Professional Documents
Culture Documents
a
ri
a
mx
ofe
ri
a
samarTl is
ist oriis
t erminTa
l eqsikoni
mariam xoferia
samarTlis istoriis
terminTa leqsikoni
Tbilisi
2012
samecniero redaqtori
sruli prof. nugzar surgulaZe
recenzentebi:
asoc. prof. daviT bostoRanaSvili
asoc. prof. marina gariSvili
teqnikuri redaqtorebi:
dimitri gegenava
demetre egnataSvili
Zveli
aRmosavleTi
a
avelumi (aqad. Avlum Ze kacisa, mamakaci,
adamiani) _ babilonSi sruluflebiani
Tavisufali mosaxle, ZiriTadad, meTeme.
arThaSastra (sansk: mecniereba praqtikuli cxovrebis Sesaxeb) _ Zvel indoeTSi saero literaturis Janri, saxelmwifo marTvisa da politikis xelovnebis
traqtati (magaliTad, kautilias arThaSastra).
arSa
_ Zvel indoeTSi qorwinebis
erT-erTi saxeoba. am dros qaliSvils
aTxovebdnen gansawavlul an riSi (brZeni)
mamakacze. drahmaSastras gadmocemiT, qaliSvilis mama sasiZosagan xars an or
Zroxas Rebulobda.
asura _ Zvel indoeTSi qorwinebis
erT-erTi saxeoba, romliTac igulisxmeboda mSoblebisagan sacolis gamosyidvas
3
saRvTo wignebi, RmerTebisaTvis msxverplis Sewirva rogorc Tavisi, aseve sxvisi saxeliT, gaeca da mieRo saCuqrebi.
brahmans ekrZaleba nebismieri saxis samsaxuri.
brahmani
exmareboda
qveynis
mmarTvelebs saxelmwifoebrivi xelisuflebis ganxorcielebaSi.
g
gandharva _ Zvel indoeTSi qorwinebis erT-erTi saxeoba, romelic mxolod
sapatarZlosa da sasiZos nebas efuZneboda.
d
daiva _ Zvel indoeTSi qorwinebis saxeoba, romlis drosac qaliSvilis sasuliero pirze aTxovebdnen.
danda
_ (sansk. kverTxi, joxi) _
marTvis
xelovneba
_
`dandaniti~,
iTargmneba rogorc kverTxiT xelmZRvaneloba (floba).
devaraji _ Zvel indoeTSi `RvTis
sasurveli mefis~ politikuri koncefcia,
romlis mixedviTac mefe valdebuli iyo
mSidobisa da wesrigis damcavi sagangebo
dharma Seesrulebina.
5
10
S
Samalumi (Sum. amall(m) _ CanTis matarebeli) _ babilonSi mtvirTeli, saqonelis gamsaRebli; Tamqaris savaWro
agenti, romelsac Tamqari sxvadasxva sesxs
aZlevda da romlis winaSec igi iyo pasuxismgebeli.
Sanfu _ vanis piradi neba-survilebis
aRmsrulebeli, administraciuli da samxedro funqciebis ganmkargavi.
Saqanaqumi (aqad. Sakkanakkum) _ babilonSi olqis (provinciis) mmarTveli.
SenSi _ Zvel CineTSi profesiuli samoxeleo aparati.
SerikTumi (aqad. eriktum) _ babilonSi
mziTevi, romelic qaliSvils gaTxovebis
an taZarSi qurumad aRkvecis SemTxvevaSi
miecemoda (nadiTumi (sanskr. unayofo) _
`RvTis xasa~, qurumi qali, romelsac samefo miwaze wili hqonda; enTumi _ `RvTis qalbatoni~ an `RvTis da~; ziqrumi
_ taZris meZavi qali).
Sudra _ Zvel indoeTSi yvelaze dabali kastis warmomadgeneli, romlis mo14
C
Candali _ Zvel indoeTSi xelmiukarebelTa kasta, romelic varnebis sistemis
miRma imyofeboda.
j
jati _ Zvel egvipteSi maRalCinosani
moxele, romelic faraonis miTiTebiT
saxelmwifos yvela saqmes xelmZRvanelobda.
15
elada
da romi
a
17
b
basilevsi (berZ. ) _ 1. homerosis periodis eladaSi arCeviTi tomobrivi Tanamdebobda, tomis beladi; 2.
Zvel aTenSi meore arqon(t)i, romelic
religiur kults ganagebda; 3.bizantiaSi
imperatoris erT-erTi wodeba.
bule (berZ. ) _ 1. homerosis epoqaSi uxucesTa sabWo; 2. solonis epoqaSi
oTxasTa sabWo; 3. klisTenes reformebis
Semdeg xuTasTa sabWo. bules wevrs bulebti ewodeboda
g
gerusia (berZ. ) _ spartaSi uxucesTa sabWo. gerusiis wevrs geronti
ewodeboda.
grafe
paranomoni
(berZ.
) _ Zvel aTenSi nebismieri moqalaqis ufleba heleiaSi gaasaCivros eklesiaSi Setanili kanonproeqti, romelic
moqmed kanonmdeblobas ewinaaRmdegeba.
18
d
deliqti (laT. Delictum) _ Zvel romSi
samarTaldarRveva, romelic kerZo pirs,
mis ojaxs an qonebas miadga. (iniuria, furtum)
deportacia (laT. Deportatio) _ 1. sasjelis saxe Zvel romSi, damnaSavis samisdRemSio gaZeveba.
diqtatori (laT. Dictator) _ romis respublikaSi
gansakuTrebuli
uflebebiT
aRWurvili
erTpirovnuli
mmarTveli,
Tanamdebobis piri, romelsac sagangebo
viTarebis dros 6 Tvis vadis irCevdnen
(Semdeg 1 wliT, xolo mogvianebiT uvadod).
dokimasia (berZ. ) _ Zvel
aTenSi saxelmwifo Tanamdebobaze asarCevi kandidatebis sagangebo Semowmeba.
dominiumi (laT. Dominium) _ kerZo sakuTrebis
ufleba
Zvel
romSi,
rac
nivTze srul batonobas gulisxmobda.
19
e
egzogamia (berZn. ) _ erTi gvaris an Temis warmomadgenlebs Soris
qorwinebis akrZalva.
edili (laT. Aedilis) _ romaeli magistri, romelsac evaleboda sazogadoebriv Senoba-nagebobebze, quCebis sisufTavesa, zomisa da wonis sizusteze meTvalyureoba. Tavdapirvelad, edilebi saxalxo tribunTa TanaSemweebi iyvnen. mogvianebiT ki, avgustusma maTi uflebebi
SezRuda, raTa ufro profesionaluri
administraciuli uwyeba Seeqmna. edilebs
daevalaT ezrunaT saxelmwifo Senobebis,
taZrebis, moednebis sisufTavesa da wesrigze; isini xelmZRvanelobdnen sportul asparezobebs, icavdnen saxelmwifo
xazinas, arigebdnen purs da a.S.
ediqti (laT. Edictum) _ 1. imperatoris
konstituticiebis erT-erTi saxe, mTeli
mosaxleobisaTvis saerTo savaldebulo
gankarguleba; 2. romaeli magistratebis
(mag., pretoris) sajaro gancxadebebi da
brZanebebi.
20
antisxvis
miwis
gasx-
efeti (berZ. ) _ Zvel aTenSi sasamarTlo kolegia, romelic gaurfTxilebeli mkvlelobis saqmeebs ganixilavda.
21
22
27
28
m
mandati (laT. Mandatum) _ Zvel romSi
imperatoris konstituciebis erT-erTi
saxe, calkeuli moxeleebisaTvis micemuli
davalebebi.
mancipacia (laT. Mancipatio) _ romis
samarTalSi nivTiebis gasxvisebis mkacrad
gansazRvruli
forma,
romelic
xorcieldeboda spilenZisa da sasworis meSveobiT.
medimni (berZ.) _ Zvel aTenSi
wonis erTeuli (51.84 litri).
zoma-
42
45
48
50
v
`varskvlavTa palata~ (ing. Court of
Star Chamber) _ Sua saukuneebis inglisSi
sagangebo/gansakuTrebuli
sasamarTlo,
romelic politikuri danaSaulis saqmeebs ganixilavda.
vasali (frang. Vassal _ daqvemdebarebuli, msaxuri) _ Sua saukuneebis dasavleT evropaSi miwaTmflobeli, romelic
Tavis seniors eqvemdebarebnoda da vasaluri garigebis safuZvelze, valdebuli
iyo mis sasargeblod garkveuli samsaxuri gaewia.
vergeldi (germ. Wergeld - adamianis fasi) _ adre Sua saukuneebis samarTalSi
Tavisufali adanianis mokvlisaTvis gaTvaliswinebuli fuladi kompensacia.
vikariusi (laT. Vicarius Camnacvlebeli,
Semcvleli) _ saepiskoposoSi, monasterSi sasuliero piris moadgile; kaTolikuri eklesia romis paps `ieso qristes
vikariuss~ uwodebs.
vilani (laT. Villa _ mamuli, nakveTi) _
Sua saukuneebis dasavleT evropaSi glex51
54
wodeba miiRo safrangeTSi glexebs Soris farTod gavrcelebuli saxelis Jacques Jak - mixedviT. ajanyebulebis feodaluri daqvemdebarebulobisa da saglexo damokidebulebis winaaRmdeg gamodiodnen.
Jeneraliteti (frang. Gnralit) _ Sua
saukuneebis
safrangeTSi
sagadasaxado
mizniT calke gamoyofili sagangebo olqebi.
r
raindi _ Sua saukuneebis dasavleT
evropaSi
samxedro-feodalur
wodebas
mikuTvnebuli piri.
raxinburgi _ frankebis samefoSi samarTlisa da adgilobrivi Cveulebebis
mcodneebi,
aseulebis
sasamarTloebis
procesebis monawileebis.
reipusi _ frankebis samefoSi qvrivis
gamosasyidi, romelsac momavali meuRle
sacolis gardacvlili qmris naTesavebs
uxdida.
remonstracia _ Sua saukuneebis safrangeTSi parizis parlamentis preroga59
u
uitenagemoti (ing. Witenagemot) _ normandiul inglisamde mefesTan arsebuli
`brZenTa~ sabWo.
f
faris fuli _ Sua saukuneebis inglisSi fuladi konpensacia, romelsac
vasalebi samxedro samsaxurisagan gaTavisufelbis sanacvlod mefis sasargeblod
ixdidnen.
feodi (laT. Feodum) _ Sua saukuneebis
dasavleT evropaSi memkvidreobiTi miwaTmflobeloba, romelic seniorisagan
vasals garkveuli (samxedro, administraciuli) samsaxuris sanacvlod hqonda nawyalobebi.
folklendi (ing. Folkland) _ Sua saukuneebis inglisSi Tavisufali meTemis miwis mflobeloba.
formariaJi (frang. Formariage) _ Sua
saukuneebis safrangeTSi batonis mier
qorwinebaze gacemuli sagangebo nebarTva.
61
friholdi (ing. freehold) _ Sua saukuneebis inglisSi, piradi an rainduli samsaxuris sanacvlod, miwebis Tavisufali
mflobeloba, aseve Tavisufali glexis
miwaze mflobeloba, risTvisac glexi
lords fiqsirebul Tanxas uxdida.
S
SevaJi _ Sua saukuneebis periodis safrangeTSi servis mier gadaxdili suladobrivi gadasaxadi.
Serifi _ Sua sakuneebis periodis inglisSi Tanamdebobis piri, romelsac adgilebze sasamarTlo, sapolicio, samxedro
da
finansuri
uflebamosileba
gaaCnda.
Sefeni _ Sua saukuneebis germaniaSi
`arakeTilSobili~
Tavisufali
mosaxleobis warmomadgeneli, romelTa rigebidan saTemo sasamarTloebis mosamarTleebs irCevdnen.
Sefenebis sasamarTlo _ germaniasa
da skandinaviaSi sasamarTlos forma,
rodesac profesionali mosamarTle da
mosaxleobis
warmomadgenlebi
erTian
kolegias qmnidnen.
62
C
CinSi germaniaSi glexebze dakisrebuli saijaro fuladi gadasaxadi.
c
cenzitariusi _ wodebriv-warmomadgenlobiTi periodis safrangeTSi piradad
Tavisufali masa, romelic sakuTari senioris sasargeblod ixdidad fulis
rentas (cenzs), romlis moculobac mudmivad icvleboda.
j
jentri (frang. Genterie) _ Sua saukuneebis inglisSi `axali aznauroba~, miwaTmflobelebi, romlebic axal, kapitalistur meurneobasTan iyvnen dakavSirebulni.
h
hoftagi _ Sua saukuneebis germaniaSi
imperatorTan arsebuli samefo sabWo,
romelic mniSvelovan saxelmwifo saqmeebs
ganixilavda.
herioti _ 1. normandiulmde inglisSi vasalis qonebis nawili, rogorc wesi,
63
64
Tanamedrove epoqa
a
abolicionizmi (ing. Abolitionism gauqmeba, uaryofa) _
aSS-Si monobis gasauqmeblad warmoebuli moZraoba, romelic
organizaciulad
XIX saukunis
20-ian
wlebSi gaformda; abolicionizmi aseve
gvxvdeba didi britaneTis, safrangeTisa
da sxva qveynebis koloniebSic.
administraciuli
iusticia _ 1.
saxelmwifo mmarTvelobis sferoSi kanonierebis dacvaze zedamxedvelobis sagangebo organoTa sistema; 2. erTi mxriv,
moqalaqes an organizaciasa da meore
mxriv, saxelmwifo mmarTvelobis organos
Soris
administraciul-samarTlebrivi
davebis gadawyvetis sagangebo procesualuri wesi.
avtoritarizmi (laT. Auctoritatis _ xelisufleba, Zalaufleba, franguli autoriratisme) _ 1. saxelmwifo xelisuflebis
antidemokratiuli
sistema,
romelic,
rogorc wesi, pirovnul an klasobriv
diqtaturas emyareba; 2. politikuri reJimi, romelic xasiaTdeba erTi uwyebis
65
66
d
digeri (ing. Digger mTxreli) _ memarcxene politikuri Zala, romelic kerZo
sakuTrebis gauqmeba da miwebis glexebisaTvis gadacemas moiTxovda.
direqtoria (laT. Directorium - mimarTuleba, mmarTveloba) _ safrangeTSi
aRmasrulebeli xelisuflebis umaRlesi
organo, romelic 1795 wlis 4 noembers
Seiqmna da 1799 wlis 10 noembramde arsebobda; es organo xuTi direqtoriisagan
Sedgeboda, xuTasTa sabWosa da uxucesTa
sabWos mier irCeoda.
domicili, domiciliumi (laT. Domicilium - adgilsamyofeli, sacxovrebeli)
_ 1. piris sacxovreblis an organizaciis adgilsamyofelis iuridiuli mniSvneloba; 2. Tanamedrove saojaxo samarTalSi colis ufleba damoukidebels
sacxovrebelze.
dofini (frang. Dauphin) _ safrangeTSi
taxtis memkvidri wodeba.
68
i
iakobinelebi (frang. Jacobins) _ safrangeTSi XVIII saukunis radikaluri
politikur-revoluciuri moZraobis wevrebi, romlebic muSaTa da glexTa interesebs icavdnen. maTi Sekrebebi imarTeboda parizis wm. iakobis taZarSi, ris
gamoc maT iakobinelebi ewodaT.
independentebi (ing. Independent _ damoukidebeli) _ XVII saukunis inglisis
revoluciis politikuri moZraobis wevrebi, romelTac konstituciuri monarqiis aRdgenasa da administraciuli aparatisagan damoukidebeli adgilobrivi
religiuri sazogadeobebis Seqmnas iTxovdnen. (ix. leverelebi)
k
kongresi (laT. Congessio _ Sexvedra,
urTierToba) _ 1. mmarTveli pirebis
Sexvedra saerTo saqmis gansaxilvelad; 2.
aSS-Si sakanonmdeblo organo; 3. safrangeTSi deputatebis palatisa da senatis
gaerTianebuli Sekreba.
69
l
leverelebi (laT. Levis - gluvi, swori,
ing. levellers ) _ XVII saukunis inglisis
revoluciis politikuri moZraobis wevrebi, romlebic independentebis Semadgenlobas gamoeyvnen da saxalxo suverenitets, sayovelTao Tanasworobas, erTpalatiani parlametis SemoRebasa da respublikis gamocxadebas iTxovda. (ix. indenpendentebi).
o
ormagi votumi _ inglisSi amomrCevlis ufleba arCevnebSi orjer misces xma
_ sacxovreblisa da uZravi qonebis adgilsamyofelis mixedviT; 1949 wels aRniSnuli wesi gauqmda.
p
probacia _ inglisSi pirobiTi gaTavisufleba, romelic rogorc sasjelis
forma ise gavrcelda da gansasjelis
socialuri adaptaciis efeqturi saSualeba gaxda; probacia spacialuri socialuri samsaxuris zedamxedvelebis gansakuTrebuli meTvalyureobiT xorcieldeboda.
70
uflebas, `TiTqos
gardacvliliyo~.
bunebrivi
formiT
u
unia (laT. Unio - gaerTianeba) _ monarqiuli saxelmwifoebis erTi suverenis
xelSi gaerTianeba. ganasxvaveben pirad
unias _ roca ori an meti saxelmwifos
saTaveSi erTi suvereni imyofeba da realur unias _ roca ramdenime saxelmwifo xelSekrulebis safuZvelze erTiandeba.
S
`Savi kodeqsebi~ (ing. Black Codes) _
1865-1866 wlebSi amerikis CrdiloeTis
StatebSi monobis gauqmebis sanacvlod
gamocemuli sakanonmdeblo aqtebi, romlebic rasobriv diskriminacias akanonebdnen.
h
habeas
korpus
aqti _ inglisSi
1679 wels miRebuli kanoni qveSevrdomTa
Tavisuflebebis ukeT uzrunvelyofisa da
okeanis miRma gadasaxlebis gafrTxilebis
Sesaxeb, romelic miznad isaxavda gaemar72
73
islamuri samyaro
a
aia (arab. aa) saswauli, niSani, yuranis leqsi.
i
imami (arab. imam) _ 1. calkeul qveynebSi
musulmanTa sulieri lideri, romelsac
zogjer saero xelisufelbac gaaCnia; 2.
meCeTSi religiuri ritualis xelmZRvaneli; 3. sunizmis oTxTagan TiToeuli
religiuri-iuridiuli ganmartebis fuZemdebeli; 4. Siitebis lideri.
ijma (arab. al-ijma) _ islamuri samarTlis erT-erTi wyaro, muslim samarTalmcodneTa erToblivi mosazreba religiur an samarTlebriv sakiTxze. muslim swavlulTa erTsulovani azri
k
kanuni (arab.) _ islamuri samarTlis
erT-erTi wyaro, saero xelisuflebis
mier gamocemul normatiuli aqti.
74
kiasi (arab. al-kias) _ islamur samarTalis erT-erTi ZiriTadi wyaro, analogiiT msjeloba.
m
maliqitebi _ erT-erTi sunituri samarTlebrivi skolis (mazhabis) warmomadgenlebi.
s
suna (arab: as-suna gza, mimarTleba; adaTi, Cveuleba) _ islamuri samarTlis
erT-erTi ZiriTadi wyaro; gadmocemebi
muhamedis Sesaxeb, romelic Seicavs winaswarmetyvelis gamonaTqvamebs, moqmedebebs
da a.S.
sunizmi _
mimdinareoba.
islamis
orTodoqsaluri
f
faTva (arab. faTva, sp. feTva _ ganmarteba) _ muslimi samarTalmcodnis (mufTis) gadawyvetileba, daskvna calkeul
religiur an samarTlebriv sakiTxze.
fikhi _ (arab. al-fikh,
samarTalmcodneoba)
islamuri
samarTlebrivi
doqtrina.
75
S
SariaTi (arab: aS-Saria _ marTali,
naTeli gza) _ islamis religiuri kanoni. yuransa da sunaSi gadmocemuli religiur-samarTlebrivi normebis principebis erToblioba.
Safiitebi (arab. aS-Sahia) _ erT-erTi
sunituri samarTlebrivi skolis warmomadgenlebi.
y
yurani (arab. al-kuran) _ islamuri
samarTlis erT-erTi wyaro, musulmanTa
`wminda wigni~, romelSic mocemulia gadmocemebi muhamedis Sesaxeb.
x
xaraja (arab.) _ aramuslimebisaTvis
dawesebuli saadgilmamulo gadasaxadi.
j
jizia (arab. jizia) _ aramuslimebisaTvis dawesebuli suladobrivi gadasaxadi.
76
h
hanafitebi (arab. al-hanafia) _ abu
hanifas mier daarsebuli samarTlebrivi
skolis warmomadgenlebi.
hanbalitebi
(arab. al-hanibala) _
ahmed ben hanbalis mier daarsebuli sunituri skolis samarTlebrivi skolis
warmomadgenlebi.
77
gamoyenebuli
literatura
. . . . 3- . , 2005.
20. , ,
.. ., , , 1953
80