n sra hendese, matematik ve geometri gibi zamann fen bilimleri
ne vakf bir eyh.
Dergahta kimler yokki!
eyh Yahya veysilik olarak bilinen tasavvuf ekolne mensup.
Kendisinden sonra tekkenin Kadirilie ve Nakibendilie hizmet
ettii, yan sra veysiliin de en azndan bir merep olarak devam
ettirildii stanbul Ansiklopedisi'nde belirtiliyor. Tekkenin son
postniini, vefat ettii 1961 ylna kadar burada ikamet eden eyh
Abdulhay ztoprak'tr. eyh Abdulhay, veysiliin yan sra hem
Kadiri hem de Naki'dir. Sohbetlerinden oluan "Hikmetler ve
Aklar Bahesi" isimli kitab 1980'de mridi M. Yekta Dmer ta
rafndan neredildi. Tekke raan'da , Yldz Mahallesi'nde, raan Caddesi'ne balanan Yahya Efendi kmaz'nda yer alyor.
eyh Yahya Tekkesi'nin evresi, eyhin trbesine komu olmak is
teyen binlerce tarikat ehli, devlet adam, hanedan ve saray mensu
buna ait mezarlarla doludur. Kanuni Sultan Sleyman'n kz Raziye Sultan, II. Abdlhamit'in kz Hatice Sultan da eyh Yahya
Trbesi'nde yatyorlar. Pek ok eyh ve nl bestekarlarn yan s
ra Kadiri tarikat eyhlerinden ilk seri ateli topun mucidi Ahmet
Sreyya Emin'in mezarlar da burada bulunuyor. Bu bakmdan

Dergah ve evresi adeta Eyp Sultan Mezarl 'nda eyh Kk
Hseyin ve Mareal akmak'n da kabirlerinin bulunduu Naki
Tarlas blgesi gibi bir nitelik tayor. Ahmet Hamdi Tanpnar da
eyh Yahya Tekkesi'ni, "lahi mafiret Yahya Efendi dergahnda
adeta gzel bir insan yz taknr. lm burada, hemen iki- ba
samak merdiven ve bir-iki sedle klveren bu bahede hayatla o
kadar kardetir ki bir nevi erme yolu, yahut ak bahesi sanlabilir"
satrlaryla niteliyordu. Yakn tarihlere kadar Yahya Efendi Camii'nin hazireleri de tartma konusu oldu. Basnda Caminin tari
kat mezarlna dntrld eklinde yaknmalarda bulunuldu.
Avusturalya'da vefat eden Nakibendi eyhi Prof. Esat Coan'n
Sleymaniye Camiine defnedilmesine izin vermeyen Cumhurba
kan Sezer'in, hayatta olan Atiye Selma Ercihan'n ldkten sonra
Yahya Efendi Camii mezarlna gmlmesine onay verdii bas
na yansyan bilgiler arasnda yer ald.
Rya her toplumda etkili
Ryann Garih'in zel yaamnda etkili olduunu belirtmitik.
Rya, mslman toplumlarda olduu gibi her toplumda etkisini
hissettiren bir gce sahip. Mslman toplumlarn geleneinde rya
tabiri denilen ayr bir dal bulunuyor. Bat'da da modern psikoloji
nin rya ve insan kiilii arasndaki banty aratran dallar oldu
u biliniyor. Mslman toplumlarda zellikle tasavvuf gelenein
de ryann nemi daha da artyor. Rya yoluyla tasavvuf dnyas
na ayak basldna dair anlatlarn haddi hesab yok. Tasavvuf b
yklerini anlatan kitaplarda rya ile kendisine yn veren ya da ara
d eyhi bulan kiilere ilikin pek ok rnek var. Ryann da bir
bilgi kayna olduuna inanan mminlerin says hi de az deil.
Bu nedenle rya tabiri toplumlarda kltrel bir olgudur. Hatta kl
trel bir olgu olmann tesinde slam geleneinde "rya nbvve
tin krkaltda biri" olarak kabul edilir. Kur'an- Kerim'de Yusuf
Peygamber ayn zamanda bir rya tabircisi olarak nitelenir. Batl
ya da Doulu olsunlar, krallar, sultanlar ve imparatorlarn sarayla
rnda rya tabircisi olarak nitelendirilen kiiler hep oldu. Ancak s
lam toplumlarnda rya tabircilii, ryann ya eytandan ya Al
lah'tan geldii dncesi erevesinde dnya nimetlerinden yz
evirmi dervilerin ya da sufilerin ii olarak grlr. Bunun nede-
nini, slam ve Hristiyan kltrnde ryann yeri konusunda m

kemmel bir giri yazan Prof. Cemal Kafadar yle aklyor: "n
k insann d ok deerlidir; olur olmaz kiiye aktarmamak ge
rekir. Rya yorumlanmad srece bir ey sylemi saylmaz, do
laysyla insan davranna yn vermez, kaderini izmez. 'Rya
uucu bir kuun aya zerindedir, tabir olunmadka onun iin is
tikrar ve karar yoktur'. Ancak yorumland anda, yorumlayan is
ter bilgili ister cahil olsun, ister hayra ister erre yorsun, 'ta'birinn
hkm ra'iye sabit olur'. Artk ryann mant yorumland ha
liyle ilerlik kazanr ve d grenin kaderi olur. Yani dlerin an
lam kiinin dndaki nesnel bir dnyada yatsa bile bu, znenin
roln yadsmaz; bilakis, btn idealist dnce sistemlerinde ol
duu gibi, ancak bir zne tarafndan alglandnda ve anlamlandrldnda gereklik kazanr. Dolaysyla ayn rya deiik kiiler
tarafndan grldnde deiik anlamlar tayabilir."
Prof. Kafadar'n slam kltrnde rya hakkndan yazlanlar
aktararak yapt analiz, bir kitabn nsznde yer alyor. Kitap,
Osmanl dneminde yaam Asiye Hatun isminde bir kadnn r
ya yoluyla, kendini ya da eyhini bulmasn anlatan bir gncedir.
Ryasnda grd, mridi oldu
Asiye Hatun, ryasnda grd kiinin uzak bir kentte yaa
yan Halveti eyhi Muslihddin Efendi olduunu reniyor. Ona
ryalarn yazarak tabir etmesini rica ediyor. Oysa Muslihddin
Efendi'yi gerek hayatta hi grmemitir. Sonuta Asiye Hatun,
eyhin mritleri arasna giriyor. Prof. Kafadar, rya tarihiliinin
niin nemli olduunu u szlerle anlatyor: "Bir tarihi, hele hele
ruhbilimsel zmleme yapmaya niyeti ve eitimi olmayan bir ta
rihi ryalarla niye ilgilensin? Bir kere grlenlerin ya da grl
m gibi anlatlanlarn ierikleri bir yana, ryalarn nasl deerlen
dirildii ve yorumland, bir kltrel gelenei anlamak isteyenle
re bir ok konuda nemli ipular verebilir. Modern toplumlar da
hil her toplumda ryalarn yorumlanmas/zmlenmesi belirli
metafizik ve epistemelojik inanlara gre biimlenir. Ayrca tarih
boyunca deiik toplumlarda ryann yan sra, kendi tp gelenek
lerinin beden/ruh/zihin ilikileri zerine varsaymlarna gre
hareket etmilerdir." *
Jzeyir Garih de ryasnda grd Kk Hseyin Efendi'nin
24 / Carih (Strad Bir Musevi'nin Portresi)
mezarn ziyaret etmeyi adet edinerek, mezar banda i dnyasn

da kendiyle hesaplaarak huzur buluyordu. Nihayet Kk
Hseyin Efendi 'nin yan banda da son nefesini veriyordu.
Musevi asll iadam Garih, kaderin garip bir cilvesiyle, mslman mezarlnda, katilinin ya da katillerinin bak darbeleriyle
veda ediyordu yaama.
BLM II
'{Rya Mcktupltn-Asiye Hatun, Olak Yaynlar)
zeyir Garih ailesi nereden geldi?

zeyir Garih kimdi? Nasl bir aileden geliyordu ve nasl bir ki
ilii vard? Cumhuriyet ilan edildiinde 6 yanda olan zeyir
Garih, Atatrk, nn, Menderes-Bayar dnemlerini yaam,
1960, 1971 ve 1980 yllarnda gerekleen askeri darbeye tank
olmu ve bu arada 28 ubat srecini de ok yakndan izlemiti.
1929'da dnyay sarsan ekonomik krizin iinde doan ve neredey
se Cumhuriyetle yal olan zeyir Garih, kk 12.yzyl Fransasf na kadar uzanan Musevi bir aileye mensuptu. Aile Avrupa'dak
Yahudi kartlnn kurban olarak spanya, Kuzey Afrika, stan
bul, Suriye, Irak ve Lbnan'a kadar pek ok lke topraklarna da
ld. Garih'in mensup olduu kol, spanya'daki zulm ve bask
lardan kaarak Osmanl mparatorluu snrlar iindeki Badat'a
g etmi bulunuyordu. Garih ailesi Museviler arasnda nemli bir
mevkii tutan Haim Farhi ailesiyle de yakn akrabalk balarna sa
hipti. Haim Farhi, Osmanl Sultan'nn bir ferman ile Akka'ya ida
reci tayin edilen ve Mecidiye Nian ile taltif edilen bir Muse
vi'ydi. Haim Farhi, Osmanl Devleti'nin Akka Valisi Cezzar Ah
met Paa'nn yannda alt. Ayn aileden Samuel Farhi de Osman
l devlet ynetiminde ald grevler nedeniyle rtbesi, Rtbe-i Salise'ye ykseltiliyordu. Avram Farhi de II. Abdulhamit Dneminde
26 / Carih (Srad Bir Musevi'nin Portresi)
Matbuat Mdrl yapt. Hayim Farhi ailesi ile yakn balar olan
Sulman Gareh, Moshe Gareh, Habiba Gareh, Simha Gareh, Heskel
Gareh, Rachel Gareh ve Soloman Gareh 1800 ile 1900 balarnda
Badat'ta yaayan Musevi bir ailenin fertleri. Garehler ile Carhlar(zeyir Garih'in ailesinin Badat'taki lakaplar) ayn aileden.
Badat'n canllar stanbul'da Garih'ler oldu
Azra Garih'in babas Badat'tan stanbul'a g eden bir inci
tccardr. Garih ailesi bu bakmdan Selanik yahudilerinden ayrlr.
spanya kkeni nedeniyle Sefardim olan zeyir Garih'in bir amca
s Osmanl Sultan II.Abdulhamit'in doktorlarndan Harun Garih'tir. Dier bir amcas ise Ezcac Yakup(Jacques) Garih'tir. ze
yir Garih'in babas Azra Ezakiel ise Osmanl Tp Mekteplerinden
yetimi bir di hekimi. Aile Badat'ta da cerrahlkla itigal eden
yeleri nedeniyle Carh'lar olarak biliniyor. Cumhuriyet dnemin
de aile Garih soyadn alyor. zeyir Garih'in iki amcas iki halas
var. Garih ailesi, 1900'lerin ortalarna doru, Badat'ta Osmanl
kart hareketlerin younlamas zerine stanbul'a g etmeyi
yeliyor. Pan-Arabist akmlarn gelimesi nedeniyle Araplar, Os
manl Devleti'nin himayesinde yaayan Musevilere pek de sempa
tik bakmyorlard. Carh, Arapa Cerh kknden, yaralanm anla
mna geliyor. Cerh, ayn zamanda hadis ilminde kullanlan bir te
rim olarak da biliniyor. Cerh ve Tadil, Hz. Peygamberden rivayet
edildii ileri srlen hadislerin doruluk derecesini belirlemek iin
kullanlan bir yntem. Cerh, hadisin yaral yani pheli olduunu
belirten dini bir terim. Garih ailesinin neden bu isimle anldklar
bilinmiyor. Rivayetlere gre Carh ailesinden ok sayda cerrah bu
lunmasndan tr bu lakap ile anlyorlar. Osmanl mparatorluu
dneminde Badat'ta ve Basra'da Carhlar'dan ok sayda aile bu
lunuyordu. Carh'n nasl Garih olduunu kendi azndan, "Yeni
harfler kt zaman yani Latin alfabesine geildii zaman babam
nfus memurluuna mracaat etmiti. Babama soyadn sorduklar
zaman babam Canl demesine ramen oradaki memur yeni harfle
re ok iyi almam olmasndan dolay Garih eklinde yazm. Ba
bam da bu ismin daha ince ve nazik olduunu dnerek bunu ka
bul etti" szleriyle anlatyordu. *
Amcas Abdlhamid'in doktoruydu

zeyir Garih'in anlattna gre amcas Harun Garih, kinci
Abdlhamid'in doktorudur. Dier amcas Yakub(Jacques)Garih
ise, Darlfnun'un eczaclk blmnn mezunlar arasnda yer
alyor. stanbul'un nl eczaclarndan olan Jacques Ezekiel Garih
1879'da Badat'ta dodu. 1956 ylnda stanbul'da ld. Jacques
Garih, kinci Merutiyetin ilanndan hemen sonra stanbul'da ku
rulan Osmanl Eczac ttihat Cemiyeti'nin de aktif kurucular ara
snda yer ald. Cemiyetin kuruluuna, 250 kadar eczacnn katld
20 Austos 1908 tarihli bir toplantda karar verildi. Cemiyetin
bakanlna Ecz. Hamdi Bey seildi. J. Garih, Cemiyetin Eczac
lar ve Eczaneler Kanunu Komisyonu ile Tarife Komisyonu'nda da
yer ald. Cemiyet ruhsatn 1909 ylnda alabildi. Trk eczaclar ta
rafndan kurulan ilk cemiyet olmasna ramen fazla yaayamad.
Cemiyet yelerinin byk bir ksm, tekilatn kendisinden bekle
nen hizmetleri yerine getiremedii gerekesiyle istifa ettiler.
1909'da bir baka cemiyet, Devlet-i Osmaniye Eczaclar Cemiye
ti (Societe des Pharmaciens de I'Empire Ottoman) kuruldu. Daha
ok Trk olmayan eczaclar tarafndan kurulan cemiyetin bana P.
Apery getirildi. Ancak 1911 ylnda cemiyetin ynetimi Trk ecza
clarn eline geti. Bakanlna da Ecz. Ahmet Vefik Uluay seil
di. J. Garih 1921 'de Beyolu Postaclar Sokakta Garih Eczanesi'ni
kurdu. Eczane 1934'de ana cadde zerindeki krk dkkanna ta
nd. 1939'da bakasna devredilen eczanenin ismi stiklal Ecza
nesi olarak deitirildi.*
zeyir Garih'in Leonara Benbanaste isimli halas da bir doktor
ile evlenecek ve bu evlilikten doan iki erkek ocuu da aile gele
neklerine uyarak doktor olacaklardr. Hayatta olan Marco Benba
naste ise Roma niversitesi'nde profesrdr.
Azra Garih "Karakol" rgtndendi
Baba Azra Garih Mekteb-i Sultani'den, bugnk adyla Gala
tasaray Lisesi'ni bitirdikten sonra Darlfnun'a giriyor. Daha son
ra da eitimini Paris'te, Sorbonne niversitesi'nde tamamlyor.
Di Hekimi Azra Garih, Beyolu Tnel'de bir muayenehane a
yor. Birinci Dnya Sava'nda Erzurum ve Hicaz Cepheleri'nde ta
bip olarak bulunuyor. Azra Garih'in Kuvay Milliye dneminde s-
tanbul'dan Anadolu'ya adam ve cephane sevkiyat-nn yan sra is

tihbarat faaliyetlerinde de bulunan gizli Karakol rgt ile ibirli
i iinde olduu iddia ediliyor. zeyir Garih de kendisiyle yaplan
baz syleilerde babasnn bu ynne iaret ediyordu.*
Karakol rgt, mtareke dneminde Enver Paa'nn iaretiy
le nl ttihatlardan Kara Kemal ile Miralay Kara Vasf tarafn
dan stanbul'da kurulan bir direni rgtdr. Azra Garih, Karakol
rgtnden Cumhuriyet dneminde Bayndrlk Bakanl yapan
emekli albay Behi Erkin'in yan sra ttihatlarn ae Nazrl'n yapm olan Kara Kemal ile ilikilidir. Sava bittikten sonra
di hekimliine devam eden Azra Garih'in hastalar arasnda smet
nn'nn annesi evriye Hanm da var. Azra Garih, nl cildiye
ci Prof. Hasan Reat Sndm ile bir sre ayn muayenehaneyi de
paylayor. Bir ara zor gnler yaayan Azra Garih'in imdadna ya
kn dostu Behi Erkin yetiiyor. Bayndrlk Bakan Erkin'in yard
myla Azra Garih, Haydarpaa'da Devlet Demiryollar'nn di tabi
bi oluyor. 1933'de Nazilerin iktidara gelmesinden sonra Alman
ya'dan Trkiye'ye kaan musevi bilim adamlarndan stanbul Di
ilik Blmn kuran Dr. Kantarovi, Garih Merin sk sk konuu
oluyor...
"Babas gizli mslmand!"
zeyir Garih'in babas Azra Garih'in eyh Kk Hseyin
Efendi'ye intisapl gizli bir mslman olduu da iddia edildi. ddi
ann sahibi Azra Garih'in yakn dostlarndan olduu ifade edilen ve
1984 ylnda 93 yanda vefat eden Hulisi Gzelyazc'nn olu
Abdurrahim Gzelyazc'yd. Hulusi Efendi, eyh Kk Hseyin
Efendi'nin de bal olduu Nakibendiliin Halidiye kolunun Gmhanevi dalna mensuptu. skender Paa Cemaati olarak devam
eden Gmhanevi Dergah'nn eyhlerinden biri de Mehmet Za
hit Kotku Efendi idi. Garih'in okul arkadalar olan Turgut zal,
Korkut zal ve Necmettin Erbakan ve Recai Kutan'in da T'l
yllarnda Mehmet Zahit Kotku'nun sohbetlerine katldklar bilini
yor. Hatta bir rivayete gre Erbakan'n Milli Nizam Partisi'ni kur
masnda Kotku'nun da rol var.
"(etin Yetkin, Devlet Yaamnda Yahudiler. Aja Yaynlar, istanbul)
Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi) /29
Geen yl Avusturalya'da gnll srgnlk yaarken vefat

ederek Eyp Sultan Mezarl'nda topraa verilen Prof. Esat Coan
da 1980'de vefat eden Kotku'nun hem damad hem de skender
Paa Cemaatinin eyhiydi. skender Paa cemaati kaynaklan Ga
rih'in ryasnda grd eyh Yahya Efendi Dergah'nn son eyh
lerinden Abdulbaky ztoprak ile Kk Hseyin Efendi'nin m
ritlerinin byk bir ksmnn Mehmet Zahit Kotku'ya intisap etti
ini sylyorlar. skender Paa kaynaklarnda olay, yle
anlatlyor: "Baz eyh efendiler mridlerine vefatlarndan sonra
Mehmed Efendi hazretlerine balanmalarn tavsiye etmilerdir.
Mesela Yahya Efendi Dergh eyhi Abdlhay Efendi'nin dervi
leri O'na intikal etmitir. Kk Hseyin Efendi'nin vefatyla der
vileri O'na gelmilerdir. Bu durumu Es'ad Coan Hoca yle izah
ediyor: 'Hocamz hakikaten manev makam ok yksek bir zat-
muhterem olduu iin, zamanndaki bir ok hoca efendinin yerine
halef kmyor, iaret olmuyor. aret olmaynca, ne demek?... 'da
lmayn, orda toplann' manasna gelir. Vefat etmi bir kimseye
ballk olmaz! Onu bahane ederek mstakil yaamak olmaz! Ken
disi balanacak!"
"Mslman olduunu gizliyordu"
Fevzi akmak'm da Kk Hseyin Efendi'ye yaknlk duydu
u iddialar Azra Garih'in ayn eyhe intisapl olduu iddialaryla
biraraya geldiinde Trkiye'nin yakn tarihindeki ilgin ilikiler
yuma da birbiri ardnca zlmeye balyordu. Azra Garih'in
gizli mslman olduuna dair bilgileri babas Hac Abdullah Hulu
si'den edindiini belirten Abdurrahim Gzelyazc, zeyir Ga
rih'in lmnden sonra srr aklamak ihtiyac hissettiini syl
yordu. Abdurrahim Gzelyazc lise yllarnda ihane yokuundan
Karaky'e inerken Kuledibi'ne doru dnen sokan banda b
yk bir apartmanda 'Dii Garih' eklinde bir levha bulunduunu
belirtiyor, bu levhay her grdnde babasnn, Ezra Garih'in
Mslman olduunu sylediini vurguluyordu. Hulusi Efendi, Az
ra Garih'in mslman olduunu sakladn, bu nedenle olundan
da bu srr aikar etmemesini istiyor. Azra Garih'in mslman ol
duunu iddia eden Abdurrahim Gzelyazc, "Babam, ticaretle
megul olurken Kuledibi'ndeki Dii (Ezra) Garih'e dilerini yap-
Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi)/31
trmaya gider. Dilerinin tedavisi uzun srdnden bu sre zarfn

da onunla babam arasnda bir dostluk oluur. Babam bu dostlukla
birlikte Garih'in ayn zamanda srda olur. Bu gidi gelilerinden
birinde Ezra Garih babama, Mslman olduunu syler. Hatta
Mevlevilikteki sema gsterileri gibi pek ok hususun slamiyet'e
sonradan ilave edildiini anlatr ve bu gibi eylere iddetle kar
ktn syler. Babam onun iin 'ok mutaassp bir Mslman'
derdi. Bunun sebebini de sonradan hakikate ulamann verdii ak
ve heyecanla izah ederdi. Bu bilgi bende bugne kadar sakl kald.
Babama Azra Garih, Mslman olduunu evresinden sakladn
da hatrlatarak, ondan ayn hassasiyeti gstermesini rica etmi. Ba
bam bana anlattnda ayn ekilde bu srr gerekmedike kimse ile
paylamamam tembih etmiti" diyordu Zaman gazetesinde.
Gzelyazc, insanlarn din deitirmesinin sanld kadar ko
lay olmadn belirterek, Azra Garih'in evresi ile ilikilerinin ze
delenmemesi ve etrafndaki insanlarn inancna zarar vermekten
kanmak amacyla bunu gizlemi olabileceini ifade ediyordu.
Gzelyazc, Nakiliin Halidiye kolunun o dnemdeki eyhi
olan Kk Hseyin Efendi'nin, zeyir Garih'e isim verecek ka
dar Ezra Garih'in yakn dostu olduunu kaydederek, "Babam,
onun Hseyin Efendi vesilesi ile slamiyet'i kabul etmi olabilece
ini anlatrd. Bu konu herkes tarafndan sr gibi saklanrd. Hatta
Hseyin Efendi'ye ok yakn olan Camc Hulusi Gkmenli ve Ca
hit Gzkan vard. Onlara sorardm bu konuyu. Hi duymam gibi
yaparlard" diyordu.
zeyir Garih'in babas Azra Garih'ten etkilenmi olabileceini
ifade eden Gzelyazc, zeyir Garih'in hayattayken sarf ettii,
"Madde benim iin o kadar nemli deil. Maddiyat bir adam de
ilim. Daha ziyade maneviyatym. manl bir adamm. Benim de
imanm var. Din aslnda imann dzene sokulmu bir eklidir. Ba
tl itikadm yok. Ama mminim." szlerinin ondaki manevi derin
liin ipularn verdiini iddia ediyordu.*
nuyor. Abdurrahim Gzelyazc'nn aklamalarndan da anlala

ca gibi Azra Garih, pek ok dindar mslmann rabet ettii na
dir di hekimlerinden biri. Azra Garih ile Kk Hseyin Efendi
arasndaki dostluun da dii koltuunda, bir tr 'doktor-hasta ili
kisi' eklinde balad iddia ediliyor. Buna gre dilerinden rahat
sz olan Hseyin Efendi, kendisine bir Musevi di hekimi bulun
masn istiyor. Hseyin Efendi'nin mridleri, stanbul'un mehur
diilerinden Azra Garih'ten randevu alyorlar. Ezra Garih, eyh'in
dilerini ekebilmek iin narkoz kullanmaya hazrlanyor; ancak
Hseyin Efendi, kendisine narkoz verilmesini kabul etmiyor. Ga
rih, "Nasl olur efendim" diyor, "Narkoz verilmezse, arya daya
namazsnz."
Bunun zerine, Kk Hseyin Efendi "Bir ey olmaz" diyor.
"Sen, diimi kerpetenle tut, ben 'Allah' deyince ekersin."
Azra Garih, ister istemez Hseyin Efendi'nin dediini yapyor.
Gerekten de, eyh Efendi'nin 7-8 tane diini, arsz szz eki
yor.
Di ekme ilemi bittiinde, Ezra Garih byk bir hayret ve
merak iinde "nanamyorum, bu kadar iddetli bir ac nasl berta
raf edilebilir" diye soruyor. Hseyin Efendi, Ezra Garih'i aryor
ve gsn aarak bakmasn sylyor. Garih, yine hayretler iin
de, Hseyin Efendi'nin gsndeki 'Allah' lafzn gryor. Bu
olaydan ok etkilenen Doktor Garih, Mevlana Kk Hseyin
Efendi'ye kar byk bir yaknlk hissediyor. O gnden sonra, sk
sk Hseyin Efendi'yi ziyaret ediyor. Azra Garih'in uzun sre o
cuu olmamas zerine Hseyin Efendi'den dua etmesini istedii
de belirtiliyor. Hseyin Efendi, dua etmekle kalmyor; bir de talep
te bulunuyor: "Erkek ocuun olursa, adn zeyir koy." Zaman
geliyor ve Azra Garih'in bir erkek ocuu douyor. Musevi gele
neinde 'zeyir' isminin ocuklara verilmesi adet olmamasna
ramen, Baba Garih, "zeyir Yahudilerin Peygamberidir. Bizim de
Peygamberimizdir. Sen aldrma, zeyir koy" diyen Hseyin Efen
di'nin szn tutuyor.
Dii koltuunda balayan 'muhabbet'

Peki Azra Garih Naki eyhi Kk Hseyin Efendi ile nasl
tanmt? Bu konuda da ok eitli kaynaklardan rivayetler bulu-
zeyir Garih'in doumunu babasna haber verdii belirtilen

Kk Hseyin Hsn Efendi'nin engin insan sevgisi zerine temellendirilen tasavvufi grlerinin pek ok insan etkiledii de
kaydediliyor.
Kk Hseyin Efendi'ye intisap eden mseviler, Azra Garih'ten ibaret deil. eyhin mritler arasnda pek ok nl isim var.
Kk Hseyin Efendi'nin biyografisiyle ilgili blmde bunlara
deineceiz.
Saint Joseph'de okuyamad
Di hekimi Azra Garih makara iplii reten Nedim ve Smbl
Balkpazarl'nn kzlar Adile Hanm'la evleniyor. Bu evlilikten
Lsyen ve zeyir Garih dnyaya geliyor. zeyir Garih 1929 yl
nn scak bir Haziran gnnde douyor. Adile Hanm Alman Mek
tebi'nden mezun bir kadn. zeyir Garih, orta snf bir Musevi ai
lesine mensup. Garih, Rum hizmetilerden Rumca reniyor. O
gnleri Aksiyon'dan Cemal Kalyoncu'ya yle anlatyordu: "Zen
gin deildik ama orta halin stnde, ok saygn bir aile idik. O g
nn artlarna gre annem Alman Mektebi'nden mezun, babam Pa
ris'ten diploma alm. Trkiye'de o zaman ok zenginler de yoktu,
kabul etmek lazm. Biz iyi yaayan bir aile idik. Ne bileyim, daima
kolal bir beyaz rt zerinde yemek yerdik, daima hizmet eden bir
kadn bulunurdu evde. O zaman Sakz Adas'ndan gelirdi hizmet
iler. nk Anadolu'da ev ii yapacak dirayette ve kabiliyette, ye
tenekte ve bilgide kadn yoktu. Tabii o zaman Rumlar evlerde bir
nevi ev yardmcs olarak alrlard. Ben onlardan da Rumca (Ga
rih, ngilizce, Franszca ve spanyolca da bilmektedir) rendim.
Beyolu'nda berberimiz Rum'du, Rum nfusu ok fazla idi."
Beyolu'nda oturan Garih 1936'da balad Beyolu Birinci
Karma lkokulu'nu 1941 ylnda bitiriyor. Ksa bir sre Saint Joseph'te okuyor, aile btesi yeterli olmaynca Beyolu Lisesi'ne
nakil aldryor. 1946'da mezun olduktan sonra T'ye kayt yapt
ryor.
Genliinde haham eitimi ald
Garih genlik yllarnda bir ara haham olmak istiyor, hahamlk
eitimi de alyor. Ancak her nedense bu fikrinden vazgeiyor. *
Garih daha o yllardan itibaren din, musevilik, hristiyanlk ve islamiyetle ilgili konularda kafa yoruyor, kendi apnda aratrmalarda
bulunuyordu. Oysa Di hekimi baba Garih, olunun da diilik
okumasn istiyor. zeyir Garih ise kendi yolunu seiyor. Diilik
yerine dnemin sekin niversitelerinden T'ye giden Garih y

le anlatyor: "Babam di tabibiydi, amcam doktordu, br amcam
eczacyd. Halamn kocas askeri doktordu. Onun oullar da dok
tordu. Ancak 1940'larda mhendis olmak yani Teknik niversite'ye girmek bir ayrcalkt. O gnn artlarna gre ben diilik fa
kltesi ile T'ye girme teebbsnde bulundum. T'y kazann
ca dii okulundan vazgetim, mhendis oldum."*
zeyir Garih niversite yllarnda ailesinin maddi sknt yaa
mas zerine yaz aylarnda bo kalmyor, tra sabunu reten bir
fabrikada alyor. te yandan mizahsever bir gen olarak Bab-
Ali'de bir sre oyalanyor. 1946-1948 yllar arasnda Nehar Tblek ve karikatrist Ramiz'le birlikte alyor. Akbaba, Afacan, o
cuk Sesi, Yavru Trk gibi dergilerde izerlik yapyor. Esprili bir ki
ilie sahip olan Garih, izer olarak alt gnleri yle anlat
yor: "Nehar Tblek ve Ramiz'le birlikte onlarn ikinci eli olarak ta
eron olarak bir eyler yapyordum. Akbaba gibi zamann nl mi
zah dergilerinde altk. Onlarn ikinci kalemiydim. Yani temize
eken adamydm, inileyen kii. Sonra manzum hikayeler yazdm.
Uzun yllar oldu. imdi braktm. Ama dzyazlar yazmaya devam
ediyorum. imdiler de manzum hikayeler de yazyorum. Gzlem
lerimi kafiyeli, heceli ve birbirleriyle uyumlu ekle sokuyorum.
Dnlerde, davetlerde peetelerin zerine yazyorum, o da hedi
yem oluyor."
Okul arkadalar 'tandk' isimler
1951'de T'y ikinci olarak bitiriyor. Ksa bir asistanlk dev
resinden sonra akademik hayatn sona erdiriyor. Askerliini yedek
subay olarak tamamlyor. Eski Sanayi Bakan Mehmet Turgut,
MHP'ye yaknl ile bilinen eski parlamenterlerden Abdlkerim
Doru, CHP'li Cahit Dalokay, ANAP'l eski Turizm Bakan Mkerrem Taolu ve Korkut zal gibi nl siyaset adamlaryla ay
n snfta okuyor, arkadalk yapyor. Milli Nizam, Milli Selamet
ve Refah Partisi Genel Bakanl yapan siyasi yasakl liderlerden
Prof. Necmettin Erbakan da T'deki hocalar arasndadr. T
onun hayatnn dnm noktasdr. niversitede asistan olan Nec
mettin Erbakan'n da telkini ile hocas onu asistan olarak niversi-

tede tutmak ister. Bir sre asistanlk da yapar. Babas vefat ettii
iin ald para yetmeyeceinden daha paral iler peinde koma
ya balar.. niversiteden ayrlnca mmessilliini GNA Baker
isimli bir ngiliz irketinin yapt Carrier Corparition'da tesisat
mhendisi almaya balar. Askerden sonra Buldanloullar'nn
Beikta'ta Pastrize St Fabrikas'm kurmak iin oraya transfer
olur. Tekrar eski i yerine arlr. Todori Karaka 'ta alrken shak Alaton'la tanrak Alarko'yu kurarlar. Alarko'nun alm
Alm-satm (AL) aratrma-gelitirme (AR) komple tesisler (KO).
Garih kaderin garip bir cilvesiyle 49 yl nce mhendis olarak
alt ve dnyann en byk irketleri arasnda yer alan Carrier
ile 1999'da ortaklk yapyor. Carrier, United Technologies'e bal,
ylda 6 milyar dolar cirosu olan bir irket. Skorsky helikopterlerini
ayn grub retiyor. Carrier, Hollanda, spanya ve Fransa'daki st
ma sistemleri reten fabrikalarn kapatarak, retimi Trkiye'de
yapmaya karar veriyor. Carrier-Alarko ortakl ile Avrupa'ya st
ma sistemleri ihra ediliyor. zeyir Garih i hayatna mteebbis
olarak atldktan 2 yl sonra Lev(lili) ao ile 25 Mart 1956'da s
tanbul'da evleniyor. Babas Antepli, annesi Halepli olan Lev Garih
Mersin'de douyor. Aile 1948'de Lbnan'a gidiyor. Lise'yi Lb
nan'da okuyan Lev ao 1950'lerin banda ailesiyle stanbul'a
g ediyor. zeyir-Lev Garih evliliinden Dalya ve zzet isimli iki
ocuklar oluyor. Garih'in Dalya isimli kzndan 3, zzet isimli er
kek ocuundan ise 3 torunu var.
BLM III
VARLIK VERGS VE ALARKO

shak Alaton anlatyor
shak Alaton ile zeyir Garih'in yollar ise 1954 ylnda ak
yor. Demokrat Parti ibandadr. Milli ef smet nn dnemin
de zor gnler yaayan Museviler Demokrat Parti'yi bir can simidi
olarak gryorlar. Varlk Vergisi Olay 'nda madur olan Musevi
bir ailenin ocuu olan shak Alaton, Trkiye'ye duyduu krgn
lk nedeniyle bir sre sve'te stma sistemleri reten bir fabrika
da altktan sonra babasn kramayarak Trkiye'ye geri dnyor.
Baba Hayim Alaton 1943 ylnda karlan 80 bin liralk Varlk Ver
gisi'ni deyemedii iin Akale'ye gnderilen srgn-angarya kafilesindeki yerini alyor. "Babamn btn varl onbe bin lira.
Maazas satlyor, oradn da drt be bin lira kyor. Tam onalt
bin liray dyor. 64 bin liray demek mmkn deil. nk yok.
Eve geldiklerinde seni tevkif ediyoruz, Akale'ye gideceksin ama
nce Sirkeci'ye grtryoruz demilerdi. Her gn evde pien ye
mekten sefertasyla ben tramvayla, Sirkeci'nin yannda Demirkap
diye bir yere gelirdim. Demirkap'dan geerek bahemsi aalkl
bir yere girerdik. Aalarn arasna adrlar kurulmutu. Babamlar
polis deil asker nezaretindeydi. adrlarda bir ka yz kii vard.
Bir manevi tazyik de vard. Bak Akale'ye gidiyorsun, ne saklady-
san onu da kar ver demek istiyorlard. Haftada bir de yoklamalar

yaplyordu. Baktlar ki verecekleri bir ey kalmam, vermeyenle
ri doldurdular vagonlara gnderdiler. Akale'de ta krlacak dedi
ler. Akale Erzurum'un bir kazas. Dada. gn sryor gidi.
Oraya varnca da askere teslim etmiler. 1200 kii olmular. Arala
rnda bir tek mslman yok, hepsi gayri mslim. Oradan da kar
yorsun sistemin arpkln. Gayrimslimleri bitirmek istedikleri
belli. 40 yanda gitti. Anlattna gre hayvan vagonlarnda. D
nte de vagon bulamamlar, hayvan vagonlarna tkmlar. Aynen
Naziler gibi. ili'ye Afitap sokaktaki eve dnd. Ben o an hatr
lyorum. Akamst. Evden ieriye beyaz sal, pejmrde bir
adam giriyor. Felaket bir ey. Tanmyorum. 15 yandaym. Henz
bir sene gemi aradan ve ok canl bir intibam var. Evin iine gi
riyor. Konumaya balad zaman tanyorum. nk sesi hi de
imemi. Grn deimi. Bir sene gemi aradan. Onun iin
her ey ok canl. km. Siyah sal gitti, beyaz sal dnd.
Dnd gn hi kafamdan silinmez...Hazmedemedi, anlayamad
affedemedi. hanet kelimesini ben ondan duydum. Devlet bana iha
net etti, ben ne yapabilirim dedi.". *
Varlk Vergisi evlerini ald
Alaton ailesi gibi zeyir Garih'in ailesi de Varlk Vergisi'den
olumsuz etkilenir. zeyir Garih 13 yanda tank olduu olay y
le anlatyor: "Babamn amcalarmla beraber yapt bir apartman
mz vard. Onu satmaya mecbur kaldk." Garih ailesi Varlk Vergisi'nden etkilenen Museviler arasnda yer alyor. Hayim Alaton'dan
ansl olan Azra Garih son anda Akale'ye gnderilmekten kurtu
luyor. Peki o gnlerde ocuk olan zeyir Garih Varlk Vergisi'ni
nasl anmsyor ve yorumluyor? Yeni afak gazetesinden Mustafa
Karaalioh'na konuan zeyir Garih, Varlk Vergisi'nin ar bir
yanllk olduunu, ailece ok etkilendiklerini belirterek unlar
syleyecekti: "Btn varlmz gitti. O zaman on yanday
dm. Babam di tabibi idi. Varlkl bir adam deildi. Bir ev yapm
t ite. O da gitti o zaman. Annemim mcevherleri vard bir iki ta
ne, onlar sattk. Ve ancak deyebildik. Tam babam Akale'ye gi
diyordu. Kanun durduruldu. Birileri biraz bor verdi. Kl klna
kurtulduk. Byle eyler dnyann her tarafnda u veya bu ekilde

oluyor. Trkiye'de de oldu. Bir ayptr bu aslnda. Yani insan hak
larna tecavzdr. Fakat ben una inanyorum, bu Trkiye'deki
baka aznlklara ynelmi bir hadiseydi. Fakat ite kurunun yann
da ya da yanyor. nk unu grn ki tarih boyunca museviler
Osmanllara byk hizmet etmilerdir. Benim neslimin, benim de
bunda biraz tuzum var. Biz, Ermeni lobisine kar Amerika'da Tr
kiye'nin btn soykrm moykrm mzesini yok etmeye altk" *
"Ben muhafazakarm, m'minim"
Ayn syleide Garih, Musevi olduu iin Trkiye'de ciddi bir
engelle karlamadn da eklemeden geemiyordu: "Trkiye'de
domu olmaktan ok mutluyum. Belki bana bir istisna m oldu
bilmiyorum. Bugne kadar hi kimse bana bir gayr mslim gibi
davranmad. Kimse bana bunda herhangi bir ayrcalk yapmad. Ne
MSP devrinde...Bizim kotalarmz gayet muntazaman verildi. Be
nim gayrimslim olmam bir ey ifade etmiyor. irketimde direkt
veya dolayl on bin kii alyor. Geen gn saydk, ben dahil 7 ta
ne gayrimslim var. Bu irket 11 bin Trk aileyi-bunun iinde Alevisi de var Snnisi de-banndryor. Allah'a bin kr bir kii bile
ayrmcla uramamtr. Kimse gelip 'Sen Yahudisin, Musevisin,
dinin yledir byledir dememitir. Kald ki ben muhafazakarm,
mminim. man ok nemli bir ey. Ve ben diyorum ki iman mit
sizliin tek ilacdr. Ve benim kanma gre, din imann dzene so
kulmu eklidir.
Nitekim siz Kur'an okur musunuz? Bana gre Kur'an ok
nemli bir kitaptr. Burda ben bir yeri iaretledim. Meraklym bi
raz. Bunu bir ka kiiye de syledim. Bir ok kii de farknda bile
deildi. Bakara Suresinin 62. Ayeti. 'phesiz iman edenler, yani
Yahudilerden Hristiyanlardan ve Sabiilerden , Allah'a ve ahiret
gnne samimiyetle inanp salih amel ileyenler iin Rableri katn
da mkafatlar vardr. Onlar iin herhangi bir korku yoktur. Onlar
znt ekmeyecekler. '
Bu benim verdiim bir ey deil. Bu ayettir. imdi aziz Pey
gamber bunu dediine gre, bunu tahrip etmek iin hibir sebep
yoktur. in asl kanmca mmin olmaktr. Zaten Allah'a inanma-
yan insanlarn bir yere gelmeleri mmkn deildir. Ateist dedii

niz insanlar lm deinde Allah'm diyorlar."
zeyir Garih byle bir museviydi. Kendisi Sinagog'a pek git
meyen, Allah'a iman ettiini syleyen, alkoll olduu iin kolon
ya bile kullanmadn itiraf eden ve bunca servetine ramen sade
yaamay seven, atafattan kanan mtevazi bir insand. Hz Muhammed'e "Peygamberimiz" diyor, ktphanesinde Kur'an- Ke
rim bulunduruyor, Kuran' Trke, Arapa ve Franszca olarak
okuyordu. Bu ynleriyle zeyir Garih eine rastlanmayan bir Mu
sevi'ydi.
Osmanl hayran bir Musevi
Garih Osmanl hayran bir Musevi. Ailesinin Osmanl dne
minde ok rahat bir yaam srdklerini vurgulayan Garih, amcas
nn Osmanl saraynda grev yapan bir doktor olduunu da sk sk
hatrlatyordu.
Varlk Vergisi dnda Trkiye'de Musevilerin rahatsz edilme
diini belirten Garih, Birol Uzunay'a da unlar sylyordu: "l
kemiz bir mozaik. Azeri'den, Bonak'a kadar bir ok millet bir ara
da yayoruz. Ortak gayemiz kalknma olmal. Ben Necmettin Erbakan ile ayn dnemde okudum. Recai Kutan ve Sleyman Demirel ile 40 yldan bu yana tanyoruz. Devlet Baheli siyasette ye
ni, ancak baz ynlerini beeniyorum. Bu saydm sac liderler
den hibir olumsuz hareket grmedim. stanbul Belediyesi'yle de
RP'li dnemde daha rahat alyoruz. Demek ki, bu lkede gzel
eyler de var"
Ayn syleide Garih millet kavramn da lk birlii olarak ta
nmlyor, "lk birlii milleti meydana getirir. Dil birlii milleti
meydana getirmeye tek bana yetmez. te bakn bu lkede iki-
lisan kullananlar var. Amerikan milletinde her dinden, her rktan,
her dilden insan var. Ama bir millet olabilmi. Demek oluyor ki
birletirici faktr din de deil. Osmanl asimile etmeye urama
mtr. Zaten Osmanl mparatorluu'nun ayakta kalmasnn en
nemli sebebi herkesi kendi iersinde otonom brakmasdr" diyor
du. *
*( 1 Eyll 2001 I Say: 352 Aksiyon)
"Kimseden ayrmclk grmedim"

zeyir Garih zerinde byk etkisi olan Varlk Vergisi olayn
daha sonra Zaman Gazetesi'nden Aydn Haskebap'ya da anlat
yor. 31 Ocak 2000 tarihli Zaman gazetesi'nde yer alan syleide
Garih, "Musevi asll bir iadam olarak lkemizde zaman zanan
baz zorluklarla karlatnz m? sorusuna, "Hayr, Trkiye'de ge
ni bir mozaik var. Onun iin Atatrk ok enteresan bir sylem or
taya atm ve "Ne mutlu Trk'm diyene" demi, "Ne mutlu Trk
olana" dememitir. Trkiye'de Trk vatandalar yaar. Bunlarn
iinde Azeri'si vardr, Grc's vardr, Laz' vardr, erke'i var
dr, Bonak' vardr, Krt' vardr, Rumelilisi vardr. Dolaysyla
ok geni bir yelpaze lkemizde bir arada yaamaktadr. O bakm
dan Trkiye'de ayrmclk yaptnz zaman Trkiyeliyi tarif etme
mi oluyorsunuz. Fatih Sultan Mehmet'e bakarsanz annesi Despina'nn Rum asll olduunu ve onun iin stanbul'da Aya rini Kilisesi'ni restore ettiini grrsnz" eklinde cevap veriyordu.
Trkiye'de musevi vatandalara kar ciddi bir ayrmclk olmad
n savunan Garih, "Bu adan bakarsanz Trk vatanda olan
herkes Trk'tr, diye dnyorum. Tarih boyunca hep o ekilde
hareket edildi. Bana kar da o ekilde davranld. Ben T'de
okurken ve sonrasnda hibir ayrm grmedim. Hatta 1978 senele
rinde Selamet Partisi iktidarda iken Sanayi Bakanl'nda tahsisler
konusunda bize herhangi bir hakszlk yapldna hi rastlama
dm" diyordu. Garih'in istisna tuttuu tek bir olay vard, o da Vrlk Vergisi'ydi. "Trkiye'de bir ayp olmutur, o da bana gre 1942
senesindeki Varlk Vergisi olaydr. Yine ayn senelerde gayrims
limlerin szm ona askere alnmas ve kamplarda altrlmas sz
konusuydu. Onun dnda Trkiye'de bugne kadar herhangi bir
ayrmclk olmamtr" diyen Garih 12 Eyll ncesindeki iddet
olaylarn da yle yorumluyordu:
"Fakat gemi dnemlerde baz gler Trkiye iinde veya d
nda sac-solcu, ilerici-gerici, laik-antilaik, Trk-Krt gibi bl
cle doru bir akm balatmt. Tabii ki Trkiye bulunduu yer
itibaryla nemli bir lke. Enerji koridorunda bir lke. Belki ok
gl olmas bazlarnn iine gelmemi olabilir. Onun iin daima
ba/. karklklara imkan verilmitir. Fakat artk Trkiye'de bir Av
rupa devleti durumuna gelme aamasnda olduu iin bunun da
nemi yava yava kayboluyor. yle zannediyorum ki uluslararas

ortamlarn Trkiye'de karklk karma arzulan yava yava yok
olmaktadr. Trkiye'nin yapm olduu uluslararas ittifaklar, Av
rupa Birlii'ne girme aamasnda bulunmas, Trk insannn sa
duyusu tm bunlar Trkiye'nin istikbalde byk bir Avrupa devle
ti olma istidadnda olduunu gsteriyor."
Varlk Vergisi CHP'nin eseri
Varlk Vergisi Almanlara yaknlyla bilinen Babakan kr
Saraolu Hkmeti tarafndan uygulamaya konuluyor. Varlk ver
gisi 12 Kasm 1942 ylnda karld. Kanunu teklif eden Hkmet
yeleri arasnda Babakan kr Saraolu ile birlikte, Hasan Ali
Ycel, Recep Peker, Numan Menemenciolu, Ali Rza Artunkal,
Fuat Aral, Ali Fuat Cebesoy, Hulusi Alata, Raif Karadeniz, ev
ket Reit Hatipolu, Fahri Engin ve Behet Uz yer alyordu. Vergi
cetvelleri Mslmanlar iin M, Gayrimslimler iin G, Dnmeler
iin D, Ecnebiler iin E balklyd. Varlk Vergisi byk lde
aznlk mensubu Trk vatandalarn madur etti. Dnemin Vasta
l Vergiler Genel Mdr ise 12 Mart dneminde Babakanlk ve
Maliye Bakanl yapan CHP'li Ferit Melen'di. Varlk Vergisi uy
gulamasn savunan Melen, bu sayede Kolarn Sabanclarn ken
dilerine yer edindiklerini savunarak, "Bu hadisenin byle de sosyal
bir hizmeti olmutur" diye;ekti. Yllar sonra kr Saraolu da
Varlk Vergisi'ni savunacak, "Bugn ayn artlar olsa yine yapar
dm" diyecekti. Saraolu'un 1943-1945 yllar arasnda zel Ka
lem Mdrln yapan kii ise Ko ailesiyle akraba olan emekli
Bykeli Fuat Bayramolu'ydu. Vehbi Ko'un ablas Zehra Hanm'n Halim Ktkolu ile olan evliliinden doan Nesteren
Ktkolu, Fuat Bayramolu ile evlendi. Bayramolu, Fahri
Korutrk dneminde Cumhurbakanl Genel Sekreterlii yapt.
Fuat bayramolu Hac Bayram Veli soyundan gelen eyh Ahmed Baba'nn olu eyh Mehmet Tayip Baba'nn olu. eyh Tayyip Baba 1856'da dodu 1920'de vefat etti. Fuat Bayramolu'nun
aabeyi eyh emsettin Efendi 1925 ylnda trbelerin kapatlma
sna ilikin kanunun kmasna kadar Hac Bayram Veli Dergah
nn postniini ve eyhi olarak kald. Damat Ferit Hkmeti dne
minde Bckiraa Bl'ne sevkedilen isimler arasnda yer ald.
Carih (Srad Bir Musevi'nin Portresi)/41
emsettin Efendi, Ankara Mdafa-i Hukuk Dernei yneticilerin

den ve Tekilat Mahsusa'nn gvendii kiilerin banda yer al
yor. Birinci Meclise Ankara milletvekili olarak girdi, istiklal ma
dalyas ald. Atatrk'n Birinci Meclisin alnda, eyh Sunusi'nin Kurtulu Sava yllarnda kendisine hediye ettii elbise ve
elinde Hac Bayram eyhinin tespihiyle ektirdii resimde, hemen
sa yannda, ikinci, elleri nnde olan siyah sakall kii emsettin
Efendi'dir. 1883'de dodu, 1945'de ld. En yakn arkadalar ara
snda Rauf Orbay, Adnan Advar, Halide Edip, Ali Fuat Cebesoy,
Rza Nur ve Eskiehir Mebusu Emin Sazak da bulunuyor. Hac
Bayram velinin tali kollarndan Ahmet Baba'nn kz Necibe Ha
nm, Kozade Mehmet Efendi ile evlendi. Bu evlilikten doan
Kozade Mustafa Efendi, Vehbi Ko'un babas oluyor. Vehbi
Ko'un ei Sadberk(Aktar), Attarbazadelerden (Tali kollardan)
Sadullah Aktar'n kzdr. Sadberk Hanm, teyze olu Vehbi Ko
ile evleniyor. Fuat Bayramolu ise 1912'de Ankara'da dodu. Bek
tailik zerine aratrmalaryla da bilinen Bayramolu'nun "Hac
Bayram Veli, Yaam, Soyu ve Vakf" isimli Trk Tarih Kurumu'ndan yaynlanan 2 ciltlik bir eseri de bulunuyor. Varlk Vergisi
Olay'nn yakn tan olan Fuat Bayramolu, 1992 ylnda kendi
siyle yaplan bir rportajda kr Saraolu'nun "Varlk vergisinin
gnah ve sevab benimdir. Bugn de ayn vergiyi koymak gerek
se hi tereddt etmem" dediini zikrediyordu. *
demeyenleri Akale'ye gnderin
Varlk Vergisi'nin ar olmas nedeniyle binlerce gayri mslim
angarya ve srgnden kurtulmak iin gayr-i menkullerini yok pa
hasna elden kard. Bu nedenle Varlk Vergisi olay ayn zaman
da byk bir el deitirme ilemini de ifade ediyor. Szkonusu i
lemler arasndan mezat yoluyla satlan gayr-i merkuller de nemli
yekun tekil ediyor. Do. Dr. Ayhan Aktar, 1943 ylndaki Varlk
Vergisi nedeniyle en kymetli menkullerin aznlklar iinde Yahudi
grubu tarafndan satldn tespit ediyor. **
*(Ayhan Aktar. Varlk Veresi ve Trkletirme Politikalar. letiim Yaynlan.
Sl. 146)
**(Varlk Vergisi ve Trkletirme Politikalar, Ayhan Aklar, letiim Yaynlar)
Carih (Srad Bir Musevi'nin Portresi) / 43

Milli ef smet nn ise 20 Ocak 1943 ylnda, "Bu memleket

tarafndan gsterilen misafirperverlikten faydalanarak, zengin ol
duklar halde, ona kar bu nazik anda vazifelerini yapmaktan ka
acak kimseler hakknda bu Kanun btn iddetiyle tatbik edile
cektir". Bu szlerin anlam akt: demeyenlerin mallar msade
re ile kendileri de Akale'ye srgn edileceklerdi.
Gerekten de bir ay iinde vergilerini vermeyen mkellefler
zorunlu angaryaya tabi tutulduklar gibi, 4305 sayl Varlk Vergisi
Kanunu'nun alma Mecburiyetine Dair Hkmleri htiva Eden
12 ve 13.Maddelerinin Tatbik Sureti Hakknda karlan Kararna
mede borlarn deyinceye kadar almaya mecbur olduklar be
lirtildi.
Ayn kararnamede mkelleflere verilecek cretin Maliye ve
Nafia bakanlklar tarafndan mtereken kararlatrlacaklar, bu
cretin yarsnn bor sandna yatrlaca da kaydedildi. te
yandan mkelleflerden kamplarda alrken hastalananlarn teda
vi ve iae cretleri kendilerine ait olmak zere yakn evredeki h
kmet ve belediye hastanelerinde tedavi edilecekleri de ifade edi
liyordu.
Munis Tekinalp affediliyor
Varlk Vergisi uygulamasnda stanbul Deftardar olarak m
him bir mevki igal eden Faik kte yllar sonra yazd Varlk Ver
gisi Facias isimli kitabnda adeta gnah karyordu. kte'nin ki
tabnda CHP'nin rn olan Varlk Vergisi uygulamasna parti
iinde nfuzlu kiilerin mdahale ettiklerini, pek ok kimsenin ver
gilerinin bu mdahaleler nedeniyle azaltld da anlatlyordu.
Byle bir mdahale sonunda gazetecilerin vergileri en asgariye in
diriliyor, Cumhuriyet gazetesinin sahibi Yunus Nadi'ye karlan
milyonluk vergi de suya dyordu. te yandan vergilerini deme
dikleri halde haklarnda haciz ve icra yaplmayan, zorunlu alma
kamplarna gnderilmeyen nadir isimler arasnda Prof. Jacop Landau'nun 'Kendisini Trk Ulusuluuna adam bir insan' diye ni
teledii Kemalizmin ateli savunucularndan Munis Tekinalp (Moiz Kohen)de vard. Kimin ne kadar vergi verecei ise mkellefle
rin resmi beyannamelerine gre deil, Parti kaynaklan, partili tiic-
carlar ile Milli Emniyetin verdii bilgilere gre keyfiyeten belir

lendiini de kte'nin kitabndan reniyoruz. kte, mslman ol
duu halde soyadnn 'villi' ile bitmesi nedeniyle bir tandna
gayr-i mslim sanlarak 150 bin lira vergi ykletildiini, kendisinin
merkezi arayp ikna ederek szkonusu kiiyi hacizden ve Aka
le'ye evkten kurtaryordu.
"akmak, Yahudilerin mdafydi"
Faik kte, kitabn nsznde, "Bu satrlar yazarken tez gt
medim. Politika girdabna da girmedim. Herhangi bir davay ispa
ta almadm. Yalnz ve yalnz hakikatlere sadk kalmaya ura
tm" diyor ve ekliyordu: "Yaadklar dnyann cereyanlarndan
gelimelerinden, siyasi tarihin ibret dolu sahifelerinden bihaber,
mrlerini kahve dedikodularyd israf eden ksa grl bir ksm
szde politikaclarn, daha ellerine almadan, iindekiler hakknda
bir fikir edinmeden kitabm mahkum edecekleri muhakkaktr.
Kendilerininkine uymayan dnleri kfr ilhad addeden bu
bedbahtlar, demogoji yoluna saparak belki de beni devlet srlarn
ifa ile de itham edeceklerdir. Bu gibilerin en yksek politikas
kendi menfaatlerinin devamdr. Aksi istikametten esen her rzgar
onlar iin bir tehlikedir ve bu memleketin aleyhine esiyor gster
mek onlarn eskiden beri okuduklar hayide bir masaldr. Fakat, ha
kikat udur ki, bu traji-komedinin daha o zaman bile sr olan tara
f kalmamt. Yanyana iki dkkanda alan, ayn kiray veren, ay
n istidatta olan mslim ve gayr- mslim iki vatandaa tarh ettii
miz vergilerin arasndaki lsz fark, verginin ilan gn foyam
z meydana vurmutu. Binaenaleyh vergi tarhnda mahremiyet, sr,
bahis mevzuu olamaz. Bunlar btn vatandalarn gz nnde ya
plan eylerdir. Benim bu kitapta aydnlattm noktalar, bu ilerin
nasl ve kimler tarafndan idare edildiini, saplandmz bataa
hangi yollardan gittiimizi gstermekten ibarettir. Bence vakann
ibretle seyredilecek taraf da budur."
kte nszde Varlk vergisi uygulamasnda ilerin kendisinde
toplanmasn gerektirdiini belirterek, "Bu bakmdan tatbikatn,
hakl veya haksz, bir ksm gnahlarn peinen kabul ediyorum"
diyordu.
Varlk Vergisi'ni unutamayan Musevi iadam 500 Yl Vakf

kurucusu, Profilo Holding'in patronu Jak Kamhi ise bir syleide,
"Bu hadisenin sebebini o zaman da az ok biliyorduk. Biliyor
sunuz o zamanlar devlet iinde de byk bir kavga vard. Diyebi
liriz ki Mareal akmak yahudilerin en byk mdafiiydi. Bu ba
kmdan Varlk vergisi btn Trk toplumunun hissiyatnn ve istek
lerinin de bir ifadesi deildir. Baz kiilerin yle bir tatbikatla Tr
kiye'nin baz sorunlarnn stesinden gelebilecekleri dncesiyle
yaplan bir hareketti. Yani, bu, o zamanki 20 milyon Trkn bir ar
zusu deildi. ou Trk bunu ayplamtr. Gayet iyi hatrlyorum"
diyordu.*
Alaton ile Garih nasl tant?
shak Alaton sosyal demokrat fikirlerle sve'te tanyor, sola
hep yakn oluyor bu nedenle. Baba Hayim Alaton naylon orap it
haliyle itigal eden orta snf bir musevidir. Naylon orap ii sar
maz Alaton'u. Daha byk iler yapmak ister.Trkiye'de taahht
ileri almak isteyen Alaton'un bir sorunu var. Bir diploma aryor.
Diplomal bir Musevi ortak aray iinde olan Alaton, arkada
Elio Ventura'nn tavsiyesi zerine Todori Karaka'ta alan Garih
ile tantrlyor. "Bankalar caddesinde bir gn bir arkadamla y
ryoruz, Garih de yokutan aaya iniyor. Arkadam. te diplo
mal adam dedi. Ben mevzuyu atm kendisine ayakst. Dnden
raz. Ben de byle bir i kurmak istiyorum dedi. El sktk, ortak
olduk. Karaky'deki Merkez Bankasnn karsndaki Vefai Han.
Giri birinci kat, avluya bakan tek oda. ki masalk, ncye yer
yok. Alarko orada balad. nc iskemle bir mteri gelirse di
ye".
ytmeye karar veriyorlar. Alaton'un kardei de 6/7 Eyll olaylar

nn okuyla sve'e yerleiyor. Daha nce de Varlk Vergisi okunu
atlatamayan Musevilerden 30 bin kadar 1948'de srail Devleti'nin
kurulmas zerine srail'e g etti. "Hayatma bakyorum da iyi ki
varlk vergisi olmu diyorum bazan. Bir musibetten mthi bir iyi
lik kt. Eer ben Varlk Vergisini yaamam olsaydm bu sknt
l balang ve aray olmayacakt. sve bana bir dnya at. Sos
yal demokrat bir sve benim bilincimde yer etti" * Alaton-Garih
ikilisi Smerbank'a ait fabrikalarn soutma iini de alrlar. Mer
kez Bankas Banknot Matbaas klima santralini de 2.5 ayda teslim
ederler. Alarko 1950'lerin sonunda yerli retimin tevik edilmesi
ne ynelik politikalardan yararlanyorlar. 961 'de ilk fabrika,
1977'de ikincisi de kuruluyor. 1974'te Alarko A. holding olur.
Alarko bugn stma sistemlerinden turizme, enerjiden inaata ka
dar pek ok alanda i yapan dev bir holding haline geldi.
ki ortak ie klima reterek balyorlar. E dost derken i by

yor. lk ileri yakn arkadalarnn babas Bedri Pensoy'a ait bir in
aata merkezi stma sistemi kurmak oluyor. Bir yl sonra 6/7 Ey
ll Olaylar oluyor. Dier aznlklarn yan sra Museviler de bu
olaylardan etkileniyorlar. srail'e g eden Musevilerin says gide
rek artyor. ki ortak ise Trkiye'de kalmaya ve yatrmlarn b-
"Kadn milletine gvenilmez"

Peki zeyir Garih ne diyordu bu ortaklk iin. 22 Kasm 2000
gn Show TV'deki Alem Program'na konuk olan Garih yle an
latyor:
"46 yl nce otakla baladk ve devam ettiriyoruz. Birbirimi
zi tamamlayan insanlarz. Birbirimize hi benzemeyiz. Dolaysy
la birimiz bir konuda yzse dierimiz astardr. Hibir zaman ne o
ne de ben ne gemeye almayz. O ndeyse o beni ne eker.
Hibir zaman birbirimizle bir yara girmedik. Bir denge zerine
kurulmu ortaklmz var. zel yaammzda pek grmeyiz. Ay
n binada oturmamza ramen pek grmeyiz. zel hayatmz i
hayatmzdan tamamen ayrdk. in gerektirdii lde gryo
ruz. Herhalde shak bey'le eimden daha ok gryorum. Bera
ber altmz arkadalara da zel yaamla i arkadalklarn
ayrmalarn sylyorum. Mesala elerimiz kskanmasalar bile gp
ta edebilirler. Birinin bir eyi tekinin gzne batar. Dolaysyla
mrmr drdr olur. Bu mrmrlardan drdrlardan kurtulmann tek
aresi aile iinde pek grmemektir."
*(eti Yetkin. Trkiye'nin Devlet Yaamnda Yahudiler. Afa yaym-
*(Cumhuriyet Dergi. H Orak 199H, Hayim'in olu shak)
Garih lmnden drt gn nce de vasiyetini deitirdi. Her yl

vasiyetini deitirdii belirtilen Garih, 21 Austos'ta svire'deki
avukatnn yanna gitti. Garih vasiyeti, ortaklarndan biri lnce
hayatta kalan dierinin irketleri 5 yl boyunca herhangi bir mda
hale olmadan ynelebilmesini ieriyordu. Garih ve Alaton'un ir
ketlerdeki hisseleri yzde 48'er olmak zere eitti. Kalan yzde 2
hisse ise birlikte kurduklar vakfn zerine geirilmiti. Neden by
le bir vasiyete gerek duyulduu konusunu zeyir Garih'in yakn
evresine, "Benim eim ok fazla iyi niyetlidir. Ben ldkten son
ra gen birisi onu kandrabilir. Kadn milletinin ne yapaca belli
olmaz. Onun iin bu ilerde en iyisi ortaktr" szleriyle aklad
ifade ediliyor. *
zeyir Garih ile ei Lili Garih ok farkl kiiliklerdi. Bod
rum'da yeni bir villa yaptran ei birka gn nce Bodrum'a git
miti. Lili Garih, eine Bodrum'a gelmesi iin ok srar ettii ile
rini bahane ettiini syleyecekti gazetecilere. Garih'in, ei Lili Hanm'n tatil anlayna sahip deildi. Garih, yorulduu zaman ba
ka bir ile megul olarak dinlenmeyi tercih eden bir kiilie sahip
ti. Yaam biimi buydu.
Filipinlerin fahri konsolosuydu
TSAD, 500 Yl Vakf, KV, DEK, SO Meclisi, T Vakf,
Propeller Club, Is Teknii Dernei, World Business Council ye
si ve TOKAD'n bakan olan zeyir Garih, Rotaryen ve Lions'luunun yan sra Atlas Locas'na kaytl kdemli bir mason
du. Garih'in yrtt bir dier grev de Filipinler'in Fahri Kon
solosluu idi. 1989'da Filipinler'in ran Bykelisi tarafndan
nerilen fahri konsolosluk teklifini kabul ediyor. O dnemde Fili
pinler'in Trkiye Bykelilii bulunmuyordu. Garih, Fahri Kon
solos olarak vize, evlilik izni veriyor, Trkiye'deki Filipinlilerin
sorunlaryla ilgileniyordu. Garih i ynetimi konusunda da kitapla
r olan ve bu konularda programlar yapan, seminer ve konferanslar
veren ok aktif bir kiilie sahipti. Konferanslarnda, kitaplarnda
niversite mezunu genlerin yksek teknoloji alanlarnda alma
larn tavsiye ediyordu. General Motors'un binlerce iisi ve ok
sayda fabrikas olmasna ramen borsadaki deerinin 200-300

milyar dolar, Microsoft'un ise 500 milyar dolar olduunu syl
yordu. Yksek teknoloji ve beyin gcnn ok daha fazla para ve
prestij getirdiini belirten Garih, genlerin de bu alanlarda kendi
lerini yetitirmelerini istiyordu.
Sosyal yn kuvvetli olan Garih pek ok sivil toplum kurulu
undaki grevlerinin yan sra Yeditepe niversitesi'nde de ders
veriyordu.
Demokrat Parti'den destek grdler
Trkiye'nin sayl holdinglerinden biri olan Alarko hi kuku
suz bymesini Demokrat Parti iktidarna borlu. Sadece Alarko
deil pek ok Musevi i adam da DP dneminde i hacimlerini b
yttler. Musevi vatandalar daha nce de Fethi Okyar tarafndan
kurulan Serbest Cumhuriyet Frkas'n desteklediler. Serbest Frka,
tahmin edilenin stnde bir ilgi ve destek ile karland. Bu Serbest
Frka'nn da sonu oldu. Meclis'te muhalefet olmas tasarlanan Ser
best Frka'nn CHP'ye byk fark atarak iktidara gelecei anla
lnca fesh edildi. 1954 ylnda kk bir sermaye ile kurulan Alar
ko, 1958'de Babakan Adnan Menderes'in talimatyla Ankara'da
kurulacak olan para matbaasnn havalandrma tesisat iini, daha
sonra da Smerbank Malatya Bez fabrikas ilave dokuma tesisi ii
ni de alyorlard.
CHP dneminde Varlk Vergisi Olay yaayan Museviler,
CHP'ye kar DP'yi desteklemilerdi. Museviler DP dneminde
rahata eriyorlard. Ayn dnemde Atatrk tarafndan 1935 ylnda
kapatlmasyla zor gnler yaayan Masonlar da DP dneminde fa
aliyetlerine hz veriyorlard. DP dneminde pek ok Mason Loca
s alyordu. Garih ve Alaton'un da bu dnemde Mason olduklar
tahmin ediliyor. DP'nn etkili yneticileri arasnda pek ok mason
bulunuyordu. Elde bavul hazr psikolojisiyle yaayan Museviler,
1980'li yllarda tutum deitirerek daha kalc ilere, gayr- men
kullere yatrm yapmaya baladlar. Bu iin ncln yapan ia
damlarnn arasnda da en bata zeyir Garih yer alyordu.
500. Yl Vakf kurucularndan Profilo Holding'in patronu Jak
Kamhi de ktisadi Kalknma Vakf'n kurarak bu giriimlere zemin
salyordu. KV Trkiye'de AT taraftar lobinin de etkili kurumla-
rndan biri oldu. Bu dnemde Jak Kamhi, shak Alaton ve zeyir

Garih vitrine kan musevi iadamlaryd. Garih, Musevilerin ka
muoyuna alan ender simalarndan biri. Esprili yaklamlar, s
cakkanll, ak szll ile tannan Garih, basn ile kurduu di
yaloglarla effaf bir iadam grnts veriyordu.
Alarko krk ylda ok byd
40 ylda Trkiye'nin sayl bir ka holdingi arasnda yer alan
Alarko Shell ile ereve anlamas yaparak, Orta Asya ve Trki
ye'deki tm projelerdeki gaz ve enerji naklinde mterek hareket
etme karar ald. Shell ile Pipe Solution Group'u kuran Alarko,
Trkmen doalgaznn Trkiye'ye ve oradan da Avrupa'ya nakli
konusunda almalar yaptlar. Garih, Baku-Ceyhan hatt konu
sunda ise iyimser deildi. Garih, Zaman'dan Aydn Haskebap'nn
"Bak-Ceyhan projesinde de bir almanz var m? " sorusuna,
"Bu proje u anda ok uygun grnmemektedir. Zira Bak-Ceyhan
hattn dolduracak petrol buray finanse edecek irketlerde yok.
kacak petrol miktar asndan baknca belki Kazak petrol de bu
raya aktarlrsa o zaman konu zlm olur. Fakat, Almanlarn da
itiraki ile zannediyorum ki birtakm zmler bulunma yolunda
dr. Biz Bak-Ceyhan hatt iin Yksel naat ve Atilla Doan ile
bir konsorsiyum kurduk. Bu konsorsiyum Bak-Ceyhan konsorsi
yumudur. Burada yaplacak olan boru hatlarn mtereken yap
mak zere bir alma balattk. Bu ii almak iin de elimizden ge
leni yapacaz" eklinde cevap veriyordu.
Garih, Orta Asya ve Rusya'da ok byk inaat projelerine de
imza att. Kbrs Bar Suyu projesinde de baz almalar olan Ga
rih, projenin Orta Dou'ya da uzanp uzanmayaca konusunda da
unlar sylyordu: "Hayr, Orta Dou'ya gidecek olan suyun bo
ru hatt ile tanmas bugn iin makul deil. nk Kbrs'a 75
km. denizden uzanacak boru hattndan yllk 75 milyon metrekp
lk bir su gnderilecek. Orta Dou'nun ihtiyac olan su bu rakamn
ok zerindedir. Ayrca da mesafesi ok uzaktr. Kbrs'a uzanacak
Dragon ay Orta Dou'ya yeterli suyu verecek durumda deildir.
Dolaysyla Manavgat'ta yaplm olan tesisten suyu almak lazm.
Manavgat ile Lbnan ya da srail arasndaki mesafe ise 500 km. ci
varndadr. Bu uzunlukta bir boru demek hem ok pahal hem de
pompa ihtiyacn gerektirir. Dolaysyla ok pahalya mal olur. Bu

bakmdan Orta Dou'ya suyun tankerlerle tanmas metrekp 55
cent gibi bir rakama mmkn olabilir, bu da ok pahal saylmaz.
nk deniz suyunu tatllatran sistemde 80 cente suyu mal et
mektedir."
Atlye'den holdinge
20.000. TL. Sermayeli bir Kollektif irket olarak kurulan
ALARKO, apartman kaloriferleri tesisi ve s sanayi mteahhitlii
ile balad faaliyetini 1956 ylnda, Tophane Caddesi'nde kur
duu atlyesi ve daha sonra Rami'deki ilk kk fabrikas ile sr
drd. Smerbank Malatya Bez fabrikas ilave dokuma tesisi ve
Merkez Bankas Banknot Matbaas'nn klima santrallerinin
tamamn yerli malzeme kullanarak gerekletirdi. Bunlar zaman
iinde birok klima santrallerinin tesisi izledi. ALARKO, ser
mayesini nce 80.000. liraya, 1962'de de 300.000. - liraya kard.
Daha sonra 2.500.000. liraya ykseltildi. 1963 yl iinde
3.500.000. lira sermayeli bir Anonim irket haline dnerek
"ALARKO Sanayi ve Ticaret A.." adna ald. Ayn yl Trkiye
Snai Kalknma Bankas kredisi ile Rami' deki 14.000 m2'lik arsa
zerine kurulan fabrikada, stma klima-pompa ve brlr tesisat
iin gerekli ara ve gerelerin imalatna balad. Trkiye' de snai
tesis yapmn gerekletiren ilk irketlerden biri olan ALARKO,
irket sermayesinin yan sra halkn tasarruflarn da biraraya getir
erek yatrma yneltmek amacyla, 1973 ylnda 65.000.000. lira
sermayeli halka ak bir holding haline geldi. 1954 ylnda 2 kiilik
kadrosu ve apartman kaloriferleri tesisatl ile Trk Sanayi
alemine ilk admn atan ALARKO, 6000'i akn mhendis, teknis
yen, beyaz yakal personel ve iisi ile anahtar teslimi komple tesis
taahhdnden turizme, ar makina sanayimden konut yapmna su
rnlerinden enerji retimine kadar uzanan ok geni bir alanda
faaliyetlerini srdryor. Alarko Holding, bugn ylda 1 milyar
dolar ciroya sahip. naattan turizme, enerjiden gdaya kadar eit
li alanlarda yatrmlar bulunuyor. Alarko Holding en son olarak
Ankara-stanbul arasnda yapm planlanan hzl tren projesinin
Ankara'dan Eskiehir'e kadar olan 206 kilometrelik ksmnn taah
ht iini de stlendi. Almanya, Rusya, Orta Asya ve Afrika'da in-
saat ileri ile taahht alannda uzmanlaan Alarko Holding bn

yesinde faaliyet gsteren irketler unlar: Alsim Alarko San. ve
Tic. A, Alarko Gayrimenkul Yatrm Ort., Konut A, Aldem A,
Ylta A, Al-Riva Projesi A, Lilo-Hermann-Perk, Mosalarko
J.V., Alarko Carrier San. ve Tic. A, Alfena A, Almt A, Alamsa A, Atta A, Al tek A Temzez A, Alfarm A.
Alarko Grubu daha nce banka iine de girdi. OYAK ile birlik
te Bank of Boston'un ortaklar arasnda yer ald. Alarko hisselerini
OYAK'a devrederek bankaclktan ekilmeyi tercih etti. Ayn ban
ka bugn Oyakbank olarak faaliyetlerini srdryor. shak Alaton
ve zeyir Garih 50 yllk ortaklar olarak grubun dnml ba
kanln yaptlar. Garih'in lmyle birlikte grubun ynetimi
Alaton'a geti.
SK Skandal'nda yara ald
Alarko ismi SHP'li Nurettin Szen'in stanbul Bykehir
Belediyesi Bakanl dneminde patlayan SK Skandal'nda da
zikredildi.
SK olaynn boyutlar Bykehir Belediyesi Genel Sekreteri
Turul Erkin'in bir zamanlar ynetim kurulu bakanln yapt
Alarko'nun Bykekmece gl havzasnda yaptrd Alkent vil
lalarna uzanyordu. zeyir Garih ile SK skandalnda ismi geen
Aron Habib'le "bacanak" idi. Garih ile SK Skandalinin ba ak
tr SK eski Genel Mdr Ergun Gknel ile Taksim Toplan
tlar'ndan tanyorlar. Taksim Toplantlar CHP'li isimlerin
1978'de balattklar snrl sayda ismin katld toplantlara ver
ilen isim. Taksim Toplantlarna katlan isimler arasnda stanbul
niversitesi Rektr Kemal Alemdarolu ile Cumhuriyet yazar
Prof. Seluk Erez, Tarhan Erdem, Hrriyet Bayazar Oktay Eki,
Prof. Tuncer elik ve Turul Erkin de bulunuyordu. Toplantlara
12 Eyll dneminde ara verildi, 1980'lerin ortalarndan itibaren
yeniden balad. Toplantlar her ay dzenli olarak yaplyordu. *
Alkent 2000 evleri nedeniyle Alarko ismi SK'li iddialarda yer
ald. Taksim Toplantlar'nn mdavimlerinden Alarko'nun
numaral adam Turul Erkin, Szen'in belediye bakanl
dneminde Genel Sekreterlie getirildi. Tuncer elik de GDA
Genel Mdr, Erez ve Alemdarolu da Szen'in danmanlar ol

dular. Gknel'in eski ei Nurdan Erbu, anlarnda Ergun Gknel'in Musevi cemaati ile ok yakn ilikisi olduunu, Gknel'in
kendisine 'Musevi cemaati benim arkamda" dediini anlatyordu.
Musevi Cemaati'nin Bakan Bensiyon Pinto ve iadam Aron
Habib de skandalda ad geen isimlerdendi. Aron Habip, Gknel'in
eski patronuydu. Alarko'nun, Szen dneminde doalgaz altyap
inaat taahht ilerini stlenmesi dedikodulara neden olmu, baz
rvet iddialar da basna yansmt.
O gnlerde Meydan gazetesinden Behi Kl, "Jak, Yitzhak,
zeyir" balkl zehir zemberek bir yaz kaleme almt. Kl, Al
kent Evleri'ne dikkat ekiyor, Alaton ve Garih'in gazetelere ver
dikleri byk reklamlar karlnda aleyhlerinde yayn yaptr
madklarn iddia ediyor, 'Bizim stadlar; Uzeyir'le Yitzhak Trk
matbuatn toplayp aba altndan sopa gsterdiler! Yahudi cemaati
ok gldr lkemizde. Ergun iine karan bir ton Yahudiye ne
yapld? Hibir ey yaplmad! Yahudi akll! Memleketi ele geir
mek iin Apo gibi atele oynamyor!...Bastryor paray, memleketi
ynetenleri satn alyor!...Memleketin patronu oluyor! Vatana
hayrl olsun! " diyordu.
shak Alaton ve zeyir Garih'in Behi Kl'a yantlar ise ol
duka sertti. ki ortak Meydan' rklkla suluyor, "Trkiye'de
byle manet atanlarn Almanya'da Neo-nazilere karMslmanlar korumaya haklar yoktur. Esas cinayeti bu paavra gazeteler i
liyor!" diyorlard.
BLM IV
Garih'in dilinden Yahudiler

Dnyada Yahudiler paraya dkn olarak bilinirler. Bu neden
le de yaadklar toplumlarda dikkatleri zerlerine ektiler hep.
Musevilerin szkonusu zelliini kendisi de bir Yahudi olan zeyir Garih yle anlatyor: "Museviler gc elde etmenin yolu nere
den geiyorsa ona ynelmiler. Avrupa'da Musevilere asalet kabul
edilmemi. Bu durumda da Museviler gc elde etmenin yolunu
paraya hakim olmakta bulmu. Para, gce ulamann en nemli yo
lu. Osmanlda paalarda g vard ama paralar yoktu. Yine bor
iinde yzen Avrupa kontlar, glerini kltan alyorlard. Rus
ya'da Bolevik ihtilali olunca Museviler, bu lkede gcn parada
deil, bilimde olduunu anladlar ve bilime yatrm yaptlar. Ko
mnist idarede ya bilim adam olunur ya da Komnist Parti'de st
dzey ynetici.. Yahudilikte ailede ne konuuluyorsa o olur. Trki
ye'deki Yahudi ailesi paray konuur; ocuunda ticaret kromo
zomlarna kadar iler. Rusya'daki komnist sistemde Yahudi ailesi
bilim konuur; ocuk bilim-adam olma hlyalarna dalmtr bile..
Ksaca; g ne ile elde ediliyorsa, -Museviler aznlk olmann ge
tirdii igdyle-o alanda alrlar."
Garih pek ok Musevinin aksine paradan para kazanmak yeri
ne yatrm yaparak para kazanmay yeleyen bir iadam. Dnya-
nn pek ok yerinde pek ok Musevi, her an lkeden ayrlabilecek

bir psikoloji iinde olduundan ounlukla yatrm yapmay tercih
etmiyorlar. Hatta pek ok Musevinin de tefecilikle itigal ettikleri
biliniyor. Bir silahl saldr sonucunda ldrlen Nesim Malki de
bir tefeciydi.
Garih, ise ekonominin tefeciler yznden battn belirterek
"Baz iadamlar mecburen faize para yatryor. Fakat tefeciler fa
izli sistemi ok seviyor. Tefeci sistemin dzelmesini istemez" di
yordu.
"Sava olsa Trkiye'yi tutarm"
Yine dnyann pek ok yerinde Museviler srail'in gizli vatan
dalar olarak biliniyorlar. Bu yaklama gre her Musevi ncelik
li olarak uyruu olduu lkeye deil srail'e ballk duyuyor. Oy
sa Garih, Aksiyon'dan Birol Uzunay'n aka yollu olarak, "Trki
ye ile srail arasnda bir sava olursa hangi taraf tutarsnz" soru
suna, "Trkiye ile Suudi Arabistan arasnda bir sava olsa siz han
gi taraf tutarsnz?" diyerek karlk veriyor. Uzunay'n "Trkiye
tarafn tutarm" cevab zerine Garih de u ilgin aklamay ya
pyordu: "Ayn ey, ne fark var. Kur'an- Kerim'den bir ayet oku
yaym. Bakara Suresi'nin 62. ayetinde 'phesiz, iman edenler ya
ni Yahudiler, Hristiyanlar ve Sabilerden Allah'a ve ahiret gnne
hakkyla inanp salih amel ileyenlere Rableri katnda byk m
kfat vardr. Onlar iin herhangi bir korku yoktur' denilir. Bu ayet
ten sonra Hz. Muhammed, diskriminasyona gitmemitir. Yeter ki
sen vefal ol. man ettikten sonra Yahudi, Hristiyan olmann pek
nemi yok. Ancak bazlar Mslman olunduktan sonra tam imana
gelineceini sylyor, benim bu gre de saygm var". *
Osmanl Musevilere kucak at
Hem shak Alaton hem de zeyir Garih 500 Yl Vakf yeleri
arasnda yer alyorlar. Vakf 1992'de hem Varlk Vergisi'nin 50. Yl
Dnmnde hem de 1492 ylnda spanya'da Hrstiyan zulmnden
kaan Musevilere Osmanl topraklarnn almasnn 500. Ylnda
kuruldu. 1492 ylnda spanya'daki son mslman devleti olan
* (Aksiyon, 1 Eyll 2001 I Say: 352)
Granada Emirlii de dyor. spanya'dan nce Mslmanlar, son

ra da Museviler kyma uratlarak tasfiye ediliyorlar. Granada
Emirlii'nin dmesi Museviler iin de karanlk bir dnemin ba
langc oluyor. Yahudilerin spanya'dan karlmalarna ilikin fer
man 31 Mart 1492'de Grnata'da imzalanp duyuruldu. Fermanda
btn Yahudilerin 31 Temmuz'a dein ya vaftiz olmay kabul et
meleri ya da krallktan ayrlmalar emrediliyordu. Ferman imzala
yan spanya Kral Fernando ve Kralie Isabel'di. spanyol zulmn
den canlarn kurtarmak isteyen yz bin kadar Sefarat Musevisi,
Osmanl Sultan II. Beyazt'n gnderdii Kemal Reis'in kalyonlaryla Osmanl devletine sndlar. spanya'dan Portekiz'e kaan
Yahudiler de daha nceden yerlemi bulunan dindalar ile birlik
te 1496 ylnda daha sert bir snrd edilme ilemine maruz bra
kldlar. Portekiz'den de yzbin kadar Yahudi, Osmanl egemenli
i altndaki topraklara g ettiler.
Yahudiler iin Avrupa'da ikinci byk g dalgas kinci Dn
ya Sava yllarnda gerekleti. Pek ok Yahudi de Naziler ve on
larn ibirlikisi devletler tarafndan byk bir krma maruz bra
kldlar.
Tek snaklar Osmanl oldu
1523'te Yahudi tarihi Eliyahu Kapsali, gncesinde unlar ya
zyordu: "Osmanl Sultan Beyazt spanya kralnn yahudilere
yapt btn ktlkleri duyup onlarn bir snak aradklarn
renince, hallerine acd. Bunun zerine lkesinin her tarafna zel
grevliler gndererek, kendisine bal kentlerdeki valilerin Yahu
dileri almama ya da srme yoluna gitmemeleri, tersine onlara ku
cak amalar gerektiini duyurdu ve bu emrini yazl hale getirdi.
Ve bylece lkesinin her tarafndaki btn insanlar Yahudileri iyi
karlayp gece ve gndz korudu. Yahudilere kt davranlmad
ve hibir zarar verilmedi. spanyadan kovulan binlerce ve on bin
lerce kii Osmanl topraklarna vard ve lke onlarla doldu. Ardn
dan Osmanl topraklarndaki Yahudi cemaatleri saysz byk ha
yr ileri yaptlar; korsanlar tarafndan ya da bindikleri gemilerin
mrettebat tarafndan tutsaklar edilen dindalarn fidye verip kur
tarmak iin su gibi para akttlar". *
Osmanl tarafndan muhacir olarak karlanan Museviler bata

Selanik olmak zere Rumeli'ye, stanbul'a, Suriye, Irak ve Msr'a
yerletirildiler. spanya'dan kan 400'nc ylnda, 1892'de bir
Yahudi airi u msralar karalyordu: "Ve dn lanetler altnda ka
lan kimseler/Sefil ve plak olarak stanbul'a girdiler/lk defa ola
rak iitilebildi/Siz muhacirsiniz, safa geldiniz.* te 500. Yl Vakf'nn grnen amac, Musevilere kucak aan Trkiye'yi d dn
yaya tantmakt. Vakfta yer alan Museviler, Trkiye'ye kran
borcunu demek iin faaliyet gsterdiklerini savunuyorlar. Ancak
vakfn kuruluuna, Musevileri fazlasyla n-plana kard gerek
esiyle itiraz eden Museviler de bulunuyordu. Bu nedenle 500. Yl
Vakf kutlamalar Musevi cemaatini ikiye blyordu.
Siyonistler anakkale'de Trk kan dkt
Ne var ki Osmanl Devleti'nin Musevilere kol kanat germesi
Birinci Dnya Sava'nda Siyonistlerin vefaszln da engelleye
medi. Osmanl Sultan II. Abdulhamit'ten Filistin'i koparamayan
Siyonistler, Birinci Dnya Sava'nda ngilizlerle ibirlii yaptlar.
ngiltere tarafndan yaynlanan Balfour Bildirgesi'nde Yahudilere
Filistin'de bir yurt verilmesi ifadesi kullanld ilk kez olarak.
1880'li yllardan beri uluslararas bir siyaset yrten Dnya Siyo
nist rgt iyi almt. Osmanl Devletine kar gnll Siyonistlerden oluacak birlik kurarak arpmak fikrini ortaya atan
Wlamidir Jabodinsky'dir. Odesa'da doan Rus asll Jabodinsky
talya'da yaayan Siyonist bir Yahudiydi. 1915'de faaliyetlerine
hz veren Jabodisky ve arkadalar Osmanl devletine kar Filis
tin'de alacak bir cephede savamak iin gnlllerden oluan
Siyonist bir birlik kuruyorlar. Ayn dnemde Filistin'de yaayan
Yahudiler de Osmanl devletine kar ngilizler lehine casusluk ve
istihbarat faaliyetlerine katlyorlar. ngilizler Jabodinsky'nin Filis
tin'de alacak bir cephe yerine anakkale'de savamalarn istiyolar. Siyonist Yahudilerden kurulan Siyon Birlii 26 Nisan
1915'de anakkale cephesindeki Seddlbahir'e kartlyor. n
gilizlerin 29. Tmeninde grev alan Siyon Birlii Gelibolu
Yarmadas'nn tamamen boaltld 6 Ocak 1916 ylna kadar
orada kalyor. Bu sre iinde Siyon Birlii'nden 50 kadar Yahudi
*(Ekonomik Panorama,
5 Nisan 1992)
lyor. ngiliz general Hamilton tarafndan stn hizmetleri

nedeniyle Siyon Birlii'ne bir de takdirname belgesi veriliyor.
Kuds'n igal edildii 1918 ylnda da 5 bin kiilik Siyon Birlii n
gilizlerin emrindedir. Jabodinisky da anlarnda "Eer biz, 2 Kasm
1917'de Balfour Bildirisi ile Filistin'de yurt edinme konusunda sz
aldksa, buna ulaan yol Gelibolu'dan gemitir. *
Bu arada ilerinde Siyonizmi savunanlar bulunsa da Osmanl
Musevilerinin hem Birinci Dnya Sava'nda hem de Kuvay Mil
liye dneminde Trkiye'nin sadk tebas olarak kaldklar belirtil
melidir. Garih'in babas Azra Ezakiel de bunlardan biriydi. Kendisi
Kuva-y Milliye dneminde Anadolu'ya silah ve adam karan nl
Karakol rgtyle ibirlii yapan Osmanl Musevileri arasnda yer
alyordu.
*(srail'in Kurulusuna Varan Gelimeler inde anakkale Sava

larnn nemi, Prof. Mete Tuncoku. Belleten, Nisan 1991, Say 212,
Trk Tarih Kurumu)
BLM V
Garih iyi bir Mason'du

shak Alaton'un Garih'in arabasnda bulunan onbin dolarn bir
dul kadna yardm etmek iin kullanlacan aklamasnn ardn
dan Garih'in masonluu da gndeme geldi. Oysa Garih'in mason
olduu yeni bir bilgi deildi. stelik Garih mason olduunu gizle
meyen bir iadamyd. Garih Aksiyon'dan Cemal Kalyoncu'ya
"Mason Dernei'nin yesiyim. Evet, onu inkar etmemin hi anla
m yok" derken yeni afak'tan Mustafa Karaaliolu'na Masonluk
hakknda ilgin aklamalarda bulunuyordu. Karaaliolu'nun, ma
sonlarn siyasiler zerinde byk tesirleri olduu eklindeki dn
cesine katlmadn ifade eden Garih, "Hi zannetmiyorum veya
ben bunlar bilmiyorum. Ben uzun senelerdir pek vaktim olmad
ndan uramadm. Hi byle politikayla uraan dernek deildir
Masonluk. Felsefi bir dernektir" diyordu. Lions, rotary ve mason
toplantlarnda politika ile ilgili hibir grn serdedildiine ta
nk olmadn ileri sren zeyir Garih unlar ekliyordu: "Politi
kann st kademelerinde de yllardr mason glerin olmadn
zannediyorum. Tandm yok. Belki bir iki tane kabilir. Belki en
stte en tepede kiilerin byle bir eyleri varsa bilemiyorum ama
ben en tepelerde deilim."
60/Carih (Srad Bir Musevi'nin Portresi)
Dul kadn ifresi neydi?

shak Alaton'un Milliyet 'te yaymlanan aklamasnda yer alan
zeyir Garih masondu; hatta len bir biraderinin dul einin ocuk
larna yardm iin benden onbin dolar istemiti" sz, Milliyet ta
rafndan bir ifre veya mesaj eklinde sunuldu. Gazetenin yorumu
na gre Alaton bu szle belli evrelere "tehlikedeyiz, yardm edin"
mesaj veriyordu. Alaton"un dul kadn sz Masonluk ritelleri ve
kavramlarn da tartmaya ayordu. Alaton yapt bir aklama
da Milliyet'in szlerini arpttn belirtiyor, Milliyet de cevap
olarak kasede ald aklamann zmn yaynlyordu. Ancak
konu pek ok gazete ve televizyon kanallarnda farkl biimlerde
tartld. Gerekten de masonlukta "dul kadn" kavram kullanl
yordu. Kavram masonluun kendisine dayandrld Hiram Usta
Efsanesine kadar uzanyordu.
MT'in efsanevi eflerinden Hiram Abas'n isminin esin kay
na da ayn efsaneydi. Hiram Abas'n Mason olduu sylenen de
desi koymutu bu ismi. Hz. Sleyman mabedini ina eden Hiram
Usta dul bir kadnn ocuuydu. Bu nedenle masonlar da kendile
rinin dul bir kadndan gelme okluklarna inanrlar ve her bir mason
dul kadnn ocuklar olarak kabul edilir. Masonlukta dul kadnn
ocuuna yardm etmek kavram, zor durumda olan bir mason bi
radere yardm etmeyi simgeliyor lhami Soysal'n yazd "Dnya
da ve Trkiye'de Masonlar" isimli aratrmada "Dul kadnn ocu
una yardm" konusu yle anlatlyor: "Usta ya da stad mason
bir kalabalkta zor durumda kalmsa, yardma gereksinimi varsa
ve orada baka bir mason bir birader olduunu umuyorsa, iki elini
avu ileri kar karya gelecek biimde havaya doru kaldrr ki,
bu bir imdat arsdr. Bunu gren bir baka mason birader, iki eli
kanda da olsa ne yapar eder, ustann yardmna koar ya da koma
ya alr. Ortalk karanlk da bu yardm ars grlemiyorsa o
zaman iin iine ses ve gz girer. stad toplulukta var olduklarn
sayd teki biraderlere seslenir: 'Dul kadnn oluna yardm yok
mu?' Bir ustann bu ary yapt yerde baka biraderler varsa us
tann zorluu ne olursa olsun giderler. Kural budur, byle bir a
rya aldrmamazlk edilmez
"
"zeyir Bey iyi bir masondu"
Mosunluk zerine aratrmalaryla tannan Aytun Altndal da
dul kadn kavramnn masonluk ritellerindeki yerini irdeleyerek
Carih (Srad Bir Musevi'nin Portresi)/61
unlar sylyordu: "Masonlarn her biri dul bir kadndr ve her bir
biraderin bir tane kadn ismi vardr. Bir mason locasnda iki tane
birader var. Birinin ad Ahmet, birininki Veli. Ahmet'in kars Nec
la, Veli'nin kars da Filiz ismini tasn. imdi Ahmet, Veli'nin ka
rsnn adn alyor, Veli de Ahmet'in karsnn adn alyor. Byle
ce Veli ve Ahmet birer erkek olduklar halde birer adlar da Necla
ve Filiz oluyor. Ahmet'in bir adnn Filiz olduunu locada bulunan
lar da biliyor. Bylece locada hem kadn hem de erkek olmu olu
yor. Bir gerekten hl yaayan Necla ve Filiz var, bir de erkek
olan Necla ve Filiz var. Bir gn Filiz'in kocas olan Veli lrse ona
erkek olan Filiz yardm ediyor. Yani gerek bir dul kadn var orta
da, onun ad Filiz; bir de erkek olan Filiz (Ahmet) var o da dul bir
kadn ayrca. Yani Ahmet de dul bir kadn olmu oluyor ve bunu da
locada bulunanlar bili yor.. Yardm edilen gerekten dul bir kadn
ancak bu kadn kesinlikle bir baka masonun kardr. nk biraderlikte nce kendinden olana yardm edeceksin, yardm edilecek
kadn kesinlikle bir baka masonun karsdr" diyordu. *
Hr ve Kabul Edilmi Masonlar Locas byk stad Demir
Savan, da Sabah gazetesinden Hayrullah Mahmd'a, "zeyir
Bey ok iyi bir masondu. yi bir mason olarak yaad ve ld. Ve
kendisi gerekten de bir 'dul kadn'a yardm ediyordu" dedi **
Ancak Garih'in yardm etmek istedii dul kadnn ismi hala
mehul.
Beyaz Enerji'de dul kadn
Dul kadn sz sadece Garih'in orta shak Alaton tarafndan
gndeme getirilmedi. 10 Eyll 2001 tarihli Radikal gazetesinde
Adnan Keskin de dul kadn sznn Beyaz Enerji Davas'nda kul
lanldn yazd. Keskin'in haberinde iki iadamndan rvet al
makla sulanan eski TEA Genel Mdr Muzaffer Selvi'nin, ge
en Haziran ayndaki durumada, "Bu paray bir alanmzn dul
kalan eine yardm iin aldm" dedii belirtildi. Ayn durumada
Karadeniz Enerji'nin sahibi Doan Karadeniz de "Bu paray genel
mdre gnll verdim, bir dul kadna ev alacan sylemiti" ifa*(Dul Kadn ifresi, Rahime Sezgin, 29 Eyll 2001-Aksiyon)
**(9 Eyll 2001 Sabah)
desiyle destekliyordu. Sanklardan Mustafa Gecek de rvet vermesuunu reddederek "Selvi'ye on bin dolar verdim. Ancak bu dul bu
kadna yardm amacyla istenmiti, paray kendisine havale ettim"
diyordu. Gerekten de ilgin bir rastlantyd bu. Yorumlara gre sa
nklar da ifreli konuuyordu.
Beyaz Enerji Davas sanklar da dul kadnn kimliini akla
madlar.
Dul Kadn cmlesi Yeni afak'tan Taha Kvan'n da gznden
kamad. Kvan, Masonlarn kendi aralarnda "Dul kadnn ocu
una yardm" diye para topladklarn, bu amala dolatrlan nes
neye de 'dul kadnn kesesi' adn verdiklerini belirterek, "Bir ma
son, "Dul kadnn ocuuna yardm edin" dediinde, bu, dier ma
sonlar tarafndan, "Biraderimiz tehlikede" mesaj olarak alglanr
d" diyordu. Kvan, Alaton'un "Garih dul kadnn ocuuna yar
dm edecekti" sznn Milliyet tarafndan manete ekilmesini tu
haf karlyordu: "Mensuplar arasnda ok sayda 'birader' bulu
nan bir medya grubunda, zeyir Garih cinayetine byle bir boyut
kazandrlmasn, dorusu, muazzam ilgin buluyorum ben."
Kvan, masonlarda sembolik ifadelerin veya iaretlerin kulla
nlmasnn zel ortamlar iin geerli olduunu, ba derde girip
savcla den veya mahkemelik olan bir masonun, karsndaki
savc veya yargcn her halkrda kendisine yardmla mkellef
olan bir 'birader' olup olmadn anlamak iin, 'dul kadn' ve 'o
cuuna yardmdan' sz edebileceini veya sadece kendilerinin bil
dii masonik iaretleri birbiri ardna verebileceini kaydederek,
"Bu, bakalarnn durumu fark etmemesi gereken kalabalk ortam
lar iin sz konusudur. Yoksa, iki yakn dost veya yllarca ayn or
tamlarda bulunmu kiiler kar karya geldiklerinde, neden ru
muzla, sembollerle, birbirlerine iaret vererek konusunlar ki?" di
yordu.*
Hiram Usta Efsanesi
Garih'in ldrlme biimi de masonluk ritelleriyle aklan
maya alld. Hiram Usta'nn ldrlme nedenleriyle iliki ku
ranlar da oluyordu. Masonluun efsanevi isimlerinden Hiram usta
kii tarafndan ldrlmt. Garih de kimi iddialara gre biri

kadn kii tarafndan ldrlmt. Kanal-D'de yaymlanan
zel haber programnda, shak Alaton'a gnderilen bir mektup
aklanyordu. Mektubu yazan kii, Garih'in biri kadn kii ta
rafndan ldrldn, Yener Yermez'in ise sadece bir figran ol
duunu iddia ediyordu. Peki dul kadnn masonluk efsanelerindeki
yeri neydi? Efsaneye gre Hiram Usta dul bir kadnn oluydu. Hz.
Davud tarafndan Kuds'te ina edilen Sleyman mabedinin yap
mnda alan ustalardan biri de Adon Hiram Abif 'ti. Mabed Hz.
Davudu'un lmnden sonra olu Hz. Sleyman tarafndan ina
ettirildi. Mabedin yapmm iin krk bin amele topland. Bunlara
mason yani duvarc ismi verildi. Bunlardan bini de ustadr. Hi
ram maiyetindeki iileri rak kalfa ve usta diye e ayrd, hep
sine mimarlk bilgilerinin bir ksmn retti. raklar kalfalarn
kalfalar da ustalarn bildii srlar bilmezlerdi. raklar cretlerini
B, kalfalar J stunundan, ustalar ise Orta hcreden alrlard. na
atn sona ermesine doru usta olmay bekleyen kalfa gerekli eh
liyeti gsteremedikleri iin usta yaplmad. Bu kii ustalk srla
rn zorla renmeye karar verdiler. Hiram bir le zeri mabedi
gezmek ve inaat kontrol etmek zere geldii zaman pusuda bek
leyen kalfadan birincisi Hiram'n yolunu Gney Kaps'nda
kesti ve ustalk srlarn sordu. Hiram, "Bu srlar ancak alma ile
elde edilebilir" dedi. Bunun zerine kalfa cetvel ile Hiramn sol
omuzuna vurdu. Hiram Bat kapsndan kamak istedi. kinci kalfa
nn kesti, ustalk srlarn aklamasn istedi. Hiram yine red
detti. Kalfa gnye ile Hiram Ustann sa omuzuna vurdu. Dou
Kaps'na doru kaan Hram Usta burada da nc kalfa tarafn
dan durduruldu. Hiram kalfann isteini de reddedine lmcl dar
be geldi. nc kalfa Hiram Ustann kafasn ekile paralad.
Katiller gece Hiram'n cesedini daa gtrp gmdler ve zerine
akasya dallar diktiler. Hiram'n kayb zerine inaat almalar
durduruldu. Hz. Sleyman Hiram'n mimarlk srlarn tehdit altn
da aklam olmasndan korkmutu. Hz. Sleyman Hiram Us
ta'nn bulunmas iin emir verdi. Hiram'n cesedinin bulunduu
anda telafuz edilecek kelimelerin ustaln mukaddes sz
olacan da belirtti.
Garih (Srad 6/c Musevi'nin Portresi) / 65
Masonluun gizli srlar

Hiram Usta'nn cesedi akasya dallarnn gizledii yerde bulun
du. lk telafuz edilen kelimeler ise Mac Benah ve Moaban kelime
leri oldu. Sra katilleri bulmaya geldi. Bir maarada gizlenen Hi
ram'n katili Abiram, aratrma yapan Joapert isimli duvar iisine
hanerle saldrd. Joapert, Abiram' ldrd. ldrrken de "Nekah" diye bard. Katilin sa yakalanmasn isteyen Hz.Sleyman
Joapert'e kzd, ancak onun kendisini korumaya altn anlayn
ca affetti. Hiram'n dier iki katili de yakalanarak cezalandrld.
Mabed inaatn kald yerden devam ettiren Hz. Sleyman yeni
bir Byk Mimar stad tayin ediyor. Sonra da kaybolan kelimenin
bulunmasn istiyor. Aranan kelime bir mabet harabesindeki mikap
bir ta zerinde bulunuyor. Kelime,Yehova'yd. Kainatn Ulu Ya
ratcs'nn ismi. branice Allah demekti. Hiram Efsanesi'nde yer
alan mekanlar, rimeller, usta, kalfa, rak kategorileri Masonlukta
da simgesel olarak kullanlyor. Mason, ii ya da usta ile e anlam
da kullanlyor. Alaton'un szn ettii "Dul kadnn ocuuna
yardm edecekti" cmlesinde ifade edilen yardm ekli de efsane
den esinleniyor. Masonluu anlatan bir kitapta yle anlatlyor:
"Zor durumda kalan mason 'Dul kadnn ocuklar, bana imdat
edin' Masonlara gre bunun sebebi udur: Muhterem stadmz Hi
ram lnce masonlar onun anasna riayet ettiler ve Hiram kendile
rini karde telakki ettii iin onlar da Hiram'n anasn kendi
analar saydlar." *
Alaton iddia edildii gibi bir mesaj m veriyordu yoksa?
*(Masonluk ve Masonlar, Yamur Yaynlar, 1968, stanbul)
BLM VI
Garih Refah-Yol iin lobi yapt

zeyir Garih, Refah Partisi ve Doru Yol Partisi arasnda ku
rulan Koalisyon Hkmeti'ni destekledi. Bu ynyle Refah-Yola

kar kan asker-sivil evrelerin tepkisini de zerine ekiyordu.
Garih, Refah Partisi Lideri Prof. Necmettin Erbakan' niversite
yllarndan tanyordu. kisi de T'lyd. Hatta Garih, T'den
mezun olduktan sonra ksa bir sre Erbakan ile ayn krsde asis
tanlk da yapmt. Hatta Garih, otomobil kullanmay motor ders
lerine giren Erbakan'dan renmiti. 1974'de Milli Selamet Parti
si ile CHP arasnda kurulan tarihi koalisyon dneminde Sanayi Ba
kanl da MSP'lilerdeydi.
MSP'li Sanayi Bakanl Alarko Grubu'na engel karmaya
cakt.
Garih de zaman zaman yapt aklamalarda siyonizm kartlyla bilinen MSP'lilerden herhangi bir engelleme ile karlama
dn itiraf edecekti. MSP'li Sanayi Bakanlarndan biri de okul ar
kada Korkut zal'd. Alarko Grubu Turgut zal dneminde de
rahat ediyordu.
Erbakan' yakndan tanyan Garih, Refah-Yol Hkmeti'nden
korkulmasna bir gerek olmad dncesini savunuyordu.
"RP'nin iinde benim de tandm dostlarm, ok kaliteli
adamlar var. Ve bu kaliteli adamlar koydu. Sivriliklerden vazge

ti. Benim kanma gre Avrupa'daki hristiyan demokrat partiler gi
bi, RP de kendini ksa bir zamanda Avrupa'da Amerika'da kabul
ettirecek bir parti konumuna gelir. Burada bir parantez amak isti
yorum, bir mahallede oturduunuz zaman karakolla iyi geinmek
zorundasnz. Dnya da iki byk mahalle. Bu mahallenin iki tane
karakolu var. Bir tanesi Amerika bir tanesi de Rusya'dr. Bunu iyi
grmek lazm. Dolaysyla biz ABD ve Rusya ile iyi geinme mec
buriyetindeyiz. Aksi halde bize ok eziyet ederler. u anda hibir
lke kendi yayla kavrulamaz. Kavrulursa yanar. Benim grd
me gre, temaslarm unu gsteriyor ki, bu hkmet Amerika iin
makbul bir hkmet."
Refah iin lobi yapt
Musevi iadam Refah-Yol Hkmeti iin temaslarda bulundu
unu gizlemiyor, hatta askerlerin de azn yokladn, ancak as
kerlerin bu hkmete scak bakmadklarn anladn aktaryordu.
Yine de Refah-Yol'u desteklemeyi srdryordu. 1996 Temmuz'unda Yeni afak'a konuan Garih, Amerika'da eitli temas
larda bulunduunu, Amerika'nn DYP ile dengelenmi bir Erbakan
Hkmetini desteklediini aka ifade etti.* Garih, ABD'de Mu
sevi Lobisi ile de grmeler de bulunmu, zemin yoklamt. Garih'in anlattklarndan Trkiye'deki hkmet deiiklikleri ile ok
yakndan ilgilenen ABD'deki Musevi Lobisi de ikna olmutu. Ni
tekim Refah-Yol Hkmeti hakknda aklamalarda bulunan srail
li yetkililer de Refah-Yol'dan endie duymadklarn vurguluyorlard. Garih, Mustafa Karaaliolu'nun, "Sizin Amerika'da politik
evrelerde hkmet konusunda temaslarnz oldu mu?" sorusuna,
"Evet, oldu. Refah-Yol'un makbul bir hkmet olduu tescil edil
di" cevab veriyordu. Garih ismi daha nce de "Tansu iller'i
ABD'de biz pazarlayacaz" szleriyle gndeme gelmiti. Garih,
pazarlama sznn yanl anlaldn belirterek unlar sylyor
du: "Hayr yle bir ey demedik. Basn bizim yapm olduumuz
bir kelime zerinde durarak, neredeyse Babakan satacaz gibi
bir noktaya getirdi. Bu da basnn bir ayb bence. imdi ben bura* (14 Temmuz 1996, Yeni afak, M. Karaaliolu).
da bir eyler sylyorum. Siz buradan cmbzla kelime

seip, sonra benim aleyhime mkemmel bir rportaj da
karabilirsiniz. Fakat bunu yapmayacanza da
inanyorum. O zaman bizim sylediimiz uydu.
Amerika'da bir kongre vard. Bu kongreye gidecektik. Ve
bu kongrede Trkiye'nin ve-o gn iin iyi bir vitrindi-Babakann propagandasn yapacaktk. Tantm ok nemli."
BLM VII
GARH HEP SA'A YAKIN OLDU

Garih ve Alaton rol m yapyordu?
shak Alaton'un sosyal demokrat eilimli biri olmasna karn
zeyir Garih san eitli kanatlaryla yakn ilikileriyle nplana
kt. Garih ve Alaton'un birbirine zt gibi grnen kiilikleri ve
politik eilimleri fark yorumlara neden oluyordu. Buna gre Ala
ton ve Garih, sahip olduklar konumu korumak iin siyasetin sa
ve sol kanadyla iyi geinmek isteyen iki pragmatik iadamyd.
Taha Kvan da bir dnem Alaton ve Garih hakknda byle d
nen bir gazeteciydi. Kvan, nyargsnn zamanla deitiini,
"Alarko'nun iki orta, ne yalan syleyeyim, bir piyesin iki farkl
roln oynuyor grnmt gzme... Hi deilse ilk balarda...
shak Alaton, sosyal demokrat bilinir ve o izgide teklifler seslen
dirirdi... zeyir Garih ise, Trkiye'de sac ne kadar grup varsa on
lara yakn dururdu; nceleri Trkiye gazetesi grubuna yaknl
dikkat ekiciydi, hatta TGRT izgi deitirdiinde, "Alarko satn
ald" dedikodular bile kmt" szleriyle anlatyordu. Garih'in
Fethullah Glen'i sk sk ziyaret ettii ve cemaatin faaliyetlerine
katldn da dikkat eken Kvan, "Benim de aralarnda bulundu
um gruplara Trkiye snrlan dndaki okul faaliyetlerinin ne ka
dar muhteem olduunu anlatrken ok dinlemiimdir kendisini...
O nl 'kaset' olay sonrasnda bile tavr deimedi; cemaati ve

hizmetlerini savunmaya devam etti" diyordu. Kvan Alaton ve
Garih hakkndaki kanaatlerini yle tamamlyordu: "Bir holding ve
iki ortak, ikisi de musevi; ama biri 'sosyal demokrat' ve o izginin
faaliyetleri ierisinde yer alyor, kp konumalar yapyor, dieri
de 'sa' evrelerle yakn ve mesajlarn en fazla onlara yneltiyor...
Balangta, bunu, bir 'rol dalm' ile ilgili grp kukulanmam
doal... Ancak, sonradan, zeyir Garih'in, Necmettin Erbakan'la,
T'de motorlar krssnde asistanlk yaptklar dnemden dost
luklar olduunu rendim; shak Alaton'un da sve'te rencilik
yapt yllarda sendikal faaliyetlere katldn... kisiyle de, kapal-ak bir ok seminerde, en samimi fikirlerini dinlerken buldum
kendimi ve birlikteliklerinin srrn da zdm: Farklln mutlu
ahengini yayorlard...Nitekim, ortann lm zerine konuan
shak Alaton, "Biz farkll baarl bir ortakla evirdik" anlam
na gelen bir tespitte bulundu." *
Yaln Kk'e i teklif etti
Garih saa yakn biri olmakla birlikte her kesimle de iyi iliki
ler iinde olmaya alan bir kiilik sergiliyordu. Hatta Ma-ksist
solun nemli isimlerinden Yaln Kk'e Alarko'da almay
teklif ediyor. Yaln Kk, Garih'in ilikiler ana dikkat ekerek,
"zeyir Garih saat beni ikna etmeye alt. En sonunda o kadar
bask yapt ki zeyir Bey'e, 'Ben sol tannan bir adamm, Alar
ko'da almam' dediim zaman. 'Ne demek o? Benim en yakn
arkadam Kemal Trkler'dir' dedi. Trkler o zaman DSK Genel
Bakan, 'Biz her hafta buluur, her eyi konuuruz' dedi." ** Ke
mal Trkler de 1980'de siyasal bir cinayete kurban gidiyordu. s
telik 12 Eyll dneminde MHP hakknda hazrlanan iddianamede
MHP Lideri Trke'in imdi DYP stanbul Milletvekili olan Celal
Adan'a el iaretiyle Kemal Trkler'in ldrlmesini ima ettii ile
ri srlyordu. Trke de Adan da Trkler davasndan beraat edi
yordu.
*(28 Austos 2001, Yeni afak)
**(kz Dergisi, Ekim 2001)
Trke Alarko'yu niin ziyaret etti?

Garih, TKP'ye yaknlyla bilinen DSK Genel Bakan Ke
mal Trkler'in yan sra MHP Lideri Trke'in de yakn dostuydu.
lk bakta bir radikal sa parti lideri ile Musevi bir iadamnn ya
kn ilikiler iinde olmas yadrganabilir. Ama Trke'i yakndan
tanyanlar onun Trk Musevileri ile ciddi bir sorun yaamadna
tanklk ediyorlar. Kartal'daki Alarko Alamsa Fabrikas'nda
DSK'in gc 1970'lerin sonlarna doru krlyor. Alamsa'ta l
kc iilerin says artmaya balyor. Alamsa'ta MHP'nin parelel
sendika rgt olan MSK yetki alyor. Bu arada siyasal iddet
olaylarnda Alamsa'ta alan lkc iilerden hayatlarn kaybe
denler de oluyor. MSK ile Alarko arasndaki cret anlamazl
greve kadar gidiyor. Grevi sona erdirmek isteyen Garih areyi Al
paslan Trke ile grmekte buluyor. Garih Ankara'ya gidip Mil
liyeti Cephe Hkmeti'nde Koalisyon orta olan Trke ile bir
araya geliyor. Trke, Garih'e belirlenen bir gnde Alamsa'a ge
leceini ve kendisini ziyaret edeceini sylyor. Trke, aradan
ok fazla bir sre gemeden Alamsa' ziyaret ediyor. Olayn deva
mn Garih yle anlatyor: "Szletiimiz gn ve saatte geldi Tr
ke Bey. Fabrikadan ieriye onun girdiini gren iiler ardlar.
Alparslan Trke ieride bizlerle sohbete koyuldu; ama bilirsiniz,
bu tip sohbetler ksa srede malzeme tketir, bizde de be dakika
da yle oldu. Rahmetli, 'imdi hemen karsam konunun ciddiye
ti tam anlalmaz; siz iyisi mi bana bugnn gazetelerini getirin'
dedi ve iki saatini fabrikada geirdi. Dar ktnda, iiler, MHP
liderini alkladlar. Grev de ertesi gn sona erdi." * lkc iiler
mesaj almt. Musevi iadam zeyir Garih MHP'nin dostuydu.
Trke ile dostluu devam etti
aha Kvan, Alarko'nun patronlaryla Alparslan Trke ara
sndaki dostluun Ermenistan'la ilgili gelimeler srasnda da
ortaya ktn belirterek, "O gnlerde kurulan dostluun etkisi ol
mu mudur bilemiyorum, Alarko Holding, 1990 sonrasnda, Orta
Asya Trk Cumhuriyetleri'nde ok faal hale geldi; Akabad (Trk
menistan) Havaalan inaatn Alarko stlendi; al treninde
*(Tala Kvan, 28 Austos 2001, Yeni afak)
zeyir Garih'e olaanst itibar edildiini fark etmitim" diyordu.

Garih'in soldan ayrlanlarla yakn dost olduunu belirten Yaln
Kk ise, Alarko ile MHP arasndaki ilikileri yle yorumluyordu: "12 Eyll darbesi sonrasnda belgeler akland, iddianameler
hazrland ve burada grdk ki, Garih'in patronlarndan birisi oldu
u Alarko, MHP'nin finansrleri arasndayd, bu lkede en kanl i
savan olduu bir zamanda maktul Garih'in bu i savan tarafla
rndan birisini parayla destekledii anlamndadr" * Alpaslan Trke'in Musevilere kar dmanca bir tutum yerine dostane iliki
ler iinde olmasn, Trk Musevileri iin emniyet sbab olarak da
yorumlanyor. Ba eitli lkelerde radikal sa ile ba derde giren
Musevilerin slami unsurlar da bnyesinde barndran MHP cami
as ile iyi ilikiler iinde olmaya almas anlalabilir bir tutum.
1930'h krkl ve ellili yllarda Cevat Rfat Atilhan rnei yaayan
Museviler, sonraki yllarda radikal sa ile iyi ilikiler ierisine gi
rerek ar eilimleri dengelemek yolunu seiyorlard. Trke de
Musevilerin bu yaklamna her zaman olumlu yant verdi. 1970'li
yllarda siyasal iddet olaylarnn her gn can ald bir dnemde
MHP'ye yakn gruplardan dorudan Musevilere ynelik herhangi
bir saldr olmamas belki de bu yaklamn sonucuydu. Nitekim
Trkiye'de Musevilere kar ilk silahl eylem 1971'de radikal sa
dan deil tam tersine radikal soldan, Mahir Cayan grubundan gele
cekti. Radikal sol, Filistin sol gruplaryla, kendi deyimleriyle antiemperyalist dayanma iindeydi. srail'in stanbul Bakonsolusu
Efraim Elrom, THKP-C tarafndan karldktan sonra kuruna di
zilerek ldrlecekti.1
zeyir Garih de dorusu radikal sa huzursuz edecek davra
nlardan uzak durmaya zen gsterdi. Garih tavr ve tutumlaryla
'bu lkeye ait olmak' duygusunu n plana karyordu. Bir rpor
tajnda, "Olumun ad zzet, yani Trk ad. Biz kendimizi Trk
olarak gryoruz. Bu lkede doduk, askerliimizi burada yaptk,
* (Aydnlk Dergisi, 2 Eyll 2001)
1 - Elrom'un Araplarla diyalog yanls olduu iin Trkiye'ye srgne gnderildi
i iddialar, radikal sol ii tartmalarda gndeme geldi. Ancak Elrom'un ldrlmeindeki giz perdesi aralanamad.
i kurduk. Eer yazgmzda baka yerde lmek yoksa bu lkede

leceiz" demiti.
Turanc Musevi kim?
zeyir Garih, nce ttihat ve Terakki'yi, daha sonra da Kuvay Milliyecileri destekleyen, Ziya Gkalp'in yakn arkada Moiz
Kohen'in izgisinin genel eilimlerini yanstan bir isim. Moiz Kohen, aznlklarn Osmanllatrlmas fikrinin de savunucular ara
snda yer ald. Kohen de Garih gibi genliinde hahamlk eitimi
alm, ancak o da hahamlk yapmamt. Siyonizme kar kan
Kohen de Garih gibi masondu. Filistin'de bir Yahudi devleti kur
mak yerine Musevilerin Osmanl topraklarnn eitli yerlerine g
ettirilerek Osmanl Devleti'nin glendirilmesini savundu. Cum
huriyet dneminde de benzer tutumunu srdren Moiz Kohen, ki
taplarnda Kemalist proje erevesinde Trk Musevilerinin Trkletirilmesi gerektiini vurgulad. Hatta 'Trkletirme' isimli bir de
kitap yazd.
Kohen de Garih gibi Trk dnyas ile yakndan ilgilendi. 1914
ylnda 'Turan' kitabn yazd. Ad geen kitapta, "Turan yayor,
fakat inli penesi ve Rus izmesi altnda yayor, Turan esir ve
mahkum, Turan hakir ve mazlum. Onu bu halde brakmak, Turanlk iin byk zillettir. Gzn am, milletini tanm her Trkn
en birinci, en mbrem, en mukaddes vazifesi, vazife-i milliyesi
onun imdadna komak ve onu in ejderi ile Rus kartalnn kanl
trnaklarndan kurtarmaktr" ibarelerine yer verecek kadar Turanc
bir Museviydi.
Bir Musevi'nin Trklk davasn bylesine ateli biimde nasl
savunduu eklindeki sorulara ise, "Akide itibar ile Trkm diyen
her ferdi Trk tanmaldr.. Bazen keyfiyet bir akis olabilir. Kalb-
incizab, mevhum veya hakiki bir menfaat saikasyla ve Hkm-
bilnefs auto suggestion tesiriyle insan kendini Trk telakki eder.
Ben Trkm diyerek Trk muhitine kavuur, Trk camiasnn emel
ve metalibine, btn duygularna, maddi manevi mukadderatna i
tirak eder. ocuklarn dahi ayn yola sevk eder ve bil-netice yalnz
akide ile balayan Trklk, hars ve terbiyesi ile tekaml etmi
olur" diyordu. Kohen, Cumhuriyet dneminde de Kemalizmin
ateli savunucusuydu. Ona gre Trkiye'de Yahudilerin Trkleti-
rilmeleri iin, Tevrat'taki on emir gibi uymalar gereken on prensip

gerekiyordu: "Museviler, isimlerini, dillerini, dualarn, mekteple
rini Trkletirmeliler, cemaat ruhunu kknden skmeliler, mem
leket ilerine karmallar, Trklerle dp kalkmallar." Moiz Kohen sralad umdelere en bata kendisi uyarak Munis Tekinalp is
mini alyordu. 1928'de Milli Hars Birlii, 1934'de de Trk Kltr
Cemiyeti kurucular arasnda yer alan ve Kemalizm isimli kitab da
bulunan Tekinalp, CHP'nin savunucusu oldu hep.* Garih'in de
Musevi Cemaati ile arasna mesafe koyduunu, Taha Kvan'n 28
Austos tarihli Yeni afak'ta yer alan Kulis balkl kesinde dile
getirdii, "Bildiim bir ey var: Her zaman bir yesi olarak davran
d Musevi Cemaati ile aras o kadar da iyi deildi zeyir Ga
rih'in; cemaatin ndegelenleri aralarna mesafe koyma ihtiyac his
sederdi... Bunu cemaat ii siyasetin bir sonucu olarak deerlendir
mek mmkn" szlerinden reniyoruz.
Museviler Trke'i seviyordu
Trk Milliyetilii fikrini bir siyasi hareket olarak rgtleyen
Trke ile bir Trk Musevisi olan zeyir Garih arasndaki ilikiyi
bu ekilde temellendirmek de pekala mmkn grnyor. Bu ne
denle Trke'in Trk Musevileriyle ilikisi genelde dostane olmu
tur. 1992 ylnda 500 Yl Vakf'nn etkinliklerinin alnn yapl
d bir toplantda MHP Lideri Trke, Vakfn Bakan Jak Kamhi
tarafndan byk bir sayg gsterisiyle karlanyordu. Trke a
ln onur konuklar arasndayd. Szkonusu toplantya srail Cum
hurbakan Herzog'un yan sra Prof. Bernard Lewis de katlmt.
Trke, stanbul'un Balat semtindeki tarihi Ahrida Sinagogu'nun
restore edildikten sonra gerekleen al treninde de eref davet
lisi olarak yer alyordu.
12 Eyll ncesinde lk Ocaklar Genel Bakanl yapan ve
Alpaslan Trke ile gr ayrlna derek MHP'den kopan BBP
lideri Muhsin Yazcolu da Garih'in ldrlmesi zerine yapt
bir aklamada, "Trkiye vatansever bir iadamn kaybetti" dedi.
Kukusuz Muhsin Yazcolu'nun verdii mesajn alt bo deildi.
*(Devlet Yaamnda Yahudiler, etin Yetkin. Afa Yaynlar)
Btn bunlara ramen zeyir Garih ve shak Alaton'a ate

pskren, her iki iadamnn da Trkiye aleyhine altklarn id
dia eden baz radikal milliyetilerin var olduunu da sylemek ge
rekiyor. Baz radikal milliyetilere ait olduu anlalan internet si
telerinde Garih ve Alaton'a ar ithamlarda bulunulduunu pek ok
kimse biliyor.
Sazak' srailli Bakanla kim tantrd?
Trke ve Garih'in kaderini aktran daha baka tesadfler de
vard. Nakibendi eyhi Mevlana Kk Hseyin Efendi kanal,
Trke ve Garih'in yollarn bir noktada buluturuyordu. Trke,
Garih'in byk sayg duyduu ve mezarnn yan banda bakla
narak can verdii Kk Hseyin Efendi'nin halifesi mer Fevzi
Mardin'in kurduu Arusi Tarikat'na yakn bir isimdi.
Sadece Trke deil, MHP'nin nemli isimlerinden olan ve
1980 Maysnda silahl bir saldr sonucu ldrlen Gmrk ve Te
kel eski bakan Gn Sazak'n ei Nilgn Sazak'n da Arusilere
yaknl vard. Sazak ailesinden Fenerbahe Kulb eski bakan
Gven Sazak ise Musevi Cemaati ile yakn ilikileri olan bir
iadam olarak biliniyor. Trkiyeli Musevilerin yayn organ olan
alom gazetesinin yazar Viktor Kuzu Sazak'n Musevi Cemaati
ile olan ilikisini bir yazsnda anlatyordu. Garih'in ldrlmesin
den on gn nce yazd yazda Viktor Kuzu, "nce beni mutlu
eden gelimelerden balamak istiyorum. Geen hafta srail Sanayi
ve Ticaret Bakan Dalia tzik onuruna cemaat bir le yemei
dzenledi. Cemaatin ve geni toplumun nemli iadamlar bu
yemekte srailli bakanla buluma frsat buldu. Eminim tm cemaat
alanlar bu organizasyonun gereklemesi iin byk emek har
camtr ama benim gzm en ok Cemaat Bakan Bensiyon Pinto'ya takld. O gn olduka mutlu olduu her halinden belliydi.
Yemek ncesi konuklar arasnda dolap farkl sektrlerden
iadamlarnn tanmasn salad.Yemee katlan iadamlar
arasnda inaat, maden, tarm, tekstil, deri, lastik gibi sektrlerin
nemli temsilcileri vard. Bu insanlar bir araya toplamak ciddi bir
baar. Daha nceki cemaat bakanlarmzn byle bir vizyonu varmyd bilmiyorum ama Bensiyon Pinto'nun iki lke arasndaki i
birliinin gelimesi iin ortaya koyduu kiisel abalar beni olduk-
a etkiledi. phesiz Pinto'nun o gnk en nemli konuu Yksel

naat'n sahibi ve eski Fenerbahe bakanlarndan Gven
Sazak't. Deneyimli iadamyla yemek ncesi bir sre sohbet etme
imkan bulduk. Yksel naat, gemi yllarda Ceylan naatn kazan
d ancak irket ii problemlerden dolay ellerinden alnan BenGurion Havaalan ihalesine girmi. u anda da srail'de ilgilendikleri
birka ihale var. Zaten Perembe gnnn neredeyse tamamn srail
Sanayi ve Ticaret Bakan Dalia tzik'le geirince anlyoruz ki Trk
irketlerin srail'de i yapabilecekleri en uygun alan inaat. tzik dier
sektrler iin ak bir ey sylemedi ama inaat ve altyap konularn
da srail'in ciddi yatrmlar iinde olduunu ve Trk irketlerin de bu
balamda srail'de nemli iler baarabileceklerine inandn belirt
ti. Bu yzden Gven Sazak'n yemee katlmasnn ve Bensiyon Pin
to'nun bizzat konumasnn orta yerinde Dalia tzik ile Gven Sazak'
tantrmasnn tesadf olmadn dnyorum. Umarm ba
kanmzn bu kiisel abalar en ksa zamanda sonu verir ve Trk-srail yaknlamasnn, farkl sektrlerde yaanan ibirliiyle, hzlan
masn salar" diyordu. *
alom yazar Viktor Kuzu yazsnda nemli eyler anlatyordu.
*(15 Austos 2001-alom)
BLM VIII
FETHULLAH GLEN VE ENVER REN LKS

Enver ren ile yakn dosttu
zeyir Garih ok ynl bir iadamyd. zellikle Musevi kim
lii ile tannmaktan kanan biriydi. Garih, dindar evrelerle de iyi
ilikiler iindeydi. Bunlar arasnda TGRT'nin yan sraTrkiye ga
zetesinin patronu olan Enver ren ile Said Nursi'nin izgisinden
gelen ve daha sonra mstakil olarak faaliyet srdren Fethullah
Glen de vard. Enver ren, Nakibendi eyhlerinden Seyyid Abdulhakim Arvasi'nin manevi talebelerinden Hseyin Hilmi k'n
damadyd. H. Hilmi Ik, dardan 'Iklk' olarak nitelendirilen
evrenin en nde gelen ismiydi. Emekli Albay Hseyin Hilmi Ik
askeri okullarda kimya hocal yapt. Dini konularda pek ok ki
tab bulunuyor. Tasavvufu benimsemeyen slam] evrelere kar
sert saylabilecek grleriyle tannyor. Bu evrenin belirgin bir
zellii de devlete her zaman yakn bir izgi iinde olmalar. Ik
ln, Selefi akmlara kar devlet tarafndan desteklendii de id
dia ediliyordu. Enver ren evresi sa iktidarlar destekleyen bir
yapda oldu; 1970'lerde MSP'den ok MHP camiasna yakn dur
dular. 1980'lerde Turgut zal' desteklediler.
Selefilere kar Iklk

Iklarn ikinci nemli ismi Enver ren, Denizli'nin Honaz
nahiyesinde dodu. Devlet Demiryollar'ndan emekli Nazif
ren'in olu olan Enver ren Kuleli Askeri Lisesi'ni bitirdi. Fen
Fakltesi'ne girdi. Bir sre ayn okulda asistanlk yaptktan sonra
1970'de istifa etti. Bir grup arkadayla birlikte Hakikat gazetesi
ni kard. 1972'de gazetenin ismi Trkiye olarak deitirildi. hlas
Yaynlan'dan neredilen dini ierikli kitaplar yurt iinde bedava
saylabilecek cretlerle satlrken, yzbinlercesi de yabanc dillere
evrilerek dnyann eitli lkelerine datm yapld. Enver
ren'in yldz zal dneminde parlyor. 1980'Ierin sonlarnda
ren ismi hlas Holding ile birlikte anlmaya balad. Holding,
bankaclktan otomotive, tekstilden turizme, mobilyadan sala,
bankaclktan sigortacla, basn-yayndan beyaz-eyaya kadar
pek ok alana yayld. hlas Holding 1990'larn sonlarnda ekono
mik kriz nedeniyle zor gnler yaad, hlas Finans'a el konuldu.
Olu Mcahit ren Amerika'ya kat. Szkonusu gelimeler hlas
Holding'in, bu arada Enver ren'in prestijini de iyice sarst.
1979'lerin sk cemaati 1990'larda artk iyice zld. Ticari yat
rmlarn hacmi bydke, cemaatin de ilkelerinde de gzle gr
nr bir deiiklik gerekleti.
Cemaat da aldka bnyesine, kendisine olduka yabanc
yeni unsurlar ald. Tasavvufla zdeletirilmi Ehl-i Snnet esas
larna sk skya bal olan hlas evresi TGRT ile birlikte bam
baka bir izgiye doru evrildi. 1970'lerdeki hlas ile 1990'lardaki hlas arasnda artk dalar kadar fark vard. Cemaat holdingleti, ama cemiyetleemedi.
Garih ismi bir ara TGRT'nin gizli ortaklar arasnda da yer al
d.
Garih bu iddialar kesin bir dille yalanlad: "Yok yle bir ey.
Enver ren benim ok sevdiim bir arkadamdr. Olu Mcahit
de ok sevdiim, ok takdir ettiim gen bir insan. Yalnz baz
programlara kyorum. Benim TGRT ile uzaktan yakndan ne il
gim var kardeim. Bunlar speklasyonlar ite.'Hayrl olsun,
TGRT'yi almsn' diyorlar. Trkiye'de bir dedikodu, bir cad ka
zan kaynyor, kaynyor" *
Fethullah Glen'le ok eyler paylat

zeyir Garih'in son on yl iinde ok samimi ilikiler ierisine
girdii isimler arasnda yer alan isimlerden biri de Fethullah Glen
Hoca'yd.
Glen, Trkiye'de baz evreleri rahatsz eden dinler arasnda
diyalog projesinin de mimarlarndand. Garih de eitli dinlere
mensup kesimler arasnda diyalogu savunan bir dnce adamyd.
1970'lerde hlas'larn hedef ald Fethullah Glen ve evresi
1980'lerde cemaatten cemiyetlemeye yneldi. 1960'lardan sonra
Komnizmle Mcadele cephesinde yer alan Glen evresi, souk
sava dnemi kapandktan sonra daha farkl bir yneli ierisine
girdi. 1990'larda artk Glen evresi "toplumsal uzlama ve hog
r" fikrini gelitirme abas iinde oldular. Glen evresinin etkili
olduu Gazeteciler ve Yazarlar Vakf tarafndan dzenlenen etkin
liklerin belirgin nitelii toplumun farkl kesimlerini temsil eden ay
dnlar bir araya getirmesiydi. Cemaat cemiyetleiyor, ancak cema
atin kapanmayan hesaplar Glen'den sorulmaya devam edildi.
Aleyhinde alan davalar nedeniyle Glen, Amerika seyahatini
uzun tutmay tercih etti.
Ortak paydalar dyalogtu
Glen ile Garih'i bir araya getiren ortak payda kukusuz 'diyalog'du. Rfat N. Bali'nin deyimiyle Musevi Cemaati'nin akil
adamlarndan olan Garih, Fethullah Glen'le ilk kpr kuran azn
lk mensubuydu. Garih'in kurduu kpr ksa srede sonu veri
yor, Glen'in desteiyle gerekletirilen etkinliklerde de hem
byk dinin temsilcileri hem de farkl siyasal grlere sahip ay
dnlar ilk kez bir araya geliyorlard. Musevi Cemaati'nin diyalog
abalarna nasl baktn Trkiye Musevi Cemaati Onursal Baka
n Bensiyon Pinto'nun, Ramazan Bayram mnasebetiyle 9 Ocak
2000'de Zaman gazetesine verdii mesajda ifade ediliyordu. Pinto,
Fethullah Glen'in diyalog projesine atfta bulunarak, "Hocaefendi, yapt diyalog almalar ile bizleri bir kez daha kefetti. Hocaefendi, sadece Mslmanlar ile dier dinler arasnda deil, Mu
sevilerin, Hristiyanlarn, Sryanilerin, Katoliklerin btn dinlerin
arasnda da bir kaynama sreci balatt. imdilerde dinler arasn
da dostluk ve uzlama mesajlar vermek kolaylat. Ama nemli
olan ilk adm atacak cesareti gstermekti" eklinde konutu.
zeyir Garih, Glen'e yaknlk duyan iadamlarnn Trki

Cumhuriyetlerde kurduklar zel Trk okullarnn da destekileri
arasndayd. Ne kadar dorudur bilinmez, ama benzer okullarn s
rail'de de kurulmas iin kollarn svad rivayet ediliyordu.
Hatta Garih, Moskova'da alan bir okulun da finansrlerindendi.
Glen'e mektubunda neler syledi?
Fethullah Glen de zeyir Garih'in zel ofisinde ziyaret edi
yor. ki insan pek ok konuda karlkl fikir teatisinde bulunuyor,
birbirleriyle hediyeleiyorlard. Garih, Fethullah Glen'in ziyare
tinden ok etkilendi. Glen'e yazd mektupta hislerini yle dile
getiriyordu: "Fethullah Glen Hocaefendi Hazretleri, i yerimizde
bizleri ziyaret etmek ltfunda bulunmu olmanzdan dolay ahsm
ve arkadalarm adna teekkrlerimi arzetmeyi bor bilirim. Uur
lu kademli olduuna gnlden inandm terifleriniz srasnda sarfetmii olduunuz veciz cmleler bizleri dndrm ve zihinleri
mizde yeni ufuklar amtr. Ltfettiiniz ve Ulu Tanr'nn ismi ile
veciz deyimleri ihtiva eden gzel tablo, alma odamn duvarn
sslemektedir. Ayrca armaan ettiiniz ok deerli amber tebih
ve nadide ipek haly bir htranz olarak aile ocaomzda muhafa
za edeceim. Bu nazik ve anlaml jestinizden dolay ayrca kran
larm arzederim. Yce Peygamberimizin "Hediyeleiniz, Muhab
beti Artrr" deyiminden hareketle zatililerinize sunduum, 1500
yllk Ortadou'nun kutsal topraklarnda yaplan kazlarda kan
orijinal bir kandil ile, Merhum Tunca stadmzn bir hat eserini
sizlere olan saygmzn ve sevgimizin ifadesi olarak ltfen kabul
buyurrfanz istirham eder, emirlerinize intizren en derin saygla
rm sunarm. zeyir Garih".
Glen: Dostumu kaybettim
Garih mektubunda Hz. Muhammed'den 'peygamberimiz' ola
rak sz ediyor. Bir Musevi iin son derece sra d ve olaanst
bir yaklamd bu. Garih'in bu yaklam, onun gizli bir mslman
olduu, en azndan slamiyet'e yaknlk duyduu eklinde yorum
land. Baz yorumlara gre Garih, Musevi olmasna karn,
Kur'an- Kerim'in Bakara Suresi'nin 62. Ayetinde 'phesiz iman
edenler, yani Yahudilerden Hristiyanlardan ve Sabiilerden, Allaha
ve ahiret gnne samimiyetle inanp salih amel ileyenler iin Rableri katnda mkafatlar vardr. Onlar iin herhangi bir korku yok
tur. Onlar znt ekmeyecekler" ayetinde belirtilen bir zmreye
dahil olduuydu. Garih de kendisiyle yaplan rportajlarda ya da
yz yze yapt grmelerde zellikle bu ayetin stnde durdu
u dikkat ekiyordu. Hatta Garih'in babasnn da ayn pozisyonda
olduu iddia edildi. Fethullah Glen'in salk nedeniyle-kimine
gre de baka nedenlerle-Amerika'ya gitmesinden sonra da Garih
ile mektuplamaya devam etti. Cinayetten sonra Zaman gazetesin
de taziye mesaj yaynlayan Fethullah Glen Hoca, Garih ile mek
tuplamalarndan da sz ediyordu: "Beeri mnasebetlerinde scak,
zaman zaman mektuplamalarmzda Peygamber efendimizden
'Peygamberimiz' eklinde bahsedecek lde inan izhar eden ve
baka inanlara saygl, kymetli dost zeyir Garih. Beynelmilel
hrette baarl bir iadammz ve bir dostu kaybetmenin znt
s iinde, bata ailesi olmak zere, yakn dostu ve Alarko irketler
Topluluu Ebakan Sayn shak Alaton Beyefendiye ve btn
topluluk mensuplarna taziyelerimi arz ile, lkemizin artk bir istik
rar, bar, huzur, skun ve refah lkesi haline gelmesini Cenab- Al
lah'tan niyaz ederim. M. Fethullah Glen. *
Amerika'da bile Glen'i savundu
Garih'in diyalog ve uzlama konularndaki tutumunu yurtdn
da katldu ok nemli toplantlar da dile getirdiini belirten Za
man gazetesinden Ali H. Aslan, Garih'in Trk-Amerikan likileri
nin gelitirilmesini amalayan Washington'daki Amerikan Trk
Konseyi(ATC)'nin yllk toplantlarn hi karmadn belirtiyor
du.
Aslan, Garih'in salon toplantlar kadar sokaklarn nabzn da
ok iyi tuttuunu vurguluyordu. Garih'in Washington'un en belal
saylan semtlerinde tek bana dolatna tank olduunu belirten
Aslan, "Nabz tutmadaki bu mahareti nedeniyledir ki Dr. zeyir
Garih, Trkiye'de kendini aydn zanneden bir oklarnn greme
diklerini grm, lke bar ve refah iin yaplmas gerekenleri b
yk oranda kavramt. Eitimsiz bir milletin asla ykselemeyece
ini bildiinden, eitim sevdallarnn kervanna katlmt. Fethul-

lah Glen'in fikri tevikleriyle Anadolu'nun barndan kp dn

yaya yaylan byk eitim seferberliini de vefayla destekleyenler
den biri olmutu. Diplomal kara cahillerin en airkin saldrlarn
yapt dnemlerde dahi o, aydnlanma sevdasna ihanet etmemi
ti. Geen sene Harvard'da yapt bir konumasn dinleyen bir dos
tum, hi de o trl konumaya mecbur olmad bir ortamda, bu
eitim gnlllerinin hakkn nasl teslim ettiini anlatmt bana"
diyordu.
Aslan'n son szleri de ilginti: "zeyir Bey'in vefat sadece
bizler deil, n saflarnda bulunduu uluslararas Musevi lobisi iin
de byk bir kayp. Dnyaya yn veren etkili evrelere Trkiye'yi
en geni al ve tutarl perspektiften sunanlardan biri olan Garih'in
yeri kolay doldurulamaz." *
"zeyir Garih'i iyi bilirdik"
Glen'e yakn bir yayn organ olan Haftalk Aksiyon dergisin
den Birol Uzunay, "yi bilirdik" balyla yazd yaznn, "Mslmann Yahudisi olur mu?" alt balkl blmnde, Garih'in bizce
bize miras brakt en nemli miras; ** Trkiye'nin birlik ve bera
berlik ierisinde yaamas gereken mozaik bir yapsnn bulunduu
oldu" diyordu. Uzunay yle devam ediyordu: "Boazii Kpr
s'nn altndaki 4 katl Alarko Holding binas zeyir Garih iin
ok nemliydi. Garih'le yaptmz grmelerde bu binann irket
lerinin ykseli dnemlerine ahitlik ettiini sylyordu ve zel bir
duygusunu da paylayordu; 'Bu binann balkonunda Fethuilah G
len ile kahvalt yaptm. Ve bu benim iin inanlmaz bir onurdur.
nanmas zor ama ben benim bu binay, bu balkonu hatta bu masa
y sevmemde bu kahvaltda edindiim tarifi zor duygularn da etki
si vardr', Duvardaki tablo ve yerdeki kk haly gsterirken he
yecanlanan zeyir Garih 'Ben bunlar deer verdiim gnl insan
Fethuilah Glen'den aldm. Ve gryorsun ki, odamn en nadide e
yalar onlar' diyordu. Toplantlarda karlatmzda ise,
'Hocaefendiyle geen ay telefonlatk, sal iyi' ya da 'Dua et
meliyiz, hocaefendinin ekeri ykselmi' diyor ve Amerika'ya
gidip Fethuilah Glen'i ziyaret edememesine hayflanyordu"
Uzunay'n ilgin yazsn u ekilde tamamlyordu:
*(27 Austos 2001, Zaman Gazetesi)
**(1 eyll 2001 say:352 Aksiyon)
"Bizler ve tekiler ikilemi ile yetimi bizim nesil iin bu tr il

tifatlar 'Acaba siyasi mi?' diye yorumlamak nyargl bakn bir
tezahr olsa gerek. Muhafazakr kesimin kasetlerle suland bir
dnemde, herkesin aksine Fethuilah Glen'e destek kmas,
Byk Ada'daki ruhban okulu konusunda devlet ricalinin daha an
layl olmasn istemesi ile gnlndeki engin hogrnn
samimiyetini de ispatlyordu Musevi adam zeyir Garih!"
Sinagog'da gzler Glen'i arad
Zaman Gazetesi'nden Hseyin Glerce de zeyir Garih'in
Neve alom Sinagogu'ndaki din trenine katlanlarn tarihe tank
lk ettiklerini vurgulayarak, "28 Austos 2001 tarihindeki bu tren
de siyaset, i dnyas, medya ve sivil toplum kurulularnn temsil
cileri iki nemli tabloyu fark ettiler. Genliimiz 'Yahudi dman
l' ile gemiti. Ama imdi bir Musevi mabedinde, dost bildiimiz
bir insana vefa gsterme adna hibir zorlama altnda kalmadan
bulunuyorduk" diyordu. Glerce yle devam ediyordu: "Demek ki
diyalog ve onun temsilcileri ok nemliydi. zeyir Garih ismi
dnda acaba baka ka kii bizi bu mabede getirebilirdi? Saylar
yz bulan Mslmanlar olarak bir sinagogun iindeki duruumuz
la kabullendiimiz acaba neydi? Anlattmz, anlatmak istediimiz
neydi? Fark ettiimiz ikinci tablo, bu Musevi mabedinin iinde bir
dinleraras diyalog sergileniyordu. Hahamba David Aseo, Fener
Rum Ortodoks Patrii Bartholomeos, Vatikan temsilcisi Georges
Marovitch, Trkiye Ermenileri Patrii 2. Mesrob Mutafyan, stan
bul Mfts Necati Tayyar Ta ayn mabedin ats altndaydlar.
Bu iki tablonun canl yaynda enfes yorumlarla btn dnyaya gs
terilmesini ne kadar ok istedim bilemezsiniz". Glerce yazsnda
Fethuilah Glen'in de bu tablonun olumasnda nemli bir paynn
bulunduunu vurgulamadan geemiyordu: "Neve alom
Sinagogu'nda, iki diyalog tablosunu seyrederken gzm hep Sayn
Glen'i arad. Cesur admlar, ne gzel bulumalara sebep oluyor
du." *
BLM IX
GARH N KM NELER SYLED?

Musevi cemaati ok oldu
zeyir Garih'in bir mslman mezarlnda, yaknlk duyduu
bir eyhin mezarnn baucunda ldrlmesi mslman dindar ev
relerde de aknlkla karlanyordu. stne stlk cebinde de
ceven tabir edilen dua kitab kmt. Byle bir olay ilk kez ger
ekleiyordu.
te yandan aranlar sadece laikler ya da dindar mslmanlar
da deildi, Musevi Cemaati de oktayd. Habertrk'ten Uur pek
i, Musevi arkadalaryla yapt grmelerde Musevi cemaatinin
olay karsndaki ilk tepkilerini, "Musevi cemaati cinayetle birlik
te, Garih'in cebinden kan Kur'an- Kerim'e de ok olmu. Ta
mam herkes biliyor, Garih orta shak Alaton gibi inancna sk s
kya bal bir musevi deil. Garih kendini bir dine mensup biri ola
rak grmyor. Ancak ateist degil.Tm dinlere ayn yaknlk iinde.
Garih'in bu zelliinin cemaate bilinmesine ramen cebinden
Kuran- Kerim kmas ve bir Nakibendi eyhinin mezarn ziya
rete gitmesi zellikle baz musevi ailelerini son derece rahatsz et
ti. Hatta bazlar cenaze trenine bile gitmek istemedi"cmleleriyle sralyordu. *
Garih'in szkonusu iddialar ve yaam boyunca slamiyet hak

knda sanki ierden bir m'min'mi gibi aklamalar yapm olma
s nedeniyle mslrnan mezarlna gmlmesi gerektiini savu
nanlar da, Garih'in Neve alom Sinagogu'nda yaplan cenaze tre
ninde branice dualarn yan sra Fatiha okunmasn isteyenler de
oldu. Kafas karanlar arasnda sadece Museviler yoktu. Akit ga
zetesinden Hasan Karakaya'nn kafas da bir hayli karmt. Karakaya, Akit'teki kesinde, "Bir yanda eyh Hseyin Efendi'nin
kabri, bir yanda 'beni eyhimin yanna defnedin' diyebilecek kadar
ona bal Mareal Fevzi akmak'n kabri!.. Tam ortasnda ise Uze
yir Garih!..yle bir 'tarikat' eyhi ki; bir 'Mslman Mareal' de,
bir 'Musevi iadam' da onun mridi!.. Gel de, k iin iinden!..
yle bir 'mareal' ki; Btn 'eyh'lerin, 'dervi'lerin ve de onlarn
'mrid'lerinin inim inim inletildii, adeta 'kklerinin kaznd' bir
dnemde, o, 'Ankarav eyh Kk Hseyin Efendi'ye nrid ola
biliyor!.. 'eyh ve dervi av'nn amanszca srdrld o d
nemde, eyh de hayatta, mridi de ayakta kalabiliyor!.. Gel de k
iin iinden!..Acaba hangisi gerek?.. Ya da; 'Yalan' olan hangisi?..
ahsen ben, kamadm iin iinden!.. yle ya; Bir yanda 'tarikat
eyhi', te yanda; biri 'Mslman', teki 'Musevi' iki mrid!.. Ge
lin de karmasn kafanz... Gelin de sormayn: Acaba eyh Hse
yin Efendi ve mridi Fevzi akmak da birer 'mason' muydu?" de
mekten kendini alamyordu. *
"Her Musevi'de aron aramayalm"
27 Austos 2001 tarihli Yeni afak'taki yazsnda Ahmet Ta
getren de zeyir Garih'in kiilii hakknda ilgin yorumlarda bu
lunuyordu. Ahmet Tagetiren son dnemlerde farkl din mensublar arasna duygusal mesafeler girdiini, bunda Osmanl'nn son d
neminden bu gne uzanan srete Balkanlar ve Ortadou'da yaa
nan gerilimlerin derin etkisi olduunu belirterek, "bu yzden her
Musevide aron, her Rum'da Makarios grmenin normal kabul
edilmitir. Ama ite hazin bir lmle ahirete gen zeyir Garih
sanki din gruplar arasndaki eski yumuak dokuyu yeniden gnde
mimize tamtr" diyordu. Tagetiren Garih ile Kk Hseyin
*(30Austos.2001,Aki)
Efendi hakkndaki rivayetleri ele alarak u szleri sylemekten

kendini alamyordu: "Bir Musevi ile bir Mslman tarikat eyhi
arasndaki zahirde izah zor kalb iliki... Bunlar Trkiye'de, anla
mak pek kolay deildir. Bir kere Musevi-eyh ilikisini laik iklim
de nereye oturtacaksnz? Belki Musevi cemaati iin de zor bir ko
nudur Garih olay. Belki konuyu slam iinde tasavvufa eletirel
bakan evrelerin bile bir yerlere oturtmas zordur. Ama ite ister
inanalm ister inanmayalm ortada elle tutulur bir gerek vardr."
Fethullah Glen'in taziye mesajnda Garih'in Hz. Muhammed'ten
"Peygamberimiz" olarak bahsettiini hatrlatan Tagetiren, "Btn
bunlardan Garih'in inancn izhar etmemi bir Mslman olduu
nu sylemek istemiyorum. Kukusuz byle deildi demek de
mmkn deil. Ama Garih'in farkl bir kiilik sergiledii de bir va
kadr. Belirtmek isterim ki bu Trkiye iin en azndan olumlu bir
kiilik rneidir. En azndan inan farklln bar bir ilikiye
dntrme becerisinin simgesidir. Garih bunu birlikte yaad in
sanlarn gnl dnyalarna yaknl denemekle ortaya koymutur"
diyordu. Tagetiren yazsn "Keke Musevi dnyasnda hep Garih
gibi gnl geni insanlar olsa. Ben Yahudiler'in dnyada aron ti
piyle simgelemek zorunda olmadklar iin memnunum" szleriy
le bitiriyordu. Mslman bir aydn iin nemli bir mesajt bu.
Ilml kiilii n-plandayd
Cumhuriyet gazetesinden Yaln Doan * da Tagetiren ile parelel den satrlar kaleme alyordu. Doan, Garih'in ok ynl,
sosyal yan ok renkli bir kii olduunu,, hemen her toplantya ka
tldn, ama varln vurgulamadn, buna karn olaylar kar
snda tavr alan bir kiilie sahip olduunu vurguluyordu. Yaln
Doan, Garih hakkndaki tespitlerini, " rnein laik. Ama dinsel
inanlar gl. kisini de belli etmiyor: Laisizmi savunurken dine
sk skya bal evreleri rktmyor. Ya da Filistin sorununda
Sharon'un ahin politikasn eletiriyor. Filistinle diyalog kurulma
sn neriyor.Ama bundan srail rahatsz olmuyor. Ticari yaamda
bin trl iin iinde yer alyor, ama kendine duyulan gveni sarsa
cak bir ilemin iinde bulunmuyor. Ilml kiilii her zaman n
planda" szleriyle srdryordu. Milliyet'ten Gneri Civaolu da
zeyir Garih'in katld toplantlarda yemek masasnda kat pe

etelerin zerine resimler izdiini, bir ka dakika iinde gecenin
gndemine gre iirler yazdn belirtiyordu. Garih'in bulunduu
grubun ilgi oda olduunu vurguluyan Civaolu, "Derinlii olan
insand.. Filozoftu. 'Naslsnz?' sorusuna, 'Ben daima iyiyim' ce
vabn verirdi. Sesi hayat doluydu. irketlerinin ynetimini profes
yonellere brakmt. Kendini yazya ve eitime vermiti. Garih
tam bir laikti. Ama inanlyd. Herkesin dinine sayglyd. Trki
ye'nin sorunlar zerinde dncelerini cesaretle ve aka syler
di. Basnla, i hayatyla, siyasetilerle srekli diyalog halindeydi.nk tam bir yurtseverdi ve kendini sorumlu hissederdi. Bu
topraklarn insanyd" diyordu Milliyet'teki yazsnda. *
"zeyir bey iki imezdi"
Garih ve Alaton aileleriyle yirmi sene komuluk yapan Vehbi
Ko'un kz Sevgi Gnl, zeyir Garih'in kiilii hakknda ilgin
ipular veriyordu. Garih'in ekonomi dnyasnn duayenlerinden
olduunu belirten Sevgi Gnl, u satrlar kaleme alyordu "ze
yir Bey, benim tam tersime iki imez, cigara imez buna ramen
her davete katlrd. Her toplanty da hi karmadan takip ederdi.
Gayet mesafeliama ayn zamanda samimi olan zeyir Bey yerinde
duramayan biriydi. Btn gn alr, geceleri davet sahiplerini
memnun ederdi. Bir keresinde haftalk menyhazrladn ve cu
martesi gnleri Beikta pazarndan evinin zerzevat ve meyve alveriiniyaptn syledi. O hafta biz komular, kocalarmza ok
sinirlendik zira hibir ie yaramyorlard" **
Zaman gazetesinin Washington muhabiri Ali H. Aslan da Ga
rih'in Amerika'da Trkiye'yi ilgilendiren nemli bir faaliyet oldu
unda orada hazr bulunduunu belirterek, "Kimi zaman bilge bir
konumac, kimi zaman mdakkik bir dinleyici, kimi zaman her i
ekten bal alrcasna dolaan bir resepsiyon kelebei olarak kar
d karnza. nsnan iine ileyen sarrafvari baklaryla tam bir
sosyal zeka timsali idi ve onu hayatta baarnn zirvelerine tayan
en nemli zellii de buydu" eklinde yazyordu. Yahudi aratr*(26 Austos 2001 Milliyet)
**(Sevgi' nn Diviti, 2 Eyll 2001, Hrriyet)
ma Rfat N Bali ise zeyir Garih'in Musevi cemaati iindeki ye

rini, "Garih cemaatin akil insanlarndand. Maddi ve pragmatik ne
denlerden tr deil, bata devlet olmak zere her tarafla iyi ili
kileri olduu iin 'akil' bir insand. Lobi faaliyetlerinde yer alm
t ve Trkiye'nin karlarn savunmak iin elinden geleni yapm
t" diyordu. *
Denklemi bak darbeleri zd
Cumhuriyet gazetesinin bir dier yazar, Orhan Birgit * ise
Garih'in lmyle pek ok srrn ortaya dkldn yazarken
epeyce arm olduu belliydi. Birgit yle balyordu yazsna:
"Kamuoyumuzun ezici ounluu, bugn bir maatlkta topraa
vereceimiz 72 yandaki deerli iadamnn adn elbette lmn
den sonra duydu ve rendi. Ei, ocuklar ve yarm yzyllk i or
ta ise zeyir Garih'e adn bir mslman tarikat eyhinin, dou
mundan nce vermi olduunu da Bayan Lili Garih, geen yl Erol
Evginin hazrlad bir televizyon programnda her hafta cumarte
si gnleri belirli saat dilimleri arasnda, bir giz perdesinin arkasn
da kaybolduunu sylerken elbette onun bir Mslman mezarl
nda, baba dostu o eyhle ba baa kalmak iin bu Eyp Sultan
yolculuunu yaamnn vazgeilmez bir alkanl haline getirdi
ini bilmiyordu. zeyir Bey, yannda uzun sre alm Cemal
Cumal ve Garihle bu cumartesi ziyaretlerinde iki kez karla
m olan Can Kra ile Eyp Mezarl'nn zaman zamandeien
bir ka grevlisinden baka herkes iin 'bilinmeyen' bir denklem,
geen hafta sonunda profesyonelce vurulan yedi bak darbesinin
sonunda zld."
Orhan Birgit yazsna, "Eminim imdi hemen her evde, bu se
vimli cana yakn iadamnn , niin ve kimler tarafndan ldrld
nden daha ok, onu birdenbire bu yeni yz ile en yaknlarndan,
kendisini hi tanmayanlara kadar aina klan srlarnn ortaya k
konuulmakta" diyerek devam ediyordu.
*( Sefa KaplanIYakn Plan, 11 Eyll 2001, Hrriyet)
**(28 Austos 2001 Cumhuriyet)

Koru: Garih dinince dinlensin

Yeni afak'tan Taha Kvan bata pek ok insan gibi zeyir Ga
rih'in adi bir cinayete kurban gittii dncesiyle kaleme ald ya
zda (27 Austos 2001), Garih'in lmyle ortaya kan srrn yakn
tarihin bir baka bilinmeyeniyle yzlemeyi salayacam vurgulu
yordu. "zeyir Bey Musevi asllyd; bir Musevi'nin kendi dinince
'kutsal' abat olan bir cumartesi gn, mslman kabristannda ne
ii olabilir?". Soru Taha Kvan'indi. Kulis kesinde Garih'in Fev
zi akmak ve Kk Hseyin Efendi arasndaki ilikilere deinen
Kvan, Musevilerin akmak'a duyduu muhabbetin nedenlerini
de irdeliyordu. Kvan'n gelitirdii yoruma gre Museviler Al
man taraftarlnn ayyuka kt yllarda olas bir kymdan kurtul
mak iin Mareal akmak nezdinde giriimlerde bulunuyorlar. Bu
nun iin de Mareal'in yaknlk duyduu eyh Kk Hseyin
Efendi'yi harekete geiriyorlar. Peki bunu kim yapyor? eyhin ya
kn dostu ya da mridi olduu iddia edilen Azra Garih. Taha K
van, Garih'in Kk Hseyin Efendi'ye duyduu saygy u ekil
de tahmin ettiini yazyordu: 'Kitlesel imha plan' ok gl bir ge
nelkurmay bakan olan Mareal Fevzi akmak'in bilgisi dnda
yaplm olamaz; onu karar zerinde yeniden dnmeye ve Muse
vi vatandalar himayesi altma almaya srkleyen bir nemli tesir
sz konusu olmal... Garih'in babasnn bavurduu Kk Hseyin
Efendi bunu salam olmasn? Belki de, "Menemen Vak'as" deni
len olayn Nakibendiler'le irtibatlandrlmas bile, tarikatn Mare
al zerindeki gc anlaldktan sonra ortaya km olabilir" K
van yazsn, "zeyir Garih benim de dostumdu; dinince dinlen
sin" ibaresiyle bitiriyordu.
Cumhuriyet yazar Necati Doru da Garih'i yakndan tanyan
larla yapt konumalardan elde ettii baz anekdotlara yer veriyor
du: "Bana, temel zelliini yle anlattlar: ok cesur bir insan
d; vahi bir hayvan bile baklaryla, szleriyle, tavrlaryla etkisi
altna alabilecek doutan getirdii yetenekleri vard, boaz boaza
gelebilecek kadar sinirlendii biriyle, en kar olduu insanla ya da
fikirle 'uzlamasn' becerebilen biriydi. Uzlama stadyd. Kar
sndakini hem durdurur.. Hem de teskin eder.. Hem de etkisi altna
alrd. 72 yandayd, bugne kadar her tr psikolojik yapda, ei
timli, cahil, saduyulu, lgn ok sayda insan ynetmiti." *
"M'min olmann nemini hatrlatt"

Zaman gazetesinden Hseyin Glerce de Garih'in uzlamac
kiiliini vurguluyordu. Glerce, Garih'in lmnn derin bir kriz
den geen Trkiye'de uzlama ihtiyacn bir kez daha hatrlattn
belirterek, "Dost insan Garih, Trkiye'de uzlama kltr adna
balbana nder bir ahsiyetti. Mtevelli Heyet Bakan bulundu
um Gazeteciler ve Yazarlar Vakf'nn istiare toplantlarna zaman
zaman katlan, diyalog ve hogr abalarna gnlden destek ve
ren bir insand. Ancak bu destein, bir Nakibendi eyhinin duala
rna, rahmetlinin babasyla olan dostluklara kadar indiini Za
man'in haberinden rendik. Meer, ok deil bundan 70-80 yl
ncesine kadar farkl dinlere mensup insanlarn birlikte yaamala
rndan doan ne gzellikler varm. ocuu olmayan bir Musevi
di doktoru, bir Nakibendi eyhinden dua isteyebiliyor, doan er
kek ocuuna onun arzusu zerine zeyir adn koyabiliyormu"
diyordu. 28 ubat srecinde 1995'lerde balayan ve epey mesafe
alan diyalog ve bar ortamnn hanerlendiini ifade eden Gler
ce, "Blclk ve irtica ile mcadele ad altnda, bilerek ya da bil
meyerek, atlan toplumsal bar admlar elmelendi. Kutuplama
ve gerilim, diyalog ve hogrnn nn kesti. Ne gariptir ki, ay
n dnemde, banka hortumlamalarnn, soygunlarn, ahlak kirlen
menin ve st katmanlardaki rmenin her nedense farkna varl
mad" diyor ve ekliyordu: "Belki de, cinayeti planlayanlarn hi ar
zu etmedii bir ekilde, Mslman mezarlnda can veren Garih,
bu gidiiyle bir toplumsal uzlama, diyalog ve hogr vasiyetinde
bulunuyor.Trkiye'yi iinden getii krizlerden de kurtaracak, de
mokratiklemenin nn de aacak, dnya ile entegre olmamz da
salayacak kymetli bir vasiyettir bu. lkemizin hogr ve uzla
ma iklimine olan ihtiyacn, sahabenin adn tayan bir mezarlkta,
kendisine adn koyan bir slm aliminin mezar banda hunharca
baklanan ve cebinden Mslman dindarlarn tad ceven
kan bir Musevi bilge kiinin ahiret lemine gidiinden daha gzel
anlatabilecek bir olay olabilir iniydi? Garih, insanlarn dine yabanclat bir fetret dneminde, m'min olmann nemini hatrlatt.
Bulunduu dnyevi konuma ramen, bir oyun ve elenceden iba
ret olan dnya hayatna, hak ettiinden daha fazla kymet bime
mek gerektiini hatrlatt. Az bir grev deil bu." *
"Kaynam bir toplumun temelleri atlyor"

Erturul zkk de Hrriyet'teki kesinde derinlerden gelen
bir toplumsal uzlama ve hogr mayalanmasnna dikkat eke
rek, "Biz grmesek de, bazlarmz kabul etmese de artk bir eyler
olumaya balyor. Kaynam bir toplumun temelleri atlyor. Si
yasi planda blnmlk, bazlar iin hl 'iyi bir rant' malzeme
si olarak grlse de Trkiye'nin derin katmanlarnda baka bir ey
ler geliiyor" diyordu.*
Yeni afak'tan Nazl Ilcak da Garih Cinayeti'nin saklanmaya
allan veyahut yanl anlatlan baz gereklerin su yzne k
masna vesile tekil ettiini yineliyordu. "Maraal Fevzi akmak,
Naki Tarikat'na balyd. "Beni, eyhimin yanna gmnz" di
yecek kadar kendisini eyh Kk Hseyin Efendi'ye yakn hisse
diyordu. Onun bu tavr, ne Trk Ordusu 'nun gcn azaltm ne de
Trkiye'de laiklii tehlikeye sokmutu!" diyen Ilcak, "Sinagog'ta
dzenlenen trende, kadnlar ve erkekler ayr oturdu. Ve hi bir
sosyetik-laik kadn, ne, erkeklerin safna gemek iin en ufak a
ba dahi sarfetmedi. Mslman cenaze trenlerinde rastlanan "a
da" direniler nedense hi sergilenmedi. Tayyip Erdoan veyahut
Erbakan'n namaz klarken kulland takkeye taklanlar, Musevi
lerin kippasn doal karladlar" eklinde yazyordu. (1 Eyll
2001 Cumartesi)
lm gerekleri ortaya dkt
zeyir Garih'in, yeri kolay doldurulamayacak bir Trk aydn
olduunu vurgulayan Toktam Ate, pek ok panel ve syleiye
birlikte katldklarn belirterek, "Kendi zgn yaps ve deerleri
nin zerinde, bu toplumun tm deerlerine, sonuna kadar sahipti.
Birlikte katldmz toplantlarn bir blm genlere ynelik idi.
Genlerimizin iyi yetimesi ve ada aydnlar olarak dnyann di
er yrelerinin genleriyle yarabilmesi, sanyorum en nde gelen
ideallerinden biriydi" diyordu Cumhuriyet'teki kesinde. ** Yeni
afak'n liberal yazarlarndan Krat Bumin de Garih'in lmyle
pek ok bilinmeyen gereklerin gmma ktn kaydediyordu.
*(27 Austos 2001, Hrriyet Gazetesi)
**(28 Austos 2001 Cumhuriyet)
Bumin, aknln yazsna yanstyordu.* zeyir Garih'in, arka

sndan rahmet okunmasn isteyen bir insan olduunu belirten Bu
min, "O halde, Eyp Sultan mezarlnda sevdiklerine rahmet
okurken ldrlen Garih'e de Allah rahmet eyleye.." diyordu yaz
snda. Garih'in yakn evresinden Nakibendi eyhi Hseyin Efen
di ve Mareal akmak'la ilgili bilgilere yer veren Bumin, "Hadi
kn iin iinden, kabilirseniz... Bu lkenin insanlar olarak ne ka
dar da az ey biliyoruz!.. Mareal ve-eyh yanyana yatyor ve ze
yir Garih kabirlerini muntazam olarak ziyaret ediyor? Bilmemek
ten, anlamamaktan ikayet ettiimiz husus, tabii ki, Garih'in zel
dnyas deil. Bu ziyaretlerde sanki bizi de ilgilendiren, bizim de
bilmemiz gereken bir husus var" diyordu. Bumin, Garih'in ld
rld cumartesi gn, CNN Trk haber kanalnda, Prof. Emre
Kongar ve Vitali Hakko'nun akmak ve Museviler arasndaki ili
kiler anlatan szlerini de yorumluyordu. Hakko ve Kongar mealen
yle demilerdi; "Garih, Mareali severdi, nk Trkiye Cumhuriyeti'nin ilk yllarnda hkmet gayri mslimleri ortadan kaldr
may dnrken, Mareal Fevzi akmak onlar himayesine alarak
korudu". Bumin, CNN Trk'n defalarca ekrana getirdii bu yoru
mun ayn gruba bal gazetelerde yer almadna dikkat ekerek,
"CNN Trk'n yorumunu dinleyince birka kez kulama alnan
u sylentiyi de ben hatrladm: Trkiye'deki gayri mslimler
"Mareal' sever, smet nn'y sevmezler. nk "Mareal"
kendilerini sz edilen ikinci ahsa kar korumutur" diyordu.
Bumin'in son szleri ise yleydi: Biz nasl bir toplumuz byle?
Bir toplum daha yakn (ok yakn) tarihinden bile bu derece haber
siz olabilir mi? Bir toplum "tarihi"nden bu derece bihaber olarak
"talihini" deitirebilir mi?"
Birbirine zt fikirlere sahip olan ve farkl yerlerde duran iki
kesimin zeyir Garih hakkndaki dndkleri byleydi. Garih, iki
u arasnda duran ve ularla atmadan varolmaya alan, bunu
yaam felsefesi haline getiren bir kiilik olarak kendisini kabul et
tirmeyi baarmt.
*{27 Austos 2001 Yem afak)
"Yahudileri sevmiyorlar"
Basnda Garih hakknda sylenen baz cmlelerden rahatsz
olan Museviler de vard. Garih'in bir Nakibendi eyhinin mezarn
ziyaret etmesi, zerinden ceven-i kebir kmas, babasnn gizli
bir mslman olduu iddilar Musevi Cemaati'ini rahatsz etti. te
yandan lber Ortayl, Metin Toker ve iadam Sakp Sabanc'mn
aklamalar da alom gazetesinden vo Molinas tarafndan ele
tirildi.
5 Eyll gnk alom'da Molinas, Prof. Ortayl'nn bir televiz
yon kanalnda, zeyir Garih'in Neve alom Sinagogu'nda yaplan
cenaze trenini yorumlarken sarfettii, "Trk Yahudi Toplumu ile
Trkiye btnlemitir" cmlesine takmt. Ortayh'nn yorumunu
kukulu bulduunu ifade eden Molinas, "Bu btnlemenin ger
ekletii sav acaba ne kadar doruydu? Trkiye'nin ilgin
yrelerinde arada bir yaplan kamuoyu aratrmalarna gre Trk
Yahudilerinin, geni toplumda en az sevilen, dier bir deyile
genelde sevilmeyen etnik, dinsel toplumlarn banda geldiini
duymutuk. Ve, doruluu her zaman soru iareti kalacak bu bul
guyu pekitirecek sylemi de bildiimiz gibi geenlerde nl
iadammz Sakp Sabanc, Garih iin, 'Yahudi olmasna ramen
Trkiye'yi ok seviyordu' diyerek ortaya koymutu. Kendisi hala
bunu yalanlamadna gre dz mantktan hareketle, Yahudiler
Trkiye'yi az seviyordu veya sevmiyordu. Anti-semitizmin en
gl olduu Almanya'da ya Fransa'da byle konuan birine tep
kiler nasl olurdu acaba?" eklinde yazyordu kesinde.
alom yazar Toker'e neden kzd?
alom yazar vo Molinas, Sabanc'dan sonra Metin Toker'in
bir yazsn da ikinci ok olarak yorumluyordu. Toker'in, "Ben
Garih'i hep bir Musevi Trk kimliiyle grdm, tandm ve iz
ledim. Hi phe etmiyorum ki yleydi de. Makbul bulmadklarm
kendilerine 'Trkiyeli Yahudi' gzyle bakanlardr" eklindeki
szlerini eletiren Molinas, "te size yeni bir ayrmclk tr!
'Musevi Trk' ve 'Trkiyeli Yahudi'. Birincisi 'Makbul', dieri
deil. Trk Yahudi Toplumu'nda olmayan bir dnce ayrmn
varm gibi gstermek ve stelik yarsnn makbul olmadna
inanmak bu satrlarn yazarna elem veriyor, bir Trk Yahudisi

olarak. 'Makbul' bulunmayan bu tip 'Trkiyeli Yahudi' tanm neyi
ieriyor acaba?" diyordu. Molinas "Keke Sabanc ve Toker Burgazada Spor Kulb'nde 30 Austos Zafer Bayrarn'nda yzlerce
kiinin Onuncu Yl Mar'n nasl cokuyla sylediini grselerdi;
yine rnein Avrupa Basketbol ampiyonasnda beraberce sey
redilen ve Trkiye'nin son saniyede kotard malardaki zafer ve
coku selini grselerdi.. Emin olun onlarn arasnda da anlamn hi
dnmeden kimliini 'Trkiyeli Yahudi' olarak tanmlayacaklar
vard belki de! Ama onlar makbul insanlard nk Trkiye'yi ok
seviyorlard" ibarelerine de yer veriyordu. Molinas'n son cm
leleri ise ok daha ilginti:
"Ama her 'keke' ile balayan cmlelerde hep bir hzn, bir s
kalanmtk, bir geri dnlemezliin dayanlmaz arl vardr.
Gerek 'Kekeler'de deildi. Gerek sylenenlerdeydi."
BLM X
Garih'in eyhi kimdi?

Azra Garih'in intisapl olduu, olu zeyir Garih'in de rya
snda grerek mezarn yaptrd ve sk sk ziyaret ettii belirtilen
Kk Hseyin Efendi'nin ismini pek oumuz ilk kez duydu. Tasavvufi kaynaklarda ismi Kk Hseyin Efendi, Mevlana Kk
Hseyin ya da Hseyin Hsn Ankaravi olarak geiyor. Nakiben
diliin Halidiyye Kolu'na mensup bir eyh olan Kk Hseyin
Efendi 1828 ylnda Ankara'nn, Arslan Bey Mahallesinde dnya
ya geldii belirtiliyor. 120 santimlik boyu nedeniyle Kk lakab
ile anlyor. Babas , Gkmenoullarndan Katrc Ali Abdullah
Efendi, annesi Havva hanm'd. Tarikat kaynaklarna gre 12-13
yana kadar Ankara'da yaayan Hseyin Efendi, babasnn angar
yaya tabi tutulmas zerine valiye kyor, angaryann kaldrlmas
konusunda sonu alamaynca Eskiehir'in Mihalkk kazasna
hicret ediyor. Babasnn vefat zerine Ankara'ya dnen Hseyin
Efendi, ailesini g bela ikna ederek stanbul'a g izni alyor. n
l Osmanl biyografi yazar Hseyin Vassaf 'in Sefine-i Evliya'snda ise Hseyin Efendi'nin 5-6 yana kadar Ankara'da bulunduu,
burada besmeleke olduklarn ve babasyla birlikte Ankara'dan
Mihali'e hicret ettikleri belirtiliyor. Hicret, mslman literatrn
de, bir eziyet ya da bask karsnda bir baka yere g etmek an-
lamnda kullanldn hatrlatmak gerekiyor. ster tek bana ister

se babasyla, Mihalkk'a seyahatin zorunlu nedenlerden olduu
anlalyor.
Mevlevi ustaya raklk
On drt ya da onbe yanda stanbul'a g eden Hseyin Efen
di, Sarahane semtinde Mevlevi bir ustann yannda rakla ba
lad. Ustas onu okuma yazma renmesi iin Bayezid Camii avlu
sundaki bir tesbihinin yanna verdi. Hseyin Efendi sabahlar Sleymaniye Camii'ne giderek ders okumaya balad. Yan sra Fa
tih'in aramba semtindeki Murad Molla Dergah'nda ders alyor.
Hseyin Efendi 31 yanda iken Topkap'da ikamet eden Naki
bendi Tarikat'nn Halidiye Kolu'ndan eyh Hac Feyzuliah Efen
di ile tanarak intisap etti. eyh Muhammed Halid Ziyaddn-i
Nakibendi'nin halifesi olan Feyzuliah Efendi, Fatih'in Halclar
semtindeki bir dergahta ders veriyor. I826'da am'da vefat eden
eyh Mevlana Halid Ziyaddn, Nakibendi, afii ve Eari idi.
Nakibendilerin ulu kiileri arasnda yer alyor, hatta zamann mcedditlerinden kabul ediliyor. eyh Feyzuliah, Mevlana Muham
med Halid'in halifelerinden sadece biridir. Mevlana Hac Feyzul
iah Efendi Silistre'nin Hezargrad kasabasna bal Sazl kynde
ikamet eden ve Kolzadeler olarak anlan bir aileye mensup.
1805'de doan Feyzuliah Efendi, Asakir-i Mansure-i Muhammediye'nin teekklnden sonra 1826'da asker snfna dahil oldu. Si
rozlu mer Paa'nn divitdain yapt. Bir ara frka mihmandar
l ve Enderun Kileri Eminlii grevlerinde bulundu.
Anadolu Valisi (Eski Sadrazam) Reit Paa'nn Mhrdarln
da yapan Feyzuliah Efendi pek ok savaa katld. Msr Hkmeti'nde de grev ald. Msr'dan Antalya'ya gemi ile giderken bir n
giliz korsanna esir dt. Frtnadan tr Alanya yaknlarnda ka
raya vuran gemiden sa kurtuldu. 1854'de Rus savana katld. Bir
sre Rumeli'de kalan Feyzuliah Efendi daha sonra stanbul'a dn
d. 1856'da ehremini'de bir mescit ina ederek orada irad faali
yetine balad. Sultan Abdulmecit dneminde 1859'da Kuleli Vakas'na ad kasten kartrlarak be sene krek cezasna mahkum
edildi ve Midilli Adas'na srld. Feyzuliah Efendi, ordu iinde
Abdulmecit'e kar inklap yapmak isteyen bir rgtn yesi oldu

u gerekesiyle tutuklanyor, Kuleli Klas'nda ne idam cezasna
arptrlyor. Abdulmecit, "Meydanda fiilen kati yok, dncede
kalm. Ben adam ldrmek istemem. Cezalar kalebendlie ev
rilsin" diyor.
Midilli'de geen srgn gnleri
Kk Hseyin Efendi 'nin Feyzuliah Efendi'ye balanmasnn
hikayesi ise yledir: Hseyin Efendi, karnnda meydana gelen ve
hekimlerin aresiz kald bir ilikten rahatszdr. Bir tavsiye ze
rine Feyzuliah Efendi'ye gidiyor. Hseyin Vassaf'a anlattna g
re, Feyzuliah Efendi iki kez bu istei kabul etmiyor. ncsnde
ise, "Olum bu karnnzdaki i geer, ancak bize intisap etmelisi
niz. Yoksa biz frk takmndan deiliz" diyor. Hseyin Efendi'nin rahatszl eyh Feyzullah'a intisap ettikten sonra yok olu
yor.
Kk Hseyin Efendi, Hac Feyzuliah Efendi'nin Midilli
Adas'na srgn edilmesi zerine Dastanl Hac Musa ve Mhtedi Cevdet Efendilerden Molla Cami'ye kadar okuyor. eyhinin
hasretine dayanamayan Hseyin Efendi, Midilli'ye gidiyor. Bir s
re Midilli'de kalan Hseyin Efendi, 1859'da tahta geen Sultan
Abdulaziz'in Feyzuliah Efendi'ye dn izni vermesi zerine bir
likte stanbul'a dnyorlar. 1876'da Feyzuliah Efendi'nin vefatn
dan sonra, onun halifesi olan Edirneli eyh Mehmet Nuri Efen
di'ye intisap eden Hseyin Efendi, 8 yl da onun sohbetlerine kat
lyor. Bab- Ali civarnda Beir Aa Dergah'nda ders veren Meh
met Nuri Edirnevi'nin vefatndan sonra yerine Hasan Visali Efen
di geiyor. Kk Hseyin Efendi 18 yl kadar Visali Efendi'ye
bal kalyor. Hasan Visali'nin 1902 ylnda vefat etmesi zerine,
onun postuna da 72 yandaki Kk Hseyin Efendi oturuyor.Hseyin Vassaf, Hseyin Efendi'nin posta oturmasn, "Visali efen
di'nin glen-saray- cinana azmeti vaki olunca, makam- muallay irada Hz. Hseyin kaid olmulardr. El'an stanbul'da ner-i
feyz etmekte ve eme-i zlal-i irfanlarndan erbab- ak u muhab
beti siyrab eylemektedir" cmleleriyle anlatyor.*
100/ Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi)
"Ateli baklar vard"

Vassaf'ta bildirildiine gre Kk Hseyin Efendi, Bala Mek
tebi ve Kocamustafa Paa Mahalle Mektebi Kalfal'nda, reji hiz
metinde, Gihane Askeri Anbar ile Esvab Eminlii'nde bulunu
yor. evlilik yapt belirtilen Hseyin Efendi'nin nceki eleri
nin vefat ettii, bir einden de boand ifade ediliyor. 1907 yln
da Mahalle Mektebi Kalfal'ndan ayrlan Hseyin Efendi, Koca
mustafa Paa'daki Nuh Efendi Medresesi'nde mritlerine ders ver
meye balyor. Cuma gnleri ikindi vaktinde umumi meclis zikirini idare ediyor. Hseyin Efendi, kendisine intisapl olmayan kiile
ri de zikir ayinine kabul ediyor. 1923 ylnda byle bir zikire katl
dn ifade eden Hseyin Vassaf, Kk Hseyin Efendi'nin gayet
mkrim, iltifatkar, gnl alc, gnle bakc, az konuan, Hz. Muhammed'in adabna riayetkar byk bir rehber olduunu sylyor.
Vassaf, Hseyin Efendi'nin ateli baklara sahip olduunu da ek
lemeden gemiyor. Hseyin Efendi'nin debdebe ve gsteriten ka
nan, sade yaamay tercih eden, safsatadan uzak, kendisinde ga
rip hallerin vuku bulduu bir kii olarak sz ediyor Vassaf. eyh
Kk Hseyin Efendi'nin evi; Kocamustafa Paa Sancaktar Hayreddin Mahallesi Tekke Soka 36 numaradayd. Uzun bir sre
hasta yatan Hseyin Efendi 14 Mart 1930 gn, yl Ramazan ay
nn ikinci gn, Cuma gecesi saat 00.5'de yaama veda ediyor. H
seyin Efendi Eyp Sultan'da; Karlk tepe (Gmsy) diye bili
nen yerde, ikinci eyhi Mehmed Nuri Efendi'nin kabrine yakn
yerde topraa verildi. Kk Hseyin efendinin kabri- erifinde
ba tanda unlar yazldr: "HU. Meded Allah. Mazhar- Feyz-i
Huda. Ankara'l eyh Kk Hseyin Hsn Efendi Hazretleri.
Doumu: 22 ramazan 1244 cuma gn, lm: 12 evval 1348"
Bilim kp'nn babas da Naki'ydi?
Yirmi kadar halife yetitiren Kk Hseyin Efendi'nin m
ritleri arasnda pek ok nl isim de yer alyor. "Son Sadrazam
lar", "Son Hattatla" ve "Son Asr Trk iirleri" isimli biyografik
eserlerin yazar Mahmut Kemal nal'in babas Mhrdar Mehmet
Emin Paa da Feyzullah Efendi'nin hem de Kk Hseyin Efen
di'nin mritlerindendi. Emin Paa'nn Kk Hseyin Efendi iin
"Asitan- devletin ilm-i lednni kandr/Say'u verzile deil Hak
kn sana ihsandr/Halk- alem sofra-i iradnn hayrandr/Nail-i
Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi)/ 101
hayri'l-verasn ya Hseyn-i Nakbend" eklinde yazd bir iiri

de var. Hseyin Vassafn yakn arkada olan ve 'bilim kp' nite
lemesiyle anlan Mahmut Kemal nal 1957'de stanbulda ld.
nal, yakn dostu stanbul niversitesi Rektr Prof. Kazm sma
il Grkan'n dneminde mehur ktphanesini bir trenle niver
siteye brakt, yaad tarihi kona ise lim Yayma Cemiyeti'ne
balad.
iire dkn bir eyhti
Kk Hseyin Efendi'nin iire dknl ile bilinen bir
eyhti. Engin bir insan sevgisi retisine sahip olan Hseyin Efen
di'nin defterinde pek ok nl airden dizeler yer alyor. Abdulkadir Akiek tarafndan hazrlanan ve 1988'de yaynlanan "Mevln Kk Hseyin Efendi" isimli kitapta yer alan bilgilere gre
eyhin Defterinde Ltfi, Nesimi, Kuddusi, Vasfi, Emin Bey, Ruhi
gibi nl airler var.
"Hayat- cavidan, eyh-i kamilden sual ettim/lmeden evvel
lmektir deyince intikal ettim" dizelerinin yan sra Nesimi'ye ait
aadaki iir de eyhin eilimleri hakknda bilgi veriyor: "nk
bildin mminin kalbinde Beytullah var/Niin izzet etmedin ol ev
de kim Allah var/ Ylda bir kez hac olursa Kabe'de ey hacegan/Gir
gnller Kabe'sine nice bin haccullah var//Pehlivandr ol kii kim
nefsini slah eder/Hep erenler meclisinde ana eyvallah var/ Kenzi mahfidir hakikat ey Nesm ebsem ol/Srrn fa etme zira bu yol
da, ok gmrah var."
Topu'nun eyhi de Kk Hseyin'in talebesi
Kk Hseyin Efendi, Garih'in ryasnda grd eyh Yahya
Efendi gibi veysi olarak da biliniyor. Halifelerinden olan mer Fev
zi Mardin Arusi Tarikat'nn Trkiye kolunu oluturuyor.
Kazanl zengin bir tccarn olu olan Nakibendiliin Halidiye
Kolu'ndan Gmhne'li Dergh eyhlerinden Abdlaziz Bekkine
Efendi'de Kk Hseyin Efendi'nin sohbetlerine katlan nl isim
lerden. Bekkine Efendi, Mehmet Zahit Kotku ve Prof. Esat Coan ile
temsil edilmi bulunan imdiki skender Paa Cemaati'inin bal ol
duu eyh Ahmet Ziyaeddin Gmhanevi Dergah eyhlerinden. s
kender Paa Cemaati kaynaklarnda Bekkine Efendi'nin Kkk H
seyin Efendi ile olan ilikisi u ekilde anlatlyor: "
102 /Cari h (Srad Bir Musevi'nin Portresi)
ok mlayim, zarif bir zt olan ve zamannda ok sevilen K

k Hseyin Efendi bir duvar saatinin altna oturmu, ban emi
murakabe yapmaktadr. Aziz Efendi de ban eer, karsna otu
rur, bekler, bir mddet sonra saatin Allah' zikrettiini duymaya
balar. Saat her vurduunda ism-i Cell sylemektedir. Devamn
kendileri yle anlatyorlar: -O zaman ben gzm atm. eyh
Efendi de gzn at. Bana dedi ki bizim dervi, saatin zikrine
agh oldunuz galiba? onun zerine ben tamam, bu Hoca Efendi'den ders alnr, dedim. Kendisine, Efendim, ben msaadenizle
sizden ders alacam dediim zaman nasibin bizde deil oul, ara
bulacaksn. Ama dervilie talip ol, dervi ol, sakn mridlie ta
lip olma. Mridlik ok zor, diye nasihat etti. imdi anladm ki ok
zormu."
Sorbonne'de felsefe doktoras yapan ilk Trk olan nl fikir
adam Prof. Nureddin Topu da Abdlaziz Bekkine Efendi'nin m
rididir. Topu, mridinin vefatyla ilgili bir yazsnda, "Ruhlar
mzn nnde yryen o byk varl kaybettim. Aclarm zama
nn ve kaderin kollaryla kucaklanmayacak kadar engindi. Onun
bende imdi muamma olan son baknda melek masumluu ile il
h bir emir birlemi gibiydi. Hicap ile ihtarn bir bakta byle bir
letiini mrmde grmemitim. Peygamberne sakalnn stnde
nntenhiye kolayca dalan mavi gzler de kapandktan sonra, sa
hipsiz kalmtm . Sanki hakikat ve ak aleminden atlm da gl
geler ve yoksul mcrimler dnyasna snmtm" diyordu.
zbekler Tekkesi nemli bir merkez
skdar Sultantepe'de Hac Hesna Hatun Mahallesi Mnir Er. tegn Soka'ndaki nl zbekler Tekkesi'nin son eyhlerinden
Necmettin zbekkangay(lm 1971) da Kk Hseyin Efen
di'nin mridi ve halifesiydi. Tekke, Nakibendi Tarikatna bal
Orta Asyal seyyah derviler barna olmak zere 1752 ylnda in
a edildi. Tekkenin eyhleri Buhara'dan stanbul'a g eden Nec
mettin Efendi'nin dedeleridir. Tekke, 93 Harbi olarak da bilinen
1877 Osmanl-Rus Harbi srasnda hicret eden mslmanlar iin
bir barnak oldu. zbekler Tekkesi'nin son postniini, 1936 yln
da vefat eden eyh Ata Efendi'dir. Ata Efendi, eyh Necmettin'in
aabeyidir.
Cumhuriyetin ilk yllarnda Trkiye'nin Amerikan Bykelisi

olan ve 1944'de grevi banda vefat ettikten sonra cenazesi
1946'da Missouri Zrhhs'yla Trkiye'ye getirilen Mnir Ertegn
de ayn aileden. Mnir Ertegn, zbekler Tekkesi'ne gmld.
Mnir Ertegn'n babas ise Evkaf Nazrlarndan Mehmet Cemal
Bey. Ertegn'n olu Ahmet Ertegn bugn ABD'nin nl plak sa
nayicisi. Atlantic Recording Corparition'un sahibi. Arif Mardin de
Amerikan mzik dnyasnn dev isimleri arasnda. Arif Mardin ise
Necmettin Efendi'nin eyhi Kk Hseyin Efendi'nin halifesi
olan Arusi-Selami Tarikati eyhi mer Fevzi Mardin'in akrabas
oluyor. Ertegn ve Mardin ABD'de birlikte ortaklk da yaptlar.
Ahmet Ertegn'n babaannesi eyh brahim Edhem'in kz Aye
Hamide Hanm. Ahmet Ertegn, Hezarfen unvanl brahim Ethem'in torunu. Mnir Ertegn'n ei Hayruvisa Hanm ile olu
Nasuhi de Tekkede topraa verildiler.
Tckkc'de Kk Hseyin etkili oldu
zbekler Tekkesi'nin son dnemine Kk Hseyin Efendi va
stasyla Nakiliin Halidiyye Kolu egemen oldu. Ayn zamanda
Yeseviliin Nakilik iindeki derin izleri de tekkede temsil edildi.
te yandan zbekler Tekkesi eyhlerinden Mehmet Sadk Efendi
Buhara'da rendii ebru sanatn stanbul'da devam ettiren isim
lerden. Bu bakmdan Tekke ebru sanatnn ihya edildii mekanlar
arasndadr. Aileden Hezarfen(bin sanat sahibi) unvanyla anlan
eyh brahim Edhem 1869 ylnda Mithat Paa tarafndan kurulan
Sanayi Mektebi'nin bana getirildi. brahim Edhem ilk kurun bo
runun dkmn de bu okulda gerekletiriyor. Saraya, "tekkede
top dkp saray havaya uurur" eklinde yaplan bir jurnal zeri
ne bir bahane ile Hicaza gnderiliyor Ethem Efendi. 1867 Ulusla
raras Paris Fuar'nda madalya alan Ethem Efendi dneminde Tek
ke, nl matemetiki Salih Zeki, Harbiye Mektebi Nazr Galip Pa
a, Ressam Hseyin Zekai Paa, Halide Edip'in babas Edip Bey
ve filozof Rza Tevfik Blkbaf nin da urak yerleri arasnda yer
alyor.
Karakol rgtnn ssyd
Tekke Kurtulu Sava yllarnda da nemli bir mevki igal edi
yor. Tekkenin o dnemdeki eyhlerinden Ata Efendi, stanbul'un
104/ Carih (Srad Bir Musevi'nin Portresi)
ngilizler tarafndan igal edilmesinden sonra oluturulan nl Ka

rakol rgt'nn aktif yelerindendi. Tekke o yllarda Anadolu'ya
cephane ve adam sevkiyatnn gerekletirildii bir ube vazifesi
grd. smet nn, Halide Edip, Mehmet Akif Ersoy da stan
bul'dan zbekler Tekkesi kanalyla Anadolu'ya geen nl isimler
arasnda yer alyorlar. Tekke, igal gleriyle kan atmalarda
yaralananlarn tedavi edildii ve sakland bir mekand. ngiliz
gizli servisi Karakol rgtyle olan ilikisini saptadklar eyh Ata
Efendi'yi tutukladlar. Bir sre tutuklu kalan Ata Efendi, kurtul
duktan sonra da Kuva-y Milliyecilerle ilikisini srdrd. Hatta
Mustafa Kemal Atatrk' temsilen Enver Paa ile grmek zere
Trkistan'a gnderildi. zeyir Garih'in babas Azra Garih'in de
Karakol rgtyle ilikisi vard. Tekkelerin kapatlmasndan sonra
zbekler Tekkesi'nin ikametgah olarak kullanlan harem ksmnda
musiki ve sanat sohbetleri devam etti. Orta Asya kltrnn yaatld bir mekan olan Tekke Mnir-Nasuhi Ertegn tarafndan res
tore edildi. zbekler Tekkesi, Mnir Ertegn Tarih Aratrma Vak
f olarak devam ediyor.
akmak'n byk byk dedesi ilk nakilerden
Kk Hseyin Efendi ile manevi ilikisi olduu iddia edilen
Kurtulu Sava komutanlarndan Mareal akmak da anne tara
fndan zbek asll nl bir Nakibendi eyhi olan Horasanl Meh
met Efendi ailesine mensup. Fatih Sultan Mehmet zamannda s
tanbul'a geldii bilinen eyh Mehmet Efendi, Nakiliin Trki
ye'deki ilk ncleri arasnda saylyor. Ayn zamanda nakka olan
Mehmet Efendi atalca'ya bal, (eski ad Babanakka) Nakkaky'e yerletirildi. Fatih'in sohbet meclislerine katlan isimler ara
snda olan Mehmet Efendi, Osmanl saraynda ilk nakka atlyesi
ni de kuran bir kii olarak da biliniyor. Kendisine verilen Kutlubey
Ky'nde Nakibendi dergah da ina eden Mehmet Efendi, Baba
nakka olarak anlyor. Olu Himmetullah elebi ve torunu Mah
mut Defteri ile Mustafa elebi de nl Nakibendi eyhlerinden.
Kanuni'nin deftardar Dervi elebi de Mustafa elebi'nin kardei
oluyor. atalca'da Babanakkazadeler olarak bilinen aileye ait
vakfiyeden, anneleri kanalyla uzun sre yararlanan nl isimler
arasnda Mareal akmak'n yan sra tarihi Ylmaz ztuna, Ord.
Prof. Sheyl nver ile aire ukfe Nihal Baar da var.*
Dnya apnda tp mrit oldu

nl tp tarihisi Ord. Prof. Sheyl nver'in de Kk Hse
yin Efendi'nin talebeleri arasnda yer ald rivayet ediliyor. nverl898'te stanbul'da dodu. Tbbiyede okudu. Pariste i hasta
lklar ihtisas yapt. 1939'da profesr, 1954'de ise ordunarys prof
esr oldu. Getiimiz yllarda vefat eden nver, deontolojinin ku
rucularndan.
Kk Hseyin Efendi'nin mritleri arasnda yer alan bir dier
nl isim de Prof. Hasan Reat Sndm. Uluslararas n sahibi
olan Prof. Sndm, Osmanl'nn ilk cildiyyecileri arasnda yer al
yor. 1884 ylnda stanbul'da doan Hasan Reat Sndm 1971 'de
vefat etti. Mekteb-i Tbbye-i Mlkiye'ye bitiren Sndm, ayn
yerde frengi ve deri hastalklar fahri asistanl yapt. 1908'de Mu
allim Muavini oldu. Berlin'de fizyoloji ve deri hastalklar alann
da.uzmanlat. Almanyada bulunduu yllarda o gne kadar bilin
meyen monositer lsemi tipini tanmlayarak, 1913'de V. Schlling
ile birlikte tp dnyasna tantt. am ve Beyrut Tbbiyelerinde m
drlk, 1916'da Darlfnun- Osmani Tp Fakltesi Dahiliye M
drl yapt. 1933 ylndaki niversite reformunda kadro d b
raklan Prof. Sndm, Afgan Hkmeti tarafndan Kabil'e davet
edildi. Kabilde tp fakltesi kurdu, dekanln yapt. 1941 'de Hay
darpaa Numune Hastanesi'nde Deri ve Zhrevi Hastalklar Klini
i eflii yapt. Emekli olduktan sonra 1954-1956 yllar arasnda
Yksek Salk uras yelii de yapan Sndm'in "Frengi, Bel
Soukluu "(1924) ve "Darus- Seririye-i Cildiye" (1926) isimli
kitaplarnn yan sra uluslaras nitelikte olmak zere ok sayda bi
limsel makalesi yaymland. Sndm, Trk Dermatoloji Derne
i'nin de kurucularndan biri.
Sosyete kadnlar da eyhe gidiyor
Prof. Sndm'n Kk Hseyin Efendi'nin mridi olduunu
kz Ender Mermerci de doruluyor. stanbul ve dnya sosyetesinin
nl isimlerinden olan Ender Sndm, nl Mermerci ailesinden.
Aye Ender Mermerci, Vehbi Ko'un kz Sevgi Gnl'n teyzesi
nin olu Mehmet Ata Mermerci'nin ei. Ata, Ahmet Sha ile Sadllah Sefa'nn anneleri Adile Aklar, Sevgi Gnl'n annesi Sadberk Hanm'n da mensubu olduu Ankara'nn kkl ailelerinden
7 06 / Carih (Srad Bir Musevi'nin Portresi)
Attarbazadelerden. Aktar ailesi de Hac Bayram- Veli'nin soyun

dan gelen bir tali kol. Ata Mermerci Trkiye'nin ilk tekstil sanayi
cilerinden. Ender Mermerci'nin kzlar Sedef Yosun, Tansa ve Ber
rak Mermerci de stanbul sosyetesinin nl isimlerinden. Akfil
A.'nin patronu olan Mehmet Ata Mermerci'nin 1993 ylnda l
m, aile iinde bir miras kavgasn da balatt. Ender Mermerci ve
kzlar, Ata Mermerci'nin kardeleri olan Akfil A.'nin yneticile
ri Sadullah Sefa ve Ahmet Sha Mermerci kardeleri kar payn da
tmamak ve Ata Mermerciye ait kasay boaltmakla sulayarak
mahkemeye verdiler. Dava, "Yz milyon dolarlk dava" olarak
1998'de basna yansd.
Torunu Hayyam araps'yla evlendi
Vehbi Ko'un kz Sevgi Gnl, 2 Eyll 2001 tarihli Hrriyet'in pazar ekindeki kesinde, "Meer bizim Ender Mermerci de
Kk Hseyin Efendi'nin mridiymi" balkl yazsnda, kendi
sinin de Hac Bayram- Veli soyundan geldiini hatrlatarak, K
k Hseyin Efendi ailesi hakknda ilgin bilgilere yer veriyordu.
Rivayetler zerine Ender Mermerci ile grtn belirten Sevgi
Gnl, Ankaral olan Hseyin Efendi'nin torunu Kk Sabiha
Hanm'n aile dostlar olduunu da aklyordu. Sevgi Gnl yaz
snda "Kk Sabiha Hanm teyzemiz de 1.30 boyunda idi. Ara s
ra alafrangala zenip 'Petite Sabiha Hanm' derdik. Elmack ke
mikleri kk, koyu renksal, ufack tefecik bir hanmd. Hogr
l ve hosohbet bu hanm, Ankaral Ademzadelerden olup ei, K
tahyal Ekmel Kahyaolu Bey'di" diyordu. Gnl, Sabiha Ha
nm'n, teyzelerine sk sk bezik oynamaya geldiini, kz Nurinisa
Kahyaolu'nun ise Ankara'da Hayyam araplar'n imal eden Celalettin Rodoslu ile evli olduunu belirtiyordu. Rodoslu, "Rodosta
Trk Mimari Eserleri" ve "Rodos'ta Yaam Olan Trkler" isimli
kitaplarn yazar.
Dr. Salih Alazraki de mridiymi!
Ender Mermerci'nin Sevgi(Ko)Gnl'e anlattklarna gre,
babas Prof. Hasan Reat Sndm'n yan sra zeyir Garih'in ba
bas Azra Garih ve bir baka Musevi doktor Salih Alazraki'nin de
Kk Hseyin Efendi'nin mritleridir. zeyir Garih gibi eyh
Hseyin Efendi'nin mezarn ziyaret ettiini belirten Ender Mer

merci, "Kimseyi ilgilendirmez. Bu benim yaam biimim" diyor
yakn evresine. Sosyetenin nl isimlerinden Ender Mermerci'nin
szleri, Trkiye'de tasavvufun, toplumun krema tabakasn da etki
altna aldn gsteriyordu. Mermerci'ye gre zeyir Garih'in
asl ad Hezakiyer idi. zeyir, babasnn ismiydi. Oul Garih daha
sonra adn deitirerek babasnn adn alyordu. etin Yetkin'in
"Devlet Yaamnda Yahudiler" isimli kitabnda da Azra Garih'in
ad zeyir Azra Garih olarak yer alyor. Bir rivayete gre de
zeyir, Azra Garih'in babasnn ismiydi. Osmanl dneminde er
kek ocuklar babalarnn adyla anld iin bu seenek daha do
ru grnyor. Prof. Hasan Reat Sndm ile zeyir Garih de
tanyorlard. nk Prof. Sndm ile di hekimi Azra Garih ile
ihane'de ayn muayenehaneyi paylamlard. Azra Garih ile
Prof. Sndm' bir araya getiren neden de bylece ortaya kyor
du. te yandan Ko Holding'in nl duayenlerinden Can Kra'n
ei nci Kra'n da eyh Kk Hseyin Efendi'nin torunlarndan
olduu ortaya kt.Ei Can Kra'la byk dedesinin Eyp Sultan
Mezarl'ndaki kabrini ziyaret eden nci Kra, zeyir Garih'i de
orada bir ka kez grd.
Hatice Suat'n annesi de Naki
eyh Yahya Dergah 'nn son postniini olan Abdulhay ztoprak'n ei Naciye Hanm'n da Kk Hseyin Efendi'ye intisapl
olduu belirtiliyor. Bu iddia skender Paa Cemaati'nin, "Kk
Hseyin Efendi ile Abdulhay ztoprak'n mritleri de, onlarn
lmnden sonra ayn tarikatin Gmiihanevi Kolu'na intisap et
tiler" ifadesiyle akyor.^Burada ortaya kan bir sonu da Kk
Hseyin Efendi'nin stanbul'da zbekler Tekkesi ve Yahya Efendi
Dergah bata olmak zere pek ok evreyi etkilemi olmasyd.
Yahya Efendi Dergah eyh Abdulhay'in ei Naciye Hanm, Defter-i Hakani Tara Senedat- Umum Mdr Zeki Bey'in kzdr.
Yeni afak gazetesi yazar Fatma Barbaros Karabykolu, Naciye
Hanm hakknda ilgin bir anekdot aktaryordu: "Naciye Hanm
Kk Hseyin Efendi'ye intisab olan br hanmdr.Birgn ei
Abdulhay Efendi Mahkemeden arlr. 'apka Frenk iareti ol
maktan kt' dedii iin dava edilmitir. Naciye Hanm, ei Abdul-
hay ile birlikte eyhi Kk Hseyin Efendi'yi ziyaret eder. Hazret

kendilerini 'Defolun, defolun' diye karlar, geri dnerler. Naciye
Hanm bir taraftan eyhi kendisini 'defolun' diye karlad iin
bir taraftan eine kar mahcup olduundan zntyle evine dner.
Ertesi gn Mahkemeye gittiklerinde Hakim nndeki dosyaya
bakar ve davaclar ayn Kk Hseyin Efendi 'nin yapt gibi
'Defolun, defolun' diyerek kovar. Naciye Hanm eyhinin defolun
diye karlk vermesinin O'nun kerameti ile ilgili olduunu an
layarak rahatlar.."(31 Austos 2001) Barbarosolu ilgin bir bil
giye daha yer veriyordu yazsnda. Buna gre 1960'larn sonunda
Ankara lahiyat Fakltesi'ne ilk kez bartl olarak gelen Hatice
Suat Babacan'n da Naciye Hanm'n kz. Barbarosolu, Hatice
Suat' ehirli niversite mezunu tesettrl kuan manevi ik
liminin hazrlaycs olmak niteliyordu.
BLM XI
FEVZ AKMAK YAHUDLERN

SHNDLER'MYD?
Fevzi akmak, mrit deil!
Mareal Fevzi akmak'in Naki eyhi Kk Hseyin Efen
di'nin mridi olduu iddias, torunu A. Fevzi akmak tarafndan
reddedildi. Murat Bardak, akmak'n Hseyin Efendi'nin mri
di olduunu, vefat ettiinde Eyp Sultan Mezarl'nda yatan ey
hinin yanna gmlmesini vasiyet ettiini iddia etti. Bardak,'ya
gre, 12 Eyll dneminde akmak'n naann devlet bykleri
mezarlna nakledilmesi eklindeki teklif, vasiyet nedeniyle ailesi
tarafndan kabul edilmiyerek geri evriliyor. *
31 Austos'ta Hrriyet'e aklama gnderen akmak'n torunu
A. Fevzi akmak, dedesinin Nakibendi tarikati mridi olduunu
reddetti. Torun akmak, dedesinin Atatrkn vefatna kadar iliki
lerinde en ufak bir sorunu olmayan sayl kiiler arasnda olduu
nu vurguluyordu. Mareal akmak'n 22 yl Genelkurmay Bakan
l yaptn belirten torun akmak, "ok iyi bir asker, byk bir
vatansever olduu kadar dini btn bir Mslmand. lk din eiti
mini eski Tophane mftilerinden olan dedesi Hac Bekir Efen-
di'den almt" diyordu. Torun akmak, dedesinin Eyp Sultan

Mezad'nda gmlmeyi vasiyet ettiini doruluyor, ancak bunun
nedeninin iddia edildii gibi Kk Hseyin Efendi ile ilgili olma
yp, kz Aye Muazzez ve dedesi Hac Bekir Efendi'nin yatt ai
le kabristanna defnedilmek isteinden kaynaklandn savundu.
Dedesinin devlet mezarlna nakledilmesini ailesinin uygun bul
madn ifade eden torun akmak, "Ancak bu yazld gibi 'Ma
realin kemiklerinin nakline yanalmadndan eyhinin yanndan
alnmasna izin vermediler' ifadesi gerek d olup, aile krk yl
nce lm bu byk insann kemiklerinin aile mezarlndan al
np Ankara'da Devlet Mezarl'na naklini uygun grmedii iin
buna izin vermemitir" ibarelerine yer veriyordu. Torun akmak,
dedesinin 10 Nisan 1950'de vefat etmesi zerine dnya radyolar
nn matem yaynna getii halde Trkiye radyolarnn oyun hava
s almasnn halk galeyana getirdiini, cenaze treninin bu ne
denle kontrol edilemediini ifade ediyor, "Bunun daha sonralar
yazld gibi Trk siyasi tarihinde ok nemli bir gelime olarak
nitelenmesi, Atatrk'n vefatndan sonra ve zellikle son 20-30
yldr belirli evrelerce yeniden yazlmak istenen Trk tarihinin bir
yorumudur" diyordu.
Nazileri destekleyen subaylar
zeyir Garih'in Mareal akmak'n kabrinin yannda ldrl
m olarak bulunmasyla birlikte,Trkiye'nin yakn tarihinde din
dar evrelerle Musevilerin ilikisi de gndeme geliyordu. Gazete
lere akan bilgiler, iddialar yakn tarihte cereyan etmi pek ok
nemli olayn resmi tarihin dna itilmi olduunu gsteriyordu.
Szkonusu bilgiler, Museviler ile tasavvuf evreleri arasnda bir
dayanma olduunu, mutasavvflarla ilikisi olan ve nemli mev
kiler igal eden pek ok kiinin, Musevileri kollayp koruduklarn
ortaya karyordu. zellikle 1933 ylnda Nazilerin Almanya'da
iktidara gelmelerinin ardndan Birinci Cihan Harbi'nda Almanlar
la birlikte alm baz emekli askerler de Alman yanls bir siya
set izlenmesini savundular. Atatrk'n lmnden sonra kan
kinci Dnya Sava'nda Alman yanls siyaset iktidar evresinde
belirginlemeye balad. Almanlarn btn Avrupa'y igal etmele
ri, Bulgar hududuna kadar gelmeleri ve Rusya'ya saldrmalar Tr-
kiye Alman yanls bir siyaseti savunanlar glendirdi. Ayn ekil

de basnda ve siviller arasnda da bu akm yaylmaya balad. Cum
huriyet gazetesi de Almanc yayn yapt.
Trakya Olaylar'n kim yaptrd?
Almanya'da naziler iktidara geldikten sonra, 1934 ylnda
Trakya'da yaayan musevilere ynelik pek ok olay gerekleti.
Bu olaylar sonucunda binlerce Musevi Trakya'dan stanbul'a g
t.
1934 Trakya Olaylar'ndan CHP Hkmeti ve CHP'nin yerel
rgtleri sorumlu bulunuyor. Konu 1990'larda Tarih ve Toplum ile
Toplumsal Tarih Dergisi'nde tartld.Haluk Karabatak Tarih ve
Toplum'un 146. Saysnda 1934 Olay ve Yahudiler, Ayner Levi ise
ayn derginin 151.saysnda "1934 Trakya Yahudi Olaylar:Alna
mayan Ders" balkl yazlarda olaylarn Hkmet ve CHP tarafn
dan organize edildiini ve Trakya'nn Yahudilerden arndrlmasn
amalad belirtiliyordu. Zafer Toprak ise Toplumsal Tarih'in
34.saysmda Trakya Olaylan'nda CHP'nin yerel rgtlerinin pay
olduunu kabul etmekle birlikte CHP'nin ve dolaysyla Hkme
tin bu olaylardan haberdar olmadn savundu. Toprak, "Trakya
Olaylar phesiz Tek Parti ynetiminin menfi hanesine yazlacak
bir gelime. Ancak Hkmetin dorudan dahli olduunu sylemek
elimizde deil" diyordu. 21 Haziran 1934'de anakkale'de Muse
vilere ynelik ilk saldrlarn ardndan, gnderilen tehdit mektupla
r, derken Temmuz balarnda Trakya'nn pek ok blgesinde ayn
gnlerde olaylar meydana geliyor. stanbul'a kaan Yahudiler, Ba
kl ve Hasky civarna yerletiriliyorlar. Aktar bir yazsnda da
Trakya Olaylar'nn Hkmetin bilgisi dahilinde gerekletirildii
ni iddia ediyor, ngiliz arivindeki gizli belgelerde bunu dorula
yan veriler olduunu kaydediyordu.*
Konunun TBMM'de gndeme gelmesinin ardndan Hkmet
tarafndan yaplan aklamada soruturma alaca ve sorumlula
rn cezalandrlaca belirtildi. Baz yayn organlar da kapatld.
*(Ayhun Aktar, Varlk Vergisi ve Trkletirme Politikalar, sh.7l99. iletiim Yaynlar)
/12 / Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi)
akmak, Musevileri nasl kollad?

Trkiye Musevileri kinci Dnya Sava yllarnda ok tedirgin
oldular. Varlk Vergisi ve Akale srgnler bu tedirginlii daha da
artrd. Bu arada Almanlarn Bulgar hududuna kadar dayanmalar,
Musevileri de kitlesel olarak imha edilebilecekleri kukusunu
dourdu.
42 yana kadar, askerliini yapm ya da yapmam olsun, Mu
sevi asll binlerce kiinin Nafia Vekaleti'ne bal olarak askere
alnmalar kukulan daha artrd. te bu dnemde akmak'n yap
t sylenen ve Musevilerin akmak'a kar muhabbet duymala
rna neden olan mdahale gerekleti. ddiaya gre zeyir Garih'in akmak'a olan sevgisinin temelinde de bu mdahaleden
Musevilerin duyduu kran borcu vard. Musevi aratrmac Rfat
N. Bali, "Cumhuriyet Yllarnda Trkiye Yahudileri: Bir Trkle
tirme Serveni" isimli kitabnda bu iddialar yle yorumluyordu:
""Aznlklar arasnda ok yaygn bir sylenti de neredeyse sarsl
maz bir kanaat olarak hepsinin ortak belleklerinde yer etti. Bu, ih
tiyat olarak silh altna alnmalarnn nedeninin kitlesel olarak im
ha edilmelerinin nlenmesi olduu sylentisiydi. nan haline ge
len bu sylentiye gre aznlklar kitlesel olarak imha etme tasars
hkmetin bir plan idi. Genelkurmay bakan Mareal Fevzi ak
mak, bu tasardan haberi olunca Nafia Vekaletine bal olarak as
kere alnan aznlklar Milli Mdafaa Vekleti emrine aldrmak
kendi emir kumandas altna soktu ve bylece onlar imha edilmek
ten kurtard."
Garih'in lm tartmalar canlandrd.
2 Eyll 2001 tarihli Zaman gazetesine konuan Rfat N. Bali,
akmak'n mdahalesinin somut bir delile dayanmadn belirte
rek u grlere yer veriyordu: "Bu iddia, sadece Yahudilerin deil
btn aznlklarn ortak belleklerinde yer etmi bir kanaatten iba
ret. Belki de o donemde aznlklarn smet nn'den holanmama
sndan kaynaklanabilir. Ancak bir tarihi olarak, Trakya snrna
dayanm Almanlarn Trkiye'yi istila edecekleri sylentilerinden
tr siyasi otoritenin bir Alman istilas karsnda aznlklarn Al
manlar hesabna beinci kol olarak faaliyet gsterecekleri endie-
siyle onlar bir sre enterne etme ihtiyac grdkleri kanaatine var
dm syleyebilirim. Bu vesileyle ABD'nin de 2. Dnya Sava
yllarnda Japon kkenli Amerikan vatandalarn beinci kol kay
glaryla enterne ettiini hatrlatmak isterim. Bu olayn ikinci bir
muhtemel izah tarz da aznlklar uzun bir sre stanbul'daki ile
rinden alkoyup iktisadi adan glerini azaltmak ve dolaysyla
bir Trk Mslman burjuvazisinin gelimesini hzlandrma ama
cyla yaplddr. Bu da bir ihtimaldir; ama ben ahsen beinci kol
teorisine daha fazla inanyorum."
Rfat Bali Musevilerde toplu askere alma olaynn bir travma
ya yol atn, Mareal akmak'n dindar bir kii olmasndan t
r onun byle bir kym yapamayacana inandklarn ve onu ha
fzalarnda bir kurtarc olarak resmettiklerini de belirtiyordu ayn
gazetede. Jak Kamhi de daha nce Varlk Vergisi Olay'n anlatr
ken Fevzi akmak'n Yahudilerin en byk mdafii olduunu vur
gulad.
Toktam Ate neden rahatsz oldu?
Aslnda Rfat N. Bali de 19 Aralk 1999 tarihli Cumhuriyet
Dergi'de "20. Snf ihtiyat Olay" balkl yazsnda ayn iddialara
yer verdi. Bali'nin "Cumhuriyet yllarnda Trkiye Yahudileri: Bir
Trkletirme serveni (1923-1945)" kitabnda, Musevi aratrmac
Elli Kohen'in baz gzlemlerine de yer veriyordu. Kohen o dnem
de etkili olan iki kiiyi, Babakan kr Saraolu ile Genelkur
may Bakan Fevzi akmak' karlatryordu: "Saraolu ekalli
yetler iin yumuak bir kalbe sahip bir kii olarak tannmyordu;
Mareal akmak ise slm dininin en yksek ahlk ilkelerine g
re yaamaktayd." Kohen'in szleri akmak'n dindar kiiliini,
Musevilere efkat duymasnn bir nedeni olarak gstermeye al
t sylenebilir. akmak'n Musevileri kymdan kurtaran bir kah
raman olarak karlanmasndan rahatsz olan Prof. Toktam Ate,
28 Austos tarihli yazsnda, Jak Kamhi'nin de daha nce benzer
ekilde yapt bir konumaya atfta bulunarak, "Sayn Kamhi'nin,
hi istemeyecei yerlere ekilebilecek byle eyler yazabilmesine,
hem zldm hem de ardm. Fevzi akmak gayrimslim azn
lklar byle bir kymdan kurtardna gre , acaba bu kym kim
yapacakt?" diyordu. Ate, "Byle sama ey olmaz. zntmz
kendimize yeter, baka zntler kartmayalm" demekten kendi

ni alamyordu. Rfat N. Bali, Ate'in yazs zerine zehir zemberek
bir cevap gnderiyor. 1 Eyll 2001 tarihli Cumhuriyet'teki ke
sinde Bali'ye cevap verdi. Yazsnda Kamhi'yi sulamadn belir
ten Ate, Bali'nin slubunun saygsz olduunu ve kendisini bilgi
sizlikle suladn kaydediyordu. Bali, Hrriyet'e yapt bir ak
lamada da aznlklarn akmak'in kendilerini byk bir kymdan
kurtardna inandklarn belirtiyor, "Bu btn aznlklar iin szkonusudur. nn kt, akmak iyi trnden bir kutuplamann
rn bence bu. akmak'a kranlarn sunmak gibi bir ey olsa,
btn aznlklar iin akmak'n mezar bir trbe olurdu" diyordu.*
"Ekol olarak Nakibendilikle Kadiriliin i ie girmi hali sayla

bilir. Yani Nakiliin 'gizli zikir' ilkesinin yannda, 'ak zikir'i ka
bullenmi, trenlerinde mzik aletlerinin kullanlmasna izin veren
bir dergh. Ancak 'yol'u stanbul'a tayan ilk mntesipler dne
minde varla yok arasnda.. Arusiliin parlay Nakibendi dergh
eyhlerinden Kk Hseyin Efendi'nin 'halifesi' . Fevzi Mar
din'le oldu. Kk Hseyin Efendi 1930'da, 102 yanda vefat
edene kadar pek ok 'halife' yetitirdi. Bunlar arasnda en ok dik
kat ekeni ise eyhlik tacn eliyle giydirdii ve Arusiyiye de dahil
uhdesindeki tarikatlar temsil icazetini verdii . Fevzi Mardin ol
du"
Yeniliki fikirlere ak bir tarikat

Fevzi akmak'n yan sra Rauf Orbay'n da Kk Hseyin
Efendi'ye ballk duyduklarn iddia eden sadece Murat Bardak
deildi. Dini evrelerle ilgili aratrmalar yapan Avni zgrel de
eitli yazlarnda ayn iddialar dile getirdi. Kendisi de bir Bekta
i eyhi'nin torunu olan zgrel, 2 Eyll 2001 tarihli Radikal
K'de "Okuryazarlarn eyhi" balkl yazsnda akmak'n K
k Hseyin Efendi'ye manen bal olduunu iddia ediyordu. z
grel, Osmanl mparatorluu dneminde kentlerde zellikle aydn
muhitinde Nakibendiliin ve Mevleviliin; krsal blgelerde ve
stanbul'un kenar mahallelerinde de Kadiri- Rufailiin yaygn ol
duu bilindiini belirtiyor, "Abdlhamid dneminde asker sivil b
rokrasi ve okur yazar evresinde bunlara iki dergh daha eklendi:
lki padiahn da intisab ettii azeliye, dieri Arusiye. Yldz Sa
ray 'nn Barbaros Bulvar zerindeki giriine yakn, imdi Conrad
Oteli'nin karsnda kalan cami, medrese ve trbe mevkii azeli
ye'ye tahsis edilmiti. Arusiye ise zellikle yeniliki fikirlere ak
askerler arasnda yayld" diyordu. Arusiliin Kk. Hseyin
Efendi'nin halifesi mer Fevzi Mardin'le yldznn parladn be
lirten zgrel, Arusiliin Orta Asya'da Horasan'da doduunu,
ancak 16. yzyln ortalarnda Libya'nn Zileytin blgesinde Seyyid Ahmed El Esmer'in ortaya kna kadar fazla varlk gstere
memi bir tarikat olduuna dikkat ekerek unlar sylyordu:
"Beni eyhimin ayakucuna gmn"

Bir deniz subay olan mer Fevzi Mardin'in Kk Hseyin
Efendi'nin izniyle onun derghnda Nakibendilerin de benimsedi
i Halidiye kolunun usulne uygun olarak ders verdiini ifade
eden Avni zgrel ilgin bir iddia daha ortaya atyordu szkonusu
yazsnda: "Mardin'in mridleri arasnda donanmann nde gelen
isimleri, bu arada Rauf Orbay da vard ve Hamidiye zrhlsnda Orbay, Mardin'in komutanyd. ran'da askeri ateelik de yapan Mar
din'in dnnde Orbay vastasyla Atatrk'le de tanp konutu
u, Samsun'a hareketinden nce de onu ziyaret ettii biliniyor.
Mustafa Kemal, Arusilie ve azeliye'ye, Trablusgarp cephesinde
ki grevi dolaysyla ainayd. Ve orada eyh Sunusi'nin kendisine
hediye ettii el yazmas kk musaf Sofya ateemiliterlii gre
vine gidene kadar srekli zerinde tam, stanbul'dan ayrlrken
annesine emanet etmiti. Bu Kuran, Kurtulu Sava boyunca Zbeyde Hanm'n srekli hatim indirdiini syledii Kuran'dr; Zbeyde Hanm vefatndan nce kz Makbule Hanm'a verdi ve ora
dan da Halil Nuri Yurdakul'un ailesine intikal etti...Mareal ak
mak da bu halkann yesiydi. Dolaysyla , Fevzi Mardin'in ey
hi Kk Hseyin Efendi'ye manen balyd. Mareal 1950'de l
dnde Mardin hayattayd. Bu yzden vasiyeti zerine Nakibendiye mensuplarnn sklkla defnedildii Eyp Mezarl 'nda topra
a verildi. akmak'n, 'Beni eyhimin ayakucuna gmn' dedii
ni baka vesilelerle de yazmtm.. Mardin 15 sene daha Kadky
Kzltoprak'ta lahiyat ve Kltr Telifleri Dernei ats altnda
,;
(11 Eyll 2001 Hrriyet, Sefa Kaplan)
116/ Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi)
Arusiye esasna uygun faaliyet gsterdi. Karacaahmet Mezarl

nda parmaklkla evrili mstakil bir ada grnmnde olan ve
daha sonra dergh mensuplarnn dahil defnedildii zel alanda
topraa verildi. Gerek Kk Hseyin Efendi'nin ve gerekse Mar
din'in, Yahudi cemaatine mensup ve dini eitim de grm bir ki
i olan zeyir Garih'in ilgisini ekmesi de hi sebepsiz deil."
Avni zgrel, yahudilie tedirgin yaklaan dier Mslman
cemaatlerle kyaslandnda (stelik 2. Dnya Sava ortamnda
Hitlerciliin Trkiye'de prim yapt ortamda) tedrisinden getii
eyh Kk Hseyin Efendi ile mer Fevzi Mardin'in Musevilik'le ilgili grlerinin hayli dikkat ekici olduunu belirtiyordu.
zgrel, Mardin'in 'Kur'an erhi' adl eserinde Musevilerle ilgili
u satrlar iktibas ediyordu yazsnda: "Allah'tan baka kimse ken
diliinden deil bir milleti, hatta bir ferdi bile tahkir, tezlil etmek
hakkn haiz deildir. Allah filan kavme ar tenkitte bulunmutur
diye onlara kar ayn lisan kullanmak kimsenin hakk ve haddi
deildir. (...) Museviler ta bidayetten itibaren strap ekerler, fakat
dertlerinin ilac da straptr. Allah'a sarldka straptan kultulmular, gaflete dtke straba uramlar, yine Allah'a sarlma
ya mecbur olmulardr."
Mareal akmak kim?
Mareal akmak'n dindar kiilii sonraki yllarda kendisine
yneltilen sulamalar arasnda yer alyordu. Ailesinin bir taraf
kkl bir Nakibendi ailesi olan Babanakkazadelere dayanan
akmak'n annesi Hasene Hanm'n babas ise Varnal Mft Ha
c Bekir Efendi'ydi. akmak'n babas da akmakoullarndan
Tophane Katibi Miralay Ali Srr Bey'di. 1876'da stanbul'da do
an akmak, Dedesi Hac Bekir Efendi'den Arapa, Farsa ve F
kh rendi. Tasavvufla ilgilenmesini salayan dedesi tarafndan
kendisine Fevzi mahlas verildi. Kuleli Askeri Lisesi ve Harbiye
Mektebi'ni bitiren akmak, 24 Temmuz 1908'de kinci Merutiye
tin ilanndan sonra ttihat ve Terakki Cemiyeti'ne girdi. Ancak par
tiden hep uzak durdu.
Balkan savalarna katlan akmak, 1913'te Beinci Kolordu
Komutanl'na getirildi. anakkale savalarnda Anafartalar Grup
Kumadan Vekillii yapt. Dou cephesinde Kafkas Kolordusu Ku-
mandanl'na, arkasndan da Diyarbekir'deki kinci Ordu Kuman

danlna, Halep'te 7.nci Ordu Kumandanl'na getirildi. Mond
ros Atekes Szlemesi'nden sonra Genelkurmay Bakan olan
akmak, bu dnemde gizli Karakol rgt ile egdm halinde a
lt. ngilizlerin basks sonucunda 14 Mays 1919'da bu grevin
den azledildi. Ancak Mustafa Kemal Paa'nn Anadolu'ya geme
sini ngren vazifelendirilmesi de gerekletirilmiti. Daha sonra
Harbiye Nazrl'na getirilen akmak, Kuva-y Milliye hareketini
desteklemeyi srdrd. 16 Mart 1920'de stanbul'u igal eden n
gilizler, akmak' zor kullanarak grevinden azlettiler. Ankara'ya
kaan akmak, Kozan Milletvekili olarak Meclis'e girdi. cra Ve
killeri Heyeti'ne Milli Savunma Vekillii'ne getirildi. Ayn zaman
da cra Vekilleri Heyeti'nin bana seildi, bylece Meclis Hk
meti'nin ilk bakan sfatn kazand. 1921'de Genelkurmay Ba
kanl'na getirilen akmak, vekillikten istifa etti. 30 Austos Zaferi'nde gsterdii yararlk nedeniyle, Atatrk'n teklifiyleByk
Millet Meclisi kendisine mareal unvann verdi. Kuva-y Milliye
dneminde Atatrk ile birlikte nemli grevler stlenen akmak,
22 yl Genelkurmay bakanl yapt. Atatrk'n lmnden sonra
nn'nn Cumhurbakan seilmesinde nemli bir rol oynad.
akmak'n partisi MHP'ye dnt
smet nn ile birlikte Trkiye'nin kinci Dnya Sava'na
girmesine kar kan akmak, 1944'de ngilizlerin basksyla
emekliye sevkedildi. nn ile aras alan akmak, CHP'den mil
letvekili seilmesini isteyen nn'nn teklifini geri evirdi. lk n
san Haklar Dernei'nin kuruluunda baz solcu isimlerle birlikte
yer ald. Demokrat Parti'yi destekledi. 1946'da DP listesinden ba
msz olarak stanbul Milletvekili seildi. 1947'de DP'den ayrlan
akmak, sa eilimli Millet Partisi'nin kurucular arasnda yer al
d, partinin onursal bakan oldu. 14 Nisan 1950'de tevikiye sa
lk yurdunda vefat etti. Hkmet yas ilan etmedii gibi radyolarda
oyun havalar almaya devam etti. Kurtulu Sava komutan akmak'a gsterilen vefaszlk halk galeyana getirdi. akmak'n Be
yazt Camii'de klnan cenaze namazna neredeyse btn stanbul
halk ve niversite genlii katld. Hkmeti ve nn'y protes
to eden halk, akmak'n cenazesini eller stnde tekbirlerle Eyp
Mezarl'na gtrd. akmak burada Kk Hseyin Efendi'nin
718/ Carh (Srad Bir Musevi'nin Portresi)
kabrinin yaknnda topraa verildi. akmak'n cenaze treni Cum

huriyet Halk Partisi'ne ve Parti Rejimine ynelik en nemli protes
to harekeketi olarak nitelendirildi. Olaylardan 1 ay sonra yaplan
seimlerde Demokrat Parti ounluk salayarak iktidara geldi.
Kurucusu olduu Millet Partisi ise daha sonralar yaplan birle
melerle 1960'larda Cumhuriyeti Kyl Millet Partisi oldu.
1965'de 27 Mays darbesinin nemli isimlerinden olan Alpaslan
Trke CKMP bakan seildi. Partinin ismi ve amblemi dei
tirilerek Milliyeti Hareket Partisi oldu. 12 Ocak 1944'de ya had
dinden emekliye sevkedilen akmak'n genelkurmay bakanl
dneminde Trke gen bir topu astemeniydi. akmak'n ayrl
masndan 3.5 ay kadar sonra Trke ve pek ok asker ve sivil ar
kada tutuklanarak askeri mahkemede yargland. Askeri Yargtay,
Trke ve arkadalar iin beraat karar verdi. Bu olay, MHP
camiasnda 3 Mays Trkler Gn olarak anlyor. CHP
Hkmeti'nin, kinci Dnya Harbi srasnda izledii Alman yanls
siyaseti terkettiini, savatan pay karmak isteyen Trklk ve
Turanclk akmn tasfiye etmek istediini szkonusu tutuklamalar
ve yarglamalar ile kantlamaya alt kabul ediliyor.
"Marealin dedesi Kadiri'ydi"
Mareal akmak'n dindar kiiliinin sonraki yllarda mfrit
nncler ve Kemalistler tarafndan aleyhinde kullanldn
belirtmitik. lber Ortayl, 9 Eyll 2001 tarihli Milliyet Pazar'da,
"Birtakm evreler olduka saldrgan bir ifadeyle mrteci yaktr
mas yapt. Alakas yok. nk onun dneminde tarikatlerle epey
mcadele edildi. Ordu terfilerinde son derece objetif davrand.
Dier bir zellii ise dindar olarak bilinmesi. Namaz klan, oru
tutan, Kur'an okuyan bir zat olarak bilinir. Geceleri getii yerler
de fenerlerle karlanrd. Erken ld, seimden nce. lmnde
matem yaplmad diye uzunca bir sre cenazesi gmlmedi.
Cenazesi Beyazt'ttan Eyp'e kadar elden ele getirildi.Maheri bir
kalabalk vard. Yahudi, Ermeni, Rum diye ayrmazd.Bana ge
tii orduda her tipten adam var. Herkesle almtr" derken bir
baka aratrmac da akmak'n Nakilikle ilikili olduu id
dialarn ele alyordu. akmak zerine bir aratrma yapan Dr.
Nilfer Hatemi, "Nakibendi tarikatiyle hibir ilgisi yok. Hibir
tarikate ye olmam. Yani Nakibendilii doru deil" diyordu.
Dr. Hatemi akmak'n Kk Hseyin Efendi'yi tanyor ola-
bileceini, ama kaytlarda byle bir bilgiye rastlamadn belir

terek, "Dedesi ve babasnn gayrimslimleri de ye kabul eden lib
eral bir tarikat olan Kadiri tarikatna ye olduunu biliyoruz" dedi.
akmak'n kinci dnya savanda Musevileri kollad, zarar gr
melerine engel olduu, bunun o zamanlar musevi cemati arasnda
takdirle karlandn baz musevi tarihilerin kitaplarndan ren
diini ifade eden Hatemi, "Belgelerle ispatlanm byle bir tes
pitim yok. Ancak aznlklara kar hogrl olduunu, hibir
zaman nyargl davranmadn biliyoruz. Bir grubu dier bir
gruptan da stn grmyor" ibarelerine yer veriyordu. Hatemi,
akmak'n gayrimslimlerle ilikisine dair bir ka belgeye rast
ladn, "Bir tanesi 1912'de Balkanlar ziyaretinde ttihat ve
Terakki'nin merkezine gidiyor. Burada Rum Mektebi'ni ziyaret
ediyor. Ayrca bir Musevi yemeine katlyor. 1911'de Filistinde
Yahudilerle Araplar arasnda huzurzuzluu dile getiriyor. 1950'de
bir Yahudi sefirine ankaya'daki evini kiraya veriyor" diyecekti.
Taha Kvan da bir yazsnda akmak'n 'Naki' olmasnn gerek
bir srpriz olduunu, onun en nemli asker koltukta oturduu
dnemde bal olduu tarikatla epey uraldn belirterek, "ey
hi Kk Hseyin Efendi'nin vefatndan sadece sekiz ay sonra
meydana gelen 'Menemen Vak'as' yznden, ayn tarikatn
byklerinden eyh Esat Efendi ve mritleri muhakeme edildi.
eyh Esat Efendi mahkeme srasnda vefat etmeseydi, olu ve 37
balsyla birlikte onun hayat da muhtemelen daraacnda sona
erecekti. Ne diyelim; Musevilere kol kanat germeyi baarm Fev
zi akmak'n Nakilere fazla bir yarar olamam" cmlelerine yer
veriyordu. * Hem Museviler hem de eitli renkleriyle sa eilim
li vatandalar tarafndan ok sevilen Mareal Fevzi akmak hak
kndaki bilgiler, iddialar byleydi.
Gizli Mslman zahiren Yahudiler
Trkiye'de baz tarikatlerin gayr-i mslimleri de mricl olarak
kabul ettikleri biliniyor. Kimbilir, Dr. Azra Garih, Dr. Salih Alazraki ile zeyir Garih'in durumu da byledir. Yan sra Yahudilikten
dnmedikleri halde Mslman grnenler olduu gibi(Dnmeler
gibi), Mslman olduklar halde Yahudi grnen Musevilerin de
*(29 Austos 2001, Yeni afak)
olduu ve bunlarn baz tarikatlerde toplandklar iddia ediliyor.

Kimi iddialara gre de Trkiye'de baz dnmeler de Sabataist ol
duklar halde hatta Bektai ve Mevlevi tekkelerine szdlar. Prof.
Mete Tuncay da baz tarikatlerin gayrimslim yeleri kabul ettik
lerini belirterek, "Nakilerde de olabilir; ama Kadirilikte bu var.
Rum, Ermeni, Yahudi insanlar olduunu biliyorum; zaten bu sufilik bir hayli darya ak. Yahudi tasavvufunda da bunu gryoruz,
bir ok ortak noktalar var" diyordu. * Ancak Abdurrahim Gzelyazc'nn, babas Hulusi Gzelyazc'dan duyduuna gre Azra
Garih, Mslmanln gizleyen bir Musevi.
BLM XII
ARUSLK NASIL BR TARKAT

Musevileri koruyan tarikat: Arusiler
te yandan Fevzi akmak, Rauf Orbay, Kk Hseyin Efen
di, mer Fevzi Mardin, Azra-zeyir Garih ile Alpaslan Trke'i
bir noktada aktrd iddia edilen Arusilik nasl bir tarikatt? Tr
kiye'ye nereden ve nasl gelmiti? Bugnlere kadar devam eden
Arusilik kimler tarafndan destekleniyordu? Arusi eyhleri, Muse
vilere nasl bakyordu? Bu sorularn cevaplarn aramaya alaca
z. Bu sorularn cevaplar ayn zamanda tasavvufun toplumsal ve
kltrel dokudaki yerinin irdelenmesi kadar yakn tarihin gizli ili
kiler yumann zlmesine kk bir katkda bulunacan sy
lemek mmkn.
(9 Eyll 2001, Milliyet Pazar)
Gen okurlarn resmi tarihte bulamayacaklar pek ok gerein

gnna kmas, Trkiye'nin geleceinde yer almak isteyenle
rin oluturacaklar devlet siyaseti iin de nemli ipular salaya
cak. Bu hereyden nce toplumu, kltrel dokuyu iyi okumaktan
geiyor. 28 ubat srecinde iyice rselenen dindarlk, muhafaza
karlk, laiklik ve adalk gibi kavramlarn yakn tarihin gerekle
riyle birlikte yeniden ve daha salkl ekilde yorumlanmasna ya
rar da olabilir. Arusilik, Trkiye'ye ge dnemlerde giren Kuzey
Afrika meeli bir tarikat. Arusilik hakknda ilk bilgiler, yine bu ta-
7 2 2 / Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi)
rikatn bilinen ilk mntesiplerden mehur ehbenderzade Filibeli

Ahmet Hilmi tarafndan verildi. kinci Abdulhamit dneminde
Trkiye'ye gelen Arusiliin yldz ise Osmanl Devleti'nin son
yllarnda parlyor.
lk Arusi Filibeli Ahmet Hilmi
Arusiliin Trkiye'de bir tekke ve tarikat biiminde rgtlen
mesi mer Fevzi Mardin tarafndan gerekletiriliyor. Bu nedenle
mer Fevzi Mardin, Arusiliin bilinen ilk eyhidir. te yandan
eyh Kk Hseyin Efendi'nin de Arusilik icazeti verdii de ifa
de ediliyor. mer Fevzi Mardin de Mevlana Kk Hseyin Efen
di'nin halifeleri arasndadr. Sultan II. Abdulhamit tarafndan Fizan'a srgn edilen Filibeli Ahmet Hilmi, burada Arusilik ile tan
t. Asitane-i Arusi Selamiye'yi ziyaret eden Ahmet Hilmi, Arusi
Dergah'nn eyhi'ne intisap etti. stanbul'a dndkten sonra Aru
si ligi tantan bir de bror hazrlad. Ahmet Hilmi, eyh Mihriddin
Arusi takma ismiyle "ki gavs- Enam: Abdulkadir ve Abdusclam"
ismindeki risaleyi 1913 ylnda neretti. Ahmet Hilmi kitabnda
Kadiri Tarikat'nn kurucusu eyh Abdulkadir Geylani ile Arusilii canlandran eyh Abdusselam El Esmer'i anlatt. Ahmet Hilmi,
iki tarikat arasndaki yakn ilikiye de ele alyordu. Bu nedenle
Arusilik ile Kadirilik, Trkiye'de mer Fevzi Mardin tarafndan
birbirine geiriliyor. mer Fevzi Efendi, Abdulkadir Geylani'nin
soyundan geldii belirtilen Mardin'deki Kasmiye Medreselerini
kuran Mardinizadelerdendir. Mardinizadeler arasnda pek ok Ka
diri eyhi de bulunuyor. Bir Nakibendi eyhi olan Mevlana Kk
Hseyin Efendi'nin halifesi mer Fevzi Mardin, Arusi Selamimeriye Tarikati'nin de kurucusu sfatn alyor.
Tef alyor diye kuyuya atld
mer Fevzi Mardin'in Trkiye kolunu oluturduu Arusuliin
kkeni 1400'l yllara uzanyor. Arusiliin kurucusu Ahmed bin
Mulammed el-Arus'tur. 1463 ylnda vefat ettii belirtilen Ahmet
bin Arus, azeliye Tarikat'nn Kuzey Afrika kollarndan olan Aru
siliin ilk eyhidir. azeli tarikatnn Fas kollarndan biri olan Zerrukiye'nin kurucusu Ahmed ez-Zerruk da Ahmet el Arus'un hali
feleri arasnda yer alyor. Arusiliin Kuzey Afrika'ya, tarikat silsi-
leinde yer alan Fethullah el-Acemi vastasyla Horasan'dan geldi

i iddia ediliyor. eyh Arus'un Horasan meneli tarikat prensipleri
ile azeli tarikat esaslarn birletirdii ifade ediliyor. Ancak Aru
siliin, asl olarak 1574 ylnda vefat eden eyh Abdusselam el-Esmer dneminde canland ve btn Kuzey Afrika'ya yayld
kaydediliyor. Bundan tr El-Esmer, Arusiliin Selamiye kolu
nun kurucusu olarak tannyor. Cokulu bir kiilii olan El Esmer,
genliinde Arusilere ait bir medresede okurken Bendir denilen bir
def ald iin cezalandrld. O dnemde Bendir almak eriate
aykr olarak kabul ediliyor. Tarikat kaynaklarnda konuyla ilgili
bir keramet de anlatlyor. Buna gre Abdusselam el Esmer Bendir
ald iin bir kuyuya hapsediliyor. Ancak kuyudan bendir sesleri
gelmeye de devam ediyor. O gnlerde medreseyi ziyaret eden tari
katn eyhi durumdan haberdar ediliyor. eyh, "Hele arnz, hu
zurumuzda alsn bakalm nasl eydir" diyor. El-Esmer elinde
bendiri ile ieri girip almaya balaynca, eyh'i ak- ilahi kapla
yp, iradesine hakim olamayarak ayaa kalkyor, cezbe ve mestlik
iinde baz hareketlerde bulunuyor, hatta sema ediyor, dnyor.
Abdusselam el-Esmer'i kucaklayan eyh, "Oulcuum! Mev
la'nn fazlna nihayet yoktur. Dier mridlerime izin vermemekle
beraber, seni Allah! Allah! diye inleyen bu acayip defi almadan
men etmiyorum" diyor. te yandan eyh Ahmet bin Arus'un ey
hi Ebul Abbas Ahmed bin kbe el Hadrami'nin Kadiri Tarikat sil
silesi iinde yer almasndan tr, Arusiliin ayn zamanda Kadiri
tarikatnn kollarndan biri olduunu savunanlar da bulunuyor.
Arusilik halen Kuzey Afrika'da faaliyetlerini srdryor. 19.yz
ylda Trklere ball ile tannan Arusiler, Birinci Dnya Sava
'nda da Osmanl Devleti'nin yannda oldular. anakkale savala
rna katlan baz Arusi ahsiyetler, Nezihe Araz'in Anadolu Evliya
lar isimli kitabnda da tantlyor. eyh Abdusselam'n dergah
Libya Zileytin kasabasnda bulunuyor. eyhin trbesi de dergahn
iinde. Trablusgarp Sava'nda pek ok Trk subay Arusilik ile ta
nt. Bunlar arasnda Hamidiye Kahraman Rauf Orbay ile yakn
arkada mer Fevzi Mardin de yer alyordu.
Arusi Filibeli'yi kim zehirledi?
Filibeli Ahmet Hilmi kinci Merutiye! dneminin nl fikir
adamlar arasnda yer alyor. Konsolos (ehbender) Sleyman Bey

ile evkiye Hanm'n evliliinden 1865'de Filibe'de(Bulgaristan)
doan Ahmet Hilmi, Galatasaray Lisesi'ni bitirdi. 1890'da Dyunu Ummiye'de ie balad. Posta ve Telgraf Nezareti'nde alt.
Jntrklerle iliki karan Ahmet Hilmi Beyrut'ta grev yaparken
Msr'a kat. Burada Terakki-i Osmani Cemiyeti'ne girdi. Orada
aylak isimli bir mizah dergisi neretti. 1901'de stanbul'a dnd,
siyasi sulu olarak yakalanarak Fizan'a srld. Burada tasavvufa
meyletti, Arusi Tarikat'na girdi. Merutiyetin ilanndan sonra s
tanbul'a dnd. ttihad- slam adl haftalk gazete kard. Darulfnun'da felsefe hocal yapt. Gazetenin kapanmas zerine pek
ok gazetede yazarlk yapt. 1910'da haftalk Hikmet ceride-i slamiyesi'ni ve Hikmet Matbaa-i slamiyesi'ni kurdu. slam dnya
snda pek ok blgeye gnderilen Hikmet dergisinde Mihriddin
Arus mstear ismiyle makaleler yazd. ttihad- slam siyasetini sa
vunan Ahmet Hilmi 1911 'de Hikmet'i gnlk olarak karmaya
balad. ttihat ve Terakki'yi eletirmeye balad. Be defa kapat
lan Hikmet'in yaynna sresiz olarak ara verildi. Bursa'ya srgn
edilen Ahmet Hilmi, 1912'de Hikmet'i yeniden kard, dergide
Balkan Harbi ve Birinci Dnya Sava'nn kacana dair yazlar
yazd. Hikmet adl felsefe dergisi kard. Dergiyi daha sonra gaze
teye evirdi. Bat felsefesine vakf olan Ahmet Hilmi, tasavvuf ve
vahdet-i vcuf felsefesini savundu. Yazlarnda tasavvuf felsefesi
ile Bat felsefesini birbirine yaklatrmaya alt. Felsefi konulan
halka indirmeyi grev sayan Ahmet Hilmi, Amak- Hayal(Hayalin
Derinlikleri) ismindeki mehur romannda kahramann uzun bir fi
kir ve felsefe yolculuuna kardktan sonra onu vahdet ehrine
ulatrd. Feminizm zerine makaleler de yazan Ahmet Hilmi'nin
slam Tarihi isimli iki ciltlik eserinin Vehhabilerle ilgili blm,
Vehhabilii tanmak isteyenler iin nemli bir kaynak olarak zikre
diliyor. Frtnal bir hayat yaayan Ahmet Hilmi'nin 1914 ylnda
ki erken lm kukuyla karland. Bakr zehirlenmesinden ld
belirtilen Ahmet Hilmi'nin Siyonizm ve Masonluk meselesini
ilk ele alan isimlerden olmas nedeniyle masonlar tarafndan zehirletildii eklinde bir iddia bulunuyor.*
Trk Arusilerin ilk eyhi: mer Fevzi Mardin

Trkiye'de Arusiliin asl olarak mer Fevzi Mardin ile kurul
duunu belirtimitik.Hatta tarikatn, kaynaklarda mer Fevzi'ye
nispetle Arusi-Selamiye-meriye olarak nitelendirildiine de de
inmitik.
mer Fevzi Mardin, Mardin'de yerleik, Peygamber soyundan
gelen ve bu yzden Seyyid diye anlan irin Dede adyla maruf za
tn ailesindendir. Mardinizadeler olarak bilinen ailenin nl isimle
ri arasnda diplomatlar, sanayiciler, edebiyatlar, bilimadamlar ve
hukukular da yer alyor. Ord. Prof. Ebul'ula Mardin, Prof. erif
Mardin, Betl Mardin ve Arif Mardin ailenin bugn bilinen nl
isimleri arasnda yer alyorlar. Avni zgrel, Trkiye'nin ilk ABD
bykelisi Mnir Ertegn'n de ayn aileden olduunu iddia edi
yor. Buna gre Amerika'nn nl mzik sanayicilerinden Ahmet
Ertegn de mer Fevzi Mardin'in akrabalar arasnda yer alyor.
te yandan Ertegn ailesi zbekler Tekkesi eyhleriyle de akraba
oluyorlar.
mer Fevzi Mardin, 1903 ylnda stanbul'da vefat eden Mardinizade Yusuf Sdk Efendi'nin torunudur. nl hukuku Ord.
Prof. Ebul'ula Mardin, mer Fevzi Bey'in amcas oluyor. Yusuf
Sdk Efendi, mftilik, kadlk, vali vekillii, kazaskerlik yapt. Ka
diri, Mevlevi ve Naki olarak biliniyor. mam Gazali'nin hyal
Ulum'unu 9 cilt halinde ilk kez olmak zere Trke'ye tercme ve
erh etti. 12 yl sren bu alma sonucunda grme yeteneini b
yk lde yitirdi.Yusuf Sdk Efendi, bu eseri yznden kendisini
ekemeyen ve Abdulhamit'e yaknlyla bilinen Ebl'huda tara
fndan jurnal edildi. Bitlis'e srlen Sdk Efendi yllar sonra stan
bul'a dnebildi. Yusuf Sdk Efendi'nin babas mer evki Efendi
de mftilik yapt. Kadiri ve Rufai olan mer evki Efendi dini
ilimlerde bilgisine gvenilen bir ahsiyet. Yusuf Sdki Efendi, Fa
tih Camii naziresinde defnedildi.
erif Mardin'in amcasyd
mer Fevzi Mardin, Ebul'ula Mardin'in kardei Mehmet Arif
Bey'in olu. 1852'de Mardin'de doan Mehmet Arif Bey, kayma
kamlk, savclk, mahkeme reislii, ura-y Devlet azal, Basra,
Suriye ve Yemen Valiliklerinde bulundu, Msr'da Kavalal Prens
Mustafa Paa'nn Kethdaln yapt. ngilizce, Franszca, Arapa

ve Farsa bilen Mehmet Arif Bey, 1920 ylnda 68 yanda Kahire'de vefat etti
mer Fevzi Mardin'in annesi Halil eref Paa'nn kz erife
Leyla Hanmdr. mer Fevzi'nin kardei emekli bykeli em
settin Mardin 1989'da Kahire'de vefat etti. erif Mardin'in babas.
mer Fevzi Mardin'in kzkardei Fatma Aliyye Hanm, Sreyya
lmen Paa'nn olu Atf lmen ile evlendi. 1927-1930 yllan ara
snda stanbul Milletvekillii yapan Sreyya lmen, Serbest Fr
ka'nn kurucular arasnda yer ald. 1949'da Toprak, Emlak ve Ser
best Teebbs Partisi'nin de kurucularndan. 1957'de len Sreyya
lmen, stanbul'un nl Sreya Plaj, sinemas ve hastanesinin de
sahibiydi. Atf lmen'in olu Erdem lmen ise smet Paa'nn yeeniyle evlendi.
. Fevzi Mardin yeeni vastasyla smet Paa ailesiyle hsm
oluyor. mer Fevzi Mardin'in dier kardei Muhiddin Arif Mardin
ise Betl Mardin ile ABD'nin nl plaklarndan Arif Mardin'in
babasdr.
mer Fevzi nasl Arusi oldu?
Arusi kaynaklarnda mer Fevzi Mardin'in Rauf Orbay ile
birlikte Flamidiye Kahramanlar arasnda yer ald belirtiliyor. Ay
n kaynaklarda mer Fevzi Mardin'in Arusilie girmesi yle an
latlyor: "1911-1912 Trablusgarp Sava'nda Libya'da Gazi Hamidiye'nin kumandan iken Hazreti pirin manevi daveti yle ger
eklemitir: mer Fevzi Mardin hazretleri byk bir manevi
edeple 500 metre kadar uzaktan Hazreti piri ziyaretleri srasnda
devaml olarak yalnz Cenab Pirin soyundan gelen trbedarlarndan o gnk zat- erif ald emirle doruca kendilerine gelir ve
der ki: 'mer Fevzi Bey siz misiniz?' sorusuna evet cevabn aln
ca 'Pirimiz Seyyid Abduselam el Esmer Hazretleri sizi huzur-u e
riflerine davet ediyorlar. Buyurunuz' demesi serine mer Fevzi
Mardin hazretleri, kzgn lde ve hararetli gnein altnda 500
metrelik mesafeyi dizleri ve dirsekleri zerinde kat ederek Trbe-i
erifin eiine ban koyarlar. Vaki davet zerine de huzuru erife
dahil olurlar. ki ulu zatn aralarndaki ok mahrem grmenin
bundan sonraki safahat insanlarn bilgisi dnda tutulmutur. Ce
nab Allann mer fevzi Mardin hazretlerine ltfettii Piri sanilik
unvan da bu gizlilik ierisinde aleniyet kazanmtr. Demek ki y

ce manevi makamlar ilahi bir nimet olarak hep bu ve benzeri misulli hallerle elde ediliyor. Cenab Allah srlarn takdis eylesin ve
ali himmetleri zerimize olsun"
smet nn'ye niin mektup yazd?
6 Mays 1878'de doduu, askeri okullarda eitim grd ve
Deniz Binbalna kadar ykseldii Arusi kaynaklarnda belirti
len mer Fevzi Mardin, Sultan Mehmed Read zamannda Tahran
Sefareti'nde Askeri Atee olarak grev yapt. Tahran'da iki kez su
ikast giriimine maruz kald ifade edilen mer Fevzi Efendi 'nin
Almanlarn dmanln zerine ektii kaydediliyor. Selanik
Rtiyesi'nde Atatrk ve smet nn ile ayn dnemde okuyan
Mardin, Harp Okulu'nu Topu Subay olarak bitirdikten sonra
Avusturya'da At Okulu'nda eitim grd. Tarikat kaynaklarnda
mer Fevzi Mardin'in Hamidiye harbinden sonra Rauf Orbay'in
iaretiyle istanbul'da Nakibendi-FIalidi Meayihinden Hseyin
Hsn Ankaravi nam ile maruf Kk Hseyin Efendi'ye intisab
ettii ve ondan Nakibendi cazeti ald kaydediliyor. Deniz kuv
vetlerinden kurmay yarbay olarak emekliye ayrlan Mardin, eyh
Hseyin Hsn Efendi'nin 1930 ylnda vefatndan sonra irada
balad, Nakibendi, Kadiri, Mevlevi, abani dersi verip talebeler,
mridler yetitirdi. Arusi tarikatindan ilk ders verdii kii, daha
sonra yerine geecek olan Bedirhanzade Seyyid Mustafa Aziz
nar Efendi'ydi. Aksiyon dergisinin 15-21 Eyll 2001 tarihli say
snda mer Fevzi Efendi'nin 1930'larda stiklal Mahkemeleri ku
rulduunda mer Fevzi Bey'in ismi de gndeme geliyor. Mardin,
yakn arkada Babakan smet nn'ye bir mektup yazarak hayatnntehlikede olup olmadn sorar. smet Paa cevaben yazd
mektupta, "Siyasete girmezsen hayatn memmendir" ifadesini
kullanyor. mer Fevzi bey'de karlk olarak, Siz iktidarda oldu
unuz srece siyasetle ilgilenmeyeceimden emin olabilirsiniz" di
yor. Gerekten de mer Fevzi Bey, evresindeki insanlara gnlk
politikadan uzak olmalar tavsiyesinde bulunuyor. mer Fevzi bey,
1946'da Demokrat Parti'nin kurulmasndan sonra halk arasnda
demokrasi bilincinin kklemesi iin kitaplar yazmakla yetiniyor.
"Kyl Karde, Trk ve Demokrasi" kitaplarn yazyor.
Musevilere yardm ettiler

Yine Aksiyon dergisinde anlatldna gre 1940'larn banda
Museviler ile dindarlar arasndaki dayanmada da mer Fevzi
Bey nemli bir rol oynuyor. Varlk Vergisi olay'ndan bunalan ve
Akale gnderilen Musevilerin ailelerine yardmlarda bulunuyor
Arusiler. 1942'de Kadiky'de kurduu lahiyat Kltr Telifleri
Dernei, Mslmanlar ve gayr- mslimler arasndaki diyalogda
etkili oluyor. mer Fevzi Bey, eyhi Kk Hseyin Efendi'nin
Azra Garih ile olan yakn dostluunu hatrlatarak evresine, "He
pimiz ayn Allah'n kullaryz. Hidayet ancak ve ancak Allah'n
elindedir. nsanlarn iindeki inanc ancak Allah bilir. Biz sadece
sevgi ve sayg gstermekle mkellefiz" eklinde telkinlerde bulu
nuyor. Ayn dnemde Kitab- Mukaddes Yaynevi'nin sorumlusu
Dr.Lee Mc Gallum bir mevlit kandilinde Sleymaniye Camii'ne
gidip tebriklerde bulunurken, nl mevlithan Kani Karaca da Mu
sevi Sinagogu'na giderek okunan Hallilere elleriyle ritim tutuyor.
Pek ok Musevi de mer Fevzi Efendi'yi ziyaret ediyor. Fethullah
Glen Hoca ile uzlama kltrne katkda bulunmaya alan zeyir Garih, babasnn yakn dostu olan Kk Hseyin Efendi'nin
halifesi Arusi eyhi mer Fevzi Mardin ve evresinde gelimeler
den haberdard. mer Fevzi Mardin Trkiye Musevileri iin pek
de huzurlu olmayan 1940'l yllarda "Musevilere k Yolu" isim
li bir de kitap nerediyor.
Arusi eyhleri kimlerdi?
Arusi-Selamiye Tarikat'nn meriye kolunu kuran.mer Fev
zi Mardin 1953'de vefat etti, Karacaahmet'te aile kabristannda
topraa verildi. Mardin vefat ettiinde yerine zat halifelerinde Nafiz(Baba) Uncu (1886-1958) geti. Nafiz Baba'dan sonra, onun ye
rine Bedirhani Mustafa Aziz nar(199-1979)geti. Vasf nar
ve Cemal Kutay ile ayn aileden gelen Mustafa Aziz nar eski Kadkyl olarak biliniyor. nar'n sohbetleri yaknlar tarafndan
derlenerek Varidat- erifeler(Hatra den notlar) ismiyle nere
dildi. nar'dan sonra Necmettin Oyman grevi uhdesine ald. Ca
mi ve Trbe Koruma Yaptrma ve Yaatma Dernei kurucusu, Sal
dr eyh Camii ve Trbesinin inas ile ibadete almasnn yan s
ra 6 kadar trbenin restore edilmesine nclk eden emekli lise ta-
rih hocas, 1995'de 1995'de vefat eden Mahmut Murat Tengiz de

Tarikat Arusi-yi Selami eyhlerinden. zeyir Garih'in babasnn
gizli mslman olduunu babas Hulusi Efendi'den iittiini ak
layan Abdurrahim Gzelyazc da mer Fevzi Mardin'e intisap
eden isimler arasnda yer alyor.
mer Fevzi Mardin'in Musevilere bak
mer Fevzi Mardin'in 1950'de nerettii Kur'an- Kerim'in
mevzulara gre tasnifinin erhli Trkesinde, "Te'dip iradesi tecel
lisi" balkl blmde Musevilerle ilgili ilgili te'dip ayetlerinden
5.nci sure'nin 64. Ve 81 ayeti ile 7.sure-168. vel38. ayetlerini y
le aklyordu: "Dikkat: Fakat iyi dikkat edelim ki: bu lanet; Hazret-i Davud veya Hazret- sa tarafndan deil, Allah tarafndan
edilmitir. Allah, ettii lanet iin Hazret-i Davud ve Hazret-i say
ifade vastas olarak kullanmtr. imdi, Allahtan gayri hi kmse,
(Neb olsun, vel olsun, her kim olursa olsun) kendiliinden deil
bir milleti, hatta bir ferdi bile tahkir, tezll etmek hakkn haiz de
ildir. Bu hak; yalnz Allahndr. insanlarn Rabb; Allah- azmanndr. Yaradan, yaatan O dur; O ister azarlar, ister ver, hak
O'nundur, mahluk O'nundur. nsanlara den vazfe; br insan ve
ya kavim hakknda Allah'n ettii muahaze veya medihden ibret,
hisse, ders almak, muahaze edilen hallerden, hareketlerden kan
mak, vlenlerine dorulup zenmektr. Yoksa, Allah falan kimse
ye veya falen millete ar tenkitte bulunmutur diye onlara kar
ayni lisan kullanmak, ayni tavr taknmak kimsenin hakk, haddi
deildir. Bundan byk kstahlk, terbiyesizlik olmaz. yi bilelim
ki byleleri; azarlanp muahaze edilenden daha tehlikeli bir gafle
te kendini kaptrmtr. Allann gayreti; kulu kula ezdirmee, hrpa
latmaa msait deildir. Musev mukaddes kitabnda bir Allah ke
lam vardr. Meali sudur. 'Sen, harab ettin, gel imdi de sen harab
edileceksin.' buyurulduu gibi byle kstahlara da bir gn Allah;
(sen hrpaladn gel imdi de sen hrpalanacaksn) diye hakknda gazab izhar edebilir. Hakikat sudur : Allann kulunu tahkr eden; Allaha hrmetsizlik etmi olur. Allann kulunu inciten; Allah' incitir.
Kula eziyet eden, Allaha eziyet eder. nsanlara den vazife, cm
le hakknda salah niyazdr; imdi su ayet-i kermeyi okuyalm: (5
__14)_: 'Msak ve ahidlerinde durmamalar sebebiyle onlara lanet
ettik, ve kalplerini kat kldk. Kelam (Tevrat) tayir ve tahrif

ederler. Onda zikr ve ihtar olunan eyden nasiblerin unutup terk
ederler. Sen onlarn hyanetlerine daima muttali olursun. Onlardan
ancak pek az hiyanet etmezler. [Fakat] onlara af ve saft ile mu
amele et, Allah- taala iyilik ve ihsan edenleri sever' te : Cenab Hak ayet- kermede de ayni muahazay tekrar ediyor ve Peygam
ber efendimize (sen de onlarn hiyanetlerine daima muttali oluyor
sun) buyuruyor. Fakat sen onlara af ve msamaha ile muamele et
dye kaz ediyor. Demek ki tenkt ve takbih hakk yalnz Allahndr. Kulun kula fena muamelesine cevaz yoktur."
1940'l yllarda mer Fevzi Mardin'in Museviler hakknda
yapt aklamalar byleydi. Bundan Garih'in haberdar olmamas
zor.
Kore'ye asker gndermeyi savundu
mer Fevzi Mardin, "Kitap Ehli Ailesi", "Dinde Gzel Sanat
lar Telakkisi", "Dinde askerlik kltr", "Mslman Olmayanlarn
Din Durumlar" ile "Kan Gtme Davas" isimli kitaplarn da yaza
rdr. Mardin, 1950'de DP iktidarnda Kore'ye asker gnderilmesi
kararn da savunan bir din adam olarak dikkat ekti. Hatta bu
amala, "Kore Savunmasna katlmamzda Dini ve siyasi Zaruret"
isimli kitab yazd. Kur'an- Kerim'in her yirmibe ylda tefsir
edilmesi gerektiini savunan mer Fevzi Mardin, "Dini Hasbihal"
isimli kitabnda ilgin bir muhafazakarlk tanm da yapyor. "Din
saik-i terakkidir" bal altnda Mardin, "Muhafazakarlk, yalnz
esasat- diniyyede ve asalet-i milliyeye aid hususat ve an'anatda
makbuldr. Hatta Farzdr. Maada hususat iin merduddur, mennudur. nk zaman nasl mtemadiyen ilerliyorsa hereyin de za
man ile birlikte terakki etmesi lazmdr. Hayat demek sa'y ve amel
demektir. Bu ise terakki iindir. Tarih-i hilkat-i Adem ile bugnk
devri arasndaki zaman safahat- terakkiden ibarettir. Yoksa kurunu ula(ilkalar) mebde'indeki insanlarn hayat- maieti ile bugnkilerin arasnda bir fark olmazd. Baknz Seyyidil-kainat efendi
miz ne buyuruyor: 'ki gnn msavi klann bir gn zayidir'.
Demek ki bugnn dnden, yarnn bugnden daha mterakki, da
ha mes'ud gemesi iin almak; bir vazife-i diniyedir. Nerede
kald ki hal-i sabktan beter olmak" ibarelerine yer veriyordu. *
Gar/Ti (Srad Bir Musevi'nin Portresi)/ 131
Afrikal Arusiler Trkleri seviyor

Arusiliin bugn nemli isimlerinden biri de Mehmet Faik Erbil'dir. nl denizci komutan Koca Turgut Reis soyundan geldii
ni belirten Mehmet Faik Erbil, Arusilik hakknda unlar anlatyor:
"Hz. Pir Seyyid Abdusselam el Esmer lkemizde layk vehiyle
tannmamakta ve bilinmemektedir. Halbuki Filibeli Ahmet Hilmi
beyin de bildirdii gibi, Cenab pir tavsiyelerinde dervianna
"Trkler slam'n hizmetkar ve slam'n muzaffer askerleridir.
Onlara muhabbet ediniz" buyurmulardr. Osmanllar Libya'ya
davet eden de bizzat Hazreti Pirdir. Szkonusu ibu manevi telkin
lerin Trk leventlerinin ve zellikle Kaptan derya Malta Fatihi ve
Kuzey Afrika Beylerbeyi ehit Turgut Reis Paann Kuzey Afri
ka'y ve Trablusgarb' Osmanl mlkne dahil etmede tesiri ol
makla beraber Hazreti Pirin byk himmetini grdkleri de gere
in ta kendisidir. Yine kendisi gibi z be z Trk evlad ve yardm
cs olan deerli bir kumandan Trablusgarp Valisi Murad Aa Haz
retleri de bizzat Hazreti Pirin huzurlarnda bulunmu, halifesi ol
mu ve himmetlerini grmlerdir. Her iki mbarek zatn trbe-i
erifleri de Libya'dadr. Buradan da anlalyor ki, Hz. Pirin Trk
milletine muhabbeti ziyadedir. Mevzu ile alakal ok daha geni
bilgi "Gerek Tanr erleri" kitabmzdadr" ibaresine yer veriyordu.
Arusilerin Trkleri karde gibi sevip Osmanlya samimiyetle ba
landklarn ifade eden Erbil, "Bu muhabbet hala devam etmekte
dir. Hazreti pirin manevi iaretleriyle Hac Mesut anakkale sava
larna itirak etmi, muhaberelerin en kararnlk devresinde savan
kazanldn mjdelemitir. Milli mcadele srasnda Arusi tarika
t erifi mensuplar, Senusiler gibi Trklerin yannda olmulardr"
diyor.
Kbrs Harekat'nda Arusilerin kerameti
Erbil'in Arusi eyhi Abdusselam el-Esmer ile ilgili olarak an
latt menkbeler sadece bu kadar deildi. El Esmer manevi ahsi
yeti ile Kbrs Harekat srasnda da Trk askerlerine yardm edi
yor. Erbil bu arada ok ilgin bir aklamada daha bulunuyordu.
*(mer Fevzi Mardin, Dini Hasbihal, sh. 58-63, rfan Yaynevi)
**(Seyyid Abdusselam, rfan Yaynevi, M. Faik Erbil'in takdimi)
MHP Lideri Alpaslan Trke de Arusi eyhi Abdusselam'a byk

sayg duyuyordu. te Erbil'in anlattklar: "Kbrs hareketi srasn
da da her trl aksakla ramen Hazreti Pir Gavs Azam Esseyyid Abdusselam el Esmer'in himmetleriyle netice alnmtr. Mev
zu ile alakal olarak, Rahmetli Alpaslan Trke'in bize naklettii
vehile, bu harekata Diyarbakr'dan kalkan uak filomuzun ku
mandan Hava Kurmay Albay Erturul Sabuncu Bey, 'yzde altm
mzn dneceini sanmyorum' diyerek pilotlarla telsiz vastasy
la helallemi ve Ada zerine geldikleri zaman Kbrs Adas b
yklnde bir elin aada yine Kbrs Adas byklnde bir
elin de yukarda olduunu ve kendilerinin de bu iki elin himayesi
altnda bulunduklarn aleni mahade etmiler ve heyacandan tit
reyerek, harekat hibir zayiat vermeden tamamlayarak tekrar sle
rine dnmlerdir.. Nur iinde yatsn."
Trke, Arusilere niin teekkr etti?
Alpaslan Trke'in Arusi eyhi Abdusselam el-Esmer'in ma
nevi yardmlarna muhatap olduu da Trke'in azndan aktar
yordu Mehmet Faik Erbil aktaryor: "Muhterem Alpaslan Trke
acizaneme eyi heyacanla nakletti: Birincisi 11 aralk 1987'de
Hz Mevlana ihtifaline giderken karlatmda babaa sohbet
ederken yle demiti: 'Hakkmdaki idam ferman nceden veril
mi ve bacakl sehpa kurulmutu. ok byk bir evliya olan
Hazreti Pir Seyyid Abdusselam el Esmer Sultann yz suyu hr
metine bu belann zerimden ref-i def olmas iin Cenab- Al
lah'tan niyaz ettim. O mbarek zat bir tekme att sehpaya, baca
n birden krd. Kendilerine medyun-u kranm. kincisi: haksz
yere yattm hapisten sonra oluk ocuumla Avrupa'ya gittim.
Alman hkmeti, yaplan fitne zerine, hava meydanndan geri
dnmemi istedi. Yarm saat ierisinde Seyyid Abdusselam Hazretleri'nin himmetini grdm. Alman istihbarat Bakan benden zr
diledi ve Frankfurt'a girdim. ncs: Yine ngiltere'ye gitmek
zere iken Fransa'ya inmek zarureti hasl oldu. Ayn ekilde Pa
ris'e girmeme msaade edilmedi. Yine o mbarek Pirin himmetle
ri ile onbe dakika iinde bizzat Paris Emniyet Mdr gelerek
zr diledi. Paris'e oradan da ngiltere'ye getim. Ya Allahm! Bu
byk evliyay nasl sevip de ona hrmet etmeyeyim'. Ayrca aci-
zaneme hitaben yle dedi: "Beni herkesin terk ettii en kara gn

lerimde ve en zor zamanlarmda gerek bir karagn dostu olduu
nu unutmam mmkn deildir. Evlatlarmn, katillerin, vatan hain
lerinin zalim kurunlarna hedef olmamas hususunda bize gster
diin alaka beni ok mtehasss etmitir. Allah senden raz olsun." *
Arusilerin nde gelen isimlerinden olan Erbil'in szlerinden
Trkiye'deki Arusilerin 12 Eyll ncesinde MHP'ye yakn olduk
lar en azndan moral destek saladklar anlalyor.
Gn Sazak'n ei Arusilere yardm etti
MHP camiasndan 1980 Mays'nda sol bir rgtn kurunlar
na hedef olarak hayatn kaybeden Gmrk ve Tekel Bakan Gn
Sazak'n ei Nilgn Sazak da Arusilere yaknlk duyan isimler ara
snda yer alyor. Nilgn Sazak'n Filibeli Ahmet Hilmi'nin Mihriddin Arusi ismiyle 1913'de yazd "ki Gavs'ul Enam" isimli kita
bn neredilmesinde maddi yardmda bulunduu, ad geen kitabn
nsznde belirtilerek, kendisine teekkr ediliyordu. "Bu eserin
meydana getiriliinde maddi olarak hibir yardm esirgemeyen ve
edep lleri ierisinde gizli gizli, herhangi bir karlk beklemek
sizin Allah'n rzasn tahsil hususunda nice Allah kuluna eitli sa
halarda yardm eden hayrsever insan Sayn Nilgn Sazak'a m
tereken teekkr etmeyi bir bor bilir, Cenab Allann kendilerin
den raz ve honut olmasn niyaz ederim. Allah Fakiri Esseyyid
Mehmet Faik Erbil"**
Filibeli Ahmet Hilmi'nin 'ki Gavs- Enam" isimli risalesi ile
mer Fevzi Mardin'in rfan Yaynevi'nden neredilen, "Dini Hasbihal" kitabn bugnk dile eviren kii ise Prof. Mim Kemal
ke'ydi. Dnya sosyetesinin nl isimlerinden Ender Mermerci'nin yan sra MHP Eskiehir Milletvekili Sleyman Servet Sa
zak'n annesi Nilgn Sazak'n da zel yaamlarnda tasavvufa
meyletmeleri ilginti.
Barts sorununa farkl bir bak
Mehmet Faik Erbil, Trkiye'de uygulanan barts yasana
da farkl bir zm neriyor. mer Fevzi Mardin'in Ahzap Suresi
59 ayetinin manasn, "Tesettr, yani rtnmek keyfiyeti, kadnla-
nn emniyet ve tahaffuzu esasnda bir zaruret olarak emir buyurulmutur" eklinde erh ettiini belirten Erbil, "Kur'an- Kerim ile
kurulan Yce slam dini bil-cmle yaratlmlar zerine gne gibi
domutur. Bu noktada insanlk alemi hususiyet arzeder. Tevhid
esasn getiren yce dinimiz, adalet, msavat, hakkaniyet, hogr
ve balayclk ile almay ve selamet zere huzur ierisinde
kazanan insanlarn birbiriyle yardmlama esasn amir olan bir i
timai birlii emretmekle devletin blnmez btnl nokta- na
zarndan bizlere orta yol zere olmamz gstermi bulunmaktadr.
yle ise birbirimize kar merhametli ve muhabbetli olmak mecbu
riyetimiz bizatihi domaktadr. nemine binane bir hadisi erifi
dercediyoruz; 'Bir lke kfrl yaar, zulmme yaamaz'. bu hadis-i erife gre beyanmz u olmaldr: Her devletin kendine mah
sus idare ekli vardr. cra vekillerinin kendi milletinin ynetimine
mahsus devletini korumak iin vazettii kanunlar erevesinde ve
ya ynetmelik lleri ierisinde ar olmayan baz sakndrc ka
rarlarna uymak, nizam temin etmek, itimai hayatta zaruret hali
ni alr. Huzurun temini bakmndan medeni ller dnda aksi
davran ho karlanmaz. Mevzu ile alakal olarak bir hadis-i eri
fi burada kayda deer buluyoruz: 'Muhakkak Allah, dini fcur eh
li bir kimse ile de teyid eder'. En dorusu orta yolu bulmaktr. ok
gzel bir rnek olarak mbarek Ehl-i Beyti Resulullah ailesi hak
knda yce kitabmz Ahzap Suresi 33. Ayet-i kerimesinde yle
t buyurur: 'Evlerinizde karar edin. lk cahiliyettekilerin(putperestlerin devrindeki kadnlarn) sslenip sokaklarda dolatklar gi
bi sslenerek sokaklarda dolamayn.Namaznz kln, zekatnz
verin. Allah ve Resulne itaat edin. Ey Ehl-i Beyt Allah sizden
murdarl musaffa klp kemale erdirmek ister.' Bu emri ilahi do
rudan doruya Resulullah Efendimizin mbarek aile efradna aittir.
steyen akl sahibi kimseler ne gzel bir rnek olarak benimserler." *
Arusiliin nde gelen isimlerinden M. Faik Erbil'in barts
yasana kar nerdii zm byleydi. Arusilik, Trkiye'de dev
letle atmamaya, gnlk politikaya bulamamaya zen gsteren
geleneksel bir eilimi temsil ediyor. Kuzey Afrika Arusileri de Os
manl Devleti'ni desteklediler. kinci Merutiyet dneminde Tr*(Seyyid Abdusselam. irfan Yaymclk, Sh. 292-293)
kiye'ye girdii anlalan Arusilik, Osmanl Devleti'ni, stanbul'u

slam dnyasnn merkezi olarak grdler. Trkiye'yi merkeze
alan bu eilim Cumhuriyet dneminde de aa yukar varln
srdrd. zeyir Garih'in ldrlmesiyle birlikte Trkiye'de pek
ok insan Arusilik diye bir tasavvufi akmn varlndan haberdar
oldu. Oysa Trkiye'de Arusiliin tarihi neredeyse bir yz yl
buluyor.
BLM XIII
GARH CNAYET'NN PANORAMASI

Tinar'la bir gn nce grt
zeyir Garih, 25 Austos Cumartesi gn erken saatlerde
uyand. Ykl bir program bekliyordu kendisini. le saatlerinde
Bulgaristan Babakan Yardmcs ve Ekonomi Bakan Nikolay
Vassilev'in de aralarnda olduu bir heyeti kabul edecekti. 4 gn
nce svire'ye giderek vasiyetini yenilemiti. Kazakistan ziyareti
ni de programlan nedeniyle iptal etmiti. Ei Lili Garih'in Bod
rum'da yaptrd yazlk evi bile henz grememiti. Lili Garih'in
"Sen de gel" teklifini savsaklad. Garih, leden sonrasn Kk
Hseyin Efendi'yi ziyarete ayrmt. leden nce araya bir de
gazeteci Leyla Umar' sktrmt. Garih bir gn nce de Erta Tinar ile grmt. Tinar Susurluk Davas'nda ismi geen bir ia
damyd. 1990'l yllarn balarnda srail'den Trk Emniyeti iin
alnan silahlar iin arac olmutu. srail'e yaplan demeler de Tinar'n svire'deki banka hesaplarndan yaplmt. 24 Austos
Cuma gn bir saat kadar sren grmede Tinar'n yannda sra
il'den gelen 3 Musevi vard. Tinar'n aklamasna gre iada
myd. Trkiye'ye yatrm imkanlarn aratrmak zere gelmiler
di. Tinar, nceden planlanan bir i grmesi olduunu sylyor
du Zaman'dan Faruk Mercan'a.
Tinar, "Uluslararas danmanlk yapyorum. Uluslararas tav

siyeler iin bana geliyorlar. Trkiye'ye ne yatrm yapalm, ne la
zm, kredi lazm m? Onun iin yurtdndaki arkadalarmz bana
geliyorlar. srail'de ok yakn bir politikac arkadamn tavsiye
siyle bu kii bana geldiler. Ben de bu ziyareti organize ettim.
Baka birok kiiyle de grtrdm. Bu tip danmanlklar sra
illiler bana yaptryorlar" diyordu. Tinar'n 5 Eyll 2001 gn Za
man Gazetesi'nde Fauk Mercan'a anlattklarna gre grme
olumlu sonulanyor, srailli yatrmclar ayn gn Alarko'nun
Gebze'deki tesislerini de ziyaret ediyorlard. Tinar 3 srail'li iada
mnn isimlerini ise aklamyordu.
Mezarla yalnz gidiyordu
zeyir Garih, Bulgar Heyeti'ni Ortaky'deki ofisinde saat
11.00'de kabul etti. Olduka scak bir havada geti grme. Ba
bakan Yardmcs Nikolay Vassilev ile bir saat kadar gren Ga
rih, saat 12.45 sralarnda ofisinden ayrld. zerini deitirmeden
spor kyafetiyle siyah renkli mercedesine binen Garih, tahminen
saat 13.30 civarnda Eyp Sultan Mezarl'na geldi. Yannda o
fr yoktu. Garih koruma da bulundurmuyordu. Mezarla yalnz
gidiyordu. Ayrca zel ofr izindeydi. Yaknlarnn korumasz
kmamas iin yaptklar uyarlar, "ldrmek isteyen mutlaka l
drr. Yanmdaki korumalara birey olursa ben ne yaparm" diye
rek karlk veriyordu ou kez. Arabasn otoparka braktktan
sonra yayan olarak Eyp Mezarh'na doru yrd. Mezarlkta
bir kk kza ve Fuat N'ye bozuk para verdikten sonra Kk H
seyin Efendi'nin kabrine doru yneldi. Garih, lmn onu avla
mak iin sinsice beklediinin farknda deildi. lme yryordu.
Bir ka dakika sonra baba dostu Mareal Fevzi akmak'n kabri
nin bandayd. akmak da ilgin bir rastlant(!) sonucu Hseyin
Efendi'nin yaknnda yatyordu. Biraz sonra yaanacak olanlar,
Trkiye'nin gndemine bomba gibi decekti. zeyir Garih'in bu
on onbe dakika iinde gerekte neyle karlatn henz kimse
bilmiyor. Ama pek ok senaryo var.
Alo, Mezarlkta bir ceset var!
155-Polis mdat telefonu saat 13.48'de ald. smini aklama
yan bir kii Eyp Mezarl'nda bir ceset olduu ihbarnda blun-
du. hbar deerlendiren polis, ikinci aramada cesede ulayor. Ce

sedin Garih'e ait olduu bir iki dakika iinde kesinlik kazanyor.
Garih'in Eyp Mezarl'na en ge 13.30 civarnda geldii tahmin
ediliyor. 155'i arayan ahsn, Garih'in cesedini ise en ge saat
13.35 civarnda grd tahmin ediliyor. Garih'in cesedinin bulun
duu yer ile 155-Polis mdat'n arand Eyp Karakolu'nun ya
nndaki ankesrl telefon arasnda epey mesafe var. Cesedin bu
lunduu yerden ankesrl telefona ulamak en az be dakika al
yor. Buna gre zeyir Garih 13.25 ve 13.35 saatleri arasnda
cinayete kurban gidiyor.
Saat 15.00 sralarnda zeyir Garih'in Eyp Mezarl'nda l
drlm olarak bulunduu kesinlik kazand. Resmi bir aklama
yaplmad. Ancak zeyir Garih'in ldrld haberi hemen
duyuldu. Holding yneticileri, arkadalar, ei Lili Garih sylen
tiler zerine zeyir Garih'in telefonuna mesaj braktlar. Ei
Lili'nin "Seni ldrecekler miymi ne, hatta senin iin ld diyor
lar. Beni ara." eklindeki mesajnn yan sra Alarko yneticilerin
den Oktay Bey de saat 1.5.17'de patronunun telefonuna, "Alo
zeyir Bey... Ben Oktay. Bir haber duydum, doru mu diye
aryorum sizi, ama ulaamyorum" mesaj brakyordu. Oysa ayn
saatlerde polis gleri, Eyp Sultan Mezarlndaki cesedin ev
resindeki aratrmalarn srdryorlard.
BLM XIV
Katil "Tinerci Fuat"

Adli Tp'ta yaplan inceleme sonucunda zeyir Garih'in vcu
dunda 10 bak yaras tespit edildii akland. Yaralardan 7'sinin
ldrc blgelerde olduu, gsnde ve karn blgesinde 4 yara
bulunduu kaydedildi. Cinayet mahallinde ayrca bir kadna ait kan
izi tespit edildi. Garih'in 10 yerinden baklanarak ldrlmesi, ci
nayetin birden fazla kii tarafndan ilendii iddialarn da gnde
me getirdi. Bac bak yaralarnn birbirinden farkl olduu gerek
esiyle yaplan yorumlar byleydi. Adalet Bakan Hikmet Sami
Trk de, cinayetin birden fazla kii tarafndan ilendiini belirte
rek, "Ancak, bu rgtl ve siyasi cinayet olduu anlamna gelmez"
eklinde konuuyordu.
ileri Bakan Rt Kazm Ycelen, 25 Austos gn yapt
aklamada iadam zeyir Garih'i ldren zanlnn kimliinin
kendilerince bilindiini belirterek, "pheler bir ahs zerinde
younlamaktadr. Bu ahs aranyor" dedi. Ycelen'in arandn
syledii zanl, 13 yandaki Fuat N'ydi. Birka saat iinde yaka
land.. ileri Bakan Ycelen de katil zanlsnn yakalandn
aklad. Her ey 5-6 saatte aydnla kavumu grnyordu. Oy
sa yle olmad, 24 saat ierisinde anlalacakt. Ycelen'in olay
tam olarak aydnlatlmadan yapt aklamalar bir Bakan iin
skandaldi.
142 /Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi)
Basnda yer alan bilgilere gre, Garih, cinayetten bir sre nce
mezarlk blgesinde rastlad Fuat N'ye para vermiti. Paray ye
terli bulmayan Fuat N, Garih'ten cep telefonunu vermesini de iste
mi, reddedilince de Garih'i baklayarak ldrmt. Ayn gn
Fuat N, Eyp'te elinde bir bakla grnmt. Ertesi gn polis
kaynaklarna dayanlarak verilen haberlerde cinayet adi nitelikliy
di, katil de "Deli Fuat" ya da "Tinerci Fuat" olarak bilinen 13 ya
ndaki Fuat N'niydi
Bu arada Garih'in birden fazla bakla ldrld eklindeki
aklamalar da Fuat N senaryosu eliinde unutulup gitti.
Deli Fuat arkadan saldrm'
zeyir Garih'in elli yllk orta shak Alaton, Alarko Holding'in Ortaky'deki Holding Merkez binas knda gazetecile
re yapt aklamada Olay adi bir cinayet olarak niteliyordu.
"Deli Fuat denilen tinerci ahs, cep telefonunun alp kamak iste
mi. Ortam hi bir karlk vermemi. Telefon yerine para teklif
etmi. Paray verdikten sonra arkasn dnp giderken iki saldr
gandan biri olan Deli Fuat, arkasndan bakla saldrm" diyen
Alaton, "Cumartesi gn Garih ile grmedim. Ben tenis oyna
dm, o da Bulgaristan Babakan Yardmcs ile bulutu" eklinde
konuuyordu.
Polisin verdii bilgilere gvenen Alaton, ""Trkiye'de en faz
la zerinde durduu olay eitimdi. Bu olay kara cehaletin olaydr.
Bu kadar kymetli bir insann, bu kadar ucuz bir ekilde gidii he
pimiz iin bir utan vesilesidir. Bu cinayet, sevgili ortamn eiti
me nem vermekte ne kadar hakl olduunu gstermitir" diyordu.
"zeyir Bey keyifliydi"
zeyir Garih'in en son grt isimler arasnda yer alan ve
zmir'e gitmek zere Atatrk Havaalan'nda bulunan Bulgaris
tan'n Ekonomi Bakan Nikolay Vassilev de gazetecilerin karsn
dayd. Vassilev de oktayd. leden nce 11.00 ile 12.00 saatleri
arasinda Garih ile Bulgaristan'daki yatrm imkanlarn grtkle
rini belirterek, "Garih ile ilk kez grtm. lm haberini duyun
ca ok oldum. Bu, bizim iin beklenmedik bir olayd. Grmemiz
ok dostane gemiti. zeyir Bey'in morali ok iyiydi. Keyfi ye-
rindeydi. Dnya liderleriyle ektirdii fotoraflar gsterdi. Kendi

firmasnn mkemmel bir tantmn yapt. Beraber fotoraflar ek
tirdik" diyordu.
Fuat N, "Ben susuzum"
kna olan sadece Alaton deildi. Olay izleyen ilk iki gn basn
da "Deli Fuat" ve "Tinerci Fuat" senaryosunu manetlerine tad.
rnein Zaman gazetesinin 26 Austos tarihli bal, "Katil
balici" idi. Haber, "zeyir Garih, ziyarete gittii Eyp Sultan Me
zarl'nda "Deli Fuat" olarak tannan bali bamls bir psikopatn
bakl saldrs sonucunda hayata veda ettii" eklinde veriliyor
du. Polis aklamalarna kukuyla yaklaan pek ok yazar olmas
na karn, gazetelerin manetleri aa yukar aynyd. Garih cina
yetini neredeyse glgede brakacak ekilde tinerci ocuklar gere
i tartlmaya baland. stanbul Organize Sular ube Mdrl
tarafndan gzaltna alnan 13 yandaki Fuat N ise, Garih ile me
zarlkta karlatn, Garih'in kendisine ve bir kz ocuuna
200'er bin lira verdiini belirterek, "Susuzum. Kokorei bileyletmek iin bir bak vermiti. Elimde grdkleri o bakt" diyor
du. Kokorecinin ba da, Fuat N'nin evlerindeki btn baklar
da incemeleye gnderildi. Baklar zerinde Garih'e ait kn lekesi
tespit edilmedi. Olay yerinde ve Garih'in zerinde yaplan incele
melerde Fuat N'ye ait parmak izi de yoktu. Fuat N, senaryosu 24
saatte zlyordu.
Cinayet masas harekete geiyor
Tinerci ve sabkal olduu sylenen 13 yandaki Fuat N'nin ti
nerci ve sabkal olduu iddias fiyaskoydu. Fuat N, yoksul bir ai
lenin zeki bir ocuuydu. Geim zorluu nedeniyle okuldan ayrl
m, ayakkab boyacl yapyordu. Tinerci Fuat senaryonun mr
24 saat bile srmyordu. Fuat N', polis tarafndan sorgusu yapl
dktan sonra adliyeye getirildi. Savc elde somut bir kant bulunma
d gerekesiyle Fuat N'yi serbest brakt. Sank olarak adliyeye
getirilen Fuat N'nin ya kk olduundan ifadesine bavurulma
s iin Adli Tp'tan alnmas gereken rapor da eksikti. Polis, Garih
cinayetinin okuyla hata stne hata yapyordu. adam zeyir
Garih'in "katil zanls" olarak gzlem altna alndktan sonra ser-
best braklan 13 yandaki Fuat N'nin avukat, polisler hakknda

savcla su duyurusunda bulunuyordu. Bu arada yeni bir senar
yo daha gndeme girdi: Sar ve dilsiz bir tann verdii ifadenin
cinayet zlme aamasna getirdii iddia edildi. Asayi ube M
drl'ne gelerek cinayetle ilgili bilgi veren zrl bir gen, Garih'i kiinin ldrdn syleyerek, bunlardan birini de tehis
ediyordu. Bu ifadeden yola kan polis, Eyp'te biri kadn 6 kii
gzaltna alarak Gayrettepe'ye gtrd. Gzaltna alnanlarn tiner
kullandklar biliniyordu. Gzaltna alnanlarn cinayetle ilgileri
belirlenemediinden serbest brakldlar.
te yandan Garih cinayetinin aratrlmasndaki polisiye hata
lar olduu da tartmaya ald. Adli Tp Enstits Mdr Prof.
Dr. Sevil Atasoy'a gre olay yerindeki nemli deliller acemice yok
edildi, katilin ayak izi bile korunamad. Bir dier eletiri de olay
yerinin yeterince aratrlmad, blgedeki kann hemen ykanmasyla olas delillerin yok edildii eklindeydi. Soruturmay Cina
yet Masas yerine Organize Sular ubesi'nin yrtmesi de eleti
rildi. Fuat N senaryosu zldkten sonra soruturmay Cinayet
Masas ele ald.
Bakan Ycelen herkesi artt
ileri Bakan'nn alelacele "Zanly yakaladk", eklinde
aklamalar yapmas, polisin de gazetecilere olayn byk lde
zld eklinde bilgiler vermesi tepkiyle karland. Cumhuri
yetten Yaln Doan, "Hem youn ticari ilikileri, hem bunlarla
birlikte gelen siyasal balantlar, hem sosyal kimlii ortada iken
polisin cinayetten bir ka saat sonra yapt aklamalar tam bir
skandal. Bir katil zanls bulup, cinayeti onun zerine ykmak.ardndan da cinayeti zm pozlar taknmak son derece yanltc.
Gven sarsc. Polisin zanl diyerek yakalad kiiler, savclka
serbest braklyor. nk, elde hibir kant yok. Kald ki, cinayeti
zmek iin, hemen ilk olasla bel balamak, polisiye filmlerde
acemi dedektiflerin bile yapmad bir i. yle tuhaf ki, sanki ak
lamalar ve bandanberi anlatlanlar, soruturulan bir cinayette, iin
zngzlerden karmaya ynelik gibi. zeyir Garih, her cumar
tesi tek bana bir yere gidiyorsa, bunu bilenlerin olmas gerekiyor.
Yani, planl bir cinayet olasl var. Burada kimse dedektiflik tas-
Carih (Srad Bir Musevi'nin Portresi)/ 145
lamyor. Ne var ki, polisin yanlmas ve yanltmas, daha banda

dier olaslklar dlamas, profesyonelce ilenmi bir cinayetin
stne al rtyor. Polis, imdi bu hatasn amaya alyor"
diyordu kesinde.*
Yeni afak'tan Fehmi Koru da Doan'n hislerine katlyordu.
zeyir Garih cinayetinin polis ve medyayla ilgili kanaatleri
zedelediini ifade eden Koru yazsnda, "Polisin insanlar 'katil'
iln etmedeki aculluu, delilleri toplamada sergiledii kabiliyetsizlik ve zanly takipte verdii hantal grnt gven sarsc boyutlar
da. Gvenlik ve istihbarat grevlilerinin her dediini sorgusuz
kabul eden, gzaltna alnanlar derhal 'sulu' diye yanstan, olaya
ad karanlar canl yayna karmak iin meydan sava vermeye
kalkan bir medya manzaras da hi i ac deil " ibaresine yer
veriyordu. Cinayetle ilgili kanaatlerin nemli bir blmnn polis
tarafndan medyaya verilen bilgiler zerine oturduunu vurgulayan
Koru yazsna u ekilde devam ediyordu: "lk gn 'kk F.N.'
senaryosu polis tarafndan kurgulanmt; hemen ardndan sz
edilmeye balayan mezarl mekn tutmu kk kadnlarla anafina 'firari er' ile ilgili bilgileri de medyann gndemine yine polis
soktu. Gvenlik glerinin bal olduklar iileri bakann yanlt
tklarn da biliyoruz. Bugnk bilgi kirliliinin ou emniyet kay
nakl. Bilgi kirlilii, bata ie yarar grnse de, sonralar kirleten
aleyhine dner. stanbul emniyeti, bilgi szdrarak ynlendirdii
polis-adliye muhabirlerini, bir ka gn sonra kendisi itip kakmaya
balad. nceleri cinayet mahalline ve cinayet soruturmasn
yrtenlerin burnunun dibine kadar sokulmasna izin verilen kam
eralara yasak getirildi, canl yayn aralar kamuya ak binalarn
yaknna alnmamaya baland" **
*(28 Austos 2001 Cumhuriyet)

**(8 Eyll 2001. Yeni afak)
BLM XV
Tel Aviv'den gelen gelene

Garih cinayeti srail'de de byk bir yank uyandrd. Ulusla
raras bir kiilii olan Garih'in ldrlmesinden sonra srail'den
stanbul'a gelen yolcularn says da hzl bir art gsterdi. sra
il'den gelen yolcular arasnda gizli servis grevlileri de vard. sra
illiler, Trk istihbarat ve emniyet makamlarnn bilgisi dahilinde
Trkiye'ye geliyorlard. Basnda yer alan bilgilere gre srailli
yetkilinin ilk dura Emniyet stihbarat Daire Bakan Sabri
Uzun'du. srailli yetkililerin cinayetteki ipular konusunda Emniyet'ten bilgi ald ve Garih'in ilikileri konusunda da Emniyet'e
bilgi verdii iddia edildi. Bu grubun cinayet soruturmasnda da
Trk birimleriyle egdml olarak alaca belirtildi. zeyir
Garih'in balantlar konusunda bilgi sahibi olan srail gvenlik bi
rimlerinden baka grevlilerin de Trkiye'ye sradan bir vatandam gibi giri yapt ve soruturmaya katkda bulunduu iddia edi
liyordu. stanbul'a Cumartesi ve Pazar gnleri iinde gelen srailli
yolcu says yzde 50'ye yakn artt. srail Devlet Havayollar ElAl ile Cumartesi gn 72 srailli yolcu stanbul'a inerken, Pazar
akam bu say 138'e kt. srailli yolcularn ou seyahat acentalar araclyla Trkiye'ye turistik amal ziyarette bulunduunu
beyan eden yolculard. Cumartesi gn Trk Hava Yollar ile sra-

il Dileri Bakanl Mstear Arz Arazi de stanbul'a geldi. Arazi'nin geli nedeni resmi bir ziyaret olarak akland. te yandan
srailli yolcularnn ou Tel Aviv-stanbul seferlerinde THY'yi de
tercih ettikleri ortaya kt. *
MOSSAD devreye girdi mi?
Aydmlk'a gre MOSSAD'n Bulgaristan sorumlusu bile stan
bul'dayd. Aydnlk'tan Uur Yldrm, MOSSAD'n soruturma
nn merkezinde yer aldn stanbul Emniyeti'nin 'Teknik Takip'
blmne kadar girdiklerini iddia ediyordu.** srail Dileri Ba
kanl Mstear ve beraberindeki MOSSAD grevlilerinin stan
bul Emniyet Mdr Vekili Hasan zdemir ve katil zanls olarak
gz altna alnan 13 yandaki Fuat N. le grtkleri ileri srl
d. MOSSAD'la ilgili iddialar stanbul Emniyet Mdr Vekili z
demir tarafndan yaplan bir aklamayla reddedildi. MOSSAD'n
devreye girmesini doal karladn belirten terr hareketleri uz
man Do. Emin Grses ise bir yorumda bulunuyordu. "srail'le
Trkiye arasnda bu tr olaylarda ibirlii yaplabileceine dair
karlkl anlama var. Fakat MOSSAD elemanlar kendi istedikle
ri gibi Trkiye'ye gelmez. Bunu anlamaya uygun olarak, Trki
ye'nin daveti zerine yaparlar" diyen Grses, "Yani Trk polisi i
birlii iin davet eder onlar da gelir. te yandan dnyadaki btn
Yahudi iadamlar srail devletine yllk vergi der. Bu, yasal olma
yan bir vergidir. srail devletinin kurulu temelinde de bu vardr.
MOSSAD bu insanlar bu yzden korur" eklinde konuuyordu. ***
te yandan Hrriyet ve Orta-Dou gazetelerinde Rus kaynakl
ilgi n bir iddia yer alyordu. ddiaya Ulusal Kanal'n 29 Austos
aramba tarihli ana haber blteninde yer verildi. Rusya'da yayn
lanan Trud Gazetesi'nde Garih'in MOSSAD tarafndan ldrl
d iddia ediliyordu. 27 Austos tarihli Trud'da Oleg Triguin
imzasyla yaynlanan haberde MOSSAD tarafndan doldurulan bir
kasetten szediliyordu. Kasette, "Garih'in bana bir gn bir ey
gelirse bizimle olan ilikisinde uzaklama olduundan gelir" denil*(27.08.2001 Yeni afak, Ferhat nl)
**(2 Eyll 2001, Aydnlk)
dii belirtiliyor. Haber, btn ayrntlaryla birlikte,"Garih'i

MOSSAD ldrd" balyla 2 Eyll 2001 tarihli Aydnlk'tayd. Gazetede kasedin kayna da belirtiliyordu. svestiya ve Trud'a gre kaset MOSSAD tarafndan doldurul
mutu ve MOSSAD'n elindeydi.
BLM XVI
Kayp telefon sinyal verdi

Rus gazeteleri MOSSAD iddiasn ortaya atarlerken Trki
ye'de polis katil zanlsna doru adm adm ilerliyordu. zeyir Garih'in kulland T-18 tipi Ericsson marka cep telefonu kaypt. Po
lisin saptad tek somut bilgi buydu. Bu nedenle polisin elinde ta
kip edebilecekleri baka bir ipucu imdilik grnmyordu. Polis
ilk i olarak Garih'in son bir haftalk grmelerinin dkmlerini
elde etti. Bu dkmler aklanmad. Garih'in kayp telefonu cevap
vermiyordu. Eer katiller cep telefonunu, Garih'in telefonundaki
isim ve telefon listesini ya da o gn grt kiilerin telefonlar
n saptamak iin almlarsa, yapacak bir ey yoktu. Muhtemelen
katiller, istediklerine ulatktan sonra sim kartn imha edeceklerdi.
Eer katiller, Garih'in sim kartn kardktan sonra kendi sim kar
tn kullanacak olursa, ite o zaman yakay ele vereceklerdi. So
nuncu seenek en dk olanyd. Bu en dk ihtimal, polisi katil
zanlsna ulatrd. Polis her trl ihtimali deerlendirerek zeyir
Garih'in cep telefonunun bal olduu GSM ebekesiyle temas
kurdu. Cep telefonunun yer bildirme sinyali incelendi. Cinayetten
2.5 saat kadar sonra saat 16.00 sralarnda Garih'in cep telefonu
"Eminn" sinyali verdi. Operasyon Eminn blgesine kaydrl
d, ancak sinyal saat 17.00 sralarnda kesildi. Polis daha sonra te
lefonun Eminn sinyali verdiini de reddedecekti.
Sinyal Hasdal Klas'ndan geldi

Pazartesi gn polisin telefon takibinde ok nemli bir bulgu
ya ulald. Ancak bu bulgu polisleri ok etti. Bir ka dakika sus
kun kalan grevliler, durumu Emniyet Mdr vekili Hasan zdemir'e bildirdiler. Hasan zdemir de oktayd. Hemen ileri Ba
kan Ycelen'i arad. Ycelen de durumu Mesut Ylmaz'a aktard.
Ksa srede Hkmet durumdan haberdar oldu. Ycelen, zde
mir'e elde edilen bilginin kesinlikle basna szdrlmamasn istedi.
Konu ok hassast. Garih'in telefonu Hasdal Klas'ndan sinyal
vermiti. Aslnda Polis telefondan iki astsubayn konutuunu be
lirlemiti. Askeri birimlerle gerekli temaslar saland. Garih'in cep
telefonunu kullanan astsubay Nihat zgr Bozkurt akam saatle
rinden itibaren Merkez Komutanl'nda sorguya alnyor. Polis ra
hatlamt. Garih'in cep telefonu somut bir delildi. Gazetelerde yer
alan haberlerde szkonusu astsubayn Garih'in telefonunu Pazarte
si gnne kadar kulland belirtildi.
Bozkurt'un kontrnn bitmesi nedeniyle sadece dardan ara
nabildii, polisin de Bozkurt'un, Tolga isimli arkada tarafndan
aranmas zere sinyalleri takip edebildii ileri srld. Pazartesi
gn Bozkurt'un sim kart borcu nedeniyle saat 15.30 sralarnda
kesiliyor.
Ka tane Yermez vard?
Ayn gn Merkez Komutanl'na giden polis, astsubay bildi
riyor.
Astsubay Bozkurt'un sorgusunda asl zanlnn Hasdal Kla
s'nda er olarak askerliini yapan Yener Yermez olduu ortaya
kyor. Bozkurt, telefonun Yermez'e ait olduunu sylyor. Buna
gre Yermez, Cumartesi gn kt ar izninden 17.15'te Kla
ya dnyor. Nizamiye'de grevli olan astsubay Bozkurt, Yermez'in telefonunu alyor, kendi sim kartn takarak Pazartesi gn
saat 15.30'a kadar kullanyor. Ayn gn Yermez, izne kacan
syleyerek telefonu geri alyor. Astsubayn ifadesinden sonra Mer
kez Komutanl Hasdal Klas'nda grev yapan Alay Komuta
n'na durumu bildiriyor. Bundan sonras hakknda ise farkl iddi
alar gndeme getirildi. Sabah'n haberine gre askeri yetkililerle
birlikte Hasdal Klas'na giden polis, nbeti subaydan o ana ka-
dar Nevehirli Yener olarak tandklar Yermez'in kendilerine geti

rilmesini istiyor. Koua giden ve Kayseri doumlu Yener Yer
mez'e "Senden baka Yener var m?" diye soran nbeti subay,
"Var" cevabyla karlanca her ikisinin de giyinerek nizamiyeye
gelmesini syledi. Polis ve askeri yetkililerin nizamiyede bekledi
i srada da Yermez firar ediyor. *
Kladan esrarengiz firar
Zaman gazetesinden Faruk Mercan ve Ertan Gn'n sonraki
gnlerde yaptklar bir aratrmaya gre olay yle geliiyor: Pa
zartesi gecesi saat 00.30 civarnda Alay Komutan, istihbarat suba
yndan Yener Yermez'i almasn ve Merkez Komutanl'ndan ge
lecek olan ekibe teslim edilecei talimatn veriyor. stihbarat yz
bas, blk komutanna, blk komutan da nbeti subaya bu ta
lebi iletiyor. Koua gelen astsubay, bir avua Yener Yermez'in
giyinmesini, nbeti subayn kendisini beklediini, Yermez giyi
nirken kendisine nezaret etmesini sylyor. Giyinmesini istenen
Yermez, zerindeki eofmanlar karmadan resmi kyafetlerini gi
yiyor. Bu srada banda bekleyen avu, bu grevi baka bir avu
arkadana brakyor. Astsubayn grevlendirdii avuun ayrld
n fark eden Yermez, merdivenlere doru yneliyor. Banda bek
leyen bu avua tuvalete gidip geleceini belirtiyor. Tuvalete giden
Yermez, pencereden atlamak isteyince karda bir nbeti er tara
fndan fark ediliyor. Nbetiye, kantine gidip ay imek istediini
belirtiyor. Nbeti erin yasak cevabna ramen Yermez atladktan
sonra kantine geiyor. Oradan da hzla klann iindeki ormana
dalyor. Yermez'in firar ettii anlaynca klada alarm veriliyor. Or
mann iindeki aramada resmi kyafetleri bulunuyor. Mercan ve
Gn'n anlatm byleydi.
Bu arada Yermez'in Garih'in telefonunu kantinde grev yapan
Mehmet Kzlkaya ismindeki bir ere 20 milyona satt reniliyor.
te yandan Yermez'in "Kast olmamak suretiyle adam ldr
mek" suundan cezaevinde yatt, artla salverilmeyi ngren
yasadan yararlanarak tahliye edildii, sonra da askere alnd or
taya kt.
Ku, son anda elden kamt. 11 gn boyunca da yakalanamayacakt. Yermez ise polisteki ifadesinde o gece kladan kmad-
n, birlik iindeki aalarn altnda sabahladn, sabah erkenden

de klann tel rgsnden yola karak, Hasdal'dan uzaklatn
ileri srecekti.
Bir gn nce de ardaym
11 gn boyunca binlerce polisin peinde olduu Yermez, kp
r altnda yattn syleyecek, polisler de bu ifadeyi do
rulayacaklard. Polis, Yermez'in "saklandm" dedii yerlerde yap
t incelemelerde gazete katlar, ekmek krntlar, sigara iz
maritleri elde etmiti, bunlarda da Yermez'in sa kl tespit edilmi
ti. Yapacak bir ey yoktu.
Faruk Mercan ve Ertan Gn, Garih cinayetinden bir gn nce,
Cuma gn ar iznine ktn tespit ediyorlar. Buna gre Yer
mez'in, Komutanndan, "Annem para gndermi. Bankamatik kar
tm kaybettim, bankadan ekeceim" diyerek izin istedii kay
dediliyor.
Yermez'in askerlik yapt srada psikolojik rahatszlk gerek
esiyle askeri hastaneye bavurduu da ortaya kyor. Yermez'e
doktorlarn diren artran etkisi olan melerin adl bir ila verdikleri
belirleniyor. Yermez, Cumartesi ar iznine kmadan nce bu
haplardan kahvaltdan nce iki, sonra da tane ald ifade ediliy
or. Yermez'in Pazartesi gecesi firar etmesinden sonra dolabnda
yaplan aramada bulunan pantalonu da incelemeye alnyor. Polis
Kriminal Laboratuvan'nda yaplan inceleme sonunda pantalonun
i cebinde Garih'e ait kan lekesi saptanyor. Kan izlerinin zeyir
Garih'e ait olduunu tespit ediliyor. Yermez artk tek nemli zan
lyd.
BLM XVII
Beikta ke bucak aranyor

Polisin yapt aratrma sonucunda Yermez'in ar iznine kt
gnlerde Eyp evresinde fuhu yapt iddia edilen bir kadnla
birlikte olduunu reniyor. Sz konusu kadnn cinayet gn de
Yermez ile birlikte olduu iddia ediliyor. Garih'in ldrld yere
ok yakn olan Piyer Loti ay Bahesi 'nin giriindeki otoparkta a
lan Ayhan Yldz, Yermez'i 19 yandaki hayat kadn Pnar Konukan'la bir ka kez birlikte grdn sylyor. Polis Pnar' yakala
yarak gzaltna alyor. Bu arada stanbul Polisi fellik fellik Yer
mez'in peindeydi. Kayseri'deki ailesinin telefonlar dinlemeye aln
d. stanbul'da saklanabilecei yerlere operasyon yapld. Yermez'in
telefonunun bir ara mraniye sinyali verdii iddia edildi. Yener Yer
mez'in Bankas Beikta ubesi ATM'sinden para ekmeye al
rken grld iddialar da buna eklendi. Beikta polis tarafndan
didik didik edildi. Beikta, Kayseri'nin ilelerinden ve kylerinden
ok sayda iiyi barndran bir muhit olmak biliniyor.
Yermez'in ATM'de brakt bankamatik kartnda parmak izi
yoktu.
Garih'i Yener ldrd
Yener Yermez ile cinayet gn birlikte okluu iddia edilen P
nar Konukan'n polisteki sorgusunda hereyi itiraf ettii, "zeyir
Garih'i Yener ldrd " dedii ortaya kt. Konukan, sorgusun

da, Yermez ile gn nce tantklarn, olay gn iliki kurmak
iin Eyp mezarlna gittiklerini sylyordu. Konukan'in itiraf
larna gre mezarlkta seviirken Garih, kendilerini grerek uyar
d, kzp barmaya balad, kan tartmada Yener, Garih'i bak
lad.
Hrriyet'in haberine gre ise Pnar Konukan, cinayet gnn
yle anlattyordu. "Hap alp, kendimizi jiletledikten sonra seviir
ken mezarln kapsnda biri grnd. Bize barp armaya
balad. Susmasn syledik. Susmad. Sinirlenip, antamdaki ba
kaptm. Adamn zerine gidip, bir kez sapladm. Sonra ba
Yener ald. O da saplamaya balad.". Konukan'n bu srada kat
la katla glmeye balayarak "aka yaptm. Hepinizi kandrdm"
dedi. Bu kez sorgu yeniden balad. Konukan'n hap bamls ol
duu iin uursuz davranlar iiresine girdii, bu nedenle doktor
kontrolnden geirildii belirtildi. Yaplan incelemelerde cinayet
sonrasnda mezarlkta bulunan bir kadna ait kan lekesi ve parmak
izinin de Konukan'n kan ve parmak iziyle uyumad da ortaya
kt.
Konukan'n ilk ifadelerinde cinayetle bir ba olduu iddiala
rn reddettii, Cuma gn mezarlk civarnda Yermez ile sevitii
ni, ama cinayeti grmediini sylyor. Daha sonra ise, "Biz cuma
gn sevitik. Cumartesi de esrar itik, olay srasnda o kii zeri
mize geldi, Yener de ldrd" diyor. Konukan, Cuma gn Yener
Yermez ile birlikte olduunu sylemesi de ilgin bir gelime. n
k Cuma gn Yermez, "bankadan para ekeceim" bahanesiyle
ar iznine kyor.
Daha nce de cinayet ilemi!
Yener Yermez, Garih Cinayeti'nin tek zanls olarak saptand.
Resmi aklamalara gre cinayet bireysel ve adli nitelikte idi. An
cak kukular da vard. Yermez, daha nce de bir cinayetten yarg
lanarak mahkum edilmiti. Cezaevinin ne olduunu ok iyi biliyor
du. Bu nedenle cinayeti sradan bir sebeple deil, kuvvetli bir ne
denle ilemi olmas akla daha yatkn geliyordu. Yener Yermez
acaba bu cinayete ynlendirilmi olabilir miydi? Pnar Konukan
nceden kurgulanm bir mizansenin paras myd? Cinayete adi
bir cinayet grnm vermek amacyla m seilmiti? lk akla ge-
len Yermez'in cezaevi ilikileriydi. Kimlerle kou arkadal

yapmt? Hasdal Klas'nda er olarak grev yaparken, darda
kimlerle gryordu? rdelenmedi.
Bu ve benzeri sorular soranlarn banda Milliyet'ten Tuncay
zkan geliyordu. zkan, bandan beri cinayetin adi nitelikte ol
madna ilikin kukularn dile getiriyor, bir takm nemli sorular
soruyordu. Haberalma kaynaklarnn eitlilii ile tannan Tuncay
zkan, Yener Yermez yakalandktan sonra da szkonusu tavrn
devam ettirdi.
Eymr kafalar kartrd
zkan'n kukularn hakl karan baz gelimeler de olmad
deil. nce zrl bir gencin, cinayeti grd, Garih'in biri ka
dn kii tarafndan ldrldn, hatta bunlardan birini de te
his ettii eklinde bilgiler gazetelerde yer ald. Ancak doruluu
belirlenemedi.
MT Kontr-Terr Daire eski Bakan Mehmet Eymr de kendi
sine ait atin.org isimli internet sayfasnda ilgin bir iddiaya yer ve
riyordu. Cinayet sabah, Eskiehir veya Bursa'da okuyan BDAC'li bir gen bir takm resmi grevliler tarafndan uakla stanbul'a
gtrld. Akam saatlerinde de ayn ekilde geri getirilen gen,
yanndaki grevliye, "Bu ilerden midem bulanmaya balad. Bir
daha bu ilere girmeyeceim" eklinde szler sarfetti. Eymr ihti
yatl davranyor, szkonusu kiinin Garih Cinayeti ile bir ilgisinin
olmayabileceini, belki baka bir operasyon iin kullanlm olabi
leceini belirtiyordu.
MT eski Daire Bakanlarndan Prof. Mahir Kaynak ise 'Ey
mr'n iddiasna kesinlikle inanmyorum. Trkiye'nin yaptna
bile inanmyorum. Bu, Yahudilerin kendi aralarnda yapm oldu
u i atmann bir sonucu olarak gerekletirilmi bir cinayettir.
Bunun dnda varlan her trl kanaat speklasyondur' yorumu
yapyordu.
Spriz tanklar ortaya kyor
Garih Cinayeti ile ilgili iddialara her gn bir yenisi ekleniyor,
olaya tank olduunu syleyenlerin yan sra, Trkiye'nin pek ok
yerinde hatta Kbrs'ta bile Yener Yermez'i grdn syleyenler
kyordu. rnein Sal gn Pendik/Kurtky'de jandarmaya ba

vuran Koksal Y., cinayet gn i aramak iin Avrupa yakasna ge
tiini, Eyp'te mezarlk evresinde dolatn ifade ederek, "Me
zarln giriinde iki kiinin koarak uzaklatn grdm. Yaban
c plakal, plakas sar renkli Opel Vectra marka otomobille kat
lar" dedi. Korktuu iin ortaya kmadn belirten Koksal, polisi
deil jandarmaya tercih etmiti. Koksal Y'nin syledikleri gazete
lere de farkl yansd. Sabah gazetesinde yer alan haberde, Koksal
Y, "Mezarlkta dolarken iyi giyimli iki kiiyi grdm. Ellerinde
antalar ve poetler bulunan bu kiiler sanki kavga etmi, biriyle
boumu gibi grnyorlard. Ben de merakla onlar takip ettim.
Biraz ilerde krmz renk Ford marka bir otomobile bindiler. Plaka
sn alamadm ama ran plakal gibiydi." Koksal Y'nin verdii e
kal dorultusunda jandarma tarafndan bu iki kiinin robot resmi
izildi. Koksal Y, daha sonra polise teslim edildi. Gayrettepe'deki
Asayi ube Mdrl'ne gtrlen tank sorguya alnd. Polis,
Koksal Y'nin anlatmlarna itibar etmemiti.
Ycelen'den skandal szler
Garih'in Eyp Sultan Mezarh'na yalnz olarak gitmesi pek
ok yorumu da beraberinde getiriyordu. Garih'in Kk Hseyin
Efendi'in mezarn ziyaret ettiine inanmayan ve Garih'in o gn
ok nemli bir buluma iin orada bulunduu yorumunu yapan es
ki istihbaratlarn yan sra cinsel yorumlar yapanlar da oldu. Hat
ta ileri Bakan Rt Kazm Ycelen de skandal saylabilecek
szler sarfetti. I Eyll'de Star'a konuan Ycelen, Garih cinayeti
ne ilikin olarak, "imdi bazlar, 'O kii bilmem ne miydi?' diye
soruyor. Otopsi raporunda hepsi kar. Cinsel tercihinden tr
cinayete kurban gitmise, o zaman aklarz. Yoksa, cinsel yaan
ts beni ilgilendirmez" diyordu. Ycelen'e tepki Garih'in elli yl
lk orta shale Alaton'dan geldi. Alaton, bu iddialarn mantk ve
ahlak d olduunu sylyordu. Ycelen'in szleri sadece kafalar
kartrd.
ileri Bakan Ycelen'in Garih ile ilgili szlerini eletiren ve
kayda deer olmadn belirten Taha Kvan, ilk gnden itibaren
Garih'in bana gelenin sradan bir cinayet olduuna inandn
belirterek, "Baka trl aklamalar aklma yatmyor nk. An-
Carih (Srad Bir Musevi'nin Portresi)/ 159
cak, cinayetin, kt amal birileri tarafndan, ok baka bir sonu

almak zere kullanld kanaatim bydke, 'tesadfi cinayet'
teorime olan inancm da zayflyor. Gerilimi biraz daha devam ettirirlerse, bunu yapanlarn cinayetten de sorumlu olmalar gerek
tiini dnmeye balayacam" demekten kendini alamyordu.
Komplo teorilerine deinen Kvan, szlerini,"Bildiim u:
Hepimizi kukucu, vesveseli, komplolara inanan birer 'hasta'
haline getirmeye alanlar var. Dn, hemen her gazetede, daha
balnda 'komplo' szcn kullanan bir veya birden fazla
makale vard. "Komplo yok" demek iin yazlm olsalar bile,
yazanlarn zihninde, "Acaba komplo mu?" sorusunun yatt o
yazlardan o kadar belli ki... Ne yaparsak yapalm, akl salmz
korumamz art 'diyerek bitiriyordu. *
*(2.Eyll 2001. Yeni afak)
BLM XVIII
Pnar bilinen kadn Suna'yd

Cinayet gn Yener Yermez ile birlikte olduu gerekesiyle g
zaltna alnan Pnar Konukan ve 3 kadn arkada iin alnan ek
drt gnlk gzalt sresi de bitmiti. Ek sre iin gsterilen gerek
e, Pnar Konukan'n hap alamad iin srekli krize girmesiydi.
Bu nedenle salkl bir ifade alnamyordu. Konukan elikili ifa
deler veriyordu. Bazen Yermez'i tandn sylyor, bazen tanm
yorum diyor. Cinayet gn Yermez ile birlikte olduunu, mezarlk
ta seviirken Garih'in stlerine geldiini, kan tartmada Yermez'in bakla saldrp Garih'i ldrdn iddia ediyordu. Pnar,
olay srasnda Yener'in Garih'e saldrdn kendisinin korkup ka
tn belirtiyordu. Polisin en fazla rabet ettii senaryo da bu ol
du. Buna gre Garih, Kk Hseyin Efendi'nin mezarnn yann
da sevien iki kiiye mdahale etti ve kan tartmada Yermez ta
rafndan ldrld. Bu senaryo aklaryafkn grnyordu. Pnar
Konukan ile gzaltndaki teki kadnlardan alnan kan rnekleri
nin, Adli Tp Kurumu' nca yaplan incelemesinde olay yerindeki
kan rnei ile uyumad belirlendi. Ortada ifade vard, ancak bu
nu destekleyen herhangi bir delil yoktu. Pnar Konukan ve 4 ka
dn arkada 3 Eyll'de Eyp Cumhuriyet Basavcl"na sevk
edildi. Adliye'ye getirilen 4 kadn serbest brakld. Eyp Adliye.
/ 62 / Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi)
si'nden ilk kan, Suna Tadelen oldu. Gazeteciler Tadelen'i Pnar

Konukan olarak biliyordu. Basnda yaynlanan ve Pnar Konu
kan'a ait olduu belirtilen fotoraftaki kadn aslnda Tadelen'di.
Polis nezaretinde dar kan Suna Tadelen, basn mensuplarnn
youn ilgisiyle karlanca, "Ben Suna'ym Suna. Benim olayla il
gim yok. Ne olur beni brakn" diyerek alamaya balad. Kamera
manlar arasnda Suna'y canl yayna karmak iin adeta birbirle
rini ezdiler. Pnar Konukan'in ise Adliye'ye getirilen kadnlar ara
snda olmad, aksine hakknda 3 gnlk yeni bir ek gzetim s
resi alnd da ortaya kyordu. Btn bu gelimeler Yener Yer
mez'in ok ksa sre iinde yakalanaca eklinde yorumland.
Yermez'in yakalanmas halinde apraz sorguya tutmak amacyla,
Pnar Konukan'n gzetim sresi uzatlmt. Gerekten de bir
gn sonra Yener Yermez yakaland.
Yermez Kayseri'de yakaland
4 Eyll gn ileri Bakan Rt Kazm Ycelen, iadam
zeyir Garih"in ldrlmesi olayna ilikin aranan firari er Yener
Yermez"in Kayseri" de yakalandn aklad.Ycelen, Sivas'ta
yapt aklamada, "Bir haftadr aranan zanl Yener Yermez" in
Kayserimde yakalandn gvenlik glerimiz haber verdiler. Ge
rekli kontrolleri yapacaz, gerekli ifadeleri aldktan sonra geni
bir aklama yapacaz ancak, bugn deil" diyordu. Yermez, Kay
seri giriinde Boazkpr Ky yaknlarndaki polis kontrol nok
tasnda yakaland. Bir otobs iinde yakalanan Yermez"in zerin
den kendi adna dzenlenmi kimlik kt bildirildi. Yermez ade
ta teslim olmutu.
Yener Yermez" in Kayseri Emniyet Mdrl" nde verdii ilk
ifadesinde, Garih"i para iin ldrdn itiraf ediyor, ancak bu s
rada yannda herhangi bir hayat kadnnn bulunmadn sylyor
du.
"Gzaltna alnan kadnlarla nceden ilikiye girmitim. Ama
olay gn yanmda bir kadn yoktu" dedii de basna yansyordu.
Yermez, Garih'i ldrd ba, olay yerine yakn bir mezara at
tn da itiraf ediyordu. Olay yeri ve evresinin dedektrlerle aran masna ramen bulunamayan bak, Yermez'in yer gstermesi ze-
rine ortaya kyordu. Ban bulunduu mezar da Kk Hseyin

Efendi'nin mritlerinden olduu mezar tandaki iirden anlalan
bir kiiye aitti.
Cinayet yerine ok yaknd mezar. Bak mezarda topraa g
mlm olarak bulunuyordu. Bak, hemen kriminal laboratuvarna gnderildi.
lk incelemede bak zerinde kan ve parmak izine rastlanma
d. Bakta Garih'a ait kan izi ikinci kez yaplan incelemede bulun
du.
"Dua ederken bakladm"
adam zeyir Garih cinayetiyle ilgili olarak yakalanan zanl
Yener Yermez, stanbul Emniyet Mdrl"nde verdii ifadede
zeyir Garih"i tanmadn ve kim olduunu bilmediini belirte
rek, ""Olay gn zerimde 2 milyonum vard. Telefon kart iin
150 bin lira eksikti. Evi arayacaktm. Aadan cafetaryaya doru
yrmeye baladm. Garih'in ocuklara para verdiini grdm. Ta
kip ettim. Para istedim. Bana "Utanmyor musun, koskoca adam
sn. Git al" deyince sinirlenerek Eyp Meydan" na indim. lem
lerimi yaptm bankann yanndaki baky tanyordum. Bak
fiyatn sordum. 1 milyon lira olduunu renince bir tane satn al
dm ve mezarla dndm. Mezarlkta Kk Hseyin Efendi"nin
mezarnn yannda tekrar karlatm adama ba gstererek
tekrar para istedim. Aramzda biraz mesafe vard. "Beni bununla
m korkutacan sanyorsun?" dedi. Arkasn dnd, herhalde dua
ediyordu. Arkadan bir tane salladm. Parmaklklara tutundu. Tele
fonu dt. Aldm. Czdann kard. inden para aldm. 50, 100,
200 milyon, daha fazlayd. Sonra bir ka adm attktan sonra imdat
diye bard. Dndm. Geliigzel salladm. Yere dt. Bir ka
metre gittikten sonra ba bir mezara sapladm" diyordu. Yermez
cinayetten sonra Karakye gidip Garih'in cep telefonunun kapa
n deitiriyor, sim kartn da karp atyor. Akam st birliine
teslim oluyor. Klaya girerken grevli astsubay telefona el koyu
yor. Polisi Yermez'e gtren yol byle alyor. Pazartesi gn "iz
ne kacam" diyerek telefonu geri alp, bir arkasna 20 milyon li
raya satyor. Ayn gece yakalanacan anlaynca firar diyor. Yer
mez, cinayetten sonra yaklak 6 gn Zincirlikuyu daki bir kpr
164/Carih (Srad Bir Musevi'nin Portresi)
altnda saklanyor. Eskiehire, oradan Ankara'ya geiyor, yakalan

d gn Kayseri otobsne binerek memleketine doru yola k
yor. Kayseriye yakn bir yerde polis tarafndan yakalanyor. Daha
nce Garih'in vcudundaki bak yaralarnn ounun ift tarafl
bak darbeleriyle olutuu iddia edilmiti. Yermez ismi ortaya
knca cinayetin kasatura ile ilenmi olabilecei de tartld. Oysa
Yermez'in ifadesinde cinayet aleti plastik sapl bir meyve ba
olarak yer ald.
Pnar, mezarlkta sevimem dedi
stanbul DGM'ye karlan ve 13 yandan beri hayat kadn
olarak yaamn srdrdn belirten Pnar Konukan, polisteki
ifadesini reddederek, Garih'i ve zanl Yermez'i daha nce hi gr
mediini syledi. DGM'de iki saatlik ifadesinin ardndan serbest
braklan Konukan, poliste daha nce verdii "Yener Yermez ile
mezarlkta seviiyorduk, iadam kar knca Yener ldrd" ek
lindeki ifadelerinin bask altnda alndn iddia ederek, "Otopark Ayhan' Eyp'ten tanrm. Televizyonda ifade vermi. Onun ze
rine bizi akam kz arkadalarmla kafeden aldlar. Bana bir resim
gsterdiler. Sen de cinayet srasnda oradaydn, grdn dediler.
Ben orada deilim deyince stme geldiler. ki tokat attlar, zorla
ifade imzalattlar. Benim olayla hi ilgim yok.Garih'i televizyonda
grdm. Tanmam. O adamn nerede ldn bilen polisler, beni
gtrp demir parmaklkl yerde oturttular. Ben mezarlkta sevi
mem, byle bir ey kimsenin bana gelmesin" eklinde konutuu
basna yansd.
zeyir Garih cinayeti soruturmasn tamamlayan polis, 7 gn
dr sorgulanan katil zanls Yener Yermez'i stanbul Devlet Gven
lik Mahkemesi'ne karmaya hazrlanrken, Garih'in orta shak
Alaton'un bilgisine de bavuruldu. Alaton'un Milliyet'e verdii r
portajda; Garih'in dul bir kadnn oluna yardm iin ondan 10 bin
dolar para aldn sylemesi zerine, Garih'in hangi dul kadnn
oluna ne kadar ve ne iin yardm ettiini ve bu olayn cinayetle
balantsn soruturmaya baland. Bilgisine bavurulan
Alaton'un dul kadnn ismini polise verdii, ancak, dul kadna yar
dm olaynn cinayetin seyrini deitirecek bir nokta olmad
belirtiliyordu.
Cinayette rgt yok

adam zeyir Garih'in katil zanls olarak gzlem altna
alnan Yener Yermez, polisteki ilemleri tamamlanarak stanbul
DGM Cumhuriyet Basavcl'na sevk edildi. Yermez'in DGM'ye
sevkedilmesi Garih Cinayeti'nin organize bir ekilde gerekle
tirildii eklindeki kukularn glendiriyordu. Ancak, DGM'de
yaplan sorgusunda Yermez'in rgt balants saptanamyordu.
Yermez'i sorgulayan stanbul DGM Cumhuriyet Savcs Bekir
Raif Aldemir, dosya iin "grevsizlik karar" verdi. Savc Aldemir,
Yermez'i, '"Gasp amacyla adam ldrmek" suundan tutuklan
mas iin Eyp Adliyesi'ne gnderdi. Yermez Eyp 2. Sulh Ceza
tarafndan tutuklanan Yermez, er olduu iin askeri hapishaneye
gnderildi. Yermez'in tutukland gn Amerika'da dnyay sarsan
olaylar gerekleiyor, New York ve Washington'da Dnya Ticaret
Merkezi ve Pentagon'a yaplan uakl saldrlarda 6 bin kadar in
san lyordu.
Garih Cinayeti de 11 Eyll Olaylar'nn ardndan unutuluyor
du.
25 Eyll tarihli gazetelerde Yener Yermez hakknda, Pnar
Konukan'n ifadesine dayanlarak hazrlanan iddianameye gre
gasp suundan 20 yl ar hapis, adam ldrmekten ise idam cezas
istendii belirtiliyordu. Oysa Konukan, mahkemede Yener Yer
mez'i tanmadn ve onunla cinayet gn birlikte olmadn id
dia etmiti.
BLM XIX
Yener'in donundan 450 dolar kt

Bu arada baka bir gelime daha oldu. Bursal bir i adam da
ha nce urad silahl bir saldrnn failinin Yener Yermez oldu
unu, basnda kan fotoraflarndan tehis ettiini ileri srd. Yer
mez iddiay reddediyordu. Bursal iadamnn iddias da polis tara
fndan ciddiye alnmyordu. Ancak Yermez'in szkonusu silahl
saldr srasnda birliinden izinli olduu iddia edilince olayn ek
li deiiyor, Yermez'in mafya tetikiliinden yarglanaca gnde
me geliyordu. Yermez ile ilgili bir dier gelime de Milliyet'ten
Tuncay zkan tarafndan gndeme getirildi. Bandan beri Garih
Cinayeti'nin bireysel ve adli nitelikli olmad kukusunu dile ge
tiren zkan, Yermez'in askeri hapishanedeki hcresine konulmas
srasnda zerinden 450 dolar ktn yazyordu 18 Ekim tarihli
yazsnda.
zkan, "Bu katil Yener Yermez. zeyir Garih'in katili. Para
iin iledii cinayet ve sonrasndaki fukaralk nutuklar. Yermez
polis tarafndan yakalanp, sorgulanp, askere teslim edilince bir
denbire zengin olduu ortaya kyor. Asker hcresine koymadan
nce Yermez'i aryor. Aramada Yermez'in donunu da kartmas
syleniyor. Ama o buna kar direniyor. Diren artnca arada tart
ma kyor. Tabii Yermez donunu vermek zorunda kalyor. Ve Yer-
/68 /'Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi)
mez'in donunun lastiklerine sarlm bir ekilde 450 dolar buluyor

lar. Bu 450 dolar 2 milyon lira iin Garih'i ldren Yermez asn
dan bir servet olsa gerek..yi de bu para Garih cinayetinin zanls
nn donuna gkten inmedi ya. Birileri bu paray Yermez'e verdi.
Neden dersiniz? Yermez'in donundaki parann esrar ne? Daha
dorusu Yermez'in esrar ne? Ortaya kan deliller gsteriyor ki
Yermez mafya tarafndan da kullanlm olabilir. Ama nedense bu
cinayette bu balantya hi baklmyor" diyordu.
Dolar dona nasl girdi?
zkan, Yermez'in bu paray daysnn verdiini sylediini,
oysa yapt aratrmada Yermez'in Kayseri'de days ile hi griitlmediini belirtiyordu. Yermez'in stanbul'a getirildiinde eski
donunun yenisiyle deitirildiini de kaydeden zkan, "yi de bu
para nasl ve nereden gelmi Yermez'in donuna. imdi bu sorunun
yantn bulmak nemli. Ama ondan da nemlisi savclarn artk
Yermez ve Garih cinayetine, mafya ilikileri asndan da bakmak
gerektiini grmeleri. Bu olmazsa aratrmada kan her ey bir
spriz olarak dosyada kalacak ve cinayetin zerindeki sis perdesi
kalkmayacak. Yermez'den kan 450 dolarn onun donuna nasl
girdiini zemezsek, cinayeti zdk deme durumumuz var m
dr" demekten kendisini alamyordu. Yermez'in paray daysnn
verdiini sylemesi zerine Kayseri'deki daysnn ifadesine ba
vurulduunu, daynn bu iddiay, "deil 450 dolar 450 bin lira ve
recek durumum yok" diyerek reddettiini de yine zkan'n ke
sinde reniyorduk.
Tuncay zkan'n haber mdr olduu Kanal D Televizyonu'nda bir baka iddia daha gndeme getirildi. zeyir Garih Cina
yeti ile ilgili bir haber programnda Yermez'in polisteki videolu
sorgusu gsterildi. Ayrca Garih Cinayeti'nin tek grg tan oldu
unu syleyen biri tarafndan yazld iddia edilen bir mektup
aklanyordu. shak Alaton'a gnderildii ifade edilen mektubu
Kanal-D ele geirmiti.
9 Ekim 2001 gn Kanal-D zel Haber Program'nda akla
nan mektuptaki iddialara gre Garih'in ldren Yener Yermez de
ildi. Buna gre cinayet gn Yermez'in yannda biri kadn iki ki
i daha vard. Yermez haplanm durumdayd. Cinayeti dierleri i-
liyor. Kadn, Garih'in parasn ve telefonunu alp Yermez'in eline

tututuruyor. Grg tan, uzak mesafeden tabancasyla faillere
ate ettiini, kadnn yaralandn sandn, faillerin daha sonra
yabanc plakal bir arabaya binip hzla uzaklatklarn iddia edi
yordu.
Garih'i MOSSAD m ldrd?
Ulusal Kanal ve Aydnlk gazetesinin gndeme getirdii iddi
alara gre Garih, srail devleti iindeki "ahinler" ve "Gvercin
ler" arasndaki atma nedeniyle ldrld. Garih, srail Babaka
n Ariel aron'n sertlik yanls blge politikalarna kar etkili bir
muhalefet balatt iin hedef seildi. Ulusal Kanal ve Aydnlk,
Milli Gvenlik Kurulu'na yakn kaynaklardan kendilerine ulat
n iddia ettikleri bilgiler ise yleydi: "zeyir Garih, Trkiye'nin
mason generali. Sadece Trkiye'deki deil, blgedeki 1 numaral
adam. aron'dan ve dierlerinden stte. Garih, blgedeki en kritik
teorisyen. zeyir Garih, devletler dzeyindedir. MGK'ya yakn
kaynaklar, zeyir Garih'in Nesim Malki'yle yaplan operasyonlar
konusunda MOSSAD'a kar ktn da ekliyorlar. Bu kaynakla
ra gre, Garih'in bu operasyonlara kar kma nedeni de Trkiyesrail ilikilerinin uzun vadede zarar greceini dnmesi. Ulusal
Kanal'a bilgi veren uzmanlar, bu trden operasyonlara kar kt
iin de zeyir Garih'in izgisinden MOSSAD'n iinde ikayet
i olanlar bulunduunu belirtiyorlar."
2 Eyll 2000 tarihli Aydnhk'ta "Garih'i MOSSAD ldrd"
balkl yazda Garih'in ernomirdim dneminden beri Gazprom'la ve Rusya'yla ok yakn ilikileri olduu, srail'in bu iliki
den ok rahatszlk duyduu iddia ediliyordu. Aydnlk tarafndan
gndeme getirilen baka bir iddia da srail'in dnyamn eitli yer
lerindeki zengin yahudi i adamlarndan vergi toplad, aron ik
tidara geldikten sonra sava hazrl bahanesiyle vergi miktarnn
ykseltildiini, Garih'in ise buna kar kt eklindeydi.
kiilik MOSSAD timi
Aydnlk, Sakarya niversitesi retim yesi Yrd. Do. Emin
Grses'in aklamalarna da yer veriyordu. Grses, MOSSAD'n
yahudi iadamlarna koruma yaptn ifade ederek, "Btn yahu-
7 70 / Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi)
di iadamlar srail'e vergi verirler. Bu ok bilinen bir iliki. Koru

ma, yanna iki adam vermek olarak anlalmamal. MOSSAD, ilgi
li lkedeki bata istihbarat rgt ve medyadaki kaynaklaryla ko
ruma emberine alr. MOSSAD tarafndan korunduunun bilinme
si bile yeterince caydrcdr" diyordu. Aydnlk, Rus istihbarat
Dimitar Rugudin tarafndan gndeme getirilen "Garih'i MOSSAD
ldrd' eklinde yorum yapmasna dayanak olduu sylenen
MOSSAD'a ait bir kasette, "zeyir Bey'in bana bir i gelirse bu
bizden uzaklat iin gelir" ibarelerine de yer veriyordu. Aydn
lk, ididalara yer vermekle kalmyor, bir de zel aratrma yapyor
du.
Aydnlk'n aratrmas yleydi: "Cinayet MOSSAD'n yne
timinde kiilik bir tim tarafndan gerekletirildi. Timin dnda
gzcler de Eyp'te ve mezarlk evresinde yerlerini aldlar. Garih'in 25 Austos Cumartesi gn cep telefonundan bir MOSSAD
yetkilisiyle sabah saatlerinde grme yapt ne srlyor. Garihin telefonunu bu grmeden sonra kapad belirtiliyor. len
Bulgaristan Babakan Yardmcs Nikolay Vassilevle saat 11-12
arasnda Alarko merkezinde grt. Daha sonra eve gitti, zerini
deitirdi ve Eyp Mezarlna doru yola kt. Arabasn Eyp
Otopark'na brakt. Mezarla girdikten sonra Kk Hseyin
Efendi'nin mezarnn yannda ldrld. Garih ilk bak darbesini
karn boluuna, gsne ve sa kulak memesinin altndan ahdamarna ald. Garih planl ve profesyonelce ldrld. Faillerin bir
sa teli bile bulunamad"
Oysa Garih'in Nikolay Vassilev ile grt esnadaki kyafe
ti ile ldrld sradaki kyafetleri aynyd. Ama yorumlar kar
kt.
Rugudin neler dedi?
Ulusal Kanal'n 5 Eyll gn verdii haberde ilgin bir iddiaya
daha yer verildi. Haberde, Yermez'in yakaland gn, Bulgaris
tan'n Trkiye snrna ok yakn olan Svilengrad'da Rus Gizli Ser
visi 'nden birinin ldrld belirtildi. Kurban, Rus gazetelerinde
Garih'in MOSSAD tarafndan ldrldn iddia eden kiiydi.
Ulusal Kanal bu gelimeyi, Garih cinayetiyle ilgili polisin btn
iddialarn ve senaryoyu kkten deitirebilecek nitelikte olduu
belirtiliyordu.
ldrlen Rigudin'in son yazs: Garih'i MOSSAD ldrtt

Rigudin, Rus Trud gazetesinin 28 Austos Sal gnk saysn
da MOSSAD'n CIA'ya rapor gibi bir kaset hazrladn, kasette
"Garih'in bana bir ey gelirse, bizden uzaklat iin gelir" sz
leri kaytlyd. Rigudin, bu szlerden hareketle, Garih cinayetinde
Mossad parman aka yazmt.. Rigudin, 28 Austos'ta bunla
r yazd. 8 gn sonra, 4 Eyll'de de, Trkiye snrnnn hemen bitiiindeki Svilengrad kentinde ldrlm olarak bulundu. Rigu
din'in lm, Rusyann nl gazetelerinden zvestiya'nn internet
sitesinde, fla haber olarak duyuruldu. Haberin bal "Rus komi
ser, srail kurban m?"
MOSSAD' sulayan ajan ldrld
Aydnlk'n verdii bilgilere gre Dimitar Rigudin Rus vatan
da. MOSSAD uzman olarak nitelenen Rigudin de Musevi asll
bir istihbarat. Rus Gizli Servisi FSR iin alyor. Venezuela'da,
Gney Afrika'da, Yunanistan'da, ve son olarak Bulgaristan'da g
revli olarak bulunuyor. Rigudin, bir sre Trkiye'de de grev ya
pyor.. Rigudin son dnemde Bulgaristan'n Karadeniz kysndaki
Varna kentinde yayordu. Rigudin'in, ok yakn mesafeden ate
lenen bir silahla ldrld belirtiliyor. Rigudin, Svilengrad'da
ldrlyor, cesedi daha sonra Varna'ya gtrlp kald evin
nne atlyor. Bu ldrme biimi iin, "meydan okuma" yorumu
yaplyor. Ve arpc bir iddia daha. Garih cinayetinde Rus Trud ga
zetesine yazd yazda, Mossad parmana dikkat eken ve 4 Eyll'de Bulgaristan'da ldrlm olarak bulunan Rus Musevisinin
asl kimlii de belli deil. ddialara gre, Dimitar Rigudin, takma
bir isim. Rigudin, baka isimler de kullanyor. Ulusal Kanal'in tesbit ettii isimleri yle: Alexi Katale, Mihail Liguev ve Oleg Triguin. Zaten, Trud gazetesinde Garih cinayetini MOSSAD'n ile
diine dair haberi Oleg Triguin imzasyla yazd, daha sonra Dimi
tar Rigudin imzasyla da yorum yapt. Ayn iddia daha ayrntl ola
rak Aydnlk gazetesinde yer ald. 9 Eyll 2001 tarihli Aydnlk'ta
"Garih'i MOSSAD ldrd diyen Rus istihbarat ldrld" ba
lkl yazda, Dimitar Rgidin'in gerek adnn Vasili Siguryev ol
duu belirtildi. 1942 doumlu olduu belirtilen Sigurycv'in KGB
kamplarnda yetitii kaydedildi. Aydnlk, MOSSAD uzman Siguryev'in Trkiye'de Ahmet Furkan ismiyle bilindiini, Rusa, branice, Bulgarca, ngilizce ve spanyolca'nn yan sra Trke,
Farsa, Arapa ve Arnavuta biliyor. Aydnlk'ta yer alan bir dier
arpc iddia da Siguryev, kod ismiyle Ahmet Furkan, Cumartesi
zeyir Garih ile Bulgaristan Babakan Yardmcs ve Ekonomi Ba
kan Nikolay Vassilev grmesi iin araclk eden kiiydi.
Aydnlk'ta yer alan bir dier iddia da Dimitar Rugidin (Ahmet
Furkan, Vasili Siguryev, Oleg Triguin) 25 Austos'ta Bulgaristan
Ekonomi Bakan'nn Bakanl'nda Trkiye'ye gelen heyetteydi.
Aydnlk'a gre Rugudin, farkl bir isimle heyete dahil edildi.
Aydnlk'n kafalar kartran iddialar bunlarla snrl deildi
Cinayette Bulgar pastas ilikisi
zeyir Garih-Bulgar Heyeti grmesine de yer veren Aydn
lk, Bulgaristan'da byk bir ekonomik kavgaya atfta bulunuyor
du. Haberin bal "Bulgaristan pastas Alarko'ya kaydrld" idi.
Aydlk'n yorumuna gre Mesut Ylmaz, 11 Temmuz 1998'de
Bulgaristan' ziyaret etti. Bulgar Babakan van Kostov ile gr
t. Bu ziyaretin ardndan Ceylan Holding Heyeti de Sofya'ya gitti.
Bulgaristan Elektrik Kurumu ile ihalesiz baraj inaat konusun
da anlama yapld. Ceylan Holding'i gnderen Ylmaz'd. Ancak
Bulgaristan'da hkmet deiikliinin ardndan Ceylan Holding,
Bulgaristan pastasn kaybetti, Ceylan Holding'ten kalan bolukta
Alarko harekete geerek pastay ele geirmek iin aba harcamaya
balad. Bulgaristan projelerinde Ylmaz destekli Ceylan Holdinge
byk bir rakip kt. Ceylan Holding'in ansn kaybetmesini iste
meyen Ylmaz, 23 Austos'ta Sofya'da yaplan Levski Sofya-Galatasaray mana gitti. Sofya'da iki gn kald. Bulgaristan Baba
kan Yardmcs ve Ekonomi Bakan Nikolay Vassilev'i Trkiye'ye
davet etti. Mahmut Ceylanla birlikte Ankara'da Vasilevle resmi bir
grme ayarlad. Daha sonra Vasilev pastann dier talibi olan
Alarko'da zeyir Garih ile grt. Garih bu grmenin hemen
sonrasnda ldrld. "Garih'i MOSSAD ldrd" yorumunu ya
pan Rigudin de 4 Eyll'de Bulgaristan'da ldrld. Yorumlar
byleydi.
600 milyon dolarlk pasta

Aydnlk'n gndeme getirdii Bulgaristan pastas neydi? Cey
lan Holding bu pastay nasl kaybetmiti? Geen yl Kasm aynda
Bulgaristan Babakan van Kostov, Babakan Blent Ecevit'e
gnderdii mektupta Ceylan naat'n lkelerinde stlendii ve
mali portresi 600 milyon dolar projeleri baka Trk firmasnn st
lenmesini istedi. El konulan Bank Kapital'in sahibi olan Ceylan
Holding'in mali yaps konusunda bilgi almak isteyen Bulgar
Hkmeti, geen Kasm aynda Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu ile
Bankaclk st Kurulu'na bir hafta iinde kendilerine bilgi veril
mesi iin bavuruda bulundu. ki lke arasnda Ekonomik ve Tek
nik birlii Karma Komitesi 14'nc Dnem Protokol'nn imza
treninde Trk Heyeti'ne bakanlk eden Babakan Yardmcs
Mesut Ylmaz gazetecilere szkonusu mektubun Ecevit'e iletil
diini ve deerlendirildiini syledi. Protokoln imzalanmasndan
sonra Bulgar Bakan Evgeniy Tchatchev, Enerji ve Tabii Kaynaklar
Bakan Cumhur Ersmer ve Mesut Ylmaz ile grt. Gr
menin konusu Ceylan Holding'ti. Bulgarlar, Ceylan naat'n
deitirilmesi konusunda srarlydlar. Bulgarlar, 1998'de im
zalanan, 10 ylda 1.5 milyar dolarlk elektrik alm karl n
grlen 600 milyon dolarlk hidroelektrik santral ile iki baraj ve
otoyol yapmnn Ceylan Holding'e yaptrlmas projelerini uzun
sredir askya almlard.
Ceylan Holding srail'de de kaybetti
Bulgaristan'n, Ceylan naat'n deitirilmesini istedii ve
Ceylan Holding'e ait Bank Kapital'in Tasarruf Mevduat Sigorta
Fonu'na devredilmesinden sonra bu isteini tekrar gndeme getir
dii belirtiliyor. Ancak konunun Hkmetin ANAP kanad tarafn
dan srncemede braktrld iddia ediliyordu. Ceylan Holding'in
srail'de ald Ben Gurion Havaalan ihalesi de iptal edilmiti.
Ceylan Holding'in yerine havaalan ihalesine ise Gven
Sazak'n patronu olduu Yksel naat talip olmutu. Aydnlk'n
yorumuna gre Ylmaz, Bulgar heyeti ile Ceylan Holding arasnda
bir grme ayarlad. Bulgar heyeti, Alarko Holding Ebakan
zeyir Garih ile lmnden iki saat kadar nce grl. Gr-
mede Bulgaristan'da ticari yatrmlar ele alnd. Nikolay Vassilev,

zeyir Garih'in ldrlmesinden sonra Atatrk Havaalan'nda bir
aklama yapt. Vassilev, Garih ile yaplan grmenin ok iyi ge
tiini ifade etti.
Yener Yermez'in yakaland gn, "Garih'i MOSSAD ldr
d" yorumunu yapan Dimitar Rugudin Bulgaristan'da ldrld.
Kaderin garip cilvesiyle Garih'in katil zanls Yener Yermez'in
yakaland gn polis, Ceylan Holding'e operasyon dzenledi.
stanbul DGM Basavclnn 27Ekim 2000 gn el konu
larak TMSF'ye devredilen Bank Kapital'in iini 'back to back'
yntemiyle boalttklar gerekesiyle yrtt soruturmada, ban
kann Ynetim Kurulu eski Bakan Mahmut Ceylan'n da
aralarnda bulunduu 15 kiiyi gzaltna alnd. Mahmut Ceylan ve
bankann iki yneticisi stanbul 4. No'lu DGM'de tutuklanarak
Kartal Cezaevi'ne gnderildi.
BLM XX
Kaynak'tan ok yorumlar
Garih Cinayeti'nde MOSSAD parma arayan sadece Aydn
lk deildi. MT eski daire bakanlarndan Mahir Kaynak da
byle dnyordu. Gerek katilin Yener Yermez olduuna ihti
mal vermediini belirten Kaynak'a gre, esas katil oktan yurt
dna kmt. Garih'in ldrlmesinin basit bir cinayet oldu
unu dnmediini belirten Kaynak, "Museviler iindeki sra
il yanls grup ile bar yanls grup arasndaki atmada Garih
nemli bir figrd. Bar yanls grubun iinden sadece i dn
yasnda deil, siyasi arl da olan Garih'i bu yzden hedef
setiler. Bu sayede srail'in politikalarna destek vermeyen Ga
rih'in lmyle, hem srail antipatisi nemli lde krld hem*
de srail yanls grup nemli bir tasfiye gerekletirdi" eklinde
konuuyordu gazetelere. Yeni afak'ta polisiye roman yazar
Osman Aysu ile birlikte Mustafa Karaaliolu'nun sorularn ce
vaplayan Mahir Kaynak, "Ben bandan beri olayn bir siyasi ci
nayet olduunu ve bunun da bir adi cinayet ss ile rtlecei
ni dndm. rtmek iin nasl senaryo yazlacak diye de bek
liyordum. rtbas senaryosunun ok iyi hazrlanmad da gr
nyor" eklinde konuuyordu.
Yerrnez'in firarisi bir senaryo mu?!

Yener Yermez'in sadece rtme operasyonunda kullanldn,
cinayette rolnn olmadn dndn ifade eden Mahir Kay
nak, "Bunu belirli bir menfaat karlnda stlenmi olabilir. Kal
d ki u anda kontrol altnda ve zgr konuabilecei bir ortama ka
vuma ihtimali senelerce gzkmyor" diyordu. Kaynak, Yer
mez'in birliinden firar etmediini, alkonulduunu iddia ediyor,
"Yermez'i alkoyanlar, olay renmek isteyen 'yerli' bir gruptur.
Konuturup gerei anladlar ve kar tarafa bir mesaj verircesine
'paketi gnderiyoruz, aln' diyerek Kayseri'ye gnderdiler" ibare
lerine yer veriyordu. "Yener Yermez tespit edilir edilmez normal
olann polisin onu klada teslim almasdr. Ama olmad ve 10 gn
bir yerlere gitti. Bunu 10 gn alkoyan aslnda bu olay renmek
isteyen ieriden bir gruptur. Orada, Yermez'i kullananlar tuzaa
dtler. Birey dikkatimi ekti. Bir komutan, 'Olay henz belli
deil. 13 yanda bir ocuu da sylediniz bo kt. Yermez'i de
sorgulayn bakalm ne kacak' dedi" diyen Kaynak, "Akam saat
7,5'ta almaya gidiyorlar cevap geceyans geliyor, 'kat' diyorlar..
Bir insana birey bildiinizi sylediiniz zaman zlr. Bir grup,
muhtemelen Trkiye ile ilgili bir grup Yener Yermez'i sorgulad ve
olay rendi. Ama yapacak bir ey yok. Yapanlar yapmtr ve za
ten cinayeti ileyenler gitmitir. Hatta, cinayetin kim tarafndan i
letildiini bile tamamen renememi olabilirler. nk, Yermez
de kim tarafndan kullanldn bilmiyor olabilir" eklinde konu
uyordu. Karaaliolu'nun, " Yener'i bu srede ellerinde tutanlar ci
nayeti iletenler olamaz m?" sorusuna ise Kaynak, yle cevap ve
riyordu: "Hayr bu ok tehlikeli olurdu. Hemen teslim olmas gere
kirdi. Yakalanaca da baz yerlere sylenmi. Bu, onu sorgulayan
larn kar tarafa mesaj: Brakyoruz, paketi aln!"
zeyir Garih'in mezarlkta iki kiinin sevimesine mdahale
etmeyeceini belirten Kaynak, "Bu onun iin ok aykr birey de
il. Ayrca, 12 gn sonra bulunduu sylenen bak oraya cinayet
ten sonra konmu gibi grnyor" diyordu.
Garih, srail'in nnde engeldi!
Cinayetin bir siyasi rgt tarafndan ilendiini yineleyen Kay
nak, Trk-srail ilikilerine atfta bulunarak unlar sylyordu:
"srail'in Ortadou'daki varl herkes tarafndan Amerika'nn

desteine bal grlyor. Trkiye ile ilikiler srail asndan varhk-yokluk nedenidir. Bu iliki iki biimde olabilir. Birincisi srail
ile Trkiye devletlerinin yaknlk iinde olmas. kincisi ise, dev
letlerden bamsz olarak Yahudilerle Trklerin yaknl ve dost
luu. Garih, Trk-Yahudi halklarnn dostluunu ve yaknlamas
n istiyordu. Anladm kadaryla srail'in geleceinden de pek
umutlu deildi. Somut bir delilim var. Diyor ki, sraillilere: 'Ma
navgat suyunu ne yapacaksnz! Siz GAP'a gelin'. Garih'in mode
line gre Yahudiler Trk devletinin ierisinde tpk Osmanl'da ol
duu gibi yaamaldr ve bu Yahudilerin gelecei iin daha emni
yetlidir. Amerikal Yahudiler de 'Biz o llere gidip ne yapacaz!
Amerika gibi ok byk bir gcn manivelas elimizde, bunu niye
brakalm' diyorlar. te bu, srail devleti ile ciddi bir ayrmaya te
kabl ediyor. Bu fikrin galip gelmesi srail devleti iin iyi bir ey
deil" diyordu. 28 ubat srecnde baz generallerin slam bastrmak ve Yahudi ibirliini gelitirmek istediklerine dikkat eken
Kaynak," Gl bir srail, gl bir Trkiye. Ama, slami akmla
r bastrmak. Buna kar model de diyor ki: 'Bunu bastramazsmz.
Yapmanz gereken, slamla Yahudilii bartrmaktr'. Garih'in de
yapt buydu. slamla Yahudilii bartrmak, yaknlatrmak. Ta
bii bu siyasi bir yaknlktr. teki dostluklar, ilikileri buna yne
likti.". zeyir Garih'in Trkiye Yahudilii asndan nemli, dn
ya Yahudilii asndan da anlaml bir adam olduuna dikkat eken
Mahir Kaynak, "Bu pozisyonu itibariyle gl bir srail devletinin
nndeki engel gibi duruyordu. Onun iin bertaraf edilmesi ok
anlamldr. Ondan sonra da gl srail tezini destekleyen politika
retirseniz, bu ciddi bir deiikliktir" eklinde konuuyordu. *
lm daha ok konuulacak
25 Austos Cumartesi gn mslman bir din bynn me
zar banda ldrlen zeyir Garih srad bir musevi iadamy
d. 72 yllk hayatna ok eyler sdrd. Mason'du, Lolaryand.
Dnya Yahudi Lobisi'nin nemli isimlerinden biriydi. Kendi ifade*(10 Eyll 2001. Yeni afak)
siyle muhafazakar ve Allah'a inanan bir m'mindi. Dindar bir Mu

sevi olmadn, sinagoga gitmediini ifade eden Garih, Yahudiler
iin kutsal bir gn saylan abat'ta(Kutsal Cumartesi) i grme
si yapyor, arabaya biniyor, stelik bir Naki eyhi'ni ziyaret edi
yordu.
Oysa srail'de dindar Yahudilerin oturduu semtlerde cumarte
si gnleri hareket halindeki aralar tal saldrlara uruyordu. Ki
taplarnn ounu dindar mslmanlara ait yaynevinde bastran
zeyir Garih, bu evreyle yakn ilikisi olan bir Musevi'ydi.
Babasnn yakn dostu, hatta eyhi olduu iddia edilen Kk
Hseyin Efendi'yi ryasnda gren Garih, 25 Austos'ta lmne
neden olacak bir ziyarete doru adm adm gittiinin elbette farkn
da deildi. Mezarn yaptrd Kk Hseyin Efendi'nin
mezarnn banda kendi dilince dua edip i hesaplamasn yaar
ken ldrleceini dnm olsa bile, korumasz olarak ziyaret
lerini srdrd.
lmyle kendi srr kadar pek ok srr da gnsna kard.
zeyir Garih'in ilgin lmn Fatih ekirge'nin son derece
anlaml ve son derece hazin cmleleriyle bitirmek en dorusu ola
cak:
"Bir Musevi olarak zeyir Garih, bir Mslman mezarlnda
son nefesini verirken acaba ne dnmtr? Son duasn edebil
mi midir? Kan boaldka direncini yitirdii, evresindeki btn
nesnelerin buuland bir anda hemen yannda ykselen o mezar
tana bakabilmi midir? Baktysa ne grmtr? Grdyse,
giderek uzaklat bu dnyann byle bir lm bahesinde son
bulduuna tank olabilmi midir? Onu ldrenin gzlerinin iine
bakabilmi midir? Ucuz, zavall serseri bir ban, vcudunu delik
deik ettikten sonra panik iinde oradan uzaklamasn izleyebil
mi midir? zeyir Garih, kendi kaderiyle yz yze gelip, bir
Musevi olarak yaad dnyay neden bir Mslman mezarln
dan terk ettiini sorabilmi midir? Ve kim bilir hangi dualarn, tv
belerin, huzur dolu saatlerin ya da ac yakarmalarn eiinden Eyp
Sultan bahesine gemitir. Basit bir rastlant mdr bu lm? Yok
sa btn yollarn bittii bir son eik mi?"
darkmalt1 tarafndan taranmtr

Üzeyir Garih Öldüren Sır

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Üzeyir Garih Öldüren Sır

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

darkmalt1

8 / Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi)

Tarih kendini kusuyor

Osmanl Hayran Bir Musevi

Sosyete Kadnlar da eyh'e Gidiyor

Garih'i MOSSAD'm ldrd

Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi) / 7

Garih'in labirenti Trkiye

Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi) / 11

Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi)

akmak'in mezarnn yanndaki dar patikada gzden kayboldu.

Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi) / 13

cinayet haberi zerine hemen cep telefonundan eini arad, kar

14/Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi)

omuzlarna alarak Eyp Mezarl'na kadar tamlard. Bu olay,

Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi) / 15

men gazn kendi lkesi zerinden gemesini istiyor. ran'n da bu

16/Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi)

grev yapmt. te yandan Mareal akmak'n kinci Dnya Sa

Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi) / 17

Sultan Mezarl'mn giri kapsdr. Garih'in konumasna anlam

18/Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi)

zeyir Garih, Kk Hseyin Efendi'yi ryasnda gryor. Baba

Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi) / 19

"Cumartesileri ortadan kaybolurdu"

20 / Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi)

Yazgsn ryas izdi

Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi) / 21

yapt da rivayetler arasnda yer alyor. Bir hikaye de yledir: Pa

22 / Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi)

Sreyya Emin'in mezarlar da burada bulunuyor. Bu bakmdan

Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi) / 23

nini, slam ve Hristiyan kltrnde ryann yeri konusunda m

24 / Carih (Strad Bir Musevi'nin Portresi)

Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi) / 25

mezarn ziyaret etmeyi adet edinerek, mezar banda i dnyasn

'{Rya Mcktupltn-Asiye Hatun, Olak Yaynlar)

zeyir Garih ailesi nereden geldi?

26 / Carih (Srad Bir Musevi'nin Portresi)

Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi) / 27

Amcas Abdlhamid'in doktoruydu

28 / Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi)

tanbul'dan Anadolu'ya adam ve cephane sevkiyat-nn yan sra is

Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi) /29

Geen yl Avusturalya'da gnll srgnlk yaarken vefat

30 / Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi)

Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi)/31

trmaya gider. Dilerinin tedavisi uzun srdnden bu sre zarfn

nuyor. Abdurrahim Gzelyazc'nn aklamalarndan da anlala

Dii koltuunda balayan 'muhabbet'

zeyir Garih'in doumunu babasna haber verdii belirtilen

32 / Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi)

Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi) / 33

yerine dnemin sekin niversitelerinden T'ye giden Garih y

34 / Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi)

VARLIK VERGS VE ALARKO

36 / Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi)

san onu da kar ver demek istiyorlard. Haftada bir de yoklamalar

Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi) / 37

kurtulduk. Byle eyler dnyann her tarafnda u veya bu ekilde

38 / Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi)

yan insanlarn bir yere gelmeleri mmkn deildir. Ateist dedii

Garih (Srad Bir Musevi'nin Portresi) / 39