S S
S s=aw.-ros. kus – kusza:,
S – znak kszta=tem podobny jest do
Z i C.
Ma=a litera S ]s\ podobna jest troszk"
do ma=ej C ]c\, zwierciadlane jej
odbicie, i C ]c\ czytane czasem jest
jako S ]s\ lub K ]k\.
Z przej>ciami d{wi"ku S jest problem,
gdy/ przechodzi on wielorako&
gr.-celt. HS ]ho ^ so\,
niem. CZS ˘ pol. Sz,
STC ]Cz\KS,
ss ˘ sz ¯ st, sk.
S cz"sto wyst"puje z T ]st\ i przechodzi
w[wczas w Sz, np. Lestko ^ Leszek
li>:, listownie ˘ liszka
i>: ˘ szed=.
itti-itti ˘ wël-szo=.
przy tworzeniu nowych s=[w czyta-
niem istniej'cych wspak, ST wyst"pu-
je niezmiennie, np. stub  bust,
mist  steam }sti&m|; mist ]rzadka
mg=a, ang. water vapor, like a fog, but
less dense\  anglosas. i >redniow.
ang. steme ˘ steam ]para wodna\;
angloj"zycznym nieznana jest zasada
tworzenia nowych s=[w poprzez czy-
tanie wyraz[w wspak.
w gotyckim alfabecie S jest omal
identyczne z F, i jest to przyczyna
pomy=ek&
abcdefghijk
lnoprstuvwxyz,
np. Geschaft ]Geschaft\.
staropol. ca 1455 samborza ssala
]w miejsce ffala\.
W nazwiskach, pochodz'cy od `,
• w anglosaskich jako przyrostek ˘
Jack ˘ Jacks ˘ Jackson,
• w s=awia<skich jako przedrostek&
Tokarski ˘ Stokarski,
Trojanowski ˘ Strojanowski.
k ]do\ ˘ k•was ]czynnik\ ¯ wasser,
s ]od\ ˘ s•=[d ]odczyn\ ¯ =ada, woda,
s ]do, na\ ˘ s•k=ad, s•po=em ]do spo-
=u, wsp[lnie\,
s ]od\ ˘ s•t'd ]od•t'd\,
s ]po\ ˘ s•k=on ]po•k=on\,
po•/on ]s•palony\,
s•krywa:, s•krycie ^ po kryjomu,
i szereg innych, ˚485,
w nazwiskach s ]potomek ¯ po kim\.
SC
niem. smacke – cmok
SH ˚]litera\ H
SK ˘ SzCz
ang. skull }skal| – szczalbatka
staropol. szczerupina – skorupa
skrz"t`  szcz"t`  sprz"t,
skrz"t` ]skrz"tnie\  szcz"t`
]doszcz"tnie, szcz'tek, drobiazg\
 sprz"t ]sprz'ta:\.
SSZCZÇ, Í
mus ]m"ski, p=ci m"skiej\ – m'/
]k's – k'sa: ^ je>:\
s=aw. ¢szub ]g=owa, wierzch\ – czub
ros. sarancza saranha –
pol. szara<cza
ros. sachar – pers. szakar
pismo – napisz
las ¯ les – leszczyna
i wiele innych.
w j"zyku staropolskim Sz ^ Í,
st'd Wiszniewski ^ Wi>niewski,
ry> ^ ¢rysz ˘ Ryszewski,
Skaryszew ]ska ^ ziemia\,
szo=ecki ^ sio=ecki ¯ sio=o,
g=osi:  g=osz'c, prosi:  prosz'c,
kres]y\ ]brzeg(i, granica\  czerk
]kres  czerk czyt. wspak, cz ^ >\ ˘
wykre>li: ^ wyczerknut ˘ kre>li:,
szorstki ˘ szer>: ˘ sier>:,
wi"cej ˚polski j"zyk.
SzCH
pieszo – piechota
dusza – duch
szybki – chybki, niechybnie
SSTS
niem. schoss – >redniow. ang.
schotte ]strza=\ ˘ ang. shot
niem. wasser – ang. water ]woda\
niem. wesser – ang. better ]lepszy\
niem. nessel – >redniow. ang. netel
niem. fuss – ang. foot ]stopa\
pol. pl'sa: – pl'ta:, wi:, ple>:
przez zupe=ny przypadek&
s•erpentyna – t•erpentyna, ˚swoi.
SZ; Í¸; Í?; ST ˘ ZD
=ac. Basilius – pol. Bazyli
=ac. nostril – nozdrze
hiszp. Zaragoza – Saragossa
ang. bison ˘ bizon
ang. cosin, cusin – kuzyn
ang. nest – s=aw. gniezdo
ang. mistress – mizdrzy: si"
ang. forest – gozd, est ˘ ozd,
ros. sostaw – pol. zestaw, OE
izdist ˘ gwizd(a:>wist(a:
jestem  jezdem, TD
usta  uzda ¯ uz ]wi'z\ % da
pryska:  bryzga:, KG
pro>ba  gro{ba, PG ˚024
>lisko – >lizgawka
blisko – bli/ej
Mesopotamia – Mezo`
Sigmunt – Zygmunt
tatar. kumys – kumuz
przemienno>: stosowana przez daw-
nych pisarzy& Seklucjana, Leopolit",
Budnego, Wujka, Bia=obrzeskiego,
Bielskiego& “ty jeste> semn'” ]ze mn'\,
Czesi& s otcem gjt ]z ojcem i>:\.
luba – mi=a ˘ lubie/nie – mi=o>nie,
gdzie> – gdzie/ ]>, / – wzmocnienie\
je>li – je/eli
S, Sz?Rz
staro/. ag]ni\s ]ogie<\ ˘ s=aw. /ga:
=ac. muscululus ]mi"sie<\ ˘
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
anglosas. sur, >redniow. ang. sour.
sur, niem. sauer – pol. /ur
>redniow. ang. yis, yus ]tak\ ˘
pol. ju/, s=aw. ros. u/e; =ac. sic
ang. anes – /ena ]kobieta\ ˘ /ona
dun. smuds – ?mud{
niem. spise ]stop\ – spi/
niem. sold – /o=d – ros. so=dat,
ang. soldier ]/o=nierz\
jez. Trusø – Dru/no
Prusaki – Pru/any
>redniow. ang. blessen ]b=ogos=awi:\
˘ b=a/en(nyj ˘ B=a/ej
wasser ˘ lit. suras ]kwa>ny\ – Sura/
sur, syr, ser, zur ]kwa•s(>ny\ – /ur
tatar. wesa – we/a
rz. Su=a – /u=awy
Hrubiesz[w – rubie/
Bu/sk – Busk(Bugiem
Czech Benesz – Bene/
pheasant – ba/ant,
anison – any/
sto/ek – stos, >cisk – ci/ba
pobliski – pobli/e
grz'ski – grz"zn':
mors – ros. mor/, rise – ry/
skowronek – ros. /awronok
wy/szy – ros. wysszij
m"ski – ros. mu/skoj
szal  sza= – /al ˘ szal(ik ^ tul(ik
nazwiska& Ju/ko – Juszko
Czyszpak ¯ ]Czy/ % Szpak\$
Grzegosz – Grzegorz }/|
Lemierz – Lemiesz
Snie/ko – Snieszko
Zd'ba=a•sz(rz
?migrodzki – Szmi(Ími•grodzki
staropol. Boszej – Bo/ej
staropol. Goszka – Gorzka
staropol. Krzysz – Krzy/
staropol. Kusz – Kurz
staropol. Szyd ]Izraelita\ – ?yd
staropol. Szydovye, Szydy – ?ydzi
staropol. Ícieszka – Ície/ka
staropol. alyesz – ale/
staropol. ciszba ]ci/ba\ – cisk
staropol. iszesm – i/em ]i/ jestem\
staropol. jusz ]jusz trzy lata\ – ju/
staropol. kaszdy, kalsdy – ka/dy
staropol. kyedysz, kyedysch –
kiedy/
staropol. lemu/  lamus
staropol. lyszka – =y/ka
staropol. masze – ma/e ¯ maza:
staropol. konyecz nosza – no/a
staropol. koszany – sk[rzany ¯ ko/a
staropol. osztrosznye – ostro/nie
staropol. papyesz – papie/
staropol. posziczony – po/yczony
staropol. przebeszal – przybie/a=
staropol. ruszy: – r"/y:, U ˘ Å, ´
staropol. szena – /ona
staropol. møsz – m'/
staropol. tesch, theszs – te/
staropol. ysz yschby – i/, i/by
staropol. wloszy – w=o/y=
s sad=o
staropol. zadrszal – zadr/a=
staropol. zaraszeny – zara/ony
staropol. zasluszyl – zas=u/y=
staropol. /alm }nieme P| – psalm
/': – s'cz ˘ wy/': – wys'czy:
i wiele innych ˚wymiana liter i
d{wi"k[w.
ST ˘ ÍÇ, SzCz
ang. nest ]gniazdo\ – nie>: ]jajka\
niewiasta – niewie>ci
piast ]opiekun\ – pie>ci:
most ]wysoki\ – mo>ci ]panowie\
dostatecznie – do>:
kostny – ko>:
sterany ]zu/yty\ – >cierka
post=aw – po>ciel
ostatek – szcz'tek
ST wyst"puje razem, niezmiennie w
tej kolejno>ci gdy s=owa wypowiadane
s' wspak, np.
anglosas. dust ]py=\ ˘ niem. staub.
w s=owotw[rstwie j"zyk[w Europy ST
ma wielorakie zastosowanie, jedno z
najcz"stszych je/eli nie najcz"stsze
]analiza tu wymagana\, g=[wnie z racji
litery S; gdy ST wesz=o w sk=ad s=owa
sta:, to st'd do wzgl"dnie ogromnej
liczby termin[w o r[/norakim za-
stosowaniu, cz">ciej ni/ ka/da inna
zg=oska, ˚sta:.
S nieme ˚]litera\ H
Przez HS, podejrzewam, w nie-
kt[rych wypadkach S by=o nieme,
zw=aszcza gdy na pocz'tku lub na
ko<cu wyraz[w, np. `as ]syn tego,
odpowiednik pol. `ak\, Pietras – syn
Piotra; gdy nieme S – wynikiem&
Pietra – dope=niacz Piotra; i tak w
wielu innych miejscach&
hebr. ˘ gr. Elias – s=aw. Ilja,
O˘A˘E˘I
gr. Thomas – s=aw. Thoma
gr. basilikos – s=aw. Wasilko
gr. Thaddaios – ros. Thaddei
gr. Komnenos – ros. Komnin
gr. barys ]ci"/ki\ – pol. bary ]plecy\
gr. palaios – s=aw. paleia
gr. oinos – wino O ^ U ^ W
gr. halle – franc. salle – ang. hall
gr. pappas ˘ papas ˘ =ac. papa ˘
papie/ ]? ^ S\
gr. lochos ]por[d\ – pol. locha
gr. gyne ]kobieta\ ˘ gynaikos ]w do-
pe=n.\ ˘ gyneko`, gyneco`
gr. kinema, kinematos ]ruch\ ˘
kinemato` ]kinematografia\
gr. varys ]ci"/ki\ ˘ pol. bary, barki ,
gr.-celt. BW
=ac. Ducas – s=aw. Duka
=ac. bis ˘ staropol. bi, bie ˘ obie,
obydwaj, ˚biesagi, oba(j
=ac. alias ˘ staropol. alia ]˚k=ocina\
=ac. finis ˘ fini, fin ˘ Finland
=ac. Bavaria % regis ]kr[l\ – Waregi,
gr.-celt. BW
=ac. mutus ]niemy\ ˘ ang. mute,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
U ^ E, dodatkowo nieme S
starofranc. glu, glus ]klej\
starofranc. gros }gro| ˘ ang. gross
]ca=kowicie, handl. brutto\
franc. Paris } pari |
franc. a propos }apropo| ˘ apropos
hiszp. pumas }puma|
goth. reiks=ac. rex ]kr[l\
˘ rik, pol. `ryk
ang. yes ˘ yeah } je |, nieme H
is ]woda\ ˘ island ]wyspa\ ˘ >redniow.
ang. iland ˘ ang. island } aj-
lend,
nadal nieme S |
niem. kreis }krajs| ˘ pol. kraj
wo=. 1289 bo ¯ bos ]bosy\
staropol. sinochodnik – inochodnik
S ginie u nas gdy przed T&
czes. strewic – trzewik
czes. strizwy – trze{wy
czes. strnadl – trznadel
Sanders – Anders
selekcja ]wyb[r\ – elekcja ]wyb[r\
s – symbol s=o<ca ]gor'ca\,
seksu i gada, ziemi i morza.
wi"cej ˚nr 005 i 485 Zg=oski.
¢s~
1. z ` ]np. z rodu\, ze `, od `, po`,
>redniow. ang. Spruce ¯ Pruce
]Prussia, Prusy w centr. Niem-
czech\, s(po•tr'ci:,
s•kr"t – po•wr[t,
s•tok – po•tok,
s•palony – Po•zon ¯ /ga:, pali:,
wi"cej ˚485.
2. wzmocnienie, po=o/ony nacisk,
akcent&
sklei:, sk=ama:, sp=ata:, spodo-
ba: si", sprowadzi:, spr[bowa:,
stwierdzi:.
¢~s 1. anglosaska forma liczby
mnogiej, 2. patronim w nazwiskach,
syn tego/& Graves, Hawkins, Perkins,
odpowiadaj'cy pol. `ak(i ]ch=opak ¯
syn ch=opa\. ang. twins ]bli{niaki\.
sabot(y odzież. drewniak(i
ar. sabbot ]sanda=\, franc.-ang.
sabot ]zmienione na bot – boot\.
sabota/(ysta społ.
franc.-ang. sabotage ]uszkodzenie
maszyny sabotami – drewniakami\.
sacharyna spoż.
sanskr. sarkara ]/wir, cukier\,
gr. sakcharon, =ac. saccharon,
ang. saccharin, ros. saxar.
sad(ownictwo(zi:(za:(zak(
(zeniak(zonka(za(owi:, osad
1. rz"dy drzew, 2. ich zbiorowisko,
¯ pad, =o/, k=ad, lot, bud. o(si'>:,
opa>:, stawi:, skoczy:, kroczy:.
osad ma zwi'zek z lotem, opadaniem
˘ osad ^ nalot ^ napad.
sad ^ =o/ ˘ sadzi: – =o/y:, wsadzi:
– w=o/y:, posadzi:, posadowienie –
po=o/y:, po=o/enie, wsad – wk=ad.
1. sad ^ budowa ˘ za(o-sada ^
za(o•budowa:, uzasadnienie ^
podbudowanie, sadyba ^ siedziba,
2. sadowi: – ustanawia: ]osada – stany
˘ stanica\; zasadniczo – g=[wnie,
3. chemiczna zasada odwrotno>ci' –
kwas ¯ k % wasser,
4. kust ]g'szcz, ang. bush, shrub\ ˘
†g"st(o(y  cz"st(o(y,
KG, s=aw. U ˘ pol. Å, ´, ˘
zsiad=e mleko ]g"ste\, osad, palisada
]cz"stok[=\, sada ^ cz"sto, pal ^ k[=;
sadza(wka, obsad-a(ka, osad(a,
sadyba, posadzka, sadzonka, rozsada,
zasada ]regu=a\, nasadzi: si" ]nasi'>:,
nastawi:\, przesada ]przekroczenie,
wyolbrzymienie\; przesadzi: r[w
]przeskoczy:, susem\, sad=o.
staropol. 1403 zamenil przeciwco
karczme y sadovi nivø w døbrowe,
1424 szadu ]sadu\,
1424 yaplka... czso gye rwal w
sadu panow Kamblowskich,
1425 pomoriii vlg. sadw,
1428 t' laca y s'd; sad y rwali
geg cruszky, 1429 wisznowi sad,
1437 sad pogorszal; saad,
1452 do mego sadu,
1484 w szadzyech rosczye ˘
sad, saad, szad –
1. sad,
2. rodzaj sadzawki czy skrzyni
na ryby.
staropol. 1484(91 szadek – sadek.
=ac. pomarium, franc. verger,
anglosas. orceard, ortgeard,
>redniow. ang. i ang. orchard,
ros. polodovyj, fruktovyj
sad-po=odowyj, fruktowyj sad.
wo=. 1289 sad=-sad, ob;s≠dat;
-obsiedat ]“obsi'>:” – osadzi:, opa>:,
okr'/y:\.
ros. sad, =ac. sedimentum, got.
satian, niem. setzen, anglosas.
settan, >redniow. ang. setten, ang.
set; za(po(prze(wy•sadzi:,
za(na(po(u(prze(przy(o(ob(do(
(pod(w(wy(z(roz•sadzi:.
staropol. 1450 sadofnig,
1464 sadownig – sadownik,
cz=owiek zajmuj'cy si" sadem.
staropol. sadowe drzewye ˘
sadowy – rosn'cy w sadzie,
w zwi'zku z sadem.
sad=o anat.
t=uszcz zwierz"cy, od=o/ona warstwa
t=uszczu, zwykle pod sk[r'.
s=owotw. pokr. osad, sadza:,
osadza: ]si"\ ¯ sad % =o ]rodzajnik,
woda, i inne znacz.\.
staropol. ca 1428 sagimen topy-
one szadlo, 1438 sadla ]sad=a\,
1475 stare sadlo; sadlo, 1496
szadlo; sadla, 1500 zadla,
ca 1500 szadlo; szadlo aruina ˘
sadlnik
szadlo, sadlo –
t=uszcz obrastaj'cy wn"trzno>ci
zwierz"ce, tak/e przetopiony.
=ac. arvina, etiam arvina liquefacta,
s=aw.-ros. salo,
ang. fat, tallow, suet.
staropol. ca 1500 carne pistus
paczek vel szadlny kolacz –
rodzaj sma/onego ciasta nadzie-
wanego mi"sem.
†sadlnik
1. spoż. t=uste ciasto wyrabiane
prawdop. na g"sim smalcu,
2. prof. rze{nik, sprzedawca mi"sa.
staropol. 1472 sadlnyk thorac,
1500 sadlnyk.
=ac. 2. lanis, carnis venditor,
starofranc. bochier, bouchier ˘
>redniow. ang. bocher ˘ ang. 2.
butcher, ros. 2. mqsnik-mjasnik.
†sadowi: lokowa:, stawia: na wyz-
naczonym miejscu.
prawid=owo, bezokolicznik czasu te-
ra{niejszego; wg Ss 1953& osadza:.
sad ˘ sadowi: ˘ o` ]czas przesz=y\
% sadzi: ˘ osadzi: ]bezok. czasu
przesz=ego\ ˘ osadza: ]bezok. czasu
przesz=ego w tera{niejszym...,
psuty, wik=any j"zyk polski, J.D.\.
staropol. 1465 locare albo sado-
uicz. staropol. o(u•sadowi:
]bezok. czasu przesz=ego\.
†Saduceusz, Saducej rel. cz=onek
sekty /ydowskiej czas[w Jezusa, prze-
cz'cej zmartwychwstaniu, istnie-
niu anio=[w, i odrzucaj'cej cz">ci
prawa opartego na ustnej tradycji.
staropol. pharysewschow y sadu-
czevschow.
hebr. tsadduqim ¯ Zadok ]$\
gr. Saddukaioi ˘ =ac. Sadducaei ˘
ang. Sadducee.
sadyba bud. siedziba, siedlisko.
¯ ukr. sadyba.
]dyba ^ sta:, przebywa: gdzie ˘
siedziba, zdyba: ^ zasta: kogo gdzie,
napotka:\,
na•miest•nik – po•sad•nik ]na ^ po\.
˚miasto.
sady-sta(zm osob., char.
osobnik znajduj'cy przyjemno>: w
zadawaniu cierpie<.
wojewoda donacki de Sade 1740–
1814, kt[ry opisa= r[/ne zboczenia.
sadz ryba.
skrzynia z otworami do przechowy-
wania /ywych ryb w wodzie.
¯ niem. satz ]narybek\, TD.
staropol. 1409 nye pobral Janowi
s sadzow rib, 1420 ss szadzv
vybral riby, 1470 s sadzow, 1471
s sadzow ryp, 1475 nye vkrathl
ryp s szadzem s wody, 1489 albo
sadzow ˘ sadz, szadz.
†sadza $, pojemn. naczynie ofiarne
z jednym uchem, wg Ss 1953.
staropol. 1437 zadza capedo.
}raczej saza, na ile ja znam pisowni"
s=awia<sk' i staropolsk'& z ˘ dz&
zwuk ˘ d{wi"k, zwon ˘ dzwon,
zban ˘ dzban, ceber ˘ dzber ˘ zdrobn.
cebrzyk ˘ dzberlik, zio=o % da ]woda\
˘ zio=da ˘ staropol. dzio=da ]nap[j z
parzonych zi[=\, i inne, J.D.|.
sadza chem.
czysty w"giel pierwiastkowy w postaci
proszku, powsta=y w wyniku nieca=-
kowitego spalania lub termicznego
rozk=adu zwi'zk[w organicznych.
s=owotw. pokr. szad{ ]osad lodowy\,
sadz•a  o•sad.
staropol. 1450 szacze ]sadze, w
liczbie mnogiej\, 1463 sadze }f|uligo,
XV w. sadze fuligo ˘ sadza –
produkt spalania osadzaj'cy si" z
dymu w postaci czarnego proszku.
=ac. fuligo, franc. suie,
anglosas. i >redniow. ang. sot ˘
ang. soot ]o bazowym znaczeniu
«co osiada»\, ros. sa'a-sa/a.
sadza: czynność.
¯ siad, sad(owi: ]si"\.
staropol. tu szø wøcz starsy
posznayø, przy tem szø k sto-
lu szadzayø , 1462 szadzana
locabatur; 1429 vinculavit albo
sadzal; thegodla nye myelyby
go w yaczthwo szadzacz, 1418
w klod' szadzal, 1419 nye sadzal
Katharzyny w klodø, 1437 nye...
bicz any w lenczuch sadzacz, anly
klodowacz; nye sadzal w klod',
1468 ani w clod' sadzali –
1. dawa:, wyznacza: miejsce do
siedzenia,
2. ]w j"ctwo\ sadza: – pozbawia:
wolno>ci, wi"zi:,
2.a. sadza: w k=od", w le<cuch
sadza: – zakuwa: w dyby, w
kajdany,
3. wyznacza: kogo> do polubowne-
go rozstrzygni"cia sporu,
4. sadza: prawo – zwo=ywa: posie-
dzenie s'du o rozstrzygni"cie
jakiej> sprawy,
5. sadza: komu> zdrad{ce –
nazywa: kogo> zdrajc'.
ang. to seat, to place,
ros. sa'at;-sa/at, posadit;-po-
sadit, pome]at;-pomieszczat.
†sadzawica sadzawka czy te/ ma=y
sadz. staropol. 1425 sadzawicze.
franc. mare, flaque, anglosas. i
>redniow. ang. pol, pokr. holend.
poel i niem. pfuhl;
ang. pool, small pond,
ros. lu'a-=u/a.
sadzawka zbiornik wodny w natu-
ralnym lub wykopanym zag="bieniu
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
sadzi:
ziemi, ma=y staw. ˚sadzek.
staropol. 1377 videlicet curia et
piscina, que sub curia est albo
¢sadzawke, 1404 parvam piscinam
vlg. v schadzawki dictum, 1424 cum
piscinulis vlg. szadzawky, 1424
piscinulas albo sadzawky, 1424
na sadzawcze, 1425 sadzawka,
1426 piscarium albo sadzawk"
}"#, lecz tak w Ss 1953, mo/e b='d,
w miejsce ø, J.D.|, 1427 in vulgari
sadzawka dictam, situandi, 1428
]woda\ løky, olsze, sadzawkø...
zathopila, 1499 w szadzawcze, ca
1500 piscina szadzawka, rybnyk ˘
sadzawka, schadzawka, szadzaw-
ka, ssadzawka –
zbiornik wody w zag="bieniu
naturalnym lub wykopanym w
ziemi, s=u/'cy do hodowli ryb.
=ac. piscina, franc. etang,
ang. pond; pool, ros. prud-prud,
lu'a-=u/a, omut-omut.
†sadz'cy posadzony, rosn'cy.
staropol. ca 1500 phitanum sza-
dzacze drzevo.
=ac. qui satus est, crescens,
ang. growing ]tree\.
†sadze w liczbie mnogiej, ˚sadza.
†sadzek sadzawka na ryby, stawek.
staropol. 1417 piscarium vlg. sadzek.
=ac. piscina, parvum stagnum,
franc. etang, ang. pond,
staroros. prud=.
†sadzel med.
wrz[d, rana rozj'trzona.
˚ropa ]czyrak, wrz[d, furunku=\.
staropol. ca 1500 sadzel vlcus,
gr. helkos ]ang. abscess, wound\,
=ac. ulcus, ulceris, vulnus,
franc. ulcere,
ang. abscess, ulcer, wound,
ros. qzva-jazwa, naryv-naryw.
†sadzi: zasadza:, opiera:.
ang. substantiate ]uzasadni:\,
ros. dokazyvat;-dokazywat.
†sadzenie ¯ niem. setzen ]k=a>:,
po=o/y:; postawi:; posadzi:; sadzi:\,
staropol. ca 1500 szadzenye
consicio, 1471 schadzienye
plantacio –
1. osadzanie ro>lin w ziemi, by ros=y,
2. szczepek, drzewko.
=ac. 1. plantas conserendi actus,
2. surculus, arbuscula,
ang. 1. plant, set, 2. graft,
ros. 1. sa'at;-sa/at ]sadzi:\,
2. privivat; (derev;q).
sadzi: czynność., proces., ruch.
1. wk=ada: sadzonki ro>lin, drzewka,
bulwy, itp., w odpowiednio przy-
gotowan' ziemi", do=ki, tak, /eby
przyj"=y si" i ros=y,
2. biec wielkimi krokami, susami,
sadzi:
przeskakiwa: ˘ przesadzi: r[w
]przeskoczy:\, przesada,
3. wydobywa: si" gwa=townie ˘ para
sadzi z garnka ]pod przykryw'\,
woda sadzi z rury ]pod ci>nieniem\.
staropol. y sadzil ies, y sadzyly,
ktho sadzi, a sadzcye wynnyce,
sadzcye zagrodi, schadzicz
bandzie plantabit; rosplodzicz,
sczepicz, sadzicz; 1471 plantes
bandziesz schadzil ˘ sadzycz,
schadzicz –
1. wsadza:, wkopywa: ]ro>liny\ do
ziemi, aby ros=y, obsadza: nimi
ziemi", zak=ada: ogrody,
2. umie>ci:, posadzi:,
3. osiedli:, osadzi: kogo> na roli,
4. sadzi: w p"to – wi"zi:, kr"powa:,
5. wyznacza: kogo> do rozstrzygni"-
cia sporu.
6. sadzi: prawo – zwo=ywa: posie-
dzenie s'du,
7. =/e, zdrad{ce komu> sadzi: –
nazywa: kogo> k=amc', zdrajc',
8. o kostkach do gry – k=a>:.
staropol. >laz, sadz'cy,
na(ob(od(o(pod(po(prze(przy(u(
(w(wy(za(z•sadzi:,
ob(od(o(po(prze(w(wy•sadza:.
~sadzi:
1. ¯ niem. stezen, anglosas. settan,
>redniow. ang. setten, ang. to set, ¯
sad, sadzonka, sadza ]osad\,
2. skokami, susem, ˘ przesadzi: r[w,
3. sma/y: ˘ jaja sadzone,
4. wydobywa: si" pod ci>nieniem ˘
para, gaz, sadzi z rury.
zwi'zane ze stawi:, koncepcji ˚018.
za•sadzi: – 1. wiele, za ^ na,
2. ` na czym>, posta-
wi:, oprze:, ¯ zasada,
3. zastawi: ]do pracy\
zasadzi: si" – zasi'>: si", zasadzka
na•sadzi: – wiele
na•sadzi: si" – zawzi': si" na kogo>
po•sadzi: – 1. w pozycj" siedz'c',
¯ siad, osad ]opad\
2. ziarna ro>lin,
drzewka, umiejscowi:
w ziemi, po ^ za;
¯ sad, sadzonka
u•sadzi: – kogo> si='
prze•sadzi: – 1. z miejsca A do B,
2. ponad miar", prze-
kroczy:, ¯ przesada
przy•sadzi: – przyda:, przybawi:
ob•sadzi: – dooko=a, ¯ obsadka
do•sadzi: – przybawi:, przyda:,
¯ dosadnie
o•sadzi: – co> w czym>
pod•sadzi: – troch", od do=u, w g[r"
w•sadzi: – do >rodka
wy•sadzi: – na zewn'trz,
z•sadzi: – w d[=
roz•sadzi: – rozprzestrzeni: sa-
dzeniem, szczepkami,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
¯ rozsada
sadzone jaja spoż.
jaja wybijane ze skorupy nad patel-
ni', k=adzione na t=uszcz w ca=o>ci
i sma/one.
sadzonka ¯ sadzi:.
p"d lub cz">: p"du, korzenia albo
li>cia, odci"ta od ro>liny macierzystej,
przeznaczona do sadzenia; rozsada.
†sadziec ryba.
drewniana skrzynia z otworami,
zanurzona w wodzie, s=u/'ca do
przechowywania /ywych ryb.
staropol. 1473 szaczczw.
sad{ albo szad{ meteor. ˚szad{.
safandu=a char.
ospa=y, powolny. `du=a ¯ ang. dull
]m"tny, nudny, t"py, LL ˘ +\.
safjan garb. maroka<ska sk[ra.
¯ miasto Safi, w Maroku ]Marocco\.
staropol. safian, szafian ]sakwa
po turecku, wg S=ownika S. B.
Lindego\,
staropol. sajan – kurtka wojskowa,
p=aszcz z lekkiej materii, wg ˚Ss
2011, mo/e z b="dem, niepewne.
ros. saf;qn=-safjan.
saga ¯ staroskand.
sagan pojemn. du/e naczynie
kuchenne, /elazne lub miedziane,
rodzaj kot=a. ¯ ros.
saja tkan. tkanina w=oska cienka
lekka, wg S. B. Lindego, 1807.
sajan odzież.
obcis=y m"ski kaftan z kwadratowym
wyci"ciem przy szyi, z r"kawami
bufiastymi cz"sto nacinanymi, zw"/a-
j'cymi si" od =okci; noszony w Europie
do XVII w., g=[wnie przez rycerstwo
i dworzan.
=ac. sagum ]odzie/ /o=nierska\,
ital. saione.
sajdak, sahajdak broń.
=uk z ci"ciw', ko=czan, taftaj i =ubie.
staropol. sajdak – futera= na =uk i
strza=y, wg ˚Ss 2011, zdaje mi si",
/e na =uk tylko, patrz poni/ej.
1816 r., nad =o/em umieraj'cego
Konstantego, xi'/"cia Ostrogskiego
†1533 „wisia=y nad =o/em czerwon'
zwi'zane przepask' tarcz, bu=at,
saydak z =ukiem, i ko=czan z strza=a-
mi...” ˚bu=at.
tatar. ˘ ros. sajdak=,
sagajdak=-sahajdak.
sak, sak-wa(iewka
1. pojemn. torba, worek, w[r,
2. ryba. sie: na ryby w rodzaju worka.
staropol. 1412 albo sakiem,
1424 wlok et szak,
1438 wlokem et szakyem,
1445 saky, 1446 wyencerz et cum
sakwa
sak... wyenczyerz et sak;
sak et wyenczerz,
1449 vlg. sakyem,
ca 1455 sak barsa,
1459 szabrodnya vel saag,
1459 sak, saak,
1476 pisces cum barsa albo sza-
kyem, rethe albo wlokyem,
1483 piscari posset tragena albo
wlokyem et ssakyem solum
pedester albo brodzacz ˘
sak, szak, saag, saak, ssak –
rodzaj sieci na ryby.
hebr. saq ]p=[cienny worek na
zbo/e\ ˘ gr. sakkos, =ac. saccus,
franc. sac, anglosas. sacc,
>redniow. ang. sac, sak,
ang. sack, lit. ≈akas, tarba OA,
ros. sak.
sakra hist., kult.
1. w czasie koronacji – namaszczenie
monarchy,
2. >wi"cenie kap=a<skie lub biskupie.
sakralizacja rel.
sakra-ment(lny rel., dosł. >wi"cona
woda ¯ sacrum % mentum ]g"sta
woda, zawiesiny; olejek\.
w S=owniku Webstera& suma }pieni"-
dzy| zdeponowana przez obie strony
na rzecz rozprawy s'dowej ]zwana tak
prawdop. od sk=adania jej w >wi"tym
miejscu\, przysi"ga ]w p[{no=ac.,
ewangelia, tajemnica; u/ywana jako
t=um. greckiego mysterion\ ¯ sacrare
]konsekrowa:\ ¯ sacer ]sakralny\.
1. w chrze>cija<stwie, ka/de z pew-
nych obrz"d[w nakazanych przez
Jezusa& chrzest, bierzmowanie, eucha-
rystia, pokuta, wy>wi"cenie do stanu
zakonnego, ma=/e<stwa, i ostatnie
namaszczenie, s' siedmioma sakra-
mentami uznanymi przez katolickie
i prawos=awne ko>cio=y; protestanci
uznaj' tylko chrzest i Ostatni' Wie-
czerz", 2... itd.
w Swo 1980& rel. a\ w katolicy{mie
rzymskim i prawos=awiu& ustanowio-
ny przez Chrystusa znak zewn"trzny
udzielaj'cy =aski sam przez si", b\ w
innych wyznaniach chrze>cija<skich
]protestantyzm\& znak przynale/no>ci
do Ko>cio=a i pami'tka Ostatniej
Wieczerzy.
=ac. sacramentum, starofranc.
sacrement, >redniow. ang. sacra-
ment,
ros. tainstvo, prihastie.
saksofon(ista muz.
d"ty instrument muzyczny ¯ franc.
sakwa pojemn. worek, torba, ˚sak.
hebr. sak ]saq\, gr. sakkos, =ac.
saccus, franc. sac, anglosas. sacc,
>redniow. ang. sak, sac, ang. sack,
ros. sak.
sala
sala bud. obszerne pomieszczenie
dla t=umu ludzi, do zebra<, zabaw,
zaj":, nauki, itp. ¯ franc.
salamandra płaz. jaszczur.
=ac. salamandra ¯ gr. salami
]kie=basa z mi"sa o>lego\ ¯ ital.
salami spoż.
1. sucha kie=basa w"dzona z mi"sa
o>lego lub wieprzowego, czasem
wo=owego, z dodatkiem t=uszczu
i przypraw,
2. rodzaj sera podpuszczkowego.
ital. salame ¯ =ac. sal ]s[l, ang. salt\.
salaterka pojemn.
g="bsze naczynie sto=owe do poda-
wania sa=at, jarzyn, owoc[w.
¯ franc. saladier ¯ salad~ – salat,
TD ]sa=ata\.
salceson spoż. gat. w"dliny.
ital. salsiccione ¯ =ac. salsicia.
saldo ekon.
balans, r[/nica pomi"dzy
przychodem a rozchodem. ¯ ital.
saletr-a(zak chem.
KNO3, tradycyjna nazwa handlowa
niekt[rych azotan[w maj'cych
znaczenie techniczne.
azotan amonowy – syntetyczny
naw[z,
azotan sodu – wyst"puj'cy w Chile
jako minera= nitratyn, lub produko-
wany syntetycznie; naw[z sztuczny,
azotan wapnia – syntetyczny naw[z
azotowy.
sal` ^ s[l, A–Ø, salt;
¯ >redniow. =ac. sal petrae ]s[l
skalna\.
staropol. 1499 salethrnyk –
saletrnik, cz=owiek trudni'cy si"
wyrobem saletry.
staropol. XV w. sanletra –
zapewne azotan potasu, saletra,
=ac. sal ]s[l, ang. salt\ % petra ]ska=a\
˘ >redniow. =ac. sal petrae ]s[l skalna\
˘ starofranc. i >redniow. ang. salpetre
˘ ang. saltpetre, saltpeter ]1. potas-
sium nitrate, 2. sodium nitrate\.
salicyl med.
popularna nazwa salicylanu sodo-
wego, stosowanego jako >rodek
leczniczy;
bia=y, krystaliczny glukozyd,
C13H18O7, otrzymywany z kory
niekt[rych topoli i wierzb i u/ywany
w medycynie jako >rodek wzmacnia-
j'cy do obni/enia gor'czki.
ang. salicin, franc. salicine ¯ salix
]wierzba\.
salina kopalnia soli,
por. solina.
¢saljan got., obce, sprzeda:, sens&
spowodowa: wzi"cie, oferowa:.
anglosas. sellan ˘
>redniow. ang. sellen ˘ ang. sell.
†salmiak chem.
chlorek amonu, NH4Cl.
staropol. 1472 salmyak sal armo-
niacum.
ang. sal ammoniac tinning block.
salon(owy bud. obszerny pok[j do
przyjmowania go>ci, do rozrywki.
¯ franc.
salowa poz. społ., prof.
kobieta sprz'taj'ca sale szpitalne i
obs=uguj'ca chorych. ¯ sala.
salsa spoż. rodzaj ostrego sosu.
staropol. XV w. s'lsa,
ca 1500 schalsch' salsa,
ca 1500 szalszy circa mensam,
ca 1500 szalszø sz ryego
]pro thego\ ¢dzyela,
1472 schalsa almurias,
1444 vlg. wloczyaga albo szalsza
˘ schalscha, szalsza, schalsa –
1. spoż. rodzaj ostrego sosu,
przyprawy do mi"sa,
2. spoż. polewka rybna,
3. bot. sa=ata, Lactuca sativa L.
†salserka, salsyrka pojemn.
naczynie na sos, na s[l, solniczka.
staropol. 1495 salsirka salina,
1500 2 salsyrky,
ca 1500 salinum szolnycza albo
szalszerk'.
=ac. vas iuri, sali asservando
destinatum,
franc. saliere ]naczynie na s[l\,
>redniow. ang. salt, saler ˘ ang.
saltcellar, ros. solonka-so=onka.
salto sport. skok akrobatyczny.
staropol. salt ]skok\.
ital. salto mortale ]skok >miertelny\.
†saltra mit.
urojony, ma=y w'/ bez jadu, tak
mi=uj'cy cz=owieka, /e gdy znajdzie
go >pi'cego na puszczy – budzi go
skocz'c na twarz, by inny z=y w'/
jadowity go nie uk'si=.
staropol. yest yeden vasz maly
przez yadu, ktoremv dzyeya
saltra, a ten czlovyeka barzo my-
lvy', ... tegodya kyedy naydzye
czlovyeka spy'cz na pusczy,
nathychmyast skoczy na yego
oblycze, aby y zbudzyl sze snv,
by yego, yny zly v'z yadovyty
nye vk'szyl.
salut(owa: czynność.
¯ =ac. salus, salutare
]/yczy: zdrowia\ ˘ >redniow. ang.
saluten ˘ ang. salute;
=ac. saluto ]witam, pozdrawiam\,
ros. privetstvie.
salwa wojsk.
na komend" jednoczesny wystrza= z
wielu strzelb lub armat.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
sam
ital. salva ¯ =ac. salve ]witaj\.
salwowa: si" czynność.
=ac. salva-re(tio ]zbawia:\.
sa=at-a(ka spoż.
¯ =ac. salata ˘ starofranc. salade ˘
>redniow. ang. salat, salad,
ang. salad; ital. insalata.
1. sam jęz. w pojedynk", osobi>cie,
o w=asnych si=ach.
staropol. sam, 1391 ani go sam
zabil, 1397 samotrecz tako s
dobrimi jaco sam, 1398 taco do-
brich jaco sami, 1402 y sam mal
gechacz, a tego ne uczinil,
1417 ysze Wawrzynecz szedl
se dwema panyczoma y szam
trzeczy w Przeszprawow
sapust, 1419 ysz gey gwalthem
Margorzatha ne wygnala samo-
wthora yako sama a trzeczim
podleysim; ti ies sam crol moy;
ne yemeg boga ginnego gedno
mne, tworcza samego ˘ sam,
szam, scham –
1. on sam, on,
2. m[g=by kto inny, mniejszej rangi,
w zast"pstwie, ale nie – on sam, nie
kto inny } ˘ sam prezydent wr"czy=
mi nagrod"; skr[t »samo» ˘ w samo
po=udnie, tj. najwy/sze, zenit, w sam
raz – jak na miar", dok=adnie, J.D.|
3. wyraz wyr[/niaj'cy osob",
4. wyraz wskazuj'cy czyje> pojedy<-
cze wyst"powanie, sam jeden,
tylko jeden, tylko ten,
5. wyraz podkre>laj'cy, /e co> dzie-
je si" samoistnie, naturaln' kolej'
rzeczy, bez dodatkowej ingerencji
˘ szamy szwony szwonyli;
albo samo vmarlo.
ang. all by oneself.
2. †sam tu, w t" stron" ]zw=aszcza
ku m[wi'cemu\.
tak w Ss 1953 wi"c i ja, ale sam nie
jestem pewien czy aby tam w=a>ciwie,
bo zakrawa /e nie&
staropol. 1416 przistamp sam, za-
bith bandz, XV w. powecz yemu
Tyburczy, aby sam przybeszal
Woczech, w Ss 1953 kolumna
cytat[w.
gr. autos ]sam\, ros. sam,
got. sama, staronord. samr, sami
˘ >redniow. ang. i ang. same ]the
same – ten sam\.
w j. pol. wszystkie formy u/ywane z
rodzajnikami&
ja sam]r\, ona sama, one same, my
sami....
wo=. 1289 sam=-sam ]sam\,
liczne z=o/enia&
samo•chwa=(b[jca(lub(iec(
(zwaniec(ltnik(war(pas(uk(
(pomoc(rodek(rz'd(tnik(wola.
por. samo~ ˘ auto(samo•czynnie,
samborza
po•wszech•ny – uni•wersal•ny ˘
po ^ uni ^ uno ]1\ ^ sam ]jeden\.
†samborza, szamburza,
szymborza, zamborza bud. wie-
/a obronna nad bram' wjazdow'.
staropol. 1388 samborza, ca 1455
zamborza ssala ]pro ffala\, ca
1500 propugnaculum albo szam-
borz'... item alia mensa super
szamborza; schamburzaa,
ca 1500 schymborza,
†samczek biol. istota p=ci m"skiej,
m"/czyzna. ˚samiec.
staropol. kaszdi samczek,
ca 1450 samczek masculum.
ang. male, ros. samec-samiec.
†samcz" biol. ch=opiec.
staropol. bo wselkye samcze
n'pyeruey ¢othwarayacze
sywoth vel albo ¢pyrworodnye,
sanctum domino vovabitur.
=ac. puer, franc. le gar∂on, galo-
pin, gamin, polisson,
>redniow. ang. boie ˘ ang. boy,
lad, youth, ros. mal;hik-malczik,
mal;hiwka-malcziszka.
†sameka pu=apka na myszy.
staropol. ca 1420 sameka muscipula.
Ss 1953& zapewne nale/y poprawi:
na samo=[wka.
sami-ec(ca(czka biol.
¯ sam ]jed•en(ynak; najwi"kszy\ %
iec ]rodzaj m"ski\.
staropol. samcza y samyczø ]mas-
culum et feminam\ stworzyl ge;
ktos bi spal z samczem ]cum ma-
sculo\ sløczenim zenskim, oba...
smyerczø zemrzeta ]kto by spa=
z samcem z='czony /e<skim, oba...
>mierci' zemr'\.
1. istota p=ci m"skiej&
1.a. cz=owiek,
1.b. zwierz",
1.c. ro>lina.
starofranc male, masle, >redniow.
ang. i ang. male, ros. samec-
samiec, mu'hina-mu/czina.
staropol. samycza, samicza,
szamicza –
1. istota p=ci /e<skiej&
1.a. cz=owiek,
1.b. zwierz",
1.c. ro>lina,
2. g=[wne koryto rzeki, =o/ysko.
1. starofranc. i >redniow. ang. femelle
˘ ang. female, ros. samka-samka,
'en]ina-/enszczina.
2. river-bed, ros. ruslo-rus=o.
samo~
1. naj~ w z=o/eniach, jako przedrostek;
samolot ]najszybszy\ ¯ lot – szybko;
samoch[d, samostrza=, w samo po=ud-
nie, samowar,
2. si", siebie, w=asno` ˘
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
samo•s'd(zwaniec(lub(krytyka(
(pas(chwa=(wola(uk(rz'd(b[jca(
(czynny(graj(gwa=t(obrona(palny(
(rodek(siew(zachowawczy(rzutnie.
staropol. samo –
1. sam ]osobi>cie\ ˘ samo` – w tyle
os[b, w='czaj'c osobisty udzia=
tej/e, tj. osoby o kt[rej mowa&
samowt[ry – ten/e z jednym,
samotrzeci – ten/e z dwoma,
samoczwarty – ten/e z trzema,
samopi'ty – ten/e z czterema,
samosz[sty – ten/e z pi"cioma,
samosi[dmy – ten/e z sze>cioma,
...itd., nie ma samojedenasty.
{le w Ss 1953, np. samotrzeci&
«sam z dwoma innymi, w trzy
osoby» – termin «sam» k=[ci si",
czyt. wyklucza, «inne osoby»,
jak jedno, to nie drugie –
jak «z innymi» to nie «sam»;
koncepcji «p[=» ˘ p[=tora ]1,5,
tor ^ 2 ˘ wt[r, w p[= do drugiej&
godz. 1&30, godz. 2 bez po=owy\,
p[=trzecia ]2,5\, p[=czwarta ]3,5\ –
liczby, jednostki czasu, niepe=ne o
po=[wk", tak i tu& mniej o jeden.
2. tu, w t" stron"
]zw=aszcza ku m[wi'cemu\,
gr. autos ]sam\,
auto ^ machina ^ samo ˘
auto•matycznie ^ machi•nalnie,
auto ^ ros. maszina
pokr. pol. samo•ch[d,
samo•lot ˚statki powietrzne.
samob[j-ca(stwo osob.
cz=owiek kt[ry odebra= sobie /ycie.
samochc'c osob.
z w=asnej woli, dobrowolnie.
samoch[d pojazd.
najszybciej “id'cy” tj. je/d/'cy.
¯ samo` ]naj`\ % ch[d.
samochwa-=a(lstwo osob.
samo` ]sam siebie\ % chwali.
†samoci'g pojazd. rodzaj sanek.
staropol. 1437 szamoczang.
†samoczwarty jęz. w czterech,
osobi>cie z trzema innymi, 1 % 3.
{le w Ss 1953, ˚samo`.
staropol. 1393, 1412 szamoczwart,
1404 samoczwart,
1411 samoczwarta prziszla i
wirzucala Machnø z yey domu,
1425 samoczwarth,
1471 sszamoczwarth.
†samoczyn odzież.
odzie/ z samodzia=u. dzia= ^ czyn ˘
samo•dzia=aj'cy(czynny.
staropol. XV w. samoczin.
samodzia=(owy tkan.
tkanina we=niana lub lniana do-
mowej roboty, tkana na r"cznym
warsztacie.
staropol. 1422 ¢szamodrzali,
samog=oska
ang. homespun,
ros. domotkannyj.
samodzielnie jęz.
samo` ¯ sam ]bez niczyjej pomocy,
uczestnictwa\ % dzielnie ]czynnie\
¯ dzia=(a: ]czyn(i:\.
†samodziesi't w 10-ciu, osobi>cie
z dziewi"cioma innymi, 1 % 9.
{le w Ss 1953, ˚samo`.
staropol. 1417 samodzessanth,
1436 samodzeszanth,
1450 samodziessanth,
1462 samdzyesyanth,
1464 samodzesanth.
†samodziewi't w 9-ciu, osobi>cie
z o>mioma innymi, 1 % 8.
{le w Ss 1953, ˚samo`.
staropol. 1403 zamodzewøth,
1423 ssamodzewanth,
1432 szamodzewath.
samog=oska jęz.
«g=oska d{wi"czna, otwarta, mog'ca
tworzy: sylab"» wg mSjp 1969.
d{wi"ki& A, E, I, O, U, u=atwiaj'ce
wymow" wyraz[w i zrozumienie ich.
dopisanie jednej linijki wi"cej, wy-
liczenie ich uczyni=oby rzecz jasn',
lecz autorzy mSpj 1969 nie zdobyli si"
na to; utrudnianie zrozumienia cech'
Nauki polskiej.
istniej' s=owa zawieraj'ce nie mniej
ni/ trzy sp[=g=oski&
szczkn – szczkn':
bstr – abstrakcja, abstrahowa:
pstr – pstry, pstryk
wzbr – wzbr•ania:(oniony ¯ bro<
wzdr – wzdryga: si" ¯ drga: ¯ dryg
wzgl – wzgl"dny, wzgl'd ¯ gl'd
wzr – wzrok, pokr. {renica, gl'd,
wzrost ¯ rost ˘ rosn':
wzruszenie ˘ wzruszy:
wskrz – wskrzesi: ]o•rze{wi:(/ywi:\
wskr – wskro> ]przestrza=\
wstr – wstr"t
wstrz – wstrzykn':, wstrzyma:,
wstrzemi"{liwo>:, wstrz's
wtr – wtr'ci:
wsp – wspi': si" ¯ pi': si"
wspomnie:
drgn – drgn': ¯ drga:; dr/e:
dzwr – podzwrotnikowej strefy
{d{b= – {d{b=o ¯ b=onie ]='ka\
mst – ze•po(msta
<stw – pa<stwo, poga<stwo, prze-
kle<stwo, male<stwo, narze-
cze<stwo, spo=ecze<stwo,
panie<stwo, i inne `<stwa
stw – stworzy•:(ciel, plugastwo
ctw – niewolnictwo, i inne
smr – smr[d ¯ r[d ]wydzielina\
pstr – pstr'g ¯ p % struga, U ˘ Å,
pstry ]kilku(r[/no•kolorowy\,
pstryk, odg=os, d{wi"k ˘
pstrz – capstrzyk, sygna= b"bnem
rst – garstka, nadgarstek, gar>:
samogwa=t
rstw – warstwa
str – strach ¯ str ]wi"kszy\ % ach
]/achni"cie si"\, strop,
orkiesrta, stru>, stryj,
Stryk[w ]str ^ wi"kszy\
instrukcja, instrument,
]wy\str[j, strumie<, pstry,
ilustracja, frustracja,
konstrukcja, i inne
strz – strz"p, jastrz'b, strzecha
wstr – wstr"t
wstrz – wstrz's, wstrzykn':,
wstrzyma:
wskr – wskro>
skr – skraj]no>:\ ¯ kraj ¯ raj
skroba:, iskra, skrypt,
skr[t ¯ kr[cej, kr[tko
skrz – skrz"tnie ¯ skrzat ]drobiazg,
krzta ˘ krztusi: si", ˚krzt\
skrzat
skn – sknera
krzt – krztusi: si", dusi: ¯ krzta
kszt – kszta=ci: ¯ kszta=t, forma
¯ niem. kunst ]sztuka\
k=wsz – rzek=wszy ¯ rzec, wym[wi:
zdr – zdrowie
zdrz – mizdrzy: si" ¯ umizg
zg= – wezg=owie, zg=oska
zgr – zgraja, sfora ¯ zgranie si",
zespolenie dla celu,
dostrojenie do innych,
zgrabny, bazgra:, zgryz]oty\
zgrz – zgrzebnie ]ubrany\, zgrzyt
drzw – drzwi ¯ otw[r, ]na\ dw[r
trw – trwoga ˘ trwo/y: ]si"\
trwa: ¯ twardo
trwoni: ]np. pieni'dze\
drw – drwa, drwal ¯ derewo
drwi: ¯ drwina, kpina
krw – krwawi: ¯ krew ¯ k % rew
mbr – membrana, imbryk
brd – brda: ¯ brednia
brw – brwi ¯ ang. brow ]brew\
grd – grdyka ¯ ang. guard
krt – krta< ¯ grdyka, KG
krn – krn'brny ¯ ang. curb % br
brn – brn': ¯ br[d, p=ycizna
mg= – mg=a
mdl – mdli, md=y
mkn – mkn': ¯ myk, mig, KG
=kn – po=kn': ¯ =yk, haust
tkn – tkn': ¯ tyka: ¯ ]do\tyk
tkl – tkliwie
schn – schn':
trzn – trznadel
zw= – zw=aszcza, zw=oka
=zn – pe=zn': ]sun': si", wolno\,
pokr. =za, p=ozy ¯ ang. lazy
]leniw•y(ie ¯ len ^ ziemia\
OA, mo/e i od p=asko;
kie=zno ˘ kie=za:
zgn – zgnie>: ¯ gnie>: ¯ nie>:
zgni: ¯ gni:
stn – chrzestny ¯ chrzest
chrzc – chrzciny ¯ chrzest
mzd – mzda
wzd – wzd': ¯ d':
bzd – ]wy\bzdyczy: si", ]wy\pi':
– bzdzi:, pierdzie: ]nielit.\
bzdura ¯ dura]k\, g=upstwo
brzd – brzd'ka: ¯ brzd'c ¯ brz"k
grzm – grzmoci:, grzmi ¯ grom]ko\
g=o>no ¯ g=os, pokr. ˘
brzm – brzmi, d{wi"czy ¯ brz"k
grzb – grzbiet, pokr. garb
trzp – trzpiot
szczk – szczka: ¯ czkawka ¯ kawka
szczw – szczwany ]przebieg=y\
pszcz – pszczo=a
rszcz – barszcz
szk= – szk=o, szkliwo ¯ ros. stek=o
¯ got. stikls ]puchar, kielich\
skw – brzoskwinia, skwer, skwar
skwapliwie
sk= – sk=on ¯ k ]do\ % =ono, sk=ad
rsk – parska:, parskn':
r/n – r/n':
zmr – zmrok ¯ mrok ¯ rok ]pora\
zbr – zbrodnia]rz\ ¯ rodnia
zbroczy: ]krwi'\
zdr – zdrowie, zdrewnia=y, zdr[j,
zdrajca, guzdra:, i inne zdr
zdrz – mizdrzy: si", guzdrze si"
zdj – zdj"cie, zdj': ¯ z % d % j':
zdm – zdmuchn': ¯ z % dmuchn':
zb= – zb='dzi:
od` – odstawi:, odst'pi:,
odwr[ci:, i inne `od
pod` – podstawa, i inne pod`
l>n – l>ni:
szpr – szprycha, szprotka
wyra{nie z j"zyk[w obcych&
nstr – konstrukcja ¯ com % struere
str – astronomia ¯ gr. astron
strudel ¯ niem. strudel ]wir\,
strucla ¯ niem. strutzel,
ltr – filtr ¯ ang., franc. ¯ filtrum
ktr – elektryk(a
skw – skwer ¯ >redniow. ang. squ-
are ¯ starofranc. esquarre
szkw – szkwa= ¯ ang. squall
ngw – sangwinik ¯ =ac. sanguis
i inne, pogl'd, bo jest to zaledwie cz'st-
ka – to co mi przysz=o na my>l, tj. bez
wi"kszego wysi=ku, zainteresowania
zagadnieniem, aspektem.
z ¯ niem. zeit ]czas\, st'd zs u/ywane
do tworzenia czasownik[w, szczeg. do
czasu przesz=ego& koniec ˘ sko<czony,
tworzy: ˘ stworzony, robi: ˘ zrobiony,
broczy: ˘ zbroczony.
podobnie d{wi"k w, i cz=ony od` i
pod` te/ mia=y swoje funkcje gdy w
postaci przedrostk[w.
tak/e, d{wi"ki& r, rz cz">ciej u/ywane.
Lachy ]mieszka<cy Korony Pol-
skiej, okolic Krakowa, Polski P=d.,
Íl'ska\, Czesi, i Chorwaci ]zamiesz-
kuj'cy niegdy> Karpaty Wschodnie\
maj' sk=onno>ci do opuszczania
samog=osek, “>ci'gania” s=[w, wska-
zuje por[wnanie, jak franc. Garamond
]Claude Garamond, 16-wieczny
drukarz\ ˘ garmond ]nazwa czcionki
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
samoobs=uga
drukarskiej\, niem. geleit ]list /elazny\
˘ glejt, ros. cze=owiek ]dosł. ku g[rze
czo=o ¯ cze=o % wie % k\ ˘ cz=owiek,
ko=o: ˘ k=u:, got. stikls ˘ ros. stek=o
˘ szk=o.
˚polski j"zyk pod nr 600.
=ac. vocalis ]litera\ ]d{wi"czna lite-
ra\ ˘ starofranc. vouele ˘ >redniow.
ang. vowelle ˘ ang. vowel, ros.
glasnaq bukva-g=asnaja bukwa.
samogwa=t osob.
masturbacja, seksualne wsp[=/ycie
p=ciowe z urojonym partnerem.
¯ samo` ]sam siebie\ % gwa=t.
w kr"gach katolickiego kleru zwane
ipsacj'.
samoistny
1. powsta=y niezale/nie od czego,
samodzielnie, sam przez si",
2. tworz'cy odr"bn' ca=o>:, nie zwi'-
zany z niczym, nie wchodz'cy w
sk=ad czego.
†samojed{ char. ludo/erc•a(y.
staropol. szamoyecz,
ca 1500 szamoyedz anthro}po|-
phagi, szamoyedz lentrigones.
hiszp. Caribal ]mieszkaniec Kara-
ib[w, Wysp Karaibskich; termin u/y-
ty przez Kolumba\, zmieniony pod
wp=ywem =ac. canis ]pies\ ˘
hiszp. canibal ]zwierz"\,
ang. cannibal, ros. l[doed-
ljudojed }†ludojed|, kannibal.
samojezdny techn.
sprz"t ci"/ki, jak koparka, je/d/'cy
o w=asnym nap"dzie.
samokontrola
samo` ]sam siebie\ % kontrola.
samokryty-ka(cyzm osob.
samo` ]sam siebie\ % krytyka.
samokszta=cenie szkoln.
samo` ]sam siebie\ % kszta=cenie.
samolot pojazd., lotn.
najszybciej lataj'cy.
samo` ]naj`\ % lot.
ang. plane, ros. aerop=an.
samolub osob.
sam siebie lubi'cy.
samo` ]sam siebie\ % lubi:.
†samo=[wka łow.
pu=apka na zwierz"ta.
˚sobie=[wka, s=op, st"pica.
staropol. 1500 szamolowka.
>redniow. ang. trappe, ang. trap,
ros. zapadnq, lovuwka.
†samomar=y fizjolog.
zmar=y z przyczyn naturalnych, nie
zabity, sam umar=.
staropol. Tuk marchi samomarley.
samoobrona społ., wojsk.
obrona samego siebie, samych sobie.
samoobs=uga
samookre>lenie
sklep, bar, w kt[rym klient sam
siebie obs=uguje.
samookre>lenie
samooskar/enie
†samo[sm]y\, sam[sm]y\
w o>miu, osobi>cie z siedmioma inny-
mi, 1 % 7. {le w Ss 1953, ˚samo`.
staropol. 1402 szamooszm,
1420 yali gy szamooszmi,
1425 samoosm,
1436 samoosma odbicz,
1446, 1478 szamooszma,
1480 szamoosm.
samopas czynność.
¯ samo` % pas ¯ pa>: si".
1. bez dozoru, bez opieki, swobod-
nie, samowolnie,
2. w pojedynk", oddzielnie;
samotnie.
†samopi't]y\ w pi"ciu, osobi>cie
z czterema innymi, 1 % 4.
{le w Ss 1953, ˚samo`.
staropol. 1405 szamopanth,
1406 szamopøta,
1408 ¢szamopyth,
1411 samopøt,
1415 szamopanth,
1426 samopamtha silø,
1432 zamopøtha,
1446 zamop'd, samopi"t,
1447 szamopy'nth,
1448 szamopyath.
samopisz'cy jęz., czynność.
samo` % pisz'cy ¯ pisa:.
samopoczucie osob.
samo` % poczucie.
samopomoc społ.
wzajemna pomoc w jakim> zespole;
pomoc we w=asnym zakresie.
samopylny bot.
zapylaj'cy si" w=asnym py=kiem.
samorodek miner.
metal w stanie rodzimym, w postaci
bry=ek, blaszek, ziarn.
samorodny
1. wynikaj'cy z wrodzonych zdol-
no>ci,
2. nie wzorowany na niczym,
nie na>ladowany, oryginalny,
3. nie maj'cy wykszta=cenia w danej
dziedzinie sztuki – tworz'cy tylko
dzi"ki talentowi, wrodzonym
zdolno>ciom.
samorz'd społ.
wybrane osoby sprawuj'ce w=adz"
w ograniczonym zasi"gu teryto-
rialnym.
†samorzeczny rel.
Ksi"gi samorzecznych chwa= –
Ksi"ga psalm[w.
staropol. poczynayø szye kszy"gy
glosznych chwal albo samorzecz-
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
nych proroka Dawyda krolya.
=ac. liber Psalmorum,
ang. Psalms ]book of the Bible in Old
Testament\, ros. psalom-psa=om.
samorzutn-y(ie jęz., proces.
1. nie spowodowany czynnikami
zewn"trznymi, dokonywaj'cy si"
samoistnie,
2. nie narzucony przez kogo lub co,
wyp=ywaj'cy z w=asnej inicjatywy.
samos'd prawn.
os'dzenie przest"pcy i ukaranie go
z pomini"ciem obowi'zuj'cej drogi
post"powania s'dowego.
samosiejka bot., pot.
1. bot. ro>lina kt[ra wykie=kowa=a
i wyros=a z nasienia opad=ego z
drzewa, krzewu,
2. pot. tyto< pochodz'cy z nielegal-
nej uprawy, siany na w=asny u/y-
tek.
samosiew bot.
samorzutne wysianie si" dojrza=ych
nasion.
†samosi[dmo w siedem os[b.
staropol. szamoszyodmo.
†samosi[dm]y\ w siedmiu,
osobi>cie z 6-ma innymi ^ 1 % 6.
{le w Ss 1953, ˚samo`.
staropol. 1405 ssamossothni,
1410 samosodm, samosothm,
1424 samoszedm; szamoszyod-
my, szamoszyodmymy,
sz'moszodm albo samotrzecz,
szamoszyodm', samoszyodma
szwyadkow, szamoszyodmo
przyszagwszy, ssamoschyodm.
samostanowienie społ.
prawo ka/dego narodu do utwo-
rzenia samodzielnego pa<stwa,
swobodnego wyboru jego ustroju
i ustanowienia zwierzchnictwa
pa<stwowego.
†samostojno>: zesp[= istotnych
cech, to, co w podmiocie istotne,
niezmienne, esencja.
staropol. 1426 samostoynoscz
substancia,
ang. substance, essence,
ros. su]nost;-suszcznost.
†samostrz-a=(elny broń.
kusza, >redniowieczna bro< sk=adaj'ca
si" z =uku usadowionego na drewnianej
kolbie w kt[rej wy/=obiony jest rowek
na strza=" lub kamie<; napi"ta ci"ci-
wa zwalniana j"zykiem spustowym.
˚kusza.
staropol. 1392 eze Michal poziczil
Sandcowy samostrzala,
1399 witch ]w tich\ zamostralech,
1399 o ssamostrzal,
1406 samostrzalem,
1421 skopyamy a s szamostrzaly,
samowar
1423 samostrzal,
1469 szamostrzalu,
1471 schamostral,
ne slamal mecza ani samostrala
ssegl ]nie z=ama= miecza ani samo-
strza=u z/eg=, spali= ¯ /ec\.
franc. abralete, ang. crossbow,
ros. samostr≠l=-samostre=.
†samostrzelnik prof. rzemie>lnik
wyrabiaj'cy =uki albo kusze.
staropol. 1433 samostrzelnika s
Gnyezna, 1465 szamostrzelny-
kovi, 1473 do szamostrelnika, ca
1500 szamostrzelnyk ballistarius.
staropol. samostrzelnykowe
zastøpi ˘ samostrzelnikowy –
sk=adaj'cy si" z samostrzelnik[w.
†samosz[sty jęz. w sze>ciu,
osobi>cie z pi"cioma innymi, 1 % 5.
{le w Ss 1953, ˚samo`.
staropol. 1396, 1400, 1405, 1419
samoszost, 1435 samoschosta,
1493 samoschoszth gawlthem.
samotnik osob.
cz=owiek stroni'cy od >wiata i ludzi.
samotny osob., społ.
1. /yj'cy w odosobnieniu,
2. sp"dzany bez towarzystwa,
3. znajduj'cy si" na odludziu,
ustronny, odosobniony.
samotrzeci jęz. w trzech, osobi>cie
z dwoma innymi, 1 % 2;
{le w Ss 1953, ˚samo`.
1816, z pie>ni o Zawiszy Czarnym
†1420& „Wtem zni/a drzewce, bo-
d{cem konia zwiera, i samotrzeci na
t=umy naciera.” ˚samowt[r.
†samotrzecinacie w 13-tu, osobi>cie
z 12-ma innymi. ˚samotrze:na:cie.
staropol. 1401 ¢samotrzecinacze.
†samotrze:, samotrzeci jęz.
w trzech, osobi>cie z dwoma innymi.
staropol. 1400 szamotrzecz,
1400, 1409, 1415, 1425 samo-
trzecz, 1434 szamotrzecza
1441 samotrzecza s pompczniky.
†samotrze:na:cie jęz. w 13-tu,
osobi>cie z 12-ma innymi ^ 1 % 12.
{le w Ss 1953, ˚samo`.
staropol. 1407 samotrzecznacz-
cze, samotrzecznaczczye.
samouk osob.
ucz'cy si" sam, bez pomocy na-
uczycieli.
samouspokojenie ˚dziwol'g.
samousprawiedliwienie osob.
samouszkodzenie
samowar pojemn. przyrz'd metalo-
wy z grzejnikiem na w"giel drzewny,
s=u/'cy do gotowania herbaty.
¯ ros. ˚samo % war.
samow=adny
samow=adny poz. społ.
sprawuj'cy w=adz" nieograniczon',
absolutn'.
¢samow=ast jęz. swoboda.
staroros. samov=ast;-samow=ast.
samowolny osob.
post"puj'cy wed=ug w=asnej woli.
nie licz'cy si" z nikim i niczym.
†samowt[r jęz. we dw[ch, osobi>cie
z drugim, 1 % 1.
{le w Ss 1953, ˚samo`.
†samowt[rna:cie jęz. w 12-tu,
osobi>cie z 11-ma innymi, 1 % 11.
{le w Ss 1953, ˚samo`.
staropol. 1446 szamowtornaczcze.
†samowt[r]y\ we dw[ch, osobi>cie
wraz z drug' osob', 1 % 1.
{le w Ss 1953, ˚samo`.
staropol. 1399 samoftor,
1400, 1406 samowtor,
1418 samowthor,
1419 nye wygnala samowthora,
1427 samowtora silø,
1434 szamowthoru,
1458 samoftorv,
1474 schamowthor.
samowystarczalny
samozaparcie osob.
wyrzeczenie si" spraw w=asnych,
w=asnego szcz">cia, dla dobra
innych.
samozap=on techn.
samozapylenie bot.
samozatrucie med.
samozwa-niec(<czy char., osob.
sam siebie tak zw'cy; termin u/
ywany g=[wnie do car[w i kr[l[w.
¯ samo % zwaniec ¯ zew ]powo=a-
nie\ ¯ zw ¯ zwuk ]d{wi"k, g=os\.
samo/ywny
o ro>linach zielonych i niekt[rych
bakteriach& przyswajaj'cy dwutlenek
w"gla z powietrza.
†sampierz, s'pierz s'siad.
†Sampson Samson, posta: biblijna.
†sampierz s'pierz.
†samsiad s'siad.
samum meteor.
gor'cy, suchy, i porwisty wiatr
pustynny na Saharze i w Arabii.
samura zwierz.
samica dzika, locha.
ros. samur=-samur ]wieprz\.
samuraj poz. społ. nale/'cy do
dru/yny, rycerz, wasal. ¯ jap.
†samzielon bot. Pirola rotundifolia L.
staropol. 1465 samzyelon pirula,
1472 samzelon senga.
sanac-ja(yjny społ. uzdrowienie
stusunk[w w jakiej> instytucji.
=ac. sanatio ]uzdrowienie\.
sanatorium med.
zak=ad leczniczy, wypoczynkowy.
=ac. sanatorius ]daj'cy zdrowie,
uzdrawiaj'cy\ ¯ sanare ]uzdrawia:\.
sandacz ryba. Lucioperca sandra,
gat. ryby z rodziny okoniowatych;
szara w niebieskie pr"gi.
staropol. 1471 s'nd'cz barbulus.
niem. sander.
†sanda= drewno drzewa sanda=owe-
go. staropol. 1472 sandal sandali}s|.
arab. ∂andal,
>redniow. =ac. sandalum ˘
starofranc. sandal,
>redniow. ang. sandells,
ang. sandalwood.
sanda= odzież.
rodzaj trepa. ¯ sand ]piasek\.
gr. sandalion, =ac. sandalium,
>redniow. ang. sandalie,
ang. sandal.
†sandares miner.
minera=, odmiana kwarcu.
staropol. 1472 sandares sanda-
resum.
¢sandjan jęz. got. wysy=a:,
sens& spowodowa: ch[d,
niem. senden, anglosas. sendan,
>redniow. ang. senden, ang. send.
sandr georgr., geolog.
rozleg=y, p=aski sto/ek nap=ywowy
utworzony ze /wir[w i piask[w osa-
dzonych przez wody wyp=ywaj'ce
spod lodowca i sp=ywaj'ce po jego
powierzchni; zandr.
niem. sander, islandzkie sandur.
sandwicz spoż.
ang. sandwich.
saneczkarz sport. ¯ sanki.
sangwinik char., osob.
cz=owiek o gwa=townym, poryw-
czym usposobieniu, krewki ¯ =ac.
sanguineus ¯ sanguis ]krew\,
ang. sanguine.
sanhedryn poz. społ.
w staro/. Judei, 71-osobowa rada
starszych pe=ni'ca najwy/sze funkcje
religijno-polityczne i s'downiczo-
administracyjne.
hebr. sanhedrin ¯ gr. synedrion
]zebranie, rada\.
san-ie(ki, sanna,
saneczka-rz(rstwo pojazd.
1. pojazd na p=ozach, zaprz"gany w
konie, psy, renifery, przeznaczo-
ny do je/d/enia po >niegu, sanki,
2. techn. element d=utowniczy
strugarki pionowej, przesuwaj'cy
si" wzd=u/ jej =o/a.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
sapa:
sn – >nieg ¯ ang. snow ¯ anglosas.
snaw; isl. fenna ]pokrywa: >nie-
giem\, FS.
staropol. 1393 sany, 1402 sani,
1461 szanye, 1487 sanye.
>redniow. holend. sleedse ˘ ang.
sledge, sleigh, niem. schlitten,
wo=. 1289 na sani-na sani ]na
sanie\, na san≠x=-na saniech ]na
saniach\, ...na sanex= ouvezo-
wa, 1277.
ros. sani-sani, sanki-sanki.
†sanik bot. /akiel zwyczajny,
Sanicula Europaea L.
staropol. 1475 sanik, CK.
sanitar-iusz(ny(ka med., prof.
=ac. sanitas, franc. sanitaire,
ang. sanitar-y(ium.
sankcj-a(onowa: jęz.
=ac. sanction ¯ sanctus,
franc.-ang. sanction,
ros. sankcq, utver'denie.
sankiulo-ta(ci poz. społ.
nazwa pcz'tkowo pogardliwa
nadawana rewolucjonistom w czasie
Wielkiej Rewolucji Francuskiej,
przez warstwy uprzywilijowane.
franc. sans-clottes ]dosł. bez kr[t-
kich spodni\.
sanktuarium rel. miejsce >wi"te
o przeznaczeniu kultowym. ¯ =ac.
†sanlert chem. zapewne azotan
potasu, saletra, KNO3.
staropol. XV w. sanlerth.
ang. potassium nitrate.
sanna meteor., czynność.
1. droga us=ana >niegiem, zdatna do
je/d/enia sa<mi,
2. je/d/enie saniami.
sanskryt jęz.
jeden z najstarszych j"zyk[w Indii.
nosi w sobie >lady wielu europejskich
j"zyk[w i powsta= w staro/. Bizantium
lub Anatolii, to dlatego.
w sprawie istniej' r[/ne teorie i
miejsca, tworzone przez j"zykoznaw-
c[w, np. Rosjanie umiejscowili w
g[rzystym rejonie ]˚948\ a w j"zyku
s=owa nizinnego; szczeg[=y ˚980.
nie by=o j"zyka indo-europejskiego,
jako jednolitego pnia, z kt[rego wy-
odr"bni=y si" inne. Jest to ci'g dalszy
teorii o Adamie i Ewie – ma=/onkach,
daj'cych pocz'tek wszystkim naro-
dom >wiata – rasom, kulturom, w
tym j"zykom.
sapa: fizjolog.
ci"/ko oddycha:; g="boko i z trudem
oddycha: przez nos.
odsapn': – odetchn':.
pokr. ang. gasp ]=apa: powietrze z
trudno>ci'\
¯ >redniow. ang. gaspen, gayspen,
saper
¯ staronord. geispa.
ros. tq'ëloe dyxanie.
staropol. XV w. sterto sapacz vel
chrapaczsapayancz; spirans
schapayancz, dichay'ncz –
1. ci"/ko, g=o>no oddycha:,
2. dysze: z gniewem, rzuca: pogr[/ki.
saper(ka wojsk.
starofranc. sappe, ang. sap ]kineta,
w'ski r[w w kierunku wroga\.
†sapory spoż.
pachn'ce przyprawy do potraw.
sapowaty geolog.
o terenie& bagnisty, podmok=y,
wilgotny.
saprofity biol.
organizmy ro>linne nie przyswaja-
j'ce dwutlenku w"gla, pozbawione
zieleni, /yj'ce na martwym pod=o/u
organicznym, nale/' do nich
liczne bakterie, grzyby, i >luzowce;
roztocza.
gr. sapro` ¯ sapros ]zgni=y\ %
phyton ]ro>lina\.
sarabanda taniec., muz.
hiszpa<ski taniec i muzyka pocho-
dzenia z Ameryki Írodkowej.
ang. saraband; franc. saraband,
hiszp. sarabanda ¯ pers. saraband.
¢Saracen wg S=ownika Webstera&
1. pierw. cz=onek dowolnego szczepu
koczowniczego Syrii lub rejonu w
jej pobli/u,
2. p[{niej Arab,
3. ka/dy muzu=manin, szczeg[lnie
przeciwnik >redniowiecznych
krzy/owc[w, XII–XIII wieku.
nowogr. Sarakenos ˘
p[{no=ac. Saracenus ˘
starofranc. Sarazin,
>redniow. ang. Sarasene ˘
ang. Saracen,
ros. sracin-sracin.
saradela bot. ˚seradela.
sarafan odzież.
szlafrok, d=uga suknia kobieca.
pers. sarapan, PF.
saraj, seraj bud. pa=ac su=tana.
˘ Sarajewo, Bakczysaraj.
pers. saraj ˘ tur. szaraj
ros. seral;-seral.
saraj, saraec= ]szopa\.
†sarbat mors.
marynarz, cz=onek za=ogi okr"tu.
sardela ryba.
Engraulis encrasicolus, gatunek
morskiej ryby.
sardoniczny jęz.
tylko w wyra/eniu& sardoniczny ]u\>-
miech ]zjadliwy, gorzki, szyderczy\.
ang. sardonic, franc. sardonique
¯ =ac. sardonicus ¯ gr. sardonios
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
]gorzki, pogardliwy– u/ywany w
u>miechu lub >miechu\,
sardynka spoż., ryba.
Sardina pilchardus, gat. ryby z
rodziny >ledziowatych;
przerabiana na konserw" w oliwie.
gr. sardene, =ac. sardian,
franc.-ang. sardine,
ros. sardinka.
†sardzony zepsute «studzienny».
staropol. 1457 sardzony robak
– paso/yt g=owy kt[ry mia= powodo-
wa: migren".
†saremski, seremski miara.
zwi'zany ze Sremem ¯ Srem, w Jugo-
s=awii. beczka o pojemno>ci u/ywanej
w Sremie.
w Ss1953& beczka o wielko>ci... itd.
staropol. 1490 kuffa saremska,
1493 kuffa sereniska ]seremska\.
sarka-:(zm char., osob.
utyskiwa:, narzeka:.
zjadliwy, z=o>liwy, ironiczny, szy-
derczy, przycina:.
gr. sarx, sarkos ]kiszki\,
gr. sarkazein, gr. sarkasmos,
franc. sarcasme, ang. sarcasm.
staropol. ca 1500 sarkacz –
powoli i g=o>no pi:, siorba:.
=ac. sorbere.
sarkofag kult. ozdobna trumna
z kamienia, br'zu, cz"sto pokryta
malowid=ami lub p=askorze{bami.
gr. sarx, sarkos ]jelita, wn"trzno-
>ci\ % phagein ]je>:\ ˘ sarkopha-
gos ˘ =ac.-ang. sarcophagus,
ros. sarkofag.
sar-na(niak(enka anim., zwierz.
Capreolus capreolus,
gat. ssaka z rodziny jeleniowatych.
staropol. 1414 szarn', 1422 szarni,
1424 szarn, 1429 szarny,
1436 sarny, sarni po gorach,
1464 sarni, 1471, scharna capera;
per capreas scharny,
ca 1500 sz'rn'.
franc. le chevreuil, niem. reh,
rehbock, ang. doe ]p=owa sarna,
kozio=ek\, roe-deer, roe-buck,
ros. iz[br;-izjubr }†izubr|. ˚/ubr.
staropol. ca 1500 szarn capricor-
nus ˘ sarn – samiec sarny.
staropol. 1435 ¢syrnye,
1497 szyarnych ˘ siarni –
z sarnami zwi'zany.
†sarnapa anim., zwierz. /yrafa.
†sarnki w liczbie mnogiej, bot.
Serratila tinctoria L.
staropol. ¢sornky auricula gliris,
¢syrnky auricura gliris,
1472 szarnky gundula.
sasanka bot. ro>lina wiosenna.
staropol. 1. 1460 szeszenky filanium,
sauna
ca 1465 zezenki ffilagium – sasanka
otwarta, Pulsatilla patens Mill.
2. 1472 byale sesenki lilium mon-
tanum – bia=e sesenki, zawilec wielo-
kwiatowy, Anemone silvestris L.
szaszetka
ma=a torebka z przegr[dkami ]$\.
†satan rel.
szatan, diabe=, czort, Lucyfer.
uosobienie wszelkiego z=a, przeci-
wie<stwo dobroci.
Lucyfer zapala= >wiat=o Bogu, zapewne
wieczorem, o zachodzie s=o<ca, by
B[g m[g= lepiej widzie:, anio= kt[ry
zbuntowa= si" mu w ko<cu.
czynnik do wyja>niania wszekich
czyn[w o negatywnym wyd{wi"ku,
/e to za podszeptem szatana.
hebr. satan ]wr[g\,
ang. Satan, Devil ˘ satanic,
ros. satana-satana, d;qvol-dia-
wo= ˘ sataninskij-sataninskij,
d;qvol;skij-diawolskij.
satelita(rny techn.
satrapa poz. społ. ¯ staropers.
szathrapavan ]chroni'cy l'd\.
namiestnik prowincji maj'cy nie-
ograniczon' w=adz".
gr.-=ac. satrapes,
>redniow. ang. i ang. satrap.
saturator techn.
aparat do nasycania cieczy gazem.
=ac. saturatio ˘ saturator,
ang. saturator, ros. nasy]at;-
nasyszczat ]nasyca:\.
satyn-a(owy(owa:(owany tkan.
at=as, g=adki jedwab lub bawe=na,
o splocie at=asowym, maj'cy lekko
b=yszcz'c' powierzchni".
starofranc., >redniow. ang. i ang.
satin, ros. atlas.
satyr mit.
w greckiej mitologii, bo/ek las[w,
zwykle maj'cy o>le, kr[tkie uszy,
torso cz=owieka, i nogi kozy.
“mit[w greckich” c.d., urojenie,
>wiadectwo czas[w powszechnej
niewiedzy.
gr. satyros, =ac. satyrus,
franc. satyre, ang. satyr, ˚faun.
satyr(a(yk lit. literacki utw[r
uszczypliwy, dosadny,
pierw. danie z r[/nych owoc[w.
¯ satur ]do syta\,
=ac. satira, satura.
satysfakcja osob.
uczucie przyjemno>ci, zadowolenia.
=ac. satisfactio ]zadowolenie\,
starofranc. satisfaction ˘ >redniow.
ang. satisfaccioun, ang. satisfaction,
ros. udovletvorenie.
sauna bud. =a{nia fi<ska ¯ fin.
savoir vivre
savoir vivre jęz. franc.
wiedz'c jak /y:.
sawanna geogr.
obszar mi"dzyzwrotnikowy, w
klimacie suchym, pokryty trawami,
pojedy<czymi drzewami i krzewami.
¯ hiszp. Sabana,
¯ karaib. zavana.
sawantka osob. erudytka, kobieta
wykszta=cona, zwykle popisuj'ca si"
swoj' wiedz'.
¯ franc. savante.
s' liczba mnoga  liczba poj. jest,
wo=. 1289 sout;-sut ]s'\, sout-
sut ]s'\. s=aw. U ˘ pol. Å, ´.
s'cz-y:(ek proces. ¯ si'k(ciec.
s=owotw. baz' ang. soak ]z(za(prze(
(moczy:, nasi'kn': wilgoci'\,
OA ˘ Å; K ˘ Cz.
s'cz ]1. ciek, struga ˘ rz. Wilga,
2. woda, mokrz, staropol. wilgo:\.
s=owotw. poch. podsi'k ]podciek\ ¯
pod` ]od spodu\, wys'czy:.
ang. to trickle, to drip,
ros. kapat;-kapat, teh; (po
kaplqm)-tecz ]po kapliam\.
†s'd pojemn.
naczynie. ¯ s=aw.-ros. sosud(y.
U ˘ Å, ´. =ac. vas ]naczynie\ ˘
zdrobn. vascellum,
franc. le vase, la coupe,
starofranc. >redniow. ang. i ang.
vessel, staroros. sosud=-sosud.
s'd(ny(ownictwo(owy(zi: prawn.
1. aparat wymiaru sprawiedliwo>ci
i czynno>ci z tym zwi'zane;
wyrok(owanie, orzeczenie,
2. rozwaga, my>l, opinia, m'dro>:.
s"dziwy, s'd•owy(ny; os'd,
przes'd, ja s'dz" – my>l",
moja opinia.
3. ¢mowa, os'd ˘ po•s'dzenie
]po•m[wienie kogo o co>,
przypisanie komu czego>, szczeg.
z=ego, negatywnego wyd{wi"ku\.
s=aw. sud.
staropol. s'd, U ˘ Å, ´&
1388 sand,1399 po prawu szødu,
1400 z gnesdzenskego sandu,
1425 w szandze, 1445 y potkomo-
rzego sz'du ]z s'du\,
do s'ndv, kv s'dv, do sandow, w
s'dze, w sz'dzech, kv sz'ndv,
sz'ndowy, sz'dowy, do sz'ndow,
v sz'dze, w sz'nd, sz gych s'd
sz' sklada, przed szwyeczkym
szandem ˘ sand, szød, sød, szand,
szandd, sz'dz, sz'd, s'd, s'nd,
sandd, ssand, ss'd, ssød,
w Ss 1953 blisko 12 kolumn cytat[w –
1. instytucja wymiaru sprawiedliwo-
>ci, osoba lub zesp[= powo=any do
wymiaru sprawiedliwo>ci&
- burgrabi]ego\ s'd,
- duchowny s'd ]drog' Ko>cio=a\,
- krolew]ski\ s'd,
- s'd polski;
- s'd siedz'cy,
- wielki s'd,
- wojewodzy s'd;
- wyszy s'd,
2. w=adza s'dowa, jurysdykcja&
- s'dy czyni:,
- okr"g s'dowy,
- pospolity s'd,
3. rozprawa s'dowa, roki s'dowe,
post"powanie s'dowe&
- gajeny, gajny, gajony, jawny,
osadzony s'd,
- gor'cy s'd;
- po=o/ony, wy=o/ony s'd;
- przykazany s'd;
- s'd gai:, zebra:;
- s'dem odzier/y:, zby:,
w s'dzie doby:;
- osadzi: s'd;
- s'dy s"dzi:;
- siedzie: na s'dzie,
4. miejsce sprawowania w=adzy in-
stytucji wymiaru sprawiedliwo>ci,
miejsce odbywania rozpraw s'do-
wych,
5. wyrok, orzeczenie s'du, orzekanie
w sporze s'dowym, te/ wydawa-
nie wyroku, skazywanie,
- gajony s'd;
- jawny s'd, s'd spisan]y\;
- os"dzi: s'dem, uczyni:,
- wydawa:, wyda: s'd,
6. mniemanie, pogl'dy,
7. przysi"/ny s'd – przysi"ga.
za(po(przy(o(roz•s'dzi:.
S'd Ostateczny rel. urojenie,
jeden z fundamentalnych dogmat[w
wiary chrze>cija<skiej o istnieniu /y-
cia pozagrobowego w kt[rym...
B[g-Ojciec siedzi w fotelu, i – za-
pewne – lask' str'ca sznur wiernych,
prosto do piek=a, bo wszyscy s' grzesz-
nikami, bez wyj'tku, w por[wnaniu z
niedo>cignion' doskona=o>ci' Boga.
Lecz obok Boga siedzi Jezus Chrys-
tus, po prawicy, i ten wielu najwi"k-
szych z=oczy<c[w prosto do nieba >le,
zanim stan"li przed obliczem Boga,
bo, przed sw' >mierci', uwierzyli w
bosko>: Jezusa i szczerze /a=owali za
grzechy – rozumie: nale/y& szczerze na
ich standard my>lenia, rzecz zostawio-
na z=oczy<com do w=asnego os'du.
Nie ma nic bardziej pustego, mija-
j'cego si" ze sprawiedliwo>ci', kar',
by p[j>: do nieba za samo uwierzenie w
bosko>: Jezusa i szczere /a=owanie za
z=e, niegodziwe /ycie przez dekady.
Tak wysoka nagroda wynikiem
niebosko>ci Jezusa za jego /ycia. Im
wi"ksza nagroda – tym bardziej w'tpli-
wa podstawa, zas=uga; psychologiczne
uzupe=nienie, kompensata braku.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
S'd Ostateczny
Na umys=y dzieci lat 10–12,
˚niedorozw[j, pederasta.
„...siedzi po prawicy Boga-Ojca...”
– ciekawe wi"c kto siedzi po lewicy.
Po lewicy siedz' kap=ani plemienia
Levi ˘ Lewita. Odpowiedzi' Stary
i Nowy Testament; w Starym – pakt
?yd[w z Bogiem – wszyscy ?ydzi maj'
by: zbawieni, niebo im gwarantowane,
a w Nowym – pakt ludzko>ci z Jezusem
Chrystusem – tylko ci, kt[rzy uwierz'
w bosko>: Jezusa i szczerze /a=owa:
b"d' za grzechy. Jezus wi"c siedzi
po prawicy ¯ praw ]s=uszno>:\, a po
lewicy nie wiemy kto, zostawiona na
domys=. Siedzi po prawicy i “swoich”
tj. wyznawc[w siebie, prosto do nieba
>le, zanim stan' przed obliczem suro-
wego Boga, by sko<czy: w piekle.
„...siedzi po prawicy Boga-Ojca...”
– musi siedzie:, bo gdyby sta= przez
2 tys. lat, dzie< i noc, to nogi by go
zabola=y. A B[g-Ojciec – stary cz=o-
wiek z siw' brod', siedzi na tronie
kr[lestwa swego, i posypia tam od
czasu do czasu. W[wczas samoloty
spadaj' z nieba, w tym pod Smole<skiem,
10 kwietnia 2010, z dostojnikami kleru,
i inne nieszcz">cia napotykaj' wiernych,
w tym kataklizmy& kl"ski g=odu, plagi,
powodzie, tornada, huragany, trz"sienia
ziemi, wojny – Tatarzy morduj' wier-
nych Prawos=awnej Cerkwi, 1237, a
bezbo/ni komuni>ci wygrywaj' wojn" z
hitlerowskimi Niemcami, 1945, kt[rych
/o=nierze nosili na pasach “Gott mit uns”
]B[g z nami\.
Watykan, za podszeptem Jezusa-boga,
szmuglowa= hitlerowskich oprawc[w do
Ameryki Po=udniowej& Josefa Mengele
]1911.03.16–†1979.02.07\, Adolfa
Eichmanna ]1906.03.19–†1962.03.31\,
i dziesi'tki innych, podrz"dnych “rozwa-
laczy” z lokalnych miejsc strace<.
Za> Rz'd USA przymyka= oko na Klausa
Barbiego ]1913.10.25–†1991.09.25\
zwanego “Rze{nikiem Lyonu”, i wsp[=-
pracowa= z hitlerowcami, jak Wernher
von Braun ]1912.03.23–†1977.06.16\,
i innymi, w dziesi'tkach, >wiadomie,
dot'd, a/ wymarli na terenie USA.
Dopiero w[wczas wzi'= si" energicznie
do >cigania zbrodniarzy hitlerowskich,
oko=o 1980.
?e te/ wszechmocny B[g ma s'dzi:
przest"pc[w dopiero po >mierci, nie
za /ycia. Nie mo/e znale{: sposobu
na nich, si=y.
Pracowity, nie m"czy si" czynno-
>ci', o niewyczerpanym zapale jest,
bo wtr'ca do piekie= z pr"dko>ci' 2–3
os[b na sekund", dzie< i noc, gdy/ tyle
rodzi si" na >wiecie, czyli ok. 180–250
tys. ludzi na dob" – pomys=odawca nie
by= >wiadom aspektu, ciasnej wiedzy o
zaludnieniu Globu. I takim te/ pomys=
S'du Ostatecznego trafia do wyobra{ni,
i drewniana Arka Noego te/, na kt[rej
s'decki
wszystkie gatunki zwierz't >wiata
zmie>ci=y si", wszystko co tylko /ywe
na Ziemi zmie>ci=o si" po jednej parze
]bo «>wiat» to okolica\, i inne bajki z
wiar' zwi'zane.
Pr"dzej Bogu by=oby zg=adzi: ludz-
ko>: nast"pnym, kilkudniowym Po-
topem i zacz': dzie=o zaludniania od
nowa, ni/ siedzie: tysi'cami lat by
g=adzi: w tym czasie – z zadowoleniem
diab=a – dusze grzesznik[w kt[rych
umi=owa= i stworzy= “na podobie<stwo
swoje”, gdyby B[g my>la= ]B[g ^ ksi'dz,
pastor, kap=an\.
Wg ko>cielnej doktryny, wszyscy
ludzie grzesz', wi"c wszyscy sko<cz'
w piekle – B[g-Ojciec na pr[/no traci
czas urz'dzaj'c im S'd Ostateczny,
je/eli z g[ry wiadomo /e tak jest i
tak b"dzie.
Rozprawa o lapsusach wiary jest
kopaniem le/'cego.
Nie mo/e by: S'du Ostatecznego,
bo B[g nie kieruje si" logik', /elazn'
logik', lecz dopustami i odpustami –
st'd chaos jego decyzji, i wydarze< na
Ziemi, b='dzi cz">ciej ni/ >miertelnicy.
Czy nie tak$ ˚B[g.
W tym stanie zostawiam my>l'cym do
os'du ju/ teraz, przed S'dem Ostatecz-
nym, tj. zanim S'd Ostateczny nast'pi,
czy S'd Ostateczny mo/liwy jest, i czyj to
wymys=, ludzi o jakich horyzontach.
ang. the Last Judgement,
Judgement Day.
†s'decki jęz. wyrabiany w S'czu.
staropol. 1495 item VII vlne tele
Colnensis, item XIII vlne tele
s'dexz}k|ey.
†s'dno pojemn.
naczynie, koszyk, ¯ s=aw.
staropol. ca 1455 szandno cartal-
lum, 1457 sporta scutellarum vlg.
saydno ]w miejsce sandno\
1463 sadno cartallum.
=ac. vas, corbis,
franc. vaisseau,
ang. 1. vessel, craft, ship,
2. vessel, dish, basin,
s=aw.-ros. sudno-sudno, U ˘ Å, ´,
1. mors. statek, okr"t ˘ l. mn. suda,
ang. 1. vessel, craft, ship,
2. pojemn. naczynie ˘ w l. mn. sudna,
ang. 2. vessel, dish, basin ˘
posuda-posuda, ang. vessels,
plates, dishes.
s'dny rel. s'du dotycz'cy.
staropol. szadne ]s'dne\,
1471 w sch'dnem myesczie,
on ]Chrystus\ f dzen szødny na
szød przydze; do dnia sødnego,
po dnyv sz'dnem ˘ szødny,
sz'dny, szadny.
ang. judgment day, Judgment
Day.
s'downie prawn.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
na mocy wyroku s'dowego,
w drodze s'dowej.
staropol. 1451 sandownye.
†s'dowy s'du dotycz'cy. staropol.
ca 1420 szødowemu osødzonw,
ca 1428 rzeczy szondowich.
ang. sentence of the court,
ros. rewenie suda-reszenie suda.
†s'dz'cy prawn.
s'dz'ce dni – dni urz"dowania s'du.
staropol. w sadzacze dny.
†s'dzenie prawn.
1. rozpatrywanie spraw w s'dzie,
2. wyrok, orzeczenie s'du.
staropol. 1. kv sandzenyv rzeczy;
moczy s'dzenya,
2. schandzenye sententiam;
badzye dostoyen ssadzenya.
=ac. 1. dies, quibus iudicia exer-
centur, 2. sententia iudicum.
s'dzi: ]si"\ procesowa: ]si"\.
¯ s'd& 1. opinia, zdanie, mniemanie,
st'd 2. orzeka:, wydawa: opini",
2.a. prywatnie, wyra/a: si",
2.b. z urz"du s'dem zwanym.
znaczeniowo pokr. waga ˘
roz•s'dzi: ^ roz•wa/y:,
nie•roz•s'dny ^ nie•roz•wa/ny.
staropol. 1402 szondzycz;
szandzycz, sødzicz, sz'dz'...
szadzycz, 1471 vkasch uel sandz
˘ szondzycz, szandzycz, sødzicz
– s'dzi:, s'dzi: si"&
1. orzeka: o czyjej> winie ]lub nie-
winno>ci\, wydawa: wyrok, te/
rozpatrywa: sporn' spraw"
2. wymierza: sprawiedliwo>:,
sprawowa: w=adz" s'downicz',
3. s"dzi: si" – procesowa: si",
wie>: sp[r s'dowy,
4. mniema:, uwa/a:, mie: zdanie
o kim>, o czym>.
ang. legal procedure,
]kogo>\ to judge, to try,
]o czym>\ to judge ]of, on, by\,
to criticize, to consider, to think,
to be of ]the\ opinion,
ros. ]z kim>\ sudit;/sq-sudit(sja
]ang. to go to law\.
staropol. s'dz'cy,
do(od(o(po(przy(roz(u•s'dzi:,
ob(od(o(po(prze(przy(roz•s'dza:.
~s'dzi: czas niedok. ¯ s'd ]opinia,
waga, mniemanie\, rozstrz'sa: spra-
wy w celu nabrania pogl'du, szczeg.
przeciwnych stron.
s=owotw. pokr. rozs'dek ]rozwaga\.
ros. sudit;-sudit, ang. to judge.
za•s'dzi: – czas dok. ¯ s'dzi:,
1. przyzna: wyrokiem
s'dowym,
2. skaza: wyrokiem
po•s'dzi: – my>l' przypisa: komu
czyn kt[rego nie dopu>ci= si",
pope=ni=; podejrzenie o to
s'prza
przy•s'dzi: – skaza: wyrokiem,
przy ^ za
o•s'dzi: – mniema:, po roz-
poznaniu “dooko=a”; os'd
roz•s'dzi: – wnikn': w spraw" i
wyda: wyrok, opini";
rozs'dek, z` ˘ roz`
Nie nale/y&
prze•s'd(ny – zabobon
prze•s'dzony – s'd ju/ wydany,
z g[ry, przed rozpraw'
s'dow'
†s'g
1. s=up ˘ pos'g,
2. wg Ss 1953, stos drzewa }drewna,
J.D.| maj'cy d=ugo>: i wysoko>: jedne-
go s'/nia }bez szeroko>ci$# J.D.|,
wg innego {r[d=a, obj"to>ci ok. 3 m
sze>ciennych.
1 s'/e< ^ 3 =okcie ^ 1,787 metra ˘
1 s'/e< sze>cienny – omal 5 m3.
†s'mnie: jęz. mie: “na sumieniu”
]uwadze, my>li\, my>le: o czym>,
odwo=anie si" do rozs'dku.
¯ so ]roz` ¯ razem\ % mniema:
]¢s'dza: ˘ s'dzi:\.
staropol. nye szamnyvcz sze,
sz'mnalyessz sz' –
1. mie: w'tpliwo>ci, sprzeciwia: si",
2. ba: si", l"ka: si",
obawia: si" czego>,
3. wstydzi: si", /a=owa: czego>.
ang. to doubt,
ros. somnevat;sq-somniewatsja.
†s'mnienie osob. sumienie.
†s'pierca ¯ supr, U ˘ Å, ´.
staropol. powod ma pozwacz sam-
pyercz'; a gdy na roku sapyerz
stanye a powod nye stanye, tedy
s'pyercza ma bycz wyzwolon od
rzeczy –
1. pozwany, strona procesowa
broni'ca si",
2. pow[d, strona procesowa
wyst"puj'ca z pozwem.
†s'pierz ¯ supr, U ˘ Å, ´
dosł. przeciwnik, ¯ ¢supr ˘ supruga.
1. pozwany, strona procesowa
broni'ca si",
2. pow[d, strona procesowa
wyst"puj'ca z pozwem.
3. pe=nomocnik, zast"pca procesowy,
4. ten, kto jest {le usposobiony do
kogo>, nieprzyjaciel, prze>ladow-
ca, wr[g.
staropol. 1479 s'pyerzna ]strona\ –
strona pozwana w procesie
s'dowym.
=ac. ob` % ponere ˘ opponere
˘ opponens ˘ ang. opponent,
adversary, franc. adversarie,
antagoniste, niem. gegner,
ros. protivnik-protiwnik.
†s'prza oskar/enie, skarga s'dowa.
s'siad
staropol. 1397 zamprze dictis.
staropol. samprzowo, s'przowe-
go ˘ samprzowo, s'przowy –
s'przow]y\ – zwi'zany z s'pierzem,
stron' pozwan' w procesie
s'dowym.
=ac. accusare ˘ accusatio ˘
starofranc. acusation ˘
>redniow. ang. acusacioun ˘
ang. accusation, charge,
ros. obvinenie-obwinienie.
s'siad(ka(owa:(uj'cy,
s'sied-ni(zki(ztwo społ.
dosł. wsp[=siedz'cy ¯
so ^ co ^ wsp[=` % siad.
staropol. 1391 sz ginimi szøsadi
]z innymi s'siadami\, søsadom
mogim ]s'siadom moim\,
1410 ¢sansandom, 1413 sz søsadi
przeoral; vsilszeli s'syedzi, 1428
yako gynym szanszadom; s'sze-
dzy, sz'szada, sz'nsszada, v sza-
szadow, sansyadi, sz'szy'dowy,
sz gednym sz'szy'dem – osoba
mieszkaj'ca w tej samej wsi,
mieszkaj'ca w pobli/u, maj'ca
posiad=o>: blisko kogo>.
=ac. vicinus, franc. voisin]e\,
anglosas. neahgebur ˘ >redniow.
ang. neighbour, nyebour ˘
ang. ]Brit.-Eng.\ neighbour,
]Am.-Eng.\ neighbor, staroros.
sos≠d=-sosied ˘ sosed-sosied.
staropol. od szøøszadi swey',
y vezvala przyaczyolky y sza-
szyady ˘ szøøszada, szaszada –
s'siadka, kobieta mieszkaj'ca
blisko kogo>.
=ac. vicina.
staropol. myedzi osobami søszet-
nimi ˘ søszetni – s'siedni,
znajduj'cy si" obok, blisko.
staropol. sz'szyeczskim, saszye-
czkye ludze ˘ sz'szyeczski,
saszyeczky – s'siedzki, s'siedzski&
1. zwi'zany z s'siadem,
2. s'siedzcy ludzie – obcy, nie
podlegaj'cy prawu miejskiemu.
staropol. s'siedztwo, s'siedstwo,
s'siedzstwo – miejsce znajduj'ce
si" w pobli/u czego>, najbli/sza
okolica.
franc. voisinage, niem. nachbar-
schaft, ang. neighborhood,
ros. sosedstvo-sosiedstwo,
okrestnost;-okrestnost.
†s'siek zasiek ¯ za % siek ]r'b\,
dosł. ¢odr'b ˘ odr"bn-y(o>:.
staropol. 1426 sanszeky,
1494 reservacula albo szasyeky,
ca 1500 sz'szyek granarius;
1435 sanszeki –
1. skrzynia lub przegroda w spichle-
rzu do przechowywania ziarna,
2. przedzia= w stodole, w kt[rym
sk=adano zbo/e.
=ac. 1. cista, granariii disseptum,
2. horrei disseptum,
niem. berhau ]zasiek\.
†s'spia czy te/ osep ]$\ s'sep ]$\
płatn.
danina uiszczana w zbo/u, wg Ss 1953.
staropol. 1490 cum omnibus cen-
sibus, dacionibus, proventibus,...
insipacionibus albo z sospia.
}z osypki ¯ osyp % ka ¯ osep,
staropol. EY, ˚]litera\ E, J.D.|.
s'/enie miara dług.
pokr. sag ¯ sah, GH;
miara d=ugo>ci, r[/na zale/nie od
okolicy, tu r[wna jednemu =okciowi,
s'/e<, wg Ss 1953.
†s'/-e<(nisty miara dług.
miara d=ugo>ci, r[/na zale/nie od
okolicy, przewa/nie r[wna trzem
=okciom, czyli sze>ciu stopom, wg
Ss 1953.
dawna miara d=ugo>ci w Polsce, ok.
190 cm, wg mSjp 1969;
wg innych&
1 s'/e< ^ 3 =okcie ^ 1,728 m
w Rosji& 2,134 m ¯ 1 wiorsta ^ 500
s'/ni ^ 1067 metr[w.
¯ sag, sah, % `en ]jeden\.
staropol. 1416 vlg. szoyene ]pro
szøzene, s'/ni\, 1436 sønszen
]s'/ni\, 1462 na trzy ¢sz'zanye
ad tres passus; s'szenye,
ca 1500 sszazen cubitus.
czes. sah, moraw. saha,
wo=. 1289 sa'nei-sa/nei ]s'/ni\,
ros. sa'en=-sa/en.
s'/nisty – odznaczaj'cy si" pot"/ny-
mi rozmiarami, zw=aszcza& bardzo
d=ugi, bardzo wysoki.
scali: czynność.
po='czy: elementy w ca=o>:,
skupi: je, zespoli:.
wo=. isceliti ]wyleczy:\
¯ is ]wy\ % celiti.
sca=kowa: mat., czynność. ¯ ca=ka.
sca=owa: czynność ˚dziwol'g.
scedzi: czynność., proces.
¯ s ]czas dok.\ % cedzi:.
staropol. 1471 sczadzyl ˘ scadzi:
– o mleku& przepu>ci: przez p=[tno
albo sito.
scena(riusz(rzysta
scen-eria(iczny(ograf bud.
cz">: sali teatralnej, oddzielona od
widowni kurtyn'.
gr. skene, =ac. scena,
ang. scene.
scentralizowa: czynność.
czas dok. ¯ centralizacja.
sceptrum kult.
wysoce ozdobna laska, inkrustowa-
na, z ornamentami, symbol w=adzy
kr[lewskiej lub papieskiej, niezale/
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
scharakteryzowa:
no>ci, trzymana z okazji ceremonii.
1816 r., opis obrz'dku sk=adania ho=du,
przez Albrechta, ksi"cia Prus, z=o/
ony 1569 Zygmuntowi Augustowi, w
Lublinie, tekst pisany przez Aleksan-
dra Gwagniniego †1614, naocznego
>wiadka, kr[l&
„Ubrawszy si" szed= na maiestat, a w
prz[d i pozad szli Panowie senatorowie
i Rada co przednieysza duchowna i
>wiecka& miecz go=y na obie strony
ostry Andrzey Zborowski Miecznik
korony i iab=ko z=ote ze z=otym krzy-
/em Piotr Zborowski Woiewoda
Sandomirski, sceptrum za> kr[lewskie
Myszkowski Wda }wojewoda, J.D.|
Krakowski przed kr[lem nie>li.”
˚sulejata, dalmatyka, piwia=, pozad.
staropol. ca 1500 ¢ceptrum est
ornaemntum regis sczeptr.
staropol. sceptrvm; zaklyøl yes
ceptra gich.
gr. skeptron ˘ =ac. sceptrum ˘
starofranc. sceptre, ceptre ˘ >re-
dniow. ang. sceptre, ceptre ˘
ang. scepter,
wo=. skypetr= ]w Ipat. ltpsi pod
1255, w rzecz. 1253\.
scepty-k(czny osob.
osoba krytycznie odnosz'ca si" do
wszystkiego, w'tpi'ca o wszystkim;
z pewn' doz' pesymizmu lub nega-
tywu w rozwi'zywaniu zagadnie<.
¯ gr. skeptikos ]my>l'cy\, =ac.
scepticus, starofranc. sceptique
ang. skeptic(al,
ros. skepti-k/heskij.
schab spoż.
mi"so wieprzowe, cz">: >rodkowa g[r-
nej po=[wki tuszy trzody chlewnej.
†schaby zepsute& ska=y, Ch ^ K.
staropol. 1471 schaby.
†schadza: si" ¯ s ]czas dok.\ %
chadza: ]cz"sto chodzi:\ ¯ ch[d.
staropol. 1484 sye zchadzay';
may' sye zchadzaczi; gdzye
szye lud schadzal; syø scha-
dzaacz; sza schadzaly; rownye
schadzaly szyø, szye schadzaly,
szø zchadzali ˘ schadzacz,
zchadzacz –
1. gromadzi: si" w jednym miejscu,
2. spotyka: si",
3. styka: si",
4. sp[=kowa:,
5. traci: na czym>.
ang. 1. to gather, 2. to meet ech
other, 3. to touch each other,
4. to have sex.
schadzka społ. um[wione, zwykle
potajemnie, spotkanie, randka.
¯ s ]z\ % chodzi:.
scharakteryzowa: czynność.
czas dok. ¯ charakteryzowa:
scheda
¯ charakter.
scheda prawn.
dziedzictwo, spadek, spu>cizna.
gr. schidzo ]rozdzielam\ ˘
=ac. scheda ]oddarty kawa=ek\.
schemat(yczny(yzm
szkic, struktura, plan.
gr. schema(tos ]plan, wygl'd, forma\
˘ =ac. schema ˘ ang. scheme, ros.
sxema, konspekt.
scherzo muz. utw[r instrumentalny.
¯ ital scherzo ]/art\.
schizma(tyk rel. roz=am religijny.
gr. schisma ¯ schizein
]rozszczepienie\, =ac. schisma,
starofranc. cisme, scisme, >red-
niow. ang. scisme, ang. schism,
ros. raskol.
T=o schizmy
w Ko>ciele Chrze>cija<skim
W czasach gdy powsta=a Biblia ]w
wyniku pierwszych sobor[w\, w wersji
bliskiej kt[r' dzi> znamy, Cesarstwo
Rzymskie ]ang. Roman Empire\ chy-
li=o si" do podzia=u na dwa&
• Wschodnie – ze stolic' Konstanty-
nopolu ]ang. Eastern Roman Emipre\,
• Zachodnie – ze stolic' w m. Rzym
]ang. Western Roman Emipre\.
Podzia=u dokonano w 395 A.D., ze
>mierci' Theodosiusza.
W Konstantynopolu j"zykiem urz"do-
wym by= j. =aci<ski, j"zykiem ulicy by=
j. grecki; w=adze rzymskie – kultura
grecka.
Grecy wykradli z synagogi /ydowskie
>w. Pisma i prze=umaczyli je na j. grec-
ki – najpierw, z greckiego na j. =aci<ski.
Po t=umaczeniu na j. grecki, dopisali
dzieje Jezusa Chrystusa, w postaci
zeznania 4-ch aposto=[w ]4 ewangelii\,
z niecnym celem na my>li nagonki na
Izraelit[w, ˚Biblia. Pisz'c z dala od
Palestyny i w wieki p[{niej, pope=nili
b="dy w topografii rejonu i historii
Izraela, w tym, /e Herod – zmar=y
na 4 lata przed narodzinami Jezusa
– nakaza= wymordowa: wszystkich
niemowlak[w w okolicy, do lat dw[ch,
gdy dowiedzia= si" o jego narodzi-
nach ]obawa /e konkurencja mu ro>nie;
Herod straci= sw' /on" i dw[ch doro-
s=ych syn[w\. Lapsus ten spowodowa=
nieko<cz'ce si" pr[by reformowania
kalendarza «od narodzenia Chrystusa»
skoro Jezus mia= urodzi: si" w 6 lat
wcze>niej od przyj"tego roku.
T=umaczenia >w. Pism zwane s'
Starym Testamentem, dopisana cz">:
– Nowym Testamentem, z j"zykowym
b="dem na tytule, na ok=adce, bo gr.
diatheke – 1. pakt, 2. testament\.
Stary Testament jest paktem Izra-
elit[w z Bogiem ]tylko Izraelici
b"d' zbawieni w Ko<cu Íwiata, bez
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
wzgl"du jacy s'\, Nowy – paktem
ludzko>ci z Jezusem Chrystusem,
Palesty<czykiem wyniesionym do
rangi Boga, urodzonym w Nazarecie,
z panny, Marii, poza wsi', w stajni, i
starconym na krzy/u, w wieku lat33
]tylko ci b"d' zbawieni, kt[rzy uwierz'
w bosko>: Jezusa, i szczerze b"d' /a-
=owa: za grzechy, nawet w ostatnich
chwilach /ycia\.
Bibli" w j. greckim przet=umaczono
na j. =aci<ski, w Konstantynopolu,
st'd zaniesiono do miasta Rzym,
i za ni' poszed= Zachodni Ko>ci[=
]ang. Western Church\ i Zach. Europa.
Przy greckiej wersji Biblii pozosta=y
ko>cio=y Wschodniego Cesarstwa,
rejonu Konstantynopola, i zwane s'
Ko>cio=em Wschodu ]ang. Eastern
Church\& w Europie Wsch. ]Rosji\,
Zach. Azji, i Egipcie; 4-ch biskup[w&
wiod'cym biskupem jest biskup Kon-
stantynopola, za nim Aleksandrii,
Antiochii, i Jerozolimy.
W =aci<skiej wersji Biblii, po
roku 500 A.D. wprowadzono zmian"
dopisuj'c «i z synem» ]=ac. filioque\,
zmiana przyj"ta w modlitwach po 1014
A.D., i dopisek ten odrzuci=y Ko>cio=y
Wschodu. Nie ma «i z synem» w >w.
Tr[jcy na soborze w Nicei i nast"pnie
w Konstantynopolu, 381 A.D. ]lub 374
A.D.\, ˚filioque.
Ko>ci[= Wschodu zwie siebie
prawo•s=awnym ^ prawo•wiernym ^
orthodoksyjnym ¯ gr. orthos ]w=a>ci-
wie, bezb="dnie, ang. correct\ % doxa
]>wiatopogl'd, ang. opinion\ ¯ dokein
]s'dzi:, uwa/a:, my>le:, and. to think\,
za> Ko>ci[= Zachodu ]katolik[w, pro-
testant[wi innych\ prawos=awni zw'
Ko>cio=em l>ciwym, tj. fa=szywym i
pochlebczym.
Istotnie, listy papie/y do potencjalnych
wiernych obsypuj' ich pochlebstwami
je/eli do='cz' do matki – Ko>cio=a Uni-
wersalnego ]Powszechnego, Wszech-
>wiata\.
Gdy prawos=awni trzymaj' z Nazare-
tem ]miejscem narodzin Jezusa Chrys-
tusa\ – z Watykanu p=yn' s=owa papie-
/y do swych wiernych, i transmitowane
s' msze z okazji Bo/ego Narodzenia i
Wielkanocy. Ostatnimi czasy papie/
nosi Krzy/ do Koloseum, w Rzymie,
nie na Golgot" w Jerozolimie ]Kolo-
seum mia=o by: miejscem m"cze<stwa
– strace< pierwszych chrze>cijan;
nigdzie >ladu tego nie ma\.
Biskupi Konstantynopola i Rzymu
ekskomunikowali si" wzajemnie, nie
ni/ mniej dwukrotnie, pocz'wszy od
Photiusa, biskupa Konstantynopola
i Nicholasa, biskupa Rzymu, 867
A.D.
Dla g=[w prawos=awnych papie/ jest
biskupem miasta Rzym, niczym wi"cej.
schn':
Nie chc' podlega: papie/owi i element
posiadania najwy/szej w=adzy nie jest
pewnie bez wp=ywu jak i samo filioquo.
B[g-Ojciec pozwoli= Turkom – mu-
zu=manom, wyznawcom islamu – zala:
Konstantynopol, 29 maja 1453, i odt'd
zwie si" Istanbul, w j. pol. Istambu=em
¯ =ac. vestibulum ]przedsionek, ang.
entrance hall, jedna z bram wej>cia do
grodu; nazwa isniej'ca przed zdoby-
ciem grodu\, ˚westybul. Muzu=manie
t=umacz' Istanbul na r[/ne sposoby /e
nazwa zwi'zana jest z islamem.
A schizma t"tni do dzi> mi"dzy pol-
skimi katolikami ]z Watykanem zwi'-
zanymi\ a prawos=awnymi ]z Ukrainy
i Rosji, bez swojej stolicy wiary\.
“Polska przedmurzem chrze>cija<-
stwa” – g=osi polski, katolicki kler
dzieciom, tak, jakby prawos=awny, ze
wschodniej granicy, chrze>cijaninem
nie by=.
schizofreni-a(k med.
choroba psychiczna charakteryzowana
przez halucynacje, z=udzenia i zatopie-
nia si" ]wycofanie z /ycia\.
gr. schisma ¯ schizein ]rozszcze-
piam\ % phren ]umys=, rozum\.
schizotymi-a(k osob.
temperament zwi'zany ze schizofre-
ni', typ osobowo>ci charakteryzuj'cy
si" wynios=o>ci', osch=o>ci', nerwo-
wo>ci', dra/liwo>ci', nieufno>ci'.
schlasta: czynność.
czas dok. ¯ chlasta: ]brudzi: ubranie,
b=oci: go niesamowicie, wielce\.
schlebia: osob.
stara: si" przypodoba: komu, przy-
>wiadczaj'c, potakuj'c, chwal'c prze-
sadnie, itp., dla korzy>ci osobistych.
franc. caresser, flatter,
ang. ]slang\ canoodle; to caress,
fondle, cherish,
ros. laskat;-=askat.
schludn-y(ie osob.
dbaj'cy o czysto>: swego wygl'du,
skromny, zgrzebny, lecz czysty,
zadbany.
sch=osta: czynność. ˚dziwol'g.
czas dok. ¯ ch=osta.
schn': proces. stawa: si" suchym.
za(u(prze(przy(obe(o(do(pode(
(wy(ze•schn':.
¯ suchy ]bez wilgoci\.
staropol. 1466 szchn'czych,
1484 schnwcz, ca 1500 szchn'ly;
schn'cz, szchn'l, ˘ schn'cz –
1. usycha:, traci: wilgo:,
2. s=abn':, traci: si=y.
ang. to dry, to become dry,
]usycha:\ to wither,
]marnie:\ to wane, to waste,
ros. soxnut;-sochnut.
staropol. o(prze(przy(u(wes(wys(
schn':
(ze•schn':.
~schn': proces. pozbawia: wody,
wilgotno>ci dzia=aniem niedosyt[w
powietrza, promieni s=o<ca.
za•schn': – czas dok. ¯ schn':,
tak zwykle o ranie
u•schn': – tak zwykle o ro>linie,
u ^ pod ^ za
prze•schn': – na wskro>
przy•schn': – troch", przy ^ pod(e
obe•schn': – dooko=a
do•schn': – zupe=nie
pode•schn': – troszk"
wy•schn': – zupe=nie
ze•schn': si" – sta: si" zbyt suchym,
¯ zsycha: si"
roze•schn': si" – pop"ka: wskutek
schni"cia
†schod wyj>cie, koniec, >mier:.
=ac. ex` ]wy`\ % ire ]i>:\ ˘ exire ˘
exitus ˘ exitum ˘ ang. exit,
ros. vy/u-xod-wy(u-chod.
¢schodataj emigrant, potomek.
¯ s % chodat  i>: % aj.
staroros. sxodataj-schodataj,
ros. vyxodec, potomok.
†schodno $, wg Ss 1953.
staropol. 1395 ot tego v}zi|øli
szobe rok gini do Vtroszina ne
schodno gich listom ]...nie zgro-
madzono ich “listem”, tj. pisemnym
wezwaniem\, ˚schadza: si".
schod-y(zi:(ek(ki
¯ s ]z\ % ˚chodzi: ]st'pa:\.
z – symbol upadku, w d[=;
w – symbol wzrostu, w g[r" ˘
wchodzi:.
†schodzenie ¯ s ]czas dok.\ % ch[d.
staropol. szchodzenye –
1. proces. zanikanie, przemijanie,
2. cechy ='cz'ce, wsp[lno>:,
3. społ. zgromadzenie, zebranie.
=ac. 1. transeundi, 2. communio,
3. convetus,
ang. 1. passing, diminishing,
2. common attributes, 3. gathering.
schodzi: czynność., ruch.
zst"powa:, i>: w d[=.
staropol. schodzy, schodziwszi,
1471 schodzylyszmy, bila schodzila
zemyø, iest zchodzil, zchodziw
wszitek Israhel, schodziwschi,
schodzyl ˘ schodzycz, zcho-
dzycz –
1. przew"drowa:, obej>:,
2. ko<czy: si", nikn':, przemija:,
3. obchodzi:,
4. spada: na kogo>, dosi"ga:,
5. schodzi:, zst"powa:,
}schodzi: ni/ej, wg Ss 1953|,
6. traci: na czym>,
7. obraca: si",
8. schodzi: si" – gromadzi: si"
w jednym miejscu,
9. schodzi: si" – sp[=kowa:,
10. schodzi: si" – zderza: si" w boju.
=ac. 1. perambulare, ambire, cir-
cumire, 2. desinere, evanescere,
deficere, transire, 3. abire, dece-
dere, 4..., 5..., 6..., itd.
ang. go down,
ros. spuskat;sq-spuskatsja.
staropol. schodzi: –
ko<czy: si", przemija:.
staropol. schodzi: na czym> –
zbywa:, nie dostawa:.
†Old Polish expire.
scholasty-ka(czny
1. rel. g=[wny kierunek >redniowiecz-
nej filozofii chrze>cija<skiej, charakte-
ryzuj'cy si" d'/eniem do rozumowego
udowodnienia dogmat[w religijnych,
opieraniem si" na autorytetach ]Pisma
>w., Ojc[w Ko>cio=a, Arystotelesa\
jako g=[wne {r[d=o poznania prawdy,
abstrakcyjnymi analizami i spekula-
tywnym dociekaniem bez odwo=ywa-
nia si" do do>wiadczenia,
2. pot. dogmatyczne filozofowanie,
rozstrzyganie spor[w przez odwo-
=ywanie si" do autorytet[w; formali-
styczne, ja=owe dociekania.
staropol. 1434 scolastyk –
cz=onek kapitu=y zajmuj'cy si"
sprawami szko=y katedralnej lub
kolegialnej, albo jeden tytularny
pra=at kapitu=y.
gr. scholazein ]po>wi"cenie wolne-
go czasu na nauk", odpoczywa:\ ˘
gr. scholastikos ]szkolny\ ˘
=ac. scholasticus ˘
ang. scholastic(al(ism,
ros. wkol;nyj-szkolnyj,
sxolastiheskij.
†schorze: fizjolog.
os=abn':, straci: si=y.
staropol. oczy moye schorzaly;
XV w. infirmata est zvøntlala vel
szchorzala.
ang. to faint,
ros. padat; v obmorok.
schorz-enie(a=y biolog., med.
proces patologiczny, nienormalne
funkcjonowanie organizmu lub jego
cz">ci; ¯ choroba.
schow-a:(ek czynność. ukry:, celo-
wo, z=o/y: w niewidocznym miejscu
z zamiarem przetrwania.
¯ s ]czas dok.\ % chowa: ]1. kry:,
2. chroni:\.
staropol. ca 1420 szchowanemu,
1422 szchowacz; y schowal
gych, 1432 any thych rzeczy
schowala; szchowal, schoway,
schowa gi, schova, schoval,
schowal syø, yemu kazal myecz
zchovacz, schowacz, schowana,
schovala –
1. ukry:,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
schron
2. przyw=aszczy: sobie,
3. przechowywa: na p[{niej,
4. przechowywa: dla zabezpieczenia,
5. zachowa: co> nienaruszone,
dochowa:, dotrzyma:,
6. ustrzec, uchroni:,
7. w=o/y:, po=o/y: na swoim miejscu,
8. pomie>ci:, obj':,
9. o umar=ych – pogrzeba:,
10. wychowa:, wyhodowa:.
ang. hide, conceal, †Old Polish
hide, shelter; preserve,
ros. skry-vat;/t;-skry•wat(t.
†schowanie skrytka, kryj[wka,
s=owotw. pokr. schowek, chowa:.
staropol. 1404 ¢sszowana;
schowanya; y schovanye odzyer-
zecz }r-z| nye mo/e, kakosz
czy' odzyerzy svyat dzyevyczy
}w Ss 1953 znaki zapytania, >wiad-
cz'ce o niezrozumieniu kontekstu,
sensu& svyat jako zyvot$, dzyevyczy $;
svyat ^ >wi"tej; dzyevyczy ^ dzie-
wicy, >w. Marii, matki Jezusa,
˚deklinacja, J.D.|.
1. miejsce przechowania, schowek,
sk=ad,
2. to co schowane, zapasy,
3. przebywanie,
4. przechowanie dla zabezpieczenia.
ang. hiding-place, refuge, shelter,
ros. ube'i]e-ubie/iszcze.
†schowaniec poz. społ. s=uga.
staropol. wszitky schowanyce;
schowanyecz; zchowanczy.
=ac. vernaculus, famulus,
starofranc., >redniow. ang. i
ang. servant,
ros. sluga-s=uga, slu'itel;.
†sch[d ¯ s ]w d[=\ % ch[d ¯ krok.
staropol. 1468 schody,
ca 1450 chaos magnum przepascz,
veliky szchod.
1. stopie<,
2. przepa>:.
=ac. 1. gradus, 2. loca abscissa,
praerupta, chaos, ang. 1. grade,
degree, 2. abyss, precipice,
ros. 1. stepen;-stepe<,
2. bezdna-bezdna,
propast;-propast.
†schromi: czynność.
okulawi:, ¯ chromy ]kulawy\,
wg Ss 1953& okaleczy:.
s=owotw. baz' ¢chrom ¯ ¢chron ]bieg\
¯ gr. chronos ]czas\, ˚schron.
staropol. zchromyl wszitki konye
wozowe.
ang. to limp, to halt, to be lame,
ros. xromit;-chromit ¯ xromat;.
schron(ienie(isko bud., wojsk.
¯ s % chron]i:\;
bunkier, obiekt fortyfikacji;
dom opieki, przytu=ek.
s=owotw. baz' ¢chron ]bieg\ ¯ gr.
schrona
chronos ]czas\ ˘ bie/'cy ]na czasie\.
ang. shelter,
ros. ube'i]e-ubie/iszcze ¯ bieg,
]ochrona\ za]ita-zaszczita
¯ ]it-szczit ]tarcza\.
†schrona schowek, sk=ad.
staropol. schrona; wszitkø moyø
schronø ]wszytk' moj' schron"\,
bo do tey schroni snyosø.
ang. hiding-place.
†schroni: si" czynność., ruch.
uciec, zbiec ¯ zbieg.
staropol. fugit szchronyl szy' od
nych ˘ szchronycz ˘ schroni: si"
od kogo>.
ang. to take to flight,
ros. ube'at;-ubie/at ¯ beg-bieg
]ang. flight\ ˘ beglec-bieglec
]ang. fugitive\, begstvo, be'at;,
begun-biegun ]ang. fugitive\.
schrupa: czynność. ¯ chrupa:.
schudn': czynność. ¯ chudn':.
†schudnienie proces. schudni"cie,
zeszczuplenie, ¯ chudy.
staropol. 1466 szchvthnyenye.
†schwaci: chwyciwszy – zerwa:.
staropol. ony... schvaczyly s
nyego suknya.
=ac. decerpere,
ang. tear off, pull down,
ros. sorvat;-sorwat.
†schwali: jęz. ¯ schwa= ¯ chwa=a.
wyrazi: cze>:, uznanie, uczci:.
staropol. chwalcze ]chwalcie\,
schwalicz.
ang. to admire,
ros. udivit;sq-udiwitsja.
†schwali: kogo> czynność.
zachwali:, zaleci:, przywabi: do
kogo>.
schwa= osob. nad podziw,
na pokaz ¯ s % chwa=]a\;
po` ^ s`; kaz ^ chwa= ^ m[wi:.
schwy-ci:(ta: ¯ s` % ˚chwyci:.
schwy-ci:(ta: czynność.
¯ s` ]po`, u`, wzmocn.\
% ˚chwyci: ]j':\.
schyla: ]si"\, schy=ek ruch.
¯ s % ˚chyli: ¯ chy= ]sk=on\.
staropol. o tem, yako drzeva
schylaly szye dayacz chval'
Iesvcristvsovy;
staropol. schilicz w zemø; r'ce
schylyv schy}e|; myly Cristus
schylyvschy szye k nyemv
przydkn'l yemv vcho a nathych-
myast bylo czalo; o tem yako
chor'gvye y balvanovye snyzyly
szye albo schylyly przeczyv my-
lemv Iesuszovy; balvany samy
od szebye schylyly szye y daly
yemv chval' ˘ schylycz –
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
1. sk=oni:, przygi':,
2. uczyni: sk=onnym,
gotowym do czego>,
3. sfa=szowa:,
4. schyli: si", spa>:, zni/y: si".
ang. to incline, to bow, to bend,
to stoop,
ros. naklonit;-nak=onit,
nagibat;-nagibat,
na/klonit;sq-na(k=onitsja.
†schytrzy: ¯ s ]czas dok.\ % chytry.
oszuka: kogo>, podst"pem czego>
pozbawi:.
staropol. maa bycz schytrzon a
chytrze posbawyoon;
ma bycz poszbawyony albo
szchytrzony; zchytrzyl, oszukal.
ang. to cheat, to swindle,
ros. obmanut;-obmanut.
scjentyficzny jęz. naukowy.
ang. science ]nauka, wiedza\.
†scudzo=o/y: czynność.
¯ s ]czas dok.\ % cudzo=o/y:
¯ cudze % =o/e.
pope=ni: grzech cudzo=[stwa.
staropol. XV w. sczudzolozyl.
ang. to commit adultery,
ros. prel[bodejstvovat;.
scudzoziemcza=y jęz. ˚dziwol'g.
scukrze: proces. ¯ cukier.
scyntylacje fiz.
zjawisko powstawania b=ysku
>wietlnego w wyniku przechodzenia
promieniowania jonizuj'cego przez
niekt[re substancje.
liczniki scyntylacyjne.
ang. scintilat-e(ion ]counter\.
scysja zdarz. ostra wymiana s=[w,
k=[tnia, zajad=y sp[r.
=ac. scissio ]rozerwanie, rozszcze-
pienie\.
¢scytel obce.
anglosas. scytel ]pocisk, strza=a\ ˘
>redniow. ang. schytel ˘ ang. shut-
tle ]ruchoma cz">: maszyny tkackiej
przeplataj'ca nici, cz[=enko\. ros.
helnok (tkackogo stanka,
wveinoi mawiny).
scyzoryk narz.
ci':, n[/ sk=adany no/yk.
¯ =ac. cisori-um(a,
starofranc. cisoires,
>redniow. ang. sisoures,
ang. scisors ]no/yczki\.
sczepi: czynność. spi':.
czas dok. ¯ czepi: ]pi':, ='czy:\
sczernia=y jęz. czas dok. ¯ czer<.
†sczerpa: ruch., czynność.
¯ s ]czas dok.\ % czerpa: ¯ czerpak
]naczynie z trzonkiem s=u/'ce do na-
bierania cieczy lub cia= sypkich\.
nabra: p=ynu.
sedno
staropol. sczyrpaa ˘ sczyrpaacz.
ang. to draw or to scoop out,
to draw up, ros. herpat;-czerpat.
sczerstwia=y jęz. czas dok. czerstwy.
†sczerwieni: proces.
¯ s ]czas dok.\ % czerwie< ¯ czerw,
krew.
zabarwi: na czerwono, poczerwieni:.
staropol. XV w. corpus sanguine
rubricaverunt sczyrwyenyly,
=ac. rubricare,
ang. to redden, ros. delat; kra-
snym-die=at krasnym.
†sczesa: czynność.
¯ s ]czas dok.\ % czesa:.
uczesa:.
staropol. varkocz... sczosany.
ang. to comb,
ros. ras/hesat;-ras(czesat.
sczeszczy: czynność., proces. $
sczezn': jęz., przestarz.
zgin':, przepa>:, zmarnowa: si".
†sczyni: si" sta: si", uczyni: si".
staropol. dziwne szczinil wszitky
wole moie w nich; sczinil tho
vczinil sza; nye bødø golicz glo-
wi any brodi, any na swem czele
sczynyø narzaskow; vbodzy
sczynyenysmy –
1. o namiotach – postawi:,
2. przetworzy:,
3. sczyni: si" – sta: si" }s ^ po(w|.
†sczy>: ¯ s=aw.-ros. s ]czas dok.\
% czis=o ]liczba\; policzy:,
Bohemizm wg Ss 1953.
staropol. zcziszczy ]numerare\
proch na zemy.
=ac. numerare,
ang. to count,
ros. shest;-sczest, staropol. EY.
†sczyta: czynność. wylicza:.
staropol. ya greszny(ca spowe-
dam sze... bogu... hy ¢thobye,
oicze ¢dwchofne, sczyt}am|
moye ¢greschy.
seans zdarz. posiedzenie, sesja.
¯ franc. seance.
†sebesten spoż.
owoc egzotycznego drzewa Cordia
myxa L.
staropol. serapinum, sebesten
sebesten, 1472.
seces-ja(yjny czynność.
akt odst'pienia, oderwania si",
wycofanie lub separacja.
¯ =ac. secessio.
†sedno wet.
rana z obtarcia, odparzenia sk[ry
u konia.
staropol. sadno, 1434, od szadna
triplex remedium, ca 1500,
equos leprosos sedniwe, XV w.
sedno
˘ sedniwy – o koniu& dotkni"ty
sednem.
sedno jęz. j'dro, ziarno, istota.
¯ sed % no ]tak\ ¯ pokr. ang. seed.
sedyment(acja proces.
gromadzenie osad[w.
ang. sediment(al(ary(ation,
franc. sédiment ¯ =ac. sedimen-
tum ¯ sedere ]osiada:, ang. to sit\.
segment(acja(owy
element czego, odcinek ¯
=ac. segmentum ]odcinek\.
segreg-acja(ator(owa: czynność.
oddzielenie.
=ac. segregatio.
sejf mebel. metalowa szafa.
¯ ang. safe ]bezpiecznie\.
sejm(ik(owy społ.
wsp[lnie, do spo=u ˘ zjazd ludzi,
zwykle pos=[w. znaczenie terminu
ewaluowa=o przez wieki, g=[wnie
jako organ ustawodawczy, sprawu-
j'cy w=adz" ¯ s=aw.
s ]so, ze, =ac. con, com ˘ co`\ % niem
]nim\ ^ zjazd, spotkanie, do spo=u.
˚zejmowa: si" ¯ ima: ]j':, chwyta:,
dos=ownie i w przeno>ni – argumen-
tem, dyskusj'\.
staropol. sejm walny, wielgi;
na seymye wyelgem;
1498 na seimie walnem,
XV w. sgem duchowny sinodus,
ca 1428 na ¢szeymye in conven-
cione, 1437 sgem convencio,
XV w. conuentio vlg. sseym$
ca 1455 szyem conventio,
1466 szyem,
ca 1500 szeym convencio ˘ sejm,
sjem ¯ s % jem ¯ j': ]bra:\ –
1.a. zjazd, zgromadzenie stan[w o za-
si"gu og[lnopa<stwowym lub te-
rytorialnym, obraduj'ce nad spra-
wami dotycz'cymi ca=ego kraju,
prowincji ]walny ¯ wa= ^ ziemia\,
1.b. zjazd duchowie<stwa, synod.
2. rada, zgromadzenie.
=ac. conventus, consilium,
ang. convention ¯ =ac. convenire,
Parliament,
ros. sobranie-sobranie,
s=ezd-sjezd, Duma-Duma.
wo=. 1289 bys snem;... po sem
'e s=nm≠...i porekosta sob≠
s=nem..., k sonmovi ne wli...,
snemw[sœ s bratom= ]do spo=u
z bratem\.
sejsm-ograf(iczny(ograficzny(
(ologia(ometria przyrz'd reje-
struj'cy drgania powierzchni ziemi
wskutek wstrz's[w sejsmicznych.
¯ gr. seisoms ]trz"sienie ziemi\, ¯
seisein ]trz'>:\ % grapho ]pisz"\.
†sek spoż. s=odkie wino.
sekator ogrodn., narz.
no/yce ogrodowe s=u/'ce do obcina-
nia, p"d[w, korzeni.
franc. sécateur ¯ =ac. seco ]tn"\.
ang. bill, ros. sadovye no'ni-
cy, sekator(y).
sekciar-z(stwo rel. ¯ sekta
cz=onek sekty religijnej.
sekcja społ., med.
1. oddzia=, dzia= jakiej> organizacji,
towarzystwa.
2. otwarcie jam cia=a ]czaszki, klatki
piersiowej, jamy brzusznej\, w
celach naukowo-badawczych, lub
dla ustalenia przyczyny >mierci.
sekrecja biol., fizjolog., geolog.
1. wydzielanie przez gruczo=y sub-
stancji niezb"dnych do czynno>ci
organizmu,
2. agregat mineralny wype=niaj'cy
pust' przestrze< lub szczelin" w
skale, osadzony przez kr'/'ce w
skale roztwory mineralne, cz"sto
=uguj'ce zwi'zki mineralne ze
ska=y.
ang. secretion ¯ starofranc. se-
cretion; =ac. secretio ]wydzielanie,
ang. a separation\ ¯ secretus ¯
secernere.
sekret(arz(arka(ariat(arzyk(ny
jęz., prof., mebel. tajnik.
=ac. secret-um(arius(us ¯ secerne-
re ]oddzielone, od='czone, ukryte\ ˘
franc. secretaire.
staropol. ca 1500 cloaca, id est
latrina zrz'cz albo szakret;
szakreth latrina ˘ sakret ]sekret,
wychodek, ust"p\,
=ac. latrina, ang. lavatory.
seks(ualny(uolog biol., jęz.
p=•e:(ciowy.
=ac. sexu-s(alis.
seksta(ns(nt, sekstylion rel.
¯ =ac. sext-a(us ]sz[sta\.
staropol. sexta – jedna z tzw. godzin
mniejszych modlitwy brewiarzowej.
sekstet zesp[= muzyczny, sk=ada-
j'cy si" z 6-ciu instr. lub >piewak[w.
=ac. sextus ˘ ital. sestetto ˘ niem.
sextett.
sekstylion liczebnik.
sekstyna lit.
a. zwrotka z=o/ona z 6-ciu wierszy
11-zg=oskowych, rymuj'cych si"
wed=ug schematu& ab ab cc,
b. kunsztowna forma stroficzna
powsta=a w liryce prowansalskiej,
z=o/ona z 6 zwrotek 6-wersowych i
ko<cowej p[=zwrotki 3-wersowej.
franc. sextine ¯ =ac. sextus ]6\.
sekta rel.
grupa os[b posiadaj'ca lidera, zesp[=
pogl'd[w, filozoficznych doktryn;
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
selca
szko=a.
staropol. trzy secty; szekczy}e|
albo zakomv nykogo nye przyaly
˘ sekta – cz">: spo=eczno>ci reli-
gijnej kt[ra oderwa=a si" od ca=o>ci,
od=am religijny.
=ac. secta ]spos[b /ycia, stronnic-
two\ ˘ starofranc. i >redniow. ang.
secte ˘ ang. sect(arian(or,
ros. sekta-sekta, raskol.
sektor(owy ekon., mat., techn.
1. cz">: jakiej> przestrzeni, terenu,
2. cz">: gospodarki narodowej,
kt[r' cechuje okre>lony typ w=as-
no>ci >rodk[w produkcji,
3. cz">: mechanizmu umo/liwiaj'ca
wykonywanie ruch[w wahad=o-
wych tego mechanizmu..
=ac. sector ]odcinaj'cy, oddziela-
j'cy\, ang. sector(ial.
sekularny geolog.
=ac. seculum ]wiek\.
sekularyzacja proces.
=ac. saecularis(o ]>wiecki\.
sekund-a(ant(owa:
miara upływu czasu.
jednostka miary czasu lub k'ta.
>redniow. =ac. secunda minuta
]druga minuta\ ˘ franc. seconde
˘ ang. second, ros. sekunda,
moment, mgnovenie.
sekutnica char., osob. dokuczliwa
baba, z=o>liwa, k=[tliwa.
sekwencja jęz. nast"pstwo.
=ac. sequentia ¯ sequens,
franc.-ang. sequence.
sekwestr(owa:(ator prawn.
oddanie, przekazanie maj'tku,
rzeczy spornej pod zarz'd.
=ac. sequester ]skarbnik\, sequ-
estrare ˘ starofranc. sequestrer ˘
>redniow. ang. sequestren ˘
ang. sequest-er(rator(ration,
ros. otdel-qt;/it;.
staropol. sekwestr –
zab[r, konfiskata.
sekwoja drzew.
Sequoia sempervivens, wiecznie zie-
lone drzewo z rodziny cyprysowatych
]Cupresssaceae\, najwi"ksze z drzew-
biglastych, cenione ze wzgl"du na
drewno, mo/e /y: 5000 lat, osi'gaj'c
130 m wyskoko>ci i 15 m obwodu pnia,
ro>nie w Ameryce P=n., Kaliforni.
ang. sequoia ¯ Sequoyah lub Si-
kwoyi ]ok. 1770–†1843, Czerokeza,
ang. Cherokee, z plemienia am. Indian,
kt[ry wymy>li= alfabet sweg plemie-
nia, jego rodzaj, bo ang. syllabary\.
†selca pos=aniec, wys=annik, pose=.
staropol. 1407 szelczø, 1420 selczø,
1452 nobiles nuncios albo ¢syelcze
dixisti, 1465 nobili albo selcza;
seledyn
nuncium albo selcza; selcze, 1469
selczamy.
ang. envoy; messenger,
ros. poslannyj-pos=annyj.
seledyn(owy kolor.
kolor zielonkawy, bladozielony.
franc. celadon ¯ imi" Celadon,
bohater romansu H. d’Urfe’a z
XVIII wieku.
selek-cja(cjoner(cjonowa:(
(tywny proces. wybieranie.
=ac. select-io(us ¯ seligere ¯ se
]oddzielnie, na boku\ % legere
]wybiera:\.
selen chem. pierwiastek chemiczny.
ang. selenium ¯ gr. selene ]ksi"/yc,
zwany tak z powodu stowarzyszenia z
tellurium ¯ =ac. tellus ^ ziemia, ang.
the earth\.
selenonauta kosm. ˚dziwol'g.
lunonauta, w wyprawie na Ksi"/yc.
ch"ci by tak by=o, lecz nie przyj"=o si";
nawet lunonauta nie u/ywane bo za
ma=o ich jest – 3-ch do tej pory, 1969.
gr. selene ]ksi"/yc, ang. the moon\.
seler bot. ro>lina warzywna.
gr.-=ac. selinon ˘ ital. seleri ˘
franc. celeri, ang. celery,
ros. sel;derej.
selwasy drzew., geogr.
rozleg=y obszar wiecznie zielonych
las[w mi"dzyzwrotnikowych w
Brazylii.
hiszp. i port. selvas ]lasy, w liczbie
mn.\ ¯ =ac. silva ]las\.
semafor techn. sygnalizator,
urz'dzenie sygnalizacyjne.
gr. sema ]znak\ % pherein ]nosi:\.
franc.-ang. semaphore,
ros. semafor.
semantyka szkoln. dzia= j"zyko-
znawstwa zajmuj'cy si" badaniem
znacze< i historii znacze< wyraz[w.
semen
1. =ac. semen ]nasienie, sperma\,
2. ros. semenit ]prze(wy•chwala:
si", okazywa: dum", samochwal-
stwo, zarozumia=o>:; lekki ch[d,
kr[tka wycieczka, drobny krok\.
ros. semenit;.
semestr(alny 6 miesi"cy, p[= roku.
=ac.-ang. semest-ris(er.
seminarium :wiczenia dydaktycz-
ne obowi'zuj'ce student[w uczelni.
=ac. seminarium ]dosł. szk[=ka
ro>lin\.
semita etn.
cz=onek plemienia kt[rego j"zyk jest
semicki, w='czaj'c hebrajski, arabski,
assyryjski, fenicki, babilo<ski,
dzi> szczeg[lnie Izraelita, ˚?yd.
hebr. szem ˘ gr. Sem ˘ p[{no=ac.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
Sem, wsp[=cz. =ac. Semita ˘
ang. Semite, ros. Semit-Semit;
semicki j"zyk – wi"ksza grupa j"zy-
k[w p=d.-zach Azji i p=n. Afryki,
pokrewna Hamitom, i dzielona na
wschodni semicki ]Akkad[w\, p=n.-
zachodni semicki ]Fenicjan, Pun[w,
Aram[w, Izraelit[w\ i p=d.-zach.
semicki ]Arab[w, Etiop[w, Amhar[w;
Amhara – okr"g w p=n. Etiopii, by=e
kr[lestwo\.
Hamita, ang. Hamite – osoba uzna-
wana za potomka Hama, cz=onek kilku
ciemnosk[rych plemion /yj'cych w
p=n. i wsch. Afryce.
¢semja pokr.
r[d, rodzina ¯ gr. hemia ]krew\,
gr.-celt. HS ˘
por[d  pokrewie<stwo,
ros. sem;q. ang. kin.
†semkn': ruch. zemkn':. SZ.
ang. escape, ros. ube'it;.
sen(ny(ik(o>: fizjolog.
dosł. odpoczynek; stan gdy organizm /
ywy ]cz=owiek, zwierz", ptak\ pozba-
wiony jest zmys=u czucia, odbierania
bod{c[w p=yn'cych z otoczenia.
s=owotw. baz' not ]nie, niet\, czyt.
wspak, za zmian' TS, OE& not
˘ s=aw.-ros. son, pol. sen, ˚kwas&
dzie< ]czyn\  noc ]odpoczynek\.
czucie& tkkt ]ckkc\ ˘ tkn':,
ockn': si" ]zbudzi: si"\.
w zwi'zku s=owotw. z «sent» ]czucie\
˘ sentyment ]uczucie\, tak i kart 
trak ]ziemia\ ˘ trakt ]droga\, kartoffel
]ziemniak\; litera T w obu ma jakie>
znaczenie.
wg mSjp 1969& «stan tego, kto >pi;
spanie» czyli “mas=o ma>lane”.
son ]sen\ – nos, spa ]g[ra\ ˘ no>nik,
pod•nosi:, spa•da:, spa:, ang. snow.
sen  nes ˘ pod(wz(u•niesienie.
staropol. 1444 sen, ze snv, we
znye, ze sna, ˘ sen –
1. stan wypoczynku fizycznego i
umys=owego po='czony z zanikiem
>wiadomo>ci,
2. marzenie senne, to co si" widzi
w czasie spania,
3. obcowanie cielesne,
4. nocny sen – zmaza nocna,
polucja,
5. czas czuwania stra/y nocnej.
staroros. son=-son, ros. son-son,
senny sonnyj-sonnyj,
sennik sonnik=, we >nie vo sne,
franc. le sommeil, somme;
le songe, reve, ang. dream,
por. sens ]czu:\.
senat(or poz. społ. star(osta.
=ac. senatus ¯ senex, senis
]stary, starzej'cy si"\,
>redniow. ang. senat, senas.
staropol. 1498 senat,
separacja
ca 1500 szenath –
1. dostojnicy nale/'cy do otoczenia
panuj'cego i stanowi'cy jego
rad" przyboczn' ]na Mazowszu\,
2. cz=onek senatu rzymskiego, senator.
staropol. rada senaczka ˘ senac-
ki – zwi'zany z senatem,
staropol. ca 1500 szen'czstvo ˘
senacstwo – senat rzymski, organ
ustrojowy staro/. Rzymu.
†senek, snek bot. sasanka otwarta,
Pulsatilla patens Mill.
staropol. 1437 senek primula,
1472 snek filanium.
senior(at poz. społ.
starsz•y(e<stwo.
=ac. senior ¯ senex ]stary\.
†senitva, senitba jęz. ma=/e<ski,
wg S=ownika S. B. Lindego, 1857.
†sennik kult. wyk=adacz, obja>niacz
obraz[w sennych.
staropol. ad ariolos, do szenykow.
sens(owny(ytywny jęz.
=ac. sentire ]czu:\ ˘ sensus,
franc. sens, ang. sense;
sent•encja(yment. ˚zmys=.
staropol.1461(67 sens – rozum.
ang. mind,
ros. um-um, razum-razum.
sensacja zdarz.
=ac. sensatio ¯ sensatus.
sentencja prawn. orzeczenie,
maksyma, mniemanie, s'd.
¯ =ac. sententio.
sentyment(alny osob.
=ac. sentimentum ¯ sentire
]czu:\, starofranc. i >redniow. ang.
sentement ˘ ang. sentiment
ros. huvstv-o/itel;nyj, sen-
timent/al;nyj.
†sep, sepne płatn.
danina uiszczana w zbo/u od gospo-
darstwa ch=opskiego, z czasem zamie-
niona na sta=y podatek od =anu.
staropol. ]1278\ 1415 sep,
1304 sep, ]1329\ 1554, sep,
1457 sepne.
staropol. 1448 zytha sepnego y
mernego sze mlyna za trzi kopi,
1471 item ¢sopny panes,
1477 Petro sepny ˘ sepny –
1. dotycz'cy daniny zwanej sep,
2. urz"dnik zajmuj'cy si" pobieraniem
daniny zwanej sep, jej przechowy-
waniem i dysponowaniem.
separa-cja(tka(owa:(tyzm proces.
od(roz•dzielenie.
=ac. separatus ¯ separare ^ se
]oddziel-nie(enie\ % papare ]aran-
/acja, postanawia:, zarz'dza:\,
>redniow. ang. i ang. separate(n
ros. otdel;nyj, razdel;nyj.
sepet
sepet pojemn. kufer ¯ tur.
sepia
1. ryba. gat. ryb, m'twa,
2. kolor. ciemnobrunatny barwnik,
pigment – wyci'g z atramentowej
cieczy tej/e ryby lub mi"czaka,
gr.-=ac.-ang. sepia.
sepleni:, szepleni: jęz.
{le, wadliwie wymawia: liter" S i
pochodne od niej, dosł. se % pleni:.
staropol. szepietliwy ]sepleni'cy\..
niem. lispeln, wlispen, wilspen ˘
>redniow. ang. lyspen, wlispen ˘
ang. lisp, ros. wepelqvost;.
†september wrzesie<.
¢Septuagint rel.
grecka wersja Starego Testamentu,
wed=ug tradycji – z=o/onego w 70
]lub 72\ dni ]72 ^ wiele, nie by=a to
dok=adna liczba\, i przet=umaczona z
j. hebrajskiego na j. grecki w 3-cim
wieku B.C., dla Ptolemeusza II,
kr[la Egiptu, greckie t=umaczenie
Starego Testamentu, wg S=ownika
Webstera, 1960.
• po pierwsze, 70 lub 72 oznacza=o
«wiele», nie by=a to >cis=a liczba,
• po drugie, by=o to t=umaczenie z j.
hebr. na grecki przez tych, co dopisali
Nowy Testament w j. gr., a wi"c w
wieki po Chrystusie, nie 3 w. B.C.
i Apokryfa, w j. hebr. w='czona do Sta-
rego Testamentu Biblii kt[rej nie ma w
hebrajskich Pismach ]ang. Scriptures\,
pisanych do ok. 130 B.C., odrzucana
przez wyznawc[w judaizmu i ko>cio=y
protestanckie, ˚apokryf.
Ptolomeuszowi w Egipcie przydatna
by=a biblia w j. greckim....
=ac. septuaginta ]70\,
ang. Septuagint.
septyczny med. wywo=any przez
bakterie ropotw[rcze.
gr. septikos ]zaka{ny\ ¯ sepeins
]psu: si"\ ˘ =ac. septicus.
¢ser anat. g=owa.
pers. ser ]g=owa\ ˘ serafan
]odzie/ kobieca od g=owy do st[p
okrywaj'ca\.
¢ser, syr, sur 1. >rodek, 2. kwas.
serce, serdak, Serock, sereda ˘
>roda; ser ]produkt mleka\, syrop
]s=odki i g"sty nap[j, jakkolwiek
{r[d=em ma by: arab. szarab – pi:,
w mej opinii – zlepek, przypadkowa
zbie/no>:, zlepek informacji\.
˚sur, syrop.
ser(watka, syr spoż.
kwa•s(>na ]woda\.
¯ niem. sauer ˘ anglosas. sur ˘
>redniow. ang. sour, sur;
=ac. serum ]serwatka\.
wo=. 1289 syr=-syr ]ser\.
staropol. 1427 oszmydzeszand
zyrow ]80 ser[w\, 1440 tich syrow
nye pokratl; syr, 1460 szyr ]sera\,
1470 masla y szyrow, 1471 dzie-
schancz schirow ]10 ser[w\, 1471
syr farmadium, 1480 szyrow, 1498
o zyry ˘ syr, zyr, szyr, schir –
produkt otrzymywany ze zsiad=ego
mleka przez odci>ni"cie serwatki.
=ac. caseus, franc. le fromage,
anglosas. ciese, >redniow. ang.
chese ˘ ang. cheese, staroros. i
wo=. 1289 syr=-syr ]ser\.
staropol. ca 1500 szerzny kosch
¢fuscina ]serny kosz\ –
kosz do ods'czania sera.
˚serzysko ^ syrzysko.
syr, ser, sur ¯ niem. wasser ]woda\.
seradela bot.
Ornithopus, jednoroczna ro>lina
z rodziny motylkowatych.
serafin rel.
cherubin ¯ hebr. serafim ]anio=,
cz=onek najwy/szego z 9-ciu zakon[w
anio=[w, reprezentowany w Biblii
jako istota niebia<ska z trzema parami
skrzyde=\;
urojona posta: w wierze judeo-chrze-
>cija<skiej ]chrze>cija<stwo uspraw-
nion' wiar' judaizmu\.
staropol. cherubyn i serafin;
boga myluyøczy sz cherubyna,
sz seraphyna; cherubyn tez y
seraphyn swiati wolaiø.
ang. seraph.
seraj hist.
pa=ac wschodniego w=adcy, jego
komnaty i harem, tak/e&dawny pa=ac
su=ta<ski w Konstantynopolu.
¯ osm.-tur. ¯ pers. säraj.
s=owotw. pokr. jug. Sarajewo.
ser-ce(cowy(deczny anat., osob.
dosł. >rodek; centralny narz'd uk=adu
kr'/enia pompuj'cy krew do arterii,
/y= i naczy< krwiono>nych, podtrzy-
muj'cy ci'g=e jej kr'/enie.
zastosowanie serca w j"zyku do-
s=ownie i w przeno>ni.
1. serce, dos=ownie, w przeno>ni&
2. pragnienie, skryte /yczenie,
3. odwaga, animusz, m"stwo.
s=owotw. poch. «serce» ]kord\& kord
˘ drok ˘ droczy: ]szarpa: serce,
dra/ni:, sierdzi: ˘ mi=osierdzie\,
s=owotw. konc. 022 ]czyt. wspak\.
staropol. sercze, szercze, szyer-
cze, ca 1455 szyercze,
1472 sercze cor; thwego sercza;
da swe serce; syrcze; ostry
myecz sercze moye przeschedl,
w sierczv iest; w waschych szer-
czach, z doskonalim syercem,
ku ochlodzenyv syercz ˘
sercze, szercze, szyercze,
syrcze, serczee –
1. g=[wny narz'd organu kr'/enia,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
serkopl
utrzymuj'cy swoim pulsowaniem
obieg krwi w organi{mie, wyj't-
kowo inne cz">ci wewn"trzne cia=a
2. symbol, siedlisko /ycia psychicz-
nego, uczu:, my>li, zasad etycz-
nych,
3. przeno>nie& wn"trze, >rodek, np.
ziemi, morza.
gr. kardia, =ac. cor, franc. le c≥ur,
anglosas. heorte, niem. herz,
>redniow. ang. herte, ang. heart,
tak/e ang. source ]{r[d=o\ od serca
pochodzi ]sic# ˚>rodek\, >redniow.
ang. sours ¯ starofranc. sourse,
surse, ros. serdce-serdce,
wo=. 1289 sr∂ce-srdce ]serce\.
s=aw.-ros. serdce,
HS jak hex – sex ]6\ i inne.
staropol. suogih grechow sirdec-
ne zaloual, 1444 sie}r|decznie ˘
sirdecznie – serdecznie, z g="bi
serca, szczerze, gor'co.
ang. cordially,
ros. serdehnie-serdecznie.
s=owotw. pokr. ang. core ]rdze<, j'dro\
¯ >redniow. ang. core ¯ starofranc.
cor, c≥r ¯ =ac. cor ]serce\.
staropol. serdeczny, sierdeczny –
1. zwi'zany z sercem, duchowy,
wewn"trzny,
2. kochany, drogi, bliski,
3. pe=en przyjaznych uczu:,
4. wyp=ywaj'cy z g="bi serca.
=ac. cordialis ˘ franc. cordial,
niem. herzlich, ang. cordial,
ros. serdehnyj-serdecznyj, kor-
dial;nyj-kordialnyj.
serdak odzież. kaftan bez r"kaw[w.
s=owotw. baz' serce.
†serdecznik bot. kokornak powoj-
nikowy, Aristolochia clematitis L.
staropol. 1472 serdecznik aristo-
logia longa.
serdelek spoż. gruba kie=baska.
†seremak char., nastr.
cz=owiek smutny. ˚teskliwy.
ang. sad man, ros. grusnyj.
serenada muz.
ital. serenata ¯ =ac. serenus
franc.-ang. serenade,
ros. serenada.
sergety, surgoty odzież.
str[j kobiecy.
seria(l jęz. ¯ =ac. series ]rz'd\.
serio jęz. powa/nie.
¯ =ac. seriosus ¯ serius.
†serkopl techn.
zawias ]s=owotw. koncepcji 025\.
staropol. pro aspa albo serkopl ad
hostium, ubi canes servabantur.
=ac. cardo, >redniow. ang. henge ¯
to hang; ang. hinge,
ros. petlq (dvernaq).
serolog
serolog(ia(iczny biol., med.
nauka o w=a>ciwo>ciach surowicy
krwi ludzkiej i zwierz"cej.
=ac. serum % gr. logos.
†serpan(ek(ka, sarpanek,
czerpanek odzież.
chusta na g=ow", zw[j.
podstaw' s=owotw. serpent ]$\.
staropol. 1439 serpani,
1461 serpany,
1493 tria velamina albo serpany,
1494 duo valy szerpanow,
1450 szerpanka,
1483 3 sarpanky et vitta...,
1493 dwa serpanky,
1497 7 vitte albo czerpanky,
1499 1 par czerpankow,
1500 serpankow.
serpent(yna
=ac. serpens, serpentis ¯ serpens
]pe=za:\ ˘ starofranc. i >redniow.
ang. serpent.
serso gra.
gra dzieci"ca polegaj'ca na podrzu-
caniu i chwytaniu k[=ek, zwykle za
pomoc' specjalnych laseczek, przez
dwu lub kilku graczy; samo k[=ko
do tej gry.
franc. cerceau ¯ p[{no=ac. circel-
lus ]ma=e k[=ko\.
serw(owa: sport.
wybicie pi=ki zza linii boiska.
¯ serve ¯ >redniow. ang. servien
¯ starofranc. servir ¯ =ac. servire
]serwowa:, u(po•s=ugiwa:, s=u/y:\.
serwantka mebel.
szafka oszklona z trzech stron,
zwykle ozdobna, w kt[rej ustawia
si" cenniejsz' porcelan", srebro,
kryszta=y.
franc. servante ¯ servir ]s=u/y:\.
serwatka dosł. kwa>na woda po
serze, ˚ser ]¯ sour\ % watka ]woda\.
staropol. 1437 schirvatka aqua
lactis, ca 1455 syrvathka,
1472 syruatka balducta,
XV w. bebulca syrwatka sed
baculca dicitur proprie capalica;
syrvathka serum; id est kodzya
syrvatka aut lacte caprino; szy-
rvatka caprina, ca 1500 camella
szyrvathk' vel maslank';
maszlana szirwatka oxialium,
tak/e staropol. kapalica –
1. p=yn odci>ni"ty przy wyrobie sera
ze zsiad=ego mleka,
2. ma>lanka.
=ac. serum, franc. petit lait,
niem. molke, anglosas. hw≤g,
pokr. holend. wei;
>redniow. ang. whei ˘ ang. whey,
ang. 1. whey, 2. buttermilk;
ros. 1. syvorotka-syworotka.
2. paxtan;e-pachtanie.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
serw(is(itut społ.
=ac. servus ]s=u/y:\.
serwelatka spoż.
kie=basa w"dzona z drobno krojone-
go mi"sa.
franc. servelas.
serwet-a(ka tkan.
tkanina o r[/nych kszta=tach, naj-
cz">ciej wzorzysta, zwykle do na-
krycia sto=u.
franc. serviette ¯ servir ]s=u/y:\.
serwis
1. zestaw, komplet naczy<,
2. us=ugi napraw.
franc. service ¯ servir ]s=u/•y:(ba\.
serwitut czynność. s=u/ebno>:.
serwus jęz.
poufa=e przywitanie lub po/egnanie.
=ac. servus ]s=uga\.
seryjny jęz. ¯ seria.
ang. serial.
†serzysko ¯ ser; >rodek przy>pie-
szaj'cy zsiadanie si" mleka ]np.
wysuszony /o='dek ciel"cy\, pod-
puszczka.
staropol. ca 1455 szyrzysko co-
agulum , 1457 dicitur... proprie
syrzysko, 1472 ¢syrysko coagulum,
1475 szyrzysko, ca 1500 coagulum
szerzysko vel kw'szne mleko.
sesja zdarz.
posiedzenie, narada, obrady;
okres obejmuj'cy cykl posiedze<;
okres w kt[rym odbywaj' si" posie-
dzenia plenarne sejmu.
=ac. sedere ]siedzie:\ ˘ sessio,
franc. i ang. session,
ros. sessiq-sessija,
zasedanie-zasiedanie.
†sesnek bot. sasanka otwarta,
Pulsatilla patens Mill.
staropol. XV w. primula, id est
szeszriek ]w miejsce szesznek\.
set sport. partia gry.
¯ ang. set.
seter anim., zwierz. pies my>liwski.
ang. setter.
set-ka(ny liczebnik. ¯ sto.
setnie jęz. do syta; setnie ubawi: si",
u>mia:, tj. do syta. staropol. EY.
¢setnik poz. społ.
dow[dca oddzia=u z=o/onego ze stu
zbrojnych.
¯ sto, OE ˘ 5-set, 6-set, itd.
staropol. setnyky, setnyci, setny-
kom, sethnyki, ca 1500 szethnyk
centurio ˘ setnyk, sethnyk,
szethnyk.
=ac. centurio,
franc. le centenier, centurion,
ang. centurion,
s"dzia
ros. sotnik=-sotnik ¯ sotnq.
staropol. storycerzewnik.
setny jęz. wypadaj'cy na liczb" 100.
staropol. 1447 bydlo sothne,
1442 sethny, 1445 homo sothni,
1446 pro homine sothnego,
1446 sethny, ˘ setny, sotny –
zwi'zany z sotni', tj. organizacj'
kr[lewskiej ludno>ci s=u/ebnej.
ang. hundreth, 100th,
ros. sotnyj-sotnyj.
sezam kult. skarbiec ¯ arab.
gr. sesamon ]gat. ro>liny ze Wsch.
Indii, o p=askim ziarnie i oleju, u/y-
wanej do jedzenia\.
sezon(owy jedna z 4-ch p[r roku&
wiosna, lato, jesie<, zima.
starofranc. seson, seison, saison
˘ >redniow. ang. sesoun, seson ˘
ang. season,
ros. vremq goda, sezon, pora.
s"czek drzew., ogrodn.
1. pozosta=a przy pniu lub ga="zi
cz">: bocznej ga='zki po jej obci-
"ciu, ud=amaniu, lub uschni"ciu,
2. ogrodn. kr[tki p"d ro>linny.
s"d=o ryba. oko w sieci$
s"dzi-a(owa: prawn.
osoba wydaj'ca wyrok, os'd, zdanie.
staropol. 1391 sandza,
1393 otch szadzey,
1396 sandza,
1398 czho szkasaly szaødze,
1399 zødzan,
1399 szødze szødicz,
1400 pan sandza,
1402 ot pana sandczego,
1404 przed tym sandzø vstal,
1412 ot pana sandze visedl ˘
sandza, szadza, zødza, szødza,
s'ndz, zandz, szandz, sz'dz –
osoba powo=ana do wymierzania
sprawiedliwo>ci.
=ac. jus ]prawo\ % dicere ]orzeka:\
˘ judex ]s"dzia\ ˘ starofranc. i >red-
niow. ang. juge ˘ ang. judge,
ros. sud;q-sudja ˘ sudit;.
staropol. s"dzia dany, obrany –
s"dzia powo=any do rozstrzygni"-
cia konkretnej, tej szczeg[lnej
sprawy.
staropol. s"dzia dziedziczny,
dziedzinny – s"dzia pe=ni'cy sw'
funkcj" na zasadzie albo prawem
dziedziczenia.
staropol. s"dzia kasztela<ski, kasz-
telanow, pa<ski, staro>cin]y\,
wojewodzy – s"dzia powo=any do
wymierzania sprawiedliwo>ci w
zakresie praw nale/'cych do kasz-
telana, starosty, wojewody.
staropol. s"dzia podobny,
ustawiony –
s"dzia kompetentny, w=a>ciwy.
s"dziwy
staropol. s"dzia polecony,
urz"dny – s"dzia zwyczajny,
aktualnie urz"duj'cy.
}Ostrze/enie dla korzystaj'cych ze
znaczenia terminu «s"dzia» – cz=onka
wymiaru sprawiedliwo>ci w Polsce&
korupcja toczy ustr[j Polski. Nie by=o
tam sprawiedliwo>ci, nie ma, i nie
b"dzie. Je/eli zdarzy si", to przez przy-
padek. My>l Polak[w zawodzi, ponosi
fiasko w prostych sprawach. Kraj
bezprawia, szwindli nieustaj'cych,
=ap[wek, i fa=szu, ˚prawda ˘ prawo.
Wojewoda by= rz'dc', panem ˘
pa<stwo, wydawa= wyroki, decyzje,
tj. by= s"dzi', na swoje widzi-mi-si",
˚pan. Jan +aski, 1456–†1531, by=
pierwszym kt[ry zebra= istniej'ce
prawa, tj. spisa= je, i wyda= sw[j Statut
+askiego, 1505. Nie spotka=em publi-
kacji opisuj'cej dzia=anie Wymiaru
Sprawiedliwo>ci w >redniowiecznej
Polsce, tj. Wielko` i Ma=opolsce;
jaka by=a struktura s'downictwa i jak
ona dzia=a=a. Znane mi podr"czniki hi-
storii nie opisuj' jej. Niemcy osiedli w
Polsce zwracali si" do s'd[w w Niem-
czech o rozstrzyganie spor[w mi"dzy
nimi – musia=a by: tego przyczyna, i
nie tylko bariera j"zykowa. Gdyby w
Polsce prawo dzia=a=o i wyroki s'dowe
by=y s=uszne – nie by=oby pola do dzia-
=alno>ci dla partii politycznej o nazwie
Prawo i Sprawiedliwo>:.|
staropol. s"dzie – syn s"dziego.
staropol. s"dzina – /ona s"dziego.
staropol. s"dzin]y\ – nale/'cy do s"-
dziego, pochodz'cy od s"dziego.
staropol. s"dzki czy s'dzki –
zwi'zany z s"dzi'.
s"dziwy jęz.
stary, w powa/nym, zaawansowanym,
podesz=ym wieku, m"drzec.
¯ s'd ]m'dro>:\.
m'd, m"d]rkowa:\ – s'd; U ˘ Å, ´.
staropol. szedziwy ]s"dziwy, siwy\,
szedziwo>: ]s"dziwo>:, staro>:\.
s"k(aty(acz drzew., jęz.
1. >lad po odci"tej ga="zi, widoczny
na pniu drzewa lub na powierzch-
ni deski; odcinek trudny do
obr[bki, przez to ˘
2. jęz. trudno>:, k=opot, szkopu=.
s=owotw. pokr. k't, k"s ˘ k'sa:&
suk ]s"k\  kut ]k't\, ST,
s=owotw. koncepcji 023.
czes. suk, stonek,
s=aw. sæc;, s¨c;-suc,
ros. suk=.
staropol. ca 1420 ¢søncz, 1471 s'nk,
XV w. s'nk; ...albo oth szanka ˘
søncz, s'nk, szank –
1. cz">: ga="zi ukryta w pniu, b'd{
te/ pozostawiona przy pniu po jej
odci"ciu,
2. hak.
>redniow. ang. 1. knag,
ang. knot ]in wood\, 3. hook.
s"p zool., ptak. ptak drapie/ny, o nie-
opierzonej g=owie i szyi oraz d=ugim,
zakrzywionym dziobie;
z grupy or=[w i jastrz"bi.
pos"pny – jak s"p, pochmurny.
staropol. 1444 samp,
XV w. szømp,
ca 1500 sz'p vultur,
1424 w opisie herbu samp.
niem. geier, =ac. vultur ˘
starofranc. voutour, voltour ˘
>redniow. ang. voutur, volture,
vultur ˘ ang. vulture, franc. le
percnoptere, aigle vantour,
s=aw. sæp=-sup ]s"p\, U ˘ Å, ´.
dawny ros. sip=-sip,
ros. korwun-korszun.
sfabrykowa: czynność. ¯ fabryka.
sfa=szowa: czynność.
¯ s ]czas dok.\ % fa=sz.
staropol. 1435 nye sfalschowal
dobrey monety crolewskey ˘
sfalschowacz – w spos[b niedo-
zwolony wykona: jaki> przedmiot,
zwykle gorszej jako>ci, podrobi:.
ang. to falsify, to forge, to counterfe-
it, ros. poddelat;-poddie=at.
sfastrygowa: czynność. ¯ fastryga.
sfatygowa: czynność. ¯ fatyga.
sfer-a(yczny
gr. sphaira, =ac. sphaera,
starofranc. espere, >redniow. ang.
spere, ang. sphere,
ros. war, globus.
sfermentowa: proces.
s` ]czas dok.\ % fermentacja.
sfingowa: czynność.
s` ]czas dok.\ % fingowa: ]udawa:\.
sfinks mit.
gr.-=ac.-ang. sphinx ]dusiciel\.
sfora
1. pierwotnie& para, dwoje ˘
zgoda, zgranie,
2. zgraja ]ps[w\.
prastare PF, sfora ]para\ ˘ sforka
]parka\,
niesforny – niezgrajny, niezgodny.
staropol. sforny ]zgodny\.
niem. nizin i >redniow. holend. pak,
>redniow. ang. pakke, ang. pack,
ros. staq sobak-staja sobak.
sformu=owa: czynność. ¯ formu=a.
sforsowa: czynność.
s` ]czas dok.\ % forsowa: ¯ force ]si=a\.
sfragistyka szkoln., hist.
nauka pomocnicza historii badaj'ca
znaczenia prawne i funkcje piecz"ci
oraz przemiany ich formy, tre>ci
napis[w i wyobra/e<.
gr. sphragis ]piecz":\.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
sia:
sfrun': czynność., ruch.
s` ]czas dok.\ % frun': ¯ fruwa:.
†si jęz. wg autor[w Ss 1953&
zaimek wskazuj'cy najbli/szy czas,
termin& «ten najbli/szy»;
wg mnie tak/e «nast"pny», s=owotw.
poch. siej ]ten\ ˘ do siego roku
]do nast"pnego\ ˘ dosiego roku#
siej ˘ siemu ]temu\, siom ]tym\.
oba – ten najbli/szy i nast"pny – bliskie
sobie, bez wyra{nej, istotnej r[/nicy.
staropol. sego roku, 1413 do sich
Swantek szdacz tich cztirzech
cop, 1423 na ssye Godi, 1426 na
ssy; w szy rok; aze do szyego
dnya.
ang. this ]ten\, herewith ]niniejszym,
ros. sim\.
†siabr, siebr zdrowe dziecko.
˘ pa % sierb ˘ pasierb }brrb|.
s=owotw. pokr. siorba:.
s=aw. s≠br=-siebr.
staropol. ¢zyebrem vczynyl ˘ zyebr
– wsp[lnik, towarzysz, druh.
staropol. 1434 participaverunt albo
sabrili, participare albo sabricz –
wsp[lnie dzia=a:, bra: w czym>
udzia=.
ang. to participate, to take part in,
ros. uhastvovat;-uczastwowat.
sia: ruch., czynność.
sypa: ziarnem g"sto.
1. rzuca:, sypa: ziarnem,
2. w przen. rzuca: czym g"sto,
strzela: ˘ sia: niezgod", zasia:
panik" ]zaszczepi: j'\,
3. gubi: ˘ posia: co>.
pokr. ˚siew(ca, sianie;
za(prze•sia: ^ za(prze•sypa:.
siejba, samosiejka.
s=owotw. baz' ang. sieve ]sito; prze-
siewa:\ ˘ za(od•siew, siewca ˘ sia:.
za(na(po(prze(ob(do(w(wy(roz•
sia:.
staropol. 1398 szal naszenye ]sia=\,
gysz to ¢seyyø ]seminat\ we
slzach, 1404 tego szita... nye szal,
1415 szala ]sia=a\, 1424 assby zyto
sy'l, 1428 nye sal; darmo bøszecze
szaacz szemyø wasze; ktores
by szal; trzecyego lyata syeycye
a znycye, ca 1455 vgori oracz,
szyacz gothuya; iusz naszyenye
szvoye kaszdi szey, 1466 kthoru
by szyal na roly, 1471 syegye
capusta Grzegorz ca 1500 schyacz
Barthosz, oracz radzy syrpyen,
ca 1500 szyacz seminare ˘ szacz,
sy'cz, szaacz, szyacz, schyacz,
ssacz –
1. rzuca: nasiona na rol" }ziemi", wg
Ss 1953, zapewne w zrozumieniu
/e uprawn', pulchn'|, by kie=ko-
wa=y i wyda=y plon, ˚sianie,
2. wzi': pod zasiew, obsiewa:,
3. o m'ce& przesiewa: przez sito.
sia:
staropol. na(o(po(przy(roz(w(wy(
(za•sia:, pod(po(roz•siewa:.
anglosas. sawan ˘ >redniow. ang.
sowen, sawen ˘ ang. 1. to sow;
anglosas. siftan ˘ >redniow. ang.
siften ˘ ang. 3 sift, sieve,
ros. 1. seqt;-siejat, 2. poseqt;,
zasevat;-zasiewat,
3. prose-vat;/qt;-prosiewat.
~sia:
1. sypa: ziarno w zaoran' rol", rzu-
caj'c r"cznie lub mechanicznie –
siewnikiem,
2. rzuca: g"sto, strzela:.
za•sia: – czas dok. sia:
na•sia: – wiele
po•sia: – zasia:, za ^ po
u•sia: – g"sto
prze•sia: – przepu>ci: przez sito
ob•sia: – zupe=nie, ca=o>:
do•sia: – uzupe=ni:, doda:
od•sia: – oddzieli: sianiem
w•sia: – do >rodka
wy•sia: – wszystkie ziarno
roz•sia: – w r[/ne strony
siu•sia: – siu ^ tu ¯ siu(tu•da,
moczem z siusiaka
siad(a:, si'-d{(>:
1. przybiera: pozycj" w kt[rej cia=o
spoczywa w bezruchu na po-
>ladkach i biodrach, tu=[w jest
wyprostowany, nogi zwykle zgi"te
w kolanach, zwykle na krze>le,
skale, itp.,
2. w przen. lotn. l'dowa:, opuszcza:
samolot na ziemi", dotyka: ko=ami
o ziemi", p=ozami, lub podwoziem
gruntu lub wody.
staropol. syadala na wyrzchu;
nykt nye szyadal; ya syadam
podle krolya za stolem; za mim
stolem syadaly; szyaday'cz k
stolu; nye szyaday na vyssche
myescze; nye szaday; szy'd'y'
]siadaj'\ ˘ syadacz, szyadacz –
1. zajmowa:, przybiera: pozycj"
siedz'c',
2. zatrzymywa: si", pozostawa:,
3. mieszka:, przebywa:,
4. na s'dziech siada: – uczestniczy:
w zespole s'dz'cym.
anglosas. sittan; pokr. niem. sitzen,
>redniow. ang. sitten ˘ ang. to sit,
ros. sidet;-sidet, sadit;sq
]siedzie:, ang. to sit\, sadit;sq,
sest;-sest ]1. siada:, si'>:,
2. wsiada:, np. do wagonu, 3. o s=o<cu&
zachodzi:; ang. to sit down\.
za(po(u(przy(o(do(w(wy-si'>: ]si"\,
za(na(po(prze(przy(do(pod(w(wy(
(z(roz•siada: ]si"\, osad.
pokr. sad•yba(zi:, osada.
wi"cej ˚siedzie:.
†siadanie zdarz. pojedynek.
staropol. ca 1420 duellum, id est
duorum bellum uel vlg. szadane.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
staro` i >redniow. =ac. duellum ˘
ang. duel,
ros. du`l;-duel, poedinok.
†siadawa: sp"dza: czas siedz'c,
przesiadywa:. ˚siada:.
staropol. cz'stokrocz syadavala
z synem svoym Iesucristem ˘
syadavacz.
ang. to spend time sitting,
ros. provodit; vremq. ...
siak jęz.
nie tak, inaczej, ni tak, ni siak.
jeden tak, drugi siak.
siaki jęz. nie ten, inny ¯ siak
ni taki, ni siaki.
¢siakij taki.
staroros. sqkyj-siakyj,
ros. takoj-takoj, ang. such.
sianie czynność. ¯ sia:.
rzucanie, sypanie ziarnem
lub czym innym.
staropol. szenyu ]sieniu\;
o oranyv y syanyv,
1466 colerunt ad yemem albo
orali na wgor albo na syanye,
ca 1500 szyanye satio ˘
syanye, szyanye –
1. rzucanie ziarna na rol" }wg Ss
1953& na ziemi", rozumiem, /e
uprawn', spulchnion'|,
2. zasiew, zbo/e zasiane. ˚sia:.
siano(kos pasza ze skoszonej ='ki;
gor'czka sienna, siennik ]w[r wy-
pchany sianem\.
staropol. 1391 schano, 1399 szana
]siana\, sano, szyano, na syene,
1408 mam scodi w szene za
copø, 1411 wzøl szana,
1417 zithem, szyanem,
1420 przy sszenye,
1427 tho szano,
1428 y woz z syanem;
plew a szana ]faeni\ gest dosycz
v nas, ca 1455 tu szyec szano ]tu
siec siano, tj. kosi:\, szyano,
1493 syano, 1398 stog szana,
1455 ¢trzach wozow syen' ]siana\
1472 nye wynossylem syana
brzemyun ˘ schano, szano,
sano, syano, szeno, szyano –
1. skoszona i wysuszona trawa prze-
znaczona na pasz" dla zwierz't,
2. siamo greckie, greckie, grzecskie,
rzeckie siano – bot. Trigonella
faenum Graecum L.
=ac. faenum ˘ franc. le foin,
anglosas. hieg, heg ]pokr. niem.
heu\ ˘ >redniow. ang. haye, heie ˘
ang. hay, ros. seno-sieno.
s=owotw. pokr. jesie< – ros. ose<,
jesienny ¯ sia:, sianie.
†sianowiec bot. Genista pilosa L.
et Germanica L. vel Cytisus biflorus
L’Herit. ˚siano/":.
siarka
staropol. 1419 genestula, vepres
schanowyecz, 1472 schanovecz
mirica.
†siano/": ˚sianowiec.
staropol. 1420 albo szanosz'czy,
que seu szanosz'czy ad nostram
villam... spectabant,
1451 ... prata albo sianozaczy,
1455 quia tu... syanoszanczi,
1469 albo szyanoz'czya,
1494 syanozaczy;
1437 schanoszøcz sandix,
ca 1465 schanoschancz genesta,
1472 schanosz'cz mirica –
1. ='ka z kt[rej zbierane jest siano,
2. bot. Genista pilosa L. et Germani-
ca L vel Cytius biflorus L’Herit.
ang. 1. haymaking, mowing;
meadow,
ros. 1. senokos-sienokos; lug-=ug.
†siara, szara ˚siarka, ˚siara.
podstaw' s=owotw. dla
siary ]p=ynu samic\ – ostry smak,
¯ szar ¯ ang. sharp ]stosowne do
ci"cia, k=ucia\ ¯ >redniow. ang.
scherpe, scharpe; szarszun ]miecz\,
sier>: ¯ szer>: ˘ szorstki,
siec ]ci':\ ˘ kosi:, kosiarka, i in.
siarki ]zwi'zku chem.\ – /[=ty,
/[=tawy kolor.
siara fizjolog.
p=yn samic wydzielany w
ostatnich dniach ci'/y i pierwszych
po wydaniu na >wiat p=odu. ˚siara.
staropol. XV w. i podobnie 1455
szyara colustrum,
1450 lac vlg. szyara,
ca 1500 sz'r' carista;
vlg. sz'ra vel szy'dle mleko;
serum szar' vel k'p'lycz'.
siar-czan(czek(ka chem.
staropol. XV w. sarczanemv;
...et sulphureas, syarczane,... ˘
sarczany, syarczane –
siarczany, z siark' zwi'zany.
ang. sulphate, ros. sera.
siarczysty jęz.
1. o cz=owieku& pe=en temperamentu,
ra{ny, /wawy, dziarski, krewki,
2. o mrozie& t"gi, ostry, trzaskaj'cy,
3. mocny, silny, zamaszysty, ognisty.
siark-a(owod[r chem.
/[=ta krystaliczna substancja. ˚siara.
staropol. szyara, szara, szarø
]siark'\, 1472 syara sulfur; sulfur,
szara... valet contra asma; ¢ogyn y
szar' gor'cza z nyeba, 1472 syarka
sulphur; szark' ˘ szyara, szara,
syara, syarka, szarka – siarka.
=ac. sulphur, niem. schwefel,
>redniow. ang. brimston, brinston,
ang. ]chem.\ sulphur; brimstone,
franc. soufre, Latopis 1116 c≠r;-
cier, dawny ros. s≠ra,
siatka
ros. sera-siera, fitil;-fitil.
staropol. XV w. sarczanemv; et
sulphureas, syarczane ˘ sarcza-
ny, syarczany –
siarczany, s siark' zwi'zany.
siatk-a([wka(rz
staropol. ca 1420 roszpuszczicze
szathcy wasze; zathca, sszath-
ka, wpadnø w szyatk", ca 1500
szyathk', 1444 swimi siatkami,
1471 schadky reciacula, ca 1500
craticula rost albo szyathk';
syadkø wnøtrznø ˘ szathca,
zathca, sszathka, szyatka, szy-
athka, siatka, schadka, syadka –
1. sie: rybacka b'd{ my>liwska,
2. przedmioty przypominaj'ce
wygl'dem sie:&
2.a. siatka metalowa zdobi'ca
g=owic" kolumny,
2.b. krata czy te/ ruszt,
2.c. p=at t=uszczu okrywaj'cy
w'trob".
=ac. rete, franc. le resseau, filet
]siatka\, franc. le filet, rets ]sie:\,
anglosas. nett ˘ >redniow. ang. i
ang. net, pokr. niem. netz,
dawny ros. s≠t;-siet, s≠tka,
ros. set;-siet, setka-sietka,
nevod-niewod, tenëta-tieniota.
†si'c ¯ si"gn':.
staropol. 1446 szyeglo ]si"g=o\,
1442 szaglyby ]si'g=yby\ ˘ szyecz
]si'c\, szagn'cz ]si"gn':\ –
1. w przestrzeni& doj>: do jakiego>
kresu, dosi"gn':,
2. zg=osi: pretensje.
staropol. do(o(po(prze(przy(
(wyprzy(zaprzy(za•si'c, si"ga:,
do(prze(przy(zaprzy(za•si"ga:,
si"gn':, do(po(prze(przy(za(za-
przy•si"gn':, zaprzysi"gowa:.
za(po(prze(przy(o(do(zaprzy•si'c.
¢si'g jęz. rozpi"to>:, zakres ˘
osi'g(ni"cie, za(wy•si"g(a:.
ang. range.
˚si"ga:.
si'k(a: ruch., proces., ciecz, ciec.
wy(pod•si'k(a: – wy(pod•ciek(a:.
staropol. si'kn': ]wsi'ka:\,
si'ka:, o(w•si'ka:, osi'kn':,
ang. in` % filtrate ]filtrowa:, s'czy:\
˘ ang. infiltrate,
ros. prosahiva-nie/t;.
~si'kn': czas dok. ¯ si'ka:
]wch=ania: stopniowo wod",
w przen. pogl'dy, ideologi"\.
na•si'kn': – stopniowo nasyci:
p=ynem, wilgoci'
prze•si'kn': – na wskro>, na wylot
pod•si'kn': – od spodu; podsi'k
w•si'kn': – do >rodka
wy•si'kn': – na zewn'trz; wysi"k
si'pi(: meteor.
opad drobnego deszczu, m/y:,
m/awka.
si'>: ¯ sad ]za(po(u•sadzi:, i inne\.
staropol. szødze ]si'dzie\, syadl; y
szyødze ]si'dzie\, y szyadla sama
na nyem; y szyadl na loszv ]na =o/u\,
gdisz syadl ]cumque sedisset\ krol
na swem stolvzv; syadlasta oba,
kaszdi na stolczv swem; a syadl
]cumque... sedisset\ przed bogem,
szedlem ]w miejsce szadlem\ a
plakalem; szyadl na kraw'dzy;
y szyad; y szedly pod nyem;
szyadschy pocz' ygracz; aby szy-
edly na zyemy; za stolem szødze;
a ma s pocogem szescz ]z pokojem
si'>:\, szødø gestcz ]si'd' je>:\,
bo nye syødzem k stolu; krol syadl
za stolem gescz; abi k stolu syadla
˘ szøscz, szescz ˘ syadl(a ]siad=(
(a\, szyadl, szyad, szedly ]siedli\ –
1. zaj':, przybra: pozycj" siedz'c',
spocz': na czym> opieraj'c pup'
tu=[w,
1.a. kucn':, si'>: w kucki,
1.b. sie>: za sto=em – usi'>: przy
stole do jedzenia, uczty,
1. c. sie>: na stolcu – zasi'>: na
tronie, obj': panowanie, rz'dy,
2. zaj': miejsce, znale{: si", przeby-
wa:, pozosta:, zosta: umiesz-
czonym,
3. zamieszka:, osiedli: si",
4. zosta: zasiedlonym, za=o/onym,
powsta:,
5. przyst'pi: do wykonywania
obowi'zk[w s"dziego,
6. pa>:, trafi: si".
staropol. ob(o(po(prze(przy(roz(
(u(w(wy(za(z•si'>:, siada:,
po(w•siada:, siadawa:, siedzie:,
do(na(od(po(wy(za•siedzie:,
osi'dn':, posiedz'cy, siedziane.
za(na(po(u(prze(przy(o(do(od(
(pod(w(wy(z•si'>:, rozsiada: si".
niem. sitzen. anglosas. sittan, >red-
niow. ang. sitten, ang. to sit, sat,
~si'>: czas dok. ¯ siada: ¯ sad,
¯ niem. sitzen, anglosas. sittan,
>redniow. ang. sitten, ang. sit.
za•si'>: – 1. przyst'pi: do dzia-
=ania, wzi': si" ˘
zasi'>: do pracy, za ^ u,
2. by: na stanowisku,
piastowa: je; by: sytuacji ˘
zasi'>: na =awie oskar/onych
za•si'>: si" – zasadzi: si", zasadzka
na•sidzie: si" – d=ugo ˘ nasiad[wka
]d=ugie zebranie\
na•si'>: si" – zawzi': si" na kogo>
po•si'>: – wej>: w posiadanie,
naby: np. wiedz"
u•si'>: – u` ]za`\ % si'>:
prze•si'>: si" – z miejsca A na B
przy•si'>: – 1. przybli/y: si",
2. troch", ¯ przysiad
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
siebie
ob•si'>: – dooko=a
do•si'>: si" – si'>: przy kim
o•si'>: – osiedli: si", ¯ osiedle
pod•si'>: – zast'pi: w siedzeniu
w•si'>: – do >rodka
wy•si'>: – na zewn'trz
z•si'>: – w d[=, np. z konia
roz•si'>: si" – rozprzestrzeni: si"
w siedzeniu
¢sice jęz. tak, w ten spos[b.
>redniow. sice-sice.
†sicie bot. sitowie, ro>liny b=otne,
staropol. 1478 szycye iuncus, 1471
schycze ¢iuven; ssycze, schito-
wye, ca 1420 szicze arundo –
1. oczeret jeziorny, Scirpus lacustris
L., te/ inne ro>liny b=otne z
rodzaju Scirpus i Juncus,
2. trzcina pospolita, Phragmites
communis Trin.
ang. 2. reed, cane, ros. 2. kamyw-
kamysz, trostnik-trostnik.
sicz społ. warowny ob[z Kozak[w
zaporo/skich.
sid=o wi'z]a:\, wik.
sid(=a: ^ wik(=a:, usidli: – uwi'za:.
pokr. sieci, od set
por. wik – trzewik
pu=apka z postaci p"tli, czasem z
podrywk', zastawiana przez k=usow-
nik[w, potrzask, sie:. usidli:.
pokr. sito, TD.
staropol. w sidle, s sidla, sidlo,
sidla, sydlo, szydlem, sydlem,
sidla, szydlo – p"tla z w=osia lub
drutu u/ywana do chwytania
zwierzyny.
=ac. laqueus, decipula,
ang. snare, trap, ros. silok-si=ok,
petlq-petlja, tenëta-teniota.
staropol. 1446 szydlysch; szydly ˘
szydlycz –
sidli:, =apa:, wik=a: w sie:,
=ac. rete, capere, ang. snatch,
ros. xvatat;-chwatat.
¢sidor woda.
¯ gr. hydor, gr.-celt. HS ˘
pol. nazwisko Sidor, lit. Kasidorys.
†sie jęz. je/eli.
staropol. XV w. sye.
=ac. si, anglosas. gif ˘ >redniow.
ang. i ang. if, ros. esli-iesli, esli
by tol;ko-iesli by tolko, esli
by da'e-iesli by da/e.
siebie, sobie, sob' jęz. zaimek
zwrotny odsy=aj'cy do podmiotu.
staropol. syebye schamego; sy-
ebye, szyebye samego, szyebye
zaprzal, 1391 sam oth sebe ima,
1395 ot szebe hy od dzeczi;
thamo szebe; kogo podle szebe
ma, 1424 crol gy ostawyl myasto
sszebye, 1444 sam ot sz}ie|bye,
ca 1450 syebye, 1456 od szyebye
siec
samego,
8 kolumn cytat[w w Ss 1953 ˘
syebye, szyebye, sebe, sszebye.
anglosas. self`, sylf` ˘ >redniow.
ang. i ang. self` ˘ myself, itself,
ros. sebq-siebja.
siec ruch., czynność. r'ba:,
dosł. ci': ˘ sieczna ]ci"ciwa\,
odsiecz, obusieczny, sieczka(rnia,
siek•anina(iera; `ecz, `e/ ¯ ang. edge
}ed/| ]ostrze\ ˘ je/ ]hedge hog\.
staropol. 1401 y szekl yø; ne
szekl; szekl; 1402 sekl,
1406 secare vlg. secz,
1412 ne szekl lanky teg ]...='ki tej\,
1415 kedy gymy szeczono,
1416 szekly... szekly gwaltem,
1418 swym ludzem szyecz... lanky,
1420 yako czsom szyekl, thom
szyekl na swem prawem,
1424 ale czso syekla, tho szyekla,
1429 secauerunt albo sekli ˘
szecz, secz, szyecz, syecz,
ssyecz, schecz –
1. kosi: traw", zbo/e,
2. >cina:, obcina:,
3. r'ba: na cz">ci, ci':, niszczy:,
4. atakowa: broni' sieczn', zabija:
staropol. do(na(od(o(pod(po(roz(
(u(wy(za(z•siec,
sieka:, po(przy(z•sieka:.
staropol. 1497 oth szyeczyenya
lank, 1429 scheczenye ˘
szyeczenye, scheczenye –
1. >cinanie kos' trawy,
2. >lad ci"cia, naci"cia na drzewie.
wo=. 1289 s≠]π ≥-sieszczi ja
]siec, r'ba: ich\, is≠kowa-isiekosza
]wysiekli, wyr'bali\, s≠kouhi -
siekuczi ]siek'c\, s≠ha- ]siekanina,
r'banina\, iss≠heni-issieczeni
]wysieczeni, wyr'bani\, iz;
\s≠ka-iz osieka ]z wyr"bu\,
øs≠kwim= most=-otsiekszim
most ]odr'bali most\,
ros. seh;.
za(na(po(u(prze(od(wy(z(roz•siec,
przesieka, odsiecz.
~siec r'ba: siekier', broni' sieczn'.
s=owotw. pokr. sieczka(rnia
po•siec – por'ba:
u•siec – nawtyka: wiele, jak
sieczki, np. dzie=o
b="dami, u ^ na
od•siec – odr'ba:, ¯ odsiecz
wy•siec – wyr'ba: ]las, ludzi\,
¯ wyr'b lasu
¢siecz, sicz społ.
zasiek kozacki, warowny ob[z Ko-
zak[w zaporoskich; horda kozak[w
siczowych, maj'cych swe siedliska
w Siczy Naddnieprza<skiej.
ros. s≠ha, s≠h; ]siecz\.
†siecze< luty, ko<cowy, 12-ty m-c
kalendarzowego roku kalendarza
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
siedemdziesi't i dwa
julia<skiego. ˚jacie<, str'pacz.
¯ siec ]r'ba:\; miesi'c “odr"buj'cy”
]odcinaj'cy\ rok, jeden od drugiego.
w Ss 1953 b="dnie& drugi miesi'c
roku, luty ]tak w kalendarzu gregor-
ia<skim, w Polsce po 1586#\
ang. February,
ros. fevral;-fiewral.
siecz-ka(karnia(na
drobno poci"ta s=oma.
ci•':("ciwa; ]miecz\ obusieczny
`ecz, `e/ ¯ ang. edge ]ostrze\ ˘ je/.
sie: ryba. plecionka wi'zana w oczka,
z nici, sznura, drutu, itp., s=u/'ca do
=apania ryb, rzadziej do chwytania
ptak[w, zwierz't.
staropol. 1397 i 1398, 1401, 1408,
1413, 1415 szeczi; szeczamy,
w syecy, 1404 secz, 1421 szeczy,
1422 sszecz, 1428 schedza,
1469 szyeczi, 1471 syeczy –
plecionka ze sznura s=u/'ca do
=apania ryb lub zwierz't.
¯ ang. set ]zastawi:\ ¯ >redniow.
ang. setten ¯ anglosas. settan,
pokr. niem. setzen i got. satian
]przyczyni: si" do siedzenia, w
miejscu\ ˘ siatka, sid=o.
anglosas. nett ˘ >redniow. ang. i
ang. net, pokr. niem. netz ]siatka\,
ros. setka-sietka, nevod-niewod,
tenëta-teniota.
mazur. seti ]sieci rybackie\.
siedem(na>cie(dziesi't(set(kro:
si[d-my(emka liczebnik.
liczebnik g=[wny, liczba lub cyfra 7.
¯ niem. sieben, MN.
kszta=t si[demki ˚cyfra, odliczanie.
staropol. 1397 za sedm grziwen,
1399 iako setm grzuven; izem
sse dopusczil sedm smertnich
grzechov; syedmy szmyertelnych
grzechov; nye popelnyl szyedmy
vczynkow mylosyernych,
1401 o szedm grziwen ysczini,
1401 szedmy grzywen,
1403 s szedmy wlok,
1406 i ne dal mu szedmi ran,
1409 a s szedmø kmoth na
paney dom,
1409 szedm corczow gøczmenu,
1411 przes szedmy grosszow ˘
sedm, setm, syedm, szyedm –
1. liczebnik g=[wny,
2. siedem grzywien – kara pieni"/na
pierwotnie wynosz'ca 6 lub 7
grzywien, p[{niej o znacznie
mniejszej warto>ci rzeczywistej.
staropol. siedmiory – siedmioraki.
˚ siedmioro.
niem. sieben,
anglosas. seofon, seofan,
>redniow. ang. seoven,
ang. seven(teen(ty,
ros. sem-;/nadcat;/;desqt;.
wo=. 1289 se∂m;-siedm ]siedem\.
staropol. sedmnadzeszcza,
setmønaczcze, siedmi'na:cie,
1402 sedminascze grziwen,
1412 sethminaczcze groszi,
1423 szyedmynascze groszi,
1429 szedmynacze grzywen ˘
siedemnadzie>cie,
siedmnadzie>cia,
siedmanadzie>cia, siedmdzie>cia,
siedminadzie>cia, siedmnacie,
siedmna:cie, siedmnadzie>cia,
siedmnadzie>cie, siedmna>cie,
siedna:cie, siemnadzie>cia, siem-
nadzie>cie – 17, dosł. 7 nad 10.
˚siedmiorna>cie ]17\.
=ac. septendecim,
anglosas. seofentyne ˘
>redniow. ang. seventene ˘
ang. seventeen,
ros. semnadcat;-siemnadcat.
staropol. 1409 szedmidzeszant,
1413 sedmidzeszand grziwen
1416 sedmdzesanth pnew pczol,
1418 zaoral sedmdzedzand brosd,
1418 sedmydzesanth... copczy
1420 szyedmydzeszanth,
1424 sedmdzeszanth grziwen,
1425 szedmdzeszanth grzywen
˘ siedmdziesi't, siedmidziesi't,
siedmiedziesi't, siedmiodziesi't,
siedmadziesi':, siedmidziesi": –
1. liczebnik g=[wny,
2. najwy/sza kara w systemie >red-
niowiecznych kar pieni"/nych, wg
Ss 1953& pierwotnie wynosz'ca 70
grzywien, p[{niej znacznie ni/szej
warto>ci rzeczywistej.
Sedno w zrozumieniu liczby 70, nie
mo/na tej liczby bra: dos=ownie,
˚70 i 2.
anglosas. ]hund\seofontig,
>redniow. ang. seofentig ]seven
times ten\ ˘ ang. seventy,
ros. sem;desat;-siemdiesiat ¯
sem;-siem ]7\ % desat; ]10\.
staropol. siedmdziesi"tna,
siedmdziesta, siedmidziesta,
siedmiedziesta, siedmiodziesta,
siedmadziesi't, siedmenadziesi't,
siedminadziesi't, siedmnadziesta,
siedmanadziesta, siemnadziesta,
siedmnadzieste –
najwy/sza kara w systemie >rednio-
wiecznych kar pieni"/nych, ...,
˚wy/ej, uprzedni tekst; ˚70 i 2.
staropol. siedemkro:, siedmkro: –
7-krotnie, 7 razy.
ang. seven-fold, seven times,
ros. semikratno-semikratno ¯
semi-semi` ]7-mio`\ % kratno.
staropol. siedmdziesi'tkro: –
70-krotnie, 70 razy. ˚70 i 2.
†siedemdziesi't i dwa jęz. wiele,
w Íredniowieczu nie by=a to >cis=a
liczba, jak dzi>, np. w bitwie nad Ka=k',
1219.05.30, zgin"=o 70-ciu kniazi[w,
siedl'czka
p[{niej 72-u, Wo=ga wpada do Morza
Chwaliskiego 70-ma uj>ciami, j"zyk
Babilonu rozpad= si" na 70 i 2, z
polecenia Boga.
tak i 40 ]wiele\, po Potopie, Noe p=ywa=
dni 40 ]wiele\. ˚40 ]tak/e pod 600\.
«siedemdziesi't» jest s=owem zaczerp-
ni"tym z Biblii, z wypowiedzi Lame-
cha – jednego z potomk[w Kaina.
>redniow. ang. meni, mani, moni ˘
ang. many, ros. mnogo-mnogo.
†siedl'czka techn.
=opatka u/ywana do wiania, tj. czysz-
czenia ziarna }z plew|, przez rzucanie
go pod wiatr na pewn' odleg=o>:, wg
Ss 1953.
Co> z=ego z opisem znaczenia.
Na moje wyczucie, jest to =opatka, jed-
na z wielu, w m=ynku do czyszczenia
zbo/a, gdzie b"ben z=o/ony z takich
=opatek, korb' nap"dzanych, tworzy
wiatr usuwaj'c plewy z sypanego z
g[ry ziarna, kt[re spada na ruszaj'ce
si" poprzecznie sita do dalszego jego
sortowania na ziarno i po>lad.
Worki ze zbo/em kto> by czy>ci=
=opatk', i wiatr na zawo=anie, o w=a-
>ciwej sile... i rzuca= na odleg=o>:,
rozumiem, /e z kupy na kup"....
Szkoda /e autorzy Ss 1953 nie przy-
st'pili do szczeg[=owego opisu jak
to czyszczenie wygl'da=o. Ujrzeliby
wtedy niedorzeczno>: rzucania.
staropol. XV w. szedløczka
ventilaborum, 1471 schedlaczka
vyenna ]lub lopatka ¢vyedna\
ventilaborum.
=ac. ventilaborum.
˚siejeczka, sierdzi'czka.
siedlisko społ. miejsce, teren sta=ego
pobytu ludzi ˘ osiedli: si".
¯ =ac. sedimentum.
staropol. 1392 sedliska,
1393 oczcza sedliscu,
1394 videlicet sedlisko
1397 dom, szedlisco y ogrod,
1398 te sedlisko trzima,
1399 sedlisco, 1400 sedliska,
1400, 1403 sedlisko,
1405 do yey sedliska,
1420 szedlisco y domostwo
1424 ku ssedlyszku,
1424 szedliszka,
1425 thim sedliskam,
1425 na... szedliszku,
1435 ku swemu szedlisku
1437 szyedlisko area
1440 na gego dom na sedlysko,
1450 s mego ssyedliska,
1451 ku szyedliskom,
1454 locacionibus vlg. szyedlyska,
1454 cum domibus vlg. szedlysky,
1455 szyedliska,
1457 albo syedlysky ˘
syedlysko, szyedlisko,
siedlisko, siadlisko, sielisko –
1. gospodarstwo kmiece z zabudo-
waniami mieszkalnymi i gospo-
darskimi, te/ rola nale/'ca do
gospodarstwa, dom,
2. plac pod budow", parcela
]zabudowana lub nie\.
staropol. 1425 szethlene,
1436 schedlenye,
1449 syedlenye ˘ siedlenie, zagos-
podarowanie posiad=o>ci kmiecej
przez postawienie domu i budyn-
k[w gospodarczych.
staropol. 1430 vlg. plossz' sze-
dliczn', 1452 albo dzal schedliczny,
1473 area albo szedliczna ˘
siedliczny, nale/'cy do siedliska,
tj. taki, na kt[rym znajduje si"
siedlisko – gospodarstwo kmiece&
zabudowania mieszkalne i gospo-
darskie.
staropol. o(po(prze(u•siedli:,
po(u•siedla:,
staropol. siedli:,
staropol. 1483 syedlyschcze –
siedliszcze, pojedy<cze siedlisko
ludzkie z zabudowaniami mieszkal-
nymi i gospodarczymi, te/ wie>.
za(na(po(u(prze(wy(roz•siedli:.
ang. settlement, colony,
ros. poselenie, koloniq.
~siedli: czas dok. ˘ rzadkie niedok.
`siedla:, np. pocz"li osiedla: si"
]czas tera{niejszy w przesz=o>ci\.
¯ s=aw. ros. sie=o ]wie>\;
`=o ˘ pol. `d=o, jak my=o ˘ myd=o,
ra=o ˘ rad=o, gor=o ˘ gard=o, i inne.
s=owotw. pokr. siedlisko, siod=o.
ros. osedat;-osiedat ]osiada:\,
ang. to settle ˘ settler.
za•siedli: – rejon osadnikami,
przybyszami
na•siedli: – wiele
prze•siedli: – z miejsca A do B
o•siedli: ]si"\ – osi'>: na sta=e,
wznosz'c zabudowania
wy•siedli: – usun': poza rejon,
szczeg[lnie ludno>:;
wysiedle<cy
roz•siedli: – w r[/ne strony
Nie nale/y&
po•siad=o>: – ziemia z budynkami
nale/'ca do kogo>
†siedmadziesi':, siedmi-
dziesi": 70 grzywien. ˚siedem.
siedmio~ liczebnik.
pierwszy cz=on wyraz[w z=o/onych
wskazuj'cy na liczb" 7 cz=onu
drugiego.
siedmiodniowy
siedmiogrodzki
siedmioklasowy
siedmioletni
siedmiomilowy
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
siedzenie
siedmioro liczebnik zbiorowy
odpowiadaj'cy liczbie 7. ˚siedem.
staropol. szyethmorg' myloszyer-
dz' bozego,
1427 dobythka szedmoro scotha;
wsz'l sedm'ro cony, 1428 wszyøl
sedmyoro kony y dwa wozy,
1432 a czelanth szedmoro,
1444 zayal sedmoro kobyl;
sedmyoro, syedmyoro yagnøt,
1464 nye uccratl sedmyorga cobil.
anglosas. seofon, niem. sieben,
>redniow. ang. seoven ˘
ang. seven, ros. sem;-siem.
†siedmiorona>cie siedemna>cie.
staropol. 1403 sedmoronacze,
1428 szedmoronaczcze kony,
1432 szedmoronaccze kony.
siedmiotysi"czny
†siedmi[r siedem, wyst"puj'cy
w liczbie siedem. ˚siedem.
staropol. 1404 wsandz sedmora
coni ]wzi': siedmioro koni\,
ca 1445 szedmyoro yednanye s
bracz';
syedmyorim blogoslawyenstwye;
1471 schiedmyori; syedmyory;
sethmyora swyatthoscz; napel-
nyl y' szyedmyorym myloszy-
erdzym.
†siedmipi"dek miara pojemn.
naczynie na mi[d o pojemni>ci 1(7
pi"dzi, mo/e pi"ty czyli ang. foot’a.
b="dnie w Ss 1953& naczynie o
wysoko>ci siedmiu pi"dzi, tj. oko=o
1,5 metra ]$#\; ile to miodu trzeba
by naczynie to wype=ni:$
Nieznajomo>: j"zyka polskiego#
w :wierci ^ 1(4, nie czterokrotnie,
tak i w sze>ci, i siedmi – u=amek.
siedz' po... s=aw. osiedli wzd=u/,
przylegle, /yj' nad... ]rzek'\.
siedzenie miejsce na kt[rym cia=o
mo/e spoczywa: tu=owiem w pozycji
pionowej, oparte na po>ladkach, jak
=awka, krzes=o, fotel, siod=o.
staropol. sedzene, ku szedzenyv,
szedzenye, szyedzenya, w sedze-
nyv, twego syedzenya, schiedzie-
nye sedes, przedal szedznye swe,
syedzenye ]possessio\ gich, volne
sedzene, o godzynye syedzenya,
o godzynach sandzenya ˘
sedzene, szedzenye, syedzenye,
schiedzenye –
1. siedzenie ]czynno>:; siedzie:\,
2. miejsce przy stole,
miejsce ucztowania, sala jadalna,
3. przebywanie,
4. miejsce przebywania, siedziba,
5. posiad=o>:, maj'tek,
6. u/ytkowanie cudzej nieruchomo>-
ci w zamian za >wiadczenie okre-
>lonych powinno>ci, mieszkanie,
siedzie:
7. posiedzenie s'du,
8. rozmieszczenie, umieszczenie, czy
mo/e zachowanie si", dzia=alno>:,
9. =awa.
staronord. s≤ti ˘
>redniow. ang. sete ˘ ang. seat,
ros. sidenie-sidenie, sedali]e,
posadka (na lowadi) ]siod=o\,
mestoprebyvanie> mestopo-
lo'enie-miestopo=o/enie.
siedzie:, sied{ ¯ si'>: ¯ sad;
=ac. sedere ]siedzie:\,
mazur. sideti,
od(za(prze(wy•siedzie:. siedlisko,
siedziba, po•siedzenie, s'•siad
]s' – wsp[lnie, ¯ som ¯ com\,
od(pod•siada:, roz•sadza:,
za(na(po(u(prze(przy(o(do(pod(
(w(wy(z•si'>: ]si"\, ˚siada:.
pokr. sad ¯ =ac., por. sie:  siatka.
siedziba ¯ sadyba ]`a – liczba mn.\,
na•miest•nik – po•sad•nik ]na ^ po\.
˚miasto.
staropol. albo sedøcim, albo
spøcim, albo lezøcim; sedøcy sø;
sedese, nye szyedzal, sedzøcz;
gisz sedzeli we wroczech ]we
wrotach \; bo sedzely sø; gdze
czszny szedzy; poth kosczolem
szedzal; bo sedzely sø; syedzøce,
na ktorem szadzal,, y zetrze nogø
sedzøcego na sobye; syedzecz,
syedzal, szyedzala na oszyelkv
]na osio=ku\, szyedz'cz ˘
syedzecz, sedzecz, sedecz –
1. siedzie:, spoczywa: na czym>,
1.a. siedzie: za sto=em – siedzie:
przy stole, /eby je>:, ucztowa:,
1.b. zasiada: na tronie, panowa:,
rz'dzi:,
2. by:, znajdowa: si", pozostawa:,
przebywa:, mieszka:,
3. osiedlonym by:, te/ dzier/y:
cudz' w=sno>:, nieruchomo>: w
zamian za >wiadczenia okre>lonych
powinno>ci,
3.a. siedzie: na czynszu – dzier-
/y: czyj'> nieruchomo>:
p=ac'c za to czynsz,
3.b. na robocie siedzie: – dzier-
/y: czyj'> nieruchomo>: z obo-
wi'zkiem pracy pa<szczy{nia-
nej,
3.c. w ]czyj'>\ nadziej" siedzie:
– by: zobowi'zanym wobec
kogo> do bli/ej nieznanej
powinno>ci,
3.d. w woli siedzie: – by: osiedlo-
nym pozostaj'c przez jaki>
czas wolnym od >wiadcze<
feudalnych,
3.e. siedzie: pod czyj'> r"k', pod
kim>, w prawie – podlega:
czyjej> w=adzy, jurysdykcji,
prawu,
4. siedzie: ku prawu, na s'dzie,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
w przysi"/nictwie, itp. – sprawowa:
w=adz", g=[wnie s'dow', uczestni-
czy: w zespole s'dz'cym, s'dzi:,
urz"dowa:,
5. siedzie: w ciemnicy, j"ctwie –
by: pozbawionym wolno>ci, by:
uwi"zionym,
5.a. w k=odzie siedzie: –
by: zakutym w dyby,
5.b. siedzie: na >mier: –
by: skazanym na >mier:,
6. w niewolniczym, dosł. przek=adzie
z j. =aci<skiego – by: postawionym,
znajdowa: si"& bo tamo sø sedzely
stolczowe w sødze ]illic sederunt
sedes in iudicio\.
†siega: czynność.
wyszywa:, obszywa:.
siego tego ST ¯ sij ]ten\
Dosiego roku – do tego roku.
sieja ryba.
gat. ryby, z rodziny =ososiowatych.
siejba czynność. ˚sia:.
staropol. 1450 po poluklodzu
syegby,
1448 seminacuonis albo syegby,
1462 dictis seminibus albo sey-
bach ˘ syegba, seyba –
anglosas. sawan ˘ >redniow. ang.
sowen, sawen ˘ ang. sowing,
ros. seqnie-siejanie ¯ seqt;.
†siejca siewca.
staropol. ca 1500 sementarius,
szyeycz', qui seminat.
†siejeczka narz. =opatka u/ywana do
wiana ziarna. wi"cej ˚siedl'czka,
tak/e sierdzi'czka inn' nazw'.
staropol. ca 1500 ventilabrum
syeyeczk' vel vyeyeczk'.
†siek ruch.
cios, raz, ci"cie. ˘ siekiera.
staropol. 1423 trzy sszeky.
=ac. plaga, ictus.
ang. blow, stroke; cut; to hew.
†siekacz narz. narz"dzie do ci"cia&
1. prawdop. no/yk,
2. zapewne rodzaj siekiery.
staropol. 1497 schekatka, 1432
dwoye kony y wosz, y szekacz.
ang. cutting tool.
†siekaczka narz. prawdop.
rodzaj =opaty, czy te/ motyki.
staropol. 1471 schekaczka.
sieka-:(cz(nina czynność.
¯ siec, ci': ˘ siek•iera(acz, KC.
staropol. XV w. tripe flaky ¢varzo-
na y ssyekane, yantrznyce ˘
ssyekacz.
ang. to cut down, to hew, to fell
]wood\; to chop up ]cabbage\,
ros. rubit;-rubit ]r'ba:\.
†siekanina odzież.
sielawka
naszycia przy ubiorze, ozdobne na-
ci"cia, wycinana falbana lub fr"dzle,
wg Ss 1953.
}chyba znacznie na domys=; s=owotw.
baz' s=aw.-ros. rubit ˘ pol. r'ba:,
r"ba:, i obr"b(ia:, a wi"c lam[wka|
staropol. ca 1500 szyek'nyn'
instita.
siek-iera(acz narz. ˚siek ˘ sieka:.
siek•iera(acz, KC ¯ =ac. securis.
narz"dzie sk=adaj'ce si" z trzonka i
stalowego ostrza z obuchem, s=u/'ce
g=[wnie do r'bania drewna i drzew,
u/ywana czasem jako bro<.
staropol. 1389 szekyri ]siekiery\,
iaco w lesech drew sekirami ]z
szyekyrami\ wirøbili drzwi iego...,
w sekirze ]szyekyrø\ y przesecze
srzuczili yø,
1402 s szekirø,
1402 ne vcradl}a| sekiri, topora,
1413 szekir',
1414 dal dwe szyekyrze na ranky,
1418 czso pobral conye y szyekyri,
1418 szyekyri brany
1419 dwu szyekyru,
ca 1500 szyekyer' securis,
dwye syekyerze, szyekyera,
s szekyra, w szekyrze –
narz"dzie do r'bania ]g=[wnie drze-
wa\, maj'ce metalowe ostrze osadzone
na drewnianej r"koje>ci, u/ywane
r[wnie/ jako bro<.
=ac. securis,
niem. ˘ starofranc. hache ]siekiera\
˘ starofranc. hachette,
>redniow. ang. hachet,
ang. hatchet ]siekierka, toporek\,
ros. topor-topor ]top[r\.
Rodzaje siekierek&
shingling hatchet ]obuch w kszta=-
cie bolca\,
claw hatchet ]obuch w kszta=cie
pi"tki\,
lathing hatchet ]szeroki obuch\.
staronord. øx, got. aqizi,
anglosas. eax, ≤x, >redniow. ang.
ax, axe, stary sanskr. acus,
ros. sekira.
siekierka ma=a siekiera, toporek.
staropol. 1418 syekirka,
1419 y nansuekitk' uderzil,
1421 vz'ly dwa woly y szekyrky,
1432 dwoye kony y wosz,
y schekyrk',
1437 s ostra bronya ani szekirkan,
1489 ostra bronya, szabla
y syekyerka ˘
syekirka, szekyrka, schekyrka,
szekirka, syekyerka –
mniejsza siekiera. ˚siekiera.
†siekierzyca narz. siekiera.
staropol. 1424 v dwe sekyrzycze ˘
sekyrzycza – siekirzyca.
†sielawka zool., ryba.
sielanka
sielawa, Coregonus albula L., ryba
s=odkowodna z rodziny =ososiowa-
tych, wyst"puje w jeziorach basenu
Morza Ba=tyckiego.
staropol. 1451 pisces schelawky
et minogy.
siel-anka(ski lit. ¯ sio=o ]wie>\.
utw[r poetycki przedstawiaj'y
spokojne /ycie wiejskie.
†siemia pokr. rodzina, domownicy.
†siemi'czko bot. nawrot lekarski,
Lithospherum officinale L.
staropol. 1472 syem'czko milium
solis.
†siemieniec bot. konopie ]osobnik
/e<ski\, Cannabis sativa L., ˚konop.
staropol. szyemyenyecz canapus.
anglosas. h≤nep, henep,
>redniow. ang. i ang. hemp,
ros. konoplq-konoplja.
siemieniuszka zool., ptak.
ptak z rodziny kulik[w.
staropol. 1413 ]1396\ szemenusz-
ky albo brochfogil.
1. siemi" pokr.
1. rodzina, domownicy,
¯ ros. sem;q ¯ gr. hemia,
2. tutejsi ¯ s=aw. siemo ]tutaj\.
staropol. 1422 sex familiae vlg.
siemie.
=ac. familia ˘ ang. family, kin,
ros. sem;q-semja.
2. siemi" nasienie ro>lin oleistych,
u/ywane jako pokarm dla zwierz't,
albo przerabiane na olej.
staropol. szemya, szemye ]se-
men\ w sobye samem; pola nye
poszeway rosliczitim szemyenyem
]diverso semine\ ]pola nie posiewaj
rozlicznym siemieniem\, darmo
bødzecze szaacz szemyø; nye
poszeway vinnicze swey ginim
szemyenyem ]...innym siemieniem\,
schiemyenya sementem, semen
albo syemena –
1. element rozmna/ania ro>lin
nasiennych, ziarno, nasienie,
1.a. koprzywne siemi", siemi"
koprzywne – pokrzywa zwy-
czajna, Urtica dioica L.,
1.b. siemi" lniane – len zwyczajny,
Linum usitatissimum L.
1.c. siemi" ro/ane – r[/a francu-
ska, Rosa Gallica L.
1.d. rzepne siemi" – rzepa,
Brassica rapa L.
2. sperma,
3. potomstwo, r[d, pokolenie, plemi",
4. wielorybie siemi" – wonna sub-
stancja znajdowana w przewodzie
pokarmowym wielorybowatych
]Catodon macrocephalus Lac.\.
=ac. 1. semen, granum,
2. semen, sperma,
3. posteritas, stirps,
4. corpus odoriferum, quod in ba-
laenae visceribus inveniebatur.
ang. 1. seed, 2. sperm, 3. offspring,
kin, generation,
ros. 1. semq-semja.
¢siemo jęz. tutaj.
>redniow. semo-siemo.
¢siemo i owamo jęz. t"dy i ow"dy.
s=aw. s≠mo i ovamo.
†sienica, sie<ca bud. sienie.
staropol. opony syencze ]cortinas
atrii\; we dwu syenczu koscyola
]in duobus atriis templi; weszly w
szyenczu koscyola ]ingressi sunt
porticum templi\, 1432 pallacicu-
lum albo sencza, 1471 schieny-
czie ˘ syencza, szyencza –
1. przedsionek, portyk,
1.a. dziedziniec wi"zienny,
2. dom.
=ac. 1. atrium, vestibulum, porti-
cus, 2. domus,
ang. 1. vestibule, 2. house,
ros. 1. seni-sieni, 2. dom-dom.
†sienne płatn. rodzaj daniny
uiszczanej w sianie, z czasem za-
mienionej na >wiadczenie pieni"/ne.
staropol. szyenne, szenne.
siennik pokrowiec sianem wypcha-
ny, s=u/'cy za materac, do spania.
¯ siano, AE.
ang. strawbed,
ros. solomennyj t[fqk.
†sienny jęz. zwi'zany z sianem.
staropol. 1444 na obiedzach
siennich in feno.
sie< bud.
pomieszczenie bez okien, zwykle
w domach wiejskich, przylegaj'ce
do wyj>cia z jednej strony, z dru-
giej – do izb i innych mieszkalnych.
pokr. cie<, CS, przedsionek.
staropol. w syenyach ]in vesti-
bulis\; poszrzodek syeny ]atrii\
przed koscyolem bozim; we
dwu syenyw; v szyen byskupy';
veschly w szyen, namyeczyly
ogyen srod szyeny ]in medio
atrii\, 1428 y sen; szyen, s syeny
krolowi, pokogik aut szyen ˘
syen, szyen, sen –
1. przedsionek, kru/ganek,
1.a. sie< ciemniczna –
dziedziniec wi"zienny,
2. pok[j, komnata, sala,
3. pa=ac, dom, aula.
ang.1. entrance-hall, vestibule,
ros. 1. seni-sieni.
siepa-:(cz czynność.
1. oprawca, kat, s=owotw. pokr. siec,
2. strz"pi: na brzegach tkanin.
staropol. 1396 ani sepal kmotowin,
1410 ...ani go sepal za yego czalo,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
sierota
1417 ne szepal na drodze,
1417 sepal, targal,
1449 traxit albo szyepala,
XV w. suepacz, barbam,
1466 schyepa,
szyepay'cz aut targayacz;
pungitur vlg. syepana –
szarpa:, targa:, brutalnie obcho-
dzi: si" z kim>, czym>.
staropol. roz(wy(z•siepa:,
wysiepn':.
staropol. 1382 sepane – siepanie,
szarpanie, targanie.
ang. 1. executioner, 2. to jerk,
ros. 1. palah-pa=acz, 2. dërgat;-
diorgat, wvyrqt;-szwyrjat.
†sierchl, sierszl, sierzchl,
sirchl, sirszl sier>: ¯ szer>:.
staropol. szyrchl setas; szyrszl
koszøø; szyrszly koszey; s syrszly
koszych ]de pilis caprarum\, 1462
szyrchl, 1466 syerzchl; serszly,
ca 1500 szyerchl –
ow=osienie zwierz't, sier>:.
staropol. szyrzchlystey ˘
szyrzchlysty – sirzchlisty, pokryty
sier>ci', w=ochaty.
ang. hair, bristle,
ros. werst;-szerst.
†sierce, sirce anat. serce.
†sier: sier>:.
†sierdeczny serdeczny, ¯ sierdce.
†sierdzi'czka =opatka do...
˚siedl'czka, siejeczka.
staropol. szerdzanczka.
sierdzi: jęz. ¯ ser•ce(deczny.
ros. serdit; ]z=o>ci:\.
s=owotw. pokr. mi=osierdzie,
przedrze{nia: ¯ dres  serd,
koncepcji 022 czyt. wspak.
staropol. syrdzysty – sierdzisty,
sk=onny do gniewu, wybuchowy.
ang. short-tempered,
ros. vspyl;hivyj.
†sierdziwy char., osob.
gniewny, zapalczywy.
siermi"ga odzież.
kapota, sukmana z samodzia=u noszo-
na przez ch=op[w w dawnej Polsce.
siero-ta(ctwo poz. społ., osob.
dziecko lub podrostek bez rodzic[w,
zwykle zmar=ych lub zabitych.
s=owotw. poch. osierocony T ˘ C.
gr. orphanos ˘ =ac. orphanus ˘
ang. orphan; niem. waise,
ros. sirota-sirota.
staropol. zyrotam, sirocze, sirot,
szyroty, nad syrotamy, syrotø,
sirota, syroth', zyrotha, szyrothy
i wdowy; y syrocze; y sirotø;
na szyroczye; wdowy y syrothy;
syrothi; y szyroty; od szyroth;
y wasze dzyeczi szyrothy ˘
yy
zyrota, sirota, szyrota, syrotha –
1. dziecko, kt[re utraci=o obydwoje
rodzic[w lub jedno z nich,
2. osoba osamotniona po >mierci
kogo> bliskiego.
staropol. szyrotcze ˘ szyrotka –
sierotka, sierota.
staropol. sirotny – sierotny,
1. osierocony, pozbawiony najbli/-
szych krewnych,
2. dotycz'cy sieroty.
ros. sirotskij-sirotskij.
staropol. syroczsthwo – sieroctwo,
stan osierocenia.
=ac. orbitas.
wo=. 1289 sirotam=-sirotam
]sierotom\,
mazur. siroty ]sieroty\,
¯ s=aw. sirota/ka, siryj ¯
s=aw. siromax ]biedak\.
sierp(owy narz.
ostrze do ci"cia zbo/a, trawy, sk=ada-
j'ce si" z p[=kolistego ostrza i r'czki.
¯ gr. harpe ]sierp\,
ros. serp ]sierp\, gr.-celt. HS
m-c sierpie<. anglosas. sicol,
>redniow. ang. sikel, ang. sickle,
el ˚le; pokr. ang. sharp ]ostry;
HI\, >redniow. ang. scherpe
scharpe ¯ anglosas. scearp,
por. cierpki ]ostry\.
staropol. scherp, ca 1420 sirp falx,
1444 szyrp, 1447 sex falces albo
syrzpi, sirzpem ]cum falce\po-
szn'cz thraw', w szyrzpye ]in
falce\; in falces w szyrpy; ale sir-
pem ]falce\ nye bødzesz zøczi;
1471 cosch' y syrp osztrzy;
schirp, 1481 syrzp fflax,
1493 duos falces albo szyrzpy
receperunt, 1499 albo syerpem;
szyrzpem ˘ scherp, sirp, szyrp,
szirzp, szyrzp, schirp, syerp –
narz"dzie do ci"cia zbo/a, trawy,
p[=koliste, z kr[tk' drewnian' r"ko-
je>ci'.
Lenin i Stalin uwiecznili siebie w
symbolu komunizmu& Sierp i M=ot
]ang. Hammer and sickle\.
Lenin, 1870 – 1924, < len (ziemia);
Stalin, 1878 – 1953, < stal.
Sierp i Młot = Len•in i Stal•in (podobizna
literowo-dźwiękowa obu do siebie!);
Sierp – symbolem rolnika, rolnictwa,
Młot – robotnika, przemysłu.
Lenin zaczytywał się w dziełach Karola
Marksa (Karl Marx, 1818 – †1883) i
Friedricha “Oswalda” Engelsa (1820
– †1895) – obu niemieckich żydów,
przesiąkł ideą wspólnoty majątkowej
rolników (kibbutz w Izraelu, oficjalnie
istniejący od 1909), i wprowadził w Rosji
zbiorowe uprawianie areału rolnego,
pod nazwą kołchoz < koł + choz <
akronim kollektiwnoje choziajstwo (ang.
collective management or economy, pol.
spółdzielnie produkcyjne).
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
Lenin i Stalin przydomkami:
• Lenin – urodzony Władimir Iljicz Ulia-
now, Rosjanin; matka – Maria Blank,
ros. żydówka, córka Aleksandra Blanka,
przechrzty, lekarza,
Iljicz < Elijasz < hebr. elijahu (Jehowa
jest Bogiem); Uljanow < dosł. [syn]
Juliana.
• Stalin – urodzony Ioseb Besarionis
[Iosiph Wissarionowicz] dze Dżugasz-
wili, Gruzin;
Besarion (imię jego ojca)  Wissa-
rion, BW; kauk.-gr. byssine (wiśnia,
Cerasus).
Błędnie Lenin < rzeka Lena za Uralem;
dlaczego od Leny a nie jakiej innej?
wiecej ˚bajka.
Nie wielce istotne kto przekona= masy
ludzkie /e to symbol sojuszu robotni-
czo-ch=opskiego ]ang. a symbol meant
to represent proletarian solidarity – a
union between the peasantry and wor-
king-class\, oni sami poddali tak' my>l,
czy te/ ich najbli/si podw=adni.
I nie do ustalenia ju/... Rosja, prawdy
tam nie dojdziesz.
Je/eli obaj maj' przydomki tego sa-
mego wzoru& Len•in, Stal•in, proste i
kr[tkie, prawdop. oni sami te/ wpadli
na pomys= Sierpa i M=ota.
sierpie< dzi> [smy miesi'c roku,
w Polsce po 1586, gdy w Watykanie
wprowadzono kalendarz gregoria<ski,
jesieni' 1582.
W >redniowiecznej Polsce, a wi"c w
j"zyku staropolskim, obj"tym Ss 1953,
obowi'zywa= kalendarz julia<ski,
ko<cz'cy stary rok w lutym; marzec
by= pierwszym miesi'cem nowego
roku ]25 marca Nowy Rok\;
st'd b='d w Ss 1953, /e sierpie<
by= [smym miesi'cem roku, gdy w
rzeczywisto>ci sz[stym.
staropol. schirpen, ca 1455 szyrpen,
1471 syrpyen; syrpen Augustus;
schyrpyen albo czyrwen... Au-
gustus; in sisto mense Augustus
sirpn'; stoyaczka vel sirpyen,
szyrzpyen Augustus; lypyen,
szyrpyen, wrszeszen ˘ schirpen,
szyrpen, syrpen, syrpyen, sirpyen,
szyrzpyen.
ang. August,
ros. Avgust mesqc.
sierpik bot. sierpik barwierski,
Seratula tinctoria L.
staropol. 1460 szyrpyk falcula,
ca 1465 syrpyk sarcula,
1472 syrpik sarilla ˘ sirpik.
†sierpowy ¯ sierp ]ostrze\.
staropol. syrpowy, schirpowy –
1. ]dzie<\ sirpowy – dzie< w kt[rym
kmiecie byli zobowi'zani do
pracy dla pana przy /niwach,
2. woz sirpowy – w[z bojowy z ost-
rzami osadzonymi na osiach k[=;
yy
rydwan.
sier>: włos. tak/e ˚szer>:,
ow=osienie cia=a zwierz't.
staropol. syercz, 1491 szyersczy;
rosznagytey szyersczy ˘
syercz, szyerscz –
ow=osienie zwierz't.
ang. hair, bristle,
ros. werst;-szerst. ˘ szorstki.
sier/ant wojsk.
starofranc. serjant, sergant
>redniow. ang. sergant,
ang. sergeant.
†siestrzyca pokr. siostra.
†sie>: ruch. si'>:.
†sietm liczebnik. siedem.
siew(ca(nik(ny
siewba, sielba, siejba roln.
¯ ba ]czyni:, uprawia:\, ˚sia:.
si" jęz. zaimek zwrotny, odsy=aj'cy
do podmiotu, po przyimkach.
staropol. 1394 za z'n dacz;
na szø, za sø, na szø,
1403, 1415 na szø,
1418 ale szam sza sz',
przed sz' kraycze,
ca 1428 y tez na sya zaluyacza,
1433 ne przeyal na ssza szemsz-
kego vrz'dv,
1440 szam przes sya,
1449 szamy o ssz';
kazal gy prze}d| syø przywyeescz;
pod schi'; w szy' wyerzycz;
w szy"; w szya; abi szly przed
sze; gdisz syø gest oglyødnøla
za ssyø,
w Ss 1953 blisko 11 kolumn cytat[w ˘
sø, szø, sz', sya, ssza, syø,
szya, ssyø.
ang. `self ˘ myself,
ros. sebq-sebja
si"g(a:(n': kres ˘ ksi"ga, ksi"/yc
]oba do si"gania, k ^ do\, za> od
ksi"gi ˘ ksi'/" i ksi'dz ]ludzie
umiej'cy je czyta:\. za(wy•si"g,
za(do(wy•si"gn':, osi'gn':,
niebosi"/ny, ksi"/yc ]do si"gania\,
przysi"ga.
Autorom Webster’s Dictionary, 1962,
nieznany jest zwi'zek range ]zasi"g\ z
branch ]ga='{ ¯ ga ^ do, na, % ="g\,
="g ^ ni/, si"g ^ wy/\. wi"cej ˚885.
s=owotw. pokr. k ]do\ % si"ga: ˘ ksi"ga
]do si"gania\ ˘ pod % renc, ranc ]ang.
range\, r"ka ˘ podr"cznik.
wi"cej ˚zasi"g.
staropol. szy'galy, szyagala,
ca 1500 szag'; szyagnacz;
moze szy'gnacz, szyagnaly ˘
szy'gacz, szyagacz, szyagnacz –
1. wyci'gn': r"k", aby dosta: do
czego>,
2. w przestrzeni, dochodzi: do jakie-
go> kresu, albo poza kres, dosi"ga:,
yy
dotyka:.
2.a. si"ga: nad]e\ co> –
przewy/sza:,
3. chwyta:,
4. si"ga: si" – zg=asza: pretensj",
4.a. si"gn':, si"gn': si" ]na cze>:\
– naruszy: cze>:, obrazi:, targn':
si" na czyj'> cze>:,
5. obejmowa:, ogarnia:.
ang. to reach,
ros. protqgivat; (ruku za
hem), dostavat;, doxodit;.
~si"gn': czas dok. ¯ si"ga:.
znaczeniowo pokr. dosta: ]r"k'\.
ros. ¢stqg-stjag ]>ci'g\ ˘ pro-
tqgnut;, dostignut;, nasti-
gnut;, dostat;, ang. to reach.
`si"g, `si'g  `ci'g,
koncepcji s=owotw. 002.A.
za•si"gn': – >ci'gn': co od kogo,
¯ zasi"g ]zakres\
o•si'gn': – uzyska:
do•si"gn': – dosta:
wy•si"gn': – na zewn'trz; wysi"gnik
Nie nale/y&
przy•si"gn': ¯ przysi"ga
¢sij, siego jęz. s=aw. ten, tego,
siegodnia, dosiego roku.
sik(awka ruch. trysk, p=yn lec'cy
]w powietrzu\ cienkim strumieniem.
sika: – oddawa: mocz, siusia:.
si ¯ is, ys ]woda\ ˘ `kis, ˚woda.
ang. fire-hose ]sikawka stra/acka\.
†sikad=o geolog.
woda wytryskuj'ca spod ziemi,
{r[d=o. si ¯ is, ys ]woda\.
staropol. XV w. szykadlo scaturigo.
=ac. fons, scaturigo,
ang. source, spring,
ros. istohnik-istocznik, ]wody\
rodnik-rodnik, kl[h-†klucz.
†sikawiec ryba. samiec ryby. si ¯ is.
staropol. 1472 sykavecz quinella.
sikawka techn.
agregat stra/acki do polewania wod'
z w"/a, pod ci>nieniem.
staropol. 1478 sicawka azarcha.
ang. pump ]pompa\,
ros. nasos-nasos.
siklawa wodospad g[rski. si ¯ is.
sikor-a(ka ptak. gat. drobnego
ptaka owado/ernego, Paridae.
staropol. 1472 sycora muscipa,
ca 1500 parix est quedam auis
szykor'.
staropol. szykorzi lassek; sykorzy
lassek ˘ szykorzi, sykorzy –
zwi'zany z sikor'.
franc. la mesange charbonniere,
ros. sinica-sinica.
¢sila/ niskie zaro>la.
>redniow. silq';-sila/.
sili: ]si"\ czynność. nat"/a: si="
maj'c uzyskanie celu na uwadze.
staropol. 1468 subiugavit vlg. szylyl,
1466 provocat ma sz' sylycz,
w Ss 1953 d=ugie dwa cytaty daj'ce
lepsze rozeznanie o znaczeniu s=owa,
wg Ss 1953&
1. o p=ocie& przymocowa:, przystawi:
}=ac. subjugatus ]ujarzmi:\, J.D.|,
2. sili: si" – zwi"ksza: swoj' si=".
staropol. o(po(u•sili:,
po(prze•sila:, usi=owa:.
ang. to make efforts,
ros. starat;sq-staratsja,
naprqgat;sq-napriagatsja.
~sili: ]si"\ czas niedok. ¯ si=a ]moc
¯ mag, t"/yzna fizyczna, krzepa\.
u/ywa: mocy do osi'gni"cia celu.
ros. usilie-usilie, staranie-
staranie, pomagat;-pomagat;
ang. effort, to support, by force.
za•sili: – czas dok., wzmocni:,
pom[c, zasi=ek
po•sili: si" – spo/y:, posi=ek
wy•sili: si" – da: z siebie wiele,
wi"cej ni/ przeci"tnie,
wysi=ek
Nie nale/'&
usilnie, przesilenie, osi=ek, silnik,
wysi=ek, s=aw.-ros. nasilie-nasile
]przemoc, gwa=t, ang. violence, force\.
¢silk obce, tkan. jedwab.
anglosas. seoluc ˘ >redniow. ang.
silke, selke ˘ ang. silk,
s=aw. welk=.
sil-ny(nik(i: ˚si=a, silny, moc(ny
krzepki. mazur. sil;na ]silnego\
¯ s=aw. ˘ ros. silnyj.
pospolite “na gwa=t czego...” ]usilnie\,
np. potrzebuj" na gwa=t cementu.
staropol. szylen, szilen robustus;
ti to sø bili ot poczyøtka swyata
sylny zlawøtny møszowye; ten
pocznye bicz szylni na zemy;
pan yako møøsz boyowni sylni,
moczni; gest-li silni czili mdli; y
silyeszim, nisz iest ten to; gesz
to iest silnyeyszi mnye; s røkv
sylnyeyszego; bo gdzekoly
vzrzal Saul møsza sylnego ˘
szylen, szilen, silen, ssylen,
szylny, sylny –
1. odznaczaj'cy si" enegri' fizyczn'
albo duchow', zdolny do dzia=a-
nia, mocny, pot"/ny,
2. wielki, du/y, ogromny, gwa=towny,
3. silnie oddzia=ywuj'cy.
ang. powerful,
ros. mogu]estvennyj,
mo]nyj-moszcznyj.
staropol. silno –
bardzo, wielce, gwa=townie.
staropol. si=a –
du/o, wiele, mn[stwo.
anglosas. strang, strong,
>redniow. ang. stronge, strang,
ang. strong; engine,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
ros. sil;nyj-silnyj, krepkij.
staropol. silni sz' ˘ silnicz –
umacnia:, utwierdza:.
staropol. 1436 sylnye – najsilniej&
1. z si=', mocno, energicznie,
2. z du/ym nasileniem, gwa=townie,
3. bardzo.
ang. 1 i 2. forcible, 3. very,
ros. 1 i 2. nasilno-nasilno.
staropol. silno, sylno, szylno –
bardzo.
=ac. valde, vehementer, admodum,
staropol. w silnosczy,
1461–1467 ot silnosczi moczi, 1471
sylnoscz ˘ silnoscz, sylnoscz –
si=a, moc, krzepa.
=ac. vis, potentia,
ang. force, power,
ros. sila-si=a, krepost;.
>redniow. wo=. silny ]bliski\ ˘
Silna Arabia ]Bliski Wsch[d, Pale-
styna\, silni spadkobiercy ]krewni,
blisko spokrewnieni\.
silos szczelne zamkni"cie do
kiszenia i przechowania zieleniny,
pasz soczystych.
gr.-=ac. sir-os(us, hiszp. silo.
silva rerum jęz.
zbi[r najrozmaitszychwiadomo>ci
albo utwor[w r[/nej tre>ci.
=ac. silva rerum ]dosł. las rzeczy\.
si=-a(acz(owa:(omierz(ownia(
(owy jęz. moc(arz(owa: ˘
prze•moc – ros. na•sile ]gwa=t,
ang. violence, force,
niem. gewalt – w=adza; moc; gwa=t;
prze ^ na ˘ prze•/y: – na•syci: si"\.
s=owotw. pochodne& posi=ek i posili:
si" ]wzmocni: si", jedz'c\, zasi=ek
pieni"/ny ]wzmocnienie\, osi=ek
]ch=op mocny do noszenia ci"/ar[w\,
przesilenie ]przej>cie biegu rzeczy na
przeciwne, w tym s=oneczne\, porze-
kad=o& si=a ]moc\ z=ego na jednego.
staropol. moczny silø ]potentes
virtute\; w duszy mogey sylø
albo mocz ]virtutem\; w czwyrdzy
syly ]virtutis\ gego; chwalcze
gy w sylach ]in virtutibus\ gego;
ze wszythkych szyl moych; sze
wszemy sylamy;
1436 potestate szyl',
1440 szilami viribus,
1444 wssitkimi sylami nisibus toti,
moc i syla; szyly ˘ sila, syla, szila –
1. energia fizyczna albo duchowa,
zdolno>: do wysi=ku, do dzia=a-
nia, moc,
2. si=a sprzeczna z prawem, przemoc,
gwa=t,
3. zdolno>: oddzia=ywania, wywo=y-
wania skutk[w, wysoka spraw-
no>:,
4. mn[stwo, wielka liczba czego>.
«si=a» u/ywane czasem w znaczeniu
cz=owieka, np. 4 si=y nauczycieli,
yy
by: mo/e, b"d'ce t=um. z ang. force,
np. salesforce ]zesp[= ludzki sprze-
daj'cy co>\.
“Si=a z=ego na jednego” ]t=um,
mn[stwo, przeciw jednej osobie\,
˚bajka, gdzie liczba bajek jest tak
du/a, /e nie w spos[b jednej osobie
sprostowa:, mnie w tym wypadku.
=ac. 1. vis, virtus, potentia,
2. violentia, 3. magna efficacitas,
4. magnus numerus, multitudo,
ang. force, power, strength,
ros. sila-si=a, krepost;-krepost,
mogu]estvo-moguszczestwo.
staropol. 1471 schylugye ]si=uje\,
ca 1500 szylovacz ˘ schylovacz –
1. si=owa:, tj. umacnia:, utwierdza:,
2. trudzi: si", pracowa:.
=ac. 1. confirmare, 2. opus facere,
laborare, ang.1. to strengthen,
ros. 1. ukreplqt;-ukrepljat,
usilivat;-usiliwat.
†sina med. siniec.
sini-ak(ec med., grzyb.
1. sine zabarwienie sk[ry powsta=e
wskutek wylewu krwi do tkanki
podsk[rnej, spowodowane ude-
rzeniem, uk=uciem,
2. Boletus Cyanescens, grzyb jadal-
ny z rodziny borowikowatych,
/[=tawoszary, siniej'cy po uszko-
dzeniu.
†sinia=o>:, sino>: siny >lad na
sk[rze po uderzeniu, siniec, siniak.
staropol. szynyaloszcz.
=ac. livor, franc. meurtrissure,
ecchymose, niem. quetschung,
anglosas. brysan ˘ >redniow. ang.
brusen ˘ ang. bruise,
ros. sinqk-siniak, krovopodtëk.
staropol. XV w. szynyeya nigre-
sco ˘ szynyecz –
sinie:, stawa: si" sinym.
staropol. zsinie: – czas dok. ¯ siny.
†sinder drobne cz'steczki /elaza od-
skakuj'ce podczas kucia go m=otem.
{le w Ss 1953& zender ¯ ¢zynder }$|.
staropol. 1472 sinder,
anglosas. sinder, pokr. niem. sinter,
>redniow. ang. sinder, cinder,
ang. cinder ]odpady w procesie
obr[bki metalu\, CS. ˚zender.
singel sport., gra.
w tenisie, ping-pongu rozgrywka
mi"dzy dwoma graczami.
¯ ang, single ]pojedy<czo, sam
jeden\.
¢singlit, siglit rad•a(ca wielmo/y.
>redniow. singlit-singlit,
siglit-siglit.
sinia-k(czy: med.
ros. sinqk.
sinice bot. w liczbie mnogiej.
Cyanophyceae, klasa ro>lin-glon[w
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
z typu rozpr'dk[w. samo/ywnych, o
kom[rkach nie maj'cych wyra{nego
j'dra; wyst"puj' w wodach i miej-
scach wilgotnych.
†sinochodnik inochodnik,
wg Ss 1953& corruptum }z b="dem|.
nieme S, jak i inne, ˚]litera\ S, nie-
>wiadomo>: tego/ jednym z objaw[w
brak[w w przygotowaniu autor[w Ss
1953 do parania si" zagadnieniem;
innym, np. nieznajomo>: kalendarza,
bo pisz', /e sierpie< by= [smym mie-
si'cem roku, jak dzi>, innym – r[/nica
mi"dzy sze>ci` ]w tej cz">ci, u=amek\
a sze>cio` ]wielokrotno>: tego/\, itp.
staropol. 1477 pro equo amulatore
albo synochodnyka.
sinologia szkoln.
nauka o Chinach.
p[{no=ac. Sinae ]Chiny\ % logos.
†sino>: siniec, siniak, >lad na sk[-
rze po uderzeniu. wi"cej ˚sinia=o>:.
staropol. 1437 ssynoscz liuor, 1444
vlg. othokem albo szynosczy',
1444 livor dicitur vlg. synoscz, inde
lividum vulnus, id est syna rana,
1454 szinoscz,
1471 schynoscz liuorem,
1475 szynoscz,
XV w. szynoscz livorem,
ca 1500 szynoscz vel othok.
ang. bruise, ros. sinqk-siniak.
†sintesz
wi'zka lnu okre>lonej wielko>ci.
staropol. 1356 vlg. sintesz.
sinus mat.
funkcja okresowa k'ta odpowiada-
j'ca stosunkowi przyprostok'tnej do
przeciwprostok'tnej.
=ac. sinus ]dosł. zagi"cie, zatoka\.
sin-y(ie: kolor. ciemny rodzaj ko-
loru, pokr. niebieskiemu, modremu.
staropol. 1437 ssyny liuidus,
XV w. flavus siny, plovy,
ca 1500 syne et spuchle, fuit,
ca 1500 liuidam szyne,
ca 1500 id est syny,
}o wargach Jezusa|& alye byly nadob-
ne, rumyane a nye byly ¢sylne szyny
]...nie by=y wielce sine, non fuerunt
livida\, alye byly vyelmy czyste –
niebieskofioletowy, mo/e te/ ciem-
noniebieski, wpadaj'cy w czarny.
=ac. lividus,
ang. ]dark-\blue, ros. sinij-sinij.
staropol. 1393 liuido sina,
1397 duo vulnera sine,
1398 dictum syna rana,
1400 synø y krawwø ranø,
1401 trzi rani syne,
1402 dwe szyny rane,
1403 dwu ranu sinu,
1403 sto ran sinich i krwavich ˘
sina lub sinia rana, rena, rena sina
yy
lub sinia – uszkodzenie cia=a pole-
gaj'ce na wylewie krwi do tkanki
podsk[rnej, siniak, siniec.
ang. livid, blue ]colour\,
ros. sinij-sinij ]siny\,
sinqk-sinjak ]siniak\,
sin-;/et;-si-<(niet.
sio# dźwięk.
okrzyk na ptaki, p=osz'cy je.
siod-=o(larz(larstwo techn.
¯ siada: ¯ sad.
dogodne wg="bienie ze sk[ry umiesz-
czone na grzbiecie konia, do jazdy.
staropol. 1399 zodlach,
1406 kedi mi szodlo vcratl,
1412 wzøl Symanowa sodla,
1428 dwa wozy... y szodlo,
1458 y szyodlo,
1471 szy}o|dlo, syodlo,
1471 na schiedle ˘
zodlo, szodlo, sodlo, szyodlo,
schiedlo –
rodzaj siedzenia zak=adanego na
zwierz" do jazdy wierzchem.
staropol. ca 1500 podklad szyodlo-
wy subselia ˘ szyodowy –
zwi'zany z siod=em,
1.a. podk=ad siod=owy – mi"kka
podk=adka pod siod=o.
wo=. 1289 s≠dlo-sied=o ]siod=o\,
sedlo-sied=o ]siod=o\, v sedl≠x
-w siedlech ]w siod=ach\,
mazur. osedlan ]osiod=an(y\ ¯
s=aw. s≠dlo.
niem. sattel, anglosas. sadol,
franc. selle, >redniow. ang. sadel,
ang. saddle ]wyk=adane, sk[rzane sie-
dzenie dla je{d{ca na koniu, rowerze\,
ros. sedlo-sied=o ]siod=o\.
¢sio=o społ. wie> z cerkwi', wioska.
staropol. 1461 siolo –
wie>, wioska, osada wiejska.
=ac. vicus, pagus; villa ]folwark,
dom wiejski\ ˘ villaticus ]nale/'cy
do domu wiejskiego\ ˘ starofranc.,
>redniow. ang. i ang. village,
wo=. 1289 sela-sie=a ]sio=a\,
ros. derevnq-derewnia,
]z cerkwi', ko>cio=em\ selo-sie=o.
sionka zdrobn. ¯ sie<.
siorba: dźwięk.
ci'gn': g=o>no gor'cy p=yn ustami.
=ac. sorbere ]siorba:, ssa:\ ˘
ang. absorb ]wch=ania:, wsysa:;
to suck up, drink in\,
ros. vs-asyvat;/osat;.
siostr-a(zeniec(zenica pokr.
c[rka mych rodzic[w, mej matki.
¯ anglosas. sweoster; staronord.
systir, ¯ mo/e gr. hystera ]macica,
ang. uterus\, HS.
staropol. 1397 od sostru,
1400 szostra wnosla... sto grzi-
wen swego posagu,
yy
1400 y yegey szostram,
1400 swey szestrze,
1401 moga sostra ]moja siostra\,
1402 sza gego ¢sotrø,
1403 swe ¢setrze,
1405 z maczerzø i s szostrø,
1407 grziuen iego szostri poszsagu,
1408 iaco yene sosztrze,
1411 za swø szostrø,
1415 po mey sestrze,
1418 swymy szostramy,
1424 sostrø swø,
1437 schiostra z bratem ]bratek\
ca 1500 trzy syestrycze ˘
szostra, szestra, sostra, sosztra,
szesstra, szyostra, schostra,
szesztra, syostra, sostra,
syestrycza –
1. c[rka tych samych rodzic[w w
stosunku do swego rodze<stwa,
2. krewna dalszego stopnia&
2.a. siostra przyrodnia,
2.b. siostra ciotczana, po macierzy
– c[rka siostry matki,
2.c. siostra stryjeczna, stryjowa –
c[rka brata lub siostry ojca,
2.d. siostra ]w\ujeczna –
c[rka brata matki,
3. kobieta nale/'ca do tego samego
rodu czy pokolenia,
4. siostra cz=owiecza – kobieta,
5. zakonnica, cz=onkini zakonu
lub bractwa zakonnego,
6. siostra z bratem – bot. fijo=ek
tr[jbarwny, Viola tricolor L.,
ros. brat z siostr',
s=owotw. koncepcji 018.
staropol. siestrzyca ]siostrzyczka\
¯ s=aw.-ros. sestrica, staro-
nord. systir ˘ anglosas. sweoster,
>redniow. ang. i ang. sister, niem.
schwester, s=aw.-ros. sestra.
wo=. 1289 sestra-siestra ]siostra\,
sestrou-siestru ]siostr"\,
>redniow. netπj-netij ]siostrzeniec\
¯ isl. nefi, TF, ang. nephew ¯
starofranc. neveu ¯ =ac. nepos.
• siostra m"/a – szwagierka
franc. la belle s≥ur,
ang. sister-in-law,
ros. zolovka-zo=owka.
• siostra /ony – szwagierka
franc. la belle-s≥ur,
ang. sister-in-law,
ros. svoqhenica-swojaczenica.
zdrobn. siostrzyczka – ang. little
sister, franc. la petite s≥ur,
ros. sestrica-siestrica;
ros. sestrin-siestrin ]siostrzany,
siostry dotycz'cy, ang. sister’s\.
staropol. szyestrny –
pochodz'cy od siostry, siostrzany.
staropol. siestrny syn –
siostrzeniec.
staropol. siestrzanek –
1. syn siostry w stosunku do ciotki
lub wuja, siostrzeniec,
2. syn krewnej nale/'cej do tego
samego rodu.
staropol. siostrzanka, siestrzanka –
1. c[rka siostry w sposunku do
ciotki lub wuja, siostrzenica,
2. c[rka krewnej nale/'cej do tego
samego rodu.
staropol. siestrzany – syn krewnej
nale/'cej do tego samego rodu.
staropol. 1395 setrzenicze,
1404 swim szestrzeniczam,
1418 gych szestrzeniczy,
1422 szestrzenicza ˘
siestrzenica –
1. c[rka siostry w stosunku do ciotki
lub wuja,
2. siostra cioteczna,
3. wnuczka, c[rka syna lub c[rki
rodzonej albo c[rka siostrzenicy.
=ac. neptis ]wnuczka\ ˘ p[{no=ac.
neptia ˘ starofranc. niece, niepce ˘
>redniow. ang. nece ˘ ang. niece,
ros. plemqnnica-plemiannica.
staropol. 1413 szestrzyni ˘
szestrzyn]y\ – siestrzyn, siostrzany,
nale/'cy do siostry, z siostr'
zwi'zany.
ang. sister’s, ros. sestrin.
staropol. 1484 nyedostathki
braczszkye y syostrzynzkye ˘
syostrzynzky –
zwi'zany z siostr' zakonn'.
staropol.
1409 sestrz}e|ncza swego stavil,
1410 ranil mu sestrzencza,
1413 albo synowczow
et szestrenczow,
1417 swemu sestrzenczu ˘
sestrzenyecz, sestrzinyecz –
1. syn siostry w stosunku do ciotki
lub wuja,
2. brat cioteczny, albo stryjeczny,
3. syn krewnej nale/'cej do tego
samego rodu.
=ac. nepos ˘ starofranc. neveu ˘
>redniow. ang. neve, neveu ˘
ang. nephew,
ros. plemqnnik-plemiannik.
staropol. siestrzeni", siestrzani",
siestrze<cz" – dziecko siostry
w stosunku do ciotki lub wuja.
†siostra z bratem bot. ˚bratek.
staropol. 1437 schiostra z bratem,
franc. le melampyre, pensee,
ang. pansy,
staroros. brat= s= sestroj.
si[dmy jęz. ¯ siedem.
staropol. 1400 na szodmø czøscz
]na si[dm' cz">:\, szodne ]si[dme\,
1414 schodni' czanscz,
1417 yedno szodm' cz'scz,
1423 syødmego,
syodmy psalm, syodme rozdzye-
lyenye, w szodmi dzen, dnyu
szodmemu, w tem szodmem dnyu,
sedmy myeszøcz, syodmi dzen,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
szyodmego lyata, w syodmy rok,
myeszyøcza szodmego, w syod-
me obyscze ]obej>cie, okr'/enie\,
=ac. septimus ˘ franc. septieme;
>redniow. ang. seventhe ˘ ang.
seventh, ros. sed;moj-siedmoj.
†si[dmyna>cie, si[dmyna:cie
– siedemnasty ¯ 7 % na ]nad\ % 10.
staropol. ¢syødmenaczczye roz-
dzelenie, szyothmego naczcze
latha, syodminaczcze dzen,
syodmegonaczcye lyata.
>redniow. ang. sevententhe ˘
ang. seventeenth,
ros. semnadcatyj.
sirczany tkan. z grubego sukna.
¢siromach poz. społ. biedak.
staroros. siromax-siromach.
†sit, sity bot. oczeret jeziorny,
Sirpus lacustris L.
staropol. 1472 biblus, papyrus syth.
staropol. 1481 sytkowye iuncus,
ca 1500 sytkovye iuncus,
XV w. ab vnco oth szythkovya
albo oth szanka ˘
sytkowye, sytkovye, szythkovye –
bot. oczeret jeziorny, Sirpus lacu-
stris L., te/ inne ro>liny b=otne z
rodzaju Sirpus i Juncus; szuwary.
staropol. 1437 sythoeye iuncus;
schitowye papirus,
ca 1465 sytowye biblus,
1472 biblus, papyrus sythowye,
XV w. ivncus, szythowie,
XV w. iuncus aquebibus, id est
szythowye,
sitowie wodne&
1419 sytowe vodne alga,
sitowie&
1437 iuncus vlg. sytowye,
szytowye alga, szytowye papirus,
1444 naczi s szitowia vczinione,
1444 dicitur cirpus vlg. szythowye;
szytovye iuncos, 1466 szythowye,
szythowym, schitowye cirpus,
schitovye juncus; papyrii myasto
sytovya; de carice sytowye;
ulve meczycowe vel sitovye.
locuste dicuntur sithowye... de
quo fit czukier –
1. bot. oczeret jeziorny, Sirpus lacu-
stris L., te/ inne ro>liny b=otne z
rodzaju Sirpus i Juncus; szuwary.
2. kosaciec /[=ty, Iris pseudoacorus
L.,
3. ro>lina bli/ej nie oznaczona o
s=odkiej =odydze.
staropol. schytowna,
1471 myasto sytowya ˘
schytowny, sytowy – sitowny,
poro>ni"ty sitowiem.
anglosas. hreod ˘ >redniow. ang.
rede, reed ˘ ang. reed, cane,
ros. trost;-trost
sito(wie, sitko, siciarz narz.
yy
sprz"t gospodarski do rozdzielenia
dw[ch sk=adnik[w, wymieszanych
ze sob', maj'cy dno o dziurkach
mniejszych ni/ przetak i rzeszoto.
w mSjp 1969& ‘sprz"t gospodarski
do przesiewania...»
¯ si, is, kra, el, =a, be, i inne ]woda\
% to ¯ tok, toczy: ]ciec; sia:\.
prze•ciek(p=yw(syp.
staropol. 1394 pro crebis dictis sitha,
1404 pro IV cribis dicta sitha,
1414 pro cribo albo sytho,
1420 item pro piliciis albo sitha,
1471 et andrum albo sitho,
1498 et unum szytho;
pro cribis, alveis, sytha ˘
sitho, sytho, szytho – narz"dzie do
przesiewania materia=[w sypkich.
staropol. 1449 szytars,
1452 sytharzs – sitarz, rzemie>lnik
wyrabiaj'cy sita.
franc. le tamis, sas, blutoir,
anglosas. sife, niem. sieb,
>redniow. ang. i ang. sieve,
ros. sito-sito, reweto-reszeto.
ros. sit-o/ehko.
¢siuda jęz. tutaj, ˚suda.
siusia: czynność., fizjolog.
delikatnie& mocz oddawa:,
wulg. szcza:, }deszcz leje jak z
cebra| ˘ odla: si", odpryska:.
s=owotw. baz' ¢iss, ¢yss ]woda,
mokrz, deszcz\ ˘ siusia:, piss, dwie
rzeki Pisa i Sesuwis ]w Prusach\,
Szczireka ]dop=yw Dniestru, S od
Lwowa\, Wis=a, i inne,
˚kwas, woda ]nr 494\.
S=ownik Webstera& piss – prob. of
echoic origin, czyli prawdop. d{wi"ko-
na>ladowcze pochodzenie }s=owa|.
>redniow. =ac. urinatus ¯ urinare;
starofranc. pissier ˘
>redniow. ang. pissen ˘
ang. piss, urinate, micturate,
ros. ]wulg.\ mohit;sq-moczitsja ¯
moha-mocza ]siu>ki, szczyny\.
siwaki w liczbie mnogiej, pojemn.
ludowe wyroby garncarskie o kolo-
rze stalowoszarym lub czarnym.
siw-y(wie:(wek(izna ¯ kolor.
w=os[w bia=oszary, srebrzysty,
pozbawiony barwnika.
s=owotw. baz'
wis ]g=owa\ ˘ siw•y(izna,
s=owotw. koncepcji 022.
staropol. 1388 semialbi dicto syui,
1421 equus vlg. sywi,
1424 schiwi,
1425 equi gnady et szywi,
1426 statuet equum albo szywego,
1430 pro equo vlg. szywi,
1440 equum szywy,
1446 sywego srzepcza y ne dal,
1456 przedal szivego konya ˘
syui, sywi, schiwi, szywi, szywy,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
szivy–
1. o ma>ci konia, byd=a – bia=oszary,
1.a. z cisa siwy – siwy z domiesz-
k' barwy kasztanowatej,
1.b. siwy jab=ki bity, jab=kobity,
jab=kowity – maj'cy w ma>ci
siwej wi"ksze ciemne plamy
1.c. siwy popielica, popielczasty
– siwy o odcieniu popielatym,
2. niebieskofioletowy,
mo/e te/ ciemnoniebieski,
2.a. rana siwa – uszkodzenie cia=a
polegaj'ce na wylewie krwi
do tkanki podsk[rnej, siniak,
siniec.
anglosas. gr≤g, pokr. niem. grau,
>redniow. ang. grai, grei,
ang. ]Brit.-Eng.\ grey,
]Am.-Eng.\ gray,
ros. seret;-seret ˘
seryj cvet-seryj cwiet;
seryj-seryj, sedoj-sedoj.
†sj':, zj': ruch. zdj':.
†sjem społ. sejm.
sjena szt., kolor.
odmiana ochry /elazowej o barwie
/[=tobrunatnej, czasami ciemnobru-
natnej, stosowana do produkcji farb
olejnych oraz jako farba akwarelowa.
¯ Siena ]miasto w Italii\.
sjenit miner.
magmowa ska=a g="binowa o
sk=adzie mineralnym zbli/onym
do granitu, od kt[rego r[/ni si"
brakiem kwarcu.
ang. syenite, franc. syénite ¯ =ac.
Syenies ]lapis\ ]syenicki kamie<\
¯ Syene ¯ gr. Syene ]staro/. Sy-
ene, dzi> Aswan, miasto w Egipcie\.
sjesta
odpoczynek po=udniowy, poobiedni,
drzemka poobiednia; zgromadzenie si"
gdzie w celu odpoczynku, rozrywki.
¯ hiszp. ¯ =ac. sexta ]hora\ ]sz[sta
godzina, po=udnie, najgor"tsza cz">:
dnia\.
ang. siesta ]a brief nap or rest,
especially as taken at middey or
after the noon meal in Spain\.
~sk, ski, ska ziemia ¯ s ]>redniow.
ang. soilen\ % KI ]szumer. ziemia,
kraj\; cz"ste w przyrostkach nazw
grod[w, np. Bielsk, Bra<sk, Mi<sk,
Smole<sk, Odelsk, Polska.
ska=a – twarda ziemia ]=a - mi"kkie,
woda, lub odwrotne znaczenie – b.
twarde\.
¢sk materia= “drzewny”, tj. ze&
>ci"tego drzewa, drewniany& laska, bi-
czysko, stylisko, deska, deszczu=ka,
Alaska ]bezlesie\ ¯ a % las % ka.
gr. chthon ]ziemia\ ˘ s=aw. ch ^ sk ˘
deska – decha, laska – lacha.
`ski, `ska
yy
1. le>n•y(a,
2. ziem•ski(ia.
wo=. Lachy ^ Polska ^ niem. Polen
¯ len ]ziemia\ ˘ len, lenno, lennik,
ale jele< ¯ >redniow. ang. yellen
¯ to yell ]rycze:\ % en ]wielce, tj.
g=o>no, dono>nie\.
¢sk =ac. con, com;
=ac. concentrum ¯ com ]razem\
% centrum ¯ gr. kentron ]ostry
punkt\, pol. koncentracja, skupienie
¯ sku ^ kon, centr ^ pie<, `acja ^ nie.
skafander odzież.
szczelne okrycie cia=a, odzie/ chro-
ni'ca przed zimnem, utrat' ciep=a.
gr. skaphe ]=[d{\ % andros ]cz=o-
wiek\.
skak-a:(anka ruch., czynność.
¯ skok, a raczej odwrotnie.
s ]g[ra\, k, ko ]do\, t=um. od ty=u.
staropol. moy koyn zkaczacz
przesz ploth wszkoczyl na ostry
kol, 1471 skakal transilibat;
na konyv skacze,
ca 1500 skacze, ryczy; skacz'cz,
skaczøczi, skacze, skakala –
1. odbijaj'c si" nogami, przelatywa:
na drug' stron" przeszkody, sko-
kiem przedosta: si" gdzie>,
2. odbija: si" na moment nogami
od ziemi, wykonywa: podskoki,
2.a. wykonywa: podskoki
taneczne, ta<czy:
=ac. 1. transilire, 2. exsilire,
ang. 2. to jump, ros. 2. prygat;-
prygat, skakat;-skakat.
skala(owa: jęz.
¯ =ac. scala ]pierw. drabina, odst"p
pomi"dzy jej stopniami\.
podzia=ka na przyrz'dach pomiaro-
wych, zestopniowanie, gradacja.
• jęz. skala wielko>ci w postaci
zwierz't&
py= – drobny, dr[b – du/y – wielki ˘
tlen, kurz – pies – krowa – ko<.
kura tak/e nale/y do rz"du psa, bo
kura ^ dr[b ¯ drobny, ang. poultry.
tlen ]py= ˘ i=\ ¯ t % len ]ziemia\.
pies ]ma=y, drobny\ % le ]rola ˘ pole,
lemiesz\ ˘ Lepieszko ]Ma=orolny\.
• szkoln. skala ocen w szkole podsta-
wowej, 4-stopniowa, oceny&
5 – najwy/sza,
4 – dobra,
3 – dostateczna, tj. mierna, s=aba,
2 – niedostateczna,
u/ywane jeszcze plusy i minusy, czyli
sama skala nie jest wystarczaj'ca,
rozci'gni"ta troch" w ten spos[b.
• muz. w muzyce jest skala g=osu,
• meteor. w nasileniu wiatru na morzu
]skala Beauforta\, tornadach,
• w ludzkiej dzia=alno>ci, itp.
†skala: ¯ s` % ka= ]brud, g[wno\.
s=owotw. baz' kalumny ]oszczer-
yy
stwo\ ¯ =ac. calumnia.
staropol. 1447 skal'ny, zaczmony;
maculari skalan bycz, pokalacz
ssye; ...nygdy szy' nye skalyala,
}o z"bach Jezusa|& zamby yego
byly sylno byale..., a tesch nye
byly skalane nyyedna nyeczysto-
ta; taynimy grehu scalano, 1444
skalal poluit ˘ skalacz, scalacz –
1. zbrudzi:, zanieczy>ci:,
2. splami:, zanieczy>ci: moralnie.
=ac. 1. polluere, maculare, inqu-
inare, 2. polluere,
ang. 1. to soil, to make dirty,
2. to spot, to stain.
staropol. skali: – zbrudzi:, splami:.
†skale w liczbie mnogiej, petr.
wielkie g=azy, kamienne, skaliste
cz">ci g[ry.
staropol. EY ˘ pol. ska=y. ˚ska=a.
staropol. y skaly}a|, skalye, skaly.
ang. rocks, ros. skaly-ska=y.
skaleczy: med.
¯ s` ]czas dok.\ % kaleczy:.
skale< geolog. minera= ska=otw[rczy.
¢skalija w liczbie mnogiej,
robaki, ˚skolija.
staroros. skaliq, skoliq.
skalp(el(owa: anat.
sk[ra na g=owie i z ty=u czaszki.
=ac. scalpellum ¯ zdrobn. scal-
prum ]n[/\ ¯ scalpere ]ci':\
staronord. scalpr, >redniow. ang.
scalp, scalpe, ang. scalp,
ros. skal;p.
ska-=a(le<(listy(lny(=ka(
(mienie:(mielina +L, AE,
miner., petr.
zesp[= minera=[w zwi'zanych ze
sob' wsp[lnym pochodzeniem. ¯
ska % =a ]twarda ziemia\ ¯ szumer.
KI ]ziemia\ % =a ]woda, b. mi"kkie,
lub b. twarde\.
staropol. skale ]ska=y\ ¯ ska=a
staropol. EY.
staropol. na zkale; a scal',
1413-1414 na szkalach,
na ¢skau' rupem,
ca 1420 scala saxum,
XV w. rupes na skaly,
poth wyszok' skal',
uderzysz w skalø,
w yaskyny skaly,
mowcze kv scale,
pakli w skale, na skalach, navis-
se skaly, skalye ˘ scala, zkala,
szkala, skala –
1. kamienny blok, wielki g=az,
kamienna, skalista cz">: g[ry,
2. szczelina, szpara w ziemi lub skale,
3. jednostka miary d=ugo>ci, maj'ca
3 kamienie, z t=um. Biblii&
svyaty Yan pocz'l krzyczycz
tego mylego pana Iesucrista
trzeczy kanyeny albo skala od
Ierycha ]baptizantus est Iesus
tertio lapide a Iericho\.
}=ac. lapis, lapidis ]kamie<, ang.
stone\, J.D.|
staropol. 1430 skalka – ma=a ska=a.
>redniow. =ac. rocca ˘ anglosas.
`rocc; starofranc. roche ˘
>redniow. ang. rokke, roche ˘
ang. rock, ros. skala-ska=a, utës.
skale< miner.
minera= ska=otw[rczy, glinokrzemian
potasu, sodu, albo wapnia, rozpo-
wszechniony sk=adnik wielu ska=.
ang. feldspar ¯ niem. feldspat]h\
¯ feld ]ang. field\ % spat]h\ ]spar\.
skalnica bot.
Saxifraga, ro>lina z rodziny skalni-
cowatych, ro>nie g=[wnie w g[rach.
skalp włos., anat.
sk[ra z w=osami zdarta z g=owy zwy-
ci"/onego ]czyt. zabitego\ wroga,
stanowi'ca dawne trofeum wojenne
Indian Ameryki P=n.
ang. scalp ¯ >redniow. ang. scalp,
scalpe.
skalpel narz.
ma=y n[/ chirurgiczny.
ang. scalpel ¯ =ac. scalpellum
zdrobn. ¯ scalprum ]n[/, ang. a knife\
¯ scalpere ]ci':, ang. to cut\.
ska=-a(ka(otw[rczy petr., miner.
skupienie minera=[w zwi'zanych
ze sob' wsp[lnym pochodzeniem,
stanowi'ce sk=adnik skorupy ziem-
skiej, utworzone w wyniku jakiego>
procesu geologicznego.
ang. stone ¯ >redniow. ang. ston,
stoon; anglosas. stan; pokr. niem.
stein.
skamie-lina(nie: geolog., petr.
skamienia=e szcz'tki dawnych organi-
zm[w ro>linnych i zwierz"cych zacho-
wane w ska=ach skorupy ziemskiej.
skamla:, skamke: dźwięk.
˚skomle:, OAE.
skand chem.
pierwiastek chemiczny, metal, wy-
st"puj'cy do>: rzadko w przyrodzie.
skandal społ.
gr. skandalon ]pu=apka, usidli:\,
=ac. scandalum, starofranc.
escandle, >redniow. ang. scandle,
ang.-franc. scandal]e\,
ros. pozor/nyj, postupok.
skandowa: dźwięk.
mowa, recytacja z uwzgl"dnieniem jej
rytmu, zwykle podczas imprez sporto-
wych i demonstracji ulicznych,
=ac. scando ]wyst"puj"\.
Skandynawia geogr., etn.
dosł. g[rzysta ziemia /eglarzy
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
¯ =ac. scandere % navia.
sortuj'c, porz'dkuj'c zamieszanie –
pierwotnie byli to Bawarzy, zwani
Waregami w czasach Kijowskiej Rusi,
lub Rzymianami na Litwie ]X – XIII
wiek\. Wed=ug litewskich kronik, lat
1480-1550 – wp=yn"li na Litw" ze
staro/. Rzymu, nawiasem m[wi'c –
p=yn"li tak dooko=a Europy, tj. dooko=a
l'd[w i przez cie>niny a/ zatrzymali
si" na Litwie ]ju/ w[wczas, w XVI
wieku, pisiec zdawa= sobie spraw" z
my>lowej trudno>ci, dlatego poja>ni=
/e p=yn"li z astronomem kt[ry zna= si"
na gwiazdach\, a wed=ug latopisu – i
drog' l'dow' mo/na by=o tam dotrze:,
bo l'd Wareg[w by= “mi"dzy ziemi'
Angielsk' i W=osk'”, tj. w zach.
Europie, nie w Skandynawii dzisiaj
tak znanej i zwanej. „...Lachowie za>
i Prusacy ]oraz\ Czud przylegaj' morzu
Wara/skiemu }do Ba=tyku|, ko=o kt[rego
i Waregowie mieszkaj', a/ do Semowego
wydzia=u; ci za> sami Waregowie na
zach[d od tego morza si"gaj' do zemle
Agnianski ]ziemi Angielskiej\ i do
Wo=osz’ski ]W=oskiej\.”
Ba ^ Wa; regi ¯ =ac. regis, rex ]kr[l\,
Bawaria by=a ksi"stwem i kr[lestwem
i wchodzi=a w sk=ad ˚Íwi"tego Cesar-
stwa Rzymskiego ]pos=uguj'cego si"
j. =aci<skim ˘ Germanie, dosł. ludzie
kr[la, kr[lestwa ¯ ger ¯ reg % man ¯
mann; jedna zg=oska czytana wspak;
wg. Webster’s Dictionary, nazwa
German, =ac. Germanus “prob. ¯ Celt.”
prawdop. celtyckiego pochodzenia –
celnie; nie u/ywana przez samych
Niemc[w i wiemy dlaczego – obca\.
Po “Rzymianach” z Alp ]Bawar[w\ –
litewski kunigas ¯ niem. könig % `as,
i liczne nazwy miejscowo>ci z kuniga-
sem w rdzeniu; tak/e nordyckie zna-
czenia imion litewskich w=adc[w.
Bawaria – g[rzysty rejon p=d. Niemiec.
Skandynaw[w ]Bawar[w\ Rosjanie
przenie>li na Szwed[w, Norweg[w,
i Du<czyk[w, z racji pokrewnego
j"zyka – j"zyka Anglosas[w, Nordy-
k[w, niegdy> wsp[lnego im wszyst-
kim, i Skandynawii w dzisiejszym
zrozumieniu.
Anglosasi – plemi" z p=n. Niemiec, re-
jonu Brunswick, niem. Braunschweig.
Angle ]dosł. Zak'tki, nazwa pospolita
w Íredniowieczu, wsz"dzie\ ¯ =ac. rex
Angul-Saxonum, od nich Anglia ]l'd
Angl[w\ na Wyspach Brytyjskich,
znaczenie r[/ne od England ]Koniec
L'du\ ¯ eng ]end\ % land.
angle ]k't\ ¯ =ac. angulus ¯ gr. ankylos
]zgi"cie, hak, ang. bent, crooked\.
anglosaskie i niemieckie imiona
Wareg[w w akcie opisanym 6453
rokiem ]w rzecz. 941 A.D.\, powsta-
=ym w Carogrodzie ]siedzibie car[w,
Konstantynopolu\, ˚Waregi.
yy
ang. Scandinavia.
skansen bud.
rodzaj muzeum na wolnym powietrzu
rezerwatu budownictwa ludowego.
szw. skansen ]szaniec\.
†skapa: ruch.
spada: kroplami, sp=ywa:.
staropol. ca 1450 ale yasczy
skapa na ssygy.
niem. tröpfeln, anglosas. dryppan ˘
>redniow. ang. dryppen ˘
ang. to drip ]kapa:, ocieka:\,
ros. kapat;-kapat.
skapitulowa: czynność.
s` ]czas dok.\ % kapitulowa:.
†skara:, skara: si" ¯ s` % kara(:.
staropol. ma bicz skarano;
o m'szoboystwo byl szkaran;
podobn' wyn' ma bicz skaran;
myalby bycz glown' pomsth'
scz'th, skaran;
gego tylko ma bycz skaran,
1456 sczaracz; przeto chczem,
aby taczy acz nye mocz', ale
wyn' by bili skarany zbiegowie;
t' pothwarcz' vin' podobn' ma
bycz skarana;
}ociec z synem| ktorzy podlug
vyny may' bycz skarany;
1471 skarany band',
1484 aby yemv pokut' vsthavyl y
teze zkaral ˘ szkaracz, skaracz,
sczaracz, zkaracz, scaracz –
1. wymierzy: kar", ukara:,
2. upomnie:, zgani:,
3. pow>ci'ga:, ukr[ci:.
=ac. 1. poenam constituere, puni-
re, 2. monere, vituperare,
3. coercere, compescere,
ang. 1. to punish, 2. to rebuke,
3. to curb,
ros. 1. pokarat;, 2. sdelat;
vigovor, 3. obuzdat;.
staropol. skaranie –
1. ukaranie, wymierzenie kary,
te/ sama kara,
2. nagana, skarcenie.
staropol. scarany –
zas=uguj'cy na nagan", kar".
†skaradno>: jęz.
1. brzydota, 2. ha<ba,
3. plugastwo. ˚szkaradny.
skarb-iec(nik(nica(onka
s=owotw. baz' anglosas. ˘ >redniow.
ang. hord ˘ ang. hoard ]skarb; zapas,
gromadzi:, odk=ada: pieni'dze\, gdzie
S ]wzmocn., nacisk\, i O ˘ A,
D ˘ B ]lustrzane odbicie\,
lub bracz ]poborca podatk[w\&
bracz ˘ ]s\karb, K ˘ Cz;
S`, Z` ]wzmocnienie\,
s=owotw. koncepcji 022 lub 023.
1. przedmioty u/ytku domowego,
2. kosztowno>ci, przedmioty
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
warto>ciowe, drogocenne ]z=oto i
szlachetne kamienie\,
3. >redniow. sprz"t kuchenny.
Kiejstut, robi'c ob=aw" w Wilnie 1381
r., uwi"zi= Jagie==" z jego skarbami;
Litwini zbierali skarby na pobojowi-
skach ]naczynia kuchenne\.
staropol. 1414 swegi scarbu,
1420 crolewszthwo nebeszke
szcarbowy szchowanemu, 1421 ne
pobrala harnassu, skarbu y schrze-
bra, 1432 scarbu pospolitego;
viy'wszy scarb, yako sz' pyeny'-
dze, szrzebro, konye..., harnasz
abo bron y stada szwyerzepycz;
zkarb, skarbhy, y skarby skrite, y
poblal skarbi domu boszego ˘
scarb, szcarb, skarb, zkarb –
1. rzeczy cenne, stanowi'ce czyj>
maj'tek, te/ pieni'dze,
2. skarbiec, miejsce przechowywania
rzeczy drogocennych, pieni"dzy,
te/ skrzynia, itp. na rzeczy
drogocenne.
3. skarb panuj'cego.
ang. 1. valuables, 2. thesaurus,
3. treasury, ros. 1. cennosti,
dragocennosti, 3. kazna,
kaznahejstvo, sokrovi]e.
staropol. skarbnycza – skarbnica,
1. miejsce przechowywania skarbu,
skarbiec,
2. /ona skarbnika.
staropol. 1237 skarbnik,
1287 scarbenic,
1386 scarbnikowi; scarbnik,
1391 wyppravil scarbnika,
1392 i 1394 scarbnik,
1411 za scarbnika –
urz"dnik zarz'dzaj'cy skarbem i
archiwum panuj'cego, z czasem
urz'd tytularny.
ang. treasurer,
ros. sokrobnik, kaznahaj.
staropol. skarbnikow]y\ –
b"d'cy w=asno>ci' skarbnika.
staropol. skarbny –
1. zwi'zany ze skarbem,
dotycz'cy skarbu,
2. pisarz skarbny – prowadz'cy
rachunki skarbowe lub pisarz
kancelarii dworskiej,
3. pokojowiec kr[lewski, prawdo-
podobnie maj'cy piecz" nad
kosztowno>ciami lub osobistymi
rzeczami panuj'cego.
staropol. skarbowy –
dotycz'cy skarbu, tj. skarbca;
stro/a skarbowa – stra/nicy
skarbca.
staropol. skarbniczka, skarbo-
rodzicielka – ta, kt[ra rodzi skarb,
p=[d niezwykle cenny.
†skarbi: zbiera:, gromadzi: rzeczy
cenne, dobra materialne i duchowe.
s=owotw. baz' bracz ]poborca podat-
yy
k[w\, bracz ˘ s` ]wzmocnienie\ %
karb, KCz, ˚skarb, bracz.
staropol. zkarbi,
ca 1500 skarbycz thesurisare;
nye skarbczye skarbow vam ]no-
lite thesaurizare vobis\ na zemy,
...alye skarbczye vam ]thesauri-
zate... vobis\ na nyebye ˘
zkarbicz, skarbycz.
staropol. skarbi: ˘ pol. zaskarbi:
]sobie\, tj. pozyska: wzgl"dy w=a>ciw'
postaw', zachwyci:.
skarci: czynność.
s` ]czas dok.\ % karci:.
¢skarednyj jęz. spro>ny.
staroros. skarednyj-skarednyj.
skar-ga(/ypyta(/y: ]si"\ jęz.
za/alenie, obwinianie kogo za co
¯ karga.
staropol. 1437 skarga querimonia,
1448 szkarga,
1456 hec querela skarga,
1462 i 1466 skarg',
1474 y s welik' szcargø;
glos czerekwye skarg" dayøczey;
przes skargy; mylczenye skargam
y ]w\schem zalobam ˘
=ac. skarga, szkarga, szcarga –
1. narzekanie, /alenie si", uskar/a-
nie si",
2. oskar/enie, wyst'pienie z roszcze-
niem, formalnie otwieraj'ce
proces s'dowy.
ang. complaint ˘ to complain,
ros. roptanie-roptanie.
ros. 'aloba-/a=oba ˘ 'alovat;-
sq-/a=owatsja ]uskar/a: si" na co
lub na kogo\.
¢skarlat tkan.
droga tkanina, rodzaj barchatu.
staroros. skarlat-skarlat.
†skarliwy jęz.
narzekaj'cy, utyskuj'cy.
¯ skarga % `liwy ]przydawka, cz=on
wyrazu okre>laj'cy rzeczownik lub
czasownik, jaki, np. /ar ˘ /arliwy,
swara ˘ swarliwy, k=[tnia ˘ k=[tliwy,
z=o>: ˘ z=o>liwy, m[c ˘ mo/liwy,
zapobiega: ˘ zapobiegliwy, szczypa:
˘ uszczypliwy, /yczy: ˘ /yczliwy,
zgrzyt ˘ zgrzytliwy, i wiele innych\.
staropol. 1471 skarlyvy.
ang. ]a person\ complaining.
skarmi: ¯ s` ]wzmocn.\ % karma.
staropol. 1458 anym gey psi skarmyl;
bylo skarmyono ˘ skarmycz –
1. da: do zjedzenia, do po/arcia,
pozwoli: je>:,
2. strawi:, przetrawi:.
=ac. 2. concoquere, conficere, ang. 1.
to feed, 2. to consume, to digest,
ros. 1. kormit;-kormit, pasti.
†skarny karc'cy, ¯ s` % kara.
staropol. XV w. zkarnym.
yy
ang. punishing,
ros. nakazatel;nyj.
skarogniady kolor.
o ma>ci konia& ciemnogniady,
prawie kary.
skarpa gwa=townie opadaj'ca >ciana
nasypu, spadzista p=aszczyzna, stok wa-
=u, wykopu, nasypu ziemnego, urwisko.
ital. scarpa, franc. escarpe,
ang. scarp, isl. skerpa ]ostro>:\,
ros. krytoj sklon, otkos.
skarpet-a(ka odzież.
odzie/ stopy do powy/ej kostek.
pierw. owijak ]onuca, szal\.
starofranc. escarpe, franc. escarpe,
ang. scarf ]szarfa, szal\ PF,
ital. scarpa ]trzewik\, scarpettiere
]szewc\, scarpettaccia ]chodak\.
†skartabel(lat poz. społ., hist.
cz=onek ni/szego od szlachty stanu
w=odyk[w.
>wie/o uzyskane szlachectwo, upraw-
niaj'ce do korzystania tylko z cz">ci
przywilej[w szlacheckich, wprowa-
dzone 1699 przez pacta conventa.
staropol. ...thedi szesczdzesz'th
grzywen, sczirczalcze abo scar-
thabellowy ]scartabello\ trzydze-
sczy grzywen... wstawnymi z rany
bycz zaplacone.
>redniow. =ac. scartabellatus.
skar/y-:(pyta jęz.
¯ s` ]wzmocn.\ % ¢karga.
za(o•skar/y:.
wg mSjp 1969& «podawa: skarg",
wyst"powa: ze skarg'; obwinia:,
oskar/a:, donosi:»
czyli ˚“mas=o ma>lane”.
staropol.1436 skarz'cze}m|u;
causatur skarszy; 1471 k nyemu
skarzil, k nyemu skarsicz; yako
myly Cristus skarzyl na zydovsk'
nyemyloszye}r|noscz; scarzyly a
gadali szø myedzy szobø; szka-
rzancz; na sz' skarz'cza; skarzy-
ly, skarzyla, 1438 scarszil, skarzyl
gest, skarsz'czym, skarszyl ˘
skarzicz, skarsicz, scarszicz,
skarzycz, skarszycz –
1. narzeka:, u/ala: si", uskar/a: si",
2. obwinia:, stawia: zarzuty,
3. wszczyna: spraw" s'dow' przez
wyst'pienie z oskar/eniem,
roszczeniem.
staropol. oskar/y:, uskar/y: si",
uskar/a: si".
staropol. 1466 ista lamentacione
tristicie scarzenym ˘ scarzenye –
skar/enie, narzekanie, lamento-
wanie.
~skar/y: czas niedok. ¯ skarga
]narzekanie, ubolewanie, /al\.
wyjawia: innym sw[j b[l, dozna-
wan' krzywd".
s=owotw. poch. skar/ypyta.
ros. ]narzeka:\ 'alovat;sq,
]obwinia:\ obvinqt;-obwinjat,
ang. ]narzeka:\ to complain, ]oskar-
/y:\ to accuse, ]obwini:\ to charge.
za•sili: – czas dok., wzmocni:,
pom[c, zasi=ek
po•sili: si" – spo/y:, posi=ek
wy•sili: si" – da: z siebie wiele,
wi"cej ni/ przeci"tnie,
wysi=ek
skat karc., gra.
rodzaj gry towarzyskiej, na punkty,
w kt[rej 3-ch graczy gra 32 kartami,
popularna na Íl'sku.
niem. skat skr[t ¯ skatkarte.
skat(ula: ruch. stacza: si",
ros. skat.
skaut harcerz ]rozpozn. wroga\.
ang. scaut ¯ >redniow. ang. scoute
¯ starofranc. escoute ¯ escouter,
escolter ¯ =ac. auscultare ]s=ucha:,
ang. to listen\.
skaza jęz.
1. wszelkie uszkodzenie, usterka, wa-
da, b='d, plama, p"kni"cie, szcze-
lina, zwykle o materiale ]z=a we<
ni:, >ci'gni"cie jej\,
2. wrodzona lub nabyta sk=on-
no>: organizmu do reakcji chorobo-
wych, np. krwotok[w, do tworzenia
si" wysi"k[w w sk[rze.
ang. defect,
ros. ]brak\ nedostatok,
]wada\ nepravil;nost;.
staropol. skaz – skaza, uszczerbek,
szkoda, zepsucie.
staropol. 1435 skaza; sskaza; za-
dney szkazy szpalenya nye vczula;
we zkazø; ve skaz'; na ssasye; na
szkasza, 1471 skaza ˘
skaza, sskaza, zkaza, szkasza –
1. uszkodzenie, zniszczenie,
1.a. rozk=ad cia=a, zepsucie, >mier:,
2. szkoda, strata,
3. rozpadlina, p"kni"cie ska=y.
skaz-a:(aniec(ywa: prawn.
¯ s` ]czas dok.\ % ˚kaza:.
wyda: wyrok uznaj'cy win" oraz
†skazi: zepsu:, zniszczy:, zburzy:.
wymierzaj'cy kar" za pope=nione
przest"pstwo.
staropol. 1386 jaco jednacze sca-
zali, 1388 iaco sand skaszal,
1400 scazalem tobe,
1400 iaco mu skazano,
1403 iaco sandza scaze,
1404 jaco Wszegnew taco scazal,
1416 alyszby panowe skazaly,
1418 przyyaczele sø skaszaly,
1418 albo skazalychom,
1425 gdze prawo scasze,
1437 diffinire albo skazacz,
1449 diffinierunt vlg. skazali;
skazano, skazaly, sskasze,
szkazano, szkaszal, skazalo,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
interloqui albo skaszacz, ca 1500
skazacz; szkazacz; y czso mu
scazano, skazanich, szkazana,
a zkazani byway', 1418 czso
panowe szkasza, skazalysmy,
szkazano, 1420 na nem scaszal;
w Ss 1953 siedem kolumn cytat[w –
1. rozpatrzy:, rozstrzygn': spraw",
wyda: wyrok, podj': decyzj"
w post"powaniu s'dowym lub
pojednawczym, ustali: co> jako
norm" prawn',
2. zas'dzi:, na=o/y: kar",
uzna: winnym,
3. przys'dzi:, przyzna: wyrokiem
s'dowym,
4. poleci:, zaleci:,
5. przyrzec,
6. wypowiedzie: si",
7. da: znak,
8. skaza: si" – sta: si" jawnym.
staropol. scazanye, sczazanye,
skaszane, skazane, skazanye,
skaszanye, szkazanye, szka-
zane; w Ss 1953 trzy kolumny
cytat[w – skazanie&
1. wyrok, decyzja podj"ta w post"po-
waniu s'dowym lub pojednaw-
czym,
2. wydanie wyroku, decyzji,
og=oszenie wyroku,
3. rozkaz, polecenie,
4. pie><, utw[r poetycki,
5. uszkodzenie.
staropol. skazany – zwi'zany ze
skazaniem, tj. decyzj' s'dow',
wyrokiem s'dowym.
staropol. skazowanie – wydawanie
wyroku, podejmowanie decyzji w
post"powaniu s'dowym.
staropol. ska{< – wyrok zag=ady.
staropol. skazacz – ten, kto orzeka,
rozs'dza, podejmuje decyzj".
=ac. com` ]wzmocn.\ % damnare
]szkodzi:, krzywdzi:, kaleczy:\ ˘
condemnare,
starofranc. comdemner ˘
ang. condemn,
ros. prigov-arivat;/orit;.
rdzeniem kaz ]kara\ ˘ ka{ni-a(:.
staropol. 1400 skazicz; y masta
gich zkazil, skazily sø, zkazil ies,
kazyles,
1403 ne scaszil,
1425 o czytyrzy copcze skazone,
1427 skazil my koczel ]kocio=\,
1431 ya nye skaszil... myedze
y granicze gwalthem,
1432 roley ne zaoral any medze
¢sczasszil,
1435 nye sskazyl y ne zrambyl;
skazano, skaszyla sze, oltarze
gich skasz; skazø ]destruam\ vi-
szokosczi wasze; a myast wasza
skazona ˘ skazicz, scaszicz,
yy
sskazycz, skaszycz –
1. zniszczy:, zburzy:, spustoszy:,
2. zabi:, wygubi:, wyniszczy:,
3. okaleczy:, uszkodzi:,
4. okaleczy: moralnie, zdeprawowa:,
5. naruszy:, przekroczy:,
6. zniweczy:, usun':, odrzuci:,
7. pozbawi: mocy prawnej.
staropol. skazitelny –
ulegaj'cy zniszczeniu.
staropol. ska{ca –
niszczyciel, burzyciel.
=ac. damnum ]strata, uszkodzenie\,
ang. damage, ros. portit;-portit.
†skazowa: ¯ skaza: ¯ s` % kaza:.
1. postanawia:, poleca:, zaleca:,
2. rozpatrywa:, rozstrzygn': spraw",
wydawa: wyrok, podejmowa: de-
cyzj" w post"powaniu s'dowym
lub pojednawczym, ustala: co>
jako norm" prawn',
3. zas'dza:, nak=ada: kar", uznawa:
winnym,
4. dawa: znaki, wskazywa:,
pokazywa:,
5. okazywa:, ukazywa:,
czyni: jawnym.
˚skaza:.
staropol. skazowanie – wydawanie
wyroku, podejmowanie decyzji w
post"powaniu s'dowym.
†ska{ca jęz., osob. szkodnik.
staropol. 1481 skascza;
aby on byl skascz' zakona.
1. ten, kto kaleczy, wyrz'dza szkod",
2. ten, co przekracza, =amie przepisy,
zwyczaje.
ang. wrong-doer,
ros. zlodej-z=odej.
staropol. ska{liwy – szkodliwy.
†ska{< ¯ s` ]wzmocn.\ % ka{<.
staropol. 1417 cu szkaszni,
1422 cu szkaszny erga,
1496 podlvk vyschey skazny
y rothy,
1456 w skasny –
1. decyzja s'dowa, wyrok,
2. wi"zienie.
=ac. 1. sententia, iudicum,
2. cacer, custodia,
ang. 1. sentence, 2. jail, prison,
dungeon, ros. 1. rewenie suda,
2. t[r;ma-}†turma|.
ska/a: proces.
¯ s` ]wzmocn.\ % ka{<.
staropol. szklada y skaza,
1453 skazane byd{ –
1. uniewa/nia:, znosi:,
2. niszczy:,
=ac. 1. rescindere, irritum facere,
2. delere, destruere, violare, s
ang. 1. to invalidate, 2. to destroy,
ros. 1 i 2. unihto'at;.
staropol. skazenye –
1. zniszczenie, spustoszenie,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
2. wytracenie, wyt"pienie,
3. okaleczenie, uszkodzenie,
4. pozbawienie znaczenia,
5. b='d, grzech.
sk'd z jakiego, z kt[rego miejsca,
sk'd jeste>$ pokr. k"dy ]gdzie\,
odt'd ]z tego miejsca, od tego cza-
su\ ¯ t"dy; sk'din'd, sk'dkolwiek,
sk'd b'd{, sk'd> albo sk'dci>, sk'd
/e, z jakiego powodu.
staropol. sk'd, skad, skadesz
]sk'dzie/\, skød, skandse, sk'th,
szkad, sk'dezsmy.
staropol. sk'dby – pytanie& z kt[rego
miejsca, z jakiego {r[d=a.
staropol. sk'dkole – sk'dkolwiek,
z kt[rejkolwiek strony.
staropol. sk'dze – 1. sk'd/e, z ja-
kiego {r[d=a, od kogo, 2. kt[ry.
>redniow. ang. whennes ˘
ang. whence, from where, from
what place,
ros. otkuda-otkuda ¯ ot-ot ]od\ %
kuda-kuda ]k'd\, U ˘ Å, ´.
†sk'pa: czy †sk"pa: ¯ s=aw.-ros.
kupat;-kupat, U ˘ pol. Å, ´;
staropol. t'sz Iesvsza Maria byla
sk'pala – umy:, wyk'pa:.
=ac. lavare, abluere, niem. baden,
anglosas. bathian ˘ >redniow. ang.
bathien, bathen ˘ ang. bathe,
ros. kupat;, obmyt;-obmyt.
sk'p-y(stwo(irad=o(iec(i: char.
¯ skupia: ¯ kupa. nadmiernie
oszcz"dza:, skner-a(stwo.
staropol. 1447 sk'pym;
szobyem byl sczothr, bogv szka-
py, XV w. szkapy clovyek,
}>w. J[zef| tesz nye byl ¢sczodry
any sk'py przednye ]nec tenax,
neque cupidus fuit, nec avarus\.
alye sczodry, mylosczyvy;
byl sm'czyen albo szkap; sk'py
˘ sk'py, szkapy, szkap –
odmawiaj'cy wszystkiego sobie
i innym, zbyt oszcz"dny.
czes. skupec, U ˘ Å, ´.
anglosas. gr≤dig,
>redniow. ang. gredie,
ang. greed(y,
ros. 'adn-yj/ost;-/adn•yj(ost
]chciw•y(os:\.
skecz lit.
kr[tki utw[r sceniczny o lekkiej,
/artobliwej tre>ci, dowcipnym
dialogu ¯ ang.
gr. schedios, =ac. schedium,
ital. schizzo, holend. schets,
ang. sketch ¯ schitz.
skeleton sport.
jednoosobowe saneczki wy>cigowe.
gr. skeleton ]szkielet\ ˘
ang. skeleton.
¢skepanie czynność.
yy
rozsieczenie, rozszczepienie.
staroros. sk≠panie-skepanie,
sk≠pat;-skepat ]rozsieka:\.
~ski s=aw., szczeg[lnie w Polsce&
przyrostek w nazwiskach po&
1. skov ]dun. las\; st'd Berski,
Gnatowski, Grabski, Jastrz"bski,
Pola<ski, Polkowski, Szumski;
fa=szywie& Adamowski, Biskupski,
Czajkowski... Zaj'czkowski.
2. ziemia, ¯ s ]soil\ % ki ]ziemia w
j. szumer\&
nazwiska Ostrowski, Solski,
3. skill, LL ˘ J ]zr"czno>:, spraw-
no>:, umij"tno>:\ ˘ `skij ˘ ski.
skiba roln.
odk=ad no/a p=uga, kromka.
ski – ziemia, >lizg.
˚ba ]czyni:, robi:\.
staropol. 1384 skyby
1437 lira brosda, skyba, stroan,
1446 XX tres liras vlg. skyb,
1456 in octo liris albo skyb;
qualibet lira albo od szkyby ˘
skyba, szkyba –
1. pas ziemi odwalony p=ugiem
przy oraniu,
2. kawa=ek chleba, kromka, k"s.
=ac. 1. lira, 2. frustum ]panis\,
segemntum, mica,
niem. erdscholle ]$\,
ang. 1. $ }long slice of soil cut by plough
through a farm field, turned sideway or
up side down by ploughshare|.
>redniow. ang. 1. plou, plogh,
ang. 1. plow, plough ]to till the soil
with a plow; use a plow ^ “skibowa:”,
odk=ada: skib" p=ugiem, ale nie sama
skiba\, 2. slice ]of bread\,
ros. 1. borozda, 2. lomot;.
w S=owniku pol.-ang. T. Grzebie-
niowskiego, 1959, skiba ^ ang. ridge
]grzbiet\, a furrow ]a narrow groove
made in the ground by plow, czyli
w'ska bruzda w gruncie po przej>ciu
p=uga\ ^ bruzda.
Skiba jako p=at ziemi, od=o/ony przez
p=ug, nie ma >cis=ego odpowiednika w
znanych mi w s=ownikach j. ang., ros.,
i pol., w pol.-niem. Erdscholle, goty-
kiem, Hanny Nakonecznej, 1943.
Wprowadzam w'tpliwo>: bo sam nie
wiem, nie jestem pewien.
¢skid, skith, skit geolog. g[ra.
Bieszczady i Beskidy – dosł. Niskog[ry
¯ bie ]nisko\ % skid, skit ]g[ra\ ˘ pol.
szczyt(owa: ]kulm(inowa:\.
tak/e czyt, nos ]g[ra\ ˘ Kampinos,
wi"cej ˚biel, g[ra, raj, i wzniesienie
]nr 600\.
skier arch. pol. gwiazdka ˘ jaskier.
iskierka ¯ iskra ¯ is ]woda, ogie<\ %
kra, ark ]woda\, ˚element.
Skier•niewice(biesz[w.
pokr. staronord. sky ]chmura\,
yy
>redniow. ang. ski, skei ˘
ang. sky ]niebo\.
†skierka
staropol. skerky,
1437 skerka carbunculus,
1460 skyerky xantila ˘
skerka, skyerka –
1. najmniejsza cz'stka czego>,
2. skierka, skierki – bot. gat. astra,
Aster amellus L.
skiff(ista pojazd., sport.
jednoosobowa =[d{ wy>cigowa na
dwa d=ugie wios=a, d=uga i w'ska.
¯ ang. skiff ¯ starofranc. esquif;
ital. schifo; staroniem. wy/yn scif.
skikjöring }skijering| sport., ruch.
jazda na nartach za koniem, saniami,
lub pojazdem mechanicznym; nar-
ciarz trzyma si" ci'gni"tej linki.
norw. skikjering.
¢skima, skyma, schyma rel.
monaszskie odosobnienie.
>redniow. skima-skima, skyma-
skyma, sxyma-schyma.
¢skimach, skimnik monach, opat.
>redniow. skimax-skimach,
skimnik-skimnik.
skin': g=ow' lub r"k' ruch., czynność.
kiwn':, przyzwoli:,
po(przy•takn':, powita:.
staropol. ca 1500 skynacz –
da: znak zgody ruchem powiek.
=ac. palpebris annuere,
>redniow. ang. nodden, bekken,
beken ˘ ang. to nod, to beckon,
ros. kivnut; golovoj.
¢skind dun. futro.
skip pojemn.
wyci'g pochy=y, naczynie wyci'gowe
w kszta=cie skrzyni lub kub=a z auto-
matycznym urz'dzeniem, s=u/y do wy-
ci'gania urobku, wody, do =adowania
wsadu do pieca hutniczego.
ang. skip ¯ >redniow. ang. skipen.
¢skipetr kult. ber=o, lub wyj'tkowo
ozdobna laska lub pa=ka trzymana
przez w=adc[w podczas ceremonii,
symbol w=adzy i niepodleg=o>ci.
gr. skeptron, =ac. sceptrum,
starofranc. i >redniow. ang. ceptre,
sceptre, ang. scepter, ¯ gr.
skeptesthai ]laska do opierania si",
opiera: si" na czym>\,
s=aw. skipetr.
†skisia=o>: zgrzybia=o>: ¯ grzyb,
zniedo="/nienie ¯ niedo="ga.
staropol. ca 1450 skyszaloscz.
ang. awkwardness, awkward age,
ros. nelovkost;-nie=owkost,
neukl['est;-nieukliu/est.
¢skit kult. odosobnienie, pustelnia.
ros. skit.
¢skith, skit, skid g[r•a(y, ˚skid.
Skithia – kraj g[rzysty, wysoczyzna.
skith ˘ staropol. scyth, sczith, sczyth
]wierzcho=ek, kulminacja\, ˚szczyt,
ukr. Bieszczady i pol. Beskid ]dosł.
Niskog[ry\ ¯ bie, be ¯ bie= ]niski\
% skid.
tam te/ Go=og[ry, wo=. 1289 Go=ye
gory, N od Bieszczad, SE od Lwowa.
przez przypadek lub raczej nie&
staronord. skith ]1. drewniana p=oza
lub kloc, cz"sto jedna z pary, na kt[rej
przesuwany jest ci"/ki przedmiot, 2.
nisko posadowiona drewniana platfor-
ma do podtrzymania =adunku lub stogu,
3. ..., 4. ..., 5. drewniany klin u/ywany
jako kontrola ruchu k[=, naciskany
przez ko=o\ ˘ ang. skid ]1. podp[rka,
2. klocek hamulcowy, 3. pochylnia, 4.
ze>lizg, 5. po>lizg\, i ang. ski ]narta\,
skis ]narty\, ¯ staronord. skith ]but
narciarski\.
ang. mountain,
ros. gor-a/y-gor•a(y.
†skiwa:, skiwn': ruch.
da: znak zgody ruchem powiek,
mrugni"ciem.
staropol. ca 1450 skywaly san innu-
ebant ]innuebant autem patri eius,
quem vellet vocari eum\,
1471 annuerunt stukn'ly, skywn'ly
]stukaly, kywaly\.
>redniow. ang. bekken, beken ˘
ang. to beckon,
ros. poda-vat;/t; znak.
skiz $
sklei: ¯ s` ]wzmocn.\ % ˚klei:.
staropol. XV w. szklygil ˘ sklijil
]sklei=\, staropol. YE, GJ.
ang. to glue together,
ros. skleit;-skleit.
sklejka
p=yta powsta=a przez skejenie kilku
cienkich arkuszy drewna; dykta.
†sklenica pojemn.
puchar, szklanica. ˚szklanka.
sklep(ikarz(owy bud., handl., prof.
lokal do sprzedarzy towar[w,
s=owotw. s•klep – s•k=ad ˘ klepisko.
sk•lep – sk•=ad ˘ lep ^ =ad ^ rz'd
˘ lep•iej(szy ^ =adn•y(iej(iejszy ^
po•rz'dek.
pierwotnie ]tak by=o, niegdy>\&
=adnie ]podst.\ ˘ lepiej ]st. wy/szy\
˘ sk•=ad ˘ sk•lep;
store ]sklep\ – storage ]sk=ad\,
k•lep•ka – k•=ad•ka ]deska\,
˚komora, sk=ad, lepiej.
staropol. sklep ˚sklepienie.
=ac. instaurare ]reperowa:,
naprawi:, wznie>:\ ˘ starofranc.
estor ¯ estorer ]wznie>:, wype=ni:,
zaopatrzy:, przechowywa:\,
>redniow. ang. stor, stoor,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
ang. store, ros. magazin-magazin,
sklad-sk=ad, ambar-ambar.
staropol. szklepp, y szkleppem, z
sklepem, szklep, 1471 sklep;
o trzech sklepyech,
ca 1500 testudo zolw albo sklep,
polozenye teze sklepow myecz –
sklepienie.
=ac. testudo; volvere ]zawr[ci:\ ˘
volutus ˘ starofranc. vaulte, voulte,
>redniow. ang. voute ˘ ang. vault,
ros. svod-swod, poval-powa=.
wo=. 1289 komary-sklepienie.
sklepa: ¯ s` ]wzmocn.\ % klepa:.
staropol. udzalal szwyeczydlnyk
sklepani ]candelabrum ductile\ s
przeczystego slota;
y sklepye ge w blachi,
sklepaw ge w blachi; szclepya –
kuj'c metal uczyni: go cienkim,
p=askim.
ang. to hammer, ros. bit; moloto-
m-bit mo=otom, kovat;-kowat.
sklepienie archit. z=o/enie. ˚sklep.
¯ sklep ^ sk=ad ¯ k=ad ^ =o/, le/.
przykrycie, konstrukcja no>na o
przekroju krzywoliniowym u=o/ona
nad pomieszczeniami; strop nieba,
firmament.
staropol. sklepiene, dach –
zaokr'glone nakrycie pomiesz-
czenia, komnaty, mo/e te/ dach.
staropol. sklep – 1. sklepienie,
2. piwnica, 3. skarbiec.
=ac. volutus ˘ p[{no=ac. ¢volta,
¢voluta, starofranc. vaulte, voulte,
>redniow. ang. voute, ang. vault,
ros. svod-swod, podval-powa=,
]grobowca\ sklep-sklep.
sklepowy sprzedaj'cy w sklepie,
sprzedawca obs=uguj'cy klientel".
staropol. ca 1500 sklepovy –
podpieraj'cy sklepienie.
¯ sklep ]sk=ad, z=o/enie\.
sklero-za(tyk med. mia/d/yca.
staropol. skleros ]twardy\ ˘
sklerosis ]twardnienie\,
ang. sclerosis, to be forgetful, ros.
zabyvat;-zabywat ˘ zabyvhi-
vyj-zabywcziwyj ]zapominalski\.
†skl"czy: ¯ s` ]wzmocn.\ % kl"k
¯ kluk ]kulka do wyci'gania s=omy
ze sterty, hak\, U ˘ Å, ´.
staropol. ...y skløczil iesm se
]curvaturus sum; naklonyl yesm
szye\; skleczyczy aut zdlawycz;
sklaczeny; yze y' byl zly duch
skly'czyl; sklanczene –
zgi':, skrzywi:.
=ac. flectere, curvare,
ang. to bend, to curve,
ros. gnut;-gnut, sgibat;-sgibat.
†skl"sn': zapa>: si", schudn':.
staropol. ca 1450 sklasl brzuch.
yy
=ac. macestere,
ang. to get thin, to lose flesh,
ros. xudet;-chudiet.
sk=ad-nica(any(nik(nia(ka(a:(
(acz(ak(anka(ka(any(owa:
¯ s` % ˚k=ada:.
z=o/ono>:, miejsce na towary, rze-
czy o niejednolitym charakterze.
mSjp 1969&
1. «sk=adanie, uk=adanie»,
2. «to, z czego co> si" sk=ada»,
}czyli tzw. “mas=o ma>lane”|,
3. «dobry uk=ad, porz'dek»,
4. «sklep jako miejsce sprzeda/y
pewnych towar[w; pomieszczenie
na jakie> towary, albo rzeczy,
magazyn»,
5. «nagromadzenie, zbi[r, sk=adnica»,
6. poligr. «zestawienie materia=u
drukarskiego ]czcionek, znak[w
itp.\ w wyrazy, wiersze».
k=ad ^ =o/ ]za(po`\
k=a>: ^ =o/y:, sk=ad ^ z=o/]enie\.
=ad – porz'dek i woda ]g=adki\,
pierwotnie ]tak by=o, niegdy>\&
=adnie ]podst.\ ˘ lepiej ]st. wy/szy\
˘ sk•=ad ˘ sk•lep ˘ lep ^ =ad ^ rz'd
˘ lep•iej(szy ^ =adn•y(iej(iejszy ^
po•rz'dek.
store ]sklep\ – storage ]sk=ad\,
k•lep•ka – k•=ad•ka ]deska\,
˚komora, sk=ad, lepiej.
sk•lep – sk•=adang. ]magazyn\
store, warehouse, ]kompozycja\,
composition,
]do kupy, razem\ put together,
]list, gazet"\ fold,
]pieni'dze\ save, ]ofiar"\ sacrifice,
]o>wiadczenie\ make a statement,
]ho=d\ pay one’s respect,
]sk=ada: si" z czego\ consists of,
ros. sklad-sk=ad, ambar-ambar,
magazin-magazin.
staropol. XV w. scladu;
contubernium kupczy sklad uel
¢gromada, 1444 contubernium
skladanye vel kupczy sklad,
1428 depositorium albo sklath,
1433 sklath pignorare,
1471 in deposito albo w skladze,
1486 depositorio... albo sclad...
depositorii... albo o sclad,
ca 1500 sklad emporium ˘
sklad, sklath, sclad –
1. uk=ad, przymierze,
2. zwi'zek, zrzeszenie,
3. miejsce sk=adania czego>,
przechowywania, depozyt,
4. prawo, w kt[rym przejezdni kupcy
zobowi'zani byli wystawi: swoje
towary na sprzeda/ w ca=o>ci lub
przez okre>lony czas.
5. sp=ata ]najcz">ciej w postaci byd=a,
koni\ dziedzictwa lub wype=nienie
jakiego> zobowi'zania, uk=ad sp=at"
zabezpieczaj'cy,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
6 miara ziemi, prawdopodobnie
r[wna dwom zagonom, kawa=
ziemi tej miary.
staropol. sk=ada: si" –
zastanawia: si".
†sk=adacz staropol.
1413–1414 scladacz concionator,
1471 skladaczie fabricatores;
fictor thworziczel, skladacz,
tworzyczel aut skladacz,
davnym szkladaczom czudnym,
proszny szkladacze,
¢presz rosmaythe szkladacze ˘
scladacz, skladacz –
1. ten, kto co> obmy>la, uk=ada,
tw[rca, autor,
1.a. nieisty sk=adacz –
autor apokryf[w,
2. rozjemca, s"dzia polubowny.
sk=ada: ¯ s` ]wzmocn.\ % k=a>:.
w mSjp 1969 odno>nik&
sk=ada: p}atrz|. z=o/y:.
sk=ada:, k=a>: s' czasami niedok.,
a z=o/y: – czasem dokonanym ]z`\.
staropol. skladaly, skladam,
1490 scladay'cze;
nye scladaycye, szkladaya, skla-
day'cze szye, sz' sklada, skla-
dasch, skladal gest, y skladala,
componit sklada, componendo
skladay'cz, skladaly, szkladal w
gymye twoye, abo s'dzy skla-
day' ˘
skladacz, scladacz, szkladacz –
1. k=a>: w jednym miejscu,
gromadzi:, zbiera:,
2. k=a>: jedno przy drugim,
styka: ze sob', ='czy:,
2.a. ='czy: ma=/e<stwem,
2.b. ='czy: d=onie w ge>cie
modlitewnym,
2.c. ='czy: cz">ci czego>,
naprawia: wi'/'c,
2.d. sk=ada: si" –
by: utworzonym,
3. przygotowywa:, tworzy:,
obmy>la:,
4. sk=ada: pozew, /a=ob" –
pozywa:, poci'ga: do s'du,
5. sk=ada: roki – odk=ada: termin
s'dowy,
6. w drodze uk=adu zabezpiecza:
sp=at" zobowi'za<,
7. >wiadczy: co> tytu=em sp=aty
zobowi'za<,
8. zdejmowa: z siebie ]sukni",
odzienie\,
9. uniewa/nia:, znosi:,
10. sk=adane poszcie – wymy>lny krok
taneczny. ˚zamys= ]zamy>lone
poszcie – wymy>lny krok taneczny\.
ang. to gather; to prepare, create,
to plan; to make deposition; to
delay a court session; and num-
ber of other terms, meanings.
staropol. szkladanye – sk=adanie&
yy
1. gromadzenie, zbieranie,
2. o wsp[=/yciu ma=/onk[w –
z='czenie,
3. zwi'zek, zrzeszenie,
4. pie><, uk=adanie pie>ni.
†sk=adca poz. społ.
rozjemca, s"dzia polubowny.
staropol. 1426 y sclaczcze; s dru-
gey stroni wthorego sklaczczye ˘
sclaczcza, sklaczcza – sk=ad{ca.
sk=adka społ. zrzutka, kwesta, sk=a-
danie si" na co, np. na kupno czego>.
staropol. XV w. skladky sillabas –
zg=oska, sylaba.
ang. contribution,
ros. vklad-wk=ad.
sk=adnik cz">: sk=adowa jakiej>
ca=o>ci, wchodz'ca w inn', wi"ksz'.
staropol. 1436 szcladnik; od Anna-
sza, skladnyka y tovarzysa –
szcladnik, skladnyk – sk=adnik,
wsp[=pracownik, pomocnik.
ang. component, ros. odna iz
sostavnyx hastej.
sk=adny dobrze u=o/ony, zbudowa-
ny, kszta=tny, harmonijny, zgrabny.
staropol. compositio skladnim ˘
skladni – wymy>lny;
o kroku – taneczny.
gr. sophistes ]m"drzec\ ˘ sophi-
stikos ˘ =ac. sophisticus ˘ ang.
sophistical ˘ ang. sophisticated
]wyszukany, wymy>lny\,
ros. izvra]ennyj.
sk=ama: ¯ s` ]wzmocn.\ % k=ama:.
staropol. 1444 sklamaan; sklamala-
by; seducere sklamacz, zwiescz;
nye moze bycz sklamaan;
vcinili przed wami a sklamali sø;
sklamal was; nye sklama,
nye klama, sklamany ludificati –
ok=ama:, oszuka:, zwie>:
ang. to lie, to deceive,
ros. so/lgat;-so(=gat.
ros. obman-yvat;/ut;.
sk=ania: ]si"\ ¯ s` % uk=on.
staropol. 1471 sklanyay';
sklyanasch szye przede mn';
sklanya glowy,
1466 declinabat sklania s',
nye sklanialem se; sklaniay' –
1. nachyla:, pochyla: ]na znak czci\,
1.a. o s=o<cu, sk=ania: si" –
zbli/a: si" ku zachodowi,
zapada:, zachodzi:
2. zgina:, kurczy:,
2.a. sk=ania: kolana – kl"ka:,
2.b. w przen. czyni: uleg=ym,
poskramia:,
3. kierowa: ku czemu>,
3.a. sk=ania: si" od czego> –
schodzi: z w=a>ciwej drogi,
odst"powa: od zasad,
4. czyni: gotowym, ch"tnym do
yy
jakiego> dzia=ania.
=ac. inclinare ˘ starofranc. encliner
˘ >redniow. ang. enclinen ˘
ang. to incline,
ros. sklon-qt;/it;-sk=on-iat(it,
sklonqt;sq, sklonit;sq.
sk=on(no>:(i: czynność.
sk=ania: si" ]ku\.
¯ s` ]po`, u`\ % ˚k=oni: ]si"\.
rdzeniem k=on ¯ k =onu ¯ =ono.
s=owotw. poch. nak=oni:, u(po•k=on,
s=owotw. pokr. 1. ch=on':, 2. =ono,
˚gub, gib pod numerem 458.
staropol. skloniy, sclony, bil sklo-
nil, 1444 sklonieny cernui; sklo-
nione recline; y sclonyla szye
k swemv schynu; szklonylaby
sze, 1453 szklonylo szya k yey
czudnosczy, sklonyw szyø,
nye szklonyl non flexit, y sklony-
la glow', sklonyl ˘
sklonycz, sclonycz – sk=oni:&
1. nachyli:, pochyli: ]przede wszyst-
kim na znak czci\,
1.a. o dniu, sk=oni: si" –
zmierzcha:,
1.b. oko sk=oni:, sk=oni: ]uszy\ –
zechcie: spojrze:, wejrze:,
zechcie: us=ysze:, wys=ucha:,
1.c. sk=oni: mi=osierdzie –
zmi=owa: si",
2. nachylaj'c po=o/y:, u=o/y: dla
spoczynku,
3. zgi':, skurczy:,
3.a. sk=oni: kolana – kl"kn':,
3.b. w przen. poskromi:, uczyni:
uleg=ym,
4. kierowa: si" ku czemu>,
5. sk=oni: si" – schroni: si" gdzie>,
6. nam[wi: do czego>, uczyni:
ch"tnym do dzia=ania,
7. nie wzi': pod uwag", uchyli:.
staropol. sklonyenye –
1. podnieta,
2. odchylenie od wyznaczonego kie-
runku, zej>cie z w=a>ciwej drogi,
3. nastawienie uwagi, baczno>:.
staropol. sk=onno>: –
gotowo>:, zdecydowania na co>.
staropol. sk=onny – ch"tny do cze-
go>, przychylny.
ros. sklon.
†sk=opota: ¯ s` ]wzmocn.\ % k=opot.
staropol. sklopotacz –
czyni: trudno>ci, niepokoi:.
=ac. impedire, inquitare.
staropol. sklopothanye – dokucza-
nie, prze>ladowanie, przykro>:,
=ac. vexatio, insectatio, molestia,
starofranc. harer ]szczu: psem\ ˘
franc. harasser ˘ ang. to harass
]niepokoi:, dr"czy:\,
ros. utomlqt;-utomljat,
iznurqt;-iznurjat.
†sk=u: ¯ s` ]wzmocn.\ % k=u:.
staropol. 1471 sszyeczone, zla-
mane y ¢skothe;
albo ¢skot ¢bodze ]confodietur\
osøkamy ˘ skoth, skot – sk=[ty&
1. przebi:, podziurawi:,
2. zabi: uderzaj'c czym> ostro
zako<czonym.
=ac. transfigere, perforare,
starofranc. percer ˘ >redniow. ang.
percen ˘ ang. to pierce,
ros. prok-alyvat;/olot;.
skner-a(stwo osob. sk'p•iec(stwo.
~sko 1. wielkie, 2. stare&
zamczysko ¯ zamek, konisko, klepisko.
s=aw.-ros.-wo=. gumno ]1. zasiew,
2. klepisko\ ¯ no ]sko\ ¯ iran. zemin
]ziemia\,
˚k, sk, ski, ska ]ziemia\
skobel techn.
zgi"ty pr"t /elazny wbijany w drzwi,
wieko skrzyni, kufra do za=o/enia
k=[dki, rodzaj zamkni"cia drzwi,
furty, bramy.
s=owotw. baz' ang. bolt ]zasuwa,
rygiel\ – wsp[lne bol, s=owotw. kon-
cepcji 022& bo ˘ ob, lub bol ˘ bel,
]sko ¯ skok, ang. bolt ^ nag=y skok\.
s=owotw. pokr. staropol. be=t ]kusza\
b"d'ce w jakim> zwi'zku z ang. bolt
]kr[tka, metalowa strza=a z grub' i t"p'
g=owic' strzelana z kuszy\;
>redniow. ang. crossbow ]kusza\ ˘
staropol. be=t ]ang. bow ^ pol. be=;
cross ^ kszta=tu litery t, T; O ˘ E\
staropol. 1407 scobli,
ca 1428 scobl rucia,
1464 skobl trunci,
1466 pro aspis albo skoble,
1494 skobly, salve ˘
skobl, scobl – zgi"ty pr"t /elazny
wbity ko<cami w odrzwia, drzwi,
dyby, itp., dla zamkni"cia za pomoc'
=a<cucha albo sztabki /elaznej.
franc. le verrou, anglosas. h≤pse
˘ >redniow. ang. haspe, hespe ˘
ang. hasp, pokr. niem. haspe
]skobel, hak, kruk, kuna\,
ros. zasov-zasow, zastë'ka
kr[hok-zastio/ka kriuczok.
ros. skoba ]klamra\.
†skoblica gw[{d{ drewniany.
staropol. 1466 clavis lignorum
albo skoblicze VIII denarios.
†skoci: si" o owcy& okoci: si".
staropol., o owcach& wszitky syø
skoczyli.
†skociec
1. moneta. jednostka pieni"/na
warto>ci 1(24 grzywny,
2. miara wagi. jednostka wagi.
staropol. 1399 y stirze scotcze ]i 4
sko:ce\, 1407 po=czwartanaczcze
skoczcza, 1421 a duadzescze
scot y scoczecz ˘ skociec.
=ac. 1. pecunia valoris 1(24 mar-
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
cae, 2. mensura ponderis.
†skoci" zwierz. ]m=ode\ bydl". ¯ skot.
staropol. do skoczøcza ]skocz"cia\,
staropol. skoci"cy –
1. odnosz'cy si" do zwierz"cia,
2. nierozumny, g=upi.
staropol. skocski – bydl"cy,
z byd=a si" sk=adaj'cy.
staropol. ¢skoci: si" – cieli: si".
¯ skot ]byd=o rogate, g=[wnie krowy\,
¯ >redniow. ang. catel, katel ˘ ang.
cattle, z wp=ywem >redniow. ang.
ketel, kettle ]kocio=\;
>redniow. ang. catel, katel ]byd=o\,
>redniow. ang. ketel, kettel ]kocio=\
˘ kocielnik ]rzemie>lnik wyrabiaj'cy
kot=y\,
pomieszane, skot ˘ ]s\koci: ]si"\,
kocielnik ]`ciel`\ ˘ cieli: ]si"\ ˘
cielak, skoci".
staronord. kalfi,
>redniow. ang. i ang. calf,
ros. telënok-telionok.
†skoczec bot.
staropol. 1434 scocecz,
1464 skoczecz cantapucia,
1481 skoczec catapucium,
1472 laureola coczecz –
1.Tithymalus lathyris Hill.,
2. nasienie wilczego =yka,
semen Daphne mezereum L.
†skoczek bot.
staropol. 1437 skoczek catapucia,
Pokarm yego byl skoczky }locu-
stae\ y myod lyeszny ˘ skoczek –
1.a. Tithymalus lathyris Hill.
1.b. Ricinus communis L.,
wielki skoczek,
2. szara<cza czy te/ jaka> ro>lina.
†skocze< zool., ryba.
=oso>, Salmo salar L.
staropol. 1472 skoczen salmo.
niem. lachs, salm,
starofranc. le saumon ˘
>redniow. ang. salmon, saumoun,
ang. salmon,
ros. sëmga-siomga, losos;.
†skoczka
1. tancerka,
2. bot. Senecio Saracenicus L.
staropol. ca 1500 skoczk' saltatrix,
ca 1465 skoczka vigra pastoris.
skoczylas
1. las bydl"cy, byd=em wypasany
¯ skoczy ]bydl"cy\ ¯ skot ]byd=o\,
2. mo/e te/ starolas ]skoczy ¯ sko\.
sko, czarno ]1. staro`, 2. wielko`\.
†sko:cowe, skotcowe płatn.
rodzaj daniny p=aconej przez miesz-
czan na rzecz panuj'cego. ˚skot
]skotowe\.
staropol. 1456 scotczowe dicti,
staropol. 1494 szkoczowe.
sko-k(owy(czek(czny(czy:
yy
¯ sko ]zasi"g\ % k ]do\;
sko ]zasi"g\ ˘ palenisko, klepisko,
grz"zawisko, i szereg innych.
dosł. bryk ˘ skaka: ]bryka:\,
wyskok ]wybryk\.
ros. skok, skot ]byd=o\ ¯ skoczy: ˘
skok, T ˘ Cz ˘ K,
pod(wy(prze(do•skok, zaskoczenie
pokr. krok ]`ok\.
skoczylas ]1. wielki las, 2. starolas,
3. tak/e bydl"cy ¯ skot$\.
staropol. richlym skokyem ˘ skok
– krok. =ac. gradus.
staropol. szkoczyl na kol y wrazyl
szye ]skoczy= na k[= i “wrazi=”
si" – urazi=, zrani= si"\, nathychmy-
ast skoczy na yego oblycze ]...
twarz\, ca 1500 sskoczycz salire ˘
skoczy: –
1. skokiem dosta: si" gdzie>,
wskoczy: na co> lub zeskoczy:
z czego>,
2. zsun': si" niezamierzenie
w niew=a>ciw' stron",
3. ta<czy: wykonuj'c podskoki.
=ac. 1. transillire, insillire vel
delilire, 3. salire, saltare,
franc. le bond, saut, gambade,
niem. sprung,
ang. jump, spring, leap,
ros. skahok-skoczok, pry'ok-
pry/ok ¯ sprung, spring, G?.
wo=. 1289 voskohiv=-woskocziw
]podskoczy=\.
skoczek – 1. cz=owiek dokonuj'cy
skok[w, 2. zool. w l.mn. skoczki –
Iassidae, rodzina ma=ych skacz'cych
pluskwiak[w r[wnoskrzyd=ych.
franc. 1. un sauteur, ang. jumper,
staroros. 1. skakun=-skakun.
staropol. od(po(prze(przy(w(wy(
(za-skoczy:, s(po-skaka:,
wyskakiwa:, wyskokn':.
za(na(u(prze(przy(o(do(od(pod(
(w(wy(ze•skoczy:.
~skoczy: czas dok. ¯ skaka: –
odbi: si" obiema nogami od ziemi,
cz"sto przy tym ruchem do przodu
˘ skoczy: przez co, np. przez r[w ˘
przeskoczy:.
s=owotw. baz' skot ]bydle rogte\.
za•skoczy: – z nienacka,
niespodziewanie
na•skoczy: – zarzuci: co komu nag-
le, cz"sto nies=usznie
u•skoczy: – w bok
prze•skoczy: – przez przeszkod",
ob•skoczy: – dooko=a
do•skoczy: – zbli/y: si" skokiem
od•skoczy: – oddali: si" skokiem
pod•skoczy: – do g[ry
nad•skakiwa: – narzuca: si" nad-
miarem uprzejmo>ci
w•skoczy: – do >rodka
wy•skoczy: – 1. na zewn'trz
2. do g[ry, wy ^ si"
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
˘ wyskocz ]ty, sam\
ze•skoczy: – w d[=
†skolenie dźwięk. o g=osie wyda-
wanym przez psa – skomlenie.
staropol. 1466 skoleniym.
staropol. 1466 skol' ˘ skoli: –
ujada:, skomli:, skomle:. EI.
=ac. ad` % p[{no=ac. badare ˘
starofranc. baier, abaier ˘
>redniow. ang. baien, abaien ˘
ang. bay, whine, ros. laj-=aj.
staropol. 1466 skol' ˘ skoli: o psie
– ujada:, skomli:, skomle:.
=ac. latrare, nictire, gannire.
¢skolija, skalija w liczbie mnogiej,
robaki. staroros. skoliq-skolija,
skaliq-skalija.
skomle: u(do•prasza:. psi d{wi"k,
por. skowyt. ˚skolenie.
skomoroch poz. społ.
1. bufon, kuglarz, /ongler, >mieszek,
2. cz=owiek oprowadzaj'cy tresowa-
ne nied{wiedzie.
s=aw. skomrad=-skomrad,
ros. skomorox=.
†skomorski jęz. o koniu& narowisty.
staropol. 1498 scomorski.
=ac. restare ˘ starofranc. rester ˘
starofranc. i >redniow. ang. restif,
ang. restive ]1. odmawiaj'cy ruchu
do przodu, o koniu – opieraj'cy si",
st'd 2. trudny do kontrolowania,
bezzasadny, oporny, uparty\.
ros. rtahlivyj-rtaczliwyj.
†skomorsznie, skomorcznie
staropol. 1471 skomorschenye,
sya skomorcznye –
1. swawolnie, 2. rozpustnie.
=ac. 1. lacive, petulanter,
2. libidinose, impudice,
franc. 1. gourgandine,
2. starofranc. desbaucher,
>redniow. ang. wantowen,
ang. 1. wanton, 2. debauched,
ros. 1. rezvyj-rezwyj,
2. raspustnyj-raspustnyj.
staropol. skomroczno>: – rozpusta.
=ac. intemperantia, libido, lascivia,
ang. debauchery,
ros. paspu]ennost;.
staropol. skomroszny – 1. swawol-
ny, lekkomy>lny, nierozwa/ny,
2. rozpustny, nieskromny.
=ac. 1. lascivus, levis, imprudens,
2. libinosus, lascivus.
staropol. skomroszy: –
/y: rozpustnie, uprawia: rozpust".
†skon rzecz przez kogo> dokonana,
uczynek.
¯ s ]czas dok.\ % kon ¯ koniec, kres.
s=owotw. pokr zgon, SZ, KG.
goth. deds, staronord. dath,
niem. tat, staroniem. wy/yn teta,
staroholend. dede, >redniow. ang.
yy
deed, dede, ang. deed, act,
ros. delo-die=o.
skona: fizjolog.
¯ s ]do\ % ˚kona: ]koniec, kres\.
staropol. ca 1428 skonanø; skonal
syø, gdisz syø skonal, ca 1500
skonal, nye skonana, skonane,
ies sconal, y skonala szye,
skonal obiczaiem ˘ skona: –
1. zako<czy:, po=o/y: kres,
2. dokona:, spe=ni:, urzeczywistni:,
3. zamkn':, podsumowa: ]˚zawity\,
4. umrze:.
=ac. 1. finem alicui rei facere,
2. facere, perficere, 3. claudere,
consumare, 4. mori,
ang. 1. to finish, 2. fulfill, 3. to
close; deadline, 4. to die.
†skona=y jęz. dok=adny, pope=niony.
staropol. vydz'cz skonal' zglob'
yego rzekl.
s=owotw. poch. doskona=y.
=ac. factus, commissus,
ang. perfect, commited,
ros. soverwennyj-sowierszennyj,
sdelanyj-sdie=anyj.
†skonanie czynność., fizjolog.
1. do(wy•konanie,
2. koniec, kres.
¯ s` ]wy`\ % kona:.
staropol. sconanye finis, asz do
skonanya, o skonany', przy
skonanyv zywotha ˘ skonanie –
1. czas w kt[rym co> przestaje
trwa:, ostatnia chwila,
2. koniec w przestrzeni,
3. spe=nienie, dokonanie,
urzeczywistnienie,
4. podsumowanie, wynik, rezultat,
5. koniec /ycia, >mier:,
6. zatracenie, zag=ada,
7. doskona=o>:,
8. dostateczna ilo>:, pe=na miara.
staropol. skonawa: – ko<czy:.
staropol. skoni: – dokona:.
staropol. sko<cza:, sko<cze: –
1. ko<czy:, k=a>: kres,
2. skona:, umrze:. ˚sko<czy:,
staropol. sko<czanie –
1. kraniec, skraj >wiata,
2. zatracenie, zag=ada,
staropol. sko<czenie –
1. czas w kt[rym co> przestaje
trwa:, ostatnia chwila,
2. koniec /ycia, >mier:,
3. zatracenie, zag=ada,
4. doskona=o>:.
staropol. sko<czona liczba mn. –
ostatnie chwile, koniec.
staropol. sko<czy: –
1. zako<czy:, po=o/y: kres,
2. skona:, umrze:. ˚sko<cza:.
ang. execution, agony, limit,
ros. ispoln-qt;/it;,
agoniq-agonia, predel-predie=,
granica-granica.
yy
sko<cz-y:(ony jęz. ¯ s` ]wy, do\ %
˚ko<czy: ]si"\ ¯ koniec.
w pe=ni wykonany, zupe=ny,
kompletny, doskona=y.
staropol. sko<czenie –
>mier:, skonanie ]$\.
=ac. per` % facere ˘ perficere
]ko<czy:\ ˘ perfectus ˘ starofranc.
parfit, >redniow. ang. perfit,
ang. perfect,
ros. soverwennyj-sowierszennyj,
polnyj-po=nyj,
wo=. 1289 skonhana-skonczana
]sko<czona\.
1. †skop, skopiec pojemn.
naczynie, ¯ ang. scoop ]chochla,
szufelka, czerpak\.
staropol. ca 1420 ¢scobp.
=ac. vas ]naczynie\ ˘ vascellum,
franc. vaisseau, le vase, la
coupe, le calice,
starofranc., >redniow. ang. i ang.
vessel ¯ =ac. vascellum,
staroros. sosud=-sosud.
2. †skop, skopczyzna płatn.
dziesi"cina, danina p=acona w snopach
panu ]wojewodzie\ lub ko>cio=owi.
staropol. 1438 skop, 1452 et skopi.
ang. tribute, imposition, duty,
staroros. desqtina-diesjatina,
ros. dan;-da<, nalog-na=og
]nale/no>:\; =o/y:  le/e:, G?.
3. skop(iec anim., zwierz.
kastrowany baran.
staropol. skop.
=ac. aries, praecipue castratus,
niem. widder ]baran, tryk\, anglo-
sas., >redniow. ang. i ang. wether
]kastrowany baran, samiec owcy\,
ros. baran (kladenyj).
staropol. skopowy – barani.
=ac. arietinus.
¢skop
gr. skopein ]widzie:, ogl'da:\.
skopa: czynność. ¯ s` % ˚kopa:.
†skor zool., insekt.
Forficula auricularia, skorek.
staropol. aure skwory.
¢skora garb. s=aw. futro.
„radi daem medom i skoroju” ]radzi
damy – ch"tnie – miodu i futer\.
†skorczyk bot. ˚starczyk, rzepik
pospolity, Agrimonia eupatoria L.
skoro jęz.
1. szybko, rych=o, wkr[tce.
s=owotw. poch. skorowidz, sko-
ropis.
ros. skoro/st;,
2. gdy, je/eli, poniewa/.
staropol. skoro.
staropol. skory ]szybki, rych=y\.
=ac. celeriter, franc. prompt, vite,
rapide ]skory\, ]bien\tot,
anglosas. sona,
>redniow. ang. sone, ang. soon,
ros. skoro-skoro ˘ skoryj,
skorost;-skorost, wo=. 1289
skoro-skoro ]skoro, szybko\.
†skorocel, skoroci":, skoro{rza,
skoro/": bot. babka zwyczajna,
Plantago maior L. ˚itrocel.
staropol. scorocel arnoglossa
plantago, 1491 ¢skoroyczancz
arnoglossa plantago.
†skoro/":, sko=orz": bot.
1. babka zwyczajna,
Plantago maior L.,
2. babka lancetowata,
Plantago lanceolata L.
staropol. 1437 scoroszancz arno-
glosa, plantago minor.
skorpion zool. stawon[g z gromady
paj"czak[w, /yj'cy w ciep=ych krajach.
staropol. ...gory skorpiona.
gr. skorpios, =ac. scorpio,
starofranc., >redniow. ang. i ang.
scorpion, ros. skorpion.
skorupa ¯ skor % =upa: ]rozbija:\;
skor ¯ 1. sk[ra, ko/a,
2. pali: ¯ ang. scorch }skorcz|.
staropol. szkorvpa, 1419 skorupa
yeincza, skorupa, scorlupa,
1471 scorupa ˘ skorupa –
1. b=onka, sk[rka okrywaj'ca owoc,
2. twarda, wapienna, rogowata, itp.
os=ona jaj albo zwierz't,
3. cz">: rozbitego naczynia glinia-
nego, staropol skorupina,
4. przedmioty z wypalonej albo
wysuszonej gliny.
=ac. 1. cutis fructus,
ang. 1. peel ]sk[rka owocu, ziem-
niaka\, 2. i 3. shell, 4. pottery,
ros. 1. ko'a-ko/a, ko'ica, 2. i
3. skorlupa-skor=upa ]jaja\, ra-
kovina-rakowina, 4. glinqnaq
posuda, gonharnq.
˚szczerupina, szczerzupina.
skory jęz. sk=onny do, ochotnie i
skwapliwie przyst"puj'cy do czego.
staropol. 1419 szmercz ma scora
˘ skory – szybki, rych=y. ˚skoro.
skorzec zool., ptak.
Sturnus vulgaris L., szpak.
staropol. ca 1455 skorzec sturnus.
†skorzy: jęz. nagli:, >pieszy: si".
ang. urge, press,
ros. spewit; hem-pieszit czem.
†skorzy>ci: zabra:, przyw=aszczy:.
staropol. 1455 skorzysczyl,
1478 sko}r|zisczyl,
nye szkorzyszczyl ˘ skorzy>ci:,
=ac. aliquid aufere, suum facere,
ang. take, take off; appropriate,
ros. vzqt;-wzjat, prisvoit;.
˚sobi:, sposobia:.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
sko-s(>ny jęz.
pokr. uko•s(>ny ¯ kos ]zez\.
†skosztowa: do>wiadczy: czego>
na sobie, spr[bowa:.
staropol. szkoszthovacz,
1484 zkoztovaczy sv' vpor'.
=ac. experiri, temptare;
experientia ]pr[ba, dow[d, eks-
peryment\ ˘ starofranc., >redniow.
ang. i ang. to experience,
ros. ispytat;-ispytat.
†skot anim., zwierz.
byd=o rogate, szczeg. krowy.
¯ sko ]drobne, ma=e\ % t ]nie\.
˚/ywotne, ja=owica, ja=owi".
staropol. 1387 dwoye skota,
1387 skoth; scot, 1387 skotha,
1391 scod, 1394 scottu ˘ skot –
1. byd=o rogate, zwierz"ta,
2. jednostka pieni"/na o warto>ci
1(24 grzywny.
=ac. 1. pecudes, animalia,
2. pecunia valoris 1(24 marcae.
staropol. skotnia – droga do p"dze-
nia byd=a na pastwisko.
staropol. skotnica, skotnik – wsp[l-
ne pastwisko dla byd=a, wygon.
staropol. skotny – bydl"cy,
odnosz'cy si" do byd=a.
staropol. skotopa>ca –
pasterz byd=a, pastuch.
staropol. skotowe – rodzaj daniny
p=aconej przez mieszczan na
rzecz panuj'cego. ˚sko:cowe.
p[{noa=ac. captale, capitale
]w=asno>:, dobra, inwentarz\ ˘
starofranc. chatel ˘ staronorm.
Francji. catel ˘ >redniow. ang.
catel, katel, ang. cattle,
ros. skot-skot, rogatyj skot.
†skotopaska ˚sielanka.
gr. eidos ]forma, figura, posta:\ ˘
zdrobn. eidyllion ˘ =ac. idyllium,
ang. idyll, idyl,
ros. idilliq-idillija.
¢skov dun. las.
1. s=awia<skie ~ski ]le>ny\ –
przyrostek w nazwiskach,
2. ale inne `ski, `skij – zaw[d,
profesja, ¯ skill,
3. ziemski, z ziemi tej.
†skowa: czynność. ¯ s % kowa ]/ela-
zo\ ˘ podkowa, kowal.
staropol. klodnik u cemnicy
scouany, skowafszy, skowane,
scowal, zkowawssy ˘ skowa:.
1. zaku: w kajdany, w /elazne p"ta,
2. wyku: ]z metalu\,
3. kuciem przerobi:, przeku:.
staropol. skowanie –
spajanie kuciem.
anglosas. sceacul, pokr. holend.
schakel ]ogniwo =a<cucha\,
>redniow. ang. schakel,
ang. shackle,
yy
ros. zakov-yvat;/at;-zakowat,
nade-vat;/et; kandaly, nal-
agat;/o'it; okovy.
skowronek zool., ptak.
Alauda arvensis, szary ptak >piewa-
j'cy.
skow, kow ¯ =ac. vox ]g=os\ czyt.
wspak, s=owotw. koncepcji 022 ˘
skowyt, skowronek, kowal.
staropol. 1472 scowroneek alau-
da, 1451 scowronek alaudula;
1473 skowronek lucinia –
1. skowronek polny,
Alauda arvensis L.,
2. s=owik szary, Luscinia luscinia L.
staronord. l≤virki, dun. lerke,
niem. lerche, franc. alouette,
anglosas. laferce, >redniow. ang.
larke, laverke, ang. lark,
ros. 'avoronok-/awronok.
†skowycze: dźwięk.
o psie – skomle:.
staropol. ca 1500 skovyczy.
=ac. nictire, gannire,
anglosas. hwinan,
>redniow. ang. whinen, ang. whine,
ros. viz'at;-wiz/at.
staropol. skowykn': – zaskomle:.
skowyra }arch. pol.$|
1. pies ˘ skowyt,
2. skov ]$\ – dun. las.
skowyt ˚wy•t(:, T ˘ Ç.
nazwisko Skowyra.
por. kundel, dog i sobaka.
skowyt dźwięk.
por. skomle:, skowycze:.
skowyra ]pies\ % wyt ]wy:, TC\.
skow, kow ¯ =ac. vox ]g=os\ czyt.
wspak, s=owotw. koncepcji 022 ˘
skowyt, skowronek, kowal.
sk[r-a(ka(ny(zany(nik anat.
zewn"trzna pow=oka cia=a ludzi i
zwierz't, chroni'ca organizm przed
mechanicznymi i termicznymi wp=y-
wami otoczenia.
1816 r., o umieraj'cym Konstantym
ksi"ciu Ostrogskim †1533& na rozci'g-
ni"tey pod nim skurze nied{wiedziey,
okryty burk' kosmat', k"dziory siwey
brody spada=y na piersi spalone i
wysch=e... itd.”
staropol. skora, szkora, scora,
¢skura, s skoor, ca 1420 scora
cortex, ca 1500 skora chlebov' –
1. zewn"trzna tkanka stanowi'ca
pow=ok" okrywaj'c' cia=o ludzi
i zwierz't,
2. kora drzewna ]kora ^ wzd=u/,
przekora – w poprzek, na z=o>:\,
3. skora chlebowa – przypieczona
pow=oka chleba.
=ac. 1. cutis, pellis, 2. cortex arbo-
ris, 3. crusta panis.
isl. skora ]trze:, ociera:, wyciera:.
otarcie sk[ry, oparzenie sk[ry\,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
isl. skurka ]rusza: szorstko –
drapa:\,
ang. ]ludzka, /ywa, na ciele\ skin,
]zwierz"ca\ hide, ]zwierz"ca garbo-
wana\ leather,
s=aw. skora, ros. ko'a, wkura,
mazur. ko'a ¯ kora, ze zmian'
R ˘ Rz ]'\. s=owotw. pokr. kora,
korze<.
staropol. 1472 skorka, 1393 i ca
1420 skorki, ca 1500 orzechov'
skork' ˘ sk[rka –
1. zdj"ta sk[rka ma=ych zwierz't,
najcz">ciej wyprawiona,
2. b=onka jaja lub orzecha znajduj'-
ca si" pod tward' skorup',
3. napletek,
4. sk[rzany naramiennik, cz">: zbroi
chroni'ca rami" lub =okie:.
ang. ]szynki, sera, owocu, kie=basy\
rind, ]owocu, ziemniaka\ peel,
]chleba\ crust, ]na futro\ pelt,
]na buty, r"kawiczki\ leather.
staropol. 1455 duos saccos
skorzane, w skorzanem myechv,
pasch skorzany albo skory,
vtres lagwiczie skorzane,
sand skorzany ˘ sk[rzany –
ze sk[ry zwierz"cej zrobiony.
=ac. e pelle confectus,
ang. made of leather.
staropol. sk[rznia, cz">ciej w l. mn.
sk[rnie, sk[rznie – obuwie z cho-
lewami os=aniaj'cymi golenie,
buty z cholewami.
=ac. calcei scapis instructi,
perones,
starofranc., >redniow. ang. bote,
ang. boot ]l.poj.\ ˘ boots ]l. mn.\,
ros. sapog/i-sapog(i.
†sk[rzyce l.mn., med. suszona kora
pewnych gatunk[w cynamonowca,
u/ywana jako przyprawa oraz lek.
staropol. ca 1418 skorzicze
cynamonum, 1472 skorzicze
cinamonum.
skra iskra.
†skraca: czynność. poskramia:.
staropol. iako szelyazo trze a
skracza.
=ac. coercere, domare,
franc. forcer, contraindre,
ang. coerce, to curb ]powstrzyma:,
obuzda:\, ˚uzda.
ros. prinevolivat;,
prinu'dat; siloj.
†skradzione jęz. rzecz ukradziona.
staropol. 1388 scradzone.
=ac. res furto ablata,
niem. stehlen, anglosas. st≤lan,
stelan ˘ >redniow. ang. stelen ˘
ang. stolen,
ros. ukradennyj-ukradiennyj.
skraj(ny brzeg(owy, granic•a(zny.
s•kraj  o•brze/e ¯ brzeg ]s` ^ o`\;
yy
tak/e ]$\ sk ]ziemia\ % raj ]granica,
g[ra\ ¯ raj, rej ]rajon, region\.
g[ra i granica – plemiona /y=y w
zlewniach rzek, st'd granice bieg=y
po grzbietach i wzniesieniach.
s=owotw. pokr. kraja: ]ci':\.
staropol. skrayalesz, skray',
1432 scrayal, 1491 szkrayane ˘
skraja: –
1. poci': na kawa=ki,
2. przyci':, wykroi: wed=ug miary.
=ac. 1. in partes secare,
ang. 1. cut into pieces.
staropol. od skrayney zyemye ˘
skrajny – znajduj'cy si" na skraju,
na kra<cu.
=ac. extremus, ultimus.
†skrapia: ruch. obrzuca: kroplami,
spryska:, polewa:. ˚skropi:.
staropol. scrapan, 1453 skrapya;
skrapyaly ˘ skrapia:.
=ac. aspergere, niem. bespren-
gen, franc. asperger,
ang. besprinkle, water,
ros. okropl-qt;/it;-okropljat.
†skra>: czynność. ¯ s % ˚kra>:.
1. potajemnie przyw=aszczy: sobie
cudz' w=asno>:, ukra>:,
2. okra>:, ograbi:, z=upi:.
staropol. scrad, ne scradl, rzeczy
skradzyonych, byli szkradzioni.
=ac. 1. alicui aliquid furto subdu-
cere, furari, furtum facere,
2. expilare, spoilare,
niem. stehlen,
anglosas. st≤lan, stelan,
>redniow. ang. stelen, ang. steal,
ros. uvorovat;-uworowat,
ukrast;-ukrast.
skrawanie techn., proces.
mechaniczne usuwanie warstwy z
powierzchni obrabianego przedmiotu
w celu nadania mu odpowiedniego
kszta=tu, wymiaru, wygl'du.
Podstawowe rodzaje obr[bki skrawa-
niem& toczenie, struganie, d=utowanie,
wiercenie, rozwiercanie, nawiercanie,
>cinanie, przecinanie, frezowanie,
przeci'ganie, przepychanie, gwin-
towanie, szlifowanie, docieranie,
skrobanie.
Narz"dzia& n[/ tokarski ]imakowy
boczny, i oprawkowy\, d=uto, wiert-
=o, rozwiertak, przecinak, frez ]wal-
cowo-czo=owy, i do k[= z"batych
walcowych\, pilnik, pi=a ]pod=u/na
i tarczowa\, gwintownik, narzynka,
przeci'gacz i przepychacz do otwor[w
okr'g=ych, i do rowk[w wpustowych,
>ciernica tarczowa, papier >cierny,
rade=ko, wiert=o kr"te do /eliwa i stali,
pog="biacz sto/kowy, skrobak p=aski,
=y/kowy, i tr[jk'tny.
skrawek strz"pek ¯ s % kraja: ]$\.
kraj ]brzeg, kraw"d{\ ˘ kraja: ]ci':\
yy
˘ skrawek ]>cinek\, np. materia=u,
resztka l'du, ziemi.
s=owotw. pokr. skwarek&
sk•raw•ek  sk•war•ek ¯ warzy: ]$\.
†skrawi: skrwawi:, awwa,
¯ krew.
skre>li: ¯ s` % ˚kre>li:.
skr"-t(ca: ¯ s` % ˚kr"ci:.
s=owotw. baz' s` ]po`\ % krut ˘
ros. krutitsja ^ skr"ca:, ang. to twist
together }of thread|, to turn to and
fro; to wind }of a river|\,
˚powr[z ¯ po` ]s`\ % wr[z ]kr"t\.
staropol. szkr'th ]skr"t\ –
p"tla czy te/ sznur.
=ac. laquesus vel fortasse funis,
ang. rope, crod; string; or loop,
ros. verëvka-wieriowka, wnur,
ili, petlq-petlja, petlica.
staropol. skr"tny ]zapobiegliwy\.
s=owotw. pokr. skrz"tny ]zabiega-
j'cy, troszcz'cy si" o co\.
staropol. str'ci: kark ]skr"ci: go\,
idiom& skr"t kiszek ]zawroty g=owy\,
wo=. 1289 troud, ousobica,
ang. idiom& intestine strife, ˚usobica,
skr"ci: co, szczeg. cz">: cia=a,
zwichn': je& dislocate,
ros. vyvixnut;-wywichnut,
sdvinut; s mesta.
†skrob 1. krochmal, 2. >wierzb.
staropol. 1472 skrob amidum;
skrob amilum; skrobem albo
swyrbem, ca 1500 skrob.
=ac. 1. amylum, 2. scabies, prurigo,
franc. 1. amidon, empois,
>redniow. ang. starche ¯ sterchen,
ang. 1. starch, 2. scabies,
staroros. 1. kraxmal=-krachma=,
2. hesotka-czesotka, parwi.
†skrobacz m=yn na ma=ej wodzie.
staropol. 1376 scrobacz nuncu-
patur.
skroba: czynność.
drapa:, czy>ci: rylcem.
¯ niem. ]zer\kratzen.
staropol. scrobacz, scrobal,
1446 scrobana, scribi ˘ skroba: –
1. zdrapywa:, >ciera:,
2. wydrapywa:, wyciera:,
czy te/ wydrapa:, wytrze:.
=ac. 1. radere, scabere,
2. radere, delere,
franc. egratignuere,
>redniow. ang. scratten,
ang. to scratch,
†Old Polish wipe off, wipe out,
ros. caripat;-caripat.
staronord. skrapa, >redniow. ang.
scrap-ien(en ˘ ang. scrape,
pokr. holend.-niem. schrapen.
staropol. skrobanie – wydrapywanie,
wycieranie, wymazywanie, czy te/
wydrapanie, wytarcie, wymazanie.
†skrobawy nier[wny, chropowaty.
staropol. 1471 aspera gorovate,
scrobave.
=ac. asper, franc. rude, raboteux,
anglosas. ruh, pokr. niem. rauh,
>redniow. ang. ruh, rugh, ang. rough,
ros. nerovnyj-nierownyj.
˚skropawy, PB.
skrobia spoż. m'czka ziemniaczana.
†skroczek spoż.
skwarek, wysma/ony kawa=ek s=oniny.
staropol. szkroczek cremium.
=ac. cremium. ˚skwarek, skrzeczec.
†skroczy: jęz. przej>:, prze/y:.
¯ s % kroczy: ]i>:, st'pa:\ ¯ krok.
=ac. passus ]krok\ ˘ p[{no=ac.
¢passare ˘ starofranc. passer,
>redniow. ang. passen, ang. pass,
ros. pro-xodit;/iti.
skroi: czynność. ¯ s` % ˚kroi:.
skrom spoż. sad=o z zaj'ca.
†skromliwy char., osob., jęz.
nie dbaj'cy o rozg=os, pokorny,
cichy, spokojny.
staropol. skromliwy.
=ac. qui famam neglegit, humilis,
quietus, placidus, tranquillus,
=ac. modestus ˘ franc. modeste,
ang. modest ]skromny\,
ros. skromnyj-skromnyj.
skromn-y(e(ie jęz.
1. szczup=•y(e ]wynagrodzenie\,
2. przyzwoit•y(e
pow>ci'gliw•y(e ]zachowanie\.
staropol. uskromi: – poskromi:.
poskromi: – pohamowa:, przypro-
wadzi: do porz'dku, powstrzyma:,
¯ srom ]wstyd\ ˘ sram, OA.
ros. skromn-ik/yj.
staropol. scromne, scromnye ˘
skromnie – uprzejmnie, pokornie,
ulegle. ang. kindly.
staropol. skromno – cierpliwie.
=ac. patienter,
ang. with patience, to be patient.
staropol. skromny –
1. odznaczaj'cy si" niewyg[rowanym
mniemaniem o sobie, niezarozu-
mia=y, pokorny,
2. >wiadcz'cy o braku pychy,
o pokorze.
skro< anat. boczna cz">: czo=a.
staropol. ca 1420 scrona timpus,
ca 1455 na scrony', ¢schronya
tempus, na szkrony ˘ skronia –
boczna cz">: g=owy mi"dzy uchem
a czo=em.
gr. kranion ]czaszka\,
=ac. tempus ]w=a>ciwe miejsce,
fatalny, >miertelny, zgubny punkt\ ˘
tempora ]skronie\ ˘ zdrobn. ¢tem-
pula ˘ starofranc. temple, tempe ˘
ang. temple,
staroros. visok=-wisok.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
staropol. 1480 rany ¢skronnyey ˘
skronny – znajduj'cy si" na skroni.
†skropawo>: med.
nabrzmia=o>:, opuch=o>:.
staropol. 1466 scropawosczy.
=ac. tumor,
starofranc. ]s’\enfler, se gonfler,
ang. swelling,
ros. opuxlost;-opuch=ost,
vzdutost;-wzdutost ]wzd"cie\.
†skropawy nier[wny, szorstki,
chropowaty. ˚skrobawy, PB.
staropol. skropawe.
=ac. asper, franc. rude,
anglosas. ruh, pokr. niem. rauh,
>redniow. ang. ruh, rugh,
ang. rough, ros. nerovnyj.
skropi: czynność.
obrzuci: co kroplami.
staropol. scropyl, skropyonø,
skropyone, scropyoney oleyem –
obrzuci: kroplami, spryska:, pola:,
obla:. ˚skrapia:.
=ac. aspergere, ang. besprinkle,
ros. okropit;-okropit
¯ okroplqt; ¯ kropit;-kropit
¯ kaplq-kaplja ]kropla\, ang. drop.
staropol. skropienie – obrzucenie
kroplami, spryskanie, polanie.
skro> jęz. na wskro> – przez.
†skrow schowek. ¯ skryw(a: ¯ kry:.
staropol. 1406 y scrow pobrali.
=ac. locus, franc. cachette,
niem. versteck ]kryj[wka\,
ang. hiding-place,
ros. ube'i]e-ubie/iszcze.
†skr[ci:, skr[ci: si" jęz.
1. prze/y:,
2. skr[ci: si" – sko<czy: si".
staropol. skroczyly, y skroczy sye.
=ac. 1. vivere, transigere,
2. ad finem venire.
skr[t, skraca: ograniczenie d=u/-
szego wyrazu do jednej i nie wi"cej
ni/ 3-ch liter, np. kilogram do kg, a
nazwy sk=adaj'cej si" z kilku s=[w –
do ich pocz'tkowych liter, d=u/szej
my>li – do s=owa, d=u/szej drogi –
na prze=aj. ˚akronim.
s=owotw. baz' ang. short ]kr[tki,
kr[tko, i inne& niski, ma=y, szczup=y,
b"d'cy na wyczerpaniu\, HK;
ang. short ¯ >redniow. ang. schort,
]anglosas. scort, sceort\ ¯ staronord.
skort ]kr[tkie okrycie materia=em,
materi'\  >redniow. ang. skirt ¯
staronord. skyrt ]sp[dnica\,
czyli staronord. skort  skyrt.
mSjp 1969& «to, co zosta=o skr[cone,
poddane skr[ceniu»,
czyli “mas=o ma>lane”.
przy tym, rzeczownik ˘ czasownik,
np. strza=a ˘ strzela:,
wiert=o ˘ wierci:,
yy yy
bro< ˘ broni:, a tu na opak& KOP – Korpus Ochrony nënnyx Nacij, OON\
skr[t ¯ skraca:. Pogranicza ORMO – Ochotnicza Rezerwa
staropol. skr[ci: ]ukr[ci:\, KOR – Komitet Obrony Milicji Obywatelskiej
ang. abbreviation, shortening, Robotnik[w ORT – Obs=uga Ruchu Turystycz-
]na skr[ty\ cut corners, KPZR – Komunistyczna Partia nego ˘ BORT – Biuro
ros. sokra]-enie/at;. Zwi'zku Radzieckiego Obs=ugi Ruchu Turyst.
Oto kr[tka lista cz">ciej u/ywanych Kommunistiheskaq OUN – Organizacja Ukrai<skich
skr[t[w do 1981 roku& partiq Sovetskogo Nacjonalist[w
AK – Armia Krajowa So[za, KPSS PAN – Polska Akademia Nauk
AL – Armia Ludowa KRN – Krajowa Rada Narodowa PAP – Polska Agencja Prasowa
AM – Akademia Medyczna KWMO – Komenda Wojew[dzka PCK – Polski Czerwony Krzy/
BBC – British Broadcasting Corp. Milicji Obywatelskiej PDT – Powszechny Dom
BCh – Bataliony Ch=opskie LO – Liceum Og[lnokszta=c'ce Towarowy
Benelux – Belgium, Netherlands, LOK – Liga Obrony Kraju PeKaO – Polska Kasa Opieki
Luxemburg, ˚akronim LOP – Liga Ochrony Przyrody PGR – Pa<stwowe Gospodarstwo
BHP – bezpiecze<stwo i higiena LP? – Liga Przyjaci[= ?o=nierza Rolne
pracy LWP – Ludowe Wojsko Polskie PIW – Pa<stwowy Instytut
CAF – Centralna Agencja MCK – Mi"dzynarodowy Wydawniczy
Fotograficzna Czerwony Krzy/ PKF – Polska Kronika Filmowa
CAW – Centralne Archiwum MDK – M=odzie/. Dom Kultury PKiN – Pa=ac Kultury i Nauki
Wojskowe MDM – Marsza=kowska Dzielnica PKO – Powszechna Kasa
CDT – Centralny Dom Towarowy Mieszkaniowa ]w W-wie\ Oszcz"dno>ci
CIA – Central Intelligence MHD – Miejski Handel Detaliczny PKP – Polskie Koleje Pa<stwowe
Agency ]w USA\ MKOl – Mi"dzynarodowy Komitet PKS – Pa<stwowa Komunikacja
CDT – Centralny Dom Towarowy Olimpijski, ]IOC – Int’l Samochodowa
CPLiA ]Cepelia\ – Centrala Olympic Committee\ PKU – Powiatowa Komenda
Przemys=u Ludowego MPiK – Klub Mi"dzynarodowej Uzupe=nie< ]˚RKU\
i Artystycznego Prasy i Ksi'/ki PKPG – Pa<stwowa Komisja Pla-
CPN – Centrala Produkt[w MO – Milicja Obywatelska nowania Gospodarczego
Naftowych MON – Ministerstwo Obrony ]w ustroju spo=ecznym
CRZZ – Centralna Rada Zwi'zk[w Narodowej o gospodarce opartej na
Zawodowych MRN – Miejska Rada Narodowa decyzjach podj"tych w ko-
CWF – Centrala Wynajmu Film[w MSW – Ministerstwo Spraw munach ˘ komunizm\
DOKP – Dyrekcja Okr"gowa Kolei Wewn"trznych PKWN – Polski Komitet
Pa<stwowych MSZ – Ministerstwo Spraw Wyzwolenia Narodowego
Dz. U. – Dziennik Ustaw Zagranicznych PLL“Lot” – Polskie Linie Lotnicze
EKG – elektrokardiogram NASA – National Aeronautics and “Lot”
EWG – Europejska Wsp[lnota Space Administration PN – Polskie Normy
Gospodarcza ]w USA\ PPR – Polska Partia Robotnicza
FBI – Federal Bureau NATO – North Atlantic Treaty PPS – Polska Partia Socjalistycz-
of Investigation ]w USA\ Organization na
FSO – Fabryka Samochod[w NBP – Narodowy Bank Polski PRiTV – Polskie Radio i Telewizja
Osobowych NIK – Najwy/sza Izba Kontroli PRL – Polska Rzeczpospolita
FWP – Fundusz Wczas[w NKWD – Narodnyj Kommissariat Ludowa
Pracowniczych Wnutriennich Die= PSL – Polskie Stronnictwo
Gestapo – Geheime Staatspolizei ]...Spraw Wewn"trznych, Ludowe
]w hitler. Niemczech i w ZSRR\, NKVD PTTK – Polskie Towarzystwo
okupowanej Europie, Narodnyj Kommissar- Turystyczno-Krajoznawcze
¯ Ge•sta•po, ˚akronim\ qt Vnutrennix Del PWN – Pa<stwowe Wydawnictwo
GOPR – G[rskie Ochotnicze w j. ang. People’s Naukowe
Pogotowie Ratunkowe Commissariat of Internal PZPN – Polski Zwi'zek Pi=ki
GRN – Gromadzka Rada Narodo- Affairs, NKVD or N.K.V.D No/nej
wa, p[{niej Urz'd Gminy NN – =ac. nomeno nescio PZPR – Polska Zjednoczona Partia
GS – Gminna Sp[=dzielnia imienia nie znam Robotnicza
GUS – G=[wny Urz'd NOT – Naczelna Organizacja PZU – Pa<stwowy Zak=ad
Statystyczny Techniczna Ubezpiecze<
IMGW – Instytut Meteorologii NRD – Niemiecka Republika RAF – Royal Air Force
i Gospodarki Wodnej Demokratyczna ]DDR – ]w Wielkiej Brytanii\
IOC – International Olympic Deutsche Demokratische RFN – Republika Federalna
Committee, ˚MKOl Republik\ Niemiec ]BRD – Bundes-
KBW – Korpus Bezpiecze<stwa NSDAP – Nationalsozialistische republik Deutschland\
Wewn"trznego Deutsche Arbeiterpartei RKU – Rejonowa Komenda Uzup.
KC – Komitet Centralny OHP – Ochotniczy Hufiec Pracy RN – Rada Narodowa
KGB – Komitet gosudarstwiennoj ONZ – Organizacja Narod[w DRN – Dzielnicowa
bezopasnosti ]w ZSRR\ Zjednoczonych ]U.N.O. – GRN – Gromadzka
KC – Komitet Centralny United Nations Org., KRN – Krajowa
KDL – Kraje Demokracji Ludowej Organizaciq Ob=edi- MRN – Miejska
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
RP – Rada Pa<stwa
RWE – Radio Wolna Europa
RWPG – Rada Wzajemnej Pomocy
Gospodarczej,
Sovet `konomiheskoj
vzaimopomo]i, S~V
SB – S=u/ba Bezpiecze<stwa
SD – Stronnictwo Demokratyczne
SL – Stronnictwo Ludowe
SLD – Stronnictwo Ludowo-
Demokratyczne
SM – Sp[=dzielnia Mieszkaniowa
SS – Die Schutzstaffel der
NSDAP ]w hitlerowskich
Niemczech\
ÍOZ – Íwiatowa Organizacja
Zdrowia, ]WHO – World
Health Organization\
TPPR – Towarzystwo Przyja{ni
Polsko-Rzdzieckiej,
Ob]estvo pol;sko-
sovetskoj dru'by
UB – Urz'd Bezpiecze<stwa
UJ – Uniwersytet Jagiello<ski
UNESCO – United Nations Educa-
tional, Scientific, and
Cultural Organisation
UPA – Ukrai<ska Powsta<cza
Armia
UPI – United Press International
URM – Urz'd Rady Ministr[w
USA – United States of America
USC – Urz'd Stanu Cywilnego
UW – Uniwersytet Warszawski
WHO – World Health Organization
]Íwiatowa Org. Zdrowia\
WKR – Wojskowa Komisja
Rekrutacyjna
WOP – Wojska Ochrony
Pogranicza
WP – Wojsko Polskie
WSW – Wojsk. S=u/ba Wewn.
ZBoWiD – Zwi'zek Bojownik[w
o Wolno>: i Demokracj"
ZG – Zarz'd G=[wny
ZHP – Zwi'zek Harcerstwa
Polskiego
ZMW – Zwi'zek M=odzie/y
Wiejskiej
ZMS – Zwi'zek M=odzie/y
Socjalistycznej
ZNP – Zwi'zek Nauczycielstwa
Polskiego
ZOMO – Zmotoryzowane Odwody
Milicji Obywatelskiej
ZSL – Zwi'zek Stronnictwa
Ludowego
ZSP – Zwi'zek Student[w
Polskich
ZSRR – Zwi'zek Socjalistycznych
Republik Radzieckich,
So[z Sovetskix
Socqlistiheskix
Respublik, SSSR ]w
USA zwany USSR – Union
of Soviet Socialist Repub-
lic, skr. do Soviet Union,
Zwi'zek Radziecki\,
ZURT – Zak=ad Us=ug Radiotech-
ZURiT nicznych i Telewizyjnych
ZUS – Zak=ad Ubezpiecze<
Spo=ecznych
ZWZ – Zwi'zek Walki Zbrojnej
skru-cha(szy: ¯ s` % ˚kruszy:.
†skrudzi: czynność. zanieczy>ci:.
¯ sk ¯ s=aw.-ros. ¯ skwierny % brud.
s=owotw. pokr. brudzi:, bru{dzi:.
staropol. skrudza polluunt,
deformat et defedat skaradzy,
skrudzi ˘ skrudzi:.
=ac. polluere ]brudzi:\ ˘ pollutus ˘
franc. polluer, profaner, >redniow.
ang. poluten, ang. pollute,
ros. oskvernit;-oskwiernit.
†skrusza:
1. czynność. niszczy:, uniewa/nia:,
2. wywo=ywa: skruch", wzbudza: /al.
staropol. scrusaycz, scruszaycze
se.
=ac. 1. rescindere, irritum facere,
2. poenitentiam efficere,
franc. 1. invalider, ang. 1. invalida-
te, ros. unihto'it;-uniczto/it.
staropol. skruszenie –
1. p"kni"cie, rozpadlina,
2. zniszczenie, kl"ska, 3. rana,
4. skrucha, /al za grzechy,
5. zamroczenie, odurzenie.
=ac. 1. ruptum, rima,
2. contritio, destructio, clades,
ang. 1. crack; crevice, cleft,
2. destruction; defeat, calamity,
disaster, 3. vulnus, 5. stupor, torpor.
ros. 1. wel;-szel, tre]ina,
2. pora'enie, razbitie.
staropol. skruszy: –
1. zniszczy:, zburzy:,
2. wywo=a: skruch", wzbudzi: /al.
†skrwawi: czynność. zbroczy:,
splami: krwi', zrani:, do krwi.
staropol. skrvawicz, skrwavyony,
szkrwawyon, skravyon.
=ac. sanguine cruentare, vulne-
rare.
skryba poz. społ. pisarz, pisiec.
=ac. scriba ˘ niem. schreiber,
franc. ecrivain,
anglosas. writan ]pisa:\ ˘
>redniow. ang. writen ]pisa:\ ˘
ang. writer; secretary, clerk,
ros. pisatel;-pisatel, sohini-
tel;-soczinitiel, pisec-pisec.
1. †skrycie jęz.
1. miejsce ukryte, niewidoczne,
kryj[wka, ˚skrow,
2. rzecz tajna, ukryta, tajemnica,
3. czyn ukryty podst"pny, podst"p.
staropol. sedzi we scriczi, we
scriczy, w skricze, ve zkryczyv.
=ac. 1. locus abditus, latebra,
2. res occulta, abdita, mysterium,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
3. facinus occultum, dolosum
dolus, ang. hiding-place.
2. skrycie niejawnie, potajemnie.
staropol. skricye, skryczyem.
=ac. occulte, abdite,
franc. secret, reserve,
ang. secretive, clandestine,
ros. skrytnyj, tajnyj-tajnyj.
skry: ]si"\ ¯ s` ]czas dok\. % ˚kry:.
staropol. scril, syø skriczy, skarby
skrite, gest skrila posli, y skrilem
w zemi ˘ skry: –
1. umie>ci: w zakrytym, niewidocz-
nym, bezpiecznym miejscu, w ukry-
ciu, w kryj[wce, schowa:, schroni:,
2. zas=oni:, uczyni: niewidocznym,
nie ujawni:, zatai:.
=ac. 1. abscondere, occultare,
2. obscurare, celare, abscondere.
staropol. skryto>: –
1. miejsce ukryte, niewidoczne,
2. tajemna skryto>: – rzecz tajna,
tajemnica.
po•tajemnie – s•krycie ¯
taj•no – kryjo•mo ¯ ta•i: – kr•y:.
po ^ s; ta ^ kr.
†skrypt zapis.
=ac. scribere ]pisa:\ ˘ scriptus ˘
scriptum ˘ starofranc. escript,
>redniow. ang. i ang. script,
ros. rukopisnyj wrift.
skrzat kult.
duch, ludzik, krasn•al(oludek, urojenie
okresu powszechnego analfabetyzmu,
jak i lunatyk i wampir.
¯ ang. scrutiny ¯ starofranc. scrutinie ¯
p[{no=ac. scrutinium, U ˘ Å, ´ ˘
skrz"tny, sprz"t ]drobne przybory\,
sprz'ta:. wi"cej ˚skrz"tny.
staropol. skrzathkovye ˘ skrzat –
skrzat, krasnoludek.
=ac. daemones parvuli, quos Po-
loni domos incolere credebant.
ang. brownie,
ros. kobol;d-kobold.
†skrzeczec czy te/ skrzeczek
staropol. ca 1455 skrzeczecz cre-
mium, 1472 skreczecz canopeus –
1. spoż. skwarek, wysma/ony
kawa=ek s=oniny, ˚skroczek,
2. zool. chomik,
Cricetus frumentarius Pall.
†skrzeczek skwarek. ˚skroczek.
staropol. ca 1500 cremium skrze-
czek vel pozar, vel polyedn'.
†skrzeka: dźwięk.
o >wini – chrz'ka:. staropol. ca 1500
sgrzytha vel skrzeka.
=ac. fendere, grundire,
anglosas. grunnettan,
>redniow. ang. grunten, ang. grunt,
ros. xr[kat;-chrjukat ]chrz'ka:\.
skrzek zool., dźwięk.
1. jajka /ab,
yy
2. nieprzyjemny g=os ptak[w ]sroki\.
staropol. krzek – skrzek.
skrzele anat.
narz'd oddychania tlenem rozpusz-
czonym w wodzie, ryb, mi"kczak[w,
skorupiak[w, wachlarz,
s=owotw. pokr. skrzyd=om ptak[w.
staropol. ca 1450 scrzele ]skrzele\.
1451 scrzele brancea; za skrzele,
skrzele penalus ˘ skrzele – narz'd
oddechowy ryb i niekt[rych p=az[w.
gr. branchion ]l.poj.\ ˘ branchia ˘
branchia ˘ branchiae.
franc. les branchies, ang. gills,
ros. 'abry-/abry.
skrzep med.
1. zastyg=a krew na ranie, strup,
2. widoczny zaciek krwi pod sk[r',
zwykle od uderzenia,
3. krwinki zamkni"te w g"stej sieci
w=[knika wewn'trz /y=y.
s % krzep ]tward\ ˘ krzepki ]twardy\.
staropol. rigidos, skrzeple ˘
skrzep=y – st"/a=y sztywny.
staropol. skrzepl na povyetrzv,
a takoz skrzepl ˘ skrzepn': –
sta: si" martwym, zesztywnie:.
†skrzesanie ¯ skrzosanie ruch.
wywo=anie iskry w celu zapalenia
ognia, przez uderzanie krzemieniem
o krzemie<.
staropol. 1444 w skrzosanyw
krzemienia.
†skrzesi: czynność.
przywr[ci: do /ycia, wskrzesi:.
staropol. skrzeszyl,
=ac. a morte ad vitam revocare,
revivere ˘ p[{ny starofranc. revivre,
>redniow. ang. reviven,
ang. revive, resuscitate,
ros. voskresit;-woskresit,
o'ivit;-o/iwit ¯ 'ivoj-/iwoj.
†skrz"tliwo>: char., osob.
zuchwa=o>:, zaczepno>:.
staropol. proteruia skrzøtliwoscz,
lichota.
=ac. audacia protervitas,
arrogantia ˘
starofranc., >redniow. ang. i ang.
arrogance, ros. vysokomerie.
†skrz"tny osob. zaczepny, swarliwy.
staropol. skrzathny.
ang. aggressive, status seeker,
ros. nastupatel;nyj.
skrz"tn-y(nie char., osob.
zabiegaj'cy, troszcz'cy si" o co;
zapobiegliwy, czynny, gospodarny,
skrupulatny, drobiazgowy.
skrz"tnie – wszystko, dok=adnie, do
drobiazg[w.
skrz"t`  szcz"t`  sprz"t,
SK ˘ SzCz;
skrz"t` ]skrz"tnie\  szcz"t` ]do-
szcz"tnie, szcz'tek, drobiazg\ 
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
sprz"t ]sprz'ta:\.
s=owotw. pokr. skrzat ]krasnal; kropla$\,
mo/e i iskra ¯ is ]woda\, kra ]woda\.
staropol. skr"tny – zapobiegliwy.
=ac. scrutari ˘ p[{no=ac. scrutinium
˘ starofranc. scrutinie ˘
ang. scrutiny ˘ staropol. skr"tny
]skrz"tny\, U ˘ Å, ´ ˘ krz'ta: si",
sprz'ta: i krzta ]okruch, do krzty\.
staropol. sprz"tny – skrz"tny.
=ac. industria ]przemys=\ ˘ indu-
striosus ˘ franc. industrieux ˘
franc. lub =ac. ˘ ang. industrious,
ros. trudol[bivyj.
staropol. skrz"tny – 1. krn'brny,
2. natr"tny, porywczy, lekkomy>lny,
3. oszcz"dny, sk'py.
ang. refractory, intractable,
greedy,
ros. uprqmyj-uprjamyj,
stroptivyj-stroptiwyj,
'adnyj-/adnyj.
skrzycze: ¯ s` % ˚krzycze:.
†skrzydlica metal. p=at blachy.
staropol. 1471 przybil skrzidlicze
affixit lamina; sskrzidlicze.
=ac. lamina,
franc. une feuille de metal,
ang. sheet iron, ros. list-list.
skrzyd=o anat., techn.
wachlarz, por. skrzela.
skrzyd=o drzwi, kompleksu budyn-
k[w, lub skrzyd=o samolotu.
kry=o, krzyd=o ^ mach ^ ang. wing ˘
s•krzyd=o  s•wing ]kilka znacze<,
w tym wymachiwa:, rozmach, ko-
=ysanie, ruch wahad=owy, hu>tawka\.
s=owotw. baz', znaczeniem s=owa&
«kry:» ˘ pokry•cie(wa: ]cia=o ptaka\,
ale mach& «szybki ruch skrzyde=
ptaka w locie, w ca=ym ich zasi"gu» ˘
roz(wy•mach ]cios pe=nym zasi"giem,
r"ki, rozmach dzia=ania\, gmach i
jego skrzyd=o, drzwi dwuskrzyd=owe,
macha: czym. ˚mach.
staropol. ˚krzyd=•o(ko – skrzyd=o.
staropol. 1436 ¢skridly; na skrzydlu
orlowu, roswyodl skrzydle, scrzi-
dla, skrzidlo, rossyszyl skr}z|ydla
swa, pod skrzydla ˘ skrzyd=o –
1. narz'd lotu u ptak[w i owad[w,
te/ anio=[w,
2. cz">: p=ytowej zbroi rycerza,
rozszerzony naramiennik si"ga-
j'cy na plecy,
3. blaszka przymocowana nad
czo=em do zwoju arcykap=ana,
4. strunowy instrument muzyczny
podobny do cytry.
wo=. 1289 kryly-kry=y ]skrzyd=a\
¯ gr. kryptos ¯ kryptein ]kry:\.
staropol. skrzyd=ko – skrzyde=ko.
franc. aile, staronord. vengir,
>redniow. ang. winge, weng,
ang. wing, niem. flügel,
ros. krylo-kry=o, krylywko-
yy
kry=yszko ]skrzyde=ko\.
skrzyn-ka(nia pojemn.
pud=o z desek, paka drewniana lub
metalowa, u/ywana do transportu
lub przechowywania.
=ac. scrinium ]skrzynia, kufer,
rega=, na pisma, pisanin"\ ˘ staro-
franc. escrin ˘ ang. scrine
]wysz=o z u/ycia\.
szw. skrynka ]marszczy:, fa=dowa:\ ¯
sk=adania rzeczy przed w=o/eniem ]$\,
>redniow. ang. schrynken, ang.
shrink ]>ci'ga:, kurczy: marszczy:,
w og[lnym zrozumieniu – ograni-
cza: wymiary\,
staropol. krzynia – skrzynia.
staropol. 1408 szrz}y|nie, z skrzy-
nie, 1412 skrzinø rosbila, 1415
skrzina s rzeczami, skrzine dacz,
o dwe skrzini y o dwe skrzincze,
1427 skrzinye ]skrzyni\, 1456 w
skrziny, 1467 szkrzynya slupal –
paka drewniana z wiekiem, kufer
s=u/'cy do przechowywania ubrania,
po>cieli, przedmiot[w gospodarstwa
domowego, naczynia, itp.
=ac. truncus ˘ starofranc. tronc ˘
>redniow. ang., ang. trunk,
ros. hemodan-czemodan,
sunduk-sunduk.
staropol. 1387 scrzinki, 1410
scrzinky, 1418 o dwe skrzincze
1453 skrzynka – ma=a skrzynka,
kuferek s=u/'cy do przechowywa-
nia... itd., jak w kufrze.
staropol. skrzynny – zwi'zany ze
skrzyni', przechowywany w skrzyni.
staropol. 1471 skrzyny' albo ko-
rab archam – biblijna akra Noego
]ang. Noah’s ark\, zbudowana w
staro/. Iraku, w kt[rej mia= uratowa:
wszystkie istoty /ywe >wiata, dzi>
Globu, ma pochodzi: od =ac. arcere
]zamkn':, ang. shut up, enclose\.
Prawdop. tak, od arcere, prawd' jest
te/, /e «is, kra» ]woda\; kra  ark,
i st'd skra i skrzynia; ogie< z wod'
s=owotw. powi'zane, jako tzw. dwa
pierwiastki, elementy, z kt[rych
mia= sk=ada: si" Wszech>wiat& ogie<
i woda ]wilgo:\, ziemia i powietrze.
skrzyp bot. gatunek chwastu.
staropol. 1393 skrzip,1437 scrzyp,
scrzyp cirpus, scrzip,
1472 skrzyp cauda equina,
1472 vodny ¢skrip cauda equina –
1. skrzyp zimowy,
Equisetum hyemale L.
2. skrzyp polny,
Equisetum arvense L.
3. wodny skrzyp – skrzyp bagienny,
Equisetum limosum L.
skrzyp-ce(aczka(ek(ie: muz.
instrument smyczkowy, czterostru-
nowy, o zasi"gu ponad 4 oktawy.
Najbardziej cenione skrzypce wykona-
yy
ne przez Antoniego Stradiwariusa, =ac.
Antonius Stradivaruis, 1644–†1737,
Italia<ca z Kremony ]Cremona\, u/y-
waj'cego roztworu z gatunkiem grzy-
b[w w kt[rym moczy= materia= drzew-
ny na skrzypce.
Dzi> jego proces nie do odtworzenia bo
ten gatunek grzyb[w ju/ nie istnieje,
jedynie bardzo zbli/one gatunki i – tym
samym – skrzypce wykonane jego
sposobem maj' d{wi"k bardzo zbli/o-
ny do orygina=u.
skrzyp•ie:(ce(ek.
staropol. skrzypcy – skrzypkowie.
staropol. skrzypie:, skrzypa: –
gra: na skrzypcach, rz"poli:.
staropol. skrzypanye y pyenye,
ca 1500 sz}k|r}z|ypanya colnego –
1. gra. muzyka, granie,
2. charakterystyczny odg=os wywo=a-
ny najcz">ciej tarciem obraca-
j'cych si" k[= wozu o swoje osie,
ang. ]d{wi"k\ creak ]skrzypie:\.
=ac. 1. symphonia,
2. strepitus rotarum.
staropol. skrzypek, skrzypiec –
graj'cy na skrzypcach, grajek.
staropol. skrzypica czy te/ skrzypice
– strunowy instrument muzyczny,
lira, mo/e lutnia czy skrzypce,
albo i harfa czy cytra.
=ac. viola ˘ zdrobn. violino,
ang. ]instrument\ violin(ist, fiddle(r,
ros. skrip-ka/ah/ahka.
skrzypie: dźwięk.
d{wi"k wydawany przez nienaoliwio-
ne zawiasy drzwi, spr"/yny =[/ka –
przeci'g=y trzask czego;
d{wi"k nadmiernego zginania ga="zi,
>cierania si" cz">ci metalowych,
zgrzyt.
staropol. skrzypi'cy – nieprzyjem-
nie brzmi'cy, zgrzytliwy.
staropol. skrzypie: o ko=ach i osiach –
wydawa: charakterystyczny odg=os
wywo=any tarciem przy obrocie.
=ac. crepare, strindere,
franc. grincement; grincer, craquer,
>redniow. ang. creken, ang. creak
]d{wi"k podobny do g"si, wron\,
ros. skrip-skrip ˘ skripet;.
wo=. 1289 skripan≥-skrypania
]skrzypienia\. ˚skrzypce.
skrzywdzi: czynność.
wyrz'dzi: krzywd".
¯ s ]czas dok.\ % krzywda ]niespra-
wiedliwo>:, nies=uszno>:\ ¯ krzywo.
staropol. skrzywdzily –
wyrz'dzi: szkod", krzywd".
=ac. iniuriam facere, anglosas. he-
arm pokr. niem. harm ]zmartwienie,
strapienie\, >redniow. ang. herm,
harm, ang. harm, ros. vred-wred,
zlo-z=o.
skrzywi: ¯ s ]czas dok., wy`\ %
˚krzywi: ¯ krzywo; zgi':, odchyli:
od linii prostej, wykr"ci: na bok.
staropol. zkrziw, skrzyvyonem a
zalamyonem.
ang. bend ]zgina:, skr"ca:\, distort
]przekr"ca:, zniekszta=ca:\.
ros. izgibat;-izgibat.
skub(a: czynność.
rwa: po trosze palcami, lekko poci-
'ga:, szarpa:, szczypa:, targa:.
niem. zupfen, rupfen,
ang. pluck, plume, pull,
ros. o]ipyvat;-oszczipywat.
†sku: czynność. doprowadzi:
do skutku, dzia=a:, czyni:. ¯ skutek.
staropol. skvczycz, kto szkvczy.
=ac. perficere, agere, facere,
ang. bring about, bring into effect,
ros. osu]estvit;-osuszczestwit.
¢skudelnica pojemn. garnuszek.
>redniow. skud≠l;nica-skudel-
nica, skudel;nihi-skudelniczi
]garnuszki\.
¢skudilnica s=aw. naczynie gliniane,
lub d[= z kt[rego urabiaj' glin" do
naczy<. s=owo u/yte w Latopiscu
Litwy i Kronice Ruskiej z 1432–1436 r.
¢skudyny jęz. ubogi, biedny, godny
lito>ci. ˘ pol. paskudny.
ang. scanty, poor, miserable, ros.
skudnyj.
skuli: ]si"\ ¯ s` % ˚kuli: si" ¯ kula.
zmniejszy: rozmiary cia=a, podci'g-
n': jego cz">ci i cz=onki, pochyli:.
skup(isko(i:(iony(ienie
¯ s` % ˚kupi:.
1. miejsce kupna, zebra: do kupy,
2. koncentracja.
staropol. 1451 skupila; skvpycz,
1417 scupyl sø, 1405 szkupil
1418, scupicz ˘ skupi: –
1. zgromadzi: kupuj'c, naby: wiele
rzeczy na w=asno>:,
2. przeprowadzi: transakcj" kupna,
3. wykupi: od kogo> dobra,
sp=aci: kogo>,
4. wykupi: zastaw.
staropol. skupienie –
umowa kupna-sprzeda/y,.
staropol. skupowa: – 1. gromadzi:
kupuj'c, nabywa: co> stale,
2. wykupywa: co> od kogo>,
sp=aca: kogo>.
gr. kentron ]ostry punkt\ ˘ =ac.
concentrum ¯ com ]razem\ % cen-
trum ¯ gr. kentron ]ostry punkt\,
pol. koncentracja, skupienie ¯ sku ^
kon, centr ^ pie<, `acja ^ nie
s=aw. skup ]skup, w miejscu\,
staroros. skup;-skup.
skura ˚sk[ra.
skurcz(y: si" fizjolog.
¯ s % kurcz ]>ci'g\.
>ci'ganie si" mie>ni organizm[w /y-
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
wych pod wp=ywem jakich> bod{c[w.
staropol. scurczyonyem, scurczo-
ne, skurczyly szy' ˘ skurczy: –
skr[ci: przez skrzywienie, >ci'g-
n':, skuli:.
staropol. skurcza: – skraca: przez
skrzywienie czy >ci'gni"cie.
>redniow. holend. lub niem. nizin
krampe ˘ ang. cramp, convulsion,
ros. sudoroga-sudoroga,
korha-korcza.
skusi: ¯ s ]czas dok.\ % ˚kusi:.
zach"ci:, zawbi: kogo lub co ]ptaka,
zwierza\ czym, np. jad=em.
s=owotw. pokr. pokusa ˘ pokuta.
staropol. byl skusil, skusicz, skuszo-
no, skuszone, skusil ˘ skusi: –
1. do>wiadczy: kogo:, podda: pr[bie,
wypr[bowa: co>, sprawdzi:,
2. wydoskonali:, wy:wiczy: wpra-
wi: si" w czym>,
3. przes=ucha: kogo>, wypyta:.
=ac.1. explorare, experiri,
2. in aliqua re exerceri,
3. ex aliquo quaerere, percontari.
staropol. skusza: – :wiczy:,
zaprawia:. =ac. exerceri.
staropol. skuszenie –
1. badanie, do>wiadczenie, pr[ba,
2. do>wiadczenie /yciowe.
=ac. 1. experimentum, probatio,
2. experimentia, usus.
staropol. skuszowa: –
bada:, przeszukiwa:, szpera:.
staropol. sku>ca –
ten, kto przes=uchuje, bada kogo>.
=ac.. perscrutator.
niem. ködern, ]an\locken,
franc. leurre, apparter, amorcer,
>redniow. ang. i ang. lure,
ros. primanit;-primanit.
†skuta czynność. dzia=anie, praca.
staropol. na skut" swoy".
=ac. opus, labor,
ang. making, working,
ros. delanie-die=anie.
skut-ek(ecznie(kowa: jęz.
wynik, rezultat, w wyniku dzia=ania.
¯ sk'd, s=aw.-ros. U ˘ Å, ´; TD.
staropol. casdego skutka, zlih
skutceh, troiaky skutek, ie skuth-
kem milosirdim, strogmy skuthku
dobre, usta moia scuthkow
ludzkich, skutky ˘ skutek –
1. czyn, uczynek, post"pek, dzie=o,
praca,
2. zako<czenie dzia=ania, wynik,
skutek.
=ac. 1. facinus, factum, opus,
2. effectus, eventus.
staropol. skutnie –
skutecznie, z dobrym skutkiem.
=ac. efficaciter, prospere,
staropol. skutnik – sprawca, ten
kt[ry co> czyni, pope=nia,
staropol. skutny – skuteczny,
yy
silnie oddzia=ywaj'cy.
staropol. skutecznie –
1. o interpretacji tekst[w biblijnych
– w spos[b ukazuj'cy dos=owne
znaczenie tekstu, dos=ownie,
2. z moc' prawn', wa/no>ci',
w spos[b obowi'zuj'cy.
staropol. skuteczny –
przynosz'cy skutek.
=ac. i >redniow. =ac. resultare,
>redniow. ang. resulten, ang. result,
†Old Polish deed,
ros. rezul;tat-rezultat,
po/sledstvie-po(sledstwie,
vyvod-wywod.
†skutnik sprawca, ten, kt[ry co>
czyni. ˚skutek.
skuwka techn. blaszka umacjaj'ca,
='cz'ca co ze sob'. ¯ ku:.
skwapliw-y(ie jęz. ¯ kwapi:.
skwar zwykle o s=o<cu i tempera-
turze s=o<cem powodowanej, spie-
kota, upa=, gor'co.
¯ war ]kipiel\ ˘ warzy: ]gotowa: jad=o
w pojemniku, na ogniu\ ˘ warzocha,
ale ˚skwarek ]s=oninka wysma/ona,
przypieczona\ ¯ ang. squirt,
s=aw. skwarna mowa – plugawa, or-
dynarna ˘ doskwiera: ]przypieka:\.
sk•war  s•piekota; warzy:  piec.
do•skwiera:  przy•pieka:.
wo=. skverna, 1250, skv≠rna≥,
1420.
†skwara upa=, spiekota, gor'co.
staropol. squara.
=ac. aestus, ardor,
franc. la chaleur, ardeur,
anglosas. h≤tu, >redniow. ang.
hete, ang. heat, glow, ardor,
staroros. 'ar=-/ar.
ros. 'ara-/ara ]upa=, /ar latem\.
skwarek spoż. wysma/ony kawa=ek
s=oniny, mi"sa. ˚skrzeczec, szperka.
¯ ang. squirt ]tryska:\ ˘ skwyrczek,
skwiercze: ]dosł. pryska: }gor'cym
t=uszczem|, dorozumiane jako d{wi"k
sma/enia s=oniny na patelni, sycz'cy,
trzeszcz'cy\, T ˘ Cz,
skwarzy: ]sma/y:, topi: na ogniu\.
mo/e i w zwi'zku& skrawek ]kawa=ek\,
s=owotw. pokr. skrawek&
sk•raw•ek  sk•war•ek ¯ warzy: ]$\.
wg Ss 1953, staropol. zkwarczek
zeschly sø lub skwyrczek
1437 squirczky cremium,
ca 1440 skvyrczky; skwyrczek –
skwarek, wysma/ony kawa=ek s=oniny,
gdy wg Ss 2011, staropol. skroczek –
skwarek; nie pierwszy to taki wypadek
rozbie/no>ci, ˚Ss 2011.
staropol. skwarny – upalny, gor'cy.
=ac. calidus, aestuosus.
staropol. przy(ze-skwarzy:.
nazwisko Szkwarkowski.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
skwer plac ozdobiony zieleni',
zwykle o kszta=cie kwadratu.
ang. squere ¯ franc. esquarre ¯
=ac. quattour ]cztery\.
skwiercze: dźwięk.
wydawa: d{wi"k, skwarki, sycz'cy i
trzeszcz'cy ¯ skwarka ¯ skwar
¯ ¢skwier ]piec\ ˘
doskwiera: ]przypieka:, dokucza:\;
s=owotw. pokr. :wierk.
staropol. skwirk – d{wi"k powsta-
j'cy przy zetkni"ciu si" rozpalonego
przedmiotu z zimn' wod', syk.
staropol. schwircziala –
1. o g=osie – d{wi"cze:, rozlega: si",
2. o ptakach – kwili:, krzycze:
/a=o>nie.
†skwierk wg Ss 1953& d{wi"k pow-
staj'cy przy zetkni"ciu si"...
˚skwiercze:, ale wg fa=szuj'cego,
zmy>laj'cego ˚Ss 2011&
narzekanie, skargi, /ale, a wi"c
=ac. complangere ]bi: si" w piersi\,
starofranc. complaindre,
>redniow. ang. compleinen,
ang. complain, ros. 'alovat;sq-
/a=owatsja. ˚styskowa:. ˚Ss 2011.
†skwi>: czynność. zakwitn':.
staropol. y zkwytla, zekwtla sz',
=ac. florere,
ang. ]begin to\ blossom,
ros. cvesti-cwiesti ¯ cvet-cwiet.
skworec zool., ptak.
Sturnus vulgaris, szpak.
ros. skvopec.
skypetr kult. ˚sceptrum.
slalom sport.
konkurencja narciarska, zjazd zyg-
zakiem po zboczu, wytyczon' tras'.
¯ ang. slalom ¯ norw. slalom ]>lad
=agodnie pochy=y\.
slang jęz.
/argon miejskich ulicznik[w, s=ow-
nictwo i idiomy przest"pc[w i w=[-
cz"g[w, w celu utajnienia dla obcych,
przed zewn"trznym >wiatem, o czym
mowa, nie podlegaj'ce zasadom
literackim.
¯ ang. slang ¯ norw. slengjeord,
slengjenamn.
slawista jęz. ¯ S=awianie.
pierwotnie s=aw ^ chwal;
=aw ]woda\ ˘ sp=aw ]Pu=awy ^ przy
sp=awach\, =awica ryb.
S=awianie ]Wodniacy\ – plemi" znad
Morza Chwaliskiego ]dzi> Kaspijskie-
go\, osiad=e nad rz. Wo=chow zasilan'
z jez. Ilmen, grodem Nowogr[d Wielki
]czyt. Stary\, znaczenie S=awianin
przesz=o na Wierny ˘ prawo•s=awny
^ prawo•wierny ^ orto•doksyjny ¯
gr. orthodoxos ¯ orthos % doxa ¯
dokein;
szereg imion z przyrostkiem `s=aw, np.
yy
Stanis=aw, Bronis=aw, Mieczys=aw.
J"zyk nowogrodzian – j"zykiem s=a-
wia<skim, w nim pisane by=y latopisy
]wiod'ce latopisaniu\, od 1110 do 1550
A.D., obejmuj'ce dzieje Rusi po 855
A.D. ]uzupe=nione wstecznie do czasu
schizmy w Ko>ciele Chrze>cija<skim;
konsekracja Photiusa, 858; papie/
Nichoas I i Photius ekskomunikowali
si" wzajemnie, 867 A.D., wi"cej ˚la-
topis, schizma\.
Slawista – znawca j"zyk[w s=awia<-
skich, w tym S=awian z okolic jez.
Ilmen i okolic Kijowa, Wo=yniak[w
nad Bugiem, Polak[w znad Warty,
S=owak[w, Czech[w z rejonu Karpat,
S=owe<c[w, Chorwat[w i Serb[w z
Ba=kan, Bu=gar[w.
Aleksandra Brücknera ]1856-01-29,
Bere/any na Ukrainie –†1939-05-24,
Berlin\, okrzykn"li rodacy najwi"k-
szym s=awist', ci, kt[rzy swego j"zyka
nie znali, i pokrewnych tak/e, i tw[r-
czo>ci pisanej z ubieg=ych wiek[w.
Niemiec z nazwiska i ducha ]zmar= w
hitlerowskim Berlinie\ – nie zna= tre>ci
latopis[w ]>lady /e nie zna= zapisu
gra/dank'\, swe dzie=a tworzy= dla
Polak[w wykorzystuj'c ju/ istniej'ce
]nie si"ga= do {r[de=\, ale zna= “berli<-
ski r"kopis ruskiego latopisu z 13-go
wieku” ]...\ o kt[rym nie wiedzieli
nawet Rosjanie, ˚nr 820.
A /e pisa= w tajemnicy, tj. bez kon-
sultacji z innymi – pope=nia= grube
b="dy zgaduj'c i wyci'gaj'c wnioski
z materia=u na kt[rym bazowa=.
Nie m[g= konsultowa: bo zostawi=by
>lady z jakich materia=[w korzysta=,
by= na tyle przebieg=y. Korzysta= ze
S=ownika j"zyka polskiego – Samuela
B. Lindego, 1807, ale nie wymieni= go
w spisie swych {r[de=.
slipy odzież.
kr[tkie, g="boko wyci"te, obcis=e
majtki do k'pieli i p=ywania.
¯ ang. slip.
slogan jęz. utarty, oklepany zwrot,
og[lnik, frazes, bana=.
“W lepsz' przysz=o>:” – w wyborach
do w=adz trudno nie poprze: s=owom
takiego kandydata.
“R[wno>: dla wszystkich” – celowo
skr[cone do trzech s=[w, lapidarnie, by
w='czy: we< grupy kt[re tu nie nale/',
a niezorientowani popr'. Ludzie
bowiem nie s' r[wni sobie, fizycznie
]wygl'dem, budow' cia=a\, rozwini"-
ciem biologicznym i umys=u, i czynami
st'd wynikaj'cymi, zachowaniem si".
Domaganie si"& “Mieszkania dla
wszystkich#” to inne tego rodzaju –
dla leni te/.
M"czennik “za Chrysta” ]Jezusa zwa-
nego Chrystusem, tj. Namaszczonym\,
szczeg[=[w brak. Wierni nie byli tra-
yy
ceni za sam' wiar" w cokolwiek, je/e-
li nie dopu>cili si" czyn[w przeciw
w=adzy, porz'dkowi publicznemu.
W tym wypadku, w mej opinii, byli
elementem wywrotowym, przest"p-
cami, bo i dzi> papie/e – w Chrystusa
wierz'cy – wstawiaj' si" za nimi, za
zbrodniarzami w wi"zieniach, z kar'
>mierci; zwi'zek m"czennik[w “za
Chrysta” z przest"pczo>ci' pozosta=,
duch w='czania ich w swe szeregi,
identykowania si" z nimi.
Slogany s' zwrotami tworzonymi
przez zainteresowane grupy spo=eczne,
z ukrytym celem, w celu wprowadze-
nia odmiennie my>l'cej wi"kszo>ci
w b='d, by z marginesu spo=ecznego
wej>: w jego nurt, znale{: si" tam.
Przez my>lowe zaw"/enie do kilku
s=[w, jest poszerzeniem mo/liwo>ci
obj"cia nim licznych grup os[b, prze-
suni"tych, zepchni"tych z jakiegokol-
wiek powodu na [w margines.
˚polity-k(ka(czny.
ang. slogan ¯ gael. sluggh-
ghairm ¯ sluggh ]duch\ % gairm
]zawo=anie\ – okrzyk wojenny Szko-
t[w i Irlandczyk[w przed walk', lub
has=o stowarzyszenia z parti', grup';
w szlacheckiej Polsce rody takie mia=y,
w rodzaju& wszystko albo nic.
†s=abi: czynność. ˘ os=abi:, os=abia:,
os=abowa:, os=abn':.
†s=abina, s=abizna anat.
boczna cz">: brzucha mi"dzy /ebrami
a biodrem.
staropol. ca 1500 w slabynye,
1478 szlabysny ipocondria.
gr. hypochondrion ˘
=ac. hypochondria ˘
franc. l’hypocondrie ˘
niem. hypochondrie, milzsucht,
ang. hypochondrium ]ka/da ze stron
brzucha tu/ poni/ej najni/szego /ebra\,
ros. ipoxondriq-ipochondrija,
xandra-chandra.
s=ab-y(o(o>:(n':(ostka(owity
osob., fizjolog., jęz., czynność.
w't=y, o niewystarczaj'cej sile.
za(o•s=abn': ]opa>:, opada: z si=\.
staropol. krechko>: ]s=abo>:\.
staropol. nas=abnie: – os=abn':.
staropol. ca 1450 slaby tepidi, 1471
slaba remissa, ca 1500 slaby la-
xus ˘ s=aby – nie skory do wysi=ku,
opiesza=y }nie jestem pewien czy
celna definicja w Ss 1953|.
=ac. ignavus, iners, remissus.
nord. slapr, got. slepan
za(o•s=abn': ]opa>: z si=\.
staronord. veikr, >redniow. ang.
weik, ang. weakness,
wo=. 1289 ne \slabno-
nie os=abno ]nie s=abn'c\.
mazur. razslabiwasq
]os=abi' si"\
¯ s=aw. slab-yj/nut;,
ros. slabost;-s=abost,
bessilie-bessilie.
Wszelka s=abo>: wymaga ochrony
by przetrwa=a. W przypadku dzieci
i os[b chorych – opieki fizycznej,
w przypadku s=abych argument[w,
fa=szu – zakazu rozpowszechniania
aspektu, prowadzenia docieka< i pu-
blikacji w sprawie, bo s' tu sprawy do
ukrycia, niewygodne. A je/eli ju/, to
kr[tko, lapidarnie. Po tych objawach
pozna: s=abo>: – w pi>miennictwie po
ciep=ych s=owach i wyrazach zrozu-
mienia dla czyn[w natury brzydkiej,
jak dla dzieci.
Tak by=o z “Katyniem, 1940” – za
rz'd[w komunist[w ]1944–1989\,
/e to Niemcy wystrzelali polskich
je<c[w wojennych w g="bi Rosji,
w 3-ch wielkich obozach, z dala od
siebie, w 1943; Niemcy tak zgrabnie
przej"li od Rosjan nadz[r nad obozmi,
/e /aden jeniec nie zdo=a= uciec w
mi"dzyczasie – przed ucieczk' jednych
i nadej>ciem drugich, z nich jeden by=
dobrze znany – Katy< k(Smole<ska,
i tak z Nikolausem Kopernikiem,
1473–1543, synem Niemc[w ze
Íl'ska, przez Krak[w do Torunia w
r"kach Niemc[w – /e Polakiem by=
bo Toru< na Mazowszu ]w='czony
do Korony aktem z 27 grudnia 1529,
˚Polska\; >redniow. ang. coper,
anglosas. copor, =ac. cuper, cuprum
]mied{\ ˘ Copernicus ˘ Kopernik
]rzemie>lnik wyrabiaj'cy przedmioty
z miedzi; `nik – rzemie>lnik, ˚473\,
swe dzie=o wyda= w Norymberdze, nie
w Krakowie.
Polacy w macierzy maj' szereg takich
s=abych punkt[w. Jak gdzie indziej,
z innymi narodami, czy wi"cej od
Polak[w – nie wiem, i powoduj' one
natychmiastowe spi"cia i odrzut z ro-
dakami zamieszka=ymi poza granicami
Polski, co sam do>wiadcza=em na swej
sk[rze i wiem od innych w mej sytuacji
bo ostrzegali siebie nawzajem – spi"cia
uwagami o katolicy{mie Polak[w, i ich
polityce zagranicznej, spi"cia kt[re
s' – w mej opinii – wynikiem fa=szu
narod[w Europy Wschodniej, a fa=sz
i ucieczka w >wiat urojony ]modlit-
w', snem\ wynikiem s=abo>ci, kwestia
krwi. ˚k=am, prawda, Polska.
Blisko st'd do wniosku, /e dzie=a
pisane przez Polak[w w macierzy s'
dla Polak[w w kraju, a dzie=a pisane
przez Polak[w za granic' – s' g=[wnie
dla Polak[w osiad=ych poza granicami
Polski, bo wymagaj' kosmetycznych
poprawek by by=y “strawne”, tj. tam
przyj"te, akceptowane; interesy Polski
wymagaj' ochrony.
Rosja jest dla Rosjan ]z ich moskiewsk'
“Prawd'”\, Polska jest dla Polak[w w
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
macierzy ]dla nich voievodeship jest
dobre\, a Polonia to jak eurokomunizm
dla komunist[w w Moskwie – folklor,
czyli co>, co dobrze /e jest, ale my>lo-
wo to nie my, zjawisko stowarzyszone,
nie podlegaj'ce w pe=ni naszej linii,
stanowisku, zasadom.
W posocjalistycznej Polsce, po 1989,
aspekt[w, instytucji i ludzi wymaga-
j'cych ochrony jest wi"cej ni/ gdzie
indziej, bo spo=eczny system, budowa-
ny przez komunist[w, zawali= si" tam
– my>lowo s=aby by=, na fa=szywych
przes=ankach budowany, ˚komunista.
s=a: czynność.
1. kaz ]mowa\, przesy=(ka, pose=
¯ przed•k=ada:(=o/y: – pos=anie,
2. >cieli:, rozpo>ciera:; po>ciel,
pos=anie ¯ przed•k=ada:(=o/y:
¯ k=a>:.
staropol. 1411 ne slal ]nie s=a=\,
1422 sl', 1427 slal, 1428 slemy;
nye sslal, szlye, slye, slaly ˘
s=a:, st=a: –
1. poleca: komu> uda: si" dok'd>,
zwykle z jak'> spraw', do wyko-
nania czego>, albo przekazywa:
co> komu> za czyim> po>red-
nictwem, wyprawia: w drog",
wysy=a:, przesy=a:.
2. rozpo>ciera:, p=asko rozk=ada:.
=ac. 1. mandare alicui, 2. sternere,
niem. senden, anglosas. sendan,
>redniow. ang. senden ˘ ang. send,
ros. posylat;-posy=at,
otpravlqt;-oprawljat.
wo=. 1289 slawe-s=asze ]>le\,
wl[hi-szljuczi ]>l'cy\.
staropol. 1. na(obe(ode(po(prze(
(przy(roze(wy(za(ze-s=a:,
przysy=a:, 2. roze(u(we-s=a:.
za(na(po(prze(przy(obe(do(ode(
(pode(nade(wy(ze(roze•s=a:.
~s=a: 1. wyprawia: w drog" ˘ pose=,
s=aw. se= ]pokr. szo= ˘ poszo=\, 2. >cie-
li:, np. =o/e, drog" ˘ zas=ana >niegiem.
za•s=a: – po>cieli:, po ^ za
na•s=a: – nawie>:
po•s=a: – wys=a:, po ^ wy,
¯ pose=, “poszo= won#”
u•s=a: – za>cieli:, u ^ za
prze•s=a: – z punktu A do B
przy•s=a: – przyby: drog' ]po\s=a
obe•s=a: – dooko=a
do•s=a: – do='czy: wysy=k'
ode•s=a: – odprawi: ]po\s=a
pode•s=a: – troch", cz">ciowo,
niepe=nie
nade•s=a: – przyby:, nadej>:,
nad(e ^ pod(e
wy•s=a: – gdzie poza obr"b
ze•s=a: – z g[ry, w d[=
roze•s=a: – do wielu miejsc
¢s=ana meteor. szron.
staroros. slana-s=ana,
ros. inej-inej, ang. hoarfrost.
yy
s=ania: si" ruch.
chwia:, i>: krokiem niepewnym,
chwiejnym, zatacza: si". s=owotw.
pokr. k=ania:, KS, s=o<.
staropol. nye slanya ]nie s=aniaj\ ˘
s=ania: – zwraca:, kierowa:.
=ac. convertere, dirigere,
niem. nizin wabbeln, ang. wobble,
ros. kolebat;sq-koelbatsja.
s=aw-a(ny(i:(etny jęz.
1. }arch.| wiara, wierny; prastare,
o znaczeniu zupe=nie zapomnia-
nym ˘ S=awianie, Prawos=awny,
Bogus=aw, Wroc=aw ]Íwiatos=aw\
˘ niem. Breslau,
2. chwa=a, powszechne uznanie,
rozg=os, chwal, s=aw, wy•chwalaj(
(s=awiaj, wyno> pod niebiosa.
chwa=a(s=awa Bogu..., Zdzis=aw ˘
skr. ¸dzich; s=aw ^ ch ¯ chwal,
wi"cej ˚nr 600 Nazwy.
staropol. slawø moyø ]s=aw"
moj'\, slawa ˘ s=awa –
1. dobra opinia, dobre imi" szeroko
znane, uznanie, rozg=os,
2. chulba, ozdoba, to co przynosi
cze>: i szacunek.
3. w kulcie religijnym – uroczyste
wyra/enie uznania, s=owa pie>ni
wyra/aj'cej uznanie, cze>:.
4. majestat, dostoje<stwo, wspania-
=o>:, jako cecha przynale/na Bogu,
5. >wi"to, uroczysto>: dla uczczenia
kogo>, okazania komu> czci,
szacunku, uwielbienia.
6. w religii chrze>cija<skiej –
szcz">cie wieczne jako nagroda
za bogobojne /ycie,
7. che=pliwo>:, przechwalanie si".
=ac. 1. bona existimatio, fama,
gloria, 2. decus, qui honorem
dignitatem affert, 3. de cultu dei –
laus, gloria, 4. maiestas, gloria,
5. dies festus, 6. beatitas aeter-
na, ultima, 7. gloriatio, iactantia,
ang. fame, glory,
ros. slava-s=awa, izvestnost;.
staropol. s=aw"tno>: ˘ s=awetno>:
– dobra opinia, dobre imi" szeroko
znane, uznanie, rozg=os, ˚s=awa.
staropol. s=awi: –
1. wyra/a: uznanie, szacunek,
podziw, chwali:, czczi:, wielbi:,
2. rozs=awi:, uczyni: g=o>nym,
znanym, podziwianym,
3. uroczy>cie obchodzi:, >wi"towa:.
staropol. s=awiony –
pe=en uznania, podziwu.
staropol. s=awnie –
uroczy>cie, z wielk' czci'.
staropol. s=awno:, s=awno>: –
1. dobra opinia, uznanie, rozg=os,
2. uroczysto>:, >wi"to uroczyste.
staropol. s=awny –
1. szeroko znany, g=o>ny, podziwiany,
2. uroczysty, od>wi"tny, obchodzony
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
uroczy>cie,
3. podnios=y, dostojny.
po(wy(roz•s=awi:, przes=awny,
ws=awi: si".
~s=awi: czas niedok.
¯ s=awa ]chwa=a\.
ros. slavit;-s=awit,
ang. to glorify, to extol, to prize.
o•s=awi: – dooko=a; os=awiony
w•s=awi: si" – okry: s=aw', uczyni:
siebie s=awnym
wy•s=awi: – wy(za•chwali: innym
roz•s=awi: – w r[/ne strony >wiata
Nie nale/y&
prze•s=awny – prze` ^ wi"cej ni/
s=awa jęz. rozg=os, chwa=a; s=awa,
s=awetny ]chwalebny\, b=ogos=awi:,
znies=awia: ]poha<bia:\, wys=awia:
]wymawia:\ ¯ s=owo, nie od s=awy.
Prawos=awny ]gr. orthodoksos\ ¯
doksa ]wiara i s=awa\ ˚Orthodox.
S=awianie ^ Wierni ]pobo/ni\ ˘
Ko>ci[= Prawo•s=awny(wierny,
s=owo ]wiara\ ˘ daj" s=owo,
}przyjmuj"| na s=owo ]na wiar"\.
gr. logos ˘ s=owo;
s=awa ]wiara\ nie w zgodzie ze
s=owem ]nauk', gr. logos\.
ang. glory, fame, prise,
wo=. 1289 slavou-s=awu ]s=aw"\,
s= slavo[-s s=awoju ]ze s=aw'\,
pol.-ros. slava.
wi"cej ˚nr 600 Nazwy.
†s=awetny, s=awetni, s=aw"tni,
s=aw"tny, s=awi"tny ˚s=owutie.
staropol. ca 1420 slawøtni
famosus; slaw'thna reputata,
slav'thne clarum –
1. szeroko znany, g=o>ny, podziwiany,
2. uroczysty, od>wi"tny, obchodzony
uroczy>cie,
3. podnios=y, dostojny. ˚s=awny.
=ac. 1. clarus, illustris, famosus,
2. sollemnis, 3. altus, grandis.
S=awianin potomek plemienia przy-
by=ego do Europy Wschodniej z
rejonu Morza Chwaliskiego ]dzi>
Kaspijskiego\. Plemi" rozpad=o si"
w rejonie Krymu tworz'c liczne dzi>
narody& Rosjan ]szczeg. Nowogro-
dzian bo znad Jez. Ilmen, hist. Ilmer\,
Bia=orusin[w, Wo=yniak[w, Czech[w,
S=owak[w, Moraw[w, Polak[w, Ser-
b[w, Chorwat[w, S=owe<c[w ]w S=a-
wonii, na Ba=kanach\.
Pozosta=o>ci, szcz'tki, w s=ownictwie
na to wskazuj' jak sarmata ]tytu= szla-
checki\ ¯ Sarmata – cz=onek staro/.
plemion ira<skich zamieszkuj'cych
do III w. B.C. ziemie mi"dzy Donem
a doln' Wo=g', wg Swo 1980\, mitra
¯ iran., i arabski stopie< religijno>ci –
narodowy charakter S=awian.
S=awianie ]wodniacy, znad wody\,
pierwotnie ¯ s % =aw ]woda\,
yy
jak Wizygoci ]p[{no=ac. Visigothi\
¯ wis, wiz, is, ys ]1. woda, 2. rzeka\
˘ Wis=a, Sesuwis, Tigris, piss,
Wizna, i szereg innych;
=aw ˘ wp=aw, sp=aw, =awa ]fala\ ˘
=awica ]ba=wan wodny, ¯ `wic•a(e ^
wi"ksz•a(e ˘ r"ka ˘ r"kawica,
b=ysk ˘ b=yskwica, liczne `wice w
nazwach miejscowo>ci, np. Katowice
^ Wi"ksze Katy, Werbkowice, Bro-
nowice, itp.\;
=aw  ba= ]s=owotw. koncepcji 025\
˘ ba=wan ]1. ogromna, spieniona fala
morska, 2. pos'g bo/ka poga<skiego,
3. figura ze >niegu maj'ca cechy posta-
ci ludzkiej, lepiona przez dzieci\.
Nast"pnie znaczenie przesz=o na
wiernego ]S=awianie ^ Wierni\ ˘
prawo•s=awny ^ prawo•wierny,
ortho•doksyjny ¯ gr. orthodoxos ¯
ortho ]poprawnie\ % doxa ]>wiato-
pogl'd\ ¯ dokein ]my>le:\, i ja, w
S=owniku, kilkakrotnie u/y=em w
tym znaczeniu& S=awianie ^ Wierni;
liczne `s=aw ]chwal, wierz\& Bogu(
(Bole(Broni(Cze(Jaro(Mieczy(
(Miro(Przemy(Stani(Wiacze(
(Wie(W=ady(Wsze•s=aw.
B="dnie S=owianin ]tak w j. pol.\, su-
geruj'c przez to /e mo/e od s=owa ]gr.
logos\; S=awianie niewiele maj' wsp[l-
nego z my>l', gr. logos ]s=owo, mowa,
rachowanie, kalkulacja, s'dzenie,
my>l\ ¯ legein ]m[wi:\; logikos ]zgod-
ny z rozumowaniem\, inaczej nie by-
liby Wiernymi – sprzeczno>:.
Wiara to >lepe zaufanie, ca=kowite
oddanie si" osobie wiod'cej, czyt.
bezmy>lno>:; mamy tak wierzy: w
Jezusa Chrystusa, /e swoj' m"k'
zbawi nas przed piek=em – wymys=
pederast[w propagowany przez
kler, m"ki uwielbiaj'cy, szczeg[lnie
innych os[b. Wiara jest wysokiej
warto>ci, ceny, u S=awian – ceniona
jak i czo=obitno>: s=awom i akademi-
kom o wysoce w'tpliwej zas=udze,
˚uczony. Ba=wochwalcy z natury
– w Íwiebodzinie ogromny pos'g
Chrystusowi wystawili, wysoko>ci 33
metr[w, i wojew[dztwo maj' Íwi"-
tokrzyskie ¯ G[ry Íwi"tokrzyskie
¯ klasztor Íw. Krzy/a na pa>mie
wzniesienia. I >wi"to Trzech Kr[li, 6
stycznia, te/ maj' – trzech kupc[w o
imionach Kasper, Melchior, i Baltazar,
zamienionych na kr[l[w, przyby=ych
do stajenki w Betlejem, w dniach po
narodzeniu Chrystusa, wiedzionych
komet' w przestworzach Uk=adu
S=onecznego.
Tekst Konstytucji z dn. 3 maja
1791 zacz"li od artyku=u “Religia
panuj'ca”, a w nim fa=sz – obra/am
tym rodak[w – zabraniali przej>cia
z katolicyzmu na jak'kolwiek inn'
wiar" i gwarantowali swobod" wyzna<
yy
jednocze>nie ]jak jedno, to nie drugie\
i dzi> 3 Maja jest >wi"tem narodowym,
samo sedno ducha Polaka. ˚konsty-
tucja, Polska.
Tekst najnowszej Konstytucji, z
1997.04.02, zamierzali zacz':, /e od
Boga dana.
Horyzonty my>lowe akademik[w
polskich zawarte s' w nagrodzie
literackiej im. Aleksandra Brücknera
– agenta interes[w niemieckich w
interesach polskich& j"zyku i literatu-
rze; w starczym wieku wyemigrowa=
do Berlina i tam zmar= 24 maja, w
hitlerowskich Niemczech, na miesi'ce
przed wybuchem wojny 1939–1945.
Wybitny slawista kt[ry nie zna= j. ro-
syjskiego, cho: urodzony na Ukrainie
]$#\, a polski jako tako, czyli do>: s=abo
]pod=og" ¯ pod =o/e, jak podstawa ¯
pod stawa, podniebienie ¯ pod niebo,
podzieli= na po-d=og"\. Hochsztapler
w mej opinii – przepisywa= z dzie=
innych autor[w, ale nie przyzna= si",
g=[wnie z 6-tomowego S=ownika
j"zyka polskiego, S.B. Lindego, 1807
]Sjp 1808–1814, ˚nr 710\, a swoje do-
piski-wymys=y b"d'ce uzupe=nieniami
wskazuj' /e nie zna=, i nie czyta= dzie=
z kt[rych – rzekomo – czerpa=, lecz ju/
z po>rednik[w. wi"cej ˚nr 820 ]Sejp
1927\. Jego metody nie na umys=y
akademik[w polskich.
Dlatego S=awianie nie wydali cz=o-
wieka wielkiej my>li i nie wydadz',
z wyj'tkiem Dmitrego Mendelejewa,
1834–†1907 – pod'/aj' za Zachodem
obarczonym tak/e wiar' kontrolowan'
przez pederast[w propaguj'cych sw'
wizj" >wiata ch=optysi[w lat 8 – 12&
p=aska Ziemia, >wiat to okolica, im
wy/ej – tym cieplej, niebo ponad
chmurami, ˚niedorozw[j.
Dzieci >lepo wierz' rodzicom, tak
i ci wymagaj' by wierni im wierzyli
jak oni swoim – objaw niedorozwi-
ni"cia, jeden z wielu, zatrzymali si"
na tym etapie.
S=o`, d{wi"k O zosta= wprowadzony
do j"zyka p[{niej – pierwotnie go nie
by=o, wg niekt[rych specjalist[w, i ja
dzi> sk=onny jestem zgodzi: si" z nimi;
pocz'tkowo zapatrywa=em si" do>:
sceptycznie. ˚}litera| O.
>redniow. =ac. Slavus,
niem. Slave, ang. Slav,
ros. slavqn-in/ka-s=awian•in(ka.
s=awia<ski j"zyk j"zyk w kt[rym
pisane by=y latopisy, g=[wnie j"zyk
Nowogrodu Wielkiego.
J"zyk Kijowskiej Rusi ]Kij[w, W=o-
dzimierz Wo=., Luboml\, lat 1110–
1289–1377, jest j"zykiem wo=y<skim;
bezpo>rednimi potomnymi&
j. wo=y<ski ˘ dzisiejszy j. ukr.
starobia=orus. % niem. ˘ pol.
gdy wo=. bli/szy czeskiemu.
S=awianie ]Wodniacy\ ¯ s` ]od`, po `\
% =aw ]woda\, z Sarmacji, znad Morza
Chwaliskiego ]dzi> Kaspijskiego\, po-
tomki staro/. Pers[w – plemi" osiad=e
w rejonie Nowogrodu Wielkiego ]Sta-
rego\, n(Jez. Ilmer, wierz'cy w ba=-
wany; s=aw ]chwal, wierz\. Gdy wiara
chrze>cija<ska przemog=a wiar" pogan,
S=awianie ]Wierni\ ˘ prawo•s=awny
]prawo•wierny\, ale k=anianie si" ba=-
wanom, idolom, pos'gom, figurkom,
pozosta=o do dzi> – narody ba=wo-
chwalc[w. ˚ba=wan.
J"zyk s=awia<ski zawiera szcz'tki
j"zyka Wareg[w ]czyt. Bawar[w\ ¯
Waregi ]Bawary\, przyby=ych do No-
wogrodu 864 A.D. ]Rurika z bra:mi\,
i Anglosas[w, w tym&
– lebed ]=ab"{\ ¯ le•be•d
¯ el•be ]woda\, bez w'tpienia,
– czad ¯ toddler ]dziecko chodz'ce
chwielnym krokiem, kr[tkim, nie-
pewnym, ucz'ce si" chodzi:\,
– doczka ]c[rka\ ¯ }doter| ¯ anglosas.
dohtor, niem. tochter ˘ >redniow.
ang. doughter ˘ ang. daughter, i
– woda ¯ foda ]jad=o, karma\,
przyczyna wymiany znacze<&
pragnienie ]/'dza jad=a ¯ praga\ ˘
dzi> /'dza wody,
g=[d ]/'dza wody ¯ =[d ^ woda\ ˘
dzi> /'dza jad=a, ˚Odrodzenie,
– anglosas. etan ]je>:\ ˘ s=aw. eda
} jeda | ]pokarm, po/ywienie; ang.
food, eatables; eating\ ˘ pol. jad=o,
TD, `a ^ `=o,
– bereg ]brzeg\ ¯ brycg,
– g"> ¯ anglosas. gos, >redniow.
ang. gose, goos ]czas zapo/yczenia
nie jest mi znany, tak i ugol\
– ugol ]w"giel\ ¯ niem. kohl,
– zierno ]ziarno\ ¯ >redniow. ang. corn
¯ anglosas. corn,
– l>ciwy ]fa=szywy\ ¯ le>: ]pochleb-
stwo, nadmiernymi pochlebstwami
sk=ania: do czego>, przypochlebia:,
ang. flattery, adulation, cajolery\
¯ niem. list ]chytro>:, podst"p,
wybieg\,
– mjsc. Nebel n(Prypeci'
¯ niem. nebel ]mg=a\,
w j. polskim, ziemia orna ¯ orn, mo/e
pochodzi: bezpo>rednio z j. greckiego,
lub po>rednio, np. z jednego z germa<-
skich, a ten z j. greckiego.
˚polski j. i s=awia<ski j. ]nr 600\.
~s=awi: ˚s=awa ]chwa=a\.
ros. slavit;-s=awit,
ang. to glorify, to extol, to prize.
o•s=awi: – dooko=a; os=awiony
w•s=awi: si" – okry: s=aw', uczyni:
siebie s=awnym
wy•s=awi: – wy(za-chwali: innym
roz•s=awi: – w r[/ne strony >wiata
Nie nale/y&
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
prze•s=awny – prze` ^ wi"cej ni/
†s=ez ]$\ bot. skalnica ziarenkowata,
Saxifraga granulata L., ˚smolan.
staropol. ca 1500 ¢slasz saxifraga
sancte Marie, 1478 mathky bozey
¢slek saxifraga ]matki bo/ej s=ez\,
1478. svyatey Marzey ¢szlasz
saxifraga minor.
†s="p ryba.
rodzaj sieci na ryby. ˚wi"cierz.
¯ s=up, U ˘ Å, ´. mjsc. S=upsk,
S=upca, S=upia ]kilka S=upii\.
†s="pica, s="pnica, s="p ryba. ro-
dzaj sieci na ryby. ˚podbierka, s=up.
staropol. 1360 slamp, 1394 slemp,
1408 slampi, 1500 slampy vel
zathoczka, 1266 slampnycza,
1399 slampnicza, 1482 slamp-
nycze.
¢s=o }arch. pol.| –
1. jasny& s=o<ce, s=onina, s=oma,
mas=o,
2. smak, s=odki i s=ony ]jasny, jak
cukier i s[l\ ˘ mas=o, s=od•ki(ycz,
s=ony ˘ s=onina,
3. prost•y(e ˘ s=oma, krzes=o,
prz"s=o, wios=o, jas=o.
S=owianie ¯ `s=aw ]chwal\, wierni.
s=oboda ˚swoboda.
s=od-ki(ycz(owy(zi: jęz. ¯ s=[d,
cukier, bezsolny; s=odkowodny.
staropol. slotke, w slodkey, trze-
scz myodowa slothka, a pycye
naslotsze, poczty slotkye, ny
mosze bicz slotkym ˘ s=odki –
1. maj'cy s=odki smak, nie gorzki
ani kwa>ny,
2. dobry, =agodny, /yczliwy,
3. sprawiaj'cy przyjemno>:
wywo=uj'cy uczucie szcz">cia.
=ac. 1. dulcis, 2. bonus, clemens,
benevolus, 3. suavis, lucundus.
anglosas. swete ¯ swot, >redniow.
ang. swete, swote, ang. sweet,
s=owotw. podstaw' wet, wot ]mokrz,
woda, ¢=[d\ ˘ s` ]od`\ % wet, wot ˘
swot, s=aw. s=adkij, ØA, ˚kwas,
=ac. suavis ]s=odki\ ˘ staroniem. wy-
/yn suozi }s=oci| ˘ pol. s=odzi(:,
ros. sladkij-s=adkij, ne'nyj,
priqtnyj, krotkij-korotkij,
milyj-mi=yj, dorogoj-dorogoj.
wo=. 1289 sla∂kago-s=adkago
]s=odkiego\,
ros. slad-kij/it;/kovatyj/
/den;kij.
staropol. s=odko – przyjemnie, w
spos[b sprawiaj'cy przyjemno>:,
daj'cy uczucie szcz">cia.
staropol. s=odko: – to co dobre,
sprawiaj'ce przyjemno>:.
staropol. s=odko>: –
1. smak s=odki, bez goryczy i
kwasno>ci,
yy
2. substancja o s=odkim smaku,
3. dobro:, =agodno>:, /yczliwo>:,
4. zdolno>: wywo=ywania przyjem-
nych dozna<, =agodno>:, roz-
koszno>:,
5. osoba albo rzecz dobra, sprawia-
j'ca przyjemno>:, rozkosz,
6. uczucie rozkoszy.
staropol. s=odn': – mie: s=odki,
przyjemny smak.
s=odownia bud., techn.
pomieszczenie lub urz'dzenie, w
kt[rym odbywa si" przer[b zbo/a,
g=[wnie j"czmienia, na s=[d.
staropol. ca 1420 slodowna braso-
rium, ca 1455 slodownya braso-
rium; slodownia braseatorium.
staropol. s=odownica – budynek do
przygotowywania s=odu.
staropol. s=odownik, s=odowny –
ten co przygotowuje s=[d,
staropol. s=odowy –
zwi'zany ze s=odem.
†s=od[wki ]$\ l.mn., bot. psianka
s=odkog[rz, Solanum dulcamara L.
staropol. 1472 ¢clodowski ama-
rodulce.
†s=odycz bot.
Glycyrhiza glabra L., lukrecja.
staropol. lacricia albo slodycz.
s=odycz
1. smak zbli/ony do smaku cukru,
2. cecha zapach[w md=awych, w
wi"kszym st"/eniu odurzaj'cych,
3. cecha d{wi"k[w =agodnych,
harmonijnych, bez zgrzyt[w,
bez ostrych ton[w,
4. co> wywo=uj'cego mi=e uczucie,
5. cecha charakter[w, uosobie<, itp.,
=agodnych, subtelnych, delikatnych.
†s=odyczka bot. Sium sisarum L.
staropol. ca 1465 slodiczka ffillium,
1472 slodiczka. ˚s=odzi=ka.
†s=odzi: si" wydawa: si" s=odkim,
mi=ym, przyjemnym, po/'danym.
staropol. ca 1420 ne slodzilo.
s=owotw. poch. os=odzi:, rozs=o-
dzi: si", rozs=adza:.
†s=odzi=ka bot. Sium sisarum L.
staropol. 1460 slodzylka filwum.
˚s=odyczka.
†s=odzina spoż., bot., kosm.
1. odpady ze s=odu otrzymywane
przy produkcji piwa, u/ywane jako
pokarm dla zwierz't domowych,
2. bli/ej niezidentyfikowana ro>lina,
prawdop. str'czkow, u/ywana jako
pokarm dla zwierz't domowych,
3. jaki> kosmetyk, mo/e puder,
wyrabiany z odpadu s=odu lub z
ro>liny o nazwie s=odzina.
s=oik, s=[j
1. pojemn. naczynie szklane,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
2. bot. roczny przyrost drzewa,
warstwa okalaj'ca rdze<,
3. lit. w latopisaniu& ci'g wydarze<
zaczerpni"ty z innego latopisu,
wpleciony odt'd w wykonywan'
aktualnie kopi".
ros. sloj.
†s=ojek
1. ma=e naczynie s=u/'ce do prze-
chowywania ma>ci, itp., s=oik,
2. skarb panuj'cego.
staropol. 1418 puszka albo sloyek,
w sloyek krolewsky uel w skarb.
=ac. 1. parva pyxis operculo
instructa, 2. fiscus regis,
starofranc. i >redniow. ang. tresorie,
ang. 2. treasury,
ros. 2. kazna/hejstvo-kazna.
†s=ojerz, sz=ojerz
1. rodzaj czepca, przepaska na w=osy,
2. o koniu – maj'cy =ysin", tj. du/'
bia=' plam" na czole, te/ staropol.
s=ojerzowaty.
s=om-a(ianka(iany(ka bot.
{d{b=o ro>lin zbo/owych.
¯ so ]wysoko\ % =oma ]=ami'ca si"\.
s=aw. s=o, so= ]jasny, prosty\.
s=omiany zapa= – p=ytki ogie< ]ch":\.
staropol. 1425 sloma y zytho,
1434 pobranye slomi,
1435 nye pobrala stoga slomy –
wysuszone {d{b=a zb[/.
=ac. stramentum,
franc. la paille,le chaume,
anglosas. streaw, streow, strea,
>redniow. ang. stra, strea,
ang. straw, wo=. 1289 solomy-
so=omy ]s=omy\ ¯ soloma-so=oma ]
s=oma\, solomo[-so=omoju ]s=om'\,
ros. soloma-so=oma,
ros. slom-s=om ]z=om\,
A. Br¥ckner 1927& b="dnie, ¢so=ma.
†s=onawa s=ona, bezp=odna ziemia.
staropol. slunawa.
=ac. ager salsus, infecundus.
†s=one płatn. >wiadczenie uiszczane
w soli przez producenta soli na rzecz
panuj'cego.
staropol. 1229 i 1494 slone.
s=oneczn-ik(ica(y bot., astr.
za s=o<cem, dotycz'cy s=o<ca.
staropol. 1437 aureola, eliotropia
slunecznik, ca 1500 sluencznik
cicorea, 1472 slunecznik cirorea
maior, 1475 slunecznyk gria
solis ˘ s=onecznik, sloniecznik,
s=unecznik, s=uniecznik –
1. bot. cykoria podr[/nik i chondrilla,
Cichorium intybus L. et Chondril-
la iuncea L., ˚s=oni<czyk,
2. =ubin, Lupinus albus L.
3. tawula, Spiraea Ulmaria L.
4. le>ny slunecznik – pos=onek,
Helianthemum vulgare Gaertn.
yy
5. Maryje slunecznik – pi"ciornik
roz=ogowy, Potentilla reptans L.
s=oneczny od s=o<ca pochodz'cy,
jak s=o<ce, odnosz'cy si" do s=o<ca.
staropol. 1444 goranczosczy slu-
neczney calorem solis; promyen
sloneczny, svyatloscz sloneczna
– dotycz'cy s=o<ca jako cia=a niebie-
skiego, jego ciep=a, >wiat=a.
franc. du soleil, solaire,
niem. sonnig,
ang. sunny ¯ sun ]s=o<ce\,
ros. solnehnyj-so=necznyj,
blestq]ij-blestjaszczij.
s=oni-ca(k zwierz. samica s=onia,
s=onik – ma=y s=o<. ˚s=o< ]elephant\.
staropol. ws=uni ˘ s=oni –
wykonany z tzw. ko>ci s=oniowej.
=ac. eburneus.
†s=oni: ruch. nachyli:, pochyli:.
=ac. demittere, inclinare,
franc. plier ¯ le pli, ployer,
anglosas. bendan,
>redniow. ang. benden,
ang. bend, bow, incline,
sgibat;, preklonit;,
ros.
poklon-pok=on.
staropol. od(za•s=oni:,
s=ania:, o(za•s=ania:.
~s=oni: czas dok. ¯ s=o<ce.
kry:, pierw. chroni: przed s=o<cem.
¯ s=o< ]ciemny\, za•s=oni:(ciemni:.
ros. za/kryt;-za(kryt,
ang. to cover, to veil.
za•s=oni: – czas dok., ca=kowicie
prze•s=oni: – o(po(za•kry:
przy•s=oni: – troch"
od•s=oni: – usun': zas=on"
†s=oniny liczba mnoga, spoż.
t=uszcz i mi"so wieprzowe solone.
s=onina ¯ s=one ]solone\ ¯ s[l ¯ salt;
s=onina s=owotw. koncepcji padlina.
staropol. ca 1500 v'dzone my'szo
vel mlode szlonyny.
=ac. lardum et caro porci salsa.
†s=oni<czyk ]$\ cykoria podr[/nik,
albo chondrilla, Cichorium intybus
L. seu Chondrilla iuncea L.
˚s=onecznik.
staropol. 1460 slonynzyk cicorea.
s=oniowy jęz. pochodz'cy od s=onia.
staropol. s=uniewy, s=un]i\owy,
ws=onowy, ws=unowy.
s=onka zool., ptak. gat. ptaka,
Scolopax rusticola L.
staropol. s="ka czy s='ka,
1389 fl'ki ]pro sl'ki\, 1472 sl'ka
fulica, ca 1500 sl'k' nasica.
ang. woodcock, ros. kulik-kulik.
†s=onno>: jęz. gi"tko>:.
=ac. flexibilitas ˘ franc. flexibilite,
niem. biegsamkeit,
ang. flexibility, pliability,
yy
ros. gibkost;-gibkost.
†s=onny ]$\ ˚s=ono>: ]bezp=. ziemia\.
staropol. 1409 usque ad ¢slonny
brod inferius Tysmienica }i do s=on-
nego brodu poni/ej Ty>mienicy,
mo/e nale/y czyta: «s=ynny»$|.
†s=ono>: s=ona, bezp=odna ziemia.
dzi> p=onna, niewydajna,
mo/e nieu/ytki; wysoce istotne#
s=ona, p=onna  p=on': ˘ s=o<ce.
staropol. w neplodnoscz albo w
slonoscz, slonoscz salsugo.
=ac. ager salsus, infecundus.
s=on-y(o(ina jęz. ¯ s[l ]salt\.
staropol. ca 1500 szlony salsus –
1. maj'cy smak charakterystyczny
dla soli,
2. nieurodzajny, nieu/yteczny.
=ac. 1. salsus,
2. infecundus, inutilis,
franc. 1. sale, niem. 1. salzig,
ang. 1. salty, 2. barren soil,
ros. 1. solonovatyj,
2. besplodnyj-besp=odnyj.
s=onina – t=uszcz pod sk[r' na bokach
i grzbiecie nierogacizny.
`on – wiel-ki(ka(kie(ce ˘ s=ono
p=aci:, s=ona cena.
staroros. slanyj-s=anyj ]s=ony\,
ros. solenyj-solenyj.
s=o-<(niowy zool., zwierz.
Elephas indicus L., pot"/ny gat. ssaka
l'dowego kraj[w podzwrotnikowych,
Afryki i Indii, symbol m'dro>ci i
oci"/a=o>ci.
ma by: ¯ tur. aslan lub arslan;
mo/e i tak, lecz rodzime
s=o< ^ ciemny ˘ za•s=oni:(ciemni:,
przy•s=oni:(ciemni:;
s=o< zdaje si" pochodzi: od s=o<ce, by:
ze s=o<cem w zwi'zku, wi"cej ni/ z
czymkolwiek innym.
czasem obce s=owa pisowni' s' blisko
polskim, przez ˚przypadek, i kusz',
/e stamt'd s' czerpane.
w s=owniku S. Lindego 1807&
wos=o< ˘ s=o<, por. s=ania: si".
staropol. 1471 slvn elephas,
1472 vslun elephas ˘
s=o<, s=u<, ws=o<, ws=u<
gr. elephas, eleolifant,
=ac. elephantus,
starofranc. olifant ˘ elephant,
>redniow. ang. elifaunt, olifaunt,
ang. elephant,
ros. slon/ovyj-s=on(owyj.
s=o<ce astr.
dosł. p=on'ce cia=o ¯ s=ony ]p=onny\.
cia=o niebieskie ¯ niebiosa; gwiazda
wok[= kt[rej obraca si" Ziemia i inne
planety naszego Uk=adu; pozorny ruch
S=o<ca wzgl"dnie Ziemi i chmur –
zach[d s=o<ca, s=o<ce wyjrza=o zza
chmur. ˚swar.
w zwi'zku s=owotw. ze sk=onem
]nachyleniem\, lub jego wp=ywem ˘
niebosk=on ]pozorne nachylenie nieba
ku ziemi\;
s=o<ce ]dzie<\ chyli si" ku zachodowi.
tak/e dzi's=o ]podniebienie\ zawieraj'
w sobie zg=osk" s=o jak i niebo.
s=o<ce mo/e by: hybryd' – po='cze-
niem =ac. sol z anglosas. sunne ˘
slunce.
staropol. naprzecif slunczu vydzal,
zorze y sluncze, wzeszlo gest
sluncze ˘ slu<ce –
1. gwiazda b"d'ca g=[wnym {r[d=em
>wiat=a i ciep=a na ziemi,
2. miejsce nas=onecznione,
3. promienie, blask s=o<ca.
gr. helios ˘ =ac. sol, franc. soleil,
anglosas. i >redniow. ang. sunne,
pokr. niem. sonne, ang. sun,
ros. solnce-so=nce.
s=owotw. poch. za(prze(od•s=oni:.
†s=o<cstaj astr.
letnie przesilenie dnia z noc',
21 czerwca ka/dego roku.
staropol. slonczstay solsticium,
noczy rownocz equinoccium.
=ac. solstitium, aequinoctium,
starofranc., >redniow. ang. i ang.
solstice, ros. povorot solnca,
solncestojanie-so=ncestojanie.
†s=op techn., łow.
pu=apka na zwierz"ta, potrzask.
staropol.1253(58 slopi ]s=opy\.
=ac. laqueus, pedica,
anglosas. tr≤ppe, pokr. niem. treppe
˘ >redniow. ang. trappe, ang. trap,
ros. zapadnq,
lovuwka-=owuszka.
˚samo=[wka, sobie=[wka, st"pica.
†s=opiec pu=apka, potrzask. ˚s=op.
†s=opie< 1. stopie<, sch[d, te/
wyst"p, podwy/szenie, 2. >lad, trop.
staropol. sex gradus szlopenow,
primus gradus, szlopen,
ca 1420 tercius gradus szlopen;
slopyenyew, slopyenyow.
=ac. 1. gradus, etiam procursus,
suggestum, 2. vestigium,
franc. 1. le degre,
anglosas. stepe, pokr. niem. stapf ,
>redniow. ang. steppe,
ang. step ˘ doorstep ]pr[g\,
ros. stupen;-stupe<, porog.
s=ot-a(ny meteor.
szaruga, ci'g=y opad deszczu, jesie-
ni'. ¯ =ot ]woda\.
†s=otwina geolog. podmok=a ='ka.
¯ s % =ot ]woda\.
staropol. 1372 prata eciam
sloczwini ˘ s=o:wina.
=ac. pratum uvidum,
ang. swampy meadow,
ros. topkij lug-topkij =ug.
s=owacki etn., jęz.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
1. zamieszka=y przez S=owak[w,
2. dotycz'cy S=owak[w.
staropol. ca 1500 Sclauonia est
quedam prouincia slovaczsk'
zyemy', Slavonica marca vlg.
szlowaczka grzywna ˘
s=owacski, s=owacki –
1. zamieszka=y przez S=awian,
2. u/ywany przez S=awian.
=ac. 1. qui a Slavis incolitur, franc.
]j"zyk\ la langue slave, le slavon,
ang. †Old Polish Slavic, Sla-
vonic, staroros. †slavqnskπj-
s=awianskij.
S=owak etn. mieszkaniec S=owacji,
w po=udniowej stronie Karpat.
S=owacja % Czechy ˘ Czechos=owacja.
staropol. Szlow'ck, ca 1500 Slo-
v'k, ca 1500 Szlowak ˘ S=owak –
przedstawiciel jednego z lud[w
s=awia<skich, S=owianin. ¯ s=aw.
S=owianin, S=owak etn.
przedstawiciel jednego z lud[w s=a-
wia<skich& Rosjanin, Polak, Czech,
S=owak, itd.
¯ s=aw ]wierny\ ¯ s=aw ]woda\;
wi"cej ˚S=awianin.
bez zwi'zku ze s=owem ¯ gr. logos.
staropol. Szlovyanyn Sclavus.
staropol. s=owia<ski, s=owie<ski –
u/ywany przez S=awian, S=awia-
nom w=a>ciwy.
staropol. s=owia<ski, s=owie<ski –
u/ywany przez S=awian, w=a>ciwy
S=awianom. ˚s=owacki.
=ac. qui Slavis usui est, Slavorum,
ang. Slavic,
staroros. †slavqnskπj.
†s=owie jęz.
1. to jest, to znaczy, czyli,
inaczej m[wi'c,
2. mianowicie.
staropol. slowye.
=ac. 1. id est, videlicet, aliter dice-
re possis, 2. videlicet, scilicet,
ang. 1. it means, in other words,
2. namely,
ros. 1. inahe-inacze, 2. imenno.
s=owik zool., ptak.
Luscinia luscinia, s=owik szary.
staropol. slowyk, slovyk,
1472 slouik filomena.
anglosas. nehtgale, nihtegale,
pokr. niem. nachtigall ]s=owik\,
>redniow. ang. nihtyngale,
ang. nightingale,
ros. solovej-so=owej.
s=owny jęz.
1. sk=adaj'cy si" ze s=[w,
wyra/ony mow', pismem,
2. dotrzymuj'cy danego s=owa,
danej obietnicy.
staropol. crzywd' slown' ˘
s=owny – wyra/ony s=owami, mow'.
=ac. verbis expressus,
yy
ang. 1. verbal, 2. wordy,
ros. 1. slovesnyj-s=owiesnyj.
s=ow-o(nictwo(nie(nik(otw[rczy
rzecz, rozprawa, termin, wyraz, mowa,
opowiadnie ¯ gr. logos ]logoss=owo,
logo•s  s•=owo, GW\, s=owotw.
koncepcji ˚nr 023& t•rap  rap•t.
wo ]woda, wyp=yw\
s=o ]rzecz, sztuka; proste\.
s=owo ^ woda&
rodo•s=owie – rodo•w[d,
wio•s=o – s=o•wo ˘
s=o ^ da, wio•s=o – wo•da
S=owianie ¯ s=aw. ]S=awianie, OA\.
staropol. s=owi: – og=asza:, wyra/a:.
staropol. s=owie –
mianowicie, to znaczy, to jest.
staropol. ca 1500 ta sloua pise
mødri ]te s=owa pisze m'dry\,
timy sloui mødresc ]tymi s=owy
m"drzec\, tih slov ]tych s=[w\,
u tih sloueh ]w tych s=owach\,
albo slow swych, szlowem,
slowo, slovo, slowu ˘ s=owo –
1. to co si" m[wi, pisze, co zosta=o
powiedziane, napisane, wyraz,
wypowied{, te/ wiadomo>:,
polecenie, rozkaz, przyrzeczenie,
itp., zale/nie od kontekstu,
2. przys=owie, 3. litera,
4. nauka o pochodzeniu i pokrewie<-
stwie s=[w }w Ss 1953& wyraz[w|.
=ac. 1. vocabulum, 2. proverbium,
3. littera, 4. scientia de verbum
origine.
franc. parole ]s=owo\, le dictionna-
ire ]s=ownik\,
verbal, oral ]s=owny\
anglosas., >redniow. ang. word,
ang. word(ing, verbal(ly, oral(ly,
dictionary,
†Old Polish announce; namely,
wo=. 1289 slovo-s=owo,
slovesa-s=owesa ]s=owa\,
slovesy-s=owesy ]s=owami\,
staroros. slovo-s=owo,
slovno ]jak, jak gdyby, jednak,
przecie/\, slovesnyj ]ustny, wer-
balny, oralny\, slovesnost;
]literatura\, slovooxotlivyj
]rozmowny\, slovar; ]s=ownik\
ros. slov-o/no/osohinenie/
oproizvod-stvo/oudarenie/
co.
Z wyj'tkiem kilku procent s=[w
rodzimych, omal ca=e s=ownictwo
jest zapo/yczone z innych j"zyk[w.
Nie m[j to wniosek, ale zgadzam si"
z nim ca=kowicie.
W czasach gdy powstawa=y s=owa /y-
cie by=o proste, i tak one powsta-
wa=y – prosto. Gdy zapo/yczone, to
najcz">ciej dwoma krokami&
1. prosto, pisownia ich obca,
2. zapo/yczone, pisownia zmieniona
wed=ug stosowanych w[wczas za-
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
sad, opisanych w 001–026, np.
gnu>ny ]ospa=y, po(wolny\
 nygus ]le<, wa=ko<, nicpo<\,
ang. short ˘ pol. skr[t, HK,
sem. ¢is ]woda\ % land ]ziemia\ ˘
island, isle ]wyspa\, rzeki&
Tigris ¯ gr[d Tikrit % is,
Nysa ]niem. Neiße\,
Sidon ]Woda-Woda\,
¯ is, si ]woda\ %
don, dan, den, dun ]woda\ ˘
rz. Don ^ gr. Tanais, TD,
Danube ^ Dunaj, Denmark;
dwucz=onowe po='czenia
zdaj' si" by: niemieckimi,
anglosaskimi, patrz dalej.
gr. mesos ]mi"dzy\ % potami ]rze-
ka\ ˘ Mesopotamia ]Mi"dzy-
rzecze – mi"dzy rz. Tigris
i Eufratem; is, eu ^ ¢woda,
gdy au ^ z=oto, z wody wy-
dobywane ¯ z % =o, =ot % to\,
pol. Mazowsze, Mi"dzyrzec.
ir ]powietrze\ ¯ air ¯ staroang. air
¯ starofranc. air, aer ¯ =ac. aer
¯ gr. aer; ak, ka, land ]ziemia\
˘ Ir•ak ]Iraq\  Ka•ir ]Cairo\;
Irlandia ]Ireland\;
ziemia ]l'd\ – powietrze, albo
ziemia ]l'd\ – woda, woda – las,
pospolite w nazwach kraj[w i
region[w, np. ukr. Ska=at
¯ ska ]ziemia\ % =at ]woda\,
Krak[w ]woda-las\ ¯ kra % k[w.
ba=, bal, ba ]woda\ ˘ balia, i inne,
tid, tide ]fala\ ˘ bal % tic ^
Baltic ^ faluj'ca woda.
=o ]woda\ % wat ]woda\ ˘ +owat,
nazwa nadana przez Wareg[w
^ Bawar[w, po 864 A.D.
w Nowogrodzie Wielkim.
=a ]woda\ % ba ]woda\ ˘ +aba ^
niem. Elbe ]woda-woda\.
el ]woda\ % be ]woda\ ˘ Elbe,
el, ba ˘ topiel, k'piel, balia.
D•una % be ¯ D•anu•be ]Dunaj\.
Duna – rzeka w +otwie, Daugava.
ba ]woda\ % sk ]ziemia\ ˘ Bask
franc. Basque, gr.-celt. BV
p[{no=ac. Vasco.
ka, ka= ]ziemia\ % lis ¯ silva ]las\
˘ Kalisz ]staropol. sz ^ > ˘
liszka, li>:, le>ny, kleszcz,
leszczyna, laska, lis, i inne\.
gr. rrhein ]p=yn':, wyp=ywa:,
ang. to flow\ ˘ niem. Rhein,
ang. Rhine, pol. Ren.
=ac. terra ]ziemia\ % gr. chthon
]ziemia, ang. earth, ground\
˘ Czechy, T ˘ Cz,
anglosas. land ˘ la ˘ Lachy,
len ]ziemia\ ˘ Lech, Lechici,
Polen, lenno i lennik
]ang. fief, s=owotw. pokr.
field ¯ >redniow. ang. i anglo-
sas. feld ^ ziemia uprawna\,
te  fe; ld ¯ land ]$\.
yy
p[{no=ac. barga, starofranc.,
>redniow. ang. i ang. barge,
ital. barca ]=[d{, statek,
ang. boat\, =ac. barca ]ma=y
statek, ang. small boat\ ˘
pol. barka, ros. korabl czyt.
wspak& bar•ka ˘ ko•rab•l;
]przypadek$\ >redniow. ang.
i ang. bark ]kora\.
ang. turn ˘ pol. nurt czyt. wspak.
kra ]woda\ % kow ]las\ ˘ Krak[w,
nazwa prawdop. nadana przez
krakowskich Niemc[w.
Ab•dullah ˘ Dule¶ba ]liczba poj.\
˘ Duleby ]l. mnoga\; plemi" tu-
reckiego pochodzenia, osiad=e
w >rodkowej cz">ci rz. Bug, na
linii Wo=y< – +uck& Duleby,
dzi> ukr. wie> Dulπbi, Zatur-
cy, Torczyn ¯ torky; w wo=.
latopisie obejmuj'cym lata
1205–1292, wzmiankowane
jako Po=owcy Dani=y wo=.,
1201–†1264, tj. cery p=owej.
to•war  war•to]>:\, do  od.
k=o•s  sz•k=o ¯ gla•ss, k  g.
knife ]n[/\  finka ¯ finke.
berg ]gora\ ˘ burg ]gorod ˘ gr[d\.
berg ]g[ra, kopa\ ˘ greb ˘ za ]przed\
˘ Zagreb ^ Zakopane.
g ]do, ku\ ˘ Gda<sk ]do Danii\,
Gdynia ]do rz. Dyny ¯ Dyna\
niem. Duna ˘ Dunaburg
pol. Dyna ˘ Dynaburg
=ot. Daugava ˘ Daugavpils
lit. Daugava ˘ Daugpils
ros. Dwina ˘ Dwinsk
niem. Dunamunde k(Rygi,
pol. Stryjk. 1582 Dinamunt,
g, ga ]do\ ˘ ga•wied{ ]ciekaw-
scy, dosł., by dowiedzie: si"\,
k•si"ga ]do si"gania\.
niem.-austr. von w nazwiskach
wskazuj'cy na pochodzenie&
z rodu lub miejscowo>ci;
von ˘ nov; r[d ˘ rodak ˘
czes.-s=ow.-w"g. Novák,
niem.-pol. Nowak ]rodak\;
gr. haima ]krew\ ˘ s=aw.
semja ]r[d, rodzina, rodacy,
krewni; HS\, Bohemia ]=ac.
nazwa Czech, by=e kr[lestwo i
prowincja Austro-W"gier\.
s=aw.-ros. gord•yj ]wynios=y\ ˘
pol. drog•i ]wyg[rowany,
nadmiernie wysoki, cena
zawy/ona, ang. expensive\,
nos ]g[ra, wysok•o(i\.
s=aw.-ros. cho=od ]ch=[d\ % op ¯
=ac. oppositus ˘ cho=op
]ch=op ^ gor'cy, napalony\.
ros. oborot ]ty=\ ˘ torba czyt. wspak
]mieszek noszony z ty=u,
na kiju opartym o rami"\.
wo=., mjsc. Wozwagl ]w'w[z$\
¯ woz ]w[z\ % wa ]w'\ % gl,
t=um. od ty=u, koncepcji 003,
yy
1255 r., ?itomir w XIV w.
¯ /itnica ]spichlerz, ang. gra-
nary\ % mir ¯ miera ]miara\.
wag ¯ niem. wägen ]wa/y:\.
anglosas. god ]1. b[g, 2. dobry\ ˘
ang. 1. god ]b[g\,
2. good i dog ]pies, z=y\,
pol. piesbies ]diabe=, z=y\,
>redniow. ang. gode ]dobry\,
god ]b[g\, dog, dogge ]pies\,
godedogge ]dobrypies\.
got. terminy religijne tworzone
tak, by sylabami, d{wi"kami
mo/na by=o czyta: wspak&
ang. clerk – c•ler•k,
ang. deluge – de•lu•ge gd,
dun. kirk – k¶ir•k,
dlaczego tak ˚anglosaski j.,
niem. kirche, anglosas.
cirice, cyrice, >redniow.
ang. chireche, chirche,
kirke ¯ gr. kyriakon ]dom
Pana\ ¯ kyriakos ]nale/'cy
do Pana\ ¯ kyrios ]mistrz,
w=adca, ang. a master,
ruler\ ¯ kyros ]si=a wy/sza,
ang. supreme power\,
˚ko>ci[=.
>redniow. ang. talken, talkien ˘
ang. to talk; talk ˘ klat % wa
˘ klatwa ]kl'twa\& 1. przysi"-
ga(:, 2. przekle<stwo,
ang. 1. to swear, oath,
2. curse.
>redniow. ang. crossbow ]kusza\
˘ staropol. be=t; cross ^
litera T, t; bow }bo=| ^ be=,
OE, ros. d;qvol-diawo=
– pol. diabe=.
>redniow. ang. techen ˘ ang. teach
}ticz| ˘ }czit| ˘ ros. htenie-
cztenie ]czytanie, odczyt, wy-
k=ad, ang. reading; lecture\.
ang. half }haf| ]p[=\ ˘ s=aw.-ros.
po=k ]do po=owy\ ^ huf ]od-
dzia=\ ˘ hufiec ]pododdzia=\,
jak doros=y ˘ podrostek,
ch=op ˘ ch=opiec,
ma= ]m'/\ ˘ malec;
ma= % /ena ˘ ma=/e<stwo.
ang. nest ]gniazdo\ ˘ pol. nie>:,
znosi: }materia= na nie, jaja|
˘ nos ]wysok•o(i\, son ]niski\
˘ ma=y, m=ody ˘ syn ]$\
anglosas. sunu ]syn\ UY,
>redniow. ang. sune, sone.
ang. ankle ]kostka u nogi\ ˘
staropol. =oknia ]miara cia=
p=ynnych\; ank•le ˘ =o•knia.
ang. glass ˘ pol. szk=o,
gla•ss ˘ sz•k=o, konc. ˚023,
KG, L+, AO,
ang. glue ˘ pol. klej, klei:,
KG, UEI, lub
k ]do\ % lei ¯ niem. leim.
ang. st ]prz[d\ ˘ step, stop
pol. st ]ty=\ ˘ stek, stopa
stop, stopa ¯ st % oppositus
prz[dty= ˚anglosaski j.
ang. ear ]ucho\ symbolem wyso-
ko>ci – pol. nos, uch i usz,
rogi ˘ to bear, to wear ]nosi:\,
dear ]drogi, wysoko ceniony\,
pear ]gr•usz•ka\, tear ]=za\,
mie: czego> po dziurki
w nosie ]dosy:\ ^ po uszy.
ang. swing ]kilka znacze<, w tym&
wymachiwa:, rozmach\ ˘
pol. macha: ]ruch skrzyde=\,
s•wing ]ang. s ^ pol. za, po;
wing ^ skrzyd=o ˘ ¢mach ˘
roz(wy(za•mach, gmach,
skrzyd=o budynku, drzwi
dwuskrzyd=owe, i inne\.
ang. evil ]z=o\  d•evil ]diabe=,
z=y\ ˘ pol. piek  kiep ˘
piek=o  kiepski ]z=y\;
>redniow. ang. eville, ivel,
uvel ]z=o\  devel ]diabe=\;
“Live is good.” live ˘ evil.
ang.-franc. race ]rasa\ ˘ pol. cera;
ra•ce  ce•ra ]karnacja\.
gr. hemi` ˘ =ac. semi` ]p[=`\ %
Gallia ˘ Semigalia n(Dyn'.
=ac. abdomen ]brzuch\ ˘ z ]grani-
ca\ % ad ˘ zad ]ty=, st, w[r,
plecy, tecz\ ˘ s=owa pochodne,
w tym wszetecznik, cieczka;
zad•ek, ty=•ek, st•ek, wor•ek,
pod•w[r•ko ]plac na ty=ach
domu mieszkalnego, stoj'ce-
go frontem do ulicy ¯ ulica
¯ u % lico ^ front, twarz\.
=ac. eruditus ]posiadaj'cy szerok'
wiedz" w wyniku czytania,
uczony, wykszta=cony\
˘ dure<; eruddure, wspak.
=ac. labor ]wysi=ek, trud, praca\ ˘
pol. robal ˘ robak, wspak.
=ac. silva ]las\ ˘ Silvester ˘
pol. Lasota ]Sylwester\;
=ac. sil ˘ pol. lis ˘ les ˘ las
]Kalisz, kliszcz ^ kleszcz, li>:,
lis, Lesko, Leszno, le>ny,
Ole>nica, lesisty, leszczyna,
orzechy laskowe, laska\;
ang. fox ]lis\ ˘ forest ]las\,
p  f ˘ fox ^ pox ˘ chicken
pox ]ospa wietrzna\;
ang. forest ˘ pol. porost,
angloj"zycznym zwi'zek
nieznany, bo j"zyk nie rozbi-
ty na znaczenia zg=osek;
k ^ ch ˘ fox ^ foks ^ fuchs.
=ac. Germanus ]ludzie i ich j"zyk\
˘ Germanicus ]germa<ski;
okre>lenie nigdy nie u/ywane
przez samych German[w, ang.
the term, never used by the
Germanic peoples themsevles,
orig. applied to a particular
tribe, perheps Germanic but
prob. Celtic – s=usznie bo z re-
jonu Alp, sk'd i Celtowie; dosł.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
ludzie kr[la, kr[lestwa\ ¯ ger
¯ reg ¯ regis, rex ]kr[l\ % man,
s=owotw. koncepci 022; wi"cej
˚Íwi"te Cesarstwo Rzymskie,
i Rzym(ianie.
pol. le ]ziemia, rola ˘ pole\ %
Pieszko ]ma=y, drobny\ ˘
Lepieszko ]ma=orolny\;
le ˘ Lech, Lach, ang. Pole,
pole, lemiesz ¯ miesza:,
ch ¯ gr. chthon ]ziemia\.
pol. py= – drobny – du/y – wielki&
pch=a, puch, i=, s=aw. tlen ]py=\,
kur, kurz, s=aw. tlen
]py= ˘ kura ^ dr[b\,
pies ]drobny ˘ piesok ˘ piasek\,
krowa ]du/a ˘ krocie\,
ko< ]wielki ˘ koniec ^ ma=y\,
maj'ce odpowiednik w j. ang.
lit.-pol. kun•ig]as\  opie•kun,
gdzie& ig ^ opie ^ k=u:,
lit. ig ˘ pol. ig=a, igraszki;
opie ˘ pol. wulgaryzm pie¢¢.
pol. +om•/a n(Narwi' ¯ za•=om
rzeki w tym miejscu, tak i inne.
I wiele, wiele innych, w setkach.
Jak mo/na by=o tego nie widzie:$#
S=owa powstawa=y prosto& prz[dty=,
g[ra d[=, pionpoziom, dobroz=o,
dzie<noc, wodaogie<, ziemia
woda, du/oma=o, bra:da:, pali:
gasi:, budowa:ruinowa:, ju/
jeszcze ]ju/ ^ tak, potakni"cie; jeszcze
^ nie, nadal, przeczenie\, wojnapok[j,
obcysw[j, pachnie>mierdzi
]odor, fetor\, prawdziwy fa=szywy,
szczeryk=amliwy, dalekoblisko,
wysokonisko, =adniebrzydko,
ciep=ozimno, ciemnojasno,
m'drzeg=upio, kwass=[d,
szorstkig=adki, mokrysuchy,
twardymi"kki, g=o>nycichy,
zdrowychory, szczodrysk'py,
czystybrudny, g=odnysyt]y\,
szczup=yoty=y, m=odystary,
drogitani, przykrymi=y,
przyjemnywstr"tny,
szybkiwolny, t"pyzdolny,
s=abymocny, biednybogaty,
ci"/kilekki, olbrzymkarze=,
wielkiniewielki, ma=y ]onona\,
wi"kszymniejszy ]struj, mie< ˘
stryjwuj, strona ojca i matki,
mniej-wi"cej& str•ona, oko•lica,
str•umie<\, itp.,
zwane dzi> antonimami.
Ciekawostk' jest tak/e wymiana
d{wi"kowo-znaczeniowa&
kacz czyt. wspak ˚czak
]ang. chuck – gdaka:\,
g¶dak¶a: ˘ dak ]ang. duck – kaczka\;
ang. brush ]krzaki\ – thrush ]drozd\,
staropol. gozd ]lasek\ – drozd;
tak i ang. scoop ]czerpak; chochla,
szufelka\ ˘ pol. kubek ]czerpak\ 
czerep ]czaszka\ ˘ czasza ]ang. cup
^ kubek, kielich, fili/anka, sport.
yy
puchar\.
wi"cej o metodach tworzenia ˚012.
s=owa powstawa=y te/ w oparciu o
symbolok" kszta=tu liter&
B, D – =uku ˘ bugan, duga,
L – d=ugo>ci, wysoko>ci ˘ dlina, tall,
M – fal morskich, ruchu ˘ mer, more,
R – p=ynu, wody ˘ rhei, reka, water,
S – ognia i wody ]rzeki\ ˘ Tigris, syk,
U – ugi"cia, zwrotu ˘ U-turn, ulec,
W – wiedzy ˘ wiedza, know, wise,
V, P – narz. rodnych ˘ vagina, penis,
Z – ko<ca, granicy ˘ Zlin, Be=z.
og[lnie& A – ziemi; E – powietrza ˘
=ac. `ea w nazwach w=asnych&
Galilaea, Erithrea, ang. earth ]ziemia\ ¯
>redniow. ang. erthe ¯ anglosas. erde,
area ]przestrze<, powierzchnia; zakres,
okolica; strefa\, i inne.
EU, IS ]woda\ ˘ Euphrates, Europa,
AU ]z=oto, z wody wydobywane\.
syrena ]kobieta wodna\ ¯ si, sy ]woda\
% rena ]kobieta\ ¯ gr. aner, andros
]m'/, m"/czyzna\ czyt. wspak,
s=owotw. koncepcji 022.
gr. potami ]rzeka, ¢woda\, Pon•t
]Morze Czarne\ ˘ nep•t, OE ˘
=ac. Neptunus ]b[g m[rz\, pol. neptyk.
˚py= – drobny – du/y – wielki ˘
i=, tlen – pies – krowa – ko<.
on ]wielki, wysoki, ma= ^ m'/\,
ona ]niewielka, ni/sza, bia=og=owa\ ˘
on ˘ stryj ]strona ojca\ ˘ str ]wi"kszy\,
ona ˘ uj ]strona matki\ ˘ wuj, ujma,
wulg. ¢uj ]nieme H, jak huragan ˘ uragan,
historia ˘ istoria\, ma= ˘ ma=y ]m"ski\,
uczeni w pi>mie, lecz nadal niedoucze-
ni utrzymuj', /e w=a>ciwa pisownia
jest przez CH, niczym swej opinii nie
uzasadniaj'c.
s=owa powstawa=y prosto, i w oparciu
o obserwacj" natury – /ycia i zjawisk
]˚element& ziemiapowietrze; woda
ogie<\, i o logik" przy tworzeniu
s=[w pokrewnych, zwi'zanych ze sob';
ang. wing ]skrzyd=o\ ˘ swing ]m.in.
macha:\, nacod ]nago, nagi\ ˘ naked
˘ snake ]w'/\; hund ]pies\ ˘ hunt ]po-
lowanie\, hungry ]g=odny\ ˘ angry
]z=y\, mo/e i eat }it| ]je>:\ ˘ shit }szit|
]nielit. sra:; g[wno\  dish }disz|
]danie, p[=misek\, TD, =ac. gloria
˘ starofranc. i >redniow. ang. glorie
˘ g•lor]y\ ˘ lor•d]e\; >redniow. ang.
glorie ˘ lor•de; }z=y| pies ˘ bies;
s=aw.-ros. oborot }abarot| ˘ torba; to=pa
]t=um\ ˘ p=ot; akta ˘ teka ˘ teczka;
erud]yta\ ˘ dure]<\, gdzie `en ]wielki,
wielce\, az ]ja\ ˘ za ]wy ^ ty, jak w j.
ros. i ang. you, w liczbie pojedy<czej
i mnogiej\, =ac. alba ˘ bia=y, biel ˘
led ]l[d\, lebied ]=ab"d{\, Alpy; =ac.
Aemilius ˘ Emil i Emilia, ang. Emil,
Emily, familia, ang. family]rodzina\,
kart ]w[z, ang. cart\ ˘ trak ]>lad, trop,
>cie/ka; szlak, trakt, ang. tract\ ˘ trak % tor
]drugi, bli{ni\ ˘ traktor ]ang. tractor\;
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
Karol, Karl ˘ kral, kr[l, kr[lik ^ karze=,
karlik; szub ]czub, szczyt, wierzch\
˘ szubienica ]ros. wisielica\, szuba
]wierzchnie, m"skie, d=ugie okrycie
do st[p\, ang. boot ]but\ ˘ tub ˘ czub,
szub ]g[ra, szczyt, czub(ek; g=owa ^
wis\, Czubryt ^ Szubryt ]Ostry Czub;
bryt ^ ostry ˘ brzytwa\,
z zapo/ycze<& ang. law ]prawo\ ˘ pol.
=awa przysi"g=ych, =awnik ]“prawnik”\
˘ =awa ]mebel do siedzenia dla kilku
os[b\ ˘ =awka,
Noco< ]Wielkanoc\ ¯ noc % o<, ko<,
Staryko< ]Wielce Stary\ ¯ stary
% ko< ^ wielce\, Dobro< ]Wielce
Waleczny, pozosta=o z czas[w gdy
dobry ^ waleczny ¯ bra<\, s=owotw.
koncepcji 023, Lepieszko ]Ma=orolny\
¯ le ]ro-
la\ % pieszko ]ma=y, drobny\ ¯ pies,
i dziesi'tki innych opisanych w zasa-
dach 002 – 029.
s=owa powstawa=y tak/e o obserwacj"
przyrody i inne& dzie< ^ czyn ˘ noc
^ odpoczynek; wasser, =ada ]woda\
˘ k•was ]czynnik\  s=[d ]odczyn\
˚kwas, nie w oparciu o formy gra-
matyczne kt[rych tworz'cy nie znali,
a je/eli by=y, to nie do stopnia dzi>
stosowanego.
a dzi> j"zykoznawcy u/ywaj' wysoce
zagmatwanych poja>nie<, trudnych
do zrozumienia, i termin[w grama-
tycznych kryj'c nimi sw' niewiedz",
w skrajnych wypadkach my>li tak
wysokiej, /e wynurzenia staj' si"
gulgotem indyka, ˚972, /e przez to
maj' by: naukowymi, skoro trudne
do zrozumienia, wysi=ku wymagaj'
]Nauka nie mo/e by: =atwa i prosta#\;
poci'g zepchni"ty na bocznic" – Nauka
wykolejona ]nie t"dy droga, w zawi=o-
>ci, gmatwaniu rzeczy prostych\, ˚na,
na`, jeszcze&
ju/ – potakni"ciem ¯ ang. yus,
jeszcze – przeczeniem ¯ ang. yete;
/ – tak, pozytyw, wzmocnienie,
e – nie, negatyw, os=abienie;
/ – tak, pozytyw, wzmocnienie,
twardo, stanowczo ˘ zr[b/e,
/uk, /elazo i inne,
e – nie, negatyw, os=abienie, prze-
czenie, pow'tpiewanie ˘ jeszcze
nie, daj jeszcze ]nie dosy:\.
Inny przyk=ad – czyn&
ang. day ]dzie<\ ˘ pol. dziej ]czyn\
˘ dzieje ]czyny\, dobro(z=o•dziej ^
dobro(z=o•czy<ca.
Im wi"ksza teoria, g[rnolotno>: –
tym mniej wiedzy przyziemnej, tj.
jak powstawa=y s=owa, od kt[rych.
Tak prosto. Prawda i elegancja poja-
>nienia w prostocie – nie w d=ugim
i zawik=anym wywodzie. W d=ugich
wywodach s' cz"sto b="dy, powsta=e
w wyniku d=ugiego ci'gu my>lowego,
po drodze, lub wywody celowo d=ugie
yy
by b="dy w nich ukry:.
St'd, je/eli wyja>nienie znaczenia wy-
maga trzech krok[w – jest prawdopo-
dobnie b="dne, w tym ang. island –
gmatwane wyja>nienie&
island ¯ is ]woda\ % land ]l'd\,
wg S=ownika Webstera& pierwot-
na pisownia iland poprawiona na
podstawie =ac. insula ¯ prawdop.
]terra\ in salo ^ ]ziemia\ na morzu
^ ang. ]land\ in the sea.
Niedoci'gni"cie ]iland\ popra-
wiono ]island\, bo S by=o nieme,
tak i dzi>& island }ajlend|, isle
}ajl|, bez uciekania si" do j. =ac.
Islandia ]wyspa\, w pisowni Brytyj-
czycy wykoleili na Iceland
]l[d-l'd\$# ¯ ice ]l[d\ % land.
is ˘ ice mo/e na zasadzie&
>redniow. ang. vois ]g=os\ ˘
ang. voice.
England ]Ko<cowy L'd\ ¯ eng ]end,
s=owotw. koncepcji 024\, % land,
jako Anglia ]L'd Angl[w, by-
=ego plemienia z P=n. Niemiec,
osiad=ego w Wielkiej Brytanii;
Angle ]Zak'tki\ – nazwa pospo-
lita w Wiekach Írednich; Brze>:
Kuj. ]brest, brze>: ^ granica ˘
kr[l +okietek †1333 ^ Zak'tek,
niem. winkel ˘ province\.
province ]zak'tek\; pro` ]za`\
% niem. winkel ]k't, zak'tek\
˘ starofranc. i >redniow. ang. pro-
vince; niem. ˘ =ac. provincia –
w S=owniku Webstera, /e praw-
dop. ¯ indoeurop. ¢pro-wo-s
]pochylony do przodu, ang. inc-
lined forward\.
Tak znaczenie bez sensu, jak i
pisownia nie istniej'ca#
Waregi ]Bawarzy\ ¯ Wa ^ Ba, % regis
¯ Vacringjar, wed=ug Rosjan,
i dalej, od Ruskich i Grek[w do
arab. varang i =ac. varing,
bez przytaczania, cytowania
imion przybyszy, ˚Waregi,
i cytowania {r[d=a tej pisowni.
lorde ]pan, ¯ clergy ¯ >redniow. ang.
i starofranc. clergie ¯ p[{no=ac.
clericus ¯ gr. klerikos ¯ kleros
¯ ¢klerg, ¢klerk ^ pan, b[g,
dg s=owotw. koncepcji 024\,
gdy wg S=ownika Webstera&
¯ anglosas. hlaford ]chlebodaw-
ca\, lady ]pani\ ¯ anglosas. hl≤f-
dige ]panna, ang. lady, mistress\
¯ hlaf ]bochenek\ % `dige ]baz'
d≤ge ^ chleb, ang. bread\.
I >redniow. ang. laverde ]lord\
– sugesti' ¯ anglosas. hlaford,
gdy w rzecz., w mej opinii
¯ starofranc. la verde ]ziele<,
zielony, ang. the green\. ˚pan.
country; count ˘ county ˘ country
]wojewoda ˘ woj. ˘ pa<stwo\,
¯ >redniow. ang. contre, cuntre
yy
¯ starofranc. contree –
etymologia wykolejona na
p[{no=ac. contrata ]region przy-
leg=y do granicy, a wi"c le/'cy
poza granicami\ ¯ contra ]z prze-
ciwka, ang. opposite, over against
– logiczny bezsens, bo kraj le/y
w swoich granicach, nie przy-
leg=y do tych granic, a wi"c poza\.
Israel ¯ †is ]woda\ % gr. rrhein ]p=y-
n':, wyp=ywa:, ang. to flow\ %
el ]woda; El•be ^ woda-woda\
wg S=ownika Webstera ma by:&
zmaga: si" z Bogiem,
ang. contender with God ¯ sarah
]zmaga: si" w zapasach,
boryka: si", ang. to wrestle\.
Jakub tak mia=, Gen. 32&28 –
my>la=em, /e chcia= Boga wzi':
za pas i powali: dziadka na zie-
mi", ale nie – Jakub zmaga= si"
z anio=em; anio= to nie B[g.
Bajka, jak od braci& Lecha,
Czecha, i Rusa wzi"=y nazwy
te plemiona, st'd i narody;
Litwa ¯ Litwos, Krak[w ¯ Kra-
kus, Warszawa ¯ Wars % Sawa.
Szacowny Webster’s Dictionary, 1962
]S=ownik Webstera\ zawiera braki,
niedoci'gni"cia ]ang. shortcomings\,
gdy tre>ci hase= wzi': pod lup";
wi"cej ˚island, lord, Waregi, nazwy
w=asne, Webster’s Dictionary ]nr 885\.
S=ownik powinien by: kr[tki i celny,
tj. zawiera: poja>nienie kt[rego u/yt-
kownik szuka i by: w formie pod-
r"cznika, ksi"gi. S=owniki o obj"to>ci
10–12 tom[w mijaj' si" z celem, gdzie
opracowane has=a zajmuj' do>: cz"sto
kilka stron, rozprawy naukowe, kom-
plet cytat[w – zda< w kt[rych s=owo
to zosta=o u/yte. S=owniki s' cz">ci'
pomocnicz', przyborem do pracy
nad czym> innym, np. t=umaczeniem
jakiego> tekstu z j"zyka obcego, a tu, w
takim wypadku, nadmiernie obszerne
odci'gaj' uwag" od czynno>ci zasad-
niczej, pr[buj' tak.
†s=oworzeczna szkoln. nauka o j"-
zyku, gramatyka. ¯ s=owo % rzeczy:.
staropol. ca 1492 slovorzeczna
grammatica.
=ac. scientia de lingua, ars
grammatica,
ang. linguistics ]nauka o j"zyku,
w='czaj'c fonologi", morfologi", syn-
taks – sk=adni", i semantyk" – natur",
struktur", i – szczeg[lnie – rozw[j i
zmiany w znaczeniach mowy; sema-
sjologii\, ros. lingvistihestvo.
¢s=owutie jęz.
1. g=o>na mowa, s=uch,
2. znacz•enie('cy(ny.
staroros. slovutie-s=owutie, slo-
vutnyj -s=owutnyj ]znamienity,
znany, s=awny, s=awetny\. ˚s=awa.
s=[d, s=odki spoż.
Ø ^ A, ziarna zbo/a, zw=aszcza psze-
nicy i j"czmienia, doprowadzone do
skie=kowania a nast"pnie wysuszone,
u/ywane do produkcji piwa.
¯ salt ]s[l\, “odmiana”&
s•al•t  s•=[•d, Ø ^ A, TD, L+,
s=owotw[rczej koncepcji 024.
s=owotw. pokr. g=[d ¯ =[d ]woda\.
staropol. slot,1405 szlodu y rszi,
1418 szlod, 1420 slodu y zboza,
1425 zitha mernego i slodu,
ca 1455 slod, ca 1500 slod brasium.
franc. mald, la drenche,
anglosas. mealt, pokr. niem. malz,
>redniow. ang. malte, ang. malt,
staroros. solod=-so=od;
mazur. osla∂a ]os=oda\ ¯ s=aw.
sla∂kyi, sla∂kago ]s=odkiego\
˘ ros. sladkij, lit. sa=dus prze-
ciwstawienie soli ]salt\.
s=ubica techn. ochrona filaru mostu,
w kszta=cie dziobu, rozbijaj'ca
napieraj'ce kry lodowe.
¯ s=up ]podpora, filar\ % przy=bica
]ruchoma cz">: rycerskiej zbroi
ochraniaj'ca twarz\ ¯ bi:.
s=uch(a:(acz(awka(y jęz.
zdolno>: przechwytywania i anali-
zowania d{wi"k[w. ˚s=ysze:.
s=aw. uch, ch ]powietrze\.
s= ]zmys=\ % u ]d{wi"k\ % ch ]chwyta:\
– dosł. chwytania d{wi"ku zmys=.
prastare – na podstawie&
1. sposobu utworzenia& od ty=u,
2. kr[tko>ci, 3. podstawowego
znaczenia.
s=uchaj'cy si"; s=uchy – wie>ci,
wiadomo>ci, pog=oski, plotki, ¯
g=os  s=uch  wiedza ˘ s=aw.-ros.
1116 nie•wieg=as ]nie•wiedza\,
s=uch – s=ysze:
duch – dysze: UY, ChSz.
s=owotw. pokr. g=uchy.
staropol. s=uch ]s=uchanie, wie>:\.
staropol. sluch, szluch, sluszil
]s=ysza=\ ˘ s=uch –
1. zmys= s=uchu, zdolno>: s=yszenia,
2. s=yszenie, pos=yszenie,
3. to co si" s=yszy, g=os, d{wi"k,
4. wie>:,
5. u zwierz't – ucho.
=ac. 1. auditus, audiendi sensus,
facultas, 2. auditus, actus audiendi,
3. id, quod auditur, vox, sonus,
4. fama, 5. de animalibus auris.
czes. sluch, hluch, HS,
wo=. 1289 ouslywav=we -us=y-
szawsze ]us=yszawszy\, uslywav=
-us=yszaw ]us=ysza=\, slywat; -
s=yszat ]s=uchaj'\, slywal=-
s=ysza= ]s=ysza=\,
staroros. slux=-s=uch ]donosiciel,
s=uch, ros. donoshik-donsczik\.
staroros. slux=-s=uch ]zmys=\
niem. hören; erfahren; anhören,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
franc. ouπe, oreille,
ang. hear ¯ ear ]ucho\ ¯ anglosas.
eare, >redniow. ang. ere.
staropol. s=uchacz – ten kto s=ucha,
s=uchaj'cy.
=ac. auditor, qui audit,
franc. auditeur, ang. listener,
ros. sluwatel;-s=uszatiel.
staropol. sluchacz, slvcha, slu-
chay', szluchay', 1466 szluchay,
szluchaycze ˘ s=ucha: –
1. z uwag' przys=uchiwa: si" komu>
lub czemu>, wys=uchiwa: tego, co
kto> m[wi, stara: si" pos=ysze:
co>, te/ s=ysze:,
2. us=ysze:, dowiedzie: si" o czym>
od kogo>,
3. przyjmowa:, odbiera: skarg",
przysi"g", zeznanie w procesie
s'dowym,
4. by: pos=usznym,
wype=ni: czyj'> wol",
5. wys=ucha: kogo>, spe=ni: czyj'>
pro>b",
6. nale/e:, nale/e: si", przynale/e:,
przypoda:, przys=ugiwa: komu>
]z tytu=u prawa\,
7. podlega: ]s'dowi, prawu\,
8. dotyczy:,
9. mie: prawo do w=asno>ci czego>,
do udzia=u w czym>,
10. przystoi, jest s=uszne, w=a>ciwe,
godzi si". ˚s=usza:, s=usznie.
staropol. s=uchanie –
1. przys=uchiwanie si" z uwag'
komu> lub czemu>, wys=uchiwa-
nie tego, co kto> m[wi,
2. przyjmowanie skargi, zeznania w
procesie s'dowym.
staropol. do(po(przy(u(wy•s=ucha:,
wys=uchowa:,
po(u(wy•s=uchn':.
za(na(po(u(prze(o(od(pod(w(wy•
s=ucha: ]si"\.
~s=ucha:, ~s=ysze:
odbiera: d{wi"ki uchem,
¯ uch ]powietrze\ ˘ s=aw.-ros. woz-
duch, ruch, i inne; Ch  Sz,
jak duch  dusza  dysze:,
ruch  rusza:.
znaczna cz">: obarczona zaimkiem
«si"», cz">ciej ni/ gdzie indziej.
za•s=ucha: si" – pogr'/y: si" w
s=uchaniu
na•s=ucha: si" – wiele
po•s=ucha: si" – w jednym wypadku,
¯ pos=uch, pos=uszny
u•s=ucha: si" – czyjej> rady
prze•s=ucha: – ca=o>:, do ko<ca,
¯ przes=uchanie
przy•s=ucha: si" – blisko
o•s=ucha: si" – cz"sto
od•s=ucha: – ca=o>:
pod•s=ucha: – skrycie
w•s=ucha: si" – wyt"/a: s=uch
wy•s=ucha: – s=ucha: do ko<ca
yy
†s=u: jęz.
1. zwa: si", nazywa: si",
by: zwanym, nazywanym,
2. nazywa:, 3. znaczy:.
staropol. slowye.
=ac. 1. appellari, nominari, dici,
2. appellare, nominare,
3. significare,
ang. 1. call, be called, 2. giving
names, 3. meaning,
ros. 1. zvanie-zwanie,
2. nazyvat;, 3. znahit.
s=uga poz. społ.
serwant, pomoc(nik, asysta;
us=u/ny, wys=uga, s=ugus, s=u/•'cy(
(alec(y:(ba(ebny. ˚s=u/alec.
s=uga bo/y – ksi'dz, zakonnik ¯
pierw. pose= Boga ¯ s= ]pose=\ % ga
]Boga\ ˘ s=•u•ga.
staropol. 1395 slugø ]s=ug"\,
1399 sluga; svim slugam, slug
]s=ug\, nad slugami twogimi,
slugy, slvghø ]s=ug'\ ˘ s=uga –
1. o m"/czy{nie – ten kto s=u/y, us=u-
guje komu>, ten kto jest na s=u/bie u
kogo> ]w r[/nym stopniu osobistej
zale/no>ci\, pomocnik, pos=ugacz,
parobek, czeladnik, te/ niewolnik,
r[wnie/ w przeno>ni,
2. s=u/ba ]dla so=tysa lub wojenna\.
=ac. 1. famulus, minister, admini-
ster, puer, etiam servus,
starofranc., >redniow. ang. servant,
ang. servant, assisstant,
ros. sluga-s=uga, slu'atel;,
pomo]nik-pomoszcznik,
wo=. 1289 rab=-rab ]s=uga\,
slouga-s=uga ]s=uga\, slougi-
s=ugi ]liczba mnoga& s=udzy\,
slougy-s=ugy ]s=udzy\,
s= slougami-so s=ugami ]ze s=uga-
mi\, slou'ba-s=u/ba ]s=u/ba\,
za(po(u(prze(przy(ob(do(od(wy•
s=u/y: ]si"\.
¢s=ukyj, so=ucij jęz. garbaty.
s=lucij-s=ucij,
staroros.
slukyj-s=ukyj,
ros. gorbatyj-gorbatyj.
†s=u<ce astr. s=o<ce.
s=up(ek k=oda wbita w ziemi",
pal(ik. os=upia=y – zaskoczony do
ostateczno>ci.
staropol. slupow, slvpi, szlvp, slup
˘ s=up –
1. pionowy element budowli podpie-
raj'cy czy przytrzymuj'cy co>,
filar, kolumna,
2. pie< drewniany, pal, k[=, rzadziej
s=up kamienny, wbity w ziemi",
spe=niaj'cy r[/ne funkcje,
2.a. znak graniczny,
2.b. tzw. s=up s'dowy – pal na kt[-
rym wo{ny s'dowy og=asza=
pozwy, wyroki s'dowe,
3. s=up drewniany lub inny b"d'cy
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
przedmiotem kultu, ba=wan,
4. jakie> urz'dzenie zwi'zane
z hodowl' ryb,
5. smuga, warstwa chmur lub ognia,
6. pos'g, rze{ba.
staropol. s=upi: – wbija: s=upy,
otacza: co> palisad'.
staropol. s=upowy – zwi'zany ze
s=upem, b"d'cy cz">ci' s=upa.
ang. pillar, column, post, pole,
]pie< drzewa\ trunk,
ros. stolb-sto=b, kolomna,
]pie< drzewa\ stvol-stwo=.
†s=upik, st=upik bot.
Cicuta virosa L., szalej jadowity.
staropol. ca 1465 slupyk sarpinia,
1472 stlupyk collidria.
franc. ciguë, niem. schierling,
anglosas. hymlic, hemlic, hymbli-
ce, >redniow. ang. hemlok ˘
ang. hemlock,
ros. boligolov-boligo=ow.
†s=usza nale/y si", przystoi. ˚s=uch.
staropol. s=usznie ]jak nale/y si",
odpowiednio, w=a>ciwie\, s=uszny
]akuratny, w=a>ciwy, godziwy\.
niem. recht, anglosas. riht ]prosto,
bezpo>rednio, w=a>ciwie\,
>redniow. ang. i ang. right,
ros. pravyj-prawyj.
†s=usza:, s=usze: ˚s=uch, ChSz.
staropol. 1466 slvschalyby;
sluszaya, szluszayacze, czascz
slvszay'cza ˘ s=usza: –
1. nale/e:, nale/e: si", przynale/e:,
przyda:, przys=ugiwa: komu>
]z tytu=u prawa\,
2. podlega: ]s'dowi, prawu\,
3. dotyczy:,
4. by: stosownym, odpowiednim,
godzi: si",
5. by: pos=usznym, wype=nia: czyj'>
wol",
6. /yczliwie s=ucha: kogo> czego>,
wys=ucha: kogo>,
7. s=ysze:,
8. pozwoli:.
s=uszn-y(o>: log. zgodny z nasz'
my>l', pogl'dem, praw(y(id=owy,
racja, trafny, uzasadniony.
staropol. ca 1428 slusznye decen-
ter; slusznye iesth rzeczona,
ca 1500 slvsznye congrue ˘
s=usznie –
1. nale/ycie, odpowiednio, w=a>ciwie,
tak jak nale/y, przystoi,
2. zas=u/enie, sprawiedliwie,
3. zgodnie z prawem, w spos[b
dozwolony.
=ac. 1. decenter, apte, convenien-
ter, congrue, 2. meritio, iuste,
3. legitime, licite.
staropol. s=uszno – nale/ycie,
odpowiednio, w=a>ciwie, tak jak
nale/y, przystoi. ¯ s=usznie.
yy
staropol. s=uszno>: –
1. przyzwoito>:, stosowno>:,
to co si" godzi,
2. powaga, podnios=y nastr[j,
3. warunek.
staropol. s=uszny –
1. stosowny, w=a>ciwy, odpowiedni,
taki jak nale/y, ˚s=oszno,
2. nale/ny, taki kt[ry si" komu>
nale/y,
3. dozwolony, zgodny z prawem,
wa/ny,
4. korzystny, po/yteczny.
s=u/-alec(laczy('cy(ba(bista(
(bowy(ebny(ka(y: osob.
s=u/y:  s=uga
¯ u/y:  u/yteczny ]u ^ po\.
pogardliwie i neutralnie o s=ugach
i s=u/eniu; o p=aszczeniu si",
podporz'dkowaniu, przestrzeganiu
przepis[w i polece<.
staropol. s=u/'cy – ten kto s=u/y,
s=uga, najemnik, parobek.
staropol. s=u/ba –
1. wykonywanie prac i pos=ug najem-
nych lub niewolniczych, stosunek
zale/no>ci poci'gaj'cy za sob'
wykonywanie pewnych prac i
pos=ug,
2. dobrowolna gotowo>: us=ugiwania,
niesienia pomocy,
3. spe=nianie obowi'zk[w urz"do-
wych, sprawowanie jakiego>
urz"du, >wiadczenie powinno>ci
wobec zwierzchnika,
4. spe=nianie czynno>ci religijnych,
ofiar, sprawowanie obrz"d[w
religijnych,
5. zap=ata, wynagrodzenie za s=u/b",
6. przyja{<,
7. po/ytek, u/ytkowanie,
8. gospodarstwo posiadane
}Ss 1953& dzier/one| w zwi'zku z
wykonywan' s=u/b',
9. nakrycie sto=owe.
=ac. 1. famulatus, ministerium,
servitium.
staropol. s=u/ebni•ca(czka –
ta co s=u/y, pos=uguje, wykonuje
prace najemne.
staropol. s=u/ebniczy –
zwi'zany ze s=u/ebnikiem.
staropol. s=u/ebnik –
1. s=u/'cy, s=uga, ten co wykonuje
pos=ugi,
2. pierwotnie pomocnik s"dziego,
p[{niej wo{ny s'dowy, tj. ni/szy
urz"dnik s'dowy, dor"czaj'cy po-
zwy, odbywaj'cy wizje lokalne.
staropol. s=u/ebnikostwo –
urz'd s=u/ebnika, tj. wo{nego
s'dowego.
staropol. s=u/ebnikow]y\ –
zwi'zany ze s=u/ebnikiem, tj.
wo{nym s'dowym.
staropol. s=u/ebno>: –
yy
s=u/ba, s=u/enie, pos=ugiwanie.
staropol. s=u/ebny –
zwi'zany ze s=u/b', pe=nieniem
s=u/by, pos=uguj'cy.
wg Ss 2011, staropol. s=u/ebny
– /o=nierz najemny.
staropol. s=u/enie –
1. s=u/ba, pos=ugiwanie,
2. zap=ata za s=u/b".
staropol. s=u/y: –
1. pozostawa: w czyjej> s=u/bie,
2. oddawa: cze>:, spe=niaj'c religi'
nakazane czynno>ci,
3. wykonywa: s=u/b" wojskow',
4. o nieruchomo>ciach, te/ dobytku
– przynale/e: do kogo> lub cze-
go>, przypada: komu>,
5. przys=ugiwa: komu>,
dotyczy: czego>,
6. by: przeznaczonym,
u/ywanym do czego>.
staropol. s=u/'cy,
do(po(prze(u(wy(za•s=u/y:,
przys=u/a:, pos=ugiwa:,
przy(u(za•s=ugowa:.
s=aw. slouga, OU ^ U ˘ ros. sluga.
za(po(u(prze(przy(ob(do(od(wy•
s=u/y: ]si"\.
~s=u/y: czas niedok., ¯ s=uga, osoba
zatrudniona do wykonywania obrz'd-
k[w, szczeg[lnie w gospodarstwie
domowym, dla innej lub innych.
s=owotw. pokr. s=u/ba domowa.
ros. slu'it;-s=u/it, ang. to serve.
za•s=u/y: – czas niedok., dzia=al-
no>ci' uzyska: co,
pozytywn' – na na-
grod", negatywn' –
na kar", ¯ zas=uga
po•s=u/y: ]si"\ – narz"dziem lub
>rodkiem uzyska: cel
u•s=u/y: – wy>wiadczy: pomoc,
¯ us=uga
prze•s=u/y: – lat tyle a tyle
przy•s=u/y: ]si"\ – troch"
ob•s=u/y: ]si"\ – ca=kowicie,
samoobs=uga
do•s=u/y: ]si"\ – uzyska: s=u/eniem
od•s=u/y: – lat tyle a tyle, od ^ prze
wy•s=u/y: – co u kogo, prac',
¯ wys=uga lat
¢s=y s=aw. sly ]pos=•y(owie\.
s=ych ]zagin'=\  s=uch YU.
ni s=ychu ni widu,
s=ycha:  s=ucha:.
s=ysz•e:(alny, ChSz.
staropol. s=ycha: –
1. odbiera: d{wi"ki, s=ysze: co>,
2. dowiadywa: si" o czym> od ko-
go>, s=ysze: o czym> od innych.
s=yn-ny(': jęz.
rozg=os, powszechnie znany, s=awny.
s=yn – p=yn, s=ynny – p=ynny,
zas=yn':.
staropol. slynøcz, slinøcz bødze,
slyn'l, 1442 slinie po wssem
swecze ˘ s=yn': –
1. by: zwanym, nazywa: si",
2. by: znanym, s=awnym, g=o>nym.
=ac. 1. appellari, nominari, vocari,
2. clarum, illustrem esse,
ang. be renowned, famous,
ros. slavnyj-s=awnyj,
znamenityj-znamienityj,
izvestnyj-izwiestnyj.
s=ysze: odbiera: wra/enia d{wi"kowe.
staropol. ne sliszal, ne sliszøczi,
bødø slysecz, slis'cze ˘ s=ysze: –
1. posiada: zdolno>: s=yszenia
}czyli “mas=o ma>lane”, J.D.|,
2. odbiera: d{wi"ki, te/ pos=ysze:,
us=ysze: kogo>, co>,
3. dowiadywa: si" o czym> od
kogo>, us=ysze: od kogo> jak'>
wiadomo>:,
4. s=ucha: kogo>, czego>, z uwag'
przys=uchiwa: si" temu, co kto>
m[wi,
5. wys=ucha: kogo>, spe=ni: czyj'>
pro>b",
6. by: pos=usznym, wype=nia: czyj'>
wol".
=ac. 1. audire, audiendi faculta-
tem habere, 2. auribus sonos
percipere, 3. audire aliquid ex
aliquo, 4. aliquem, aliquid auscul-
tare, secundas aures praebere,
5. aliquem exaudire, alicuius
preces explere, 6. oboedire,
obsequi,
franc. entendre, anglosas. hieran,
heran, pokr. niem. hören.
>redniow. ang. heren, ang. hear,
ros. slywat;-s=yszat.
staropol. s=ysza: –
1. odbiera: d{wi"ki, s=ysze: co>,
2. dowiadywa: si" o czym> od kogo>,
3. uczestniczy: w czym>, nale/e:
do czego>.
staropol. s=yszanie –
to co si" s=yszy, g=os.
staropol. s=ysz'cy – s=yszalny,
taki kt[ry mo/na s=ysze:.
staropol. s=yszenie –
1. zmys= s=uchu,
2. odbieranie d{wi"k[w,
tego co kto> m[wi,
3. to co si" s=yszy, g=os, d{wi"k,
4. wie>:. ˚s=uch ˘ s=uchy ]wie>ci\.
staropol. prze(u(wy-s=ysze:.
†s=za, z=za fizjolog. =za.
smacz-ny(ek ¯ smak, apetyczny,
przyjemny w konsumpcji, odbiorze.
s=owotw. pokr. cmok.
staropol. smaczny, szmaczny –
1. maj'cy dobry smak, smakowity,
apetyczny,
2. dotycz'cy zmys=u smaku.
=ac. 1. qui iucundi saporis est,
2. ad gustum pertinens.
ang. tasty ¯ taste ¯
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
>redniow. ang. tasten,
ros. vkusnyj.
staropol. smaczno>: – smak.
=ac. sapor, starofranc. taster,
>redniow. ang. tasten, ang. taste,
ros. vkus-wkus.
staropol. smacznie – o >nie&
mile, przyjemnie.
=ac. dulciter, iucunde.
¢smaga p=omie<, ogie<, /ar.
sma•li:(ga: ˘ pa•li: – /•ga: ]pa ^ /\.
staroros. smaga-smaga.
smag-a:(=y czynność., proces. pali:,
smali:, bi: batem, rzemieniem.
smag=y – opalony, >niady, o ciem-
niejszej cerze.
staropol. 1466 szmaga; szmagal –
uderza: biczem, kijem, itp.,
ch=osta:, biczowa:.
staropol. smaganie –
bicie, ch=osta, zabijanie.
=ac. flagello, starofranc. laz,
>redniow. ang. lassche, ang. lash,
ros. bit; plet;[, knutom.
†smag=o>: smuk=o>:, szczup=o>:.
staropol. 1414 smagloscy.
=ac. tenuitas, ang. slenderness,
ros. tonkost;-tonkost.
†smag=y wysoki i szczup=y, smuk=y.
staropol. ca 1500 smagly.
niem. schlank, verleumden,
=ac. altus et macer, procerus,
franc. mince, svelte,
ang. slim, slender,
ros. tonkij-tonkij, gibkij.
smak(o=yk zmys= reaguj'cy na
przyj"cie pokarmu, strawy przez
nasz organizm, w dosł. fizycznym
sensie i przen.,
1. odr[/niaj'cy smak lub zapach,
2. pr[bka do ust na skosztowanie,
˚kusza:, je>:.
staropol. szmak,
ca 1500 szmak' sapor ˘ smaka –
1. w=a>ciwo>:, pokarm[w, napoj[w,
itp., zdolna wywo=a: z zmy>le
smaku przyjemne lub nieprzyjem-
ne wra/enie,
2. zmys= smaku.
=ac. 1. sapor, 2. gustus.
staropol. smakowa: –
1. by: smacznym, sprawia: w zmy>-
le smaku przyjemne wra/enie,
2. by: przyjemnym, mi=ym.
staropol. smakowanie – w=a>ci-
wo>: pokarm[w, napoj[w..., j.w.
pokr. szw. smak, dun. smag GK,
anglosas. sm≤c, >redniow. ang.
smac, smak, ang. smack
smag  gams czyt. wspak, ang.
gums } gams | – ]dzi's=a\.
Íredniow. ang. gume, gumme,
gomme, anglosas. goma, pokr.
niem. gaum.
yy
smalec, szmalec spoż.
topiony t=uszcz.
¯ niem. schmalz ]smalec\,
schmelzen ]topi:, rozpuszcza:\ ˘
smali: ]smaga:, pali: ogniem\.
s=owotw. pokr. szmelc.
staropol. 1472 smalcz anxugia,
1475 i 1482 smalcz ˘ smalc –
t=uszcz otrzymywany najcz">ciej
z przetopionego sad=a lub s=oniny
wieprzowej.
=ac. adeps liquatus,
tak/e =ac. lardum, laridum,
franc. la graisse, le suif,
starofranc., >redniow. ang. i ang.
ang. lard, tak/e fat,
ros. salo-sa=o ]sad=o\, 'ir-/ir.
†smalcowa:, smelcowa: proces.
przetapia:, przepuszcza:.
staropol. 1462 smelczowany,
1476 smalczowanego,
1495 smalczowan}y|ego.
=ac. liquare, franc. fondre, attendir,
anglosas. meltan,
>redniow. ang. melten, ang. melt,
ros. ]metale\ plavit;-p=awit,
]mas=o, wosk\ pastaplivat;-
rastapliwat.
smali:, osmalony smaga: wiatrem,
s=o<cem, lub ogniem; smali: cho-
lewki – zaleca: si"; duby smalone
– brednie. ˚smalec, szmelc.
sma•li:(ga: ˘ pa•li: – /•ga: ]pa ^ /\.
u(przy(o(pod(wy•smali:.
~smali: czas niedok., przypieka: co
ogniem, “zmali:” procesem topienia.
¯ ang. small } smol | ]ma=y, drobny\.
s=owotw. pokr. smalec ]t=uszcz
topiony\, smoluch, smolarnia,
ale Smole<sk ¯ ang. small ¯ >re-
dniow. ang. smal ]w'ski, szczup=y,
cienki\ % len ^ sk ]ziemia, l'd\.
u•smali: – czas dok. ¯ smali:
przy•smali: – troch"
o•smali: – dooko=a
pod•smali: – troch", pod ^ przy
wy•smali: – ca=kowicie
†smalkierz ten, kt[ry “smali” ]t"go
pije\ gorza=k".
smar(owa:(owacz(owid=o(
(ownica(ownik t=usta ma{ u/ywa-
do pokrywania cz">ci metalowych w
celu zmniejszenia tarcia. ˚ma{.
staropol. 1472 smar axugia;
szmar succrida ˘ smar – topiony
t=uszcz zwierz"cy, =[j, smalec.
=ac. adeps animalium liquatus;
crassus ]t=uszcz, t=usty\ ˘
starofranc. gresse, graisse ˘
>redniow. ang. gresse, grese ˘
ang. grease,
ros. 'ir-/ir, salo-sa=o.
anglosas. smerian,
>redniow. ang. smerien,
ang. smear ]smarowa:, maza:\,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
ros. mazat;-mazat, pahkat;.
za(na(po(u(przy(o(ob(do(wy(roz•
smarowa:.
~smarowa: czas niedok. ¯ smar,
lepka substancja u/ywana do po-
wlekania ruchomych cz">ci maszyn,
sprz"tu, w celu zmniejszenia tarcia
mi"dzy nimi.
¯ ang. to smear ¯ >redniow. ang.
smerien ¯ anglosas. smerian ]na-
maszcza:\, pokr. niem. schmieren.
znaczeniowo pokr. ma{, ma>:.
ros. mazat;-mazat ]maza:\,
pahkat;-paczkat ]pa:ka:\
po•smarowa: – na=o/y: smaru
u•smarowa: si" – ubrudzi: smarem
przy•smarowa: – troch"
o•smarowa: – dooko=a, ca=o>:
ob•smarowa: – zupe=nie, o ^ ob,
zwykle opisa: kogo
uszczypliwie,
w szczeg[=ach
do•smarowa: – doda: smaru
wy•smarowa: – pokry: smarem
roz•smarowa: – rozprzestrzeni: smar
†smard
1. poz. społ. ch=op pierwotnie wolny,
z czasem uzale/niony wraz z
gospodarstwem od panuj'cego
lub pana feudalnego,
2. char. nicpo<, =ajdak, rozpustnik.
staropol. ]wy='cznie w =aci<skiej
odmianie\ 1227 smardi vlg. appel-
lantur, vlg. appelati smardones,
1457 i 1477 smardze,
1500 szmard.
smardz grzyb.
Morchella esculenta Pers.,
gat. grzyba jadalnego kapeluszowego.
staropol. 1389 szmarze, 1394
smarsze, 1478 smarsz sparagus,
ca 1500 smarsz ˘ smar/.
smark(a:(acz(aty(ula fizjolog.
wydzielina z nosa, pogardliwie o
niedoros=ym, niedojrza=ym, m=odym,
wysmarka:.
staropol. 1488 smarkacz –
niechlujny m=okos, nicpo<.
anglosas ]ge\snot, >redniow. ang.
snot, snotte, ang. snot,
staroros. vozgri-wozgri ]smarki\,
ros. sopli-sopli ]“sople”\.
~smarowa: ˚smar,
†smarsk, smarszczenie
zmarszczka.
†smartuz bud. stragan, kram.
ang. booth, ]huckster’s\ stand,
ros. xi'ina-chi/ina.
†smartuz stragan kupecki, kram.
staropol. 1475 szmartuz.
=ac. taberna,
franc. tente, niem. kramladen,
>redniow. ang. bothe, ang. booth,
ros. xi'ina-chi/ina.
yy
†smathtlaki g=adka d=u/yca, sp=aw-
ne okr'glaki – d=ugie pnie >ci"tych
drzew, obrobione z ga="zi; tratwami
transportowane do Gda<ska, st'd obca
nazwa bo tam transakcja zawierana z
odbiorcami zza granicy.
wg Ss 1953 – jaki> rodzaj sp=awnego
drzewa }drzewo jest rosn'c', /yw'
ro>lin', J.D.|.
staropol. 1426 smathtlaki, OA.
¯ >redniow. ang. smothe ˘
ang. smooth ]g=adki, r[wny\ % tall.
liter[wka w wymowie i pisowni&
tall•ki ˘ tla•ki, mo/e pod wp=ywem
«okr'glaki»,
za> OO ˘ A, jak food, blood.
˚czamnor ]belka, dyl, kloc\.
sma/y: proces.
¯ smag]a:\, utrzymywa: na ogniu
we wrz'cym t=uszczu lub syropie
cukrowym.
pokr. smaga: G?,
smag ]smak\ KG, smal-i:(ec.
staropol. smaszony, w goranczym
pyeczw albo szmasz – przyrz'dza:
potrawy na t=uszczu rozgrzanym do
wysokiej temperatury.
=ac. aliquid frigere, excoquere,
starofranc. frire ˘
>redniow. ang. frien ˘ ang. fry,
ros. 'arit;-/arit.
za(na(u(przy(do(pod(wy•sma/y:.
~sma/y: czas dok.,
¯ smaga: ]pali:\ ogniem, G?.
ros. 'arit; ˘ iz'arit;-iz/arit,
ang. to fry.
za•sma/y: – podrumieni:,
za ^ pod
na•sma/y: – wiele
u•sma/y: – do ko<ca, u ^ do
przy•sma/y: – troch", przy ^ za
do•sma/y: – do ko<ca
pod•sma/y: – troch", pod ^ za
†sm'd dym, sw'd ze spalenizny.
staropol. smøød.
anglosas. rec, pokr. niem. rauch(en
]dym(i:, pali:, kurzy:\,
>redniow. ang. reke ˘ ang. reek,
ros. dym/it;-dym(it,
kurit;sq-kuritsja.
†smekta: g=aska: si", g=adzi: si"
]czuj'c ucisk w sercu\, rozciera:.
staropol. po szyrczv szemkcze
]po sercu semkcze\.
smerdel >mierdziel, pogardliwie
o dziecku kr"c'cym si" ko=o n[g.
sm"t-ny(ek nastr.
pokr. smutek, pos"pny.
staropol. sm"ci: si" – smuci: si",
staropol. sm"tek –
rozterka, smutek, /al. ˚smutny.
staropol. sm'cza sy', smøczasz
˘ sm"ca:, sm'ca: –
1. martwi:, trapi:, smuci:,
yy
2. wzburza:, trz'>:.
staropol. sm'cenie, sm"cenie – u-
trapienie, zmartwienie, zasmucenie.
staropol. sm"ci:, sm'ci: –
1. martwi:, trapi:, smuci:,
zmartwi:, strapi:, zasmuci:,
2. wzburzy:, zatrz'>:.
staropol. smøtek, ze wszech
smøtcow ]od wszech smutk[w\ ˘
sm"tek, s=aw. U ˘ pol. Å, ´ –
stan wywo=any przykrym prze/y-
ciem, strapienie, przygn"bienie,
dolegliwo>ci.
=ac. tristitia, maeror, luctus, dolor.
staropol. sm"tliwy –
1. nacechowany smutkiem,
przygn"bieniem,
2. przynosz'cy szkod".
staropol. smøczen, smøtna
]sm"tna\, sm'tni, smøtni,
1453 szmanthnego ˘ sm"tny –
1. przygn"biony, strapiony,
2. pobudzaj'cy do smutku, /alu,
op=akany, /a=osny.
=ac. 1. tristis, maerens, 2. qui
tristem reddit, miser, miserabilis.
ang. sad, being sad,
ros. pehal;nyj-pieczalnyj,
unylyj-uny=yj,
mrahnyj-mracznyj.
†smie> czy zmie> spoż.
korzenna przyprawa do wina.
staropol. wina czistego pelni
smesy; zmyeszy.
†smldnik bot.
1. kokoryczka wielokwiatowa,
Polygonatum multiflorum All.,
˚smolan,
2. gorysz siny,
Peucedanum cervaria Lap.
staropol. smldnyk, 1472 smldnik
peucedanum alterum; bohemizm.
†smldownik bot.
1. skalnica ziarnista,
Saxifraga granulata L., ˚smolan,
2. okrzyn szerokolistny,
Laserpitium latifolium L.
staropol. 1472 sm}l|downik saxi-
fraga, 1472 smldownik peuceda-
num nigrum.
†smlodownik bot. okrzyn szeroko-
listny, Laserpitium latifolium L.
staropol. 1478 smlodownyk smgala.
†sm=[d bot.
1. gorysz pag[rkowy, Peucedanum
oreoselinum Moench.,
2. gorysz b=otny, Peucedanum
palustre Moench,
3. marchew zwyczajna,
Ducus carota L. silvestris,
4. kokoryczka wielokwiatowa,
Polygonatum multiflorum All.,
5. okrzyn szerokolistny,
Laserpitium latifolium L.
staropol. 1437 smlod altivorago,
szmlod, ¢szmlyod ˘ sm=[d.
smo-k(czek gad. w'/.
etymologia nieznana, ja s'dz", /e ¯
>redniow. ang. i ang. smoke ]dym\,
anglosas. smoca wydostaj'cy si" z
pyska smoka – legenda bez /adnego
zwi'zku z rzeczywisto>ci'; urojenie.
dzi> tak/e& /ar=ok ]o dziecku\.
staropol. ca 1420, ca 1455 smok –
mityczny w'/ skrzydlaty.
gr. drakon ˘ =ac. draco ˘
starofranc. dragon ˘ >redniow. ang.
dragoun ˘ ang. dragon,
ros. drakon-drakon ¯ gr.
staropol. smokowy –
1. do smoka nale/'cy,
2. smokowe j"zyki – bot. ]$\ nazwa
nie przypisana wygl'dowi ro>liny.
¢smoking ¯ ang. to smoke.
smoking odzież.
ang. tuxedo,
¢smokow spoż.
owoce figowego drzewa.
staroros. smokov;-smokow.
†smolan bot.
1. skalnica ziarenkowata, Saxifraga
granulatus L., ˚s=ez, smldownik,
z=omikamie<, smolnik,
2. kokoryczka wielokwiatowa,
Polygonatum multiflorum All.
staropol. 1478 smolan benedicta,
ca 1500 smolan dyptamum.
†smolanki w liczbie mnogiej, bot.
kokoryczka wielokwiatowa,
Polygonatum miltiflorum All.
†smole<
1. zag"szczona, przedestylowana
smo=a drzewna,
tzw. smo=a szewska,
2. bot. skalnica ziarenkowata,
Saxifraga granulata L.
staropol. 1472 smolen saxifraga,
=ac. pix densa, dura.
†smole<ski bielizny smole<skie –
sk[rki wiewi[rcze przywo/one ze
Smole<ska. ¯ bie=ka ]wiewi[rka\.
staropol. 1429 bieliznami smo-
lenskimi.
†smolnianin poz. społ.
wg Ss1953& nale/'cy do bli/ej niezna-
nej grupy dworzan ruskich W=adys=a-
wa Jagie==y }kr[la 1385–†1434|.
¯ smo=a ]czer<, czarn`, karn`\.
Wg mnie – czarni ludzie, zbrojny lud,
tj. pro>ci ¯ czer< ]karni, poddani\ ¯
czerny ]karny\, termin u/ywany w
Smole<sku XV w., ˚Akademiczeskij
spisok w mej “Litwie”, 2014, zapis pod
rokiem 1440& „I w=adyka smole<ski
Semeon i knjazi, i bojare, i mesticzi,
i czernyja ludi ce=owali pana Andrej...
itd.” Ochraniarze kr[la, kniazia.
Pewnie i w zwi'zku z mieszka<cami
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
wsi Smolki, 20 km S od jez. Disne,
11 km W od rz. U>wiata; bo nazwa
wsi od tej grupy spo=ecznej, jak liczne
Kunigiszki ¯ kunigas.
staropol. 1412 smolnanom.
†smolnica pojemn.
zapewne naczynie na smo=".
staropol. 1496(97 za smolnicze.
†smolnik bot.
1. skalnica ziarenkowata,
Saxifraga granulata L., ˚smolan,
2. kokornak powojnikowy, aristolo-
chia clematitis L., ˚sm[=ki,
3. kokorycz, Corydalis tuberosa D. C.
staropol. 1419 bruscus, saxifraga,
scolopendria smolnyk,
1460 smolnik saxifraga maior,
ca 1465 smolnyk saxifraga,
1472 smolnyk aristologia longa,
1493 szmolnyk aristologia longa.
smoluch cz=ek ubrudzony dymem,
czerni', kopciuch.
niem. schmauch, pokr. anglosas.
smoca ˘ >redniow. ang. i ang.
smoke ]dym\.
smo-=a(lny(larnia(larz(listy(
(=owa:(=owy chem.
produkt uboczny suchej destylacji
w"gla kamiennego, drewna, itp., w
postaci oleistej, czarnej cieczy.
s=owotw. pokr. smali: ]pali:\ ˘ czer-
ni: dymem, kolor czarny, np. diab=a,
smo=a w piekle. sm ^ czarny, czer<.
staropol. 1437 smola pix,
1472 szmoli, ca 1500 szmol' pix;
ysz tham w pyekle zmol' pygye
]w piekle smo=' pije\ ˘ smo=a –
ciecz otrzymywana przez such'
destylacj" drewna sosny.
staropol. smolny olej –
olejek z /ywicy sosnowej.
=ac. pix, picis, anglosas. pic,
franc. resine, poix-resine,
niem. harz, >redniow. ang. pich,
ang. pitch ]smola\, pichy ]smolny\,
ros. smola-smo=a, var-war,
wo=. 1289 smola-smo=a ]smo=a\.
¢smotr obce, ros. smotr-smotr
]inspekcja, przegl'd\.
¢smotrenie troska, opieka; doz[r.
staroros. smotrenie-smotrenie.
¢smotr-i(et’ czynność. patrz(e:.
ros. smotr-i/et;.
†sm[=ki w liczbie mnogiej, bot.
1. kokornak powojnikowy, ˚smolnik,
Aristolochia clematitis L.
2. sm[=ka pospolita,
Lychnis viscaria L.
smrek podhala<skie& drzew. >wierk.
staropol. 1472 ¢smrk mirtus;
smerk ferreolanus ˘ smerk –
1. >wierk pospolity,
Picea excelsa Lk.,
yy
2. modrzew europejski,
Larix Europea D. C.
>redniow. =ac. Prussia ]prawdop., po-
niewa/ drzewo by=o pierwotnie znane
jako rodzime Prusom, w centr. Niem-
czech\ ˘ >redniow. ang. Spruce
¯ Pruce ]Prussia, Prusy\ ˘ ang.
spruce ]rodzina wiecznie zielonych
drzew iglastych, zrzucaj'cych szysz-
ki lub nasiona pobobne do owoc[w\.
†smrodliwie: prawdop. brudzi:.
staropol. ca 1500 smrodlyvyecz
szy' sordidare.
=ac. sordidium reddere; =ac. sus
]>winia\ ˘ zdrobn. suculus ˘
starofranc. soillier ˘ >redniow. ang.
soilen ˘ ang. to soil,
ros. pahkat;-paczkat.
†smrodliwo>: rzecz wydzielaj'ca
przykr' wo<, w przen. grzech.
staropol. 1466 ¢szmrodlyvosczy.
staropol. smrodliwy –
wydzielaj'cy przykr' wo<.
staropol. smrodno>: –
/ycie rozwi'z=e,
=ac. qui male olet, foetidus;
mores corrupti.
†smrodyna ˚kocierpka, bot.
1. czeremcha, Prunus padus Mill.,
2. porzeczka czarna, Ribes nigrum L.
staropol. ca 1455 smrodina,
1472 smrodina fasianus.
smr-[d(odzi: woń., gaz.
]wydziela:\ przykry, odra/aj'cy
zapach, fetor, odor.
¯ >mier:, trup, zw=oki; sm ^ czer<.
sm•or•t  sm•r[•d, TD,
t•ur•p  t•ru•p.
staropol. smort, smrodu szmyer-
dz'czego, onego smrodu,
szmrod, smrod ˘ smr[d –
1. przykra wo<,
2. co>, co wywo=uje odraz", wstr"t.
=ac. 1. foetor, odor, malus,
2. aliquid foedum, turpe,
franc. la puanteur, anglosas. stenc,
niem. gestank, >redniow. ang., ang.
stench, ros. smerd≠t;-smerdiet
]>mierdzie:, franc. sentir mauvais,
puer, ang. to stink\,
wo=. 1289 smr=d;-smrod ]smr[d\,
smrada-smrada ]smrodu\,
staroros. smerd=, smrad=,
mazur. smrad,
za(na(wy-smrodzi:.
staropol. smrodliwy –
wydzielaj'cy przykr' wo<.
~smrodzi: czas niedok. ¯ smr[d
]fetor, wo<, ang. odor\.
ros. ...]$\ ¯ von;-wo<,
ang. to stink, pokr. stench ]smr[d\.
za•smrodzi: – czas dok. ¯ smr[d
na•smrodzi: – wiele smrodu wydzie-
li:, zostawi: za sob'
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
smuci: nastr.
nape=nia: smutkiem, trapi:.
staropol. schy' szmuczyla ]si"
smuci=a\, szya smuczyla ˘ smuci:
– martwi:, trapi:. ˚smutek.
=ac. dolore, maerore, afficere,
cruciare, franc. le chagrin, la
tristesse, niem. betrüben,
>redniow. ang. sad, anglosas. s≤d,
ang. make sad, sadden; grieve,
ros. pehalit;-pieczalit,
wo=. smutit; oumom-smutit.
†smug geolog.
dolina, obni/enie terenu, obiekty w
takim obni/eniu znajduj'ce si", np.
='ka, staw, potok, itp.
staropol. 1415 smuk, 1372 smug,
1396 o smugi, 1398 smug ˘ smug.
=ac. vallis ]poet. dolina\ ˘ staro-
franc. valee ˘ franc. la vallee,
>redniow. ang. vale, ang. valley,
ros. dolina-dolina.
†smuga geolog.
dolina, wyd=u/one obni/enie terenu.
staropol. 1411 na smudze;
przesmuga ]przez smug"\,
staropol. smugowy –
ze smugiem zwi'zany.
smuga wst"ga dymu, kurzu,
ognia, >wiat=a.
smuk=y jęz. wysoki, cienki i szczup=y
]cienki, wiotki\.
smut-ny(ek jęz., nastr.
sm"t(ek, stan psychiczny, nast"pstwo
przykrych prze/y: jak cierpienie,
niepowodzenie.
¯ s % mut ]m"t; U ˘ Å, ´\ % ek,
mut ¯ =ac. mutus,
s=owotw. pokr. sm"tny, ros. skuczno
]smutno\ ¯ tusk czyt. wspak, s=owo-
tw. koncepcji 022, ˚t"skni:.
staropol. 1453 szmvthkv szvego
]smutku swego\, 1476 smvthkv;
szmuthku, wszmuthkoch, ca 1500
smutek, smuthku ˘ smutek –
stan wywo=any przykrym
prze/yciem, strapienie,
przygn"bienie, dolegliwo>ci.
=ac. tristitia, maeror, dolor.
franc. le chagrin, la tristesse,
anglosas. sorg, sorh,
>redniow. ang. sorwe, sorrowe,
seorwe, ang. sorrow, ]sadness$\,
ros. pehal;-pieczal, skorb-skorb.
staropol. smutno –
ponuro, w nieweso=ym nastroju.
staropol. smutny –
przygn"biony, strapiony.
wo=. 1289 smoutisœ-smutisja
]smuci= si"\. ˚sm"tek, U ˘ Å, ´.
smycz
rzemie< do prowadzenia ps[w.
†smyczek pojazd.
cz[=no, =[d{ wydr'/ona z jednego
yy
pnia. ˚cz[=no.
staropol. 1444 smyczek.
ital. schifo, staroniem. wy/yn scif,
franc. la nacelle,
>redniow. ang. esquif ˘ ang. skiff,
ros. helnok=-cze=nok.
smyk(n':
1. jęz. poj': w mig; smyka=ka, zwyk-
le o szybko pojmuj'cym malcu,
2. muz. cz">: instrument[w struno-
wych jak skrzypce, alt[wki,
wiolonczele, kontrabasy.
¢smyka techn.
prawid=o szewskie, drewniana forma
stopy, nogi, wk=adana do but[w dla
utrzymania ich fasonu.
staroros. smyka-smyka,
ros. kolodka-ko=odka.
†smyntarz, cmyntarz,
cmynterz kult. cmentarz.
†smys=, zmys= jęz.
rozum, umys=, sens, my>l, zmys=.
anglosas. ]ge\mynd, >redniow. ang.
mind, mynd, ang. mind,
ros. um-um, razum-razum.
¢sna, sno
1. rosn': ˘ sosna, krosn•o(a, wiosna,
2. prawa ¯ s=aw. desno ]prawo\ ˘
rz. Sna, Krosna.
¢snabdiewajuszczij ochraniaj'cy.
staroros. snabdeva[]ij-
snabdiewajuszczij.
†sna:, sna, snad{ jęz.
mo/e, podobno, przecie/, widocznie,
˚zapewne, przypadkiem, wyra/a mo/-
liwo>: zaistnienia jakiej> sytuacji.
staropol. schna, snad,
=ac. forte, fortasse, sine dubio,
ang. maybe, probably, apparently,
ros. mo'et-byt;-mo/et-byt.
†snadnie jęz. bardzo pilnie, gorliwie.
staropol. snadnye,
=ac. diligentissime, studiosissime,
ang. eagerly,
ros. pylko-py=ko, 'elanno.
staropol. sna/nie – pilnie, gorliwie.
=ac. deligenter, studiose.
staropol. sna/no>: – przy=o/enie
si" do czego>, wysi=ek, staranie.
=ac. studium, labor, cura.
staropol. sna/ny –
gorliwy, gotowy, sk=onny.
=ac. studiosus, paratus, promptus.
staropol. sna/y: si" – gorliwie
przyk=ada: si" do czego>.
†snadno jęz. =atwo, lekko, ch"tnie.
staropol. snadno.
=ac. facile, nullo labore,
ang. at ease, with ease,
snadno-snadno ]lekko, =atwo\,
r[/ne od&
staroros. sned; ]po/arcie, pastwa\,
ok. 1692& psom i pticam na
yy
sned; ]psom i ptakom na “snied”\.
ros. svobodno-swobodno, legko.
staropol. snadny – =atwy, prosty,
=ac. facilis.
snajper wojsk. strzelec wyborowy.
ang. sniper ¯ snipe ]strza= z ukrycia\.
†sna/nie, sna/no>: ˚snadnie.
†sna/y: si" proces.
1. :wiczy: si", oczyszcza: si",
2. stara: si", sili: si", usi=owa:.
˚snadnie.
=ac. debere ]winnym by:\ ˘ devir,
starofranc. deveir ˘ franc. devoir,
>redniow. ang. endever,
ang. to drill, endeavour ]usilnie
pr[bowa:, usi=owa:, stara: si",
wyt"/a: si=y, d'/y:, zmaga: si"\,
ros. obuhenie, vypravka.
sn': ¯ sen.
za(u•sn':, senny.
†snecha powin. synowa, /ona syna.
¯ sn – syn. ˚snocha, OE.
†snek, senek bot. sasanka otwarta,
Pulsatilla patens Mill.
staropol. 1437 senek primula,
1472 snek filanium.
†sn"bi: czynność. wydawa: za m'/.
staropol. snøbycz.
=ac. filiam in matrimonium, nup-
tum dare.
†snimanie albo >nimanie
zbieranie si", zgromadzanie.
staropol. we snymanyv albo w
sebranyv.
wsp[lne z ros. snimat;-snimat
o licznych zastosowaniach, w tym
zbiera: i gromadzi: ¯ s-s ]zd`, z`,
s`\ % imat;-imat ]j':, chwyta:\.
†sni>: zej>:. ¯ sn` ]ze`\ % i>:.
snob(ek(izm osob.
1. osoba bez d[br materialnych
lub spo=ecznej pozycji,
2. osoba przywi'zuj'ca do nich
wag" i imituj'ca je,
3. cz=owiek uwa/aj'cy si"
za lepszego od otoczenia.
ang. snob ¯ staronord. snapr.
¢snocha synowa. ˚snecha, OE.
snoxa-snocha ¯ sn˛=-syn.
snop(ek roln. p"k z/"tego zbo/a
zwi'zany powr[s=em.
¯ sn, sna ]rosn':\ ¯ rost ˘ wies•sna
]wiosna; wszystko ro>nie\ % op
]przeczenie, ¯ =ac. oppositus\.
staropol. 1396 dwa snopi,
1404 any ssnopa dawal,
1409 dwanacze sznopu,
1426 szosti snopp ˘ snop – wi'zka
z/"tego zbo/e ]wyj'tkowo innych
ro>lin\, cz"sto jako >wiadczenie w
naturze na rzecz pana feudalnego.
staropol. snopowy /yto snopowe –
rodzaj daniny p=aconej pierwotnie
w snopach /yta.
staropol. 1415 szito snopoue.
franc. la gerbe, anglosas. sceaf,
>redniow. ang. schefe, ang. sheaf,
ros. snop -snop, vqzanka , wo=.
1289 snopov;e-snopowie ]snopy\.
†snow takn.
ni:, pasmo, >cieg. ˚†witka.
anglosas. thr≤d,
>redniow. ang. threde, ang. thread,
ros. nit-;/ka-nit(ka ]ni:, nitka\,
volokno-wo=okno ]w=[kno\.
staropol. 1451 snovala abo przendla
˘ snowa: – prz'>:.
=ac. fila ducere,
anglosas. spinnan,
pokr. niem. spinnen ]prz'>:, snu:\,
>redniow. ang. spinnen, ang. spin,
ros. prqst;-prjast }†prast|.
snowa-rka(cz techn.
maszyna w=[kiennicza do nawijania
osnowy tkackiej, robotnik pracuj'cy
na niej.
†snownik t=umacz(wyk=adacz sn[w.
†snowy ukazuj'cy si" we >nie, senny.
staropol. 1466 snovego vkazanya.
†snoza techn.
prawdop. spodnia deseczka w skrzynce
ko=a m=y<skiego nasi"biernego.
staropol. 1461 et snosi ]i snozy\.
snu: proces., ruch.
ci'gn':, wysuwa:; snu: ni: z k="bka,
prz"dziwo, prz'>:; snu: si" za lud{mi,
wysnu: wniosek,
za(u(wy•snu:.
~snu: czas niedok.
ni: ci'gn':, w'tek.
znaczeniowo pokr. sun':& s•nus•un.
ros. prqst;-prjast ]prz'>: ¯ prz"dza\,
ang. to spin.
za•snu: – czas dok. ¯ snu:,
niebo zasnute chmu-
rami ]zaci'gni"te\
wy•snu: – na zewn'trz, wyci'g-
n':, np. wniosek
snycerz szt. rze{biarz w drzewie
]dawniej tak/e w kamieniu\.
¯ niem. schnitzer.
s=owotw. pokr. sznit ]>lad w drzewie,
drewnie, po ci"ciu pi='\.
staropol. 1402 sniczczer,
1425 sniczer, 1473 sniczcer ˘
sznicar, sznicer –
rzemie>lnik rze{bi'cy w drzewie,
kamieniu, glinie, metalu.
=ac. sculpere ]rze{bienie w kamie-
niu\ ˘ sculptus ˘ sculptura ˘
starofranc., >redniow. ang. i ang.
sculpture ]1. sztuka rze{bienia
d=utem, 2. ka/dy produkt tej sztuki\,
ros. skul;ptura, vaqnie.
=ac. sculptor lignarius, lapidarius,
franc. le sculpteur,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
ang. sculptor, carver,
ros. skul;ptor, vaqtel;.
¢so jęz. wysoko, hoso, gr. HS.
sosna, sopel, sok, posoka, proso.
moszcz ^ sok, soki ˘ wysoki ^ most
˘ mo>ci ^ wysocy; so ^ g[ra ˘
wysoki ^ wyg[rowany; wysota.
¢so jęz. tak, wsp[lne z ang. so,
np. I think so ]tak s'dz"\,
jako tako – tak sobie,
so % bie ]by:\ ˘ sobie,
sob[r ]`b[r – zbi[r\,
sojuz ]`juz – w"ze=\.
†sob mo/e spichlerz, sk=ad. ˚so=.
staropol. 1471 cameram albo szob.
sob(o~ jęz. ¯ si", dla siebie.
sobek, sobowt[r.
staropol. sob' – siebie.
†sobaka zool., zwierz. pies.
pokr. pers. sabah, ros. sobaka.
sobek ¯ dla siebie, egoista, samolub.
staropol. sobek,
ang. selfish ¯ self ]sobie\,
self-centered, egocentric,
ros. samol[bivyj-samoljubnyj,
`goistiheskij-egoisticzeskij.
†sobi: bra: sobie na w=asno>:, przy-
w=aszcza:, zagarnia: bezprawnie.
sobi: ˘ sposobi:. ˚skorzy>ci:.
staropol. 1468 approprias albo so-
bysch y' szobye, appropriando
albo sobyancz y' sobye ˘ sobi:.
=ac. ad` ]do`\ % proprius ]si"\ ˘
appropriare ]w=asnym czyni:\ ˘
appropriatus ˘ franc. s’approprier,
ang. appropriate,
ros. prisvaivat;-proswaiwat.
†sobie=[wka łow. ]nie sobiel[wka#\
samoczynna pu=apka, potrzask.
˚samo=[wka, s=op, st"pica.
staropol. 1447 sobye rzyc lowka.
=ac. decipula, pedica,
starofranc. trappe, piege,
anglosas. str≤ppe ]klatka schodowa\,
>redniow. ang. trappe ˘ ang. trap,
ros. zapadnq-zapadnia,
lovuwka-=owuszka.
†sobiewolnie jęz. dobrowolnie.
staropol. 1394 sobewolne wybrala.
=ac. volo ˘ voluntas ]wolna wola\ ˘
voluntarius ]dobrowolno>:\ ˘
>redniow. ang. voluntarie ˘
ang. voluntary ˘ ang. voluntarily,
ros. dobrovol;no-dobrowolno.
†sobiewolny osob., char., jęz.
1. w=asnowolny, swobodnie sob'
rozporz'dzaj'cy, nierz'dny, swa-
wolny, wszeteczny; ˚wszetecznik
¯ wsze % tecz ]ty=, zad\ % nik,
2. uparty, zuchwa=y, nie daj'cy si"
podporz'dkowa: cudzej woli.
¯ sobie` ]swa`\ % wolny ¯ wola.
staropol. spyly maszczyszna sz
yy
nyewyast' albo sz dzyewk', czo
proszna gest albo szobyewolna.
franc. debaucher ˘ debauche,
ang. debauchee, wanton,
raspustnik-raspustnik,
ros.
razvratnik-razwratnik.
¢sobina
w=asno>:, posiad=o>:, w=a>ciwo>:.
staroros. sobina-sobina,
ros. imu]estvo-imuszczestwo,
ang. property, possessions.
sobol-i(owy garb., jęz.
zrobiony ze sk[rek sobolowych.
¯ sob[l – zwierz" futerkowe, ssak
drapie/ny z rodziny =asicowatych.
sobota OA, dzie< przed niedziel'.
staropol. sobotowa: – odpoczywa:.
staropol. 1404 na pøtek, a nye na
sobothø, 1408 w ssobothø,
ca 1420 w sobot' ˘ sobota –
1. sz[sty dzie< tygodnia,
2.a. szabat, si[dmy dzie< tygodnia,
czczony przez Izraelit[w jako
>wi"to na cze>: Jahwe, b"d'cy
jednocze>nie dniem odpoczynku,
2.b. ka/de >wi"to, ='cz'ce si" z reli-
gijnym nakazem wstrzymania si"
od pracy, z odpoczynkiem.
z tym “sz[stym” czy “si[dmym” i
innymi numerami dni tygodnia jest
problem opisany w cz">ci Nazwy, nr
600, has=o tydzie< ¯ tyj de< ]ten dzie<\,
bo poniedzia=ek ¯ po niedzieli, a wi"c
niedziela by=a pierwszym dniem, >roda
ma by: >rodkowym, st'd& niedziela,
poniedzia=ek, wtorek – >roda ]>rodek\
– czwartek, pi'tek, sobota. Nie inaczej.
hebr. szabbath ˘ gr. sabbaton ˘
=ac. sabbatum ˘ ros. subbota.
wo=. 1289 v soubotou veli-
ko[-w subotu wielikoju ]w Wielk'
Sobot" – przed Wielkanoc'\.
†sobotnica płatn.
prawdop. tygodniowy czynsz z kopalni
rudy nale/'cy panu feudalnemu.
staropol. 1497 sobothnyczamy.
†sobotny jęz.
1. zwi'zany z sobot',
2. zwi'zany z szabatem. ˚sobota.
sob[l zool., zwierz.
Martes zibellina, Mustela zibellina,
ssak drapie/ny z rodziny =asicowa-
tych, o pi"knym futrze, /yj'cy na
Syberii i w Azji Írodkowej.
staropol. 1472 szobol sabellus,
1472 lauro, sabalus sobol.
niem. zobel, holend. sabel,
>redniow. =ac. i ang. sabellum ¯
starofranc. sable lub saible,
ang. sable, ros. sobol;-sobol.
sob[r społ. zb[r, zbi[r.
¯ so ]wsp[lnie\ % b[r ]branie –
podejmowanie\, pokr. ros. sobranie
]zebranie\; synod, zjazd wy/szych
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
duchownych.
sob[tka kult., zdarz.
tradycyjne >wi"to ludowe
obchodzone w noc >wi"toja<sk'.
socha narz.
rozwidlenie, ga='{; drzewo rosochate;
prymitywne narz"dzie orne o rozdwo-
jonym ryclu; ulepszone rad=o.
lit. arklas. Sochaczew,
nazwisko Sochaj.
staropol. sochy,
1410 y dwye szosze wszø=,
1428 y oszmy sooch,
1437 o ktore sochi ˘ socha –
1. ga='{ rozwidlona, s=up drewniany,
przewa/nie rozwidlony, rosocha-
ty, te/ r[/ne przedmioty wykona-
ne z rosochatego drzewa,
2. miara powierzchni pola, tyle, ile
przez jeden dzie< mo/na zaora:
jedn' soch',
3. s=up wyobra/aj'cy b[stwo pog<-
skie, pos'g b[stwa poga<skiego.
Sochaczew wymieniony pod 1281r.
]6789\& ne dowedwim 'e im
goroda. s=xaheva, pod 1283&
s=xahev=, Soxahev=.
socha – ulepszone rad=o – w j. ang.
“mouldboard plough” ]Am.-Eng. spel-
ling& moldboard plough\ lub “turnplo-
ugh”, tak/e “frame-plough” obraca=o
skib" i przez to jest odpowiednikiem
sochy. Moldboard posiada=o wykrzy-
wion' p=yt" z metalu przymocowan'
do ramy p=uga.
Mold board ¯ mold ]ziemia\ % board.
†sochaczki w liczbie mn., handl.
wolny targ na mi"so, tak/e jatki.
staropol. 1405, 1412 sochaczki.
socjal-ny(izm społ., jęz.
=ac. socialis ¯ socius ]kompan,
towarzysz\. towarzysze partyjni w
krajach komunistycznych...,
ustr[j oparty na spo=ecznej w=asno>ci
>rodk[w produkcji – zamys= kt[ry nie
sprawdzi= si", bo w prywatnych r"kach
lepiej dbane.
†soczba, soczenie potwarz, osz-
czerstwo. ¯ sok. staropol. blasphe-
mia potwarz, soczba.
=ac. contuemlia, opprobarium,
maledictum.
staropol. soczca, socze< –
oskar/yciel, oszczerca, potwarca.
staropol. soczy: –
1. oskar/a:, obwinia:, szkalowa:,
2. osacza:, polowa:, >ciga:.
=ac. scandalun ˘ starofranc. esclan-
dre, escandle ˘ anglofranc. esclaun-
dre, >redniow. ang. sclaunder,
ang. slander(er, calumniator,
accuse(r,
ros. klevetnik-klewietnik ¯
kleveta-klewieta, zloslovie.
staropol. na(o-soczy:.
yy
socz-ewica(ysty ¯ sok K ˘ Cz,
bot. ro>lina z rodziny motylkowa-
tych; zawieraj'cy du/o soku.
staropol. 1437 schoczewicza lens,
ca 1465 soczevycza llenticula,
1472 ssoczewicza lens –
1.a. soczewica jadalna, Ervum lens L.
1.b. wodna soczewica czy szoczewi-
cza – rz"sa drobna, Lemna minor L.
2. pokarm sporz'dzany z soczewicy.
†soczewiczka czy szoczewiczka
bot.
1. soczewica jadalna, Ervum lens L.,
2. wodna soczewiczka czy szocze-
wiczka – rz"sa drobna, Lemna
minor L. ˚soczewica.
staropol. soczewiczny czy szocze-
wiczny; soczewny czy szo-
czewny – zrobiony z soczewicy.
soczewka KCz. fiz., anat.
¢socziwo spoż. soczewica.
staroros. sohivo-socziwo,
ros. hehevica-czeczewica,
ang. lentil.
sod-a(owy chem.
zwi'zek chemiczny.
=ac.-ital.-hiszp.-ang. soda,
franc. soude, ros. soda.
¢sodietiel spoż. stworzyciel.
staroros. s=detel;-sodietiel,
ros. sozdatel;-sozdatel.
Sodoma i Gomora bibl., rel.
oba grody-miasta na obszarze obecne-
go Libanu, kt[re dobry B[g pokara=
za “zboczenia seksualne”, tj. odcho-
dz'ce od powszechnych wyobra/e< i
praktyk – metody sp[=kowania przez
wtargni"cia pr'cia do waginy.
wi"cej ˚Gomora.
sodomia med.
ustny stosunek p=ciowy pomi"dzy
lud{mi, lub czynno>ci seksualne
mi"dzy cz=owiekiem a zwierz"ciem.
ang. sodomy ¯ Sodom and Gomo-
rra ]in the Book of Genesis, 19&24\.
sofa mebel.
niska, mi"kka kanapa z oparciem.
arab. suffa ˘ tur. sof]f\a.
soja spoż.
ro>lina oleista z rodziny motylkowa-
tych, o jadalnych nasionach.
¯ chi<.-jap.
sojusz(nik(niczy społ.
dosł. so ]wsp[lnym\ % juz ]w"z=em\
¯ juzy ]wi"zy\.
ros. so[z.
†sok oszczerca, potwarca. ˚soczy:.
sok dosł. ku g[rze ¯ so ]g[ra\ % k;
1. ciecz zawarta w organizmach
ro>lin,
2. wydzielina gruczo=[w trawiennych
w organi{mie ludzkim i zwierz"-
yy
cym,
3. p=yn otrzymywany z owoc[w i wa-
rzyw przez wyciskanie albo t=ocze-
nie.
staropol. 1429, 1444, 1472 sok.
niem. saft ]sok\, saftig, saftreich
]soczysty\, =ac. jus, starofranc. jus,
franc. le suc, jus,
>redniow. ang. juis, juce,
ang. juice ]sok\, juicy ]soczysty\,
staroros. sok=-sok.
so-k(czysty biol.
/ywica; posoka – zastyg=a krew.
dosł. do g[ry ¯ so ]g[ra ˘ wysoko\ %
k ]do\, t=um. od ty=u.
moszcz ^ sok, soki ˘ wysoki ^ most
˘ mo>ci ^ wysocy; so ^ g[ra ˘
wysoki ^ wyg[rowany,
drew ]/yt\ ˘ krew ]sok ˘ posoka,
/y=a\ ˘ krwawi:, krzew(i:,
˚drzewo, zdrowie.
†sokodyniec łow.
na dziki czyli ody<ce poluj'cy.
†sokol-i(ne(nik ¯ sok[=, gat. ptaka.
staropol. sokoli – zwi'zany z soko-
=em, miejscem przebywania soko=a,
piskl", lot, oko.
staropol. sokolne – powinno>:
=owiecka zwi'zana z utrzymywa-
niem soko=[w my>liwskich, te/ z
pilnowaniem gniazd sokolich.
staropol. sokolnik –
1. cz=owiek przynale/ny do ksi'/"-
cej ludno>ci s=u/ebnej, zajmuj'cej
si" strze/eniem gniazd sokolich,
=owami na m=ode soko=y i udzia-
=em w polowaniu soko=ami,
2. ten co opiekuje si" ptakami do
polowania.
starofranc. le grand fauconnier,
fauconier, >redniow. ang. fauconer,
ang. falconer, staroros. sokol;-
nihπj-sokolniczij.
¢sokotati ruch., dźwięk.
1. trz'>: ]si"\, potrz'sa:, wstrz'sn':,
2. :wierka:.
staroros. sokotati-sokotati,
ros. boltat;, strekotat;-
strekotat.
sok-[=(oli zool., ptak.
Falco L., gat. drapie/nego ptaka.
˚rar[g.
staropol. 1424 ne ulapil socola;
socol falco ˘ sok[= –
1. zool. sok[=, Falco L.,
2. powinno>: =owiecka... ˚sokolne.
po{no=ac. falco prawdop. ¯ falx,
falcis ]sierp\, starofranc. faucon,
falcun ˘ franc. le faucon ˘
>redniow. ang. faucon, faukon,
ang. falcon,
staroros. sokol=-soko=,
wo=. 1289 sokolom-soko=om ¯
sokol=-soko= ]sok[=\.
pol. sokolik, franc. petit faucon,
ang. falconet,
staroros. sokolik=-sokolik.
franc. la chasse au faucon,
ang. falconry ]1. sztuka uczenia
soko=[w polowania, 2. polowanie z
u/yciem soko=[w\,
ros. sokol;naq oxota-
sokolnaja ochota.
sol muz. pi'ty d{wi"k gamy C-dur.
¯ =ac. sol.
¢sol’ geolog. ziemia, grunt.
=ac. solum, starofranc. soile, sueil,
>redniow. ang. soile ˘ ang. soil,
franc. sol, s=aw. sol;,
a kolomyiskou[ sol; ølou-
hiti na mœ. ]a Ko=omyjsk' Ziemi"
od='czcie dla mnie. wo=. ltps, Ipat.
pod 1240\.
Solski ¯ sol % ski ]ziemski\
¢sol’ solidne, mocne, trwa=e,
sol;,
masywne. s=aw.
i dveri sol∑a m≠dœnye
]i d{wierze-drzwi solidne miedziane\.
solanka miner.
{r[d=o mineralne zawieraj'ce rozpusz-
czon' s[l kamienn', i inne znaczenia.
solar-ium(nia(ymetr bud.
=ac. solaris ]s=oneczny\ ¯
sol ]s=o<ce\.
solenizant osoba obchodz'ca w
danym dniu imieniny lub urodziny.
>redniow. =ac. sollenizo
¯ =ac. sollemnis ]uroczysty\.
solenn-y(ie kult.
rocznie; s=owo u/ywaw religijnych
ceremoniach, rocznych festiwalach
i rytua=ach; rodzaj przysi"gi, za-
pewnienia,
zobowi'zania si"
=ac. sollemnis ¯ sollennis ¯ sollus
]wszystko\ % annu ]rok\, staro-
franc. i >redniow. ang. solemne,
solempne ˘ ang. solemn; ros.
tor'estvennyj, pywnyj.
soli: czynność. dodawa: soli, przy-
prawia: sol' do smaku albo konser-
wowa:.
¯ s[l ¯ salt, Ø ^ A.
solidarny społ., jęz.
zgodny, id'cy w parze. ¯ solid]e\.
franc. solidarite.
solidny jęz.
trwa=y, dobrze wykonany, przeciwie<-
stwo tandety, rzetelny, uczciwy.
=ac. solidus ˘ starofranc. i >rdniow.
ang. solide ˘ ang. solid.
wo=. 1289 sol∑a-solia ]solidne\.
¢soli=o talerz, danie na stole.
staroros. solilo-soli=o,
ros. bl[do-bljudo, ang. dish.
solina ^ salina kopalnia soli,
sol ^ s[l ^ salt, OA ^ Ø.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
†solk jęz. o>wiadczenie.
staropol. 1492 solk.
=ac. testimonium, ang. declaration,
deposition, statement,
deklaraciq-deklaracija,
ros.
ob=qvlenie, sviditel;stvo,
izlo'enie-iz=o/enie.
sol-ny(nica(ony, so=owy ¯ s[l.
staropol. solny, solony, so=owy –
1. zwi'zany z sol', zawieraj'cy s[l,
2. zwi'zany z /up' soln'.
staropol. solnica –
1 naczynie na s[l, solniczka,
2. miejsce wydobywania soli.
sol-o(ista([wka muz.
utw[r muzyczny albo jego cz">: do
wykonania przez jeden g=os albo
instrument.
=ac. solus ]sam jeden\ ˘ ital. solo
nieme S ˘ franc. le soliste ]solista\,
ang. solo ˘ solist ]solista\,
ros. solist=-solist ]solista\.
solski jęz. ziemski. ¯ ˚sol % ski
nazwisko Solski ]Ziemski\.
†so= bud. spi/arnia. ˚so=ek, s[=.
¢so=b >redniow. poselstwo.
s=y – pos=y ]pos=owie\. Powie>:
wrem. let& ...ili s kupleju, ili w
so=bu, k carewi waßemu ]z kupiec-
twem, lub w poselstwie\. ˚s=y.
>redniow. sol=-so=, sly-s=y.
†so=ecski czy szo=ecski społ., jęz.
nale/'cy do so=tysa, zwi'zany z
funkcj' so=tysa
}staropol. sz ^ >; sio=ecki ¯ sio=o|.
staropol. 1419 sluszby szoleszske,
†so=ecstwo czy szo=ecstwo
uposa/enie so=tysa we wsi na prawie
niemieckim
}staropol. sz ^ >; sio=ectwo ¯ sio=o|.
staropol. 1417 szoleczstwo.
†so=ek budynek lub cz">: budynku
s=u/'ca do przechowywania zbo/a i
przedmiot[w warto>ciowych. ˚so=.
staropol. 1469 szolek,
niem. kornspeicher,
=ac. granum ]ziarno zbo/a\ ˘
granarium ˘ ang. granary,
franc. le grenier, grenier a ble,
ros. 'itnica-/itnica, xlebnyj
ambar-chlebnyj ambar. ˚spichlerz.
¢so=omie<, sze=ome<, szeloma<
geolog. pag[rek, wzg[rek.
so ^ ho; ch sz; cho=m.
staroros. solomen;-so=ome<,
welomen;-sze=ome<,
weloman;-szeloma<.
so=-tys(ectwo poz. społ.
g=owa wsi, od 1958 przedstawiciel wsi
z wyboru; w okresie mi"dzywojennym
]1920–1939\ – przedstawiciel admin.
pa<stwowej i samorz'du terytorialne-
go na wsi, w Polsce przedrozbiorowej
yy
]przed 1772 – dziedziczny zwierzchnik
administracji wiejskiej.
¯ so= ]pose=, wys=annik\ % tys
¯ tyt]u=\ TS – tytu= wys=annika ]$\.
staropol. 1387 w szoltisza rola ]w
oli – na stanowisko – so=tysa\,
1395 gego szoltisza, 1398 schol-
tissem, 1403 v szaltisa ˘ so=tys,
so=tes, szaltys, szoltys]z\ –
pierwotnie dziedziczny w=a>ciciel
maj'tku otrzymanego od pana feu-
dalnego w zamian za lokacj" wsi na
prawie niemieckim, przewodnicz'cy
wiejskiej =awy s'dowej i zarz'dzaj'cy
wsi' z ramienia pana.
¯ scholle ]gleba, skiba, bry=a\ %
titel ]tytu=\, TS.
ang. village administrator,
ros. golova sel;rady-
go=owa sielrady ]$\.
staropol. so=tysek, so=tesek, szo=-
teszek, szo=tysek ˘ so=tys.
=ac. scultetus,
staropol. so=tyski, szo=tyski –
nale/'cy do so=tysa, zwi'zany z
funkcj' so=tysa,
staropol. so=tysowa, so=tysewa,
so=tyszewa, szo=tysowa, szo=tyse-
wa, szo=tyszewa – /ona so=tysa.
staropol. so=tysow]y\, so=tysew,
so=tyszew, szo=tysow]y\, szo=ty-
sew]y\, szo=tyszew]y\ – dotycz'cy
so=tysa, zwi'zany z so=tysem.
staropol. so=tystwo, szo=testwo –
urz'd i uposa/enie so=tysa we wsi
na prawie niemieckim.
¢so=ucij, s=ukyj anat. garbaty.
staroros. s=lucij-s=ucij,
slukyj-s=ukyj,
ros. gorbatyj-gorbatyj.
sombrero odzież. mi"kki kapelusz
z szerokim rondem.
hiszp. sombra ]cie<\.
¢son, sen  nos obce
• j. s=awia<skie&
nos ]g[ra, wysoki, stary\  ¢son
]d[=, ma=y, m=ody, junak\, gdy
• j. nordyckie na opak&
`son, `sen ]g[ra, senior, stary\ ˘
Morrison, Petterson, Jackson, i
wiele innych.
sonata muz.
utw[r muzyczny instrumentalny
solowy lub zespo=owy.
=ac. sonare ]d{wi"cze:, brzmie:\.
sond-a(a/(owa: zag="bnik, przy-
rz'd do mierzenia g="boko>ci wody.
franc. sonde, ang. sonar.
sonet lit. utw[r poetycki zawiera-
j'cy dwie zwrotki czterowierszowe
i dwie trzywierszowe, o specjalnym
uk=adzie rym[w.
=ac. sonus.
¢soniemszemasja zdarz.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
spotkali si", zeszli si".
staroros. s=nem=wemasq-
soniemszemasja, ros. sowlis;.
¢so<m zdarz.
sejm, zebranie, sob[r, zjazd.
>redniow. son;m-so<m, s=nem-
soniem.
¢soobiednik wsp[=biesiadnik,
¯ so ]wsp[=\ % obieda: ¯ obiad.
staroros. soobednik-soobiednik,
s=ob≠dnik=-soobiednik,
ros. sotrapeznik-sotrapeznik.
sopel ]lodowy, na dachu lub okapie\,
zwisaj'cy kawa=ek zamarzni"tej cie-
czy, zw"/aj'cy si" ku do=owi.
¯ sop ]g[ra\ % el, is, si, kra ]woda\.
staropol. 1437 soppel tiria,
ca 1455 szopel avvia,
ca 1500 tiria vulg. szopel.
=ac. stiria, glacies pendens,
niem. eisscholle, eisstück,
franc. gla∂on, anglosas. isgicel,
>redniow. ang. isikel ˘ ang. icicle,
ros. ledqnaq sosul;ka.
sopran muz. wysoki g=os kobiecy.
=ac.-ital. supra, sopra ]ponad\.
sort(owa:(ownia(ownik(
(ownica(yment
grup•a(owa:, rodzaj, klasa; wyb[r
towar[w lub przedmiot[w r[/nego
gatunku.
=ac. sors, sortis, starofranc. i >re-
dniow. ang. sorte ˘ ang. sort,
ros. svid, rod, klass.
†sopuch bud.
otw[r w piecu prowadz'cy do ko-
mina.
staropol. 1450 szopuch.
†soroczyny 40-dniowy okres po
>mierci, po>wi"cony pami"ci zmar-
=ego. ˚sorok ]40, wiele `\.
¯ s=aw.-ros. sorok ]40\, tak w dzisiej-
szym zrozumieniu, lecz w >rednio-
wieczu «sorok» ]wiele ¯ arab.\,
st'd i kwarantanna ]niby okres 40-tu
dni, w rzecz. wielu\.
staropol. 1460 quadragesimalibus
albo soroczyny.
†sorok garb.
p"k, wi'zka sk[r sobolich zawiera-
j'cych 40 ]wiele\ sztuk.
¯ s=aw.-ros. sorok ]40, czyt. wiele\.
staropol. 1472 soroky de sobellis.
†Sortes Sokrates.
†sor-zalach p=ynna solanka.
staropol. 1278 sorzalach. ¯ niem.
=ac. sal liquidatus, aqua salsa.
†sor-zalc chem.
s[l warzonka, czy te/ p=ynna solanka.
¯ sor` ]sort, rodzaj, nieme T\ ¯
sortieren % zalc ¯ salz ]s[l\.
sos spoż.
yy
przyprawa, s=ona polewa, zawiesista
ciecz o r[/norodnym smaku.
=ac. salsus ]s=ony\, =ac. salire ]soli:\
¯ sal ]s[l\ starofranc. sause, saulse,
>redniow. ang. sause, ang. sauce,
ros. sous, priprava.
†sosenka, sosnka, so>nica bot.
wilczomlecz, sosnka,
Tithymalus cyparissias Lam.
staropol. 1460 Esula minor szo-
szanka, psy mlecz, 1419 sosnka,
1472 so}s|nka esula; ezula,
schosnka, zosznka, szosznka,
shosnka ˘ sosnka.
sos-na(enka(nina drzew.
Pinus silvestris L., gat. drzewa igla-
stego z rodziny sosnowatych. ig=y i
szpilki ]pin\.
¯ so % sna ]rosn'ca wysoko.
t=um. od ty=u\.
staropol. so>nia – drzewo sosnowe.
staropol. 1483 sosyenka ˘
sosienka – ma=a, m=oda sosna.
staropol. 1388 sosna,
1415 sossna, 1431 schosny, 1434
sosszny, 1444 sosna ˘ sosna.
staropol. 1426 sosnowy,
1491 sosnove, 1499 sossnowego
˘ sosnowy, so>ni – z sosn' zwi'-
zany, z sosny pochodz'cy.
staropol. ca 1500 szosznyn' pine-
tum ˘ so>nina – las, gaj sosnowy.
=ac. pinus, anglosas. pin, ang. pine,
ros. sosna-sosna.
sosr'b, sosr"b w budownictwie
drewnianym obrobiona belka biegn'-
ca przez >rodek pu=apu pod belkami.
¢sosuti czynność. nasypa:.
staroros. s=suti-sosuti,
ros. nasypat;-nasypat.
sosznik, so>nik narz. ka/dy
z dwu /elaznych z"b[w u sochy.
¢sotu/ajuszczij jęz. przycie>niaj'cy.
staroros. s=tu'a[]ij-
sotu/ajuszczij,
ros. pritesnq[]ij.
souflet spoż.
rodzaj zapiekanego deseru z bia=ek
ubitych z cukrem na pian", roztartych
owoc[w i innych dodatk[w.
franc. souffler, ang. souffle.
sow-a(i zool., ptak.
Strix, gat. nocnego ptaka o mi"kkim
upierzeniu, ostrych pazurach, i
drapie/nym trybie /ycia, =owi'cego
myszy. ˚s[wka.
osowia=y – sowi nastr[j, apatyczny,
zatopiony w sobie, wy='czony.
¯ so ]wysoko\ % wa ]hukaj'ca\, t=um.
od ty=u; gdyby ¯ owl – nieme S$
staropol. szowa strix, sova,
1471 zow' nictimene,
1472 sowa nocticorax,
ca 1500 szova,
yy
sowa noctua, sowa ulula ˘ sowa.
franc. hibou, niem. eule ]sowa\,
anglosas. i >redniow. ang. ule ˘
ang. owl, ros. sova-sowa.
ang. horn-owl, ros. filin-filin.
sowicie jęz. obficie, nadmiernie.
staropol. sowicie – obficie,
koncepcji 002.A.
ang. copious ]sowity\, lavish,
abundant, ros. obilnie-obilnie.
sowiecki jęz. radziecki. w Polsce
nazwa z odcieniem z=o>liwo>ci,
uszczypliwo>ci, bo
ros. sovet/ovat;
¯ s=aw. s=v≠† ma pol. odpowied-
nik – rad¶a(zi:.
W j"zykach zach. ]ang., franc.\ tak
prostego odpowiednika nie ma –
formy przymiotnikowej, ko<cz'cej
si", przy tym, na `cki, pozostawiono
wi"c Soviet. Za odleg=ym Zachodem
– g"si polskie ]Reja „.../e Polacy nie
g"si i sw[j j"zyk maj'”\, nie bacz'c
na sw[j j"zyk i znajomo>: j. s=aw., z
kt[rego j. pol.wyodr"bni= si", i rosyjski
zza miedzy. Nieznajomo>: j. obcych
nagminna w narodzie, niedomaga, i to
jest kolejny przyk=ad, /e raczej t=uma-
czenia z j. zachodnich, niezrozumia
-=e, ni/ jasne z rosyjskiego – z j"zyka
wst"tnych i znienawidzonych Ro-
sjan. Termin Polski mi"dzywojennej
1920–1939, emigrant[w po 1945, i ka-
tolik[w po 1990. Schizmy katolicko-
prawos=awnej i jadu ci'g dalszy, ˚rad.
Tak i ˚oficer ]urz"dnik\, t=um. z j.
angielskiego, ¯ office ]urz'd, biuro\.
Dzi>, po j"zyku poznasz kto kim jest, a
ch=opa po pogl'dach, nie po ubraniu.
¢sowieczati jęz. uwarunkowa:.
staroros. svehati-swieczati,
ros. uslovit;sq-us=owitsja.
†sowiniec bud.
nazwa komnaty wawelskiej.
staropol. 1461 sovynecz,
1461 sowyniecz.
†sowisty jęz. szeroki, fa=dzisty.
staropol. ca 1500 szovysthy plascz.
=ac. latus, sinuosus,
ang. spacious,
prostrannyj-prostrannyj,
ros.
obwirnyj-obszirnyj.
†sowito 1. podw[jnie, 2. szczodrze,
hojnie, obficie. staropol. ssovitho.
=ac. dupliciter, ang. double,
ros. dvojnoe hislo-dwojnoe
czis=o, dvoinoe kolihestvo.
staropol. ssowytey, szowytha ˘
sowity – 1. podw[jny, ˚sowicie,
2. szeroki, fa=dzisty.
=ac. latus, sinuosus.
sowi-ty(cie(to obfi•ty(cie, sut•y(o.
spolszczone =ac. sufficiens ¯
sufficere ]wystarczaj'co, dosy:\,
OU, WF.
sowizdrza-=(lski osob., char.
trzpiot, urwis, p"dziwiatr, narwaniec,
w lit. ludowej od XV w., w literatu-
rze XVII wieku, odznaczaj'cy si"
jowialnym, burleskowym humorem
¯ niem. ]$\
¢sowleka: dosł. zwlec; rozbiera:.
wo=. 1289 s=vlahati>
...i sam= s=vlahawe eg. i ábla-
hawe i v= porty svoa ]i sam
rozebra= go i w=o/y= na< “porty” swoje
– zgrzebn' szat" do snu\,
ros. sovle-h;/kat;
]sowle•c(ka:\, ang. to take off, lub
down; to strip, to divest
franc. oter, enlever, depouiller.
¢sozdati czynność.
zbudowa:, stworzy:.
staroros. s=zdati-sozdati,
ros. spostroit;, sozdat;.
s[d =ac. soda.
s[jka zool., ptak.
Garullus glandarius L., s[jka, ptak z
rodziny krukowatych o rdzawosza-
rym upierzeniu, z ma=ym czubkiem.
staropol. szoyka, 1466 soyka,
1472 soyka garrulus ˘ s[jka.
s[l, salt ØA, chlorek sodu,
1. miner. minera= bezbarwny,
przezroczysty, o smaku s=onym,
2. chem. zwi'zek chemiczny po-
wsta=y przez zast'pienie metalem
albo rodnikiem elektrododatnim
czynnych wodor[w kwasu.
staropol. 1418 soly, 1471 sz schol',
1472 sol sal ˘ s[l –
1. minera=, chlorek sodu u/ywany
g=[wnie jako przyprawa do potraw
i >rodek konserwuj'cy,
2. sol ormie<ska – chlorek amonu.
=ac. 1. sal, 2. sal ammoniacum.
gr. hals, halos, H ^ S
=ac. sal, niem. salz, anglosas. sealt,
>redniow. ang. i ang. salt.
sol-i:(ony(niczka, s=on-y(nina.
†s[= bud. budynek lub cz">: budynku
s=u/'ca do przechowywania zbo/a i
przedmiot[w warto>ciowych.
˚so=ek, so=.
staropol. 1403 w sole, 1411 sola,
1412 sol, 1415 sola ˘ s[=.
s[wka zool., ptak. Athene noctua,
ma=y ptak z rz"du s[w; p[jd{ka.
˚sowa.
staropol. 1447 sowka.
franc. la chouette,
ang. dwarf-owl,
staroros. syh=-sycz.
franc. le duc, hibou, ang. horn-owl,
ros. filin=-filin.
¢sø dun. – jezioro, ba=wan.
Truso ]w Prusach\ –
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
jez. Dru/no TD, S˚?.
†spacha: czynność.
dopu>ci: si", pope=ni:, uczyni:.
=ac. com` ]razem, wsp[lnie\ % mit-
tere ]s=a:\ ˘ committere ]wnie>:
razem, pope=ni:\ ˘ >redniow. ang.
committen, ang. commit,
ros. soverwat;-sowierszat.
spacer(owa: ruch. wolny krok,
przechadza: si" ¯ niem. spazieren.
staropol. spacyjatum chodzi: –
i>: na spacer, spacerowa:.
ang. walk, stroll, to stride,
ros. progulka-progu=ka,
wagat;-szagat.
spacj-a(owa: poligr.
odst"p pomi"dzy literami w druku.
=ac. spatium ˘ starofranc. espace
˘ >redniow. ang. i ang. space.
spa-:(nie(lnia fizjolog.
w stanie snu by:, z utrat' >wiadomo>ci,
cz"sto noc', w pozycji poziomej.
¯ ang. sleep – >lipia, >lepy
spa: – patrze: ]s ^ nie\.
ziemia; =ac. terra, T ˘ Cz ˘
cze•ta  pa•ra, cze ^ pa ^ ziemia ˘
wy•spa, za•spa, spa•da:(dek,
pa•g[rek, ko•pa,
son, sen ]poziom\ – nos, spa ]g[ra\
˘ pod•nosi:, spa•da:, spa:.
gr. hypnos ]sen\ HS,
jak& hex – sex, hepta – septem,
hella – sella, helio – solei.
staropol. ospany – >pi'cy, senny.
staropol. albo spøcim ]>pi'cym\,
spøcy sø, spaly, spal ˘ spa: –
1. by: pogr'/onym we >nie,
2. spa: z kim> – obcowa: z kim>
ciele>nie, wsp[=/y: seksualnie.
=ac. 1. dormire, 2. miscere in
Venerem, coire cum aliquo.
staropol. o spanyv ]o spaniu\,
przesch spanya ]bez spania\,
ca 1500 sp'nye sopor ˘ spanie –
1. sen, stan wypoczynku fizycznego
i umys=owego po='czony z zani-
kiem >wiadomo>ci,
2. to co si" widzi w czasie spania,
marzenie senne,
3. obcowanie cielesne.
=ac. 1. somnus, 2. somnium,
3. coëundi cum aliquo.
ang. sleep, slumber, dream
]spa:\, sleepy, drowsy ]senny\,
ros. son/nyj-son(nyj ]sen(ny\.
wo=. 1289 spa†-spat ]spa:\.
>pi'•cy(czka, sypia•:(lnia, spioch,
za(po(prze(przy(do(ode(wy(roze•
spa: ]si"\, u>pi:, ospa=y.
~spa: czas niedok., by: w stanie
wy='czonym od otaczaj'cej rzeczy-
wisto>ci, nie odbiera: zmys=ami
wzroku i s=uchu, czucia, np. dotyku,
w"chu; naturalny stan wy='czenia
>wiadomo>ci dla odpoczynku cia=a.
yy
mSjp 1969, spa:& «by: w stanie snu».
ros. spat;-spat ]spa:\,
ang, to sleep, to be asleep.
za•spa: – spa: za d=ugo, prze-
spa: czas zbudzenia
si", wstania z =o/a
po•spa: – troch"
u•spi: – doprowadzi: do snu
prze•spa: – od godziny do godz.
przespa: si" – troch", rzuci: si"
w drzemk"
do•spa: – do ko<ca; ospa=y ^
nie dospany, zaspany
˘ powolny w dzia=aniu
ode•spa: – nadrobi: brakuj'ce
godziny snu
wy•spa: si" – spa: do woli
roze•spa: si" – pogr'/y: ca=kowicie
Nie nale/y& o•spa=y ]zaspany, st'd
powolny\.
spad(a:(ek(kobierca(dawca(
(ochron(zisty ¯ pad ]pion\, gdy
leg ]poziom\ ˘ pada: i le/e:. ˚leg.
spa ]g[ra, wzniesienie\ % d ]d[=\,
spadochron ¯ spad % ochron;
przemieszcza: si" z g[ry na d[=, w przen.
otrzymywa: co od “g[ry”, tj. od przod-
k[w, bezpo>rednich ]rodzic[w\ i dal-
szych, jak w drzewie genealogicznym.
son ]sen\ – nos, spa ]g[ra, pion\ ˘
pod•nosi:, spa•da:, s•pad•a:, spa:.
staropol. pu>cizna – spadek.
staropol. 1485 spadek; spadky
1491 spadek, 1495 spathkyem,
1500 spadkv ˘ spadek –
mienie przypadaj'ce komu> pra-
wem dziedziczenia po zmar=ym,
og[= maj'tkowych praw i obowi'-
zk[w z tym zwi'zanych.
staropol. spad=y – spadkowy, przy-
padaj'cy w spadku po zmar=ym.
staropol. spadowa: – przypada:
w spadku.
staropol. spadnienie, spadzienie –
upadek, zguba, zag=ada.
=ac. hereditas, successio ˘ staro-
franc. i anglofranc. enheritance,
franc. l’heritage, succession,
>redniow. ang. inheritauns,
ang. inheritance,
ros. nasledstvo-nasledstwo.
ang. ]spad, obni/enie\ fall, drop,
]pochy=o>:\ slope,
]scheda\ inheritance, elgacy,
ros. spast;, spadat;-spadat.
˚spa>:.
spaja: czynność. ¯ spoi: OA
spal-i:(enizna(iny proces.
¯ s` % ˚pali:.
podda: dzia=aniu ognia, zniszczy:
ogniem.
staropol. ziwo spalon bødze
]/ywym spalon b"dzie\, spaliw
myasto, spalyone ognyem, kazal
spalycz, spalyoni sø ognyem, ma
bycz spalon, spalycz czyalo –
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
zniszczy: ogniem, sprawi:,
/e co>, kto> sp=onie.
=ac. comburere, igni consumere.
staropol. spalenie –
zniszczenie ogniem.
ang. burn ]out, up\, combustion,
ros. s'eh;-s/ecz ¯ s % /ecz,
spalit;-spalit ¯ s % palit.
spa=ek polano, kawa=ek por'banego
drewna na opa=.
†spa=o>: gnu>no>:, ospa=o>:.
ang. sloth ˘ slothful,
ros. lenost;-lenost ˘ lenivyj,
medlennost; ˘ medlennyj.
†spania=y jęz. wspania=y.
ang. magnificent.
ros. velikolepnyj.
spanie ˚spa:.
†spar, spara łow.
wg Ss 1953& przyrz'd do =owienia z
przyn"t', potrzask.
do =owienia zwierza czy ptak[w$
przy tym, zamieszczone pod szpar,
szpara.
wg mnie& pu=apka, sid=a do =owienia
drobnego zwierza.
staronord. snara ˘ ang. snare
]pu=apka, sid=a; p"tla rozci'gni"ta
na ziemi, w >rodku przyn"ta w ten
spos[b umocowana, /e po dotkni"ciu
jej mechanizm zwalnia nagi"te m=ode
drzewo i drobne zwierz" oderwane jest
od ziemi prostuj'cym si" drzewkiem.
Lecz by p"tla pochwyci=a zwierzaka –
musi zaciska: si" na pewnej wysoko>ci
od ziemi. W tym celu roz=o/ona jest
wok[= kr"gu wbitych patyk[w pochy-
lonych ku >rodkowi\.
Spar jest wi"c potrzaskiem w pewnym
tylko znaczeniu, bo potrzask jest
wykonany z metalu, zamykaj'cy si"
z trzaskiem, st'd nazwa.
ros. silok-si=ok, petlq-†petla
tenëta-teniota.
=ac. decipula,
staropol. ca 1455 spar pedica,
ca 1500 pedica podeschwa vel
sp'r'; na szwey stavyam sperze
]pro sparze$\.
˚samo(sobie•=[wka, s=op, st"pica.
sparing sport. bokser do treningu.
¯ ang. sparring ¯ spare % ring.
spartakiada sport.
igrzyska sportowe.
¯ imi" Spartakus z Thracji ]$-71 B.C.\,
przyw[dcy powstania niewolnik[w
rzymskich.
sparta<ski ¯ Sparta, w staro/ytno>-
ci g=[wne miasto na Peloponezie, w
Lakonii, zwane tak/e Lakedaemon
]ang. Lacedaemon\.
†spary fizjolog., gaz. smr[d, gazy
wydalane przez odbyt(nic".
yy
staropol. 1437 spari pedor,
=ac. pedor, fetor, foetor ¯ fetere,
franc. la puanteur,
ang. fetor, stench, stink,
ros. smrad=-smrad, von;-wo<.
†sparzenie przypalenie, przypiecze-
nie cia=a ogniem albo czym> gor'cym.
¯ s % para }wodna|, opar, ukrop.
=ac. abdustio, ang. scald, burn,
ros. o'og-o/og, ob'og-ob/og.
sparzy: ]si"\ ¯ s` % ˚parzy:.
†spas rel.
zbawiciel, zwykle Jezus Chrystus.
staropol. 1390 sancti spaas,
1407 swientego spassa,
1465 sanctus salvator albo spasz,
p[{no=ac. salvator ¯ salvare, staro-
franc., >redniow. ang. sauveour ˘
ang. saviour, savior, the Saviour,
ros. spas-spas, spas-at;/enie-
spas•at(enie, Spasitel;.
staropol. spaszene ˘ spasienie –
1. zbawienie, rzekome uratowanie
duszy od piekie=, po >mierci, przez
siln' wiar" w Jezusa Chrystusa,
2. wypasienie, skarmienie byd=em,
ko<mi ¯ s` ]wy`\ % pa>: ˘ pasza,
spasiony ]wy(o•karmiony, oty=y,
t"gi, nalany, z nadwag'\.
spasiony
1. proces. utuczony, oty=y, t"gi.
staropol. spasiony,
2. rel. zbawiony, ˚spas ]Zbawiciel,
Jezus Chrystus\,
3. skarmiony byd=em, ko<mi.
staropol. 1408 spaszenim ]spasie-
niem\; spassyenye lanki ]spasienie
='ki\, o spassyenv zbosza.
ang. 1. fatten, 2. ˚spas, 3. grazed,
ros. 1. okarmlennyj ¯ karma.
†spaskudzi: czynność.
obrzydzi: co, uczyni: co brzydkim,
nieprzyjemnym.
¯ s` ]z`\ % pasku-dzi:(da(dny.
staropol. spaszkudzyly.
ang. have made abominate,
ros. sdealt; otvratitel;no.
†spasny jęz. zbawczy. ¯ s=aw.-ros.
=ac. salvare ]z(wy-bawi:\ ˘
p[{no=ac. salvator ˘ starofranc. i
>redniow. ang. sauveour ˘
ang. savior, saviour ]zbawiciel\;
franc. sauver, salver ]zbawi:\,
>redniow. ang. saven, sauven,
ang. to save ]zbawi:\ ˘
the Saviour, Redeemer
]Zbawiciel, Odkupiciel\,
ros. spas-spas ]zbawca, Zbawiciel\,
spas-at;/itel;-spasat(itiel
]zbaw•i:(iciel\.
†spastwi: zje>:, po/re:, skonsu-
mowa:. ¯ s` ]czas dok.\ % pastwa.
staropol. spastwyl, pozarl moye
bydl'.
yy
=ac. comedere, devorare,
ang. consumed, devoured,
ros. s=est;-sjest, po'rat;.
†spa> czynność., płatn.
1. wypasienie zbo/a, ='ki, szkoda
powsta=a przez wypasienie,
2. odszkodowanie za wypasienie.
¯ s` ]czas dok.\ % pa>: ]karmi:\.
staropol. 1382, 1387 spas,
1397 spaysz i spasz,
1403 spasz, 1442 spaz ˘ spa>.
†spa>: czynność.
1. pozwoli: byd=u, owcom, zje>:
cudze zbo/e na polu, ogo=oci:
='k" z trawy, itp, wypa>:,
2. umo/liwi: byd=u, owcom, nakar-
mienie si" na pastwisku, pa>:.
¯ s ]czas dok.\ % pa>: ]karmi:, /re:\.
staropol. 1390 i 1393 zpasl,
1401 i 1410 spasl, 1402 spasla,
1424 mi spasly lankø ˘ spa>:.
spa>: ruch. ¯ s` % ˚pa>: ¯ pad.
¯ s` ]czas dok.\ % pada: ¯ pad ]pion\,
gdy leg ]poziom\.
nag=ym ruchem, pod wp=ywem gra-
witacji, zmieni: po=o/enie na ni/sze,
cz"sto na ziemi", np. jab=ko lub jaki
inny owoc z drzewa ˘ spady.
staropol. na szemø spatl ]na ziemi"
spad=\, ne spadne, spadla s glowy, s
drzewa spadn'cz – wg Ss 1953&
1. opu>ci: si" nagle z g[ry na d[=,
zlecie: na ziemi"
}je/eli opu>ci: to z g[ry na d[=,
nie ma opuszczania do g[ry, J.D.|,
2. przewr[ci: si", run':, upa>: na
ziemi",
3. zosta: zabitym, polec,
4. trafi: mimowoli do >rodka,
do wn"trza czego>, wpa>:,
5. od='czy: si", odst'pi:,
odpa>: od czego>, porzuci: co>,
6. straci: >wie/o>:, zwi"dn':,
7. dosta: si" komu> przypadkowo,
przytrafi: si" komu>,
8. dosta: si" komu> w drodze spadku,
przej>: na czyj'> w=asno>: po
zmar=ym.
=ac. 1. decidere, delabi, 2. cadere,
ruere, 3. interfici, cadere,
4. incidere in aliquem locum,
5. desciscere ab aliqua re,
6. marcescere,
7. alicui contingere,
8. hereditate alicui.
franc. tomber, anglosas. feallan,
pokr. niem. fallen ]pada:; lec,
legn':\ ˘ >redniow. ang. fallen,
ang. fell ]pa>:, wpa>:, opa>:, upa>:,
run':; przypa>:, zdarzy: si"\ ¯ fall;
drop,
ros. past;-past, upast;-upast.
spada: ]ni/ej, mniej\ ˘ spa>: na
wadze ]schudn':\.
ang. to lose weight, become lean,
ros. poterqt; ves-potierat wies.
¢spati społ.
1. obali:, dokona: przewrotu,
2. zmusi: do ucieczki.
staroros. spati-spati,
ros. oprokinut;-oprokinut,
obratit; v begstvo-obratit w
biegstwo.
†spatrza: 1. zobaczy:, 2. sprawdzi:.
goth. saihwan,
anglosas. seon pokr. niem. sehen
]widzie:, zobaczy:, spostrzec\,
>redniow. ang. seen, sen,
ang. 1. see, 2. to check, verify,
ros. 1. u/videt;-u(widiet,
po/smotret;-po(smotret.
2. proverit;-prowierit.
staropol. spatrzenie –
ogl'dni"cie, obejrzenie,
staropol. spatrzy: –
1. ogl'dn':, obejrze:,
2. rozwa/y:, wzi': pod uwag",
3. przewidzie:, z g[ry postanowi:,
4. do>wiadczy:, podda: pr[bie.
=ac. 1. videre, spectare, 2. consi-
derare, reputare, 3. praevidere,
4. experiri.
staropol. spatrzy: si" –
spr[bowa: si", zmierzy: si",
=ac. experiens ˘ experientia,
starofranc., >redniow. ang. i
ang. experience,
ros. opyt/nost;-opyt(nost,
ispytanie-ispytanie.
spaw(acz(anie(arka techn.
miejsce ='czenia metalowych cz">ci,
segment[w, element[w metod'
zgrzewania.
spazm(atyczny med., psych.
1. med. atak drgawek, skurczy,
2. psych., gwa=towny p=acz, cz"sto
po='czony z krzykiem, >miechem,
omdleniem.
gr. spasm-os(a ¯ span ]si'gn':,
szarpa:, skr"ca:\ ˘
=ac. spasm-us(a ˘
starofranc. spasme ˘ ang. spasm.
†sp'd, spand, spud miara.
bli/ej nieznana jednostka miary cia=
sypkich. ˚spude.
staropol. 1406 spød modius,
1408 modios siliginis vlg. spandi,
1409 pro modio vlg. spand,
1434 y ssp'nd rszi ]i sp'd /yta\,
1434 ...spanda ofsa i corcza rszi.
†sp'downik poz. społ.
cz=owiek nale/'cy do ksi'/"cej
ludno>ci s=u/ebnej, mo/e zajmuj'cy
si" wyrobem naczy< drewnianych
zwanych sp'dami.
staropol. 1218 spudounici.
specjal-ny(ista(izowa:(izacja(
(no>:, specja= jęz.
=ac. specialis ¯
species ]osobliwo>:\.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
specyfi-ka(kacja(czny jęz.
=ac. specificus ^ species % facere
]osobliwo>: % robi:\.
spedycja za=atwianie przewozu
r[/nego rodzaju towar[w, przesy=ek.
ital. spedizione.
spektakl kult., zdarz.
przedstawienie, widowisko teatralne,
operowe, baletowe.
=ac. spectaclum ¯ spectare ˘
starofranc., >redniow. ang. i ang.
spectacle, ros. zreli]e, spek-
takl;, vid.
spektrogra-f(fia(m fiz., techn. aparat
optyczny do fotografowania widm.
=ac. spectro` ¯ spectrum ¯
spectare % gr. graph ¯ graphikos
¯ graphein; helio.
spekula-nt(cja log.
teoretyczne rozwa/ania, u/ycie
filozofii w dociekaniach.
=ac. speculatus ¯ speculari ]ogl'-
da:\ ¯ specere ]widzie:, patrze:\.
¢spekulator poz. społ. kat.
staroros. spekulator-spekulator,
ros. palah-pa=acz.
spelunka bud.
knajpa ze s=abym o>wietleniem,
miejsce dokonywania podejrzanych
transakcji, lokal gromadz'cy elementy
przest"pcze.
†spe=na jęz.
1. obficie, pod dostatkiem,
2. w pe=ni, w ca=o>ci, nienaruszenie.
ang. plenty, whole,
ros. ]obficie\ (iz)obilno,
]nienaruszenie\, nevredimo-
niewredimo, vsë-wsio.
spe=ni: jęz. wykona: w pe=ni, urze-
czywistni:, zi>ci:, uczyni: zado>:.
s` ]wy`\ % pe=ni % :.
staropol. spelnysz, spelnil, spel-
nyl, spelnisz, spelnylesz –
1. wykona:, zrealizowa:,
2. o czasie& spe=ni: si" –
up=yn':, min':.
=ac. 1. facere, exsequi, explere,
2. praeterie, transire, labi.
staropol. spe=nienie –
wykonanie, realizcja.
starofranc. remplir, acomplir,
exaucer, executer,
anglosas. fullfyllan,
>redniow. ang. fulfillen, ang. fulfill,
ros. ispolnit;-ispo=nit, is` ^ wy`.
staropol. spe=nia: – wykona:.
=ac. facere, exsequi, perpetrare.
†spe=nie w ca=o>ci, nienaruszenie.
staropol. 1466 szpelnye ˘ spe=nie.
=ac. integraliter, totaliter,
starofranc. plein, rempli, complet,
anglosas., >redniow. ang. i ang. full
˘ in full, fully,
yy
ros. vpolne-wpo=nie.
staropol. spe=ny –
pe=ny, kompletny, zupe=ny.
=ac. integer, totus ˘ integralis ˘
ang. integral; whole, entire, intact,
franc. entier, niem. ganz ]ca=y, ca=ko-
wity, zupe=ny, wszystek, ca=kiem\,
ros. celyj-ce=yj.
spe=ni: ¯ s` % ˚pe=ni:.
†spe=za płatn. koszt, wydatek.
=ac. expendere ˘ expensus ˘
expensum ˘ anglofranc., >redniow.
ang. i ang. expense,
ros. trata-trata, rasxody.
spe=zn': jęz. w pe=ni zawie>:.
¯ s % pe= %z % n':, staropol. EY ˘
pe= ¯ pe=en ] ˘ wype=ni:\, spe=ni:,
z – z=o, upadek, zaw[d.
staropol. spe=zn': – zniszczy:,
obr[ci: w py=, perzyn" ]popi[=\.
=ac. evanescere,
ang. fail completely, †annihilate,
ros. ne imet; uspexa,
ne dostignut;-nie dostignut,
†unihto'it;-uniczto/it.
spe=zn': r[/ne od pe=zania ]$\ ˘
spe=za: – zsun': si", zej>:.
sperma biol. nasienie samca, semen.
¯ orn ]r[d, rodzi:, rodzaj, ˚orn\ 
erm ]nasienie\, MN, OE ˘
gr.-p[{no=ac. sperma ]nasienie\ ˘
starofranc. i >redniow. ang.
sperme ˘ ang. sperm.
†spernal techn. du/y gw[{d{.
staropol. 1394 spernale.
=ac. magnus clavus.
sp"d ¯ ang. spend.
sp"dzi: ¯ s` % ˚p"dzi:.
sp"ta: czynność.
na=o/y: p"ta, zwi'za:, skr"powa:.
¯ s` ]czas dok.\ % p"ta. staropol.
spøtany søø w peta; sp'tane,
szwy'zane ˘ sp"ta:.
=ac. compedire, vincula indere,
>redniow. ang. feteriened,
ang. fettered ¯ fetters ]p"ta\,
ros. nadet; puty-nadiet puty.
†sp"tanie trudno>:, k=opot, udr"ka.
staropol. spantanye.
=ac. difficultas, molestia, cura,
ang. difficulty, trouble,
trudnost;-trudnost,
ros.
smqtenie-smiatenie.
spi': czynność. ¯ s` % ˚pi':.
spi': ¯ spina: ¯ s ]czas dok.\ % pin.
1. po='czy: jakie> rzeczy, dwie
cz">ci czego za pomoc' klamry,
spiniki, szpilki, itp.,
2. ostrogami >cisn': boki konia.
staropol. rozwyøzvge spøte
]rozwi'zuje spi"te\, sp'tane,
szwy'zane ˘ spi': –
1. zwi'za:, skr"powa:, sp"ta:,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
2. rozstawi:, rozbi: ]namiot\.
=ac. compedire, vincula indere,
2. ponere, collocare ]tentorium\,
ang. buckled, clasped, festened,
ros. zastegnut; prq'koj.
spichlerz, spichrz bud. budynek
przeznaczony do sk=adania i przecho-
wywania zapas[w, g=[wnie zbo/a, i
innych artyku=[w /ywno>ciowych.
¯ niem. speicher.
staropol. 1469 szolek ˘ so=ek.
staropol. 1466 promputario vlg.
spichrzem , 1452 spichirs , 1494
spycherz; spycherz celarium ˘
spicherz, spichyrz czy te/ >picherz,
>pichyrz; spichlerz czy te/ >pichlerz.
=ac. granum ˘ ang. granary,
ros. 'itnica, xlebnyj ambar.
spic(zasty ostro zako<czony.
spiczasty nos, pazur, dach.
¯ niem. spitz ]szpic\,
=ac. pungere ˘ punctus ˘ punctum,
starofranc. point ]kropka, uk=ucie\ ˘
>redniow. ang. i ang. point,
ros. ostrië-ostrio.
spi: czynność. ¯ s` % ˚pi:.
†spi: si" upi: si", nadu/y: napoj[w
alkoholowych.
staropol. spywszy sy', szy'
spygya ˘ spi: si".
=ac. inebriari, ebrium fieri,
ang. get drunk ¯ drink,
ros. zapit;sq-zapitsja.
spiec ]si"\ proces.
¯ s` % ˚piec ]si"\. podda: co dzia-
=aniu wysokiej temperatury.
staropol. spyekl ˘ spiec –
1. upiec, 2. z='czy:, stopi:.
=ac. 1. assare, 2. coniungere, ligare.
ang. ]ciasto\ bake, ]mi"so\ roast,
grill, ]pali:\ burn, scorch,
ros. ispeh;-ispiecz, zapeh;.
†spiek=o>: up[r, zatwardzia=o>:.
staropol. obstinacio, spekloscz w
slosczy.
=ac. pertinacia, obstinatio ˘
franc. obstination,
>redniow. ang. obstinacie,
ang. obstinancy,
ros. uprqmstvo, uporstvo.
†spiek=y lodowy, >ci"ty w l[d.
staropol. 1466 lyskavicz' spyekl'
]>lizgawic' “spiek='”\,
=ac. glacialis, congelatus,
ang. glaciated, turned into ice,
ros. ledqnoj-ledianoj.
spiek-ota(alnia meteor.
upalna, sucha pogoda; upa=, /ar
id'cy od s=o<ca.
¯ piec ˘ wy(przy(za•pieka:.
sk•war  s•piekota; warzy:  piec.
do•skwiera:  przy•pieka:.
ang. heat ]in summer\, sun heat,
yy
ros. 'ara-/ara.
†spieni: proces.
uczyni: pienistym, ubi: na pian".
¯ s` ]czas dok.\ % piana. staropol.
spyenyonem ]spienionym\.
=ac. spunare, spunam facere.
spiera: ¯ sp[r, zaprzeczecza:, ar-
gumentowa:, wdawa: si" w dysput".
staropol. spiera: – opiera:,
ang. to argue, dispute, conten-
tion, ros. sporit-sporit, disput-
disput, ssora-ssora,
rasprq-rasprja. ˚prza.
spieszy: czynność. ¯ piechota.
uczyni: jezdnych piechot'.
r[/ne od >pieszy: ]i>: z szybk'
pomoc', ¯ po>piesznie, po>piech\.
1. spi"cie rzecz ='cz'ca dwie cz">ci,
spinka, haftka, szpilka, guzik.
staropol. 1468 spyancze,
ca 1500 sponky albo spy'czye;
spy'czye vel spen ˘ spi"cie –
ozdobna sprz'czka, klamra.
>redniow. ang. claspe, clapse,
ang. clasp ]zapinka, klamra\,
ros. ]odzie/y\ prq'ka-}†pra/ka|,
]ksi'/ki\ zastë'ka-zastio/ka.
2. spi"cie zwarcie, starcie si" prze-
ciwnych pogl'd[w, jak w elektryce
plus z minusem, zderzenie si" s=owem.
s=owotw. pokr. sp[r  parcie, zwar-
cie, spi"cie, starcie si".
=ac. disputare ˘ starofranc. despu-
ter, franc. la querelle, altercation,
brouille, le differend,
>redniow. ang. disputen,
ang. dispute, contention,
ros. ssora-ssora, rasprq-raspria.
spiker jęz. m[wca.
ang. speak(er.
†spiknard bot. Lavandula Spica Cav.
staropol. 1472 spiknard spica nardi.
†spikn': si" zdarz.
sprzysi"/y: si", zm[wi:.
staropol. ca 1500 spyknacz szy'.
=ac. coniurare, conspirare ˘
starofranc. conspirer ˘
>redniow. ang. conspiren ˘
ang. conspire, franc. commencer a
parier, prendre la parole, conjurer,
charmer,
ros. zagovarivat;-zagowariwat.
staropol. spiknienie – sprzysi"/enie,
zmowa.
=ac. coniuratio, conspiratio ˘ staro-
franc., >redniow. ang. conspiracie ˘
ang. conspiracy,
franc. conspiration, complot,
staroros. zagovor=-zagowor.
¢spina anat.
¯ =ac. spina ]ko>: grzbietowa,
plecy\. w Rosji nadal u/ywane.
spina: czynność.
yy
¯ s` % ˚pin ]szpilka\.
spin-ka(a: drobny przedmiot r[/-
nego kszta=tu przeznaczony do ='cze-
nia ze sob' stykaj'cych si" cz">ci,
np. pukli w=os[w, mankiet[w u
koszuli, itp.
wg mSjp 1969& spinka – przedmiot
przeznaczony do spinania, czyli
“mas=o ma>lane”.
¯ s % pin; s=owotw. pokr. szpilka.
anglosas. pinn, pokr. niem. pinne
]szpilka\, >redniow. ang. pinne,
ang. pin.
staropol. spina: – ='czy:.
=ac. coniungere, ligare; connecte-
re ˘ ang. connect,
ros. svqzyvat;-swiazywat.
staropol. spinad=o –
ozdobna sprz'czka, klamra,
=ac. fibula ornata,
ang. ornamented clasp,
ros. ukrawennaq prq'ka.
spinning ryba. rodzaj w"dki.
ang. spinning ¯ spin.
†spir maszt; †spirnik maszcik.
żegl. wysoki s=up drewniany s=u/'cy do
rozpinania /agli, wywieszania flag.
baz' «cienka i d=uga cz">:».
staropol. malus spir, inde spirnik,
niem. speer,
anglosas. i >redniow. ang. spere,
ang. spear ]1. bro< sk=adaj'ca si" z
d=ugiego drzewca, ostro zako<czone-
go, zwykle metalem lub kamieniem,
2. jego ostrze, 3. ka/de podobne roz-
wi'znie u/ywane do rzucania; dzida,
w=[cznia, oszczep\.
spiral-a(ka(ny pokr. zw[j, ci'g=a
linia krzywa o coraz dalej zatacza-
j'cych kr"gach.
gr. speira, =ac. spiralis ¯ spira
ang. spiral, ros. spiral;.
spiryt-us(ysta(yzm
=ac. spititus ]oddech, tchnienie,
duch\ ¯ spirare ]dmucha:, tchn':\
˘ starofranc. espiryt ˘
>redniow. ang. i ang. spiryt.
spis lista, wyliczenie przedmiot[w,
os[b, czynno>ci, wed=ug z g[ry za=o-
/onego porz'dku, rejestr, wykaz.
¯ pisa:; po(o•pis.
staropol. spysalem ]spisa=em\,
spisan ]spisany\, thegodla spy-
szacz, skazanye wypysano abo
zagaszono ˘ spisa: –
1. zapisa:, zanotowa:,
2. wykre>li:, uniewa/ni:.
=ac. 1. conscribere, annotare,
2. delere, irritum facere,
ang. 1. write down, 2. strike out,
ros. 1. napisat;-napisat,
2. vyherknut;-wyczerknut.
staropol. spisane – op=ata uiszcza-
na pisarzowi podatkowemu przy
wp=acaniu podatku.
spisa broń. kopia, lanca, dzida.
spisa: – skopiowa:, odpis.
pokr. szpic.
niem. spiess.
spisa: ¯ s ]od, wy\ % ˚pisa:.
spisa: si" ¯ s ]po, za\ % pisa: si"
]wykaza: si" czym> w sprawie\.
wo=. 1289 spisaxom-spisachom
]s(od(wy-pisa=em\.
†spisek prawn. spisana umowa.
=ac. com` ]razem, wsp[lnie\ % trahe-
re ]ci'gn':\ ˘ contrahere ]ci'gn':
razem, dobija: targu, mie: zysk\ ˘
contractus ]ci'gn': wsp[lnie\,
starofranc. i ang. contract,
ros. kontrakt-kontrakt,
dogovor-dogowor.
spis-ek(kowa:(kowiec społ.
tajne porozumienie do wsp[lnego
osi'gni"cia celu, zmowa, sprzymie-
rzenie, knucie. ¯ pisa: si".
staropol. spisowa: si" – spisek
zawi'zywa: spisek, spiskowa:.
=ac. com` ]wsp[lnie\ % spirare
]od(dycha:\ ˘ conspirare ˘
starofranc. i >redniow. ang. conspi-
racie ˘ ang. conspiracy, plot,
ros. zagovor-zagowor.
¢spisok s=aw.-ros.,
pol. by=oby spisek, OE ]odpis\
¯ s` ]po`, od`, wy`\ % pis.
=ac. copia, niem. kopie, franc. copie,
>redniow. ang. i ang. copy,
ros. spisok=-spisok.
†spisowa: si" zrzeka: si".
staropol. 1497 zpysuge ssye.
=ac. renuntiare, omittere.
ang. renounce, resign,
otrekat;sq-otrekatsja,
ros.
otkazyvat;sq-otkazywatsja.
1. †spi/a czy te/ †>pi/a spoż.
pokarm, prowiant.
staropol. 1428 spysza,
1442 ze szpyz',
ca 1455 szpyza edulum ˘ spi/a.
=ac. cibus, alimentum,
franc. nourriture, le fourrage,
ang. food, nourishment,
ros. pi]a-piszcza, korm-korm.
2. spi/(owy metal.
bronz(owy, stop miedzi, cynku, za-
wieraj'cy te/ cz"sto o=[w.
po>redni-g[rno-niem.
]glocken\spise stop ]na dzwony\.
staropol. 1440 spyszy', spize,
1461(67 w spiszach,
ca 1500 spyz' cuprum, spyz'
metallum ˘ spi/a czy te/ >pi/a –
stop miedzi, cyny, i cynku
=ac. Brundisium, ital. gr[d Brindisi
˘ $ ital. bronzo ˘ franc. bronze ˘
ang. bronze, ros. bronza-bronza.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
spi/arnia prowiant, zapasy potraw.
¯ niem. speise ]pokarm, jad=o\.
staropol. so= ]spi/arnia\.
staropol. 1429 szpiszarnyan ]spi-
/arni'\, 1437 spyzarna promtu-
arium, 1440 spizarne cameras –
pomieszczenie s=u/'ce do prze-
chowywania zapas[w /ywno>ci,
tak/e spichlerz.
=ac. panis ]chleb\ ˘ >redniow. =ac.
panetaria ˘ starofranc. paneterie,
>redniow. ang. i ang. pantry ]ma=y
pok[j lub magazynek obok kuchni
w kt[rym trzymane s' sk=adniki,
naczynia, i porcelana\,
ros. kladovaq-k=adowaja,
hulan-czu=an.
spl-ata:(e>: czynność.
¯ s` % ˚ple>:.
='czy: co z czym, przeci'gaj'c,
przek=adaj'c jedno przez drugie,
pasma, nici, listwy, pr"ty.
czas tera{n. ¯ s` ]czas dok.\ % ple>:.
staropol. splatay'cz rancze.
staropol. splecenie –
po='czenie, splot.
staropol. splatanie –
uczesanie, fryzura.
ang. intertwine, interlace;
]w=osy\ plait, braid, ]np. lin"\ spli-
ce, ]koszyki\ to make, ]sznur[wki
u buta\ weave,
ros. plesti-plesti, plest;.
splendor jęz.
przepych, >wietno>:, wspania=o>:.
=ac. splendor ¯ splendere
]>wieci:\ ˘ starofranc. esplendour,
brytyjski ang. splendour,
ameryk. ang. splendor.
sple>: czynność. ¯ splot ¯ plot ]zw[j\.
1. powi'za:, po='czy:,
2. o r"kach – z=o/y: do modlitwy,
3. wpl'ta:, uwik=a: w co>.
¯ s` ]czas dok.\ % ple>:. ˚splata:.
staropol. splyotla.
sple>nia=y proces.
pokryty ple>ni', zielonkawoszarym
nalotem grzybu na psuj'cych si",
rozk=adaj'cych produktach spo/yw-
czych.
¯ s` ]czas dok.\ % ple><. ˚ple><.
staropol. ca 1500 spelsznyaly
chleb muscidus panis.
=ac. muscore corruptus,
franc. moisissure ]ple><\,
>redniow. ang. moul, mowlde,
ang. mouldy, musty,
ros. plesnevelyj-plesniewie=yj.
splot skr"t ]nici, w=os[w\. ¯ ple>:.
splun': czynność. ¯ s` % ˚plun':.
¯ plu:. wyrzuci: z ust >lin".
staropol. prze zamby pszluuy.
=ac. spuere, sputum edere,
anglosas. spittan, pokr. du<. spytte,
yy
>redniow. ang. spitten ˘ ang. spit,
ros. pl[nut;-}†plunut| ]plun':\
¯ plevat;-plewat ]plu:\.
†sp=ache: ma=y kawa=ek roli, pola.
staropol. 1418 za wzdanye
zplachcza.
¯ s % p=achta ]du/y p=at grubego
p=[tna\ ˚p=achta.
=ac. parvus ager.
sp=aci: płatn.
¯ s` ]czas dok.\ % ˚p=aci:.
staropol. sp=aci: – wywi'za: si" z
pieni"/nych zobowi'za<.
1403 splacil; splaczy,
1476 splaczycz ˘ sp=aci:.
ang. pay off ]a debt\,
ros. uplatit;-up=atit.
staropol. 1453 splaczcza varan-
dus; splaczcza ˘ sp=a:ca – ten
kt[ry reguluje zobowi'zania zamiast
innej osoby do tego zobowi'zanej.
sp=ata: ¯ s` ]wzmocn.\ % ˚p=ata:.
sp=aw ruch., czynność.
przew[z >ci"tych drzew, drog' wodn',
z pr'dem rzeki, g=[wnie bali.
¯ s % p=aw(i: ]nurza:, moczy:\ ¯ =aw
]woda\ ˘ p=ywa:, p=awny, sp=awik.
sp=awi: – przewie{: wod', lub up=yn-
ni:, pozby: si" kogo, czego.
staropol. sp=aw – przewiezienie,
przetransportowanie czego>
pr'dem wody, spust.
staropol. sp=awi: – przewie{:,
przemie>ci: co> drog' wodn', z
pr'dem wody.
sp=odzi: czynność.
1. utworzy: co, szczeg[lnie dziecko
lub utw[r literacki ˘ p=odny
pisarz,
2. akt pocz"cia, pocz':.
mSjp 1969& «pocz':, urodzi: dziec-
ko». }doro>li nie rodz' si", nawet nie
dzieci, lecz noworodki, niemowlaki,
J.D.|.
s=owotw. pokr. zap=odni•:(enie – pro-
kreacja ¯ pro` ]za`\ % kreacja ]tw[r\ ¯
=ac. procreatus. ˚prokreacja, p=[d.
†sp=onia=y bezp=odny ]$\.
¯ s` ]czas dok.\ % p=onny.
Ss 1953& ]$\ zdzicza=y. staropol.
splonyely byli, zplanieli byly.
sp=oszy: strachem spowodowa:
ucieczk", zwykle wyjawiaj'c nagle
swe pobli/e, np. ptakom, zaj'com, w
spos[b niezamierzony, a wi"c z=ym
]szkodliwym\ post"pkiem, obyciem,
b="dem my>liwego.
mSjp 1969& «przestraszywszy spo-
wodowa: ucieczk", wycofanie si"».
Ss 1953& wystraszywszy pobudzi:
do ucieczki.
¯ s` ]czas dok.\ % p=ochy ]strachliwy\
¯ p=ocho ]{le\; p=och  strach.
s=aw. z=o ]szkoda\.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
sp=onka wojsk.
cz">: naboju broni palnej; zap=on
¯ p=on]':\.
sp=oszy: ¯ s` ]wzmocn.\ % ˚p=oszy:.
sp=uka: si" ¯ s` % ˚p=uka:.
sp=yn': ¯ s` ]czas dok.\ % ˚p=yn':.
staropol. 1. odp=yn':, >ciec, opa>:,
2. zniszcze:, 3. straci: si=y, odwag".
Ss 1953& opa>: w d[= }nie ma opada-
nia w g[r", do g[ry, J.D.|.
staropol. sp=ynienie –
up=ywanie, >ciekanie.
staropol. sp=ywa: –
1. >cieka:, opada:,
2. niszcze:, rozsypywa: si",
3. traci: si=y, odwag".
sp=ywa: proces., ruch.
¯ s` % ˚p=ywa:.
spo~ daj sobie ]$\.
spocz-':(ynek(ywa:(nij czynność.
1. zaprzesta: jakiej> dzia=alno>ci,
wy='czy: si" z /ycia, norm,
2. k=a>:, od=o/y:,
3. odda: w inne r"ce, kompetencj",
odpowiedzialno>:, obowi'zki.
¯ s % poczyna:; s ]si", sobie\ ˘
spocznij sobie.
staropol. spoczyn': –
odda: ducha, umrze:,
ang. 1. ]wy='czy: si"\ retire,
2. ]od=o/y:\ put aside,
3. ]odda: w r"ce\ power transfer,
¢spod kr'g, grupa.
staroros. spod-spod,
ros. krug-krug, gruppa-gruppa.
spod]e\ ¯ SZ % pod ]blisko, w pobli-
/u czego, poni/ej, podk=ad\ ˘ sp[d.
spodek ¯ sp[d ¯ pod]e\.
podstawka, talerzyk pod szklank".
spodni jęz. odnosz'cy si" do spodu,
b"d'cy na spodzie, dolny.
¯ sp[d ]dolna cz">: czego\ ¯ s ]od\.
staropol. spodni – le/'cy pod
spodem, le/'cy pod czym>.
spodnie odzież. ¯ sp[d;
dolna cz">: m"skiego ubioru kryj'ca
nogi.
spodoba: si", spodobi: si" jęz.
¯ s` ]wzmocn.\ % ˚podoba: si".
przypa>: do gustu, by: po czyjej> my>li.
staropol. spodoba ny szy',
1484 zpodoba albo yako sye gym
b'dzie vydzialo,
ca 1500 szpobobalo }si"|,
=ac. placere,
ros. udob-nost;/nyj/stvo.
†spodr'ba: wyr'ba:, wyci':.
staropol. a lassy gich spodr'bay,
=ac. excidere,
ang. cut out, ]lasu\ clear.
†spodzich bot. rdest ptasi,
yy
Polygonum aviculare L., ˚rdest.
staropol. 1460 spodzych.
franc. naπade, epi d’eau, pota-
mot, ang. birdweed, pigweed,
lowgrass, staroros. rdest=-rdest.
spodziewa: jęz.
mie: nadziej", oczekiwa:.
¯ s % podziewa: ]przebywa: z dala
¯ straci: z oczu\ ˘ podzia:, zatraci:.
spogl'da: czynność.
¯ spo` % ˚gl'da:. spo` ^ roz`, raz`.
spoi-:(wo(na(sty proces., czynność.
zespoli:, z='czy:, zespawa:; sub-
stancja ='cz'ca cz">ci, elementy, jak
wapno, cement, gips, lut.
staropol. 1403 spoil, 1471 spogysz,
sze spolu sesla ˘ spi: –
1. >ci>le z='czy:, sczepi: r[/ne
przedmioty lub ich cz">ci,
2. zjednoczy:, zespoli:.
staropol. spojenie –
1. to co ='czy, wi'/e ze sob',
2. miejsce po='czenia, zespolenia.
ang. weld, ]lutowa:\ solder,
ros. svarit;-swarit, spaqt;-
spajat, soedinit;-sojedinit.
†spojma:
1. o zawieraniu ma=/e<stwa przez
m"/czyzn" – wzi': sobie za /on",
2. o zawieraniu ma=/e<stwa przez
obie p=cie – zawrze: ma=/e<stwo,
pobra: si", ˚brak.
=ac. 1. uxorem ducere,
2. matrimonium inire.
staropol. spojmowa: – o zawiera-
niu ma=/e<stwa& bra: sobie za /on".
spo-jrze:(gl'da: czynność.
¯ spo` % ˚jrze:.
spoziera: ¯ zier, wzrok, {renica.
skierowa: wzrok przez moment,
nagl'danie.
†spok=ada: czynność. powali: co.
wg Ss 1953& powali: na ziemi"
}w rzeczy samej, wa= ^ ziemia ˘
powali: na ziemi", “mas=o ma>lane”,
ale rodacy zapomnieli i nie mo/na
zarzuci: w tym wypadku “mas=a ma-
>lanego” bo mo/na powali: na mat",
=o/e, itp., J.D.|.
pad ]pion\, leg, k=ad, wa=, r[w ]poziom\
˘ pok=ada: ^ polega:; po=o/enie, mjsc.
R[wne, R[wno ]Staroziem\;
ziom ]poziom(ka, ziomek\ ¯ ziemia.
˚poziom.
staropol. 1466 spokladala.
=ac. sternere, ang. knock down,
bring to the ground,
ros. prisu'dat;-prisu/dat.
spok-[j(ojnie(ny cisza, =agodne
usposobienie, pogodne, opanowane.
staropol. ca 1500 spokoy ˘ spok[j –
brak trosk, k=opot[w.
staropol. spokojnie –
1. bez trosk, bezpiecznie,
yy
2. pokojowo, =agodnie,
3. nie doznaj'c przerwy lub innych
przeszk[d.
staropol. spokojno – nie doznaj'c
przerwy i innych przeszk[d w
posiadaniu nieruchomo>ci.
staropol. spokojny –
1. pokojowy, nienapastliwy,
przyjazny, =agodny,
2. beztroski, bezpieczny,
3. nie doznaj'cy przerwy lub innych
przeszk[d w posiadaniu nieru-
chomo>ci.
franc. calme, tranquillite, silence,
ang. calm, tranquility, silence,
serenity, ros. tiwina-tiszina.
wo=. 1289 poko≥-pokoja ]spoko-
ju\, pokoœ-pokoja ]s(pokoju\,
s=aw. pokoi ˘
ros. spokoj/nyj,
daj sobie spok[j – synonimem.
†spolec ogarn':, spa>: na kogo>.
staropol. spolegl ˘ spolec.
spoliczkowa: czynność.
uderzy: w twarz.
¯ s` ]czas dok.\ % policzek
¯ po` ]u`, na`\ % lico ]twarz\.
staropol. 1472 spolyczkowal.
niem. nizin sklapp, niem. klaps,
ang. slap in the face ]d{wi"kona-
>ladowcze\,
ros. po]ëhina-poszczioczina.
†spolity jęz. pospolity, zwyczajny.
staropol. o spolitem mlynarzv,
staro=ac. commoinos ˘ communis,
starofranc. comun, >redniow. ang.
commun, ang. common,
ros. obyknovennyj-obyknowien-
nyj, obyhnyj-obycznyj.
spo=e-m(czny(cznik(e<stwo społ.
razem; wsp[ln•ie(ota; do spo=u.
spo` ^ raz` ˘ spo•=em ^ raz•em.
staropol. 1408 szpolem, 1498, ca
1500 spolem ˘ spo=em, spo=u –
razem z innymi, wsp[lnie.
staropol. spo=ecznie –
wsp[lnie, razem.
staropol. spo=eczno>: – wsp[lne
po/ycie, wsp[lnota, przyja{<.
spo=eczny – wsp[lny.
ang. ]spo=em\ common,
]do spo=u, wsp[lnie\ in common,
]spo=eczno>:\ community,
]spo=eczny\ social,
ros. ]wsp[lny\ ob]ij-obszczij,
]publiczny\ ob]estvennyj,
]spo=eczno>:\ ob]estvo.
˚gmin ]posp[lstwo, spo=eczno>:\.
†spo=ucielesny jęz.
stanowi'cy jedno cia=o, jedno>:.
staropol. spoluczelesnie.
=ac. unitas ¯ unus ]jeden\,
starofranc. unite,
>redniow. ang. unite ˘ ang. unity,
ros. edinstvo-edinstwo,
edinoduwie-edinoduszie.
†spo=udziedzic wsp[=w=a>ciciel.
staropol. spolvdzedzyczmy.
=ac. coheres, franc. coheritier,
ang. joint proprietor, joint-heir,
sonasl≠dnik= ˘
staroros.
sonaslednik-sonaslednik.
†spo=upomoc społ.
wsp[=praca, wsp[=dzia=anie.
p[{no=ac. cooperatio ˘
franc. cooperation, collaboration,
ang. cooperation, collaboration,
ros. sotrudnihestvo,
sodejstvie-sodiejstwie.
†spo=urycerz towarzysz walki.
staropol. spolvricerzewy.
=ac. commilitio.
†spomina: wspomina:, przywodzi:
na pami":, przypomina:.
staropol. nye spomynay daremno,
=ac. commemorare, reminisci,
recordari, rememorare ˘
starofranc. remembrer, >redniow.
ang. remembren, ang. remember,
ros. pomnit;-pomnit,
pripominat;-pripominat.
†spomion': ws(przy•pomnie:.
†spomnie: jęz.
1. wspomnie:, pomy>le:,
2. rozwa/y:, pomy>le:.
staropol. spomnycze, szpomny.
=ac. 1. commemorare, reminisci, re-
cordari, 2. considerare, reputare,
ang. 1. remember, 2. consider,
ros. 1. pomnit;-pomnit, vspo-
mnit;-wspomnit, 2. obdumat;.
†spomni-ca(k wspomo/yciel(ka,
pomocni-ca(k, wsp[=pracownik.
staropol. vyelka spomocznycza,
=ac. audiutrix, auditor,
ang. supporter, assistant,
ros. podder'ka-poddier/ka,
pokorvitel;, pomo]nik.
†spomo/enie jęz. wspomo/enie,
wsparcie duchowe lub materialne,
zapomoga, pomoc.
¯ s` ]z(za`\ % po % ¯ moc, m[c, mag.
ang. support, ros. pomaganie.
†spom[c jęz. wesprze: duchowo
lub materialnie, pom[c.
staropol. spomosczye ˘ spom[c,
=ac. aliquem adiuvare.
¢spona przeszkoda; bezpo>rednie
zagro/enie.
staroros. spona-spona,
ros. prepona-prepona,
prepqtstvie-prepiatstwie.
sponder prawn.
1. zastaw, zabezpieczenie,
2. zobowi'zanie, >lubowanie.
=ac. spondere ˘ respond ]odpo-
wied{\. ˚korespond•encja(ent(owa:.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
†sponka ozdobna sprz'czka, klamra,
spinka, te/ naszyjnik, bransoleta.
staropol. 1416 sponki, ca 1420 spon-
ka, 1426 sponky, 1428 sponkamy.
=ac. fibula ornata, etiam monile,
armilla,
ang. ornamented clasp, necklace,
ros. prq'ka-pria/ka, owejnik-
oszejnik, o'erel;e-o/erelie.
spontaniczn-ie(y(no>: jęz.
samorzutny, odruchowy, dobrowolny,
/ywio=owy, zwykle krok w pozytywn'
stron"; podj"cie akcji zgodnej z, lub
w wyniku naturalnego odczucia, im-
pulsu, bez zewn"trzych uwarunkowa<,
wp=ywu i przemy>lenia.
=ac. spontaneus ¯ sponte ]z wolnej
woli\.
sporadyczn-ie(y jęz.
nieregularny, rozproszony.
gr. sporadikos ¯ sporas
]rozproszony\
=ac. sporadicus, ang. sporadic,
ros. sporadiheskij.
†sporca prawn. ten, co bierze udzia=
w sporze, strona procesowa.
staropol. a gynszi sporczye.
sporny jęz. rzecz, przedmiot,
do kt[rej nie mniej ni/ dwie strony
uzurpuj' prawo.
mSjp 1969& b"d'cy przedmiotem
sporu.
staropol. sporny –
b"d'cy przedmiotem sporu.
=ac. de quo controversia est.
staropol. sporny – swarliwy,
k=[tliwy, przeciwny, sprzeczny.
=ac. disputare ˘ disputabilis ˘
ang. disputable,
ros. spornyj-spornyj. ˚dysputa.
sporo, sporze wiele, do>: du/o,
lecz nie ca=o>:. staropol. sporo –
=atwo, g=adko, obficie.
s=owotw. pokr. porowaty ¯ pory.
ang. pretty much, many,
ros. mnogo-mnogo,
mno'estvo-mno/estwo.
staropol. sporo>: –
powi"kszenie ]co do ilo>ci, wiel-
ko>ci\, uczynienie liczniejszym,
silniejszym, przyrost.
sport(owiec(owy sport.
:wiczenia i gry maj'ce na celu pod-
niesienie sprawno>ci fizycznej.
>redniow. ang. sporte ˘ ang. sport.
spory jęz. znaczny, do>: du/y,
wielki ˘ spory kawa= drogi.
przysporzy: ]przyda:\; wydatny.
sporysz bot. paso/yt k=os[w zbo/a.
spory % rysz ¯ ris ˘ ry/, SzS?.
staropol. 1437 sporisz; sporzisz,
ca 1465 i 1491 sporysch,
ca 1465 sporyszth centinodia,
1460 sporzych febronia ˘ sporysz,
yy
sporzysz, sporyszt, sporzych – bot.
1. rdest ptasi, Polygonum aviculare L.
2. sporysz, Claviceps purputer Tul.
tak/e staropol. 1472
goricz frugistrum ˘ gorycz
]sporysz, Claviceps purpurea Tul.\.
sporz'dzi: czynność. wykona:
¯ rz'dzi: ˘
spo` % rz'dzi: ˘ u(przy•rz'dzi:.
†sporzy: si" czynność.
powi"ksza: si".
¯ sporo ]du/o, wiele\.
staropol. 1444 sporzi sia.
starofranc. enlargier ˘ >redniow.
ang. enlargen, ang. enlarge,
ros. uvelihivat;-uwielicziwat.
†sposabia: przyw=aszcza: sobie.
¯ spo % sobi:. ˚sobi:, skorzy>ci:.
staropol. 1466 sposchabia,
=ac. appropriare ˘ appropriatus ˘
ang. appropriate,
ros. prisvaivat;-priswaiwat.
†sposoba
1. kszta=t,
2. wojsko.
by: mo/e forma ˘ formacja ]szyk,
rz'd ˘ porz'dek, zarz'dzenie\.
˚spos[b.
staropol. ca 1500 zposoba figura,
spossobv miliciam ˘ sposoba.
=ac. 1. figura, 2. exercitus,
ang. 1. form, shape, 2. army,
ros. 1. obraz-obraz, 2. vojsko.
†sposobi: czynność.
1. przygotowa:,
2. przyw=aszczy: sobie. ˚sposabia:.
staropol. kasicze sposobicy s'
kv gedzenv, sposobonim kv
gedzenv ˘ sposobi:.
=ac. 1. praeparere, instituere,
2. suum facere, sibi vindicare,
ang. 1. prepare, make ready,
2. appropriate,
ros. 1. prigotovit;-prigotowit,
2. prisvoit;-priswoit.
†sposobienie 1. dzia=anie, 2. zdol-
no>:, 3. przyrzeczenie, 4. wojsko.
staropol. sposchobyenym,
1493 spossobyenye.
=ac. 1. actio, 2. facultas,
3. promissum, 4. exercitus,
ang. 1. action, 2. ability,
3. promiss, 4. army.
ros. 1. delal;nost;-die=alnost,
2. sposobnost;-sposobnost,
3. obe]anie-obieszczanie,
4. vojsko-wojsko.
sposobn-o>:(y dosł. got[w ˘ do-
godny, sprzyjaj'cy, trafiony czasem.
¯ sposobny ]gotowy, szykowny\ ˘
przy•sposobienie – przy•gotowanie.
staropol. sposobny –
stosowny, odpowiedni, w=a>ciwy.
=ac. opportunus, rectus,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
anglosas. ger≤de ˘
>redniow. ang. redie ˘ ang. ready,
†Old Polish adequate, proper,
ros. gotovyj-gotowyj,
wo=. 1289 vr≠mœ po∂obno-
wremia podobno ]sposobn' por"\.
†sposobowa: przygotowywa:, go-
towym czyni:, przyrz'dza:, formowa:.
wg Ss 1953& wykonywa: ]$\.
=ac. exsequi, facere ]$\.
spos[b metoda, umij"tno>:, mo/li-
wo>:, rada& mam na niego spos[b,
takim sposobem, w ten spos[b,
sposobny – dogodny.
¯ spo` ]przy`, z`\ % sobi: ]gotowa:,
rz'dzi:, szykowa:\.
staropol. zrz'd, zr'd, ca 1400 spo-
sob figuram ˘ spos[b – kszta=t.
=ac. figura, †Old Polish form, shape,
ros. †obraz-obraz.
franc. voie, anglosas. weg ]GJ\,
>redniow. ang. wei, way,
ang. way, means,
ros. sposob-sposob, sredstvo.
†spospolicie społ. razem, wsp[lnie.
staropol. 1466 spospolicze.
=ac. una, communiter, ang. toge-
ther, jointly, in common,
ros. razom-razom, sovkupno.
spostrze-c(gawczy(galny(/enie
CG?;
s ^ za; po ^ u; strzec ^ zwa/a: ˘
s•po•strzec  za•u•wa/y:.
wyodr"bni: co wzrokiem, zwr[ci:
uwag" na co ¯ spo % strzec ]pilnowa:\.
staropol. spostrzec si" ]zmie>ci: si"\.
¯ s % postrzec ¯ po % strzec, strzeg=.
ang. perceive, notice ]spostrzega:\,
percepti-ve(veness(on
]spostrze•gawczy(gawczo>:(/enie\,
ros. o]u]-at;/it;,
]zauwa/y:\ usmatrivat;,
zame-hat;/tit;-zamie•czat(tit.
spotka: zdarz. natkn': si" na kogo,
zetkn':. ¯ spo` ]na`\ % tka: ¯ tkn':.
spotka: si" – synonimem.
ang. spot ¯ >redniow. holend.
spotte ¯ pokr. staronord. spotti
]ma=e miejsce na ziemi\.
spowi-ed{(ednik(ada: rel.
¯ s` ]po`, od`, wy`\ %
powiada: ¯ po` % wiedzie:;
¯ spo` ]spo=em, do spo=u, razem\ %
wied{ ¯ wiedzie:, m[wi:. ˚¢fess.
wyznanie grzech[w ksi"dzu-grzesz-
nikowi, by lepiej czu= si" /e nie jest
sam w tym, co robi; g=[wna obawa
pederast[w.
t=um. =ac. confessus ¯ confiteri ¯
com` ]razem, do spo=u\ % fateri
]przyj': do wiadomo>ci\ ¯ wiedzie:.
staropol. spowiada:, spowieda:,
spowiada: si", spowieda: si" –
1. g=osi:, wypowiada:,
yy
2. g=osi: chwa=", wys=awia:,
3. s=ucha: czyjego> wyznania grze-
ch[w dla udzielenia rozgrzeszenia,
4. spowiada: si" – wyznawa: grzechy
kap=anowi dla uzyskania rozgrze-
szenia.
=ac. 1. praedicare, eloqui,
2. laudes canere, laudibus effere.
staropol. spowiedniczy –
pozostaj'cy w zwi'zku ze spowied-
nikami, tj. wyznawcami Chrystusa,
zwolennikami.
staropol. spowiednik – wielbiciel
Chrystusa, oddany zwolennik,
wyznawca.
staropol. spowiedzie: – zezna:,
zwierzy: si", przyzna: si".
staropol. spowied{ –
1. g=oszenie chwa=y, wys=awianie,
2. wyznanie grzech[w przed kap=a-
nem w celu uzyskania rozgrzeszenia.
=ac. com` % fateri ˘ confiteri ˘
confessus ˘ p[{no=ac. confessare
˘ starofranc. confesser ]spowiada:
si"\, professer ]g=osi:, naucza:\,
>redniow. ang. confessen,
ang. confess, ros. ispovedyvat;
-ispowiedywat, ispovedyvat;sq
-ispowiedywatsja.
spowodowa: czynność.
¯ s` ]czas dok., z`\ % pow[d.
†spowyszy: ruch. ¢spowy/szy:,
wywy/szy:, wynie>: nad innych.
¯ spo` ]z`\ % wysz % `y: ¯ wysoko.
staropol. spowyszona.
=ac. aliquem super alios effere,
exaltare; elevare ]podnie>:\ ˘ ele-
vatus ˘ franc. elever, ang. elevate,
ros. vozvysit;-wozwysit.
spoza zza. ¯ spo` ]z`\ % za.
spoziera: spogl'da:. ¯ {renica.
†spo/ec proces., czynność.
spali:, po/arem zniszczy:,
dosł. z/ec. ¯ spo` ]z`\ % /ec ]pali:\.
staropol. 1441 nye sposdzgla.
anglosas. b≤rnan, bernan,
>redniow. ang. bernen, bernnen,
ang. burn, ros. ob'eh;-ob/ecz ¯
ob'igat;-ob/igat.
spo/y-cie(j(wczy(wca spoż.
konsumpcja.
¯ spo % /y ]/ywno>:\ % cie.
sp[d(nica Ø ^ A, spad, d[= ]rzeczy,
np. odzie/y\ ¯ s ]od\ % pad ]pion\.
spodnie, sp[dnica, spodek; pada:.
staropol. we spod –
pod spodem, na d[=, ni/ej.
=ac. deorsum, subter,
starofranc. le bas,
ang. bottom, down, lower part,
ros. niz=-niz, ni'naq hast;.
wo=. 1289 ispodnϳ-ispodniaja
]dolna\.
sp[jnik jęz. ¯ spaja:, Ø ^ A
yy
sp[=-ka(dzielnia(g=oska(kowa:
społ. do spo=u, razem, wsp[lnie.
ang. partnership, company,
ros. tovari]estvo,
kompaniq-kompanija,
ob]estvo-obszczestwo.
staropol. sp[=ek –
wsp[lno>:, zwi'zek.
staropol. sp[lnie – razem, wsp[lnie.
staropol. sp[lnik –
1. wsp[lnik, 2. po>rednik.
staropol. sp[lno>: – wzajemno>:.
staropol. sp[lny, sp[lni –
wzajemny, obustronny.
sp[=dzielnia produkcyjna – odpowied-
nik radzieckiego ˚ko=chozu; akronim ¯
ko= % choz ¯ kollektiwnoje choziajstwo
]wsp[lne gospodarowanie... maj'ce
nim by:\ – rolnicza sp[=dzielnia
produkcyjna.
Zgodnie z planem W.I. Lenina
]1870 – †1924\ – w liczbie mno-
giej – sp[=dzielnie mia=y by: form'
kolektywizacji rolnictwa, wsp[lnym
uprawianiem ziemi, i by=y nimi, lecz
podtrzymywane przez pa<stwo ]kosz-
tem indywidualnych, drobnych rolni-
k[w, nie by=y nawet samowystarczal-
ne#\ i centralnie kierowane ]realny
wp=yw cz=onk[w sp[=dzielni na funk-
cjonowanie i rozw[j by= ograniczony\.
Tak rzeczy mia=y si" w systemie socja-
listycznym – to jedna z nich.
W Polsce, wed=ug internetu, udzia=
u/ytk[w nie przekroczy= 10@&
najwy/szy w 1955 – 9,2@,
1960 – 1,2@,
1980 – 5,5@,
1990 – 3,7@.
Po 1989 nast'pi= stopniowy upadek
sp[=dzielni produkcyjnych.
Lenin – pseudonim W=adimira I. Ulja-
nowa ¯ Julian, o znaczeniu bli/ej nie-
znanym; w mej opinii ¯ len ]ziemia\,
szereg termin[w z ziemi' zwi'zanych,
w tym niem. Polen, Lenward, lennik,
}ro>lina| len, le<.
sp[r, sporny zdarz. sprzecz•ka(ny,
polemika, dyskusja, dysputa.
spo`, sp[` ^ raz`, roz` ˘
sp[•r ^ raz•pria, spo•=em ^ raz•em.
s=owotw. pokr. sp[r  parcie,
zwarcie, spi"cie, starcie.
˚sporny, dysputa, prza, sprzeczka.
staropol. sp[r, spora – zatarg,
sprawa sporna, rozstrzygana w
drodze post"powania s'dowego.
franc. conflict, differend, conte-
station, altercation,
ang. dispute, contention,
ros. rasprq-rasprja, †raspra.
sp[{ni-a:(i:(alski(enie jęz.
¯ p[{no.
spra: proces., czynność.
¯ s` % ˚pra:. usun': brud z bielizny
przy u/yciu wody.
staropol. sperze rvcho sve,
=ac. lintea lavare, franc. laver,
anglosas. w≤scan, >redniow. ang.
wasshen ˘ ang. to wash,
ros. steret;-steret ¯ stirat;.
sprawi: czynność. ¯ s` % ˚prawi:.
1. wykona:, dosł. da: ¯ s ]czas dok.,
wzmocn., po\ % prawi: ]da:\ ¯
praw ]da, tak\ ˘ sprawi: komu
lanie ]da: =upnia\, sprawi: ]zada:
co, np. b[lu\,
2. dawn. przygotowa: co, szykowa:
]wo=. naradzi:\ ¯ radzi: ]zarz'dzi:;
na`, za`, po`....\, ˚rz'd, da:.
†spr'g=y odczuwaj'cy pragnienie,
cierpi'cy na niedostatek napoj[w,
˚spragniony.
staropol. spraglego napogicz.
spragniony jęz. /'dny czego,
szczeg[lnie wody, jad=a.
staropol. sprag=y – spragniony.
staropol. spragn': si" –
odczu: brak, niedostatek napoj[w,
sta: si" spragnionym.
pierwotnie praga – 1. jad=o, 2. picie,
=akn': ]/'dza wody\ ¯ =a`
1. woda ¯ niem. wasser, ang. water,
2. chcie: ¯ ang. want.
anglosas. thurst ]pragnienie\,
pokr. niem. durst ]pragnienie\,
>redniow. ang. thirst, thurst,
ang. thirst, ros. 'a'da-/a/da.
anglosas. thurstig ]spragniony\,
>redniow. ang. thyrsti, ang. thirsty,
ros. 'a'du]ij ¯ 'a'da/t;,
alhnyj-alcznyj ¯ alkat;.
†spraktykowa: czynność. zjedna:,
przyci'gn': na swoj' stron".
=ac. unus ]jeden\ ˘ unire ]jedna:\ ˘
unitus ]pojednano\ ˘ >redniow. ang.
unyten, ang. unite, ros. soedin-
qt;/it;-sojedin-jat(it.
sprawa s=owo o wielorakim zastoso-
waniu, wynik=ym ze swej podstawy
«praw» o kilku r[/nych znaczeniach –
1. rz'd ˘ sprawowa: urz'd,
2. prawo ˘ prawda, sprawa s'dowa,
3. s=uszno>: ˘ sprawiedliwo>:,
4. czyn ˘ sprawny ]na chodzie\,
naprawi:, wprawi: }w ruch|.
s=owotw. pochodne& prowadnica,
prawi:, praw – prow]adzi:\ OA.
praw ]rz'd\ ˘ wszystkie& =ad, w=ada:,
sprawiedliwo>:, porz'dek ˘ szereg,
rz'd, szyk ˘ szykowa:, gotowa: si".
1. prawi:& opowiada:, zda:,
relacjonowa: ˘ sprawozdanie,
zda: spraw" – opisa: j';
zda: sobie spraw" – uprzytomni:,
urzeczywistni:;
sprawny ^ zdatny ˘
usprawnienie ^ uzdatnienie,
2. prawo, piast•a(owa:;
sprawowa: urz'd – piastowa:;
prowadzi: rzeczy,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
3. zagadnienie, kwestia, problem;
rozstrzygn': spraw", sprawa pil-
na, dra/liwa, s'dowa ]rozprawa
¯ prawo\,
4. tok rzeczy, ch[d, dotyczy ˘
obchodzi; nie moja sprawa ]nie ob-
chodzi, nie dotyczy\, o co chodzi$
]co za sprawa$\.
staropol. sprawa –
1. kierowanie, zarz'd, opieka,
2. usprawiedliwienie si", oczyszcze-
nie z zarzut[w, udowodnienie
niewinno>ci,
3. porozumienie, umowa, polubowne
za=atwienie sporu,
4. dzia=anie,
5. wgl'd wewn"trzny, posta:,
6. naprawienie,
7. prawo,
8. rzecz do za=atwienia,
9. ]=uk, kusza\ do sprawy –
got[w do u/ycia,
staropol. sprawca – 1. ten kto kieruje,
zarz'dza, rz'dca, prze=o/ony, opiekun,
2. tw[rca.
staropol. sprawiacz – 1. ten kto co>
przygotowuje, poprzednik,
2. budowniczy.
staropol. sprawia: –
1. kierowa:, prowadzi:, zarz'dza:,
2. usprawiedliwia:, wykazywa:
niewinno>:,
3. przygotowywa:, przysposabia:,
4. sporz'dza:, wykonywa:,
zleca: wykonanie,
5. spe=nia: powinno>:, pos=ugi,
wywi'zywa: si" z obowi'zk[w,
czyni: zado>:,
6. powodowa:, wywo=ywa:,
7. dzia=a:, czyni:.
staropol. sprawienie –
1. zarz'dzanie, opiekowanie si",
2. usprawiedliwienie, wykazanie
niewinno>ci,
3. wykonanie,
4. polepszenie, poprawa,
5. budowla.
staropol. sprawianie –
1. przygotowywanie, przysposabia-
nie, te/ naprawianie, polepszanie,
2. dzia=anie.
staropol. sprawiciel – tw[rca.
staropol. sprawiacz – ten kto kieruje,
zarz'dza, opiekuje si".
staropol. sprawi: –
1. pokierowa:, poprowadzi:, rz'dzi:,
2. usprawiedliwi:, uniewinni:,
3. przygotowa:, przysposobi:,
uczyni: zdatnym do u/ytku,
4. sporz'dzi:, zrobi:, wykona:,
5. zrealizowa:, uskuteczni:,
6. spowodowa:, wywo=a:,
7. zapewni: komu> powodzenie,
8. sprawi: si" – ugodzi: si", za=atwi:
sp[r polubownie.
staropol. sprawnie – zgodnie z prze-
pisami prawnymi, tak jak prawo
yy
wymaga, zgodnie ze zwyczajem.
staropol. sprawny –
1. sprawiedliwy, uczciwy, prawy,
2. zgodny z przepisami prawnymi,
3. doskona=y, wolny od brak[w.
staropol. sprawowa: –
1. kierowa:, prowadzi:, zarz'dza:,
2. przygotowywa:, przysposabia:,
3. powodowa:, wywo=ywa:,
4. przekazywa: wiadomo>ci,
zawiadamia:, informowa:.
staropol. sprawowanie –
w=adza, rz'dy.
staropol. sprawuj'cy – taki kt[ry
ma by: wykonany, zbudowany.
wg Ss 2011, staropol. sprawa –
1. porz'dek, =ad, 2. post"pek,
3. bitwa, wojna, 4. rz'dy, dow[dztwo.
Sprawca – stw[rca, w=adca, panuj'cy,
sprawi: – 1. sporz'dzi:, wykona:,
zrobi:, 2. opatrzy:, 3 naprostowa:,
4. ustawi:, sprawiony – ustawiony w
szyku bojowym, sprawnie – sprawie-
dliwie, s=usznie, prawnie, sprawny
– sprawiedliwy, sprawowa: – kie-
rowa:, powodowa:, wychowywa:,
sprawowa: si" – t=umaczy:, uspra-
wiedliwia: si", sprawy – post"pki,
uczynki, post"powanie.
ros. sprava-sprawa ]z prawa\,
ang. affair, matter& what’s the mat-
ter$ ]co za sprawa$\ ¯ =ac. materia;
it does not matter ]nie ma sprawy,
niewa/ne, nieistotne\.
spraw-ca(ka, KC, ten, kto spo-
wodowa= spraw", problem, by= przy-
czyn' czego, zwykle o negatywnym
wyd{wi"ku, zwi'zane z pobiciem,
wybrykiem i innymi karalnymi; spraw-
ka – czyn koliduj'cy z przyj"tymi
obyczajami, prawem. ˚sprawa.
=ac. per` ]poprzez, na wskor>\ %
patrare ]skutkowa:\ ˘ perpetrare
˘ perpetratus ˘ ang. perpetrator,
ros. vinovnik, prestupnik,
soverwitel;-sowierszitiel.
sprawdz-a:(ian czynność. ¯ praw.
ujawnia: stan rzeczywisty, s=uszny,
zgodny z prawem.
sprawi-:(a: czynność. powodowa:,
urz'dza:, wywo=ywa:.
sprawiedliwo>: jęz. obiektywizm,
bezstronno>:, s=uszno>:, racja,
¯ praw]y\.
staropol. sprawiedliwo: –
post"powanie zgodne z og[lnie
przyj"tymi zasadami moralnymi.
staropol. sprawiedl-iwo>:(no>: –
1. boskie prawo moralne,
boska nauka moralno>ci,
2. post"powanie zgodne z og[lnie
przyj"tymi zasadami moralnymi,
uczynek s=uszny, wynikaj'cy z
zasad moralnych,
3. s=uszny, bezstronny s'd, wyrok,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
obiektywne os'dzanie,
4. s=uszno>:, racja.
staropol. sprawiedl-iwie(nie(
(niwie(niwy(ny, sprawiedny –
1. zgodnie z przyj"tymi zasadami
moralnymi, uczciwie,
2. zgodnie z przepisami prawnymi,
tak jak prawo wymaga,
3. bezstronnie, s=usznie,
w oparciu o bezstronny os'd.
staropol. sprawiedliwy –
1. post"puj'cy zgodnie z og[lnie
przyj"tymi zasadami moralnymi,
uczciwy, prawy,
2. zgodny z przepisami prawnymi,
taki jak prawo wymaga,
3. bezstronny, oceniaj'cy, rozstrzy-
gaj'cy bezstronnie, s=usznie,
4. oczyszczony z zarzut[w, usprawied-
liwiony od pos'dzenie, niewinny,
5. s=uszny, oparty na bezstronnym
os'dzie,
6. nale/yty, w=a>ciwy, rzetelny,
nieoszukany.
sprawn-y(o>: jęz. na chodzie,
czynn-y(o>:, dobrze wy:wiczony,
zr"czny w ruchach. ˚sprawa.
sprawozda-nie(wca(wczo>:(
(wczy jęz. ustna lub pisemna rela-
cja, przekazanie ich. ¯ zdanie spraw.
sprawunek przedmiot zakupiony.
¯ sprawi: sobie.
spr"/-yna(ysty(arka(enie(y:(
(ynowy(ysty techn.
ros. pryg ¯ ang. spring.
spr•"•/•yn•a – spr•in•g, in ^ en ˘ ".
sprint(er sport.
bieg(acz na kr[tki dystans,
staronord. spretta ]biec\, >redniow.
ang. sprenten, ang. sprint.
sprosi: czynność. ¯ s` % ˚prosi:.
sprosta: czynność.
1. podo=a:, naprawi:, skorygowa:,
2. stan': na jednakowym poziomie,
dor[wna:.
¯ s % pro ]przeciw\ % sta:.
s=aw. stati proti.
sprostowa: czynność.
1. wyprowadzi: na prosto, s=uszne;
naprawi:, usun': b='d, nie>cis=o>:,
2. uczyni: prostym.
¯ s` ]czas dok.\ % prosto.
franc. redresser, arranger,
ang. straighten ¯ straight ]prosto\,
ros. vyprqmit;-wypriamit.
†sproszczenie czynność.
wy(z•bawienie, uwolnienie.
staropol. sproszczenye.
=ac. salus, liberatio,
franc. le salut, sauvetage; delive-
rance, liberation, ang. liberation,
ros. spasenie-spasienie,
osvobo'denie-oswobo/denie.
yy
†spro>ci: czynność.
1. uwolni:, 2. zwr[ci:, skierowa:.
=ac. 1. liberare, 2. dirigere,
ang. 1. release, 2. turn, direct,
ros. 1. osvobo'dit;-oswobo/dit,
vypustit; na vol[.
spro>n-y(e jęz. lubuj'cy si" w dwu-
znacznych sytuacjach, aluzjach,
dowcipach, dotycz'cych cz">ci
intymnych, reprodukcyjnych, cia=a,
˚dwuznacznik.
¯ prosiak, >wi<skie ]brudne\ /arty.
staropol. sprosny, sprostny –
1. tani, bez warto>ci, albo ma=ej
warto>ci, lichy, marny,
2. niecny, niegodziwy, nikczemny,
3. niemoralny, nieprzyzwoity,
4. obra{liwy,
5. wzbudzaj'cy wstr"t, odraz",
r[wnie/ wzgard",
6. skromny, niewyszukany,
7. prosty, ubogi,
8. o p=[tnie – surowy, gruby.
staropol. sprostnie – spro>nie,
zuchwale, bez nale/ytej czci.
staropol. sprosno>:, sprostno>: –
1. to co budzi odraz", obrzydzenie,
czyn niemoralny,
2. nieprzyzwoito>:, bezwstyd,
3. brzytota, szpetota,
4. nudno>ci, wymioty.
wg Ss 2011, staropol. spro>ny –
1. prostacki, nieobyczajny,
2. okropny, haniebny.
anglosas. fylthe,
>redniow. ang. filthe, fulthe, felthe,
ang. filth ]brud\ ˘ filthy ]brudny,
spro>ny, tj. wulgarny\,
ros. neblagopristojnyj.
sprowadzi: czynność.
¯ s` ]wzmocn.\ % ˚prowadzi:.
spr[bowa: czynność.
¯ s` ]wzmocn.\ ˚pr[bowa: ¯ pr[ba.
†spr[chna: zgin':, zmarnie:.
staropol. nygd nye sprochna.
=ac. perire, tabescere,
ang. perish, languish,
ros. pogibnut;, umret;,
haxnut;, tomit;.
†spr[chn': proces.
zgni:, zmarnie:.
=ac. putrescere, tabescere,
dissolvi, dilabi,
staropol. spr[chnia=o>: –
zepsucie, zgnilizna,
staropol. spr[chnia=y –
1. u=omny, =atwo si" psuj'cy,
zepsuty, zu/yty,
2. ulegaj'cy zgniciu, zepsuciu.
staropol. spr[chnie:
czy spr[chna: – zgni:, zepsu: si".
†spr[/ni: zaj':, zatrudni:.
staropol. spr[{ni:.
=ac. implicare ˘ franc. employer,
yy
ang. employ, ros. dat; zamqtie.
†spr[/no>: nierozwa/ny post"pek.
staropol. spr[zno>:.
=ac. inconsiderate, temere factum.
>redniow. niem. nizin, >redniow.
ang. slippen ˘ ang. slip, ros. vpa-
dat;, vpast; v owibku.
˚spust ]pr[/n\;
s % lip ]usta\ ˘ sp % ust ˘ spust.
†sprys /erd{ do popychania =odzi.
staropol. 1437 spris precentaculum.
spryt(ny(nie jęz. zr"czny, szybki i
m'dry, umiej'cy sobie radzi:.
anglosas. sprytlan ]id'cy do przodu,
w przedzie, zryw, ang. to come
forth\,
pokr. pryg-pryg ]spr"/yna, skok\.
sprytny kot, fryga.
sprz'c(zka ¯ prz"g ]ci'g\, >ci'g.
s – spi':, z='czy: w pewn' ca=o>:.
rodzaj zapi"cia, klamra.
¯ uprz'/, sprz"g=o,
¯ sprz"g•a:(n':, CG ]ci'gn':\ ˘
zaci'g, w alfabetach, gdy liter" G
wymieni=o C&
gr. A, B, G, D...,
=ac. A, B, C, D....
staropol. sprz'c si" – po='czy: w
jednym zaprz"gu par" koni lub wo-
=[w nale/'cych do dw[ch r[/nych
w=a>cicieli.
sprz'ta-:(czka(nie czynność.
=adz•i:(enie, porz'dkowa•:(nie.
s=owotw. pokr. sprz"t.
s=aw. prœtat;-priatat
]kry:, przechowywa:\.
¯ scrutiny ˘ ˚skrz"tny, U ˘ Å, ´,
sprz"t ]drobne przybory\, sprz'ta:,
skrzat, ˚sprz"t, skrz"tnie.
staropol. 1423 sprzathnacz ˘
sprz'tn': – zebra: z pola.
ang. put in order,
†Old Polish harvest,
ros. privodit; v porqdok.
†sprz'/e< społ. s'siad, wsp[lnik.
staropol. 1497 sprz'znye.
ang. neighbour; partner ]wsp[lnik\,
accomplice ]wsp[lnik w zbrodni,
z=ym uczynku\,
ros. sosed-sosied, uhastnik.
sprz'/ka ¯ ¢prz"g ]ci'g\.
por. sprz'czka.
sprzec-zka(iw(iwia:(za: zdarz.
przeczy: ]k=[ci: si"\ ¯ przekora.
staropol. przecza, prza, ]ostra wy-
miana s=[w mi"dzy niezgadzaj'cymi
si" lu{mi, osobami, k=[tnia\.
baz' przekora ¯ kora ]wzd=u/, zgod-
no>:\, niezgodno>:.
staropol. sprzeczny –
sk=[cony, niezgodny.
staropol. sprzeciwia: si" –
stawia: op[r, przeciwstawia: si".
=ac. resistere, adversari, ang.
resist, ros. soprotivlqt;sq.
staropol. sprzeciwi: si" –
1. przeciwstawi: si", zbuntowa: si",
stawi: op[r,
2. mie: wrogie zamiary wobec kogo>.
staropol. sprzeciwienie –
sprzeczno>:, niezgodno>:.
staropol. sprzeciwie<stwo –
spisek, knowania.
staropol. sprzeciwno>: –
op[r, sprzeciw.
ang. agrument, contention,
squabble, ros. sporit;-sporit,
rasprq-rasprja, ssora-ssora.
sprzed jęz.
¯ s ]z\ % przed ]prz[d, za\ ˘ zza.
sprzeda-:(/(/ny(wca(dajny(: si"
czynność.
¯ s % prze ]pro\ % da: ]kaza:\
¯ s % przekaza:.
staropol. 1410 sprzedal, sprzeda-
la, sprzedagcesz ]sprzedajcie/\
– odst'pi: za pieni'dze,
=ac. aliquid vendere,
goth. saljan, anglosas. sellan,
>redniow. ang. sellen, ang. sell,
ros. prodat;/sq-prodat(sja.
s=aw.-ros. ]prze ^ pro\, Latopis 1116
proda'a-proda/a ]ubytek\.
sprzeniewierzy: jęz., czynność.
¯ s` % prze % nie ˚wierzy:
¯ sprze` ]czas dok., jak sprze•da: ^
przekaza:\ % nie ]˘ sprzenie ^ prze-
kazanie\ % wiara ]po(za•wierzonego\.
przyw=aszczy: sobie powierzone,
cudze mienie, pieni'dze, itp., lub
przekaza: je komu w nieuczciwy,
skryty spos[b, defraudow:.
staropol. zniewierza:,
starofranc. en` % besillier ˘ em-
besillier ˘ anglofranc. enbesiler ˘
ang. embezzle,
ros. prisvoi-vat;/t;-
priswoi•wat(t.
†sprzewraca: czynność.
1. wywr[ci:, powywraca:,
2. zniszczy:, zburzy:.
staropol. y stoly sprzevraczal.
=ac. 1. evertere, 2. destruere,
delere,
franc. 1. tourner sens dessus
dessous; renverser, ang. 1. over-
turn, to turn or throw over,
ros. 1. oprokinut;-oprokinut.
†sprzezbo/ny jęz. nieszcz">liwy.
staropol. sprzezbosznych.
=ac. infelix, franc. malheureux,
ang. unhappy.
sprz"g(a: ¯ sprz"g ]ci'g\,
sprz'/ka ]>ci'gawka\, sprz'czka;
s – spina:.
staropol. sprz"ga, sprz"/a,
sprz"/aj – para koni lub wo=[w
nale/'cych do r[/nych w=a>cicieli,
zaprz"gni"tych razem do jednego
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
wozu, p=uga, itp.
ang. couple, join,
ros. soedinqt;-soedinjat.
sprz"t rozumiany w liczbie mnogiej;
u/yteczno>:, drobne przedmioty pod-
legaj'ce porz'dkowaniu, przesuwaniu,
ustawianiu, po sko<czonej pracy,
dniu, jak narz"dzia, np. taczki, sprz"t
kuchenny, np. naczynia, tak/e meble
jako sprz"t gospodarstwa domowego,
rzeczy ruchome.
wszystko co jest u/yteczne do wy-
konania czynno>ci, zadania, nazwa
og[lna.
sprz"t kuchenny – naczynia, przybory,
sprz"t ogrodnika – =opaty, grabie.
¯ ang. scrutiny ¯ starofranc. scrutinie
¯ p[{no=ac. scrutinium ˘ skrz"tnie,
sprz"tny ]skrz"tny\, sprz"t, sprz'ta:,
U ˘ Å, ´, ˚skrz"tny.
sprz"t ]przyrz'd\ ˘ osprz"towanie
]oprzyrz'dowanie\.
da: konia z rz"dem ]uprz"/'\.
skrz"t`  szcz"t`  sprz"t,
skrz"t` ]skrz"tnie\  szcz"t`
]doszcz"tnie, szcz'tek, drobiazg\ 
sprz"t ]sprz'ta:\.
=ac. utensilis ]sprz"t kuchenny, w
tym garnki\ ˘ starofranc. utensile,
>redniow. ang. utensele,
ang. utensil ˘ utensils,
ros. posuda-posuda, utvar;.
†sprz"tny jęz. skrz"tny.
†sprzyjacieli: z='czy: przyja{ni'.
staropol. sprzygyaczelilem.
=ac. amicitia coniungere,
ang. to unite by friendship,
ros. soedinit;
dru'boj,
pokrovitel;stvovat;.
sprzyja: jęz. by: usposobnionym
przychylnie, po my>li, dopisywa:.
¯ s % przyja:,
¯ przy ]pro\ % ja: ]j':\.
staropol. sprzyja{liwy –
sprzyjaj'cy, przychylny.
=ac. favere ]przychyla: si", sk=ania:
si"\ ˘ favor ]dobra wola\ ˘
starofranc., >redniow. ang. favour,
ang. favour(able,
ros. blagosklonn-ost;/yj-
b=agosk=onn-ost(yj.
sprzymierz-eniec(y: jęz., czynność.
¯ przymierze.
†sprzypowie>ci: ¯ s % przypowiast.
staropol. sprzypowieszczony –
zwi'zany z przypowiastem, wyni-
kaj'cy z przypowiastu, z przypusz-
czenia.
staropol. sprzypowieszczony rok –
termin s'dowy wyznaczony dla
zado>:uczynienia wcze>niej ju/
wydanemu wyrokowi.
†sprzysi'c si" zm[wi: si", uknu:,
zorganizowa: spisek.
yy
staropol. 1425 sprzisangli }si"|,
=ac. coniurare; conspirare ˘
starofranc. conspirer,
>redniow. ang. conspiren,
ang. conspire,
ros. umywlqt;-†umyszlat,
sostavit; zagovor-sostawit
zagowor, sgovorit;sq.
staropol. sprzysi"/enie –
spisek, zmowa.
=ac. conspirare,
franc. complot, conspiration,
starofranc. i >redniow. ang. conspi-
racie ˘ ang. conspiracy,
ros. zagovor-zagowor.
†spuchlany spuchni"ty, obrz"k=y,
dotkni"ty puchlin' wodn'.
staropol. ca 1500 spuchlane.
=ac. tumidus, turgidus, hydropicus.
†spuch=y jęz.
spuchni"ty, obrz"k=y, nabrzmia=y.
¯ puchl ]miekkie ˘ opuchlizna\ ¯
=ac. pulcher ]pi"kna\ lchchl.
staropol. ca 1500 spuchle.
=ac. tumidus, turgidus,
franc. enfler, gonfler, niem. ange-
schwollen, ]an\schwellen,
>redniow. ang. swellen ]opuchlizna\,
ang. swollen ]opuchni"ty\ ¯ swell,
ros. opuxol;-opuchol.
†spude bli/ej nieznana jednostka
miary cia= sypkich, u/ywana w
Wiekach Írednich; ˚sp'd.
staropol. sp'd; ø, u ˘ pol. ', ".
staropol. 1408 spandi, 1409 spand,
1421 videlicet sp'di, 1433 modios
vlg. spød,1434 y ssp'nd rszi,
1434 spanda ofsa i corcza rszi,
Spude lub Spudo, wg niem. Volxa,
?mudzin – wg Duisburga – pan zna-
komity i prawowierno>ci zwolennik,
wezwa= Krzy/akow do Putenik, w
Litwie, w lata po 1307.
Mnie nie uda=o si" ustali:. Najbli/-
szym terminem pisowni' i znaczeniem
jest >redniow. ang. pound ]dzi> ist-
niej'ce, u/ywane\, anglosas. pund,
=ac. pondo.
Termin zawiera wskaz[wk" co do wiel-
ko>ci ]miara czego – ka=u/a\, jak i cia=a
sypkiego ]glina, czasem piasek\.
˚spinka ¯ s % pinn, tak i spude
]staropol. sp'd\ ¯ s % pund.
Na moje wyczucie – mo/e ok. 15
litr[w, i mo/e w zwi'zku ze staroros.
pud ^ 16,380 kg ]˚miara\, zdecy-
dowanie – jednostka mieszcz'ca si"
w naczyniu drewnianym, becz[=ce,
cebrze, ˚sp'downik.
†spuka: si" p"kn':, rozpa>: si".
¯ s % s=aw.-ros. puk ]p"k\, U ˘ Å, ´.
staropol. spukaloby sze.
=ac. rumpi, dilabi.
ang. to pop, to burst,
ros. puk-puk ]gar>:, wi'zka, p"k\ ˘
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
pukat;-pukat ]p"ka:\.
†spusk czynność., ruch.
spuszczanie wody ze stawu,
te/ ryby wybierane po spuszczeniu
wody ze stawu.
staropol. 1493 spusky.
spust(owy techn.
urz'dzenie zwalniaj'ce.
w broni palnej, zamek, zasuwa, rygiel.
¯ s ]o\ % pust ]pr[/n, pad\ ¯ pu>ci:;
pust ]pr[/n, niech\ ˘ miech, MN.
skojarzenie& anglosas. i >redniow.
ang. slippen ˘ ang. slip... s•liplip•s
]usta\ ˘ pol. sp % ust(owy, OA.
˚spr[/no>:, gdzie pr[/n ]pust\.
staropol. 1447 spust –
1. stawid=a, tak/e uj>cie, odp=yw,
2. spuszczanie wody ze stawu ]dla
=atwiejszego wybrania ryb\, te/
ryby wybierane po spuszczeniu
wody ze stawu,
3. rozlewisko stawu rybnego.
>redniow. niem. nizin, >redniow.
ang. slippen, ang. ]techn.\ slip,
]u strzelby, cyngiel\ trigger,
ros. ]broni\ sobahka-sobaczka.
†spustek czy spustka kopia, dzida.
=ac. hasta, contus,
starofranc. la pique, lance,
anglosas. i >redniow. ang. spere,
pokr. niem. speer, ang. spear,
ros. kop;ë-kopio, pika-pika.
spustosz-enie(y: pierw. czynno>:
niszczenia, czynienia ziemi ]l'du\
z ludzi ]pust\ – mieczem i ogniem,
uprowadzaniem, dobytek w ruin",
dzi> stan pusty, ruina, zniszczenie.
¯ s % pust]o(y\ % szy:; pust ]pr[/n\.
staropol. spvstoschacz,
opvsczacz alybo pvsthe czynycz
˘ spustosza: –
obraca: w pustkowie, niszczy:.
=ac. devastare, delere ˘ devasta-
tus ˘ franc. ravager, devaster ˘
ang. devastate,
ros. opustowat;-opustoszat.
staropol. spustoszenie –
zniszczenie, ruina.
=ac. vastatio, ruina.
staropol. spustoszy: –
uczyni: pustym, zniszczy:.
=ac. depopulari, destruere.
spuszcza: ]si"\ dosł. opr[/nia:.
¯ s` ]o`\ % pust ]pr[/n\, ST ˘ SzCz.
staropol. spuszcza: ]si"\ –
1. opuszcza: ]s` ^ o`\, obni/a:
}wg Ss 1953& opuszcza: na d[= – nie
ma opuszczania do g[ry, J.D.|,
2. zsy=a:,
3. wypuszcza:, odprowadza: wod"
ze stawu ]dla =atwiejszego wybra-
nia ryb\ ˘ spuszczanie, 1429,
4. przekazywa:, zdawa: co> komu>,
5. zdawa: si" na kogo> lub na co>,
polega: na kim>,
yy
6. powo=ywa: si",
7. o =uku – zwalnia: napi"t' ci"ciw"
przy strzale,
8. decydowa: si" na co>, wdawa: si"
w co>.
9. opuszcza:, zostawia:; s` ^ o`,
wg Ss1953& $ }niewiadomo|& 1409
Jaco Micolay ne spu}sz|cza Jana,
ale jaco przed nim bega.
ang. emptying, †Old Polish 1. lower,
abate, 2. deport, send down,
3. drain the pond, 4. relate,
5. rely, 6. refer, 7. arrow release,
8. involve.
ros. opora'nivat;.
†spuszczadlny jęz. destylacyjny,
s=u/'cy do destylacji.
staropol. sadt spvsczadlne, szady
spusczadlne ˘ spuszczadlny.
=ac. distillare ˘ distillatio ˘
starofranc., >redniow. ang. i ang.
distillation;
wg Ss 1953& destillatorius ]E, des`\,
ros. distillqcënnyj.
†spuszczenie ¯ s` ]o`\ % pu>ci:
]pr[/ni:\, tak/e s` ]z`, u`\ % wolni:,
oraz pust ]lud\ ˘ spustoszenie
]wyludnienie\, pustynia ]bezludzie\.
staropol. spuszczeniu, spusczie-
nye, spusczienya, spusczenye –
1. opuszczenie, z=o/enie urz"du,
2. powierzenie, przekazanie komu>
czego>,
3. wypuszczenie wody ze stawu,
4. opanowanie przez kogo>, op"tanie,
5. dopuszczenie do kopulacji,
6. spustoszenie, zniszczenie.
ang. 1. vacant, 2. rely, 3. drain...,
ros. 1. pustoj, poro'nij....
†spu>cia=y bezludny, pusty, opusto-
sza=y. ¯ s` ]o`, wy`\ % pust ]lud\ ˘
pustynia i puszcza ]bezludzie\.
staropol. myasto spuscziale.
=ac. desertus, vacuus, incultus.
1. spu>ci: czynność.
¯ s` ]z`, o`, u`\ % ˚pu>ci: ]wolni:\.
w pionowy ruch wprawi:, obni/y:,
zsun':, zrzuci:.
ang. drop, ]oczy\ cast down,
]g=ow"; opada:, obwisa:\ droop,
]psa ze smyczy\ unleash,
]uwolni:\ release.
2. spu>ci: czynność.
¯ s` ]wy`, o`\ % ˚pu>ci: ]pr[/ni:,
pr[/nym czyni:\.
wy(o•pr[/ni: du/y pojemnik na ciecz
jak beczk", kranem, w"/em,
ang. ]wod"\ let off.
3. spu>ci: jęz.
¯ s` % ˚pu>ci: ]si"\.
rzadkie& spu>ci: si" ]na kogo>\ –
zda: si", polega: na kim>.
¯ s=aw.-ros. pust ]niech\.
ang. rely.
yy
staropol. spu>ci: –
1. spu>ci:, zes=a:,
2. odst'pi:, przekaza:,
3. tanie:, obni/a: cen".
s=owotw. pokr. pustka, pusty ]pr[/ny\
i ruch w tym kierunku, celu.
wg Ss 1953&
1. sprawi: by co> spad=o ni/ej }nie ma
spadania wy/ej, J.D.|, opu>ci: na
d[= }nie ma opuszczania do g[ry|,
2. wypu>ci:, odprowadzi: wod" ze
stawu ]dla =atwiejszego wybrania
ryb\,
3. zsy=a:, sprowadza: co> na kogo>,
4. podda: si" czyjemu> rozstrzyg-
ni"ciu,
5. przekaza: co> komu>, zrzec si" na
czyj'> korzy>:, zrezygnowa:,
6. uwolni: od zobowi'za<,
7. pozwoli: kmieciowi opu>ci:
gospodarstwo,
8. rozpu>ci:, roztopi:,
9. z='czy:, spoi:.
ang. lower(ing, drop.
zezem czyli /artem& czy paj'k mo/e
spu>ci: si" z sufitu$
†spu>cie: sta: si" pustym,
bezludnym. ¯ s` ]o`\ % pust ]lud\.
spu>cizna maj'tek, tw[rczo>: po
przodkach lub po kim>, dziedzictwo,
przelana z g[ry ]przez wst"pnych\.
gr. eremos ]opustosza=y, samotny\
˘ eremia ˘ eremites ]pustelnik\;
gr. sperma ]ziarno\ ˘ s(pu>cizna;
erm ]pust\ ˘ sperma ]spu>cizna\.
starofranc. i anglofranc. enheritan-
ce ˘ >redniow. ang. inheritauns,
ang. inheritance,
ros. nasledstvo-nasledstwo.
sputnik sztuczny satelita Ziemi
wystrzelony w ZSRR jesieni' 1957.
ros. sputnik ¯ s % put; % nik.
spycha-:(arka czynność. ¯ pcha:;
pchaj'c, wywieraj'c sta=y nacisk,
zmieni: po=o/enie czego ruchem
posuwistym.
staropol. spichaly ge ˘ spycha: –
zrzuca:, str'ca:.
=ac. deicere, praecipitare,
ang. push down }pusz| ]spycha:\,
bulldozer ]spychacz\,
ros. pixat;/sq-pichat(sja.
†spyrka skwarek, YE. ˚szperka.
spyt-a:(ki ¯ s ]za`, wy`\ % ˚pyta:.
staropol. spytek – ten, kt[ry pyta si".
Spytek z Melsztyna.
staropol. spytal, spytaymy, 1402
spitay go; spytano ˘ spyta: –
1. zwr[ci: si" do kogo> z zapytaniem,
zapyta: kogo> w celu uzyskania ja-
kiej> informacji, poinformowa: si",
2. przepytywa:, szuka:,
3. pr[bowa:, do>wiadcza:.
ang. 1. ask question, 2. inquiry,
investigation, 3. trial, attempt,
ros.1. sprawivat;-sprasziwat,
2. vopros-wopros,
]prawnie\ dopros-dopros,
sudebnoe sledstvie,
3. po/pytka-po(pytka.
†spytanie jęz. ¯ s` ]za`\ % pyta:.
staropol. spytanye, 1395 spitane,
1468 na spitanye ˘ spytanie –
1. zagadnienie, problem do rozstrzy-
gni"cia, 2. zasi"gni"cie opinii praw-
nej u wy/szej instancji s'dowej.
ang. 1. question, problem,
2. legal consuling obtained from
superior court,
ros. 1. vopros-wopros, zadaha.
sra-:(czka(lka fizjolog., czynność.
wydziela: ka=. dzi> ordynarne.
˚sratwa.
¯ srom ]wstyd\ OA.
staropol. sra: – =ajno zadkiem
wypuszcza:, wg S. B. Lindego.
staropol. sracz – wychodek, ust"p.
=ac. latrino ]wychodek\,
ang. ]wulg.\ to shit ]sra:\,
czes. srati, seru, =u/. szrasch,
szral, szäru, szärom.
¢sracin Arab, >redniow. sracin.
¢sraczica odzież.
koszula przy ciele.
staroros. srahica-sraczica,
sorohica-soroczica,
ros. ispodnqq rubawka-
ispodnaja rubaszka.
†srakasty, sroczasty jęz., kolor.
o ma>ci ko<skiej – w bia=e i ciemne
plamy, pstry, =aciaty. s=owotw. pokr.
sroka, OA.
†sratwa fizjolog., czynność.
wypr[/nianie /o='dka, uk=adu tra-
wiennego, odbytnic'. ˚sra:.
staropol. 1450 sratwa.
=ac. actus cacandi,
ang. ]wulg.\ shitting.
†srebrnica pojemn.
naczynie ze srebra.
staropol. 1388 srzebnice.
=ac. vas argenteum, ang. silver
vessel, silver kitchen ware,
ros. serebrevyq posuda.
srebrnik
1. moneta. moneta srebrna,
2. bot. pi"ciornik g"si, Potentilla
anserina L. ˚pi"ciornik.
staropol. >rebrnik, >rzebnik,
>rzebrnik, >rzebrznik ˘ srebrnik.
=ac. 1. nummus argentus,
franc. 1. la monnaie d’argent,
ang. 1. silver coin,
ros. 1. serebro-serebro. ˚srebro.
franc. bot. potentille argentee,
ros. bot. serebrqnka-serebrianka.
srebr-o(ny(owy(zy:(zysty metal.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
1. metal szlachetny, bia=y, kowalny;
pierwiastek chemiczny,
2. wyroby, naczynia ze srebra,
3. moneta. pieni'dz, monety srebrne,
4. chem. /ywe srebro – rt":.
staropol. jrzebro, strzebro, >rebro,
>rzebro ˘ srebro –
1. srebro jako metal, srebrne monety,
wyroby ze srebra,
2. /ywe srebro – rt":.
staropol. sierbny, strzebrny, >reb-
ny, >rebrny, >rzebny, >rzebrny,
>rzebrzny ˘ srebrny – zrobiony ze
srebra, dotycz'cy srebra.
staropol. >rebrzczyzna, >rzebczy-
zna, >rzebrzczyzna ˘ srebrzczy-
zna – danina p=acona w Wielkim
Ksi"stwie Litweskim na rzecz
ksi"cia.
¯ silber BW,V, F.
got. silubr ˘ niem. silber,
anglosas. seolfer ˘ >redniow. ang.
sylver, selfer, ang. silver,
wo=. 1289 srebro-srebro, sreb-
rœnye-srebrianye ]srebrne, sreb-
rzane\, srebra -srebra ]srebra\,
srebrou-srebru ]srebra\, sreb-
rom=-srebrom ]srebrem\.
ros. serebro.
ros.-franc.
serebrenπe-serebrenie ]argenture\,
serebrevyj-serebrewyj ]d’argent\,
serebrql;]ik ]argenteur\,
serebristyj ]argentin\,
serebrit; ]argenter\,
serebrit;sq ]etre argente\,
serebro ]argent\,
serebrqnik= ]orfevre, srebrnik
– 1. rzemie>lnik, 2. moneta\.
ros.-ang.
serebristyj ]argentiferous\,
serebrit; ]to silver,
to silverplate – posrebrza:\,
serebrit;sq ]to gleam like silver\,
serebro ]silver\,
serebrqnik= ]1. silversmith;
2. silver coin\.
nazwy bot.
franc. arbre d’argent, protee ar-
gente, ros. serebrqk=-serebriak.
franc. potentille argentee,
ros. serebrqnka-serebrianka.
˚pi"ciornik.
†srepie krepiej, srogo, OE, KS.
staropol. 1463 Iacom ya ne sbyl
Mycolayowa ¢kmyecze Maczeya
srepye na dobrowolney drodze
gwaltem ]jakem ja nie zbi= Macieja
– kmiecia Miko=aja – “srepye” na
publicznej drodze, gwa=tem\.
ang. robust ]$, due to misspelling\,
ros. krepko, silno-silno.
†sroczasty, srakasty, strakaty
srokaty kolor. o ma>ci ko<skiej – w
bia=e i ciemne plamy, pstry, =aciaty.
s=owotw. pokr. sroka, OA, KCz.
yy
†sroczka bot. ostr[/eczka polna,
Delfinium consolida L., w l. poj. i mn.
staropol. 1472 sroczky calcatripa.
sro-gi(/y: ]si"\ osob., char., jęz.
1. surowy, okrutny, nie maj'cy
wyrozumia=o>ci,
2. t"gi, wielki, ogromny ]mr[z\.
s=owotw. pokr. ostroga, przestroga,
strach, OA, ostrze.
staropol. 1444, ca 1500 srogy – suro-
wy, okrutny, budz'cy postrach.
=ac. severus, crudelis, terriblis,
ang. severe, stern,
ros. strogij-strogij, surovyj.
staropol. srogliwie – surowo, gro{-
nie. =ac. severe, minaciter.
staropol. srogo – surowo, okrutnie,
bezwzgl"dnie.
=ac. crudeliter, severe.
staropol. srogo>: – surowo>:.
=ac. severitas, duritia.
¢srok jęz. odrywek, k"sek.
staroros. srok-srok,
ros. otryvok, kysok-kusok.
sroka zool., ptak.
Pica pica, albo Pica caudata Ray.,
gat. ptaka o bia=oczarnym upierze-
niu, skrzecz'cym g=osie i pozosta-
wiaj'cym ka= na p=otach.
¯ charakteru ka=u, OA.
staropol. 1472 sroka pica, ca 1500
pica est quedam auis srok',
niem. elster, franc. pie, ang. mag-
pie ¯ Mag ¯ zdrobn. Margaret % pie,
ros. soroka-soroka.
†srokacinki kolor. pstre plamy.
†sorokaty, strakaty ˚soroczasty.
srom(otny anat., jęz.
1. zewn"trzne narz'dy p=ciowe u
kobiet i samic ssak[w; zesromo-
ci: ]wykopulowa:\,
2. wstyd ¯ s=aw. sram= ˘ sramit;,
staropol. wstyd; sromotny ]przymiot-
nikowe\; srom ˘ sram ]dzi> ordynarne&
wydzie=am ka=\, OA.
s=owotw. pokr. sroka.
pers. szarm – wstyd,
SSz, OA, roar.
W Wiekach Írednich «wstyd» by=
najwi"ksz' ha<b' i drugim najci"/-
szym oskar/eniem o<, po «bezbo/
no>ci», st'd liczne pochodne, formy,
i zastosowania ‘sromu».
wg Ss 1953&
staropol. srom –
1. wstyd, przykre uczucie wywo=ane
>wiadomo>ci' z=ego post"powa-
nia, nagan' albo l"kiem przed
nagan', przed znalezieniem si" w
nagannej sytuacji,
2. gorsz'ce post"powanie.
staropol. sroma: si" – prze/ywa:
uczucie wstydu, wstydzi: si".
staropol. sromanie –
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
wstyd, uczucie wstydu.
staropol. sromie{liwo>: –
1. poczucie wstydu,
2. znies=awienie, zniewaga.
staropol. sromie{liwy –
1. po='czony ze wstydem,
2. wstydliwy, skromny, unikaj'cy
nagannego post"powania.
staropol. sromocenie –
1. znies=awienie, zniewaga, obelga,
2. zarzucenie s"dziemu, s'dowi nie-
w=a>ciwego post"powania s'do-
wego,
3. post"powanie przynosz'ce komu>
wstyd.
staropol. sromociciel –
ten, kto znies=awia kogo>.
staropol. sromoci: –
1. zawstydza:, wy>miewa:, obrzuca:
wyzwiskami, obra/a:, zniewa/a:,
2. uczyni: zarzut s"dziemu... itd.,
3. przynosi: ujm", okrywa: ha<b',
4. doznawa: uczucia wstydu.
staropol. sromota –
1. uczucie wstydu, stan zawstydzenia,
2. snies=awienie, zniewaga, obra{liwe
wy>miewanie,
3. z=a opinia,
4. czyn gorsz'cy, przynosz'cy ujm",
5. dokuczliwe naleganie,
6. wstydliwa cz">: cia=a,
7. oszpecenie.
staropol. sromotnie, sromotny –
1. w spos[b poni/aj'cy,
wyszydzaj'cy, ha<bi'cy,
2. w spos[b naganny,
przynosz'cy ujm",
3. wstydliwie, skromnie,
4. sromotny – tak/e lichy.
wg Ss 2011&
staropol. srom, sromota –
wstyd, ha<ba.
staropol. sroma: si" – wstydzi: si".
sromie{liwy – skromny, wstydliwy.
anglosas. scamu,
pokr. niem. scham ]wstyd\,
>redniow. ang. schame,
ang. shame, ros. styd-styd,
sram-sram; pozor-pozor.
ros. sorom=, przez ca=y XIII wiek.
Ss 2011 S=ownik staropolski, 2011,
dost"pny wy='cznie na Internecie,
z kt[rego i ja korzysta=em, zawiera
do>: istotne r[/nice ze S=ownikiem
staropolskim 1953 – 2002 ]Ss 1953\.
Autorzy Ss 2011 nie zamieszczaj' ma-
teria=u {r[d=owego, przez to znaczenia
tam s' w'tpliwe.
Dojrza=em rzeczywist' warto>: gdy
by=o za p[{no. Na polu j"zykowym
autorzy s' Teodorem Narbuttem, 1847,
na polu historii – wszyscy fa=szerzami.
Taki to kraj – fikcj" uwielbiaj'cy, do
czytania fikcji nak=aniaj'cy uczni[w w
szko=ach, a fikcja to urojenia, zmy>le-
nia, gdy w powie>ciach, nowelach, a
yy
gdy w s=ownikach – fa=sz. Fa=sze w Ss
2011 maj' wi"c narodowe pod=o/e.
W Ss 2011 wyk=adnia znacze<
s=[w po polsku, czyli znaczenie
s=owa jest, wyra{nie odbiegaj'ce od
rzeczywistego, i nie wiadomo sk'd
takie zaczerpni"te.
W kraju dobrych manier i obyczaj[w
mo/liwo>ci do nadu/y: jak dziur w
szwajcarskim serze, tak i tu.
Nale/y kierowa: si" Ss 1953.
wi"cej ˚zmy>lenia i nr 832, tak/e
nauka.
Roman Mazurkiewicz, 2011, jest
wsp[=czesnym nam “Maciejem Stryj-
kowskim, 1582”.
Poeta-historyk, Maciej Stryjkowski
wyda= swe dzie=o, drukiem, 1582,
bajecznej warto>ci ]dba= wi"cej o
sw' poezj" ni/ rzetelno>: fakt[w,
historia t=em dla jego wierszy\, gdy
latopisy, w formie r"kopis[w nadal
zalega=y biblioteki Rosji, przez na-
st"pnych – bagatela# – ok. 260 lat, a/
do 1843 gdy wydano pierwsze dwa.
W mi"dzyczasie Stryjkowski zdoby=
popularno>: w>r[d pisarzy, a ci t"
wiedz" przekazywali publice.
Tak i pobo/ny Roman Mazurkiewicz,
specjalista od >redniowiecznych pie-
>ni maryjnych, – zamie>ci= dzie=o na
internecie, 2011, gdy S=ownik staro-
polski, z prawdziwego zdarzenia, nadal
zalega biblioteki – nie jest dost"pny
dla szerokiej publiczno>ci, i gorzej
– wydawany w zeszytach, w latach
1953 – 2002, jest a/ w 11-tu tomach#
Nie do praktycznego u/ytku. Roman
Mazurkiewicz zadawala nim /'dnych
wiedzy, jak niegdy> M. Stryjkowski
opowie>ci' o Rzymianach przyby=ych
na Litw" w dekadach pochrystuso-
wych, krewnych Nerna.
Metoda& udost"pni: publiczno>ci swo-
je dzie=o, ‘artyleri" lekk'”, zanim «ar-
tyleria ci"/ka» ]powa/na\ wkroczy na
pole do dzia=ania. I trudno nie przyzna:
dozy s=uszno>ci obu obrotnym.
sst ˚S.
anglosas. w≤ter, niem. wasser,
ang. water;
niem. schuss ]strza=\,
ang. shoot, shot ]OO czyt. U\
ssa-:(k(wka proces.
ci'gn': mleko z piersi matki.
staropol. mleko ssacz, 1466 sy-
esz, dzyeczy sz'cze, ssal, male
dzyeczya szcz'cze, szaly –
wyci'ga: z czego> p=yn ]ustami\,
zw=aszcza mleko z piersi matki.
staropol. ssanie, sanie – wyci'ga-
nie ustami mleka z piersi matki.
=ac. sugere, lactere ]ssa:\, actus
lactendi ]ssanie\, franc. succion
]ssa:\, anglosas. sucan, niem. sau-
gen ]ssa:\, saugend ]ss'cy\,
yy
>redniow. ang. suken ]ssa:\,
ang. ]ssa:\ suck, ]ssanie\ suction,
]ssak\ mamal,
ros. sosat;-sosat ]ssa:\, sosa-
nie-sosanie ]ssanie\, mlekopi-
ta[]ee 'ivotnoe ]ssak(i\,
wo=. 1289 sou]ix=-suszczich
]ss'cych\, ssu]ix-suszczich
]ss'cych\.
~ssa: czas niedok. ¯ ssak.
1. ci'gn': mleko z piersi matki,
ci'gn': ciecz ustami przez wy-
tworzenie podci>nienia, pr[/ni,
wargami i i j"zykiem,
2. techn. o r[/nego rodzaju urz'-
dzeniach& wci'ga:, poch=ania:
wskutek zmiany ci>nienia, np.
ss'ca pompa ]ang. suction pump\.
s=owotw. poch. soska, osesek.
ros. sosat;-sosat, ang. to suck.
przy•ssa: si" – mocno przyczepi:
wargami, jak pijawka
wy•ssa: – na zewn'trz, w przen.
` z palca ]uroi: sobie\
¢st ¯ =ac. forestis, ang. forest ]las\.
d{wi"k w wielu nazwach z lasem
zwi'zanych, tak/e state, stan i sta:.
=ac. status – ang. position,
standing.
St. skr[tem saint ]>wi"ty\;
=ac. sanctus ˘ >redniow. franc. i
ang. saint.
¢st ^ ch stopie< ]$\
stupa: ]st'pa:\ ^ chodzi:,
stud•nia ^ ch=od•nia.
st jęz. prz[d, przedni; w niem. fürst,
w ang. s=owach& first, foremost, best,
bust ^ pol. popiersie, past ^ prze(mija:,
stop ¯ st % op ¯ =ac. oppositus, pol.
pier>, pier>cionek ¯ pier` ]przedni\ %
>cionek ¯ stonek ]kamyk\.
prz[d, przedni ˘ ty=, zad, w[r, plecy,
tecz, % `ek ˘ st(ek ^ ty=(ek ^ zad(ek;
przod(ek, s=owotw. koncepcji 002.A.
worek ]mieszek noszony na plecach\;
plecak,
tecz ˘ wstecz ]do ty=u\, wszetecznik,
cieczka; wi"cej ˚wrot.
tak/e ¢wr[t ^ ty= ˘ odwr[t ]wojsk\,
podczas odwrotu..., na odwrocie strony
]na tylniej stronie\,
st ˘ sta: ]bezruch\, ˚sta:.
st, >: ˘ sz
1. pion; >ciana,
2. stopie<; `st ]naj`, stopie< naj-
wy/szy\,
3. Lestko ^ Leszek, li>:, listownie ˘
liszka, st'pa: ]i>:\,
ros. stek=o – szk=o,
4. st ^ wiel,
sto`, stonoga ^ wielo` ]wielo-
n[g\, stopa, stokrotnie, stopie< ^
wielopion, stos ^ wielos, stosunek
^ wieloraz ˘ iloraz. ˚sta:.
5. st ^ prz[d ˘ stopa, st'pa: ]i>:\,
stop ¯ st % op ¯ =ac. oppositus.
¢sta s=aw. sta
1. stan, pozycja spo=eczna ˘ starosta,
2. stan, posiadanie; a po tolkou
s= vsœkogo sta. ]o narzuconym
haraczu, jego domiar& z rozwag' od
wszelkiego stanu\.
sta stoi, sta= sta,
mazur. stoql ]sta=\.
stabiliza-cja(tor jęz.
=ac. stabili-s(tas ]sta=y, trwa=y\
starofranc. estable,
>redniow. ang. i ang. stable ]1. nie
=atwy do poruszenia b'd{ wyprowa-
dzenia z r[wnowagi, do p"kni"cia lub
rozpadu na cz">ci, podania si",
2. trwa=y w charakterze, celu, lub roz-
wi'zaniu, solidny, niezachwiany\,
ros. stojkij-stojkij,
postoqnnyj-postojannyj.
†staciwa techn.
naw[j tkacki, wa= w warsztacie tkac-
kim na kt[ry nawijana jest osnowa.
staropol. szthacziwø ]staciw'\.
†staciwny anat.
/y=a staciwna – /y=a zgrubia=a, roz-
d"ta, /ylak. staropol. ca 1500 zyla
st'czywna varix.
=ac. vena tumida, varix,
ang. varix, varicose vein ]/ylak\,
varicose ]/ylasty\.
stacj-a(onowa: post[j, przystanek
]przy stanie – przy domostwie\,
˚stan.
staropol. stacyja –
1. powinno>: utrzymania panuj'cego
i jego dworu, urz"dnik[w b'd{
dru/yny w czasie podr[/y po kra-
ju, ci'/'ca na ludno>ci wiejskiej,
zamieniona z czasem na danin" w
naturze albo na op=at" pieni"/n'
]˚stan, stanowe\,
2. ofiary sk=adane przez ?yd[w w
>wi'tyni jerozolimskiej w czasie
jej nawiedzania.
=ac. stare ]sta:\ ˘ status ˘ statio
]stanie, miejsce, trwanie; stacja\ ˘
p[{ny starofranc. i >redniow. ang.
stacioun, ang. station, niem. sta-
tion, franc. poste, gare, station.
ros. stoqnka-stojanka, ]miejsce
postoju\ stanciq-stancija,
]miejsce\ mesto-miesto.
sta: jęz. dwie funkcje s=owa&
1. rzeczownikowa, 2. czasownikowa.
• rzeczownikowa – pion, miara, waga,
• czasownikowa – ruch ]i>:\, zmiany
miejsca i po=o/enia, przemiany, trwanie
]w tym bezruch ˘ lampa stoi\.
1. Rzeczownikowa, fizyczna, prosto&
w pozycji pionowej, wyprostowanej.
¯ o, s, pad, t ]os, ot, st\ – pion, gdy
wa=, r[w, leg, =o/, k=ad – poziom.
Proste jak niebo ]gwiazda, piorun\
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
i ziemia&
niebo; pion ˘ prostopad=y,
ziemia; poziom ˘ r[wnoleg=y.
oba& prosto•pad=y i r[wno•leg=y –
zawieraj' w sobie synonimy, tym sa-
mym – jak rodze<stwo – pokrewne s'
sobie, bo jednej koncepcji, wskaz[wka
na poprawno>: i zale/no>: od siebie
obu; mocno zwi'zane ze sob'.
1. pion, wznosi: si" ˘ stopie<, posta:,
postawa, przy(za(na(od(wz•rost,
d"ba sta: – erekcja, podniesienie ˘
ko< staje d"ba ]na tylnich nogach\ i
ros. wulgaryzm z d"bem zwi'zany,
sztorc ]ku g[rze, prostopadle\, stork
]bocian\ ¯ anglosas. storc, pokr.
niem. storch ]baz' ¢ster – sztywny\,
tak/e stark ]poet. sztywny\, stretch,
ang. forest ]las\, straight ]prosty,
sztywny\, stiff, stand ˘ >ciana, post
]s=up\, postument, koncepcji& stan
siad ˘ na stanie ^ w posiadaniu,
star ]gwiazda\ ¯ anglosas. steorra ¯
gr. astron, =ac. stellar ]gwiezdny\ ¯
stella ]gwiazda\, staropol. stawiciel
]budowniczy\ ^ ros. postawszczik,
ang. stem ]pie<\, ros. stwo= ]pie<\,
ale standard, ustawa ¯ stan ^ pan
]rz'd(ca, w=adza, prawo\, ˚pan,
2. pe=ny, miara ˘ dostat•ek(eczny(ni,
dostateczny ]mierny\, ros. wiersta
]wiorsta\, staja, stopa, wzrost,
gr. stadion ¯ gr. histanai ]sta:,
pozycja pionowa\, st'giew, i inne;
kost, ko>: ]kryw ˘ krzyw\ ˘
krzywo, pokost, po•krywa(krzywa,
`oko>: ]prosto; o ^ nie\ ˘ `o>:&
g="b(wys(szer•oko>:, d=ug•o>:,
pi">: ˘ pi"d{ ]miara d=ugo>ci\,
do>: ]w miar", do miary\, starczy,
sta:, staje ]na co\ – wy(starcza,
do•sy: ]prze•sta<; do ^ prze\,
3. r[wnowaga ˘ stat•ek(eczny(yka.
sta: ˘ stat, sta< ˘ przy•mierze ^ przy
• sta: ]na co\ ˘ przy•sta< ]dla statk[w\
i statek ]r[wnomiernie obci'/ony\,
st[=, Ø ^ A ]¢r[wno, staropol.
kana=, przekop, r[w\, ang. steady
]m.in. sta=y, zr[wnowa/ony\, stable
]sta=y\, table ]st[=\  niem. tafel 
pol. tafla, stabilny,
staropol. alye nosz'cz wag' w r'kv
rownym stepyenyem alybo stepnem
wazywszy sprawyedlywye skaza-
nye kasdemv may' vczynycz.
gr. histanai ]sta:, w pozycji piono-
wej\; =ac. statio, statuere ]o kilku
znacz., w tym stawia:, k=a>:\,
anglosas. standan,
>redniow. holend. standen,
>redniow. ang. standen,
ang. stand ]sta: – w pozycji pionowej,
stawia: si", pozostawa:; znajdowa: si"
w pewnej sytuacji; stawia:; wstrzymy-
wa:, znosi:\ – obie funkcje razem ]w
Webster’s pr[ba rozdzielenia ich\,
t=umaczone na j"zyk rosyjski&
yy
ros. stoqt;-stojat, stat;-stat,
po/stavit;-po(stawit.
2. Czasownikowa; sta: ]dzia:\ si" –
1. z(wy•darzy: si", wypa>:,
przytrafi: si" ˘ stawi: si" ]przy-
by:... by: – czasownikiem\,
przystawi: si" ]zbli/y:\, przysta:
]zgodzi: si", god – czasownikiem\,
2. przej>: stopniowo w inny stan,
w inn' posta:, itp., zmieni: si" w
kogo, w co,
3. spe=ni: si", zi>ci: si",
urzeczywistni:,
4. stan bezruchu& przystoi ]wypada\,
stoj'ca woda, =zy stoj' w oczach,
wystaje z boku, sta: na co ]starcza:\
˘ sta: na kupno, kolumna, lampa
stoi ]istnieje\, st[g zast[j, post[j ¯
stagnacja, Ø ^ A,
stancja, stacja  stacjonowa:,
staro>: ]leciwo>: ¯ lat, dawno>:\,
starosta ]wysoki stanem, pozycj'\ ¯
sta ]stan\ % wzrost ]wysoki\,
ang. state ]stan, warunki w kt[rych
kto> lub co> znajduje si", jako>:,
forma, posta:, poziom, liczba, w
danym momencie\ ^ ros. postojanie,
swierstni-k(ca ]r[wie>ni•k(ca\,
stawia: ]czyni:, robi:, dzia=a:\ ˘
stawia: kroki ]kroczy:\, budynek
]budowa:\, itp., przesta: ]co robi:\
– za(pows-trzyma: ]z, za – czas\.
stan, staw ^ }t|rwa, stop ˘ trwa:,
prze•rwa, prze•sta< ]prze•rwij\,
nie•u•stan•nie ^ u•staw(i•cznie
]bez przerwy\.
sta: ¯ stoj, stoi ^ god ^ rok ]pora, czas,
godzina\ ˘ przy(do•stoj•nie – god•nie,
nie przy•stoi – nie godzi si",
sta: ^ dzia: ˘ za(na(przy(prze-sta:,
sta: si" ^ dzia: si"; podziewa: si",
nasta:, o co chodzi, o co idzie ]zaimek
ruchu\, i inne.
«sta:» my>lowo zwi'zane z «i>:»,
«pada:», «le/e:», «wisie:» ]˚nr 019\,
odpowiednik ang. go, going ]i>:\ ˘
what’s going on$, t=umaczone& co
si" dzieje$,
o co chodzi$ ]pytanie o zdarzenie\,
stoi ^ by: ]jest, s'\ ˘ stoi w zgodzie,
stoi w ogniu,
sta: ^ mieszka:, przebywa: zatrzyma:
si" ˘ oddzia= sta= we wsi. ˚zosta:.
=ac. stare ]sta:\, starofranc. ester,
anglofranc. estaier, >redniow. ang.
staien ˘ ang. stay ]zatrzyma: si",
przebywa:, pozostawa:, mieszka:;
ws(za-trzymywa: si", hamowa:,
podpiera:\;
franc. devenir,
anglosas. bicuman, becuman,
>redniow. ang. bicumen,
ang. become,
ros. sdelat;sq-sdie=atsja,
stat;-stat.
wo=. 1289 stati-stati ]sta:\, sta-
net;-staniet ]stanie\, stoawe-sto-
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
asze ]stali\, sto≥sta-stojasta ]stoj'\,
stawa-stasza ]stoj'\, sto≥-stoja
]stoi\, stoit;-stoit ]stoi\, stawa na
noh;-stasza na nocz ]stali na noc\,
sta-sta ]sta=, zatrzyma= si"\, stava-
ti-stawati ]stawa:\, sto≥ti-stojati
]sta:\.
za(na(po(u(prze(przy(do(od(w(
(wy(zo•sta:, rozsta: si", obstawa:.
wg Ss 1953, obie funkcje wymieszane&
1. staropol. stacz, stogøcz, sstala,
stoyøcze, sø staly, stal gest,
stoiø, stoyøcz ˘ sta: –
1. zajmowa: pozycj" pionow',
sta: na nogach,
2. by: postawionym, ustawionym w
jakiej> pozycji, zw=aszcza piono-
wej, w jakim> miejscu,
3. przebywa: gdzie>, znajdowa: si",
3.a. zatrzyma: si" gdzie>, pozostawa:
jaki> czas, mieszka:,
4. nie rusza: si", sta: w miejscu,
nie zmienia: pozycji, miejsca,
5. by: nieruchomym,
nie mie: zdolno>ci ruchu,
6. trwa: w jakim> stanie,
6.a. w jednej mierze sta: – jednako-
wo ocenia:, jednakowo traktowa:,
7. wyst"powa: na pi>mie, znajdowa:
si" w ksi"dze,
8. by: obecnym na rozprawie s'dowej,
8.a. sta: prawu – sta: przed s'dem,
sta: na roku, ˚rok(i ]s'dow•y(e\,
9. toczy: sp[r s'dowy, pozostawa:
w stosunku procesowym,
9.a. sta: na pozwie(ch, w roce(ch,
w roku,
10. by: bezpiecznym,
11. mie: warto>:, cen", kosztowa:,
by: r[wnowa/nym,
11.a. odpowiada: czemu>,
12. mie:, zachowywa: moc prawn',
dopuszcza: prawnie,
13. utrzymywa: si", trwa: dalej,
zachowa: si",
14. usilnie stara: si", zabiega: o co>,
15. wspiera:, pomaga:,
15.a. pomaga: w procesie,
16. stawa: do walki,
17. sta: przeciw(ko komu> –
wyst"powa: przeciw komu>,
18. sta: czym> – polega: na czym>,
zawdzi"cza: czemu> sw[j byt,
istnienie,
19. nast"powa:,
staropol. do(na(o(po(prze(przy•
sta:, rozsta: si". ˚staja:.
2. staropol. sta: –
przetrwa:, zachowa: si".
3. staropol. sta: ]si"\, ssta: ]si"\,
stan'wszy, staw na nogy,
stawschy, stanø, sstala, stal gest,
stanyesz ˘ sta: ]si"\ –
1. wsta:, podnie>: si" do pozycji
stoj'cej, stan': na nogach,
2. stan': w miejscu, zatrzyma: si",
3. zaj': jak'> pozycj", miejsce,
yy
4. stawi: si" na rozprawie s'dowej,
4.a. sta: roku, sta: ]ku\ prawu, s'du;
sta: prawo, rok(i; sta: na rok;
sta: przed prawem, s'dem; sta:
na roku,
5. osi'gn': cen",
6. osta: si", zachowa: si",
7. sta: za szkod', na szkodzie,
szkodzi:, usi=owa: szkodzi:,
8. stan': do walki,
9. odej>: z roli,
10. ]bezosobowo\ nie stanie,
nie sta=o – zabraknie, zabrak=o,
11. zosta:, pozosta:,
12. sta: si" – zdarzy: si", przytrafi:
si", spe=ni: si", dokona: si",
12.a. sta=o si" prawo, skazanie ]z kim>,
o kogo>\ – zebra= si" s'd, dosz=o do
wydania wyroku s'dowego,
13. sta: si" – zosta: stworzonym,
14. sta: si" – przeistoczy: si", sta: si",
15. sta: si" – doj>: do jakiego> stanu.
staropol. do(na(odew(od(o(pow(
(prze(przy(u(w(wy(za(ze(
(wzmartwychw(zmartwychw(
(zmartwyw•sta:,
sta=y, o(u(wy(zo•sta=y,
stane, wstane, stany, wstany.
wg ˚Ss 2011&
staropol. sta: – 1. kosztowa:,
warto>: mie:, 2. usta:, przesta:.
~sta: ]si"\ ˚sta:, gdzie szereg
zastosowa<, w tym&
1. stan bezruchu ˘ stoj'ca woda,
2. dzia: si", by:;
2.a. wydarzy: si", wypa>:,
przytrafi: si",
2.b. przej>: w inny stan.
za•sta: – kogo> na miejscu
podczas pobytu tam
tej osoby
na•sta: – rozpocz':
po•sta: – sta: chwil" jak'
u•sta: – zatrzyma: si", cz"sto
ze zm"czenia
prze•sta: – przerwa:, zako<czy:
przy•sta: – zgodzi: si"
ob•sta: – trwa: na swoim
do•sta: – otrzyma:
od•sta: – sta: czas jaki>
w•sta: – wznie>: si" z pozycji
siedz'cej, le/'cej
wy•sta: – sta: do skutku
zo•sta: – 1. gdy inni odeszli,
2. znale{: si" w jakim>
po=o/eniu, sytuacji
roz•sta: si" – rozej>: si" w r[/ne
strony, na d=ugi czas
¢stad ¯ stud }st˙d|
˘ pol. stad=o, stadnina,
niem. stute, anglosas. stod,
>redniow. ang. stod, stode,
ang. stud ]1. stado koni, szczeg[lnie
utrzymywanych do rozrodu, 2. miej-
sce gdzie takie konie s' trzymane,
3. stajnia\, ros. konskij zavod-
yy
konskij zawod.
stadion w staro/. Grecji, teren na
kt[rym odbywa=y si" zawody sportowe
m"/czyzn, wyposa/ony w bie/ni" i r[/-
ne urz'dzenia, otoczony trybunami
dla widz[w.
1. arena sportowa,
2. miara d=ugo>ci; w Athenach – 185 m,
lecz Olimpijski – nieco ponad 192 m.
˚staja ]stadium – [sma cz">: mili\.
¯ gr. histanai ]sta:, w pionie\ ˘
=ac. stadium ˘ franc. stade,
niem. rennbahn ]arena\, stadium
]miara d=ugo>ci\, >redniow. ang. i ang.
stadium ]l. poj.\, stadia ]l.mnoga\,
ros. stadij-stadij, stadiq-stadija.
stadium jęz. okres, faza rozwojowa,
stan przej>ciowy.
=ac. stadium ]miara d=ug.\, ˚stadion.
†stadko stado, lud ]nar[d\, plemi".
ang. tribe, race; nation; herd,
ros. plemq-plemia, narod-narod,
stado-stado.
stad=o ]rodzinne\ para ]ma=/e<ska\.
staropol. stadla, staadla, sthadlo,
st'dlo, o stadlye, stadlo ˘ stad=o –
1.a. grupa ludzi zwi'zana wsp[lny-
mi cechami, pozycj' spo=eczn',
uprawnieniami, obowi'zkami,
1.b. grupa rodzinna,
zw=aszcza ma=/e<stwo,
1.c. grupa os[b jakiej> p=ci,
1.d. stan panie<ski,
2. wiek /ycia ludzkiego,
2.a. dzieci"ce, dziecinne stad=o –
wiek dzieci"cy,
2.b. stad=o m"skie – wiek m"ski,
3. okre>lona funkcja w spo=ecze<stwie,
4. zewn"trzne i wewn"trzne warunki
/ycia, spos[b /ycia,
staropol. stad=o – 1. stan, 2. p=e:,
3. rodzina. ˚¢stad.
=ac. copula ]wst'/ka, ta>ma, opaska\,
starofranc. cople,
>redniow. ang. i ang. couple,
ros. para-para.
A. Br¥ckner 1927 zarzuca D=ugoszowi
wymys=, /e to obchody poga<skie
uroczyste, ˚Kupa=a.
stad-o(nina(nik gromada zwierz't,
hodowla zarodowa koni, samiec
rozp=odowy ¯ stud }stad|.
staropol. stadnik – ogier. ˚¢stad.
ang. stud } st˙d | ]stadnina\,
niem. stute ]koby=a\.
staropol. 1437 stadnik emissarius
1. ko< trzymany przy stadzie
do rozp=odu, ogier,
2. pasterz stada ko<skiego,
3. kandydat na m"/a czy kochanka.
staropol. stadny –
ze stadem zwierz't zwi'zany,
a. o koniach – pas'cy si" w stadzie,
b. brona stadna – jedna z bram
w murach Jerozolimy.
staropol. stado – grupa zwierz't
jednego gatunku, zw=aszcza
koni, wypasanych razem, razem
hodowanych.
=ac. grex, franc. le troupeau,
anglosas. heord, pokr. niem. herde,
>redniow. ang. i ang. herd,
ros. stado-stado.
wo=. 1289 stad=-stad ]stad\ ¯
stado-stado, stada ix=-stada
ich, stady-stady ]stadami\.
¢stafilie spoż. rodzynki.
staroros. stafil;e-stafilie,
ros. iz[m-izjum.
stagnacja jęz. zast[j, zahamowanie
¯ =ac. stagnatus ¯ stagnare
]powstrzyma:\ ˘ pol. st[g, Ø ^ A.
staja miara. dawna miara d=ugo>ci
licz'ca 125 krok[w, tak/e gruntu.
¯ stadia ]stadiony, l. mn.\, ˚stadion.
staropol. 1391 i 1425 staye,
1419 i 1424 stage ˘ staje –
1. kawa=ek pola okre>lonej wielko>ci
]r[/nej zale/nie od okolicy\,
najcz">ciej ok. 1,4 ha,
2. miara odleg=o>ci, miara d=ugo>ci
]wielko>ci zmiennej\ najcz">ciej
ok. 200 m.
=ac. stadium ¯ gr. stadion, MN.
staropol. ca 1500 stajad=o ]krok\ ¯
=ac. stadium est octua pars miliary
vel spacium duodecim passum
st'yadl' ]stadion jest [sm' cz">ci'
mili...\; ang. mila ^ 1609,3 m.
1. †staja:, staja: si" ¯ sta:.
staropol. prztotcz stol weliky
sweboda, staye na nym pywo y
woda, y k temu møszo y chlep.
1. by: stawianym, umieszczonym,
2. by:, przebywa: gdzie>,
znajdowa: si",
3. trwa:,
4. stawia: si" na rozprawie s'dowej,
5. przestawa: co> robi:,
usuwa: w dzia=aniu,
6. staja: si" – stawa: si", pojawia:.
staropol. na(od(o(pow(prze(przy(
(w-staja:, rozstaja: si".
2. †staja: stopnie:, ¯ stan ]zmiana
stanu, topnie:, rozp=ywa: si", prze-
chodzi: z lodu, >niegu, w wod"\.
ang. melt,
ros. rastopit;-rastopit.
†stajad=o ˚staja.
staj-nia(enny bud. trwa•:(nie;
1. budynek, pomieszczenie dla koni,
2. i gdzie konie staj' d"ba.
¯ ang. stallion ]ogier\, LL ^ J.
st[j ^ staj, Ø ^ A; st[jnia.
=ac. stare ]sta:\ ˘ stabilis ˘ staro-
franc. estable ˘ ang. stable –
1. stajnia, stadnina, budynek w kt[-
rym konie i krowy s' trzymane i
karmione, ˚stanica,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
2. sta=y, trwa=y.
Obora pierw. ¯ ˚or ]ko<\.
Stajenny – koniuch, ˚marsza=ek.
Konie, krowy, >winie i inne zwierz"ta
trzymane by=y razem, w oborach.
Gdy ukuto termin stajnia, zosta= on
przy koniach, a obora pozosta=a kro-
wom. Dzi> g=[wnie jest tak rozumiane
]zmiana ci"/ko>ci znaczenia\.
staropol. stajenny – zatrudniony w
stajni. =ac. stabularius agaso.
staropol. 1421, 1471 w stayny,
1462 ¢stahna, 1465 staynyey,
1479 et sztayen, ca 1500, stayny'
stabulum ˘ stajnia – 1. pomiesz-
czenie dla zwierz't domowych,
2. dom nierz'du, 3. mo/e ju/.
por. sta:, >redniow. ang. staien ˘
stay ]sta:\, A ^ Ø; st[j, post[j.
=ac. stabulum ]stajnia\,
starofranc. gromet ]s=uga\,
>redniow. ang. grome,
ang. groom ]1. stajenny, osoba,
zwykle ch=opiec, w obowi'zku
pilnowania, strze/enia, karmienia, i
czyszczenia koni, 2. pan m=ody\,
ros. histit; (lowad;).
stal(owy(ownia(oryt([wka(owa:
metal. stop /elaza z w"glem.
staropol. ca 1500 stal.
=ac. chalybs,
anglosas. stiele, st≤li,
>redniow. ang. stel,
ang. steel, AEI, ros. stal;.
staropol. stalny, stalowy – stalowy,
zrobiony ze stali.
stalag ob[z dla je<c[w wojennych,
szeregowc[w i podoficer[w.
niem. stalag ¯ stammlager ¯
stamm ]baza\ % lager ]ob[z\.
stalagmit geolog.
wg mSjp 1969& sto/kowaty naciek
na dnie jaskini, najcz">ciej wapien-
ny. odwr. stalaktyt – u g[ry jaskini.
gr. stalagmos ]kropl•a(owanie\ ¯
stalassein ]kropi:, kapa:, ocieka:\;
stalaktyt ¯ gr. stalaktos ¯ stalas-
sein ]kapa:, s'czy: si"\.
sta-le(=y jęz. ci'g•le(=y; niezmiennie,
przez ca=y czas, wci'/.
˚stawiczno>:, stojno>:, stateczno>:.
staropol. zsthalye ˘ stale –
zawsze, wytrwale.
=ac. semper, constanter,
ang. constantly, always,
ros. postoqnno-postojanno, na-
stojhivo, vsegda-wsiegda.
staropol. sta=o>: –
1. wytrwa=o>:, wierno>:,
niezmienno>:,
2. m"stwo.
=ac. 1. constantia, fides, 2. virtus.
staropol. 1. sta=y ¯ stale ]ci'gle\ –
1. wytrwa=y, o niezmiennych
przekonaniach,
yy
2. trwa=y, mocny, nie podlegaj'cy
zmianom,
3. ochoczy, pe=en energii, zapa=u,
=ac. 1. firmus, constans, pervicax,
2. firmus, fortis, stabilis,
3. impiger, strenuus,
staropol. 2. sta=y ¯ sta: si" ]czas.\ –
1. spe=niony, dokonany,
2. usta=y, zm"czony.
=ac. 1. qui factus est,
2. fessus, lassus, fatigatus,
ang. incessant, continual, perpetu-
al; steady, steadfast,
ros. nepreryvnyj-nieprerywnyj,
postoqnnyj-postojannyj.
stalle ozdobne =awy w prezbiterium
ko>cio=a, z wysokimi oparciami, dla
dostojnik[w uczestnicz'cych we mszy.
¯ >redniow. =ac. stallum.
sta=y jęz. ˚stale.
ang. incessant, continual, perpetu-
al; steady, steadfast,
ros. nepreryvnyj-nieprerywnyj,
postoqnnyj-postojannyj.
stamt'd jęz. z tamtego miejsca.
¯ s ]z\ % tam % t'd ˘ ]t"dy\, Å´.
stan
1. zestaw okoliczno>ci lub cech
charakteryzuj'cych osob" lub rzecz
w danym czasie, okresie, momen-
cie; spos[b lub posta: istnienia;
kondycja ˘ jako>:, forma, posta:,
poziom czego,
2. posiadanie ˘ stano(zbioro•wisko,
na stanie ˘ liczba, ilo>:,
3. rz'd jako w=adza ˘ stanowisko,
u(po•stanowi: – za•rz'dzi:,
s=owotw. pokr. stanow•czo(isko(i:,
stany ]spo=.\, Stany Zjedn. ]USA\,
racja(m'/(sekretarz(zdrada stanu,
rz'dzi:, decydow:, s'dzi: ˘
stanowczo ^ zdecydowanie,
postanowienie,
4. hist. grupa, warstwa spo=eczna o
wyodr"bnionej sytuacji prawnej,
stany ]spo=eczne\ ˘ stan szlachecki,
mieszcza<ski, ch=opski,
5. cz">: sukni, okrycia od ramion
do pasa ˘ stanik.
=ac. status ]stan, pozycja, stanie,
miejsce, stanowisko, trwanie\.
pierwotnie&
1. dom, chata, sza=as; osada, siedlisko,
ob[z; przystanek ]przy domostwie\ ˘
stanica, stancja, przysta< ˘ wo=.
1289, o na=o/onym podatku na
grodzian Brze>cia n(rz. Bug& s=
sta po dv≠ lokn≠ medou. po
dv≠ ovci. po pœ†cadesœt;
desϠkov; lnou. a po sto
xl≠bov=. a po pœti cebrov=
ávsa. a po pœti cebrov=
r;'i. a po k˛ kourov;. a po
tolkou s= vsœkogo sta.
2. kraj, pa<stwo, rz'd ˘ m'/ stanu,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
zdrada stanu, Pakistan, Afghanistan,
Stany Zjednoczone, ˚rz'd, pan;
pan ^ stan ]rz'd(ca, w=adza, prawo\
˘ ros. sverstan-swierstan –
przy•prawiony(rz'dzony,
ros. rewit;-reszit – po•stanowi:,
niem. reich ]rzesza\ – pa<stwo
¯ pan, ChSz, sub•standard –
pod•rz"dny.
3. pozycja spo=eczna ˘ stanowisko
]urz'd, za•rz'dzanie\,
stany ]po•rz'dek, =ad spo=eczny\&
duchowny, ch=opski, mieszcza<ski,
szlachecki, rycerski,
4. koncepcji 018 “sta:siedzie:” ˘
na stanie – w posiadaniu& liczba, ilo>:
czego; zosta:, osta: si", stanowi:,
zasta: w stanie ^ w tym czasie
w formie,
5. jako>:, forma, posta:, poziom cze-
go; okoliczno>ci, warunki ˘ w z=ym
lub dobrym stanie, stan wody;
etap lub faza istnienia ˘ w stanie roz-
kwitu, stan sta=y, ciek=y, i gazowy,
6. umys= ˘ namy>la: si" ^ rozwa/a:
^ zastanawia:,
my>l ^ waga ^ stan ¯ =ac. sanus
]umys=owo zdrowy\ ˘ ang. sane,
insane,
na•my>la: si" – za•stanawia: si",
roz•wa/a:, za(po(u•stanowi:,
stanowczo ^ twierdz'co ¯ twierd,
zdecydowanie,
szczeg[lnie umys=owy lub emocjo-
nalny, nastr[j, kategoria rzeczy ˘
stan melancholii, gor'czkowy,
podniecenia, dziki stan, ma=/e<ski,
cywilny, oskar/enia, powa/ny,
spoczynku, bierny, wojenny, /y:
ponad stan,
7. damska cz">: odzie/y pokrywaj'-
ca biust ˘ stanik, ˚dom.
staropol. stan –
1. powinno>: utrzymania panuj'cego
i jego dworu, urz"dnik[w b'd{ dru/
yny w czasie podr[/y po kraju,
ci'-/'ca na ludno>ci wiejskiej,
zamieniana z czasem na danin" w
naturze albo na op=at" pieni"/n',
˚stacja, stanowe,
2. zatrzymanie si", post[j,
przystanek na drodze,
3. naturalne lub sztuczne pomiesz-
czenie s=u/'ce za mieszkanie,
tymczasowe miejsce schronienia,
najcz">ciej b"d'ce namiotem
]˚stanek, stankowy, stanowisko\,
4. sza=as my>liwski,
5. budynek do przechowywania
r[/nych przedmiot[w, spichlerz,
6. okr"g, obw[d,
7. zbrojny zast"p ]anio=[w\,
8. warunki w jakich kto> si" znajduje.
†stanczynsz czy sztanczynsz
płatn. op=ata za stragan na targu, za
miejsce na placu targowym.
yy
=ac. pecunia.
standar-d(dowy(yzacja jęz.
przeci"tny, typowy wzorzec, gatunek
jakiego> wyrobu, norma jako>ci.
¯ >redniow. ang. i ang. standard ¯
starofranc. estendard ¯ by: mo/e
niem. pochodzenia.
sub•standard – pod•rz"dny.
†stane prawn.
stawienie si" na rozprawie s'dowej.
˚stany.
staropol. 1443 we stanem.
†stanek 1. namiot, 2. rodzaj rucho-
mego dachu nad /o=nierzami ataku-
j'cymi mury. ˚stanowisko ]namiot\.
†stangret czy sztangret poz. społ.
wo{nica, s=u/'cy powo/'cy ko<mi
w bryczce, karecie.
staropol. 1500 stangred.
niem. stangereiter.
franc. le cocher, ang. driver,
ros. kuher-kuczer, izvozhik.
†stanica bud.
pomieszczenie dla zwierz't
domowych, stajnia. ˚stajnia.
staropol. 1471 stanycza,
=ac. stabulum.
stanica warowna osada kozacka,
˚stan. ¯ s=aw.-ukr.-ros. stan.
†stanie ¯ sta: ]dwie funkcje&
rzeczownikowa – pion, i
czasownikowa – sta: si"\, ˚sta:,
staropol. stanie }tu znowu obie
funkcje pomieszane, wg Ss 1953| –
1. znajdowanie si" w pozycji stoj'-
cej, trwanie w pozycji stoj'cej,
2. przebywanie gdzie> jaki> czas,
3. miejsca postoju, schronienia
]zw=aszcza dla zwierz't\,
4. stawienie si" na rozprawie s'dowej.
stanik odzież.
g[rna cz">: bielizny kobiecej
podtrzymuj'cej piersi; g[rna cz">:
sukni od ramion do pasa. ˚stan.
staropol. stanik ]po=o/enie, sytu-
acja, plan\.
ang. brassiere ˘ pot. bra.
†stankowy zwi'zany ze stankiem,
>wi"tym namiotem w kt[rym Izraelici
przechowywali ark" przymierza w
drodze z Egiptu do Palestyny&
Exodus 25, 26, 27.
staropol. dzwyrzy stankowich.
=ac. pertinens ad tabernaculum
sacrum ¯ tabernaculum ]namiocik
¯ taberna ]sza=as, szopa\,
starofranc., >redniow. ang. i
ang. re. tabernacle,
ros. palatka-pa=atka.
˚stan, stanek, stanowisko.
†stanowe płatn. powinno>: utrzy-
mania panuj'cego... ˚stacja, stan.
yy
stanow-i:(czy jęz. decydowa:,
rozstrzyga:; kategoryczny.
¯ stan ]1. pan, w=adza, rz'd,
2. s'd, decyzja, postanowienie\ ˘
stanowczo ^ zdecydowanie. ˚pan.
staropol. stanowi:, stanowi: si" –
1. mocno osadza:,
2. powstrzymywa:, pow>ci'ga:,
3. krzepi:, umacnia:, mno/y: si=y,
4. budowa:,
5. wprowadza: do stajni,
6. stanowi: si" – przebywa:, obra:
sobie stanowisko.
staropol. roz(u(za-stanowi:,
ustan-awia:(owia:(owowa:.
wg Ss 2011, staropol. stanowi: –
powstrzyma:, zatrzyma:.
ang. decide, firm; categorical,
†Old Polish restrain,
ros. rew-at;/it;/itel;nyj,
tvërdyj-twiordyj.
~stanowi: czas niedok. ¯ stan ]rz'd,
w=adza, s'd, my>l ˘ stan umys=owy\.
wg mSjp 1969, stanowi:&
1. «decydowa: o czym, rozstrzyga:,
zarz'dzi:»,
2. «odgrywa: decyduj'c' rol",
znaczy:, wa/y:»,
3. «by: w czym, tworzy:, sk=ada:
si" na co, wynosi:»,
4. «zootechn. dopuszcza: samca do
samicy».
ros. 1. rew-at;/it;-resz-at(it,
3. sostoqt; iz-sostojat iz,
ang. 1. to decide, to make think;
to settle, to determine,
3. to consist of.
za•stanowi: si" – czas dok.,
po(prze•my>le:
po•stanowi: – zadecydowa:,
powzi': decyzj"
u•stanowi: – 1. wprowadzi: jako
prawo, 2. zaprowadzi: je
†stanowienie stanowisko wojsko-
we, posterunek, wg Ss 1953; czujka.
staropol. 1471 stanovyenye.
ang. sentry, sentinel,
ros. hasovoj-czasowoj.
†stanowienie umowa, przymierze,
wg Ss 2011. ang. agreement,
alliance,
ros. sxodstvo-schodstwo,
so[z-sojuz ]zwi'zek\ ¯ so % [z.
stanowczy dosł. zdecydowany;
bliskoznacz. nieust"pliwy.
¯ stan ]1. pan, w=adza, rz'd,
2. s'd, decyzja, postanowienie\ ˘
stanowczo ^ zdecydowanie. ˚pan.
stanowisko dosł. pozycja, w znacz.
fizycznym i w przen.;
w znacz. fizycznym ˘ stanowisko
artylerii, strzeleckie, w przeno>ni ˘
stanowisko dyrektora; punkt widzenia,
pogl'd, os'd ˘ sta: na stanowisku
]mniema:, uwa/a:, s'dzi:\.
¯ stanowi: ¯ stan ]1. pan, rz'd,
2. s'd\ % `isko ]zasi"g\ ˚pan.
wg mSjp 1969&
1. «miejsce dzia=ania, czyjej> pracy»,
2. «pozycja w terenie zajmowana przez
wojsko; miejsce usytuowania dzia=
lub innej broni podczas walki»,
3. ‘pozycja zajmowana przez kogo
]rzadziej co\ w danym >rodowisku,
otoczeniu; pozycja w hierarchii
zawodowej, s=u/bowej; odpowie-
dzialna posada»,
4. «punkt widzenia, pogl'd»,
5. bot. «miejsce wyst"powania, wzros-
tu jakiej> ro>liny w naturze»,
6. łow. «miejsce postoju i oczekiwania
my>liwego na zwierza w lesie pod-
czas polowania».
¯ stan ]˚pan, rz'd ˘ rz'dca\.
staropol. stanowisko – namiot.
staropol. stanowiszcze –
1. namiot ]˚stan, stanek, stankowy\,
2. stanowisko wojskowe, posterunek,
3. post[j czy te/ miejsce postoju.
staropol. stanownik –
osoba odpowiedzialna za organi-
zacj" kwater ksi'/"cych podczas
objazdu kraju przez panuj'cego.
staropol. stanowy –
1. zwi'zany ze stanem, namiotem
okrywaj'cym biblijn' ark"
przymierza,
2. zwi'zany ze stanem-obozem,
terenem obozowiska,
3. Íwi"to Stanowe, Íwi"ta Stanowe
– /ydowskie >wi"to Namiot[w.
franc. i ang. position&
1. umiejscowienie, posadowienie,
2. przed=o/enie propozycji;
twierdzenie, zapewnienie,
3. spos[b w kt[ry osoba jest umiej-
scowiona, aran/owana; postawa,
stanowisko, stosunek; dyspozycja,
4. stan umys=u w stosunku lub opinia
o przedmiocie; stanowisko, po-
stawa, jak stanowisko senatora w
sprawach mi"dzynarodowych,
5. miejsce gdzie osoba lub rzecz jest;
sytuacja; po=o/enie, jak po=o/e-
nie statku,
6. ...itd., 13 zastosowa<, znacze<,
ros. ]wojsk.\ poziciq-pozicija;
=ac. opinio ˘ starofranc., >redniow.
ang. opinioun ˘ ang. opinion; post,
]spo=eczne\ standing,
]pogl'd\ stand-point, opinion,
ros. mnenie-mnienie ]mniemanie\.
†stany rok stany, stany rok – termin
s'dowy na kt[rym stan"=a jedna ze
stron uczestnicz'cych w sporze.
sta<czyk cz=onek stronnictwa
polit. w Galicji ¯ nazwisko Sta<czyk,
b=azen kr[la Zygmunta Starego.
†stapole czy sztapole pnie drzew
przygotowane do formowania tratwy.
¯ sta` ]wielo`\ % pole ]pie<\.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
staropol. 1426 octo centa stapol-
czu... na trawthø.
†]z\ stara ˚starodawny.
stara: si", staranie czynność.
czyni: kroki ku, wysila: w kierunku,
d'/y:.
¯ ang. stare ]uporczywie patrze:,
wytrzeszcza: oczy\.
staraniem ]dokona: czego>, osi'gn':\
– uporczywo>ci', dogl'daniem, zabie-
gami, pilno>ci'.
s=owotw. pokr. u(za•biega:.
por. sterany – zu/yty, zm"czony.
staranny jęz. dba=y, dok=adny.
starcia, starcie si" zdarz. ˚ruch.
s=owotw. pokr. sp[r  parcie, zwar-
cie, spi"cie, starcie.
staropol. starcie – zniszczenie.
†starczek bot. rzepik pospolity,
Agrimonia eupatoria L.
staropol. 1472 starczek agrimonia.
†starczny jęz. obfity. ¯ starczy ]do>:\.
staropol. staczne sufficiens.
starofranc., >redniow. ang.
i ang. sufficient,
ros. dostatohnyj-dostatocznyj.
starczy: jęz. nie brakowa:, w dosta-
tecznej ilo>ci, satysfakcjonuj'cej,
zadawalaj'cej.
wy(starczy ]do>:, dosy:\. ˚sta:.
staropol. starczy:, staczczy:,
staczy:, statczy: –
1. spe=nia: wym[g ilo>ci, liczby,
wymiar[w – “miary na zamiary”
]oczekiwa<\, }wg Ss 1953& by: wy-
starczaj'cym pod wzgl"dem ilo>ci,
liczby, wymiar[w itp., wystarcza:,
czyli “mas=o ma>lane”, J.D.|,
2. nad'/a:, podo=a:, da: rad",
by: w stanie, sprosta:,
3. trwa:; nie statczy: – up=ywa:,
przemija:. ˚sta: ]forma czas.\.
=ac. sufficere ˘ starofranc. suffire,
>redniow. ang. suffisen, ang. suffice,
ros. byt; dostatohnym.
†starczyk bot. rzepik pospolity,
Agrimonia eupatoria L., zepsute&
staropol. 1460 ¢skorczik agrimonia,
1472 starczek agrimonia;
XV w. ...accipe folia starczek, ....
staropol. YE.
†starga: czynność.
¯ s ]czas dok.\ % targa:.
1. podrze:, porozrywa:, poszarpa:,
2. zmierzwi:, zwichrzy:.
†stargn': czynność. >ci'gn':, szar-
pi'c gwa=townie zrzuci:, powali:.
¯ s`]czas dok.\ % targa: ]ci'gn':\.
staropol. ne stargnal.
ang. violently pull down, pull off,
ros. sta]it;-staszczit.
†stargowa: ]si"\ ¯ s ]czas dok.\ %
yy
targowa: ]ci'gn': w swoj' stron"\.
staropol. stargowa: ]si"\ – targuj'c,
zgodzi: si" na ostateczn' cen"
kupna-sprzeda/y, dobi: targu.
staropol. stargowanie –
zgodzenie si" na ostateczn' cen"
kupna-sprzeda/y, dobicie targu.
†stark klin, r[g ]$\.
staropol. 1424 na starku.
†stark, sterk jęz. usterka, wada.
starka spoż. w[dka przechowywa-
na przez szereg lat. ¯ stara.
staro~ starsza, dawniejsza forma
¯ star-y(a&
staro-dawny(>wiecki(modny,
star(o – wiel(o ˘ starogr[d ]Wielu<\,
lit. Wielona, Star-gard(ogard, i inne,
Wielkie Ksi"stwa ]Stare\, Wielko-
morawia, Wielkopolska ]˚wielki\,
tak i przydomki “Wielki” ]Stary\&
W=odzimierz Wielki †1015,
Kazimierz Wielki †1370,
odpowiednik ang. the Great,
Staro•las, Czarno•las ]Wielki las\.
Czernia•k[w ^ Czarno•las ^
Staro•las ]k[w, kow ^ las\, ˚czern`.
†staro: jęz.
1. wiek podesz=y, s"dziwy,
staro>: fizjolog.
2. dawno>:, odleg=o>: w czasie.
=ac. antiquitus, vetustus,
ang. 1. advanced age, 2. old,
ros. 1. po'iloj-po/i=oj,
2. starinnyj-starinnyj.
starodawny dosł. wielce stary.
¯ staro` ]wielce\ % dawny ]stary\,
nie na opak, /e staro` ]stary\, dawny
]wielce\, cho: kusz'ce. ˚staro`.
staropol. ]z\ stara ]z\
stara dawna, ]z\ staro dawno,
z starodawna, starodawny –
1. od d=ugiego czasu, od bardzo
dawna, z dawien dawna,
2. z odleg=ej przesz=o>ci,
bardzo dawno temu.
staopol. staradawny – istniej'cy od
†starowieczno>: jęz.
odleg=ej przesz=o>ci, od dawna,
bardzo dawny, bardzo stary.
ang. ancient, antique, old,
ros. starinnyj-starinnyj.
†starogon znacz.$
staropol. 1359 et per ista loca sunt
perpetuales starogony et barczi.
staro/ytny dotycz'cy okresu za-
starosta poz. społ.
starszy stanem, pozycj'.
¯ staro` ]stopie<, wy/szy\ %
stanem ¯ sta ]stan\, albo&
sta ]stary\ % wzrost ]wiekiem\,
mo/e oba razem. ˚birew.
staropol. starosta –
1. pocz'tkowo namiestnik kr[lewski
sprawuj'cy na okre>lonym teryto-
rium pe=ni" w=adzy w zast"pstwie
panuj'cego ]starosta generalny,
ziemski\, z czasem urz"dnik spra-
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
wuj'cy na tym obszarze w=adz"
administracyjn', s'dowo-policyjn',
oraz zarz'd d[br kr[lewskich ]staro-
sta grodowy\, tak/e tenutariusz d[br
kr[lewskich ]starosta niegrodowy\,
lub ich zarz'dca,
2. zwierzchnik, prze=o/ony, zarz'd-
ca, naczelnik, te/ rz'dca, namiest-
nik,
3. starzec, s"dziwy, leciwy, senior.
staropol. staroscki czy staro>:ski –
zwi'zany ze starost', pochodz'cy
od starosty.
staropol. starostwo –
1. okr"g podleg=y w=adzy starosty,
2. dobra kr[lewskie oddane
w zarz'd staro>cie.
staropol. staro>cina – /ona starosty.
staropol. staro>cin]y\ – zwi'zany ze
starost', pochodz'cy od starosty,
nale/'cy do starosty.
wg Ss 2011&
staropol. starosta – ekonom, w=odarz,
za(rz'dca, w=odarz, gospodarz wesela.
=ac. prea` % facere ˘ praeficere ˘
praefectus ˘ starofranc. i
>redniow. ang. prefecte,
ang. prefect(ure, franc. le prefet,
ros. prefekt/ura-prefekt(ura.
okres /ycia nast"puj'cy po wieku
dojrza=ym, charakteryzowany wi"d-
ni"ciem cia=a, stopniowym zanikiem
funkcjonowania jego narz'd[w.
staropol. 1. staro>: –
1a. zaawansowany wiek, s"dziwo>:,
leciwo>: ¯ lat wiele ]na karku\,
1b. dawno>:, odleg=o>: w czasie,
1c. przedawnienie. ˚starzyzna.
staropol. 2. staro>: – skr. staranno>:;
staranie, dba=o>:, troska.
=ac. 1a. senectus, 1b. vetustas,
1c. abolitio, 2. cura, diligentia,
ang. 1a. old age, 1b. antiquity,
1c. negative prescription, 2. care.
ros. 1a. po'ilost;-po/i=ost.
staro/ytno>:, starodawno>:.
=ac. antiquus ˘ antiquitas ˘
franc. antiquite, ang. antiquity,
times of yore, ancient,
ros. drevnost;-drewnost,
starina-starina ˘ starinnyj.
mierzch=ego; dla r[/nych kultur jest
to r[/ny up=yw lat, np. dla egipskiej
– w tysi'cach, dla bliskowschodniej i
Rzymu – ok. 2 tys. lat temu, dla Rosji i
Polski – tysi'c lat, a dla USA – 200;
okres najcz">ciej zamierzch=y, zatarty
w znacznej cz">ci, ma=o znany.
s=owotw. zwi'zane z ˚drzewo&
de•re•wo]da\ – sta•ro•/yt]ko>:\,
wo•da – /yt•ko>:.
ko>: ^ krzyw ˘ krzyw•da.
ang. ancient,
yy
ros. drevnij-drewnij, vetxij-
wietchij ]stary, staro/ytny\, sta-
rinnyj-starinnyj ]starodawny\,
antihnyj-anticznyj ]antyczny\.
S=ownictwo j"zyka angielskiego ma
dwa korzenie&
• angielski ¯ >redniow. ang. ¯ franc.
¯ =ac. ¯ grecki
• angielski ¯ >redniow. ang. ¯ staro-
ang. ]anglosas.\ ¯ got.
Pierwszy korze< idzie na Po=udnie
Europy& franc. ]Francja\ ¯ =ac. ]Italia,
staro/. Rzym\ ¯ gr. ]Grecja\.
Dlaczego grecki wszed= w sk=ad =aci<-
skiego$ To st'd, /e Imperium Rzymskie
sk=ada=o si" z 2-ch cz">ci&
• Zachodniego ]ze stolic' w Rzymie,
mie>cie Rzym, Roma\, i
• Wschodniego ]ze stolic' w Konstan-
tynopolu\.
Ale w Konstantynopolu w=adza by=a
rzymska, z ni' i j"zyk =aci<ski, a nar[d
i kultura – grecka, w tym j"zyk. St'd, po
roz=amie w Ko>ciele Chrze>cija<skim,
867–1054, Zach[d Europy poszed= za
Watykanem ]j"zyk =aci<ski w ko>cio=ach,
tam i centrum wiary\, a Wsch[d Europy
– za Konstantynopolem ]j. grecki, tam i
stolica wiary... by=a, bo przesta=a by:\.
Cesarstwo Rzymskie upad=o. Konstanty-
nopol, w r"kach Grek[w, zosta= okr'/o-
ny i zdobyty przez Turk[w, w maju
1453, dzi> Istambu= ]ang. Istanbul ¯ gr.\,
i odt'd Ko>ci[= Ortodoksyjny nie ma swej
stolicy, a katolicy nadal maj'.
Dla wierz'cych w Boga – wszystko to
za jego wiedz' i zgod'; na jego oczach
muzu=manie bili chrze>cijan w Palestynie
i Konstantynopolu, za nasze grzechy.
Tak i Tatarzy.
Ja doci'gn'=em t=umaczenia latopis[w
do 1453, bo wa/ny to rok dla latopisania.
W Konstantynopolu bowiem pisane by=y
latopisy dla Rosji, i po jego upadku,
w 1453, nagle zrobi=a si" przerwa w
zapisach, zrozumia=e, a/ do czas[w gdy
Smole<sk przej'= aspekt pisania i kopio-
wania, oko=o 1483. Aspekt ten nieznany
dla Rosjan – jest w mej “Litwie”. Rosjanie
nie s' >wiadomi, /e w Konstantynopolu
pisano latopisy dla Rosjan, ani /e nast"p-
nie w Smole<sku, po 1483.
W Konstantynopolu odby= si" pierwszy
sob[r g=[w Ko>cio=a, w 318 A.D., i
odbywa=y si" inne w tym rejonie, i w
ich wyniku, w Konstantynopolu ujrza=a
>wiat=o, powsta=a, Biblia w tekstach
kt[re dzi> znamy, z=o/ona z u=amk[w
– u=omnych tekst[w istniej'cych przed
200 A.D., a kt[re dzi> traktowane s' jako
szcz'tkowe w zestawieniu z obecnymi,
bogatymi, obszernymi tekstami Biblii.
start(er(owa:(owy jęz.
nag=y zryw, pocz'tek.
staronord. sterta, anglosas. styrtan,
>redniow. ang. sterten, ang. start,
ros. otpravlenie, nahalo.
yy
stary dosł. wiekowy. star – rast ]rost
^ wiek ˘ wzrost\ czyt. od ty=u.
1. wiekowy, u schy=ku, zaniku
˘ staro•dawny(>wiecki(modny,
staro•dawny ¯ z dawnych wiek[w,
2. maj'cy wiele lat, podniszczony,
zu/yty ¯ sterany,
3. miniony, by=y, nieaktualny,
star ^ wiel ˘ staro ^ wielo ˘ stary ^
wielki, dawny,
przed` i przyrostek w wielu nazwach
geogr. i przydomek w=adc[w.
staropol. stary, stara, stare,
starzy, sthare, starø ˘ stary –
1. istniej'cy w przesz=o>ci, dawniej,
poprzedni, dawny,
2. istniej'cy w odleg=ej przesz=o>ci,
od dawna, od d=u/szego czasu,
3. taki co prze/y= du/o lat, co dawno
urodzi= si", maj'cy wiele lat, nie
m=ody,
4. starszy – rodzice,
5. starszy, starzejszy, nastarszy –
wy/szy stanowiskiem od innych,
godniejszy, znaczniejszy, prze=o-
/ony, zwierzchnik.
=ac. 1. antiquus, vetus, pristinus,
2. qui iam diu extat,
3. qui multos annos vixit,
aetate provectus, senex,
4. parentes,
5. qui dignitate alios praestat,
praepositus, praefectus,
franc. vieux, vieil, vieille, ancien,
niem. alt, zach. Sakson[w eald,
anglosas. ]Angl[w\ ald,
>redniow. ang. i ang. old,
ros. staryj-staryj,
wo=. 1289 starπi-starij ]stary\,
starπiwiny-starijsziny ]starszym\,
starπi-starij ]starzy\, starosti-
starosti ]staro>ci\, star≠iwinou-
stareiszinu ]starszego\.
†starz jęz. czas prze/yty.
staropol. }ile>| lat ]by:\ w starz –
mie:, liczy: ile> lat.
=ac. aectus ˘ starofranc. aage ˘
>redniow. ang. i ang. age,
ros. vozrast-wozrast.
star-zec(ze:(o>:(osta(y(
(uszka(szy(o/ytny(ocie
(szak(sze<stwo(szyzna jęz.
¯ sterany ]zu/yty\ AE.
sterta, szczerbiec.
starzec cz=owiek w s"dziwym wieku,
cz"sto siwy, zgrzybia=y, niedo="/ny.
staropol. az do starcza ]do starca\,
starce, starci, 1466 starcza –
1. cz=owiek w s"dziwym wieku,
2. stary, do>wiadczony mieszkaniec
wsi uczestnicz'cy jako >wiadek w
procesie granicznym,
3. prze=o/ony, zwierzchnik.
staropol. starzectwo, starzecstwo,
starzestwo –
1. dawno>:, odleg=e czasy,
2. przyw[dztwo, zwierzchnictwo.
staropol. starze: si" –
stawa: si" starym, s=abym.
staropol. po(prze-starze: si",
zastarze:, zstarze: si", posta-
rza=y, zstara: si", zastarzawa:.
>redniow. ang. i ang. elder,
ros. starwij-starszij. ˚stryszek.
†starzyna roln.
dawny ug[r wzi"ty zn[w pod upraw".
starzyzna jęz. stare przedmioty nie
przedstawiaj'ce wi"kszej warto>ci.
staropol. starzyzna –
przedawnienie. ˚staro>:.
statecznie jęz. dostatnio, dostatecz-
nie – zadawalaj'co; ostatki.
=ac. satisfactorius, franc. satisfac-
toire, ang. satisfactory, sufficien-
tly, enough.
wg Ss 1953, staropol. statecznie –
1. dok=adnie, 2. skutecznie.
=ac. 1. accurate, 2. efficaciter, ang.
1. exactly, accurately, precisely,
2. effectively.
ros. 1. tohno-toczno, akkuratno.
2. deistvitel;no.
wg Ss 2011, staropol. statecznie –
pewnie, stale, trwale. †Old Polish
surely, firmly, continously,
ros. udovletvoritel;no.
†stateczno>:, statek zdolno>:
konstrukcji zachowania niezmienne-
go po=o/enia i kszta=tu pod dzia=a-
niem obci'/enia. ˚stojno>:.
ang. steadiness,
ros. stojkost;-stojkost.
staropol. stateczno>: –
1. sta=o>: w uczuciach i dzia=aniu,
2. si=a, moc, m"stwo,
3. skutek,
4. mi=o>: ]jako cnota chrze>cija<-
ska\, przywi'zanie, oddanie.
staropol. stateczny –
1. roztropny, rozwa/ny, sprawny
w dzia=aniu,
2. sta=y w uczuciach, niezmienny,
3. w=a>ciwy, dobry.
ang. 1. prudent, 2. steady, 3. right,
ros. 1. umnyj, blagorazumnyj>
ostoro'nyj,
2. postaqnnyj,
3. pravyj> pravil;nyj.
wg Ss 2011, staropol. stateczny –
sta=o>:, powaga.
ang. steady, authority,
ros. postoqnnyj-postojannyj.
statek pojazd.
konstrukcja p=ywaj'ca o nap"dzie
parowym, motorowym, atomowym,
itp., s=u/'ca do przewo/enia ludzi
lub towar[w.
¯ mier ]miara\, ˚sta:,
do•statek – w miar",
do•stateczny – mierny.
statki powietrzne maszyna kt[ra
sta: ˘ stat, sta< ˘ przy•mierze ^
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
przy•sta: ]na co\ ˘ przy•sta< ]dla
statk[w\ i statek ]r[wnomiernie obci'-
/ony\, dostateczny ]mierny\, ˚miara.
1. r[wnowaga, zr[wnowa/enie,
˚statyka, YE, sta:,
2. >r[dl'dowa jednostka p=ywaj'ca
/eglugi przybrze/nej, por. okr"t,
3. pot. zwykle l. mn. naczynia, sprz"t,
zw=aszcza kuchenny ]por. skarby\.
franc. le vaisseau, batiment, na-
vire, =ac. vascellum ˘ starofranc.,
>redniow. ang. i ang. vessel ]1. na-
czynie do utrzymywania czego>, jak
waza, garnek, dzban, czajnik, itp.,
2. wy='cznie biblijne..., 3. pojazd do
podr[/owania po wodzie, statek lub
=[d{, szczeg[lnie d=u/szy ni/ =[d{
wios=owa, 4. statek powietrzny,
5. w anatomii i zoologii... itd.\
>redniow. schippe ˘ ang. ship,
anglosas. scip, pokr. niem. schiff
]okr"t, statek, =[d{, nawa\,
ros. korabl;-korabl, sudno-sud-
no; ko•rab•l ¯ bar•ka czyt. wspak,
˚s=owo gdzie i s=owotw[rstwo.
1816 r., o Stefanie Batorym powra-
caj'cym 1581 z wojny na Inflantach,
przez Wilno do Warszawy, w Wilnie
„zak=ada tam szko=" g=[wn' Litewsk'.
Sulikowski pag& 124 i 125 przywodzi
w czasie ustanowienia tego przygod",
maluj'c' dzielnego kr[la powag" i
statek. Gdy iu/, m[wi on, przywi-
ley ustanawiai'cy Akademi', by=
wygotowanym, pos=a= go kr[l... itd.
˚przygotowa:.
pag& ¯ =ac. pagina, franc.-ang. page
]strona\.
„Rad' }J.| Zamoyskiego, roztropnym
u/yciem statku i dobroci, umia= kr[l
}Stefan Batory 1537–†1586| stron-
nik[w Maxymiliana i nieprzychylne
ieszcze sobie poci'gn': umys=y...”
wg Ss1953, staropol. statek, stadek,
sthatek, sthathek ˘ statek –
1. mienie ruchome, zw=aszcza wypo-
sa/enie mieszkania }sprz"t, J.D.|,
inwentarz /ywy,
2. narz"dzie,
3. uczynek, skutek uczynku,
4. uporz'dkowane dzia=anie,
porz'dek,
5. spos[b /ycia, obyczaj.
=ac. 1. bona, quae moveri po-
ssunt, utensilia, 2. instrumentum,
3. factum, facti effectus, 4. ratio
quaedam agendi, disciplina,
ordo, 5. ratio vitae, mos.
ang. 1. utensil ]˚sprz"t\, 2. tool.
wg Ss 2011, staropol. statek –
1. maj'tek, dobytek, 2, naczynie,
3. stateczno>:, rozwaga.
ang. †possessions, vessel, staid,
ros. imenie-imienie, sosud, po-
sudina, trezvyj, stepennyj.
yy
utrzymywana jest w powietrzu
przez aerodynamiczne jego si=y pod
skrzyd=ami, gdy sam nap"dzany do
przodu >mig=em lub innymi >rodka-
mi jak komora odrzutowa.
Wynalazek z lat 1903 – 1909.
dwup=atowe biplane,
jednop=atowe monoplane,
=[d{ lataj'ca flying boat,
szybowiec glider,
helikopter helicopter,
pasa/erski jet-propelled aripl.
pol. samolot ]najszybszy\ ¯ samo`
]naj`\ % lot ¯ lata:, lecie: ]szybko\,
franc. avion,
ang. aeroplane ˘ airplane,
ros. aeroplan-aerop=an.
statu-a(etka jęz. pos'g, rze{ba
przedstawiaj'ca posta: ludzk'.
=ac. statua ˘ ital. statuetta.
status prawn. stan prawny.
gr. status, starofranc. estat,
>redniow. ang. stat, ang. state.
statut prawn. zbi[r przepis[w doty-
cz'cych organizacji, zakresu i spo-
sobu dzia=ania osoby prawnej.
=ac. statutum ]postanowione\.
=ac. regula ]rz'dzi:\ ˘ regulare
]rz'dzi:, kierowa:, regulowa:\ ˘
regulatus ˘ ang. regulate ]1. kontro-
lowa:, kierowa: lub rz'dzi:, zgodnie z
podstawami, zasadami, lub system, 2.
uzgodni:, dostosowa: do szczeg[lne-
go standardu, wymogu, stopie<, liczb",
sum", itp., jak regulowa: ogrzewanie,
...itd. ˚regulacja\.
ang. status, regulations,
ros. privedenie v sistemu.
staropol. statut – zbi[r prawa stano-
wionego, ustawa, przepis prawny.
=ac. corpus legum, lex;
=ac. statutus ˘ p[{no=ac. statutum
˘ starofranc., >redniow. ang. statut
˘ ang. statue, ros. statuq-†statua.
staty-ka(czny w bezruchu,
w r[wnowadze. ˚statek, YE.
statyst-a(owa:(yka(ycznie
>redniow. =ac. statisticus ¯ status.
statyw podstawa.
staropol. ca 1420 szthacziwø
kn}a|pszkø ˘ szthacziw – warsztat
tkacki, dos=, statyw, T ˘ Cz.
˚knap ]tkacz, sukiennik\.
1. staw ma=y zbiornik wodny, wi"k-
szy od bajora, mniejszy od jeziora.
dzi> stawy hodowlane ryb.
za•sada ^ u(pod•stawa ˘
staw ^ sadzawka.
¯ st]oj'ca\ % aw ]woda\, ˚sta:.
ros. stav-staw.
staropol. 1401 pol stawu ]p[= stawu\,
1403 w stavech, 1404 stawu,
1405 staw ˘ staw – naturalny
lub sztuczny zbiornik wodny.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
=ac. piscina naturalis v. artificiosa,
franc. etang, niem. teich, weiher,
>redniow. ang. ponde ˘ ang. pond,
staroros. prud=-prud.
staropol. stawek – ma=y staw,
sadzawka
2. staw, stawienie, sstawienie
przegub r"ki lub nogi& =okie:, nadgar-
stek, kolano; =amie w stawach ]o doleg-
liwo>ciach\; ruchome z='cze dw[ch
cz">ci, zestaw ˘ nastawi: ]z=o/y:,
zestawi: ko>ci w miejscu z=amania\,
nastawnia kolejowa, zestawienie ]z=o-
/enie\,
ale stawi: si" na czas ]do='czy:,
przyby:\ ¯ sta:.
s=aw. stog= ]stag, staw; A, B, W, G\
˘ su ]ze\ % stog= ]staw\ ˘ sustog=
]zestaw\ ˘ pol. staw, ros. sustaw
]przegub\.
staropol. 1466 ¢sztaww, ca 1500
staw artus; ca 1500 stawem, ca 1500
stavy; sthawy ˘ staw, sstaw –
1. ruchome zestawienie, po='czenie
cz=onk[w cia=a, w tym ko>ci,
2. cz=onek cia=a.
=ac. 1. articulus corporis,
2. pars corporis, artus;
niem. gelenk, =ac. junctus ˘
starofranc. joint, joinct ˘ jointure,
>redniow. ang. i ang. joint,
staroros. sustav=-sustaw.
3. †staw ˚sta: ]funkcja czas.\
1. ca=okszta=t zewn"trznych i wew-
n"trznych warunk[w /ycia, w od-
niesieniu do rzeczy& wygl'd, stan.
2. wiek, lata ]kogo>, czyje>\.
=ac. status ]stan; pozycja; stanie;
miejsce; stanowisko; trwanie\ ˘
starofranc. estat ˘
>redniow. ang. stat ˘ ang. state,
ros. sostoqnie-sostojanie.
stawa: czynność.
˚sta: ]funkcja czas.\.
staropol. stawa: –
1. bywa:, przebywa: gdzie>,
znajdowa: si",
2. by: obecnym w wyznaczonym
terminie i miejscu, w celu wzi"cia
udzia=u w rozprawie s'dowej w
charakterze strony,
3. s=abn':, traci: si=y, moc, warto>:,
4. starcza:, by: do dyspozycji.
staropol. do(na(o(po(pow(prze(
(przy(u(w(za(zo•stawa:.
†stawad=o miejsce postoju.
staropol. stawad=a =[d{ – przysta<.
=ac. locus, quo quis consistit,
starofranc. ester ˘ anglofranc. estaier
˘ >redniow. ang. staien ˘ ang. stay,
ros. ostanovka-ostanowka.
†stawanie mieszkanie, miejsce
gdzie si" mieszka, sta=ego pobytu.
staropol. 1426 stawane.
=ac. habitatio, mansio,
yy
ang. habitat,
ros. 'ili]e-/iliszcze,
'ilitel;stvo-/ilitielstwo.
†stawarz bot. gatunek storczyka,
Orchidearum sp. tuberibus obovatis.
†stawek ma=y staw, sadzawka.
staropol. 1426 do sthawku.
=ac. parva piscina,
holend. poel, niem. pfuhl, anglosas.
i >redniow. ang. pol, ang. pool,
ros. lu'a-=u/a, omut-omut.
stawia: czynność. ¯ sta:.
po(pod(za(wy(do(u•stawa, stawka
przedstaw•i:(ia:,
za(na(po(u(przy(przy(od(do(od(
(pod(nad(w(wy(za(roz(zo•stawi:.
staropol. stawia: –
1. umieszcza:, k=a>:, lokowa:,
2. przedstawia:, zw=aszcza przed
s'dem ]>wiadka, r"kojemc", przed-
miot sporu, itp.\, przyprowadza:,
doprowdza: na rozpraw",
3. budowa:,
4. stawa: na sporze –
chwyta: w pu=apk".
=ac. 1. ponere, collocare, 2. addu-
cere, ostendere, 3. aedificare,
4. decipula capere,
ang. 1. locate, 2. present,
ros. 1. pome]at;-pomieszczat,
2. predstavlqt;-predstawliat.
staropol. na(o(po(przeza(roz(u(
(za(zo•stawia:.
†stawiciel ten kto stawia budynki,
budowniczy, mistrz nad cie>lami.
staropol. architectus stawyczel,
czo bvduye, mystrz nad czeslamy.
=ac. architectus, ang. contractor,
ros. postav]ik-postawszczik.
†stawiczno>: sta=o>:, wytrwa=o>:.
˚stojno>:, stateczno>:, stale.
s=owotw. pokr. ustawiczny ]dosł. bez
ustanku ¯ usta` % `wiczny ^ bez\,
s=owotw. koncepcji 003.
staropol. stawicznosz}:|.
=ac. constantia, patientia,
ang. constant, patience,
ros. postoqnnost;-postojannost,
nastojhivost;-nastojcziwost.
stawi: ¯ sta: ]funkcja czas.\; op[r,
dawne, dzi> jedynie& stawi: czo=a.
staropol. stawi: –
1. umie>ci:, po=o/y:,
2. przedstawi: przed s'dem ]>wiad-
ka, r"kojemc", przedmiot sporu,
itp.\, doprowadzi: na rozpraw",
3. zbudowa:, postawi:; dudowa:,
4. zbudowa: przegrod" na rzece,
zastawi:,
5. zostawi:, zachowa:,
6. stawiony – po=o/ony, znajduj'cy si",
7. stawi: si" – przybywa:, przyby:
osobi>cie, zg=osi: si", ukaza: si",
8. stawi: si" – che=pi: si", pyszni:
yy
si", przechwala: si",
9. stawi: si" – przeszkodzi:,
by: zwad',
10. stawi: si" – udawa:.
staropol. do(na(o(pod(po(przy(roz(
(u(w(wy(za(ze(zna(zo•stawi:,
przy(u•stawowa:, odstawiony.
~stawi: ]si"\ ¯ staw ^ =o/ ˘
postawa ^ po=o/enie,
s=aw. sustaw ^ z=o/enie, zestaw&
za•stawi: – 1. za=o/y:; zastaw,
2. co czym w poprzek
na•stawi: – nakierowa:
po•stawi: – w pion
u•stawi: – u=o/y:, u ^ za
przed•stawi: – przed=o/y:
prze•stawi: – prze•=o/y:(nie>:
przy•stawi: – przy=o/y:, tu/ obok
ob•stawi: – dooko=a, ob=o/y:,
ob•stawa: – sta: na swoim,
podtrzymywa: swoje
zdanie, stanowisko
do•stawi: – do=o/y:, przy='czy:
od•stawi: – od=o/y:, na bok
pod•stawi: – pod=o/y:, od spodu
nad•stawi: – wysun': do dzia=ania
w•stawi: – w=o/y: do >rodka
wy•stawi: – poza obr"b, normy
ze•stawi: – 1. z=o/y: w ca=o>:,
2. znie>:, obni/y:
roz•stawi: ]si"\ – rozdzieli: ]si"\
zo•stawi: – opu>ci:, zaniecha:
†stawid=o techn.
urz'dzenie s=u/'ce do regulacji
poziomu wody doprowadzanej do
m=yna, zastawa, >luza.
staropol. 1371 stauidla,
1428, stawidla, 1434 y stawydl.
†stawienie ¯ sta:, stawi:;
1. to, co zosta=o postawione,
zbudowane, budynek,
2. oporz'dzenie, przygotowanie
do u/ytku,
3. przyprowadzenie, dostawienie
kogo> ]do kogo>\,
4. s=awienie, chwalenie.
tak/e& stawienie, sstawienie –
staw, ruchome po='czenie cz=on-
k[w cia=a. ˚staw.
1. †stawisko ¯ staw % isko;
staropol. 1399 stawisco,
1410 na mem stauisku,
1434 stawiszka, 1459 stawisko –
1. naturalny lub sztuczny zbiornik
wody, staw,
2. opuszczony, nie zagospodarowa-
ny staw.
staropol. stawiszcze – staw, albo
miejsce gdzie by= staw.
2. †stawisko skr[cone stanowisko,
miejsce postoju. ˚sta:, stacja i inne.
¢stawiti na szczit jęz.
broni:, dost'pi: zaszczytu ]cz"sty
frazeologiczny zwrot\.
yy
staroros. staviti na ]it 1. stawia: kroki, i>:,
– stawiti na szczit. 2. odchodzi: w bok,
stawka ustalona jednostka. schodzi: z w=a>ciwej drogi,
3. ust"powa: przed czym>, unika:.
†stawne ˚ustawowe; unormowane, staropol. st'panie –
okre>lone przepisem, ustaw'. 1. ch[d, spos[b chodzenia,
staropol. 1387 stawne lukno, 2. post"powanie, uczynki cz=owieka.
1397 i 1411 stawna lukna, staropol. ¢st'pi: ¯ st"pi: –
1410 stawne ]=ukno\.
1. postawi: stop", st'pn':,
wg Ss 1953& stawne =ukno – naczynie 2. wst'pi:, wej>:, p[j>:,
na mi[d bli/ej nie znanej obj"to>ci
3. obst'pi:, otoczy:,
}istotnie, bli/ej nie znanej, ˚sze>ci- 4. odej>:, oddali: si",
p"dek, lecz =ukno jest miar', J.D.|.
5. wznie>: si",
†stawnica pojemn., płatn. 6. wzi': udzia=,
1. beczka bli/ej nieznanej obj"to>ci, 7. stan': do walki, podj': walk".
2. danina ]prawdop.\ z piwa. staropol. st'pnienie –
1. st'pni"cie, krok,
†stawnik, stawownik, stawowy 2. >lad stopy,
bli/ej nie znany, nie okre>lony, pra-
3. stopie< w hierarchii spo=ecznej,
cownik zatrudniony przy stawach.
4. st'pnienie ]prawa\ – post"powa-
sta/(ysta jęz. obowi'zkowy, pr[bny nie prawna, procedura prawna.
okres pracy, praktyka. staropol. do(na(ob(od(o(po(prze(
=ac. stagium ˘ franc. stage. (przy(roz(u(w(wy(za•st'pi:,
st'd pokr. odt'd ^ z tego miejsca. s(ob(od(o(po(prze(przy(w(wy(
staropol. st'd, st'dsze, stand, (za(z•st'pa:,
stad ˘ st'd, st'd/e – s(do(od(o(po(prze(przy(u(w(wy(
1.a. o miejscu – z tego miejsca, (za(z•st"powa:, przyst"pawa:.
z r[/nych stron, ~st'pi: czas dok., `kroczy:, `j>:
1.b. tam st'd, tame/ st'd – stamt'd, ¯ i>:, s=owotw. zwi'zane z si'>: ¯
2. o czasie – od tego czasu, siada:, kroczy:, i>:, st'pa:, depta:.
od tej chwili, odt'd, ¯ ang. step ˘ ang. to replace, approach,
3. o wnioskach – z tego powodu, surround, walk-in, step down, i inne.
dlatego, za•st'pi: – 1. wej>: na czyje>
4. sk'd... st'd. miejsce, ¯ zast"pstwo,
=ac. 1.a. hinde, hinc, 1.b. illinc, 2. zaj>: komu
istinc, 2. ex eo tempore, postqu- w drog", w poprzek
am, 3. quam ob rem, inde, na•st'pi: – 1. nadej>:, nasta:,
4. unde... inde, ¯ nast"pstwo,
franc. d’ici, de la, par cela, 2. nadepta:
>redniow. ang. hennes ¯ henne, po•st'pi: – 1. obchodzi: si",
ang. hence, ros. ots[da-otsjuda, post"powa:; post"p
ot six por-ot sich por. u•st'pi: – u` ]za`\ % st'pi:
p[j>: na ust"pstwo
st'giew pojemn.
wysoki dzban o szerokim dnie, zw"- prze•st'pi: – z miejsca A do B; wy-
kroczy:; przest"pca
/aj'cy si" ku g[rze, zwykle z jed-
przy•st'pi: – 1. przybli/y: si",
nym uchem.
podej>:,
staropol. 1394 stangwy; sthøgew,
2. wzi': si" do czego
1437 st'gef sponda, 2 st'gve.
ob•st'pi: – dooko=a
staropol. st'giewka – ma=a st'giew.
do•st'pi: – osi'gn': zaszczytu
staropol. st'gwiany – zwi'zany ze
st'gwi', dotycz'cy st'gwi. od•st'pi: – odej>:
s=owotw. pokr. =agiew, pod•st"p – podej>cie
˚sze>cipi"dek, =ukno, g'sior. w•st'pi: – do >rodka
wy•st'pi: – na zewn'trz, wy ^ prze
st'pa: ruch. kroczy:, stawia: kroki, ˘ wykroczenie,
posuwa: si" naprz[d chodem. wyst"pek
pokr. ang. step ]krok\. z•st'pi: – w d[=
s=aw. stoupati; roz•st'pi: si" – rozej>: si", przej>cie
s=aw. OU ^ U ˘ pol. Å, ´, da:
ros. v/stupat;. Nie nale/y& s•t"pa ]krokiem, wolno\
za(po(u(przy(do(od(pod(wy(roz-
st"p, na(prze•st"pca, po(wy•st"pek †stdza, sedza, sdza szlak. >cie/ka.
nast"pca, przest"pca, podst"pny, wy- ˚stedzka, ste/ka.
st"pek, dost"pny, obst'pi:, stopie<. stearyna
s=owotw. w zwi'zku s=owotw. ze produkt zmydlania =oju, sad=a, oleju.
stop' ¯ stopa. ¯ gr. stear ]t=uszcz\.
staropol. st'pa: –
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
steatyt minera=, odmiana talku, bar-
barwy bia=awej, szarej, lub zielonka-
wej. w ska=ach metamorficznych.
stebn(owa: czynność. szy:, wyszy-
wa: >ciegiem nieprzerwan' lini'.
niem. steppen.
†stedzka szlak.
>cie/ka, ˚stdza, ste/ka.
staropol. 1437 steczka,
na drodze, steczcze.
=ac. semita,
franc. le sentier, le petit chemin,
anglosas. p≤th, niem. pfad, steig,
>redniow. ang. path,
ang. path, footpath, trail,
ros. trop-a/inka-trop•a(inka,
doro'ka-doro/ka, put;-put.
†stegna
staropol. 1425, 1428 stegna,
1. szlak. >cie/ka, droga kt[r' pedzone
jest byd=o na pastwisko,
2. pastwisko.
¯ steg ]>cie/ka\ % gna: ]p"dzi:\.
stek anat. odbytnica, kloaka, ty=ek.
st, ty=, zad, w[r, plecy, tecz,
% `ek, `ak ˘
st(ek ^ ty=(ek ^ zad(ek; przod(ek, s=o-
wotw. koncepcji 002.A. worek ]mie-
szek noszony na plecach\; plecak,
tecz ˘ wstecz ]do ty=u\, wszetecznik,
cieczka; wi"cej ˚wrot.
tak/e ¢wr[t ^ ty= ˘ odwr[t ]wojsk\,
podczas odwrotu..., na odwrocie strony
]na tylniej stronie\,
s=owotw. pokr. >ciek.
stek k=amstw, obelg.
stek spoż. kotlet, zraz.
ang. steak ¯ >redniow. ang. steike
¯ staronord. steik.
stelmach prof.
rzemie>lnik wykonuj'cyn pud=a
powoz[w, bryczek, a tak/e ich ko=a,
naprawiaj'cy powozy. ko=odziej,
stolarz wiejski.
niem. stellmacher.
staropol. stelmach, stalmach,
starmach mo/e te/ sztelmach;
stelmacher, starmacher czy
sztelmacher, sztarmachar.
¢stelmagister poz. społ.
koniuszy, prze=o/ony nad wo{nicami.
staropol. stelmaister
czy sztelmaister.
†stelmaszka czy sztelmaszka
/ona stelmacha. ˚stelmach.
staropol. 1453 stelmaschka.
stemp-el(lowa: odcisk(a:,
znak(owa:, piecz"•:(towa:,
niem. stempel, pokr. stampfen ¯
anglosas. stempan ˘
>redniow. ang. stampen,
ang. stamp ]nacisk\.
staropol. stempel, st"pel mo/e te/
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
sztempel, szt"pel –
pr"t metalowy do ubijania prochu
w lufie broni palnej.
sten rodzaj pistoletu maszynowego
o wydolno>ci 550 sztuk amunicji na
min., wa/'cy 8 funt[w ]3,6 kg\,
u/ywany w czasie okupacji 1940-
1944 przez cz=onk[w organizacji
bojowych ruchu oporu ¯
ang. Sten gun ¯ skr[t od nazwisk
wynalazc[w& S ]Sheppard\ i
T ]Turpin\ % En ]England\.
†stendar, styndar mo/e te/
sztendar, sztyndar k=oda drewnia-
na s=u/'ca za podstaw" lub podpor".
wg Ss 1953& pie< drzewa }drzewo
jest /yw', wieloletni' ro>lin', J.D.|.
staropol. styndari, stendary.
franc. tige, tronc,
anglosas. stemn, stefn,
pokr. niem. stamm ]pie<\,
>redniow. ang. i ang. stem,
ros. stvol=-stwo=.
steno-pis(graf(gram jęz.
spos[b szybkiego pisania za pomoc'
umownych znak[w i skr[t[w.
gr. stenos ]w'ski, ciasny\ % grapho
]pisz"\; gramma ]pismo, litera\.
¢step obce.
st ]ty=\ ˘ stek ]ty=ek\, step ]krok\,
stopa, st'pa: ¯ stup, wst"p, stud.
ukr.-ros. stupen;, stepen; ¯
anglosas. stepe ˘ >redniow. ang.
steppe, ang. step ]krok\.
¢stepe< krok, stopie<, ¯ ang. step.
>redniow. stepen;-stepe<,
ros. stupen;-stupe<. ˚stopie<.
step(owy geogr.
obszar r[wniny pokryty ro>linno>ci'
bezdrzewn', z przewag' traw.
ros. step; ˘ ang. steppe.
ster(nik(owa:(owny żegl.
]=odzi'\ kier(owa:.
wa, szko, ster, =o ]woda\ ˘
wada – u•ster•ka – szko•da – z•=o,
wio•s=o, i wiele innych, ˚nr 400.
1816 r.& styr ]styr rz'du\.
Styr – rzeka na Wo=yniu.
stary dolnoniem. st¥r.
staropol. sztyrowa: ]sterowa:\,
ang. rudder ]ster\, steer ]sterowa:\,
ros. rul;-rul, pravilo-prawi=o.
staropol. styr – przyrz'd do kiero-
wania =odzi', tratw', statkiem.
anglosas., >redniow. ang. rother
]wios=o\ ˘ ang. rudder ]ster\,
ros. rul;-rul, pravilo-prawi=o.
staropol. sternik, styrnik, styrznik
– ten co kieruje sterem, statkiem.
franc. le timonier ]sternik\,
ang. steersman ]sternik\ ¯ steer ¯
>redniow. ang. steren ¯ anglosas.
stieran, pokr. niem. steuern, ros.
rulevoj-rulewoj, wturman.
yy
sterany proces. zu/yty zniszczony
przez trudy, m"cz'cy tryb /ycia;
szczerbiec, >cierka. ˚stary.
sterczy wystaje, odstaje,
wypina spodnie...,
s=owotw. pokr. ˚sztorc, OE.
anglosas. stearc ]sztywny\ ˘ ster-
can ]usztywnia:\; >redniow. ang.
sterchen ]usztywnia:\ ˘ starche
]˚krochmal\ ˘ ang. starch;
=ac. pro` % trudere ˘ protrudere,
ang. protrude,
ros. prosovyvat;/sq,
prosunut;/sq-prosunut(sja,
vysovyvat;/sq-wysowywat(sja,
vysunut;/sq-wysunut(sja.
stereo~ jęz. przestrzenne wra/enie
d{wi"ku, tr[jwymiarowo>:.
stereo•fonia(grafia(skopia(metria(
(chemia(typ.
gr. stereos ]stanowi'cy bry=",
st"/a=y\.
†sterk, stark usterka, wada.
†sterleziec czy sterle{ca ryba.
ryba z rodziny jesiotr[w, sterlet,
Acipenser ruthenus.
sterta wysoka kupa, stos s=omy,
zbo/a, siana. ˚start ]sterta\, stos.
ang. stack, pile, heap,
niem. schober, franc. la meule,
staroros. skird=-skird.
staropol. 1471 sthyrti ]sterty\, 1475
stirty, 1475 sztherth ]stert\ ˘ sterta,
styrta – wysoki st[g siana albo
s=omy ze zbo/a.
¢sterwo >cierwo, trup; zatrata.
stervo-sterwo,
staroros.
st;rvo-sterwo.
steryl-ny(izacja(izator(izowa:
1. niszczenie drobnoustroj[w
podwy/szon' temperatur',
2. pozbawianie zdolno>ci rozrod-
czych, zwykle przez usuni"cie
gruczo=[w p=ciowych.
=ac. sterilis ]bezp=odny\.
†steska: jęz. odczuwa: ucisk,
przykro>:, niepok[j.
¯ s` ]czas dok.\ % s=aw.-ros. toska.
staropol. 1447 steskay verberes.
franc. angoisse, anxiete,
ang. anguish, affliction, pain, grief;
weariness, boredom, oppression,
ros. toska-toska, OE.
staropol. steska: ˘ steskn':,
b="dnie w Ss 1953& ¢st"skn': ]$\ –
nie wiadomo co, odczuwa: t"sknot".
†ste/ka szlak. >cie/ka. ˚stdza.
staropol. ca 1500 przechod, ste-
schk' vel sczeska ˘ ste/ka.
=ac. semita.
steward(essa osoby obs=uguj'ce
pasa/er[w w samolocie lub na statku.
anglosas. stiweard, stigeweard ¯
yy
stig, sti ˘ >redniow. ang. stiward ˘
ang. steward(ess.
st"bno ˘ stebno.
st"ch-lizna(n':(=y proces.
zapach w=a>ciwy wilgotnym pomiesz-
czeniom przez d=u/szy czas nie wie-
trzonym.
¯ st"ch=y ¯ ang. stench ]smr[d\.
staropol. ca 1500 sth'chlyna putor.
=ac. putor, niem. gestank,
franc. puanteur,
>redniow. ang. i ang. stench,
ros. von;-wo<, zlovonie.
†st"chn': utworzy: zag="bienie
poddaj'c si" naciskowi.
staropol. støchne.
st"k(a: dźwięk.
wydawa: g=uchy d{wi"k podczas
wysi=ku fizycznego lub b[lu.
˚szcz"k(a, uk
"k – d{wi"k, wysi=ek ]j"k, m"ka\ ¯
uk ]zwuk, huk\,
"kukucz KCz,
stuk(a:  puk(a:
st"ka:  p"ka: ¯ puk ]p'k, p"k\ ˘
p"k(a: ˘ p"katy.
ang. moan ]j"cze: lamentowa:\,
groan ]j"cze:, j"k\,
ros. ston-ston ˘ stenanie.
staropol. a szdy stakasz; yvsz
stakam, yvsz my vmrzeczy;
barszo staka; nye postal any
stekal ˘ st"ka: – wydawa: j"kli-
wy g=os ]pod wp=ywem choroby,
b[lu, lub strachu\, j"cze:.
staropol. st"kanie – j"kliwy g=os,
j"ki. =ac. gemitus, suspiria.
staropol. st"kn': – wyda: j"kliwy
g=os.
wg ˚Ss 2011, staropol. st"ka: –
chorowa:, niedomaga:.
st"p ruszy: st"pa; ruch.
najpowolniejszy, miarowy ch[d
konia. Å´
anglosas. stepe ˘ ang. step ˘
pol. st'p(a:.
st"pa pojemn.
naczynie przeznaczone do mia/d/e-
nia, rozkruszania czego.
1. †st"pa staropol. stampa –
1. urz'dzenie sk=adaj'ce si" z naczy-
nia lub koryta, i t=uczka, tzw.
st"pora, s=u/'ce do obt=ukiwania,
ubijania, kruszenia,
2. kuchenne albo apteczne naczynie
z t=uczkiem do ucierania na mia=ki
proszek przypraw kuchennych i
>rodk[w leczniczych, mo{dzierz,
3. potrzask na zwierz"ta, pu=apka.
s=owotw. pokr. ros. stupka ]mo{dzierz\,
oba pokr. anglosas. stampan ]kruszy:,
naciska: do p"kania na kawa=ki\ ˘
niem. stampfen, >redniow. ang. stam-
pen, ang. stamp, stampede ¯ hiszp.
estampida ]ang. a crash, zgnie>:,
rozbi:, i inne\.
wg Ss 2011, staropol. st"pa – wydr'-
/ony pie< do =uskania ziarna na kasz".
¯ stem ]pie<\.
anglosas. stemn, stefn,
pokr. niem. stamm ]1. pie<,
2. plemi", r[d, 3. pokolenie\,
>redniow. ang. i ang. stem.
2. †st"pa zniewa/enie, zniewaga,
pogarda ]$\, ¯ ¢stupa. wg Ss 1953.
†st"pica łow. potrzask na zwierz"ta.
staropol. ca 1420 stampicza deci-
pula ˘ st"pica, mo/e i stampica
]˚st"pa\ ¯ stup(a: ]kro•k(czy:\.
=ac. decipula,
franc. trappe, anglosas. tr≤ppe,
>redniow. ang. trappe, ang. trap,
ros. zapadnq, lovuwka-
=owuszka.
˚samo=[wka, sobie=[wka, s=op.
st"pi: czynność.
t"pym uczyni:, nieostrym.
¯ s ]czas dok.\ % t"py.
staropol. stapyoni zlomek zelaza.
staropol. ca 1455 stampyeliby ˘
st"pie: – sta: si" t"pym.
ang. blunted, ros. tupoj-tupoj.
†st"pka kuchenne albo apteczne
naczynie z t=uczkiem, s=u/'ce do
ucierania na mia=ki... itd., ˚1. st"pa.
st"pka mors.
g=[wna belka na spodzie statku, bie-
gn'ca pod ca=' jego d=ugo>ci', kil.
wst"pny ¯ w` % ˚st'pi: ¯ step.
†st"por t=uk, t=uczek. ˚1. st"pa.
staropol. st"porowy –
zwi'zany ze st"porem.
†st"powa: wst"powa:, wchodzi:,
wkracza:. ¯ ros. stup ¯ ang. step.
¢st"skn': wg Ss 1953 }nie istnieje,
J.D., ˚steska: ˘ steskn': ¯ toska|.
st"/enie zawarto>:.
¯ s % t"gi, G?.
s=owotw. pokr. nat"/enie.
†st"pny st"pny boj – zaczepny,
wst"pny, pierwsza faza boju. staro-
pol. støpnym boyem, st'pni boy.
=ac. pugna aperta, quae dicitur,
starofranc. engager, ang. engage, to
enter into conflict with ]the enemy\,
ros. vstup-at;/it; v sra'e-
nie s-wstup-at(it w sra/enie s.
¢stiagi wojsk.
>ci'gi, wojenne znaki obnoszone w
celu do='czenia miejscowych do si=
kniazia;
wielkiego kniazia “stiag” by= zwykle
koloru czarnego z wizerunkiem
Zbawiciela na tkaninie.
>redniow. stœgi-stiagi.
¢stich lit. rz'd, linijka, wiersz;
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
zako<czenie zdania; poezja, wiersz.
staroros. stix-stich.
¢stiegno anat. biodro.
staroros. stegno-stiegno.
stiuk nasa plastyczna z gipsu,
wapna i piasku.
†st=oczy: czynność.
1. >ci': g=ow",
2. zadr/e:, zachwia: si".
staropol. stloczyl ˘ st=oczy:.
=ac. 1. caput abscidere,
2. contremescere, comoveri,
franc. 1. decapiter, ang.1. behead,
2. tremble, shiver; sway,
ros. 1. obezglavlit;-obezg=awlit,
2. dro'at;-dro/at.
st=uc ¯ s` ]wzmocn.\ % ˚t=uc.
rozbi:, pobi:, pokruszy:.
staropol. st=u, s=uc, st=uc si" –
1. rozbi:, zniszczy:, uszkodzi:,
po=ama:, pot=uc, pokruszy:.
2. uderzy: kogo>, uszkodzi: na cie-
le, spowodowa: czyje> obra/enia.
franc. fracture, anglosas. brecan,
>redniow. ang. breken ˘ ang. break,
ros. razbit;-razbit, slomat;.
staropol. st=uczenie –
rozbicie, zniszczenie, po=amanie.
staropol. st=ukanie –
uderzenie wywo=uj'ce huk.
st=umi: ¯ s ]czas dok.\ % t=umi:.
staropol. stlumycz ˘ st=umi: –
1. pokona:, poskromi:, podepta:,
2. przerazi:, oszo=omi:.
=ac. 1. superare, vincere, domare,
2. aliquem in terrorem.
staropol. st=umia: –
gn"bi:, poskramia:.
=ac. premere, vexare, domare;
suppressus ˘ >redniow. ang.
suppressen ˘ ang. suppress,
ros. podavit;-pridawit.
†st=umienie ¯ s ]czas dok.\ % t=umi:.
staropol. w sztlvmyenv pozan-
d'nye ]w st=umnieniu po/'dania...\,
1. karno>:, rygor,
2. >cisk, zbiegowisko.
=ac. 1. disciplina, 2. turba.
ang. to curb,
ros. sder'it;, obuzdat;.
†st=u>cie: sta: si" t=ustym, uty:.
¯ s ]czas dok.\ % t=uszcz, t=usty.
ang. become fat, obese,
sto liczebnik.
1. 100, skr[cone cento ^ sto, CS.
gr. hekaton, =ac. centum, franc.
cent, p[{ny anglosas. hundred,
>redniow. ang. hondred, honderd,
ang. hundred,
ros. sto-sto, sotnq-sotnia ]setka\
˘ `sotnyj-sotnyj ]`setny\.
2. wiel•e(o ˘ sto•pa(kro:(ktotnie(
(noga(=ek(s(sunek(ziarn.
`pa – pal•ec(c[w.
yy
stokro: – wielokro:,
staropol. sto –
1. liczebnik jednoczonowy, 100,
2. liczebnik wielocz=onowy,
np. tridzesczi y sto ]130\,
3.a. pstre sto – jednostka organiza-
cyjna ludno>ci feudalnie zale/nej,
z=o/ona z ludzi o r[/nym statusie
prawnym i r[/nym zakresie wy-
konywanych obowi'zk[w,
3.b nazwa bli/ej nieznanego urz"du.
4. płatn. jaka> op=ata.
†stoczek potok czy {r[d=o. ˚stok.
staropol. 1773 v stoczku.
=ac. rivus vel fons,
ang. stream or spring,
ros. potok-potok, ruhej-ruczej.
stocz-nia(niowiec(y: zak=ad zaj-
muj'cy si" budow', remontem i
konserwacj' statk[w ¯ stoczy:, sta-
cza: OA ¯ stok ]pochy-lnia(=o>:\.
staropol. stoczy: ]z='czy:, zespoli:\.
ang. shipyard, ros. verf;-werf.
†stoczysty stoczysta wrota – wrota
wspieraj'ce si" i tocz'ce si" na przy-
twierdzonych do nich u do=u k[=kach.
staropol. dwogych vroth stoczy-
stych.
stoczy: ¯ s` % ˚toczy:.
stodo=a budynek gospodarczy do
przechowywania zbo/a w snopach,
siana, s=omy; konstrukcji szkieletowej&
dach oparty na s=upach, >ciany i klepi-
sko, zapola po jego obu stronach.
¯ >redniow. ang. stode, stude ]kolum-
na, filar\. ˚zapola w stodole.
pol.-ang. pole ]s=up\.
staropol. 1385, 1400 stodola –
budynek w gospodarstwie wiej-
skim, s=u/'cy do przechowywania
nie m=[conego zbo/a i s=omy.
=ac. horreum, franc. grange,
anglosas. bere≤rn,
niem. scheune,
>redniow. ang. i ang. barn,
ros. xlebnyj ambar,
'itnica-/itnica.
†stog=owiec, stog=[w bot.
Eryngium campestre L.
miko=ajek polny,
staropol. 1437 stoglowecz irungus,
1475 stoglovyecz; stoglovyecz
narcisus;1472 stoglow yringi,
1437 yringus stoglow.
†stogowy jęz. zwi'zany ze stogiem.
stoi(: jęz. godnie, =adnie.
do(przy•stojny.
stoicki jęz. spokojny, opanowany.
gr. stoikos ¯ stoa ]portyku, ganku,
kolumnady, w Poikile, w Atenach,
gdzie Zenon z Kition naucza= etyki,
od ok. 308–301 B.C.\
=ac. stoicus, >redniow. ang. Stoycis
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
˘ ang. Stoic.
stoisko handl. stragan na kiermaszu,
punkt obs=ugi, dzia= sklepu wielo-
bran/owego.
¯ stoi % sko.
ang. stall ]stragan, buda, stoisko,
kiosk; przegroda w stajni\.
†stojaczek ]nr 1 i 2\,
]tylko nr 2\ stojak, stoja= bot.
staropol. 1472 strziaczek ]lub sto-
iaczek\, filoteten, 1493 stoyaczek
satirion, 1472 stoyak satirion.
1. marzanka wonna,
Asperula odorata L.
2. gatunek storczyka z kulistymi
bulwami, Orchidearum
sp. tuberibus obovatis.
stoj-ak('c('co ¯ sta:. OAÅ.
†stoj'cze< czy stoj"cze< sierpie<.
b="dnie w Ss 1953& wrzesie<, i – gorzej
– dziewi'ty miesi'c roku.
w Polsce, do 1586, rok rozpoczyna=
si" od marca ]marzec by= pierwszym
miesi'cem roku\, st'd wrzesie< by=
si[dmym, nie dziewi'tym miesi'cem
roku, J.D., i nie wrzesie<, lecz sierpie<,
patrz ni/ej# w cytacie «sierpie<» a w
opisie «wrzesie<»; por. stoj'czka.
staropol. schirpen, stoiatschen.
=ac. menis Augustus.
†stoj'czka czy stoj"czka sierpie<.
sz[sty miesi'c roku. ˚stoj'cze<.
staropol. stoyaczka vel sirpyen.
†stojno>: jęz. wytrwa=o>:.
˚stawiczno>:, stateczno>:, stale.
s=owotw. pokr. ostoja, o` ^ po`
staropol. stoynoscz, vstawycz-
noscz; constancia stoynoscz,
vstavicznoscz.
=ac. constantia, perserverantia,
ang. constancy, perserverance,
postoqnstvo-postojanstwo,
ros.
nastojhivost;-nastojcziwost.
1. †stok ¯ s ]po\ % tok ]ciek, p=yw\.
1. strumie<, potok ]˚stoczek\,
2. {r[d=o,
3. zbiornik wody opadowej, ka=u/a,
>ciek, nieczysto>ci.
bia=y ]p=ytki, na nizinie\ %
stok ]potok\ ˘ Bia=ystok. ˚bia=y.
staropol. 1415 stok, 1425 na stoku,
=ac. 1. rivus, torrens, 2. fons,
ang. 1. stream, 2. spring.
2. stok zbocze, skarpa, pochy=o>: ˘
stocznia, pochylnia. tok ]ciek, bieg,
p=yw\ ˘ stoczy: si", K ˘ Cz.
anglosas. slupan ]szybowa:\ ˘
aslupan ]wy>lizn': si"\ ˘ aslopen
˘ aslope ˘ zaprzeczenie, przeciwie<-
stwo, ang. slope, slant,
ros. sklon-sk=on, otkos-otkos,
naklon-nak=on, pokatnost;-
pokatnost.
yy
stok=osa bot. ro>lina z rodziny traw
rosn'ca przy drogach, w rowach,
itp., niekt[re gatunki u/ywane jako
pasza.
staropol. ca 1460 sthoclossa centu
pica – stok=osa /ytnia,
Bromus secalinus L.
†stokorodny jęz. rodz'cy {r[d=a.
stokro-:(tnie(tka ¯ sto` ]wielo`\.
zupe=nie nieporozumienie w Ss 1953&
stokrotnie, sto razy, i t=umaczone
dos=ownie na j. =aci<ski&
=ac. centies,
ang. many ` ]as many thanks\,
sto ^ 100, literally translated as
hundred ]of something\.
staropol. stokrotny –
1. wielokrotnie wi"kszy, 2. setny.
jak uprzednio, b="dnie w w Ss 1953&
1. sto razy wi"kszy, 2. setny.
stol-arz(arka prof.
rzemie>lnik zajmuj'cy si" obr[bk'
drewna, wykonywaniem z niego
element[w.
ang. stool ]sto=ek\, ˚cie>la.
staropol. stolarczyk – syn stolarza,
albo ch=opiec zatrudniony u
stolarza.
staropol. stolarka – /ona stolarza.
staropol. 1478 stolarzs ˘ stolarz –
rzemie>lnik wyrabiaj'cy z drzewa
sprz"ty, meble.
=ac. carpentum ]dwuk[=ka, pow[z
dwuko=owy, bida\ ˘ p[{no=ac.
carpentarius ]ko=odziej\ ˘
staronorm., franc. carpentier,
>redniow. ang., ang. carpenter,
ros. plotnik-p=otnik.
stolec mebel. tron, krzes=o. ˚tron.
staropol. stolec –
1. sprz"t do siedzenia, sto=ek,
2. krzes=o w=adcy, tron,
3. w=adza, panowanie, wysoka
godno>:, dostoje<stwo,
4. krzes=o s"dziego, cz=onka s'du,
tak/e sam s'd, instancja s'dowa,
5. stolec wdowi – dobra dzier/one
przez wdow" po >mierci m"/a,
6. wzniesienie, kopiec.
=ac. 1. sella, 2. sella ragia, solium,
3. potestas, imperium, honos,
dignitas, 4...., 5. ..., 6. tumulus,
ang. 1. chair, 2. throne, 3. authori-
ty, excellency, 4. bench,
s=owotw. pokr. stolica ]wiele lic\,
sto=ek i inne, ¯ sto` ]wielo`\.
ros. tron-tron, prestol-presto=.
wo=. 1289 na stolci-na stolci
]na stolcu, tronie\, stolnyi-
stolnyi ]sto=eczny\, stolnogo-
stolnogo ]sto=ecznego\.
stolica społ. centrum w=adzy.
ol, o= ^ stol ^ str ]wielk•i(a\ ˘ stolec
wielkoksi'/"cy ]tron, sto=ek\ ˘
sto=eczne,
yy
KC ˘ Cz. ˚sto.
lica ¯ liczba, lico ]twarz\; `ca ]ziemia\
¯ =ac. terra.
Stolice Polski&
Warszawa ¯ Krak[w ]Korony Pol-
skiej\ ¯ Pozna< ]Polan\ ¯ Gniezno ¯
jez. Lednica.
stolic' Mazowsza by= P=ock n(Wis=',
w='czonego do Korony dokumentem
z dat' 27 grudnia 1529, jako zwyk=e
wojew[dztwo.
Polanie – plemi" z okolic Kijowa, st'd
i na Mazowszu nazwy& Pako>:, Kutno
¯ kut ]k't\, Lednica ¯ led ]l[d\.
Mieszko ]M>ciwy ¯ mest\ ¯ Siemo-
mys= ¯ Siemowit ]Znak ?ycia ¯ siemo
% wit, ¯ gr. semeion ^ znak\,
˚Mieszko, nr 600.
ang. capital, metropolis,
=ac. capitalis ]g=owy\.
gr. metropolis ¯ meter ]matka\ %
polis ]pa<stwo, miasto\. stolica jest
rodz. /e<skiego i ojczyzna tak/e,
chocia/ od ojca pochodzi. ˚sto=p.
staropol. stolica –
1. sprz"t do siedzenia, s=o=ek,
2. krzes=o w=adcy, tron. ˚stolec.
†stoligwa zool., ptak.
staropol. 1472 stoligwa lucima;
1437 szoyka, stoligwa ˘ stoligwa –
1. brodziec samotny,
Totanus ochropus Temm,
2. s[jka, Garrulus glandarius L.
stol-ik(nik(ec(ica mebel. tron,
poz. społ. urz"dnik dworski maj'cy
piecz" nad sto=em kr[lewskim,
p[{niej& ni/szy urz"dnik ziemski.
anglosas. stol ˘ ang. stool ]sto=ek\
s=aw. stolp= ]s=up kamienny
wbity w ziemi" na ok. 1000 krok[w
przed grodem w=adcy\,
na stolci ]na stolcu\,
stoln-yi/ogo ]stoln•y(ego\.
†stolin jęz. olbrzym.
staropol. 1437 vyesolego stolina.
gr. gigant, gigantos ˘
=ac. gigas, giganted ˘
starofranc. jaiant, franc. gaiant ˘
>redniow. ang. geant, ang. giant,
ros. velikan-wielikan.
†stolistnik bot. krwawnik pospolity,
Achillea Millefolium L.
staropol. 1419 stolistnyk millefolium,
1437 stolistnik supersilium veneris;
stolisthnyk uel krwawnyk.
stolnica narz.
drewniany blat do wyrabiania ciasta.
¯ stolnik, KC ¯ stolec.
ang. moulding-board,
staropol. stolnica, stolnikowa –
/ona stolnika.
1. †stolnik poz. społ. urz"dnik dwor-
ski dogl'daj'cy sto=u panuj'cego,
p[{niej honorowy ni/szy urz"dnik
ziemski.
˚cze>nik ]urz"dnik kr[lewski ma-
j'cy piecz" nad napojami\.
staropol. stolnica, stolnikowa –
/ona stolnika.
staropol. stolnikowiec –
syn stolnika.
staropol. stolnikowy – nale/'cy do
stolnika, pochodz'cy od stolnika.
niem. tafeldecker ]nakrywacz,
stolnik\.
2. †stolnik prof., poz. społ.
g[rnik solny, kopacz dziedzicz'cy
prawo do stanowiska roboczego w
kopalni soli.
†sto=ecznik
staropol. 1411 stolecznik; stolecz-
nyk ˘ sto=ecznik –
1. poz. społ. dygnitarz ksi'/"cy,
2. prawn. =awnik w s'dzie
prawa niemieckiego,
3. rel. sto=ecznicy – wg wierze<
chrze>cija<skich, nazwa ch[ru
anielskiego stoj'cego bezpo>rednio
przed tronem bo/ym.
staropol. sto=eczny pan –
dostojnik >wiecki lub duchowny
zasiadaj'cy w radzie kr[lewskiej.
sto=e-k(czny mebel. por. stol`
sprz"t domowy do siedzenia, zwykle
na czterech nogach, bez oparcia.
franc. tabouret, anglosas. stol,
>redniow. ang. i ang. stool,
ros. skemejka-skamiejka,
taburet-taburet.
staropol. sto=ek –
1. sprz"t do siedzenia dla jednej
osoby,
2. krzes=o w=adcy, tron.
†sto=owe płatn.
danina roczna sk=adana ko>cio=owi
parafialnemu. ˚st[=.
¢sto=p centrum w=adzy, s=up kamien-
ny przed grodem w odl. ok. kilometra,
wiorsty; zwykle z god=em. ˚stolik.
wo=. 1289 stolp=-sto=p.
¢stomach anat.
/o='dek ¯ ang. stomach.
nie >redniow. ang. pisownia#
staroros. stomax-stomach,
ros. 'eludok-/e=udok.
stomatolog(ia prof., szkoln.
gr. stoma]tos\ ]usta\
†ston naci"cie, >lad po uderzeniu
ostrym narz"dziem.
=ac. incisio, vestigium instrumenti
acuti in ligno factum.
†ston': zdarz. uton':, utopi: si".
=ac. aqua mergi, in aqua perire,
ang. be drowned,
ros. utonut;-utonut.
stonka owad. Chrysomelidae,
ziemniaczana, /uk z Kolorado, owad
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
/eruj'cy g=[wnie na ziemniakach.
stonoga zool.
Oniscoidea, podrz'd skorupiak[w
r[wnonogich przystosowanych do
/ycia l'dowego, obejmuj'cy r[/ne
rodzaje; ka/dy segment zaopatrzony
w par" n[g, przednie zmianione na
jagowite z"by jak u w"/a.
¯ 100 ]wielo`\ % noga.
=ac. centum ]100, ang. a hundred\
% pes, pedis ]noga, ang. a foot\ ˘
centipeda ˘ franc i ang. centipede,
ros. stono'ka-stono/ka.
†ston[g
1. bot. wid=ak go{dzisty,
Lycopodium elevatum L.
2. zool. Oniscus murarius L.
staropol. 1437, 1472 stonog.
stop(er(owa: czynność.
¯ ang. st ]¢prz[d, do przodu\ % op
¯ oppose ]przeciwstawia:, sprzeci-
wia:; oponowa:\ ¯ =ac. oppositus,
wi"cej ˚anglosaski j"zyk.
gr. stuppe ˘ =ac. stuppa ˘ p[{no-
=ac. stuppare, pokr. franc. etouper,
niem. stopfen, >redniow. ang.
stoppen ˘ ang. stop,
ros. ]obstruction\ zader'ka,
]interruption\ pereryv,
]end\ konec,
]cessation\ prekra]enie.
stop(i: metal.
kompozyt metali ¯ topi:.
stopi: si" ¯ s ]czas dok.\ % topi:.
zmieni: stan sta=y w ciek=y.
b="dnie stapia: ]czas przesz=y z tera-
{niejszym w jednej formie; czas tera{n.
utworzony z czasu przesze=go#$\.
franc. fondre, anglosas. meltan,
>redniow. ang. melten,
ang. melt]ed\,
ros. rastopit;-rastopit,
]metal\ plavit;-p=awit.
staropol. stopi: –
1. doprowadzi: do stanu ciek=ego,
2. utopi:, zatopi:,
=ac. 1. liquefacere,
2. in aqua demergere.
stopa, st'pa: anat. ruch.
step ]krok ˘ kroczy:\ ˘
stopa ˘ st'pa:&
ang. step ]krok\, anglosas.
stepe ]dolna cz">: nogi\,
pers. paj ]noga, stopa\,
anglosas. stepe ˘ >redniow. ang.
steppe ˘ ang. step ]krok\.
staropol. stopa –
1. dolna cz">: nogi od pi"ty
do palc[w,
2. dolna cz">: czego> czy te/ miara
d=ugo>ci,
3. miara d=ugo>ci, oko=o 33 cm,
4. >lad,
5.a. bot. kobyla stopa – podbia=
pospolity, Tussilago farfara L.
yy
5.b. wilcza stopa – karnieniec
pospolity, Lycopus Europaeus L.
5.c. zaj"cza stopa – koniczyna pospo-
lita, Trifolium arvense. ˚stopka.
=ac. 1. pes, 2. alicuius rei pars
infima, 3. mensura longitudinis,
ca 33 cm, 4. vestigium,
franc. le pied, niem. fuss,
anglosas. i >redniow. ang. fot,
ang. foot, ros. ]stopa\ noga-noga,
]miara\ fut-fut,
]poetyckie\ stopa-stopa.
stopie< dosł. wielopion.
¯ sto` ]wielo`\ % pie< ]pion\.
miara ]rozwoju\. stopniow•o(y.
jeden z kilku lub wielu
st[p na schodach, szczebli na dra-
binie, systemie punktacji czego, np.
wynik[w nauczania, rozwoju – w
«wielopionie».
1. dosł. pionowy krok, st'panie
¯ step, st'p(a: % pie< ¯ pion,
IEIO, ˚pion,
2. }arch. s=aw.| pokolenie.
mazur. stepen;,
=ac. degradare,
starofranc. degre ]stopie<, ranga\ ˘
>redniow. ang. degre, degree,
ang. degree,
ros. gradus-gradus, hin-czin,
rang-rang, stepen;-stepe<.
=ac. gradi ]post"powa:, kroczy:\ ˘
gradus ]krok, stopie<, ranga\,
franc. degre, rang, grade,
ang. grade,
ros. stepen;, hin, san-san,
naklon-nak=on ]sk=on skarpy,
po(na•chylenie\. ˚stopa.
W moim, zrozumieniu, prosto –
zwierciadlane odbicie&
wy/szy p=ytszy lepszy
wysoki p=ytki dobry
^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^
niski g="boki z=y
ni/szy g="bszy gorszy
st'd w 5-punktowej skali ocen
szkolnych&
5 – bardzo dobry,
4 – dobry,
3 – dostateczny ]mierny\,
2 – niedostateczny.
ze skal' wzwy/ nie ma problemu;
problem jest ze skal' poni/ej linii.
W moim zrozumieniu& wszystko
co wy/ej – lepiej ˘ wy/szy,
a co ni/ej – gorzej ˘ ni/szy.
a tu mSjp 1969 zamieszanie& gorzej –
stopie< «wy/szy» od «z=e» ]w g[r",
do g[ry\, gdy my>lowo w przeciwnym
kierunku ci'gnie, nak=ania, do do=u.
a Ss 1953 zamie>ci= stop" ]ang. foot\
ze stopniem ]ang. grade\ pod jednym
has=em – stopie< – oba znaczenia&
staropol. stopie< –
1. sch[d,
2. miara d=ugo>ci, ok. 33 cm, stopa,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
3. stan nat"/enie, intensywno>ci.
przyczyn' ˚pomieszania jest&
=ac. gradi ]kroczy:, spacerowa:,
ang. to step, walk\ ˘ gradus ]krok,
ang. a step, degree, rank\ ˘ ang.
grade, >redniow. stepen;-stepe<
]krok, stopie<\, ros. ]ang. of stairs\
stupen;-stupe<.
stopka
1. rzadkie. zdrobniona stopa,
2. odzież. cz">: po<czochy
lub skarpetki wk=adana na nog",
3. ma=a szklaneczka do alkoholu,
4. techn.
4.a. cz">: instalacji elektrycznej,
4.b. cz">: broni palnej zabezpiecza-
j'ca przed mimowolnym odda-
niem strza=u,
4.c. roln. cz">: pomocnicza p=uga,
5. zako<czenie audycji radiowej,
6. przypisek na dole strony, cz"sto
zawieraj'cy nazw" publikacji.
ang. 6. footnote ]kr[tki komentarz
na dole strony z odno>nikiem do
tekstu\.
staropol. stopka –
1. przedmiot przypominaj'cy ma='
stop",
2. bot.
2.a. sporysz, Claviceps purpurea Tub.
2.b. zaj"cza stopka – pi"ciornik
roz=ogowy, Potentilla reptans L.
2.c. koniczyna polna,
Trifolium arvense. ˚stopa.
†storaks /ywica z drzewa styrak
lekarski, resina Styracis officinalis L.
staropol. ca 1500 storax storax.
storczyk bot. orchidea, gat. kwiatu.
˚sum& staropol. szom alipso – zep-
sute& szon calypso ¯ niem. schön;
calypso – kwiat z rodziny Orchid[w,
napotykany na bagnach, na =odydze
pojedy<czy, bia=y kwiat z purpuro-
wym lub /[=tym j'drem ¯ gr. orchis\.
Bia=y kwiat na bagnach, ale t=umacze-
nie posz=o z ang. stark }stork| – biel na
bagnach ˘ storczyk ]bocianek\, lub&
orkork& orchis }orkis|  stark }stork|.
staropol. ˚bycza=o, byczel.
franc. orchide, niem. orchideen,
ang. orchid,
ros. orxideq-orchidea.
stor-a(y zas=ony w oknie.
†storycerzewnik wojsk.
¯ sto % rycerz(y.
setnik, dow[dca stu ]najcz">ciej
uzbrojonych\ ludzi. ˚stupan.
staropol. storiczerzewnyky, stho
ryczierzew ˘ storycerzewnik.
=ac. centurio ˘
franc. le centenier, centurion,
=ac. ˘ ang. centurion, ros. centu-
rion-centurion, sotnik-sotnik ¯
sotnq-sotnia ]la centaine\.
yy
†storzan bot. polonicznik nagi,
Herniarnia glabra L.
staropol. 1437 storzan erenosa.
†storzanek, storzyk, storzysz,
tak/e storzyczewie ]$\ bot. gatu-
nek storczyka z kulistymi bulwami,
Orchidearum sp. tuberibus obovatis.
staropol. 1493 sto}r|zanky,
1472 storziczeue satirion,
1472 storzik satirion,
1472 storzyss satirion.
stos rzeczy u=o/one jedna na drugiej,
kupa, sterta.
staronrod. i dialekt. norw. tossa ˘ ang.
toss ]rzuca: w g[r", podrzuca:\.
s•tos  tos•s; “na stos go”.
s=owotw. pokr. ros. sostaw ]zestaw,
ang. composition, structure, forma-
tion; personnel\& s•t•os  s•os•t]aw\,
s=owotw. koncepcji 023.
staropol. stos, stus – cios, uderzenie,
pchni"cie.
ang. pile, heap, ros. kuha-kucza.
staropol. stos – kupa, sterta.
=ac. strues, acervus,
ang. stack, ]stos\ pile, heap,
ros. ]siana\ stog-stog,
]zbo/a\ skird-skird. ˚sterta.
stosina r"koje>: bicza, biczysko.
stosowa-:(ny czynność. wdra/a:.
za(przy•stosowa:.
~stosowa: czas niedok.
1. wprowadza: w /ycie, w czyn,
2. czyni: co odpowiednim do czego,
3. adresowa:, kierowa:, odnosi: co
do kogo.
stosowa: si"&
1. nagina: si" do kogo, czego, np.
do przepis[w, prawa,
2. odnosi: si" ˘ zakaz stosuje si" do...
ros. primenqt;-primenjat,
stosowa: si" ]do czego\
prisposoblqt;sq (k hemu),
ang. to apply, to adapt,
to put in practice, to conform ]to\.
za•stosowa: – u/y: odpowiednio
zastosowa: si" – wykona: zgodnie z
wskazanymi warunkami
przy•stosowa: – adaptowa:, dostroi:
do warunk[w
do•stosowa: – dopasowa:, dostroi:
wy•stosowa: – starannie co> u=o/y:,
przygotowa: do okazania,
pokazania, przedstawienia
stosun-ek(kowy jęz. odnoszenie,
zwi'zek, zale/no>:, relacja.
¯ stos ]kupa\ % `unek ]jeden\,
kupa ¯ kopu ]upaopu\.
†stoziarn bot. polonicznik nagi,
Herniarnia glabra L.
staropol. ca 1465 stosyarn cen-
tumgrana.
¯ sto` ]wielo`\ % ziarno.
st[g, sto/ek, sto/y: G?,
yy
dosł. staw}ia:| ¯ sta:.
kopica, du/a kupa trawy, siana,
symetrycznie u=o/ona, z op=ywow'
powierzchni' na zewn'trz, jako
magazyn poza budynkiem.
=ac. stagnare ˘ stagnatus ˘
stag]nacja\ Ø ^ A.
staronord. stakkr ˘
>redniow. ang. stac ˘
ang. stack ]st[g, sterta\.
s=aw. stog= ]stag, staw; A, B, W, G\
˘ su ]ze\ % stog= ]staw\ ˘ sustog=
]zestaw\ ˘ pol. staw, ros. sustaw
]przegub, zestaw, z=o/enie\; tak/e sta:
Ø ^ A, GC;
A. Br¥ckner 1927, b="dnie& k[=, ostro-
k[=, oko=o kt[rego sto/y si" siano.
staropol. st[g – siano lub s=oma
u=o/ona w kszta=cie piramidy lub
sto/ka.
staropol. sto/y: – sk=ada: siano,
zbo/e, w st[g.
sto/ek – figura geometryczna
powsta=a przez obr[t tr[jk'ta,
ekierki, wed=ug pionowej osi.
st[jk-a(owy
1. stan bezruchu,
2. w'ski, nie wyk=adany ko=nierzyk.
policjant w stopniu szeregowca w
zaborze ros. ¯ sta:,
ros. stojka.
1. st[=, sto=ow-a:(y(nik
sto=[wka mebel. blat oparty na 4-ch
nogach, zwykle s=u/'cy do spo/ycia
na nim posi=k[w.
¯ niem. stuhl ]sto=ek, krzes=o, stolec
^ tron kr[lewski\.
=ac. tabula ˘ starofranc., >redniow.
ang. i ang. table ]franc. la table\,
staroros. stol=-sto=.
staropol. sto=owe – danina sk=adana
ko>cio=owi parafialnemu.
stropol. stol, stool, k sto=u, przed
stolem, cum stoli, stholy, y stoly –
1. sprz"t domowy, najcz">ciej drew-
niany, s=u/'cy do spo/ywania na
nim posi=[w, tak/e potrawy na
nim podawane,
2. tron kr[lewski,
3. skarb ksi'/"cy lub biskupi,
4. trybuna= s'dowy,
instancja s'dowa.
=ac. 1. mensa, 2. sella regia,
solium, 3. bonum ducis aut
episcopi, 4. iudicium.
2. †st[= kana=, przekop.
¯ st[= ]r[w ¯ r[wno(waga\. ˚sta:.
=ac. canalis, fossa,
ang. canal, ditch, moat,
ros. kanal-kana=,
kanava-kanawa, rov-row.
†stpicza }arch.| szprycha u ko=a.
=ac. radius
ang. a spoke of a wheel.
†stpie<, spie<
1. spinka, sprz'czka,
2. rami" wagi, wg Ss 1953.
zakrawa, /e stepie< ]miara, r[wno-
waga\ tu pomy=kowo radaktorzy Ss
1953 w='czyli; obie formy maj' w
sobie E ]...\& stepyenyem alybo step-
nem, s=owotw. pokr stopa ]miara\.
˚sta: ]jako miara\, ˚albo.
staropol. ca 1420 stpen fibula,
1437 stpyen fibula,
ca 1500 sy'czye vel spen.
>redniow. ang. claspe, clapse,
ang. 1. clasp,
ros. 1. prq'ka-†pra/ka.
~str, ~pr
1. wielk•i(a(ie,
ros. strastnaja nedelja ]Wielki
Tydzie<, przed Wielkanoc'\,
2. rzeka& Dniestr, Dniepr, Wiepr
˘ Wieprz, strumie<, struga; mjsc.
Drestr n(Dunajem, dzi> Silistra,
pol. Sylistra. ˚o=, on, en.
stracenie(c ¯ s ]za`\ % traci:, gubi:.
wy='cznie fraz. przeznaczony na
stracenie ]...na >ci"cie\ ˘ strace-
niec ]wi"zie< skazany na >ci"cie
g=owy; dzi> desperat\.
ang. desperado,
ros. golovorez-go=oworez.
staropol. alybo straczenym
vrz'ndv swego y gemyenya
sztracenym... ˘ stracenie –
1. pozbawienie urz"du, utrata
maj'tku, stanowiska, uprawnie<,
2. zniszczenie, zatrata,
pozbawienie /ycia,
3. przegranie sprawy w s'dzie.
staropol. straceniec –
1. skazany na >mier:, skazaniec,
2. /o=nierz lekkozbrojny potykaj'cy
si" w pojedynk" z wrogiem, przed
bitw', harcownik, wolty/er.
franc. 2. voltigeur,
ang. 1. condemned,
2. light infantryman.
strach(liwy, straszy: ChSz.
psycholog. l"k, trwoga, przera/enie,
uczucie zagro/enia, uczucie ogarnia-
j'ce kogo wobec niebezpiecze<stwa.
porzekad=o& strach ma wielkie oczy.
graniczny strach prowadzi do
orgazmu. st'd wisielcom rozpinano
rozporki – sperma by=a >wiadectwem
>mierci powieszonego osobnika.
za> w zwi'zkach homoseksualnych
partnerzy przywykaj' do strachu,
duszeni, wi"c granic" jego posuwaj'
coraz dalej i dalej, dusz'c coraz
wi"cej, a/ nie ma drogi odwrotu, bo
osoba duszona traci /ycie. bywa=y
takie wypadki.
s=owotw[rczo strach zwi'zany z
baniem si" ¯ ba: si".
ba: si"  b[j ]si"\  =ac. pugna
]b[j, bitwa\ ˘ ros. pugat ]straszy:\.
s=owotw. pokr. stroszy: ]pi[ra\.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
=ac. timor, metus,
franc. frayeur, effroi,
niem. furtch ]strach, obawa\,
anglosas. ]Mercian ¯ Mercia, kr[le-
stwo Anglosas[w w >rodkowej Anglii\
fyrtho, >redniow. ang. fryhte, fyrhte,
ang. fright, staroros. ispug=-ispug,
strax=-strach, u'as=-u/as.
ang. scare, ros. pugat;.
wo=. 1289 strax=-strach, straw-
nym=-strasznym, strawlivou-
straszliwu ]straszliwy(m\.
s=aw. strax= 'e velik=,
za(na(po(prze(od(wy•straszy:,
nieustraszony.
staropol. strach –
1. uczucie zagro/enia, stan niepoko-
ju wywo=any niebezpiecze<stwem
istniej'cym lub spodziewanym,
trwoga, przera/enie, boja{<,
2. zdolno>: wywo=ywania przera/e-
nia, trwogi,
3. zmieszanie, ha=as, wywo=ane
strachem.
=ac. 1. timor, metus,
2. metus iniciendi facultas,
3. trepidatio metu affecta.
staropol. strachowa: –
ba: si", odczuwa: trwog", l"k.
=ac. metuere, exhorrescere.
~straszy: czas niedok. ¯ strach ¯
str` ]stopie< wy/szy\ % ach#
]/achni"cie si"\.
uczucie zagro/enia wobec zbli/aj'-
cego si" niebezpiecze<stwa.
znaczeniowo pokr. trwoga, l"k, przera-
/enie ]mocniejszy rodzaj strachu\.
ros. pugat;-pugat, ang. to frighten,
to scare, to terrify.
za•straszy: – stytemamatycznym
straszeniem wprowa-
dzi: w stan l"ku
na•straszy: – jeden raz, na ^ po
po•straszy: – troch", pogrozi:
prze•straszy: – na wskro>, na wylot
od•straszy: – odp"dzi: strachem
wy•straszy: – wyp=oszy: strachem,
szczeg. ptaki i dzikie
zwierz"ta, zmusi: je
do ucieczki
ze•straszy: – ptaki z dachu
straci: ¯ s` ]czas dok., wzmocn.
za`\ % traci:.
w Ss 1953& straca: ]czas dokonany z
tera{niejszym\, utworzony od czasu
dokonanego& straci:, ale tak w j.
staropol., i co> tu ju/ utracili>my,
jak'> wiedz", aspekt gramatyki.
s=owotw. pokr. 1. ch=on':, 2. =ono,
˚gub, gib pod numerem 458.
=ac. effundere, perdere, dissipare,
franc. la perte, privation,
>redniow. ang. los ¯ losen, lesen,
ang. loss, ros. poterq-poteria.
staropol. tako ziemyanye czasto-
krocz konye... straczay' y tesz
yy
dzedzyny... zastawyay' ]stracaj'
– trac'\, ...dla swego glupyego
rozvmv mlodych lyat gymyenye
straczay' ]...mienie trac'\,
˘ straca: –
1. marnowa:, trwoni:,
2. zosta: pozbawionym czego>.
ang. 1. waste, 2. deprive,
ros. 1. poterq-poteria,
2. liwit;-liszit.
staropol. straci: –
1. zosta: pozbawionym czego>,
ponie>: szkod", strat",
2. zmarnowa:, przepu>ci:, strwoni:,
zmarnotrawi:,
3. zgubi:,
4. zg=adzi:, zabi:, pozbawi: /ycia,
5. przegra: spraw" w s'dzie, utraci:
co> na mocy wyroku s'dowego,
6. jajko stracone – jajko zniesione
bez wapiennej skorupy.
staropol. stracony – taki, na kt[rym
zapad= wyrok skazuj'cy na >mier:.
staropol. stra:ca – niszczyciel,
wykonawca wyroku >mierci.
¢strada czynność.
ci"/ka praca w polu podczas /niw.
ros. strada.
ros. stradnyj-stradnyj,
stradnaq pora-stradnaja pora,
stradnoe vremq-stradnoje
wremja – /niwa, ang. harvest time.
†strada bieda, ub[stwo, niedostatek.
=ac. pauper ]biedny\ ˘ paupertas
˘ starofranc. poverte, povrete,
>redniow. ang. poverte, ang. poverty,
ros. bednost;-biednost.
¢strada: cierpie:.
ang. to suffer, to endure, to bear;
]po kim\ to grieve ]/a=owa:\.
†strada: postrada:, straci:.
anglosas. losian ]straconym zosta:\,
leosan ]s(traci:\, >redniow. ang.
losen, lesen, ang. lose,
ros. po/terat;-po(terat.
staropol. strada: –
1. by:, zosta: pozbawionym,
2. pozbawia: ]kogo> czego>\,
zabiera: ]co> komu>\.
staropol. stradanie –
utracenie, zgubienie.
staropol. stradnik –
1. ten, kto znajduje si" w ci"/kim
po=o/eniu, zw=aszcza material-
nym, ubogi, te/ nieszcz">nik,
2. cz=owiek z=y, bezbo/ny.
staropol. stradny –
1. nieszcz">liwy, znajduj'cy si"
w ci"/kim po=o/eniu,
2. ubogi.
†stradl, strznadl zool., ptak.
Emberiza citrinella, trznadel, ptak z
rodziny =uszczak[w.
†stradza jęz. ¯ s=aw.-ros. ˚strada.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
1. nieszcz">cie, ci"/kie po=o/enie,
2. ub[stwo, n"dza,
3. szkoda, uszczerbek.
=ac. 1. malum, calamitas,
2. paupertas, egestas,
3. damnum, detrimentum, iactura.
ang. 1. misfortune, disaster,
2. misery, 3. detriment, a rubbing
off, loss, damage.
stragan(iarz handl. kram(arz,
prowizoryczny sklepik, budka z
wy=o/onym towarem.
niem. schragen
anglosas. `agan ]posiada:\.
ang. stall ]stragan, buda, stoisko,
kiosk; przegroda w stajni\, LL ^ J.
strajk(owa: ang. strike społ.
†strakfisz czy sztrakfisz,
strakfus, strekfus czy
sztrakfus, sztrekfus ryba.
suszona ryba.
=ac. piscis siccus.
¢stra< jęz. 1. wzd=u/, 2. naprzeciw.
staroros. stran;-stra<,
ros. podle-podle, naprotiv.
¢stra<nyj, strannyj jęz.
1. stronnik,
2. cudzoziemiec, obcy.
staroros. stran;nyj-stra<nyj,
strannyj-strannyj,
ros. strannik-strannik,
inostrannyj-inostrannyj.
strapienie ¯ trapi: ¯ trap ]pu=apka\.
zmartwienie k=opotem.
strapoten podnoszone siedzenie
przymocowane do krzese= grani-
cz'cych z przej>ciem.
franc. strapontin.
¢strastnaja nedela rel.
cerk. strastnaq nedelq ]Wielki
Tydzie<, przed Wielkanoc'\.
strasz-ak(ny(liwy(y:(yd=o jęz.
¯ strach, ˚d=o, =o
`d=o ]stuka:, uderza:\.
staronord. uggligr ]straszny, tj. strach
budz'cy, ang. fearful, dreadful\ ˘
>redniow. ang. ugli, uglike,
ang. ugly ]straszny, lecz wielce
brzydki\; ang. fearful, dreadful,
ros. strawnyj-strasznyj,
u'asnyj-u/asnyj.
za(na(po(u(prze(od(wy•straszy:.
†straszenie psycholog.
trwoga, przera/enie,
boja{<. ¯ strach, Ch  Sz.
=ac. timor, metus
franc. frayeur, epouvante, peur;
effroi, terreur; epouvante,
ang. fright, awe, scare.
straszliwy jęz. straszny.
p[{ny starofranc., >redniow. ang. i
ang. terrible,
yy
niem. fürchterlich, furchtbar.
ros. strawnyj-strasznyj.
staropol. straszliwy, straszny,
straszywy –
1. budz'cy strach, groz",
wywo=uj'cy l"k,
2. l"kliwy, boja{liwy, tch[rzliwy.
=ac. 1. metum iniciens, terriblis,
horrendus, 2. timidus, pavidus.
staropol. straszniwy – budz'cy
strach, groz", przera/enie,
wywo=uj'cy l"k.
staropol. straszno –
z l"kiem, ze strachem.
straszy: czynność.
napawa: uczuciem obawy o /ycie,
ci"/k' utrat' zdrowia lub d[br mate-
rialnych, grozi: komu.
=ac. metum,
niem. erschrecken, spuken,
franc. effrayer, epouvanter,
>redniow. ang. fryhte, fyrhte,
ang. fright, ros. strawit;-straszit.
staropol. straszy:, straszy: si" –
1. wywo=ywa: trwog", nape=nia:
l"kiem, przera/a:, te/ w znacze-
niu dokonanym,
2. straszy: si" – ba: si", l"ka: si",
odczuwa: trwog", strach, te/ w
znaczeniu dokonanym.
staropol. po(prze(przy(u(ws(za(z•
straszy:.
~straszy: czas niedok. ¯ strach ¯
str` ]stopie< wy/szy\ % ach#
]/achni"cie si"\.
uczucie zagro/enia wobec zbli/aj'-
cego si" niebezpiecze<stwa.
znaczeniowo pokr. trwoga, l"k, przera-
/enie ]mocniejszy rodzaj strachu\.
ros. pugat;-pugat, ang. to frighten,
to scare, to terrify.
za•straszy: – stytematycznym
straszeniem wprowa-
dzi: w stan l"ku
na•straszy: – jeden raz, na ^ po
po•straszy: – troch", pogrozi:
prze•straszy: – na wskro>, na wylot
od•straszy: – odp"dzi: strachem
wy•straszy: – wyp=oszy: strachem,
szczeg. ptaki i dzikie
zwierz"ta, zmusi: je
do ucieczki
ze•straszy: – ptaki z dachu
straszyd=o kto> lub co> o brzydkim,
cudacznym wygl'dzie. ¯ strach.
niem. vogelscheuche;
schreckbild ]strach na wr[ble\,
franc. epouvantail,
ang. scare-crow ]1. strach stoj'cy
w polu, maj'cy straszy: ptaki,
2. co>, co straszy, lecz w rzeczywi-
sto>ci nie jest szkodliwe, 3. osoba
ubrana w star' i zu/yt' odzie/\,
ros. strawili]e-strasziliszcze.
staropol. straszyd=o –
1. to, co wywo=uje strach, przera/e-
yy
nie, l"k,
2. rodzaj kuk=y stawianej w polu lub
ogrodzie dla odstraszenia ptak[w.
strata jęz. ¯ s` ]u`, za`\ % traci:.
nimowolny, nieplanowany, cz"sto
przypadkowy, ubytek czego lub
kogo,
wg mSjp 1969& «to, /e kto> lub co>
zostaje pozbawione kogo lub czego,
stracenie, utrata; ubytek powsta=y po
straceniu kogo lub czego»
czyli “mas=o ma>lane”.
>redniow. ang. los ¯ losen, lesen,
ang. loss, ros. poterq-poteria,
ubytok-ubytok.
staropol. strata –
1. wydatki pieni"/ne, koszty, szkoda
poniesiona. przepadek czego>,
2. zguba, zag=ada, zniszczenie,
=ac. 1. impensa, detrimentum,
iactura, 2. interitus, pernicies.
strateg(ia(iczny wojsk.
spos[b przygotowania i prowadzenia
wojny, kampanii i operacji wojen-
nych, dziedzina sztuki wojennej.
gr. strategia ]spos[b przygotowa-
nia i prowadzenia wojny, kampanii
i operacji wojennych; dow[dca
wojskowy w staro/. Grecji\,
franc. strategie, ang. strategy,
ros. strategi-q/k/heskij,
>redniow. stratig-stratig ]w[dz,
naczelnik armi\,
s=aw. voenahal;nik=.
stratosfera warstwa atmosfery od
12 do 40 km ]wg S=ownika Webstera\
i si"gaj'ca 50–55 km ]wg Swo 1980\.
gr. atmos ]para\ % sphaira ]sfera\
˘ =ac. atmosphaera ]otoczenie zie-
mi\ ˘ stratum ]pos=anie, warstwa\ %
franc. atmosphere ˘
ang. stratosphere.
stratyfikacja geolog.
uk=ad ska= osadowych warstwami.
>redniow. =ac. stratificare
¯ stratum ]warstwa\ % facere
]robi:\, farcio ]robi"\.
stratygrafia szkoln.
dzia= geologii historycznej.
¯ =ac. stratum ]pos=anie, warstwa\
% gr. grapho ]pisz"\.
straw-a(ny(i: spoż. ¯ s` % ˚trawi:.
jad•=o(alny, pokr. po•tra•wa, trawa,
¯ wa, =o ]woda\; ros. otrawa ]jad\,
tra•wie•nie ¯ traw(i: ]rob(i:, czyn(i:\.
przez przypadek, lub nie przestawka
ang. starve ]umrze: z braku /ywno>ci\,
ar  ra.
franc. aliment, mets, plat; nourri-
ture, niem. mahl, mehl, speise,
ang. meal, dish, nourishment;
digest,
ros. eda-jeda, perevarit;.
staropol. ca 1500 strawa,
1412 za strawø ˘ strawa –
1. >rodki spo/ywcze, /ywno>:, pasza;
uczta pogrzebowa, stypa,
2. wydatki pieni"/ne, zap=ata za co>,
koszty.
staropol. strawi: –
1. zu/y: na swoje potrzeby, wyda:,
te/ {le wyda:, straci:,
2. zje>:, zjedzony pokarm przyswoi:,
3. zniszczy:, wygubi:,
4. przeznaczy: na co> pewien czas.
staropol. strawienie –
1. zniszczenie, zginienie, strata,
2. spo/ycie pokarmu, przyswojenie go,
3. jadowe strawienie – trucizna.
staropol. strawca – marnotrawca.
staropol. strawny –
1. odnosz'cy si" do strawy, koszt[w,
2. rozrzutny, marnotrawny.
staropol. strawne –
zwrot poniesionych koszt[w.
wg Ss 2011, staropol. strawi: –
straci:, sp"dzi: czas ˘
}strata czasu ]$\|.
stra/(ak(nica(nik poz. społ.
s=aw. storo' – obowi'zek czuwa-
nia i ruszania na pomoc, ostrzega-
nia; czujka, warta, pilnowanie
staropol. str[/a i stra/a Ø ^ A ˘
stra/ak, stra/nik i str[/.
wo=. 1289 storo'≠-storo/e
]stra/y, stra/e\, storo'eve-
storo/ewe ]stra/e\, storo'ei-sto-
ro/ei ]stra/e\.
staropol. stra/a –
czuwanie, czatowanie,
=ac. vigiliae, insidiae,
franc. veiller, la garde,
niem. wachen,
ang. watch, wake; lying in wait,
ros. stra'a-stra/a, karaul=.
str'ca: czynność. ¯ s` ]po`\ % tr'ca:.
w jedynym znanym mi wypadku, np.
nie wolno potr'ca:... itd.
staropol. str'ca: – odlicza: od na-
le/nej sumy jak'> cz">:, potr'ca:,
staropol. str'cenie – odliczenie,
potr'cenie jakiej> sumy pieni"dzy.
†str'ci: ¯ s` ]czas dok., wzmocn.,
po\ % ˚tr'ci:.
1. spowodowa: upadek dotkni"ciem,
2. odliczy: komu z wyp=aty pewn'
sum" pieni"dzy w wysoko>ci
czyjego> zobowi'zania.
ang. 2. deduct, subtract,
ros. 2. vyhitat;, vyhest;.
staropol. str'ci: –,
1. zrzuci:, zepchn':, spowodowa:
upadek,
2. odliczy: od nale/nej sumy jak'>
cz">:, potr'ci:.
wg Ss 2011, staropol. str'ci: kark
– skr"ci: go.
†str'g=y czy zdr'g=y jęz. wprowa-
dzaj'cy w os=upienie, zuchwa=y.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
˚skrz"tliwo>:,
=ac. stupendus, audax,
ang. stunning,
ros. porazitel;nyj.
str'-k(czek =upina grochu fasoli, po
-d=u/ny owoc ro>lin motylkowatych.
ang. pod, ros. struk-struk,
struhok-struczok, s=aw. U ˘ Å, ´.
staropol. str'cze – str'ki.
staropol. 1472 str'k canderes –
ca=y ]pod=u/ny\ owoc ro>lin mo-
tylkowych, albo tylko sama =uska
okrywaj'ca jego nasiona.
=ac. siliqua.
†str'pacz, str"pacz luty.
wg Ss 1953& str'pacz czy str"pacz –
drugi miesi'c roku, luty,
z b="dem, bo do 1582 w Watykanie,
i 1586 w Polsce, luty by= 12-tym
miesi'cem roku, jest 2-gim dzisiaj
]w kalendazru gregoria<skim; rok
zaczyna= si" od marca, a dzie< jako
doba od przebudzenia, tj. od godz. 6-tej
rano\; w Europie do 1582 obowi'zywa=
kalendarz julia<ski.
tak i str'pacz wg ˚Ss 2011&
˚luty gdzie jacie< i siecze<.
etymologia str'pacza niejasna&
s=aw. U ˘ pol. Å, ´ ˘ strupacz ]$\.
†stred{, strzed{
1. spoż. 1.a. mi[d, 1.b. plaster miodu,
2, bot. trzcina cukrowa,
Saccharum officinarum L.
=ac. 1.a. mel, 1.b. flavus,
franc. 1.a. miel, 1.b. ryon de miel,
anglosas. 1.a. hunig, 1.b. hunig-
camb, hunig, niem. 1.a honig,
met, 1.b. ]honig-\wabe,
>redniow. ang. 1.a. honi, hunig,
1.b. hunicomb,
ang. 1.a. honey, 1.b. honeycomb,
ros. 1.a. mëd-miod,
1.b. medovyj sot-miedowyj sot.
strefa geogr. pas, pewien obszar.
niem. streifen.
†stred{ spoż. mi[d ]p=ynny\.
streszcza: jęz. ¯ tre>•:(ciwy
kr[tko, zwi"{le, z tre>ci' ]faktami\.
str"czy: jęz. KCz
za(po•r"ka; rajenie,
na•str"czy:(rai:,
`"k ]wysi=ek\; r"ka, zar"czyny,
odstr"cz•y:(aj'cy – odpycha•:(j'cy
strofa lit.
zwrotka, powtarzaj'cy si" uk=ad
rytmiczny w utworze poetyckim.
gr. strophe ]kr"cenie, obr[t\
¯ strephein ]skr"t\.
strofowa: jęz. karci:, gani:.
niem. strafe(n ]kara:\.
staropol. zlayacz, zestromoczycz
abo strofowacz ˘ strofowa: –
1. zaskar/y:, zakwestionowa: wyrok
yy
s'dowy jako niew=a>ciwy, nie-
zgodny z prawem,
2. zarzut uczyniony s"dziemu o nie-
s=uszny, niesprawiedliwy wyrok,
zakwestionowanie s=uszno>ci
wyroku s'dowego.
†strofrichter czy sztrofrichter
prawn. s"dzia w sprawach karnych.
=ac. iudex, qui poenas reis
constitut.
ang. judge in penal code.
stroi: czynność. budowa:, czyni: ]mi-
ny\, urz'dza:, upi"ksza:, ub•iera:(
(ra: w co; wystrychn': ]na dudka\,
˘ strojn•y(i>.
anglosas. macian, >redniow. ang.
maken, ang. make,
ros. delat;, so/tvorit;.
staropol. stroi: –
1. czyni:, sporz'dza: co>,
1.a. poczwy stroi: – odgrywa:
jakie> sceny, 1.b. stroi: si" – za-
chowywa: si", post"powa:,
2. stroj'cy – prze=o/ony, zwierzch-
nik ]str – wi"kszy, wy/szy\.
˚starosta.
=ac. 1. aliquid facere, conficere,
2. praepositus, praefectus,
wg Ss 2011, staropol. stroi: si" –
gotowa: si", wybiera: si", stroi:,
stroji: – 1. pope=nia:, wyprawia:,
wyczynia:, 2. odprawia:, spe=nia:,
3. przygotowywa:, urz'dza:,
†stroje bobrowe fizjolog.
wydzielina pewnych gruczo=[w bobra
o silnej woni i powszechnie znanych
w=a>ciwo>ciach leczniczych. ˚str[j.
=ac. castoreum.
staropol.1464 stroye bobrowe ca-
storeum, ca 1465 bobrove stroye
castarinum ˘ bobrowe stroje.
†strojenie czynność.
czynienie czego>.
¯ stroi: ¯ str ]wi"cej, wy/ej\.
=ac. actus aliquid faciendi,
franc. la construction;
le batiment, edifice,
anglosas. macian, niem. machen,
>redniow. ang. maken,
ang. make, making,
ros. stroenie-strojenie,
rost-rost, delanie-die=anie.
†strojnie albo strojno jęz. obficie.
¯ str ]wi"cej, wy/ej\ ¯ st ]miara\.
=ac. large, capiose, liberaliter.
staropol. liberalius est bibendum
mvssy stroyney pycz ]musi “stroj-
niej” – wi"cej, nadmiernie – pi:\,
strok owad. giez, b'k.
strom-y(izna jęz.
spadzisty, urwisty, bliski pionu.
¯ str ]prosto\ % o ]kierunek, ku\ %
m ]ziemia\.
stron-a(nnik(nictwo
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
1. jedna z dw[ch przylegaj'cych,
lecz przeciwstawnych,
2. kierunek ˘ w r[/ne strony,
strony >wiata,
3. punkt, aspekt ˘ s=aba strona,
4. bok, flanka ˘ na stron" ]na bok\,
5. okolica; str ]wi"cej\ % ona ]mniej\
˘ strona ]mniej wi"cej, oko=o\ ˘ oko
]mniej\ % lica ]wi"cej\ ˘ okolica,
zwole< ]stron•nik ^ zwolen•nik\,
6. szar ^ len ^ wa= ^ ziemia ^ >wiat ˘
ros. Wsielennost ^ Wszech>wiat,
wr[ci: w swoje strony ]do swej
ziemi, okolicy\.
strona ˘ stron•nik ^ zwolen•nik,
u•stronie ^ u•bocze, za•k'tek; mjsc.
Zwole< ¯ wola ]okolica, ubocze\.
strona ^ >wiat ˘
Universe ^ Wszech>wiat,
uniwersalny ^ wszechstronny.
ang. ]strona ksi'/ki\ page,
]kraj, region\ country, region, land,
ros. stranica-stranica ]strona ksi-
"gi, ksi'/ki\, strana-strana ]kraj,
region, ziemia\, strannik-strannik
]podr[/nik, w"drowiec, obcy\,
wo=. 1289 na \nou storonou
r≠ky-na onu storonu reki ]na t" stron"
rzeki\, strany svo≥-strany swoja
]strony, okolice, swoje\.
staropol. strona –
1. bok, powierzchnia czego>, wyzna-
czana z okre>lonego punktu
patrzenia m[wi'cego, te/ ]z tego
punktu wyznaczony\ kierunek
po=o/enia tej powierzchni,
2. kraj, ziemia,
3. uczestnicy sporu s'dowego,
4. cz">: czego> ]maj'tku, ludzi, itp.\,
5. skiba,
6. strona mi"sa – po=e: ]mi"sa\, p=at
mi"sa b"d'cy pierwotnie po=ow'
ca=o>ci mi"sa. ˚stronne.
=ac. 1. latus, pars, 2. terra, tellus,
3. qui in iudicio litem habens,
4. pars alicuius rei,
5. lira, sulcus, 6. lacinia carnis.
wg Ss 2011, staropol. strona –
struna.
ang. string, chord,
ros. struna-struna. ˚struna.
stroni: jęz. trzyma: z dala, unika:,
zwykle o rzeczach i sprawach
konfliktowych, przyprawiaj'cych o
k=opot, nieprzyjaznych.
†stronka
1. cieniutka blaszka,
2. odzież. rodzaj p=aszcza.
=ac. 1. lamnula, 2. genus quod-
dam vestis exterrioris.
†stronne płatn.
danina sk=adana w postaci po=cia
]p=atu\ mi"sa wieprzowego, zwane-
go ˚stron'.
staropol. 1434 stronne.
yy
strony liczba mn. ˚strona l. poj.,
s=aw. strany, stany,
pokr. okolice ˘ rodzinne strony.
wo=. 1289 stron≠-stronie.
strop bud.
p=askie nakrycie przestrzeni
zamkni"tej, przegroda pozioma dzie-
l'ca budynek na kondygnacj".
¯ str ]wi"cej, wy/ej\ % op ]przeciw\;
wa= ]ziemia\; sufit ¯ suffice ]wystar-
czas, zadawala:\ ¯ =ac. sufficere.
franc. le plafond, plancher,
niem. zimmerdecke, decke,
=ac. caelum ]niebo\ ˘
franc. ciel ]sklepienie, dach\ ˘
ang. ciel ]wewn"trzna, g[rna cz">:
kryj'ca pomieszczenie, przeciwleg=a
pod=odze\ st'd ang. ceiling z wp=y-
wem franc. cieller, =ac. caelare,
staroros. potolok=-poto=ok.
staropol. strop – powa=a, sufit,
mo/e te/ wi"{ba dachowa, wi'zanie.
staropol. ca 1420 strop fastus –
pasek spinaj'cy, ¯ ang. strip, wg Ss
1953& $ }znaczenie nieznane, J.D.|.
†stroska:, stroskota: czynność.
skruszy:, zmia/d/y:. ˚strzaska:,
trzaska.
stroszy: ]pi[ra\ wznie>:, napuszy:.
¯ straszy:, OA.
†strozak lub sztrozak pojemn.
gruby w[r, po wypchaniu s=om' lub
sianem s=u/'cy do spania, siennik.
¯ stro ]wi"kszy\ % sak ¯ sack ]w[r\.
=ac. culcita, ang. strawbed,
ros. solomennyj t[fqk.
staropol. 1453 sago alybo pylszn
vel strozak, 1495 schtrozak,
ca 1500 strozak stropendium,
†stro/nia ryba. w"dka.
¯ str ]wi"ksza, wy/sza\ % ro/nia ¯
r[g ]k't, haczyk, angle\.
=ac. hamus, harundo,
franc. hame∂on,
ang. fishing rod,
ros. udohka-udoczka. staropol.
1465 hamis al. strosznamy.
†stro/yna drzew. krzak ciernisty.
=ac. vepres, ang. thorny shrub,
staropol. 1448 ¢strozyne vepres;
vepres strvszyny czyrnowy.
str[j odzież. ubi[r, ¯ stroi:
stroj•ny(ni>; nastr[j.
ros. stroj ]aran/acja odzie/y, jej
uk=ad lub porz'dek\.
staropol. stroy, stroia, stroye,
/elazne stroje ]/elazne narz"dzia\,
bobrovy stroy castoreum ˘ str[j –
1. przyrz'd, narz"dzie, instrument
]np. muzyczny\,
2. bobrowy str[j – wydzielina pew-
nych gruczo=[w bobra, o silnej
woni i powszechnie znanych w=a-
>ciwo>ciach leczniczych. ˚stroje.
yy
=ac. castoreum.
str[/ poz. społ.
1. dozorca, stra/nik, wartownik,
2. obro<ca, protektor.
starofranc. guarder ]strzec\ ˘
guarden, garden, guarder
]nadzorowa:\; ang. guard ]str[/\ ˘
guardian ]opiekun\, ros. stra'a-
stra/a ˘ xranitel;-chranitiel.
staropol. strosz, strosza, stro-
szem, stroszow ˘ strosz –
ten co pilnuje, strze/e kogo> lub
czego>, ten co czuwa, pe=ni nadz[w,
dozur nad kim>, czym>, stra/nik,
wartownik, te/ opiekun, obro<ca.
wg Ss 2011, staropol. stro/a –
1. stra/, 2. opieka, nadz[r.
†str[/a ¯ str[/ ¯ str ]nad`, wy/ej\.
1. pilnowanie, strze/enie kogo> lub
czego>, czuwanie, pe=nienie nadzo-
ru, doz[r nad kim>, czym>, warta,
stra/, te/ piecza, opieka, obrona,
2. cz=owiek albo ludzie pe=ni'cy stra/,
3. zasadzka,
4. miejsce pobytu,
5. powinno>: pe=nienia stra/y w gro-
dzie, rych=o zast'piona danin' w
naturze lub pieni'dzach, zwane
te/ str[/ne.
6. kr[lewskie gospodarstwo rybne
na przedmie>ciu Krakowa.
=ac. 1. custodia, patrocinium,
cura, defensio, 2. custos aut
custodes, 3. insidiae, 4. locus,
asservatur,
staropol. str[/ne
˚punkt 5, powinno>: pe=nienia...,
staropol. str[/nica – miejsce w kt[-
rym si" pe=ni stra/. pomieszczenie
dla stra/nik[w, wie/a stra/nicza.
staropol. str[/ny –
1. zwi'zany ze str[/', tj. zasadzk',
2.a. ten co pilnuje, strze/e, pe=ni
nadz[r nad kim<, czym>, stra/nik,
2.b. pan str[/ny – jaki> urz"dnik
ksi'/"cy, mo/e poborca daniny
zwanej str[/', lub odpowiedzial-
ny za str[/" grodu.
staropol. str[/ewy ]str[/owy\ –
osoba odpowiedzialna za organi-
zacj" kwater ksi'/"cych podczas
objazdu kraju przez feuda=a.
stru-cel(cla(del spoż.
gat. ciasta z powid=ami.
niem. strudel ]wir\.
staropol. stroczlas, struczle,
1472 struczla collisia,
1498 ¢struczel, 1468(98 sthrucel –
rodzaj pieczywa z pszennej m'ki,
mo/e przek=adanego serem.
†stru: czynność.
uszkodzi:, zmarnowa:.
=ac. violare, laedere, vitiare,
perdere, ang. to damage,
ros. poportit;-poportit.
stru: si" ¯ s` % ˚tru: ]si"\.
†strudzi: pozbawi: si=, zm"czy:.
os=abi:. ¯ s` ]czas dok., u`\ %
trud ]wysi=ek, zn[j\. ˚strutnie:.
=ac. viribus privare, fessum,
franc. fatiguer,
anglosas tiorian, teorian ˘
>redniow. ang. tiren ˘ ang. to tire,
ros. ustat;-ustat, utomlit;.
strug(a:(arka narz.
>cin(a:, g=ad(zi: ]g=adki\, >cina: z
czego pod=u/ne wi[ry.
nord. striuka, niem. hebel.
=ac. planare ˘ p[{no=ac. plana ˘
ang. plane, franc. levier,
ros. strug-strug, rybanok.
staropol. ca 1420 strug dolaborum
1437 strug scabrum,
ca 1455 strug leuigar ˘ strug –
narz"dzie stolarskie do strugania
drewna, d=uto }w Ss 1953& do stru-
gania drzewa; drzewo jest /yw'
ro>lin', organizmem, J.D.|.
staropol. 1471 strugaly ˘ struga: –
ciosa:, ociosywa:, obrabia:.
=ac. asciare, dolare.
†strug ciek, potok. ˚struga.
struga ciek, potok, ruczaj, ciecz
p=yn'ca wartko, w'skim pasmem.
stru – p=yn':, pokr. strumie<
`uga, por. jar(uga ]w'w[z\.
mo/e w zwi'zku s=owotw. ze staro-
niem. sturja ]jesiotr, ang. sturgeon\,
sturj, sturg ˘ strug, GJ.
wo=. 1289 k= struz≠-k struzie
]ku strudze\.
staropol. 1280 strug gleboki,
1480 ad fluvium alybo do strugu,
fluvii strug... fluvii in Dunaiecz ˘
strug – strumie<, potok, staw.
=ac. rivulus, piscina,
ang. stream, pond,
ros. potok-potok, ruhej-ruczej.
struga-: ruch., proces. ¯ strug.
struktura(lny jęz.
=ac. struere ]gromadzi:, do kupy,
aran/owa:\ ˘ structus ˘ structura.
strumak panc. rodzaj he=mu,
ochrona g=owy.
1816 r., z pie>ni o Konstantym,
ksi"ciu Ostroga&
„Wraz pier> behterem a strumakiem
g=ow", obwarowawszy, dobywa bu-
=ata, obie/d/a szyki... itd.”
strum-ie<(yk potok, rzeczka.
nord. straumr }stromr|
anglosas. i >redniow. ang. strem ˘
ang. stream, niem. strom, tracki
Strymon ]rzeka\, bu=g. strumica,
holend.-flamandzki beek.
Strumie< zdrobnieniem od strum.
Rzeka Struma w p=d.-zach. Bu=garii
i p=n.-wsch. Grecji wpadaj'ca do M.
Egejskiego, d=ugo>ci ok. 400 km.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
staropol. 1279 i 1283 strumen –
– woda p=yn'ca niewielkim korytem,
ma=a rzeka, potok, te/ g="bokie miejsce
w rzece. wi"cej ˚potok.
staropol. strumie<czysko –
dawne koryto strumienia.
strun-a(nik spr"/ysta ni:.
niem. strang ]kord\,
anglosas. streng,
>redniow. ang. streng, string, ang.
string, strum ]rz"poli:, brzd'ka:\,
ros. struna-struna.
by: mo/e, z w=ywem =ac.
instrument, MN ]strumstrun\.
staropol. struna, strwna, strvna –
1. naci'gni"ta ni: stanowi'ca {r[d=o
d{wi"ku w instrumentach mu-
zycznych,
2. strunowy instrument muzyczny,
cytra, lutnia,
3. naw[j, wa= w warsztacie tkackim
na kt[ry nawijana jest osnowa.
=ac. 1. chorda instrumenti musici,
2. instrumentum musicum chor-
dis instructum, cithara, lyra,
3. iugum, ciu stamina circumli-
gantur.
strup biol., med.
zaschni"ta, zaskrzep=a krew na ranie,
owrzodzeniu, obumar=e tkanki.
burst ]p"kni"cie\ czyt. wspak, PB,
albo c•ru•st ]strup\ ˘ st•ru•p,
s=owotw. koncepcji 023.
w zwi'zku s=owotw. z =ac. rup`.
staroros. strup-strup,
ostrup-ostrup ]wrz[d\, ˚ostrup,
ros. strup, ang. scurf, scab.
staropol. strup – sucha skorupka po-
wstaj'ca na ranie lub owrzodzeniu.
strupiesza=y zniszczony staro>ci',
sprawiaj'cy wra/enie obumar=ego.
¯ str ]stary\ % trup.
†strupownik bot. miko=ajek polny,
Erygium campestre L.
staropol. ca 1465 strupownyk
yringus.
stru->(si ptak. Struthio camelus L.,
du/y ptak biegaj'cy, /yj'cy na stepach
i pustyniach Afryki i p=d.-zach. Azji.
gr. strouthion ˘
=ac. avis ]ptak\ % gr. strouthion ˘
p[{no=ac. avistruthius ˘
starofranc. ostrusce, ostruche,
>redniow. ang. ostrice ˘ ang. ostrich,
franc. autruche, niem. strauÆ,
ros. straus-straus.
staropol. 1426, 1472 strusz strucio,
strus, strucionem strussa ˘ stru>.
†strutnie: fizjolog., jęz. straci: si=y,
os=abn':. ˚strudzi:.
ang. weaken ¯ weak,
ros. oslabit;-os=abit,
bessilit;-bessilit
¯ bes-bes % sila-si=a.
yy
staropol. ca 1500 struthnyalo,
¢stru/ie broń. drewniana kopia.
staroros. stru'ie-stru/ie,
ros. drevko kop;q.
†stru/ka ma=a struga, strumyczek.
¯ zdrobn. struga ]`ka\, G ˘ ?,
jak noga ˘ n[/ka, =o/e ˘ =[/ko, itp.
†stru/yna ¯ struga:, G ˘ ?.
1. odpadek przy struganiu, wi[r,
2. med. obtarty kawa=ek sk[ry,
rana od obtarcia,
3. grzyb. >nie: – grzyb paso/ytniczy,
paso/yt k=os[w pszenicy,
staropol. 1472 spica struzina, pa-
szdzoro, ostrzyzki, sniecz ]>nie:\,
wg Ss 1953& od=amek k=osa.
†strwo/y: ¯ s` ]czas dok.\ % trwoga.
staropol. 1434 strwoszono.
†stryaczkos $, jaki> pojemnik.
wg Ss 1953& mo/e kocio=, garnek.
¯ staropol. stry` ]wi"kszy\.
staropol. XV w. stryaczkos.
†strybowa: czynność. wyznaczy:,
wytyczy: przebieg spornej granicy.
staropol. 1452 kandy sobye stribo-
valy i znaki polozyly.
¢strych linia, kreska; poci'gni"cie
pi[rem, p"dzlem.
niem. strich.
1. †strych czy te/ sztrych str[j ˘
wystrychn': na dudka ]wystroi: tak\.
1. w opisie herbu – pas, pr"ga wyr[/-
niaj'ca si" barw' od reszty t=a
tarczy,
2. tkanina u/ywana na podszewk"
czy te/ kolorowa obszywka,
bramowanie szaty.
niem. strich ]kilka znacze<, w tym&
kreska, kierunek, cz">: kraju, stadko,
np. ptak[w, barwa np. sukna\.
2. †strych, strychulec,
strycholc narz. drewniany wa=ek do
wyr[wnywania do odpowiedniego po-
ziomu cia= sypkich, przy odmierzaniu
w naczyniach stanowi'cych miar".
strychulec ¯ niem. strei % holtz }holc|.
st ]miara, ˚sta:\ ˘ strycharz ]jednost-
miary cia= sypkich\, rych ¯ rychtowa:
]szykowa:, gotowa:, stroi:\.
staropol. 1460 rowno et alium pod
strich.
staropol. miara strychowana czy
sztrychowana – miara do pe=na na-
sypana i wyr[wnana przy pomocy
wa=ka zwanego strychulem.
3. strych bud. niemieszkalna cz">:
budynku, domu, tu/ pod dachem;
pomieszczenie w budynku mi"dzy
stropem a dachem.
s=owotw. pokr. ˚strzecha ]wsp[lne
strch\, czysto s=aw. pochodzenia –
stry` ]wi"cej, wy/ej\, b="dnie przyj"te
z niem. strich lub estrich ]posadzka\.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
A. Brückner, 1927& ¯ niem. Strich,
znaczenia nie podaje... Podobnie –
{le – w ma=ym S=owniku j. pol. ]mSjp
1969\ i S=owniku wyraz[w obcych
]Swo 1980\ – od niem. Estrich ]kle-
pisko, posadzka kamienna\.
s=aw. rch ¯ wierch ˘ strzecha, strych.
staropol. strych – spos[b, tryb.
staropol. wagostrychownica
– poziomica ¯ strychowa: – stroi:,
budowa:, wznosi: ¯ strych – g[ra,
wyszki.
franc. Attique ˘ attique,
ang. attic, ros. herdak-czerdak.
strychar-z(stwo prof. ˚strych nr 3,
rzemie>lnik wykonuj'cy ceg=y. sta-
ropol. muratores albo stricharze,
1453 ¢strzycharz, 1455 stricharz,
1471 strycharz furnarius,
ca 1455 quartae ¢strzycharsz,
czwyertnya ˘ strzycharz –
1. rzemie>lnik produkuj'cy ceg="
i dach[wk",
2. jednostka miary cia= sypkich,
zapewne czwarta cz">: korca.
strychnina alkaid silnie truj'cy,
bezbarwny i krystaliczny.
gr. strychnos, =ac. strychnos.
strychulec narz. deszcz[=ka, walec
do wyr[wnywania miary zbo/a lub
wyg=adzania powierzchni ceg=y ¯
niem. streiholz ]drewno do przesu-
wania po czym>\.
1. †stryczek stryjek, brat ojca.
2. †stryczek bot. Mandragora
Mandragora officinalis L. staropol.
1471 mandragora st}r|yczek.
stryczek sznur z p"tl' na ko<cu do
zaci'gania, do wieszania skaza<c[w.
¯ strych, ChSzCz.
staropol. stryczek – sznur, powr[z.
ang. halter, rope,
ros. verëvka-wierjowka.
†strygield czy sztrygield płatn.
op=ata pobierana przez w=adze miejskie
za czynno>ci zwi'zane ze sprawdzia-
nem ilo>ci i jako>ci sukna wwo/o-
nego do miasta.
¯ stry % gield ]cech\, ˚gie=da.
stryj(ek(enka(ostwo pokr.
brat ojca. strona ojca i strona matki&
on – wielki, du/y, wysoki;
ona – niewielka, niedu/a, niska ˘
str – wi"kszy ˘ stryj ]strona ojca\,
uj – mniejszy ˘ wuj ]strona matki\.
w j. ros. i ang. bez r[/nicy& diadia,
uncle, bez znaczenia po kt[rej stro-
nie& ojca czy matki.
wo=. 1289 stryi-stryi ]stryj\,
strya-strya ]stryja\, stry≥-stry-
ja ]stryja\, stryevi-stryewi
]stryjowi\, stry[-stryju ]stryju\.
=ac. avunculus ]wuj, brat matki\ ˘
starofranc. uncle, oncle, franc.
yy
oncle, anglofranc., >redniow. ang. i
ang. uncle, ]1. brat ojca lub matki,
2. m'/ ciotki\, niem. onkel,
ros. dqdq-diadia, deduwka.
staropol. 1386 strig ]stryj, GJ\,
1398 swimi strigmi ]swymi stry-
jami\, 1399 y presz stryge ]przez
stryja\... stryga yego ]stryja jego\,
1412 kedi mi striya gonil ˘ stryj –
brat ojca czy te/ krewny ze strony
ojca.
=ac. frater patris, etiam agnatus.
†stryjec, stryc, stryk pokr.
1. brat ojca,
2. nale/'cy do tego samego rodu,
krewny ze strony ojca.
=ac. 1. frater patris, 2. agnatus.
staropol. sin strycza gego,
1430 dwu strinczu lub striyczu.
staropol. stryjeczny, stryczny –
b"d'cy potomkiem stryja,
ze stryjem zwi'zany
}w Ss 1953& dzieckiem stryja;
m[j stryjeczny brat ma 70 lat,
i nadal dzieckiem jest|.
staropol. stryjek, stryk –
1. brat ojca,
2. nale/'cy do tego rodu, rodu ojca.
staropol. stryna, ¢stryjna –
/ona stryja.
staropol. stryjny, stryny –
1. b"d'cy potomkiem stryja,
ze stryjem zwi'zany
}wg Ss 1953& dzieckiem stryja;
m[j komentarz jak uprzednio|,
2. krewny z linii m"skiej, od strony
ojca }wg Ss 1953& spokrewniony
w linii m"skiej|.
staropol. stryjow]y\, stryjew]y\ –
ze stryjem, bratem ojca zwi'zany.
staropol. stryjowczyzna, stryjo-
wizna, stryjewizna, strykowizna –
spadek po stryju, stryku.
=ac. hereditas quae a patruo venit.
†stryk sznur, powr[z.
=ac. funis, ang. rope, cord; string,
ros. verëvka-wieriowka, kanat.
staropol. 1393 pro cordis striki.
†stryszek staruch, starzec. ¯ stry
]stopie<& wi"kszy, wy/szy; stary\.
=ac. senex, franc. aine, niem. alter
]stary, staruszek; staro>:; wiek\,
anglosas. ]Mercian; Mercia – by=e
anglosaskie kr[lestwo w centralnej
Anglii\ eldra, ≤ldra,
>redniow. ang. i ang. elder,
ros. starwij-starszij.
staropol. 1431 striszek.
strza=(a broń.
pocisk wyrzucony z zab[jczym
p"dem.
pokrewne& cisk, rzut, miot, kid, tu=,
wy(po•strza=, strzel•i:(ec(ba(nica.
staropol. szyp – strza=a, dzida.
strza=(a(ka ¯ strza=a ]pocisk\.
yy
1. zesp[= czynno>ci zwi'zanych
z wypuszczeniem strza=y z =uku,
kuszy, itp., wyrzucenie pocisku
z broni, dzi> palnej, w kierunku
celu, za pomoc' ci>nienia gaz[w
prochowych ˘ pad=y strza=y, bro<
gotowa do strza=u, odda: strza=,
2. górn. =adunek materia=u wybu-
chowego, wybuch tego =adunku,
3. sport. silny rzut pi=ki w kierunku
bramki przeciwnika.
franc. coup de feu, niem. schoss,
>redniow. ang. schotte ˘ ang. shot
}szat| ˘ pol. sza ˘ ku % sza ˘ kusza,
staroros. vystr≠l=-wystrie=,
ros. vystrel.
anglosas. sceotan ]strza=\ ˘ sceot,
>redniow. ang. schotte ˘ p[{no=ac.
Scotus, Scottus ˘ ang. Scotland ˘
ros. Wotlandiq-Szotlandija.
strza=a –
1. }arch.| szybko, b=yskawicznie,
mkn':, 2. pocisk z pr"ta, trzciny lub
kija, zako<czony grotem, wyrzucony
z =uku. przy•tu=•a – przy•cisk•a ]tul,
tu= ^ cisk ^ strza= ^ se= ^ let ^ lot ^
rzut ^ kid ^ wierg ^ miot, ˚nr 467\
˘ po•cisk – strza=•a. ˚szyp, PB.
ang. arrow, bolt, dart,
s=aw.-ros. strel/a.
wo=. 1289 str≠ly-stre=y ]strza=y\,
str≠la-stre=a ]strza=a\, str≠l=-
stre= ]strza=\, zastr≠len=-zastrelen
]za(u-strzelon\, str≠lcem-strelcem
]strzelcom\, str≠la[]im=-strela-
juszczim ]strzelaj'cym\, strelami-
stre=ami ]strza=ami\, str≠lam=-stre-
=am ]strza=om\,
=ac. quadrus ]kwadrat\ ˘ quadrel-
lum ]kwadracik\ ˘ >redniow. =ac.
quarellus, starofranc. quare,
>redniow. ang. quarel,
ang. quarrel ]strza=a do kuszy;
kr[tka, ci"/ka strza=a z grub',
st"pion' g=owic', strzelana z kuszy\,
˚strzela: gdzie przedrostki.
staropol. ca 1420 strzala; strzali
swe ]strza=y swe\, poslal strzali
swoie, strzaly ˘ strza=a –
1. pocisk wypuszczony z =uku,
2. znak pisarski przypominaj'cy
strza=".
staropol. strza=ka –
1. pocisk wypuszczony z =uku,
2. bot. uczep tr[jlistkowy,
Bidens tripartita L.
strzaska: czynność. ¯ s` ]wzmocn.\
% ˚trzaska: ¯ trzaska.
rozbi: kloc drzewa na trzaski, st'd i
inne terminy zwi'zane z rozpadem
pod wp=ywem si=y, nag=ych uderze<.
staropol. stroska: –
skruszy:, zmia/d/y:.
norw. smaska,
ang. s` ]wzmocn.\ % mash ˘ smash,
ros. razdrobit;-razdrobit, kru-
wit;-kruszit, razbit; v drebe-
zgi-razbit w drebiezgi.
strz'sa: ruch., czynność.
¯ s` ]czas dok.\ % ˚trz'>:.
wy='cznie& nie wolno strz'sa:, itp.
†strz'>:, strz'sn': ¯ s` % trz'>:.
zrzuci: co, np. owoc, gwa=townym
poruszeniem pnia drzewa.
wg Ss 1953& staropol. strz'>: –
1. gwa=townie czym> poruszy:,
potrz'sn':,
2. zrzuci: co> z czego> szybkim
ruchem,
3. rozbi:, roztrzaska:.
staropol. strz'>nienie –
wstrz's, nag=e szarpni"cie.
ang. 1. to jolt, 3. crush, smash,
ros. 1. trqsti-triasti. 3. razbit;
-razbit, v drebezgi-w drebiezgi.
trzaska ^ drzazga, drobiazg.
†strzebiony eunuch, kastrat.
=ac. eunuchus, castrate ˘
castratus ˘ ang. castrate;
franc. chatrer, emasculer,
ros. oskopit;-oskopit,
oxolostat;-ocho=ostat,
strzec, ¢strzega: ˘ o(po•strzega:;
czynność., dosł. zwa/a:; s ^ za; po ^ u
˘ s•po•strzec  za•u•wa/y:;
pilnowa:, dozorowa:.
` uszy – nas=uchiwa: ]strzyga\.
strzec si" – mie: na baczno>ci,
strzeg"(/ony G?,
strze/ si" – wystrzegaj ¯ strzeg.
wo=. 1289 strehi-streczi ]strzec\.
ang. to guard, to supervise,
ros. za]i]at;-zaszcziszczat,
nabl[dat;-nabliudat.
staropol. by strzegl, bi strzegly,
gdybych sthrzegl ve thnye y w
noczy, wzrokv strzeg'cz, tobe
strzedz, strzesze ˘ strzec –
1. pilnowa: kogo>, czego>, sprawo-
wa: stra/ lub opiek" nad kim>,
czym>, czuwa:, dozorowa:,
2. zachowywa: co>, stosowa: si" do
czego>, przestrzega: czego>,
3. podgl'da: kogo>, obserwowa: w
z=ych zamiarach, czyha: na kogo>.
=ac. 1. aliquem, aliquid custodire,
2. aliqiud observare, facere,
custodire, 3. alicui insidiari.
staropol. dostrzec si", obstrzec,
o(wy•strzec,
o(pod(po(wy•strzega:.
~strzec, ~strzega: czas niedok.
¯ strze/, G?, baczy:, spogl'da:,
¢jrze: ˘ spo(do(wy(za•jrze:,
zwa/a: ¯ waga, chroni:.
ros. osteregat;sq-osteregatsja,
oxran-qt;/it;-ochran-jat(it,
ang. to guard.
za•strzec – postawi: warunek
po•strzec – dojrze:
u•strzec si" – unikn':
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
prze•strzec – zwr[ci: uwag" komu
na potencjalny k=opot
o•strzec – zaleci: ostro/no>:
do•strzec – dojrze:, dopatrzy: si"
wy•strzec si" – unikn':, uchroni:
si" przed kim, czym
strzecha, strych bud. ¯ strch.
s=omiany dach ˘ strych ]pod dachem,
R ˘ Rz\, lub odwrotnie, od strychu
– strzecha.
str, stry ]wy/ej\ ˘ strop, stryj, i inne,
uj ]mniej, ni/ej\ ˘ ujma, uj ˘ wuj,
ch, cha ¯ chata;
s=aw. rch ]wierch, wierzch\ ˘ strch.
staroros. strexa-strecha ]dolna
cz">: dachu\.
anglosas. th≤c ˘ >redniow. ang.
thac ˘ ang. tchack ˘ tchatch ]dach
ze s=omy, traw, sitowia, palmowych
li>ci, itp.\.
staropol. ca 1420 strzecha tectum;
na strzesze, oprawyacz strzechø
domv boszego ˘ strzecha –
1. przykrycie budynku, dach,
2. buda, sza=as,
3. pokrycie budynku czy te/
belkowanie dachu.
=ac. 1. tectum domus,
2. taberna, casa, tugurium.
staropol. strzeszny – maj'cy
zwi'zek ze strzech', tj. dachem.
†strzeda, czroda, czrzoda trzoda.
†strzeka: o chorobie – raz po raz
sprawia: b[l, dokucza:, n"ka:.
to/same& ˚strzyka: – bole: przeszy-
waj'c z przerwami, raz po raz, k=u:,
staropol. YE.
franc. elancement,
anglosas. twengan,
>redniow. ang. twengen,
ang. twinge, pokr. niem. zwicken
]szczypa: ˘ uszczypliwy, dokuczliwy\,
ros. ostraq bol;-ostraja bol.
strzel-a:(anina(ec(ba(ecki(isty(
(nica wojsk., czynność. ¯ zwalnia:
mechanizm broni wyrzucaj'cej
pocisk]i\ z du/' pr"dko>ci'.
staropol. strzelba – strzelanie, salwa.
ang. rifle ]karabin, strzelba\,
shot ]wy(strza=\, shoot ]strzela:\,
shooting ]strzelanina\,
shooter ]strzelec\,
ros. strel;ba-strelba ]strzelanie\,
strelok-strie=ok ]strzelec\,
vystrel-wystrie= ]wystrza=\,
vintovka-wintowka ]karabin\.
ros. ru';ë-ru/jo ]bro<\.
za(po(u(prze(o(od(wy(roz•strza=,
podstrzelony.
staropol. 1416 strzelaly ]strzelali\,
1421, 1427 strzelal ˘ strzela: –
1. wypuszcza: strza=y z =uku lub
pociski z broni palnej,
2. zabija: strza=ami lub pociskami.
staropol. strzelnie – wyrzucanie
yy
pocisk[w z broni palnej.
staropol. strzelba – 1. strza=y,
2. bro< miotaj'ca pociski.
staropol. strzelca, strzelec –
=ucznik, kusznik, /o=nierz zbrojny
w =uk albo w kusz".
staropol. strzelczy – s=u/'cy strzel-
cowi, przez strzelca u/ywany.
staropol. strzelenie –
1. wyrzucenie pocisku z r"cznej
broni palnej, wystrza=,
2. odleg=o>: strza=u z =uku.
staropol. strzeli: –
1. wypu>ci: strza=" z =uku,
lub pocisk z broni palnej,
2. dosi"gn': strza='.
staropol. strzelisko – wg Ss 1953& mo-
/e uchwyt jakiej> broni, np. =uku.
na moje wyczucie – kolba, tak i bicz
˘ biczysko ]przed=u/enie bicza\,
stylisko ]przed=u/enie kosy\, itp.
staropol. strzelnica – wie/a obronna.
staropol. u(wy(za•strzeli:,
s(po(wy•strzela:.
~strzeli: czas niedok., ¯ strza=
]z broni palnej\ ¯ strza=a ]z =uku\.
strza= – wyrzut pocisku z lufy broni
palnej wskutek ci>nienia gaz[w z
pal'cego si" prochu.
strza=a – pocisk do =uku i kuszy, sk=a-
daj'cy si" z grotu i pr"ta ]brzechwy\,
czasem opatrzony pi[rem steruj'cym.
ros. strelit;-strelit ˘ strel;ba,
strelqnie, zastrelit;,
ang. to shoot, to fire.
za•strzeli: – czas dok. ¯ strzeli:,
zabi: strza=em
po•strzeli: – cz">ciowo, zrani:,
po ^ pod
u•strzeli: – zabi: strza=em, za ^ u
prze•strzeli: – na wskro>, na wylot
o•strzela: – seri' strza=[w
od•strzeli: – od='czy:, pozbawi:
strza=em
pod•strzeli: – troch", ˘ podstrzelony
tj. ciut nienormalny
wy•strzeli: – strza= odda:
ze•strzeli: – co> lec'cego, na zie-
mi", np. samolot
roz•strzela: – zabi: strza=em lub
strza=ami, egzekucj'
†strzelca $, bot. gatunek szczawiu,
Rumex obtusifolius L. staropol. ca
1500 strzelcza lappacium acutum.
†strzelnik bot.
1. uczep tr[jlistkowy,
Bidens tripartita L.
2. stokrotka pospolita,
Bellis perennis L.
staropol. 1472 strzelnyk balirago,
1460 sthrzyelnyk consolida minor.
strzemi"({liwo>: techn., osob.,
powstrzym•a:(ywa: si".
rodzaj metalowej p"tli umocowanej
na rzemieniu po obu stronach siod=a,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
s=u/'cej do oparcia stopy.
s=owotw. pokr. po(wstrzyma:,
wstrzemi"{liwo>:, wymi", YE,
¯ str % z % yma: ]ima:\ ˘ trzyma:.
franc. etrier, anglosas. stigrap,
stigerap ¯ stigan ]wspina: si"\
>redniow. ang. stirop, ang. stirrup,
ros. stremq-stremja.
wo=. 1289 stremen-stremem ]strze-
mion\ ¯ stremeno-stremeno
]strzemi"\.
staropol. strzemie< – kab='czek
zwisaj'cy z lewej i prawej strony
siod=a, s=u/'cy do oparcia nogi
je{d{ca przy wsiadaniu na konia i
w czasie jazdy wierzchem; strzmi".
†strzeszny jęz. maj'cy zwi'zek ze
˚strzech', tj. dachem.
†strze/ EY, zool., ptak. strzyrzyk,
Troglodytes parvulus Koch. staropol.
1472 sztresz regulus, ca 1500 pitri-
culus strzez, regulus idem.
†strze/enie czynność.
1. pilnowanie kogo>, czego>, spra-
wowanie opieki nad kim>, czym>,
2. zachowywanie czego>, chronienie
przed naruszeniem.
˚strzec.
strz"p(i:
1. czynność. dzierga:,
2. skrawek.
czynność. porwa: na strz"py.
†strz"pa: psycholog. ba: si".
=ac. metuere,
ang. ]kogo>, czego>\ be afraid of,
]o kogo>, o co>\ fear,
]bardzo ba: si"\ dread,
ros. boqt;sq-bojatsja, strax-
strach, boqzn;, u'as-u/as.
staropol. strz"pacz, bacz sye
bødo ]ba: si" b"d"\.
staropol. strz"pn': – przestraszy: si".
†strz"pczasty jęz. ¯ strz"p(i:.
zako<czony fr"dzlami.
†strz"pek fr"dzla.
=ac. fimbria cirrus,
ang. tassel ]ozdobny p"k, w"ze= nici,
sznurk[w jednej d=ugo>ci, zwisaj'-
cych lu{no z guza je ='cz'cego\,
knob, knot, button,
ros. kist;-kist ]ki>:\, knopka-
knopka, uzel-uze= ]w"ze=\, bant.
†strz"pn': przestraszy: si".
†strznadl, stradl zool., owad.
Emberiza citrinella, trznadel.
strzyc czynność. obcina: no/ycami.
stry – ostry lub prosty, nastawiony
¯ anglosas. streht ˘ >redniow. ang.
streght ˘ ang. straight.
ostrzy-:(/yny, strzy/yny
strzyc uszami.
wo=. 1289 borodou strigπi-
borodu strigij ]brod" strzy/on'\.
yy
franc. tondre, anglosas. sceran,
pokr. niem. scheren ]ob(strzyc,
postrzyga:, goli:\,
>redniow. ang. scheren ˘
ang. shear, clip, ]w=osy\ cut,
ros. strih;-stricz.
staropol. ca 1450 strigøcz cisione.
ci':, ucina: w=osy, sier>:.
staropol. o(po(prze(z-strzyc,
po(roz-strzyga: ]w Ss 1953 tak/e
>laz do zbioru pisowni w='czone... $\.
wg Ss 2011& staropol. strzyc –
gry{:, toczy:.
strzyg-a(o< kult. widmo nocne
w wierzeniach ludowych.
strzygonia owad. gat. motyla,
szkodnik las[w sosnowych.
strzyk(a(a:(awka
1. bole: przeszywaj'co,
z przerwami, raz po raz; k=u:,
2. tryska:, wycieka: ma=ym strumie-
niem pod du/ym ci>nieniem.
s=owotw. pokr. strza=;
k=u•je(: ˘ zastrzyk;
=am•ie(a: ]w ko>ciach\.
ang. 1. ]bole:\ twinge,
2. ]tryska:\ squirt.
staropol. strzeka:, YE, ˚strzeka:.
staropol. strzyka: – tryska: la: si".
staropol. strzykad=o – strzykawka,
rurka z t=okiem wewn'trz.
gr. sirinx, syringos ˘ >redniow. =ac.
siringa ˘ >redniow. ang. siringe ˘
ang. syringe, ros. wpric-szpric.
†strzykowie bot. mniszek pospolity,
Taraxacum officinale Wigg.
staropol. 1472 ¢strikowe rostrum
porcinum.
†strzyma: czynność.
s` ]ws`, za`\ % trzyma: ]j':, chwyci:\.
franc. halte, niem. halt, ang. halt,
ros. zader'at;-zadier/at,
ostanovit;sq-ostanowitsja.
staropol. strzymacz –
1. za(pows-trzyma: w ruchu,
2. trzyma:, posiada: jako w=asno>:.
staropol. strzymanie –
1. posiadanie na w=asno>:,
2. pobyt, przebywanie.
ang. 1. possession, 2. stay,
ros. 1. imenie-imienie
2. perebyvanie-perebywanie,
ostanovka-ostanowka.
strzy/(yk zool. gat. ptaka,
Traglodytus vegulus,
staropol. strzy/, strze/, EY.
†strzy/enie czynność. >cinanie sier>ci.
˚strzyc, CG?.
†str/e< zawarto>:, >rodek ]pestki\,
˚rdze<.
†stubre]j\t czy sztubre]j\t tkan.
gatunek sukna. ˚stulnek.
=ac. genus quoddam panni.
yy
staropol. 1453 stubreyt,
1450 stubreth.
†stucholc czy sztucholc bud. belka.
=ac. trabs, tignum,
anglosas. beam ]drzewo\,
niem. baum ]drzewo\,
>redniow. ang. i ang. beam,
brevno-brewno,
ros.
balka-balka.
staropol. 1436 stucholcz. ˚stynholc.
¢stud dun. – w[=.
staro` i >redniow. ang. oxa, pokr.
staroniem. ohso.
stud – grupa zwierz't, szczeg[lnie
koni, utrzymywana g=[wnie do
rozp=adzania(rozrodu; miejsce gdzie
grupa ta jest utrzymywana, stadnina.
¯ >redniow. ang. stod, pokr. niem.
stute.
ale lit. Kinstud, Keystutte 1345–†1382
¯ >redniow. ang. stude ]kolumna,
filar; herbu Kolumny; kin ^ r[d\.
¢stud osob. wstyd, ˚styd, YU.
staroros. stud-stud, ros. pozor-
pozor, ang. shame, disgrace, ignominy,
dishonour.
student szkoln. kszta=c'cy si" ¯
=ac. studens ¯ studere
]/'dny, skory, gorliwy\.
w Polsce termin utar= si" dla ucz'-
cych si" na wy/szych uczelniach, w
USA – dla wszystkich uczni[w, od
szko=y podstawowej, przez >redni',
do uczelni.
studi-a(owa:(um szkoln.
=ac. studium.
studio odizolowane pomieszczenie
dla nagra< lub pracy artystycznej.
ital. studio.
stud-nia(zi:
1. stud ]ch=[d ˘ ch=odnia, pokr. styd\
% dnia ]woda, pokr. dno, Dniepr\.
zi'b ˘ ros. zastuda ]przezi"bienie\;
prze(o•studzi: ^ prze(o•ch=odzi:.
2. stu ]woda\ ˘ st'giew, U ˘ Å, ´,
s=owotw. pokr. =agiew ]=a ^ woda\.
s=owotw. pokr. ¢studa, stygn': ¯
tygiel ¯ niem. tiegel ]rynka\, ˚ig=a.
ros. studen;-stude< ]ch=odnik,
franc. la gelee, gelatine\.
staropol. studnica ]studnia, {r[d=o,
zdr[j\.
anglosas. wella; niem. welle ]fala\,
>redniow. ang. welle, ang. well
]1. wyp=yw wody spod ziemi,
2. g="boka dziura lub szyb wykopany
w ziemi, do pobierania spod ziemi
wody, gazu, ropy, 3. ...itd.\,
ros. kolodec-ko=odiec ]studnia\,
istohnik-istocznik ]{r[d=o\.
staropol. 1458 studnya ˘
studnia, studnica –
otw[r wykopany w ziemi i zabez-
pieczony, s=u/'cy do wydobywa-
nia wody, tak/e naturalne {r[d=o.
=ac. puteus, etiam fons,
franc. le puits, niem. brunnem,
anglosas. wella, >redniow. ang.
welle, ang. ]water\ well,
ros. kolodec-ko=odec }ko=o ^ woda|.
staropol. studniczy –
maj'cy zwi'zek ze studni'.
staropol. studzi: –
ch=odzi:, ozi"bia:.
staropol. studzienka, studzionka –
ma=a studnia czy {r[de=ko.
staropol. studziennik – cz=owiek
kopi'cy studnie, studniarz.
staropol. studzieny, studziony ˘
¢studzienny –
1. maj'cy zwi'zek ze studni',
2. studzienny robak – paso/y= g=owy
kt[ry mia= powodowa: migren".
†stufnal czy sztufnal ¯ ufnal,
rodzaj gwo{dzia.
=ac. genus quoddam clavi.
staropol. 1461 stuphnale.
stuk-a:(kot(ni"cie dźwięk.
g=os wielokrotnych uderze<, d=oni'
lub twardym przedmiotem, jeden o
drugi, szczeg[lnie lekkie uderzenia
]stukanie\ do drzwi.
s=owotw. pokr. pukanie – stuk-puk,
huk, zwuk ¯ uk ]d{wi"k\ ˘ ucho.
"kukucz KCz,
stuk(a:  puk(a:
st"ka:  p"ka: ¯ puk
]p'k\ ˘ p"k(a: ˘ p"katy,
za(po(do(wy-stuka:.
franc. cogner, frapper,
anglosas. cnocian, cnucian,
>redniow. ang. knokken,
ang. knock,
ros. stuknut;-stuknut
¯ stuhat;-stuczat ¯ stuk-stuk.
staropol. stuka: – dawa: znak r"k'.
staropol. stukn': –
1. da: znak r"k',
2. uderzy: czym> o co>, wpa>: na co>.
~stuka: czas. niedok. ˘ dok. stukn':.
wielokrotnie uderza: palcami,
d=oni', m=otkiem, itp., o blat sto=u,
drzwi wej>ciowe do domu; ko=ata:.
s=owotw. pokr. styka: ]='czy:\,
UY, i puka:& stuk  puk.
znaczeniowo poch. bi: ˘ stukni"ty
]odbi=o mu, tj. straci= troch" rozumu\.
ros. stuhat;-stuczat, ang. to knock.
za•stuka: – czas dok. ¯ stuka:,
kr[tko, tj. kilka razy
uderzaj'c
po•stuka: – kr[tko, przez chwil"
do•stuka: si" – uzyska: efekt stuka-
niem, np. stukaj'c do
okna noc'
od•stuka: – pot., odstuka: w nie-
malowane drzewo –
zabobon& odczarowa:
stukaniem palc[w
wy•stuka: – uderzeniami palc[w,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
narz"dziem
stul-a:(i: czynność.
¯ s ]wzmocn.\ % tuli: ]zamkn':\ ¯
mkn': ]strza=a, tu=, cisk\.
s=owotw. pokr. przytuli: ]przycisn':\,
otuli: ]o ^ wok[=\. ˚strza=a.
=ac. observare, claudere,
ang. press close ]together\
]zamkn': g"b", usta\ to shut up,
ros. zastavit; molhat;-
zastawit mo=czat ]stuli: g"b"\.
staropol. 1466 stul' ˘ stula: –
zamyka:, zaciska:.
staropol. stuli: –
zamkn': ¯ mek, mkn':, zacisn':.
†stulich, stulicz bot. rdest
w"/ownik, Polygonum bistorta L.
staropol. ca 1465 stulych combmo-
ria, 1472 cerbonia, viperana stulich,
1472 cerbonia, viperana stulicz.
stuli: ¯ s` ]wzmocn.\ % ˚tuli:.
†stulik, stulikiep, stulikiepek
bot. grzybienie bia=e,
Nymphaea alba L.
staropol. 1472 stulik nenufar,
ca 1465 stulikep nenifar,
1472 stulikepp nenufar,
ca 1500 stulikyepek nenvfar.
†stulnek czy sztulnek tkan.
gat. sukna. ˚stubre]j\t.
staropol. 1492 stulnek.
stu=a rel.
cz">: stroju liturgicznego duchownych
katolickich, obrz"dowa, dwucz">cio-
wa szata, okrywaj'ca piersi i plecy.
gr. stole ˘ =ac. stola ]d=uga szata\.
†stupan poz. społ., wojsk.
dow[dca stu ]najcz">ciej uzbrojo-
nych\ ludzi.
˚setnik, storycerzewnik.
=ac. centurio ˘
franc. le centenier, centurion,
ang. centurion, niem. zenturio,
ros. sotnik=-sotnik.
†sturzenie wg Ss 1953& $ }w'tpliwe|
bezp=odno>:. stur  ster.
=ac. sterilitas.
¢stute anim. niem. klacz, koby=a;
holend. stutter ]holend.\ –
stadnina, teren dla byczk[w.
stwardnie: proces. ¯ twardy.
†stwardza: proces. twardym czyni:.
=ac. durum reddere,
ang. harden, making hard.
†stwardzony zdecydowany, uparty.
=ac. obstinatus,
ang. decided, stubborn,
ros. tvërdyj-twiordyj, uprqmyj
-upriamyj, upornyj-upornyj.
staropol. 1471 stwardziony.
stwarza: czynność.
powo=ywa: do istnienia.
yy
¯ s % tworzy: ¯ tw[r ]istota\.
=ac. crerare ˘ creatus ˘
ang. create, franc. creer,
niem. ]er\schaffen,
ros. sotvorit;-sotworit
¯ tvorit;-storit.
†stwarzanie stworzenie, OA,
istota ludzka, cz=owiek.
s=owotw. pokr. twarz, tw[r, A ^ Ø.
wg Ss 1953& $ }niepewne|, cz=owiek.
=ac. homo,
ang. human being, man,
ros. tvorenie-tworenie,
tvar-twar ]tw[r, A ^ Ø\.
†stwierdza:, >:wirdzi: ¯ twierd.
1. o przymierzu – zawiera:,
umacnia: przysi"g',
2. namawia:, zach"ca:.
s=owotw. pokr. zatwierdzi: ]s ^ za\.
stwierdzenie jęz. wzmocnienie wy-
powiedzi, szczeg[lnie kogo innego,
faktem, dowodem.
¯ s` ]po`\ % twierd, twird ]moc\.
=ac. confirmare ˘
starofranc. confermer,
>redniow. ang. confermen,
ang. confirmation,
ros. ]dow[d\ utver'denie-
utwier/denie, podtver'denie.
staropol. stwierdzenie, stwirdzenie,
>:wierdzenie, >:wirdzenie –
1. os=ona, obrona, twierdza, podpora,
2. trwa=o>:,
3. sklepienie niebieskie, niebo,
4. urodzaj, obfito>: zbo/a,
5. okrucie<stwo.
ang. 1. fortification, 2. steady,
3. celestial ¯ =ac. caelum ^ niebo,
4. abundance, ¯ =ac. abundantia,
5. cruelty ¯ =ac. crudelitas.
stwierdzi: jęz. ¯ s` ]wzmocn.\
% ˚twierdzi: ¯ twierd ]mocny\.
wzmocni: wypowied{ faktem,
dowodem. ˚stwierdzenie.
¯ s` ]wzmocn.\ % twierd ]mocny\.
staropol. stwierdzi:, stwirdzi:,
>:wierdzi:, >:wirdzi: –
1. uczyni: twardym, utwardzi:,
2. mocno osadzi:, zamocowa:,
3. umocni:, wzmocni:, obwarowa:,
uczyni: silnym, utrwali:, pokrzepi:,
4. o przymierzu – zawrze:, umocni:
przysi"g',
5. urzeczywistni:, wprowadzi: w czyn.
†stwirdzi: jęz., czynność.
umocni:, wzmocni:.
¯ twierd ]¢tward ˘ twardy, twierdza,
twierdzenie, i inne\. ˚fortyfikacja.
ang. fortify,
ros. ukrep-lqt;/it;,
podkrep-lqt;/it;.
†stwolin jęz. olbrzym.
gr. gigas, gigantos ˘
=ac. gigas, gigantes ˘ staronorm.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
Francji gaiant, starofranc. jaiant,
>redniow. ang. geant ˘ ang. giant,
ros. velikan-wielikan. staropol.
1471 gigas sthwolyn, obrzym.
stworz-y:(y=(yli(enie czynność.
˚tw[r. ¯ s` % ˚ tworzy: ¯ tw[r.
powo=a: do istnienia, do /ycia.
=ac. creare ˘ creatus ˘
ang. create, franc. creer,
niem. ]er\schaffen,
ros. sotvorit;-sotworit.
s=tvoriwa-sotworisza.
staropol. stworza: –
kszta=towa:, formowa:.
=ac. informare, effingere.
staropol. stworzenie –
1. to, co zosta=o powo=ane
do istnienia, cz=owiek, zwierz",
2. czynno>: powo=ania do istnienia,
do /ycia,
3. nadawanie kszta=tu, kszta=towanie,
4. wytwarzanie, produkowanie.
staropol. stworzyciel –
1. stw[rca, ten, kt[ry powo=uje do
istnienia, do /ycia, daje czemu>
pocz'tek,
2. tw[rca.
staropol. stworzy: –
1. powo=a: do istnienia, do /ycia,
da: czemu> pocz'tek,
2. utworzy:, ukszta=towa:
3. przekszta=ci:, przeobrazi:,
4. przeznaczy:, ustanowi:.
staropol. stw[rca czy stworzec –
stworzyciel, ten, kt[ry powo=uje
do istnienia.
stw[r(ca ¯ tworzy:. ˚tw[r.
¢sty spoż. plastry wosku pszczelego.
staroros. sty-sty, ros. soty (phe-
linye)-soty ]pczelinye\,
ang. honeycumbs.
¢sty liczebnik. 10.
jeden % sty ]10\ ˘ jedenasty ]1 na 10\,
dwa % sty ]10\ ˘ dwunasty ^
dwu•na•sty, dwa•na•>cie ]12\, itd.,
na ^ nad ]wi"cej ni/ `, nadto\.
ros. odinadcat;-odinadcat ]11\,
gdy w j. pol. nad ^ na, skr[tem, w
domy>le, tu jasno& odin ]jeden\ «nad»
cat ]¢10\ ¯ tot ]ten\, T ˘ C, O ˘ A.
ros. `tot ]`ten ^ niem. zehn ^ 10 ˘
`sot ]`set\, T ˘ S; OE; `sot ˘ sto.
sty % ten ˘ stycze<, 10-ty m-c roku,
odp. =ac. December ¯ decem ]10\.
tyj ]ten\ % dzie< ˘ tydzie<.
`sty odpowiednikiem ang. `teen,
poczynaj'c od 3 % `teen ˘ thirteen.
anglosas. `tyne, `tene ]pokr. niem.
zehn\ ˘ >redniow. ang. `tene
}baz' ten ^ 10, J.D.| ˘ ang. `teen.
pierwotnie& `nasty ˘ `na>cie,
dzi> na opak& `na>cie ˘ nasty.
†stychacz, stykolec, stycholc
czy sztycholc bud. belka czy te/
=ata u/ywana do rob[t budowlanych.
yy
¯ niem. stich ]wbicie w co, podpar-
cie$, dzi> stichling ^ kostur\ % holtz.
stycz-e<(niowy(no>:(ny
¯ ¢sty ]10\ % ten ˘ stycze<, 10-ty m-c
roku w kalendarzu julia<skim, odpo-
wiednik =ac. December ¯ decem ]10\
% `ber ¯ membrum ]cz=on\, ˚sty.
dzi> pierwszy miesi'c roku; w kalenda-
rzu julia<skim, rozpoczynaj'cym rok
od 25 marca ]od wiosny\, stycze< by=
11-tym miesi'cem, i zwa= si" ledzie<,
luty ]srogi ¯ t"gie mrozy\ – 12-tym.
Gdyby stycze< od styku – stykaj'cy si"
z grudniem, ostatnim miesi'cem ubie-
g=ego roku, to wyja>nienie rodzaju&
Bia=owoda – bia=a woda rzek' p=ynie,
skarby – bi/uteria i kosztowno>ci
zbierane po wygranych bitwach, Rzy-
mianie przybyli na Litw" – ze staro-
/ytnego Rzymu czas[w Nerona,
Leszek Bia=y – o siwych w=osach,
+okietek – wzrostu =okcia, itp.
wg Ss 1953& pierwszy miesi'c roku,
czyli system kalendarza gregoria<skie-
go ]po 1586\ stosowany w Íredniowie-
czu ]przed rokiem 1500\ – lapsus.
staropol. ledzie< – dosł. lodowy,
staropol. stischen, 1444 styczen,
1471 sticzen, 1476 Szthyczen
Ianuarius; Ianuarii, sticznya,
Tyczyen Ianuarius, Sticen Fe-
bruarius ˘ stycze<, tycze< –
1. stycze< – 11-ty miesi'c roku,
2. luty – 12-ty miesi'c roku.
=ac. Januarius ]menis\ ]miesi'c Janu-
sza kt[remu [w czas po>wi"-cony\,
niem. Januar, franc. janvier,
ang. January, †Old Polish icy ¯ ice,
ros. qnvar;-janwar, †ledqnoj-
ledianoj ¯ lëd-ljod ]l[d\.
¢styd jęz. s=aw., pras=owo – wstyd.
u/yte w Latopisie 1110–1116 i
Powie>ci wrem. let 1118 r.
stydstud ]ch=[d\, YU,
odwr. anglosas. stud....
litera W, istniej'ca ju/ w Normandii,
urobiona w XI wieku, nie istnia=a
jeszcze w Rosji na pocz. XII w.
†stydliwy jęz. wg Ss 1953& skromny.
=ac. modestus, w konsekwencji franc.
modeste, ang. modest – niecelnie.
ros. skromnyj-skromnyj.
W moim zrozumieniu – nie>mia=y,
w konsekwencji&
franc. pudique, pudibond, chaste,
>redniow. ang. schei ˘ ang. shy,
niem. schamhaft ¯ scham ]wstyd\,
ros. stydlivyj-stydliwyj ¯ sty-
d=-styd ]wstyd, ang. shame, franc.
la honte, vergogne\.
stygmat jęz. znak, znami", pi"tno.
gr.-=ac. stigmata ¯ stizein ]k=u:\.
stygn': proces. ozi"bia:, zi"bi:,
ch=odzi:. o(za•stygn':.
s=owotw. pokr. stud, styd, tygiel
yy
]naczynie do pra/enia r[/nych sub-
stancji, topienia metali\. ˚ig=a.
~stygn': czas niedok., kusz'ce&
¯ =ac. stigma ¯ gr. stigma ¯ stizein.
zapewne odno>nik my>lowy do za-
skrzep=ych ran Chrystusa, ukrzy/owa-
nego w Palestynie, przez Rzymian.
mo/e w zwi'zku ze «studnia» ]ch=[d\,
i to bardziej prawdop., UY,
GD koncepcji s=owotw. 023, 024.
¢stud ˘ prostuda ]przezi"bienie\.
ros. zasty-vat;/t;-zasty-wat(t,
ang. to congeal.
za•stygn': – zakrzepn':
prze•stygn': – troch", ozi"bi:
o•stygn': – zupe=nie, ca=kowicie
wy•stygn': – ca=kowicie wytraci:
nadwy/k" ciep=a
†styk narz. narz"dzie do zgarniania
ziemi z p=uga, istyk, kozica.
=ac. rallum, anglosas. sticca,
>redniow. ang. stikke ˘ ang. stick,
staropol. 1448 aratis et decem
styky.
†stykolec ˚stychacz& belka, =ata...
styl(owy(istyka(izacja(istyczny
1. ostrze u/ywane przez staro/yt-
nych do pisania na woskowych
tabletkach,
2. wz[r, model, spos[b post"powa-
nia, m[wienia.
gr. stylos, =ac. stilus, starofranc.
stile, style, >redniow. ang. stil,
stile, ang. style ]nacisk\.
stylisko narz. r"koje>:, trzon.
¯ styl % isko ]zasi"g\.
stylon tworzywo sztuczne.
ang. steelon.
stymula-cja(nt(tor jęz. podnieta,
pobudzenie, zach"ta, bodziec.
=ac. stimulare ˘ stimul-atio(us(
(atus.
†stynholc czy sztynholc belka.
˚stucholc.
=ac. trabs, ang. beam.
†stynwaga czy sztynwaga pojazd.
sztaba w przedniej cz">ci dwukonnego
wozu, z hakami, do zawieszenia na
nich oryczyk[w.
wg Ss 1953& cz">: wozu do kt[rej
si" zak=ada orczyki.
si" ¯ siebie ¯ ja, np. oblej" si" ]siebie\;
ja nie zak=adam – powinno by: bezoso-
bowo; cz">: wozu – kt[ra& przednia,
boczna, tylnia$ ˚sztylwaga.
stypa kult.
1. pogrzebowa uczta, biesiada,
2. heca.
staropol. stypa – pocz"stunek po
pogrzebie, uczta pogrzebowa.
=ac. epulum funebre.
staropol. stypny –
uczestnicz'cy w stypie.
stypend-ium(ysta szkoln.
zapomoga pieni"/na z fundusz[w
spo=ecznych lub pa<stwowych, prze-
znaczona dla ucz'cej si" m=odzie/y.
=ac. stipendium ¯ stips ]ma=a
moneta, lub datek w tej postaci\ %
pendere ]rozwa/a:, p=aci:\,
ang. stipend.
†styr ˚ster, staropol.-wo=. YE,
jak monastyr – monaster.
ang. rudder,
ros. rul;-rul, pravilo-prawi=o.
staropol. styrnik, styrznik – sternik.
1816 r., o wypadkach z ok. 1634&
„Krystyna c[rka Gustawa Adolfa pa-
nowa=a we Szwecyi, kierowa= styrem
rz'du s=awny Oxenstiern... itd.”
†styrta ˚sterta, staropol. YE.
†styska:, styska: si" utyskiwa:;
1. jęz. wyra/a: niezadowolenie,
uskar/a: si", narzeka:,
2. styska si" komu> – przykrzy si"
komu>, kto> odczuwa zniech"ce-
nie, obrzydzenie.
staropol. styskowa: –
1. wyra/a: niezadowolenie,
uskar/a: si", narzeka:, utyskiwa:,
2. odczuwa: ucisk, niepok[j.
ang. being dissatisfied, complain,
ros. po/'alovat;sq-/a=owatsja.
wg Ss 2011, staropol. styskowa: –
przykrzy: si", skar/y: si", narzeka:,
utyskiwa:. ˚skwierk.
s=owotw. pokr. ros. toska-toska
]ang. anguish, affliction, pain, grief;
weariness, boredom, oppression\,
mo/e z wp=ywem tusknut;-tusk-
nut ]ang. to become dim or dull\.
sub~ =ac. pod]leg=y\,
wiele s=[w utworzonych w ten
spos[b, np. sublokator.
subiektyw(ny jęz.
subtelny jęz. delikatny.
=ac. subtilis.
staropol. subtylno>:, YE ˘ sub-
telno>: – delikatno>:, wra/liwo>:.
=ac. teneritas; subtilitas ˘
starofranc. sotillete,
>redniow. ang. sutelte,
ang. subtlety,
ros. tonkost;-tonkost.
sucho ]rzadkie\ ¯ suchy. stan czego
pozbawiony nawet wilgoci ˘ sucho
w ustach, usz=o na sucho ]bez kon-
sekwencji, bez bicia ¯ p=aczu ¯ =ez
w oczach\.
staropol. po suchu, po susze,
y sucho ˘ sucho – suchy teren. l'd.
†suchod[=, suchd[= w'w[z,
˚wozwagl, dolina pozbawiona wody.
ang. dry ravine, gorge ]o kilku r[/-
nych znaczeniach, nr 7& g="bokie i
w'skie przej>cie mi"dzy spadzistymi
wzg[rzami\.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
staropol. 1251 suchodol.
†suchog=[w bot. Prunella vulgaris L.
franc. la brunelle, niem. brunelle,
ros. suxovërtka-suchowiortka.
staropol. 1472 suchoglow diapen-
tica. ˚chmielik, chmielnica.
†sucho>: ¯ ¢such, susz ]/ar, piec\.
1. suchy teren, l'd,
2. d=ugotrwa=y okres bez deszczu,
posucha, susza,
3. brak wra/liwo>ci religijnej,
osch=o>:,
4. w >redniowiecznej filozofii /ycio-
wej – jedna z istotnych cech, tzw.
czterech /ywio=[w ]element[w\
i humor[w
=ac. 1. terra sicca,
2. ariditas, siccitas,
anglosas. drugoth ]susza, suchy l'd\,
>redniow. ang. drougth, drugthe,
ang. 2. drought,
ros. 2. zasuxa, bezdo'die.
†suchota ¯ such % `ota ]wielka\;
1. meteor. nadmierne upa=y, spiekota,
2. med. suchoty, gru{lica.
=ac. 1. calor vehemens, aestus
fervidus, 2. phtisis,
ang. 1. heat ]in summer\,
2. tuberculosis, TB,
ros. 1. 'ara-/ara, 2. tuberkulëz
-tuberkulioz, bugorhatka
lëgkix, haxotka-czachotka.
staropol. 1471 schuchot', ca 1428
szuchota; schuchota tisis.
†suchotki w liczbie mnogiej, bot.
nicennica polna, Filago arvensis L.
staropol. 1472 suchotky limasia.
†suchowirzch ˘ ¢suchowierzch.
bot. Pirola rotundifolia L.
staropol. 1472 suchowirzch virina.
such-y(ar(oty(otnik jęz.
¯ uch ]powietrze\, susz ]/ar, piec\.
susz•y:(arnia, usycha: ]wi"dn':\,
prze(wy•schn':. gru{li•ca(k. ˚susza.
=ac. siccus, aridus,
franc. sec, anglosas. dryge,
>redniow. ang. drye ˘ ang. dry,
ros. suxoj-suchoj.
staropol. naprzecif vodze gest
szucha, 1437 ssuchy aridus,
1444 w suchich ˘ suchy –
1. pozbawiony wilgoci, wody,
2. odznaczaj'cy si" niewielk' ilo>-
ci' lub brakiem opad[w atmosfe-
rycznych,
3, obumar=y, uschni"ty,
4. o cz=owieku – rozgor'czkowany,
5. w >redniow. filozofii przyrody –
jedna z istotnych cech tzw. 4-ch
/ywio=[w ]element[w\ i humor[w,
6. suche dni, dni suche – wyznaczone
w ka/dym kwartale trzy dni& >roda,
pi'tek i sobota, zobowi'zuj'ce do
postu; objaw kontroli wiernych, czy
yy
przestrzegaj' wymog[w narzuca-
nych przez kler, jak lejce dla koni.
†sucica wzniesienie sztucznie usy-
pane, kopiec.
¯ sypa: % kopica ]$\, UY.
=ac. scopulus, ang. mound ]stos,
kupa, nasyp, wa= ziemi, piasku, itp.,
usypany nad mogi=', w fortyfikacji\,
]mogi=a\ tumulus, barrow,
ros. prigorok, xolm-cho=m,
kurgan-kurgan ]˚kurhan\ ¯ ukr.
staropol. sucie – usypywanie, for-
mowanie czego> przez sypanie.
†su: czynność.
1. tworzy:, wznosi:, formowa:
co> przez narzucanie ziemi,
2. wysadza:, zdobi: co> drogimi
kamieniami.
s=owotw. pokr suty, suto ]$\.
staropol. na(od(o(po(przy(roz(u(
(za•su:, sypa:.
¢sud geogr. niem. po=udnie.
anglosas. suth
>redniow. ang. suth, ang. south,
niem. s¥d, ThD, franc. sud,
midi, s=aw. [g-jug.
¢suda jęz. tutaj, STD
tu i tam – ros. s[da i tuda
]suda i tuda\.
[ w dawnej pisowni ^ u.
ros. tuda ]tuda\, myl'ce z polskim
«tutaj» TD.
†sudanny na(po•dobny; nie koniecz
-nie pi"kny, jak to Polacy obecnej doby
rozumi', wyci'gaj'c wniosek z “od-
p=aci: si" pi"knem za nadobne” ]takim
samym, podobnym\. ˚nadobny.
=ac. similis, franc. similaire,
ang. similar, ros. podobnyj,
poxo'ij-pocho/ij;
†Old Polish appropriate(ly,
ros. sootvetstvenn-o/yj.
¢sudar poz. społ.
pan, ˘ gosudar(stwo ]pa<stwo\,
s=owotw. koncepcji 002.B.c.
franc. monsieur, ang. sir, master,
staroros. sudar;-sudar ]pan\ ˘
gosudarstvo ]pa<stwo, ang.
state, empire\.
¢sudina pojemn. s=aw. naczynie.
...w=o/achu w sudinu ma=u.
˚sosudy.
†sudlica, sulica broń. bro< kol'ca,
w=[cznia, dzida, lanca. ˚sulica.
=ac. lancea, hasta,
franc. la pique, lance,
anglosas. i >redniow. ang. spere,
ang. spear, niem. speer, lanze,
ros. kop;ë-kopio, pika-pika.
†sudwica bot. Nasturtium silvestre
R. Br. albo Barbarea vulgaris R. Br.
staropol. 1472 sudwicza nastur-
tium agreste.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
¢sudy płatn.
op=aty ¯ sud ]op=ata\. nazwa jednej
z bram w Konstantynopolu, do 1453.
sufiks jęz. przyrostek.
=ac. suffixus ¯ suffigere ¯ sub
]pod\ % figere ]przymocowywa:\.
sufit bud.
dolna powierzchnia stropu, pu=ap.
ital. soffito, soffita ¯
=ac. suffixus, ang. soffit.
suffler jęz.
osoba podpowiadaj'ca w teatrze.
franc. souffleur.
sufragan rel. biskup tytularny,
pomocnik ordynariusza diecezji.
¯ >redniow. =ac. suffraganeus.
suge-stia(rowa:(stywny jęz.
radzi:, naprowadza:, podpowiada:
=ac. suggestio,
starofranc. i >redniow. ang. sugge-
stioun, ang. suggestion,
ros. predlagat;, sovetovat;.
¢sugnuti ruch., czynność.
do(po•>cign':, dogoni:.
staroros. sugnuti-sugnuti.
¢sugubyj jęz.
rozdwojony, podw[jny, dwojaki.
staroros. sugubnyj-sugubnyj,
sugubiti-sugubiti ]podwaja:\.
suita muz. cykliczna forma muz.
franc. suite.
¢suje, sujeta na pr[/no, na pusto,
niewa/ne, bez znaczenia.
staroros. sue-suje, sueta-sujeta.
˚tszcza, tunie, wosuje, wskuju.
¢suk dźwięk. d{wi"k maj'cy pocho-
dzi: z j. tureckiego, w mniemaniu
polskich j"zykoznawc[w, bo tak
w mSjp 1969 opisali pochodzenie
s=[w& borsuk i sukmana, nie podaj'c
jednak od jakich to s=[w.
istotnie, wi"cej nazw tkanim pocho-
dzi z j. tur., ale nie jest to solidna
podstawa, regu=a w miar" pewna na
kt[rej mo/na si" opiera:, na samym
d{wi"ku.
sukno ¯ tur. czekman ˘ sukmana ]$\.
1. †suk bot. dziki bez czarny,
Sambucus nigra L.
franc. le sureau,
niem. nizin ellern, eldern,
anglosas. ellern, ellen,
>redniow. ang. ellerne i – z w='cze-
niem D jak w “alder” – eldore,
ang. elder ]ka/dy z du/ej grupy ro>lin
“honeysuckle” – r[/owatych, Rosace-
ae, o bia=ych lub r[/owych kwiatach,
i czerwonych lub czarniawych jago-
dach\, ros. buzina-buzina.
2. †suk sok, b="dnie, pod wp=ywem
=ac. succus ˘
staropol. 1419 succ succus. ˚sok.
yy
suka anim., zwierz. samica psa.
wulg. gdy u/ywana w odniesieniu
do kobiety.
¯ suk ¯ kus ¯ kut; % ka ]do\,
s=owotw. koncepcji 022& suk ¯ kus.
U ˘ Å, ´; kus ˘ k'sa:, k"s; kut ˘ k't.
ros. suka-suka, anglosas. bicce,
>redniow. ang. bicche,
ang. bitch ]samica psa, wilka, lisa\.
†suka: czynność.
skr"ca: razem kilka nitek.
staropol. ca 1500 szvkacz albo
obraczacz.
staropol. przesuk-a:(awa:(owa:.
staropol. ca 1500 szvkadlo girgil-
lum, girgillus vyadlo vel szvk'dlo;
szvk'dlo gira ˘ sukad=o –
przyrz'd tkacki s=u/'cy
do nawijania nici na cewk".
=ac. fistula textoria.
sukces(ja(or jęz. udanie si" czego,
pomy>lno>:, powodzenie;
spadkobierca, nast"pca.
=ac. sub` ]po(de`\ % cedere ]i>:\
˘ succedere ]podej>:\ ˘
starofranc. succeder ˘
ang. succeed ]nast-"powa:('pi:\;
=ac. succedere ˘ successio ˘
starofranc., >redniow. ang. i ang. suc-
cession ]nast"pstwo, kolejno>:\,
ros. ]nast"powa:\ sledovat; za,
nasledovat;-nasliedowat,
]kolejn.\ posledovatel;nost;.
sukienka odzież.
kr[tka ˚suknia, po kolana.
w zwi'zku s=owotw. z sukno i
suk  kus ]¢kr[t\ ˘ kr[tki, skr[t.
niem. kleidchen,
staronord. skyrt ]koszula\, kirtle,
jednoznaczne ]ang. exactly cognate
with\ anglosas. scyrte ]kr[tk•i(a(e\,
>redniow. ang. i ang skirt, ros.
[bka-jubka, plat;e (∂amskoe).
†sukiennik, sukienik tkacz sukna
czy te/ kupiec, handlarz suknem.
staropol. szukyenyk, szukyennyk,
1499 sukennyg.
staropol. sukienny –
1. zrobiony z sukna,
2. dotycz'cy sukna,
zwi'zany z suknem.
sukmana odzież.
siermi"ga.
¯ j. tur., wg mSjp 1969.
suknia odzież.
wierzchni str[j kobiecy, d=ugi ]do
ziemi\, i lu{ny, posiadaj'cy ozdoby w
formie deseni lub krawieckich pomy-
s=[w ]dodatk[w\, codziennego u/ytku
lub od>wi"tnego, bogato w[wczas
zdobiony, wykonany z fantazj'.
Poprzez wieki i kraje naszej cywili-
zacji, nie w spos[b uj': kr[tko style
sukien i materia=y w nich u/yte, gdy
yy
wiele s=[w nie opisze dobrze jednej.
Trzeba je zobaczy:.
Oto kilka angielskich nazw balowych
sukien& bustle, farthingale, hoop
skirt, jumper, peplum, polonaise.
s=owotw. kusz'ce sukno ]tkanina z czy-
stej we=ny zgrzebnej\ na pochodzenie
s=owa, czy zwi'zek z t' tkanin'. By:
mo/e, lecz suknia ma te/ jaki> zwi'zek
z d=ugo>ci' okrycia, bo suk  kus ˘
kusy ]kr[tki\. ˚sukno ]ang. cloth\.
Pierwotnie tak podejrzewa=em i na-
st"pnie znalaz=em potwierdzenie&
ang. gown, ]sukienka\ skirt ¯
anglosas. scyrte ]kr[tk•i(a(e\ ˘
ang. shirt ]koszula\, HK,
ros. plat;e-p=atie.
staropol. 1399 y za suknø ]i za
sukni"\, 1403 o chtoto sziknø i o
plaszcz, 1404 ne szgøl ssukney
ss... ]nie zdj'= sukni z...\ ˘ suknia.
staropol. suknica – szata, ubranie.
suk-no(ienny(mana tkan.
gruba tkanina, tkanina z czystej
we=ny zgrzebnej o powierzchni spi-
l>nionej na wskutek folowania.
¯ tur. czekman.
=ac. pannus leneus,
franc. le drap, anglosas. clath,
>redniow. ang. i ang. cloth ]sukno, ma-
teria=; >cierka, obrus; 1. materia tkana
lub prasowana z w=[kien bawe=ny, we-
=ny, jedwabiu, sier>ci, syntetycznych
w=[kien, itp., u/ywana do odzie/y
noszonej, domowych wyrob[w,
2. cz">:, p=at takiej materii do szcze-
g[lnego u/ytku, jak “tablecloth” – ob-
rus, “washcloth” – r"cznik do k'pieli,
“loincloth” – dolnej cz">ci plec[w,
3. zwykle lub okre>lenie odzie/y ja-
kiej> profesji, st'd 4...\ ˘ cloths
]l. mn., r[/ne od clothes – odzie/\,
ros. sukno-sukno, tkan;-tka<.
staropol. 1402 ¢sukna, 1404 ¢su-
gno, 1419 sukna; svkno, sukyen.
sukurs jęz. pomoc, zasi=ek; podczas
wojny& posi=ki, odsiecz w czasie po-
trzebnym, nieszcz">ciu, strapieniu,
niedoli, w krytycznej sytuacji.
>redniow. =ac. succursus
˘ ang. succursal ¯ =ac. succurere
¯ sub ]pod\ % currere ]biec\ ˘
starofranc. sucurre ˘ >redniow.
ang. socouren, ang. succor,
staropol. sukurs.
sulejaty odzież. pil>niane obuwie.
˚dalmatyka, piwia=, sceptrum, pozad.
sulica broń. kr[tka, metalowa kopia,
spisa, lanca. ˚sudlica.
wo=. sulica.
wo=. 1289 ]iti s= sulicami-
szcziti so sulicami ]tarcze z lancami\,
>redniow. sulica-sulica.
sulima herb Zawiszy Czarnego,
poleg=ego †1420, starosty Spisza ˘
Magura Spiska E od Tatr.
su=tan poz. społ.
tur.-muzu=m., egipsko-arabski so=dan –
kalif w Kairze panuj'cy, od 16-go wie-
ku tytu= car[w tureckich ]do 1922 r.\.
w=adca muzu=man[w w Omanie,
Maroku, i szczeg[lnie – w Turcji.
dawny gatunek tytoniu tureckiego.
sultan ]zwyci"ski, w=adca, ksi'/"\.
franc. le plumet, panache, le
sultan, ang. sultan, ros. sultan.
staropol. 1500 soltan,
1500 z solthanem.
nazwisko So=tan, TD.
sum ryba.
wyj'tkowo du/y gat. ryby s=odkowod-
nej o szerokim otworze g"bowym i
charakterystycznych w'sach,
Silurus glanis L.
zakrawa /e summus ¯ mustache.
ang. sheatfish.
staropol. sum, som – zool.
1. sum, Silurus glanis L,
2. bli/ej nieokre>lona ryba morska,
3. wg Ss 1953& $, szom alipso,
XV wiek; ¯ szon calypso ¯ niem.
schön ]piekna\, calypso ]orchidea,
storczyk, bia=y kwiat z purpowym
lub /[=tym j'drem ¯ gr. orchis\;
gruba “ryba” tu trafi=a si".
sum-a(owa: jęz., mat., rel.
1. kwota pieni"/na,
2. wynik dodawania, og[=em, og[lna
liczba; podsumow•anie(uj'c –
podlicza•nie(j'c,
3. d=uga msza w obiad, uroczysta,
z kazaniem ]suma poprzednich\.
=ac. summa ˘ starofranc. somme,
sume ˘ >redniow. ang. summe ˘
ang. sum.
staropol. summa, 1437 szumy –
1. pewna ilo>: pieni"dzy, kwota,
1.a. d=u/na suma pieni"/na g=[w-
na, tj. nie obejmuj'ca dodatkowych
>wiadcze< jak odsetki, kary umow-
ne, itp.,
2. wynik liczenia,
ang. 1. i 1.a. principal ]kapita= bez
procent[w\, 2. result,
ros. 1. kapital-kapita=,
2. rezul;tat-rezultat,
sledstvie-sledstwie.
†sumak bot. Rhus coriaria.
staropol. 1472 sumag ros siriacus;
XV w. sumak.
sumie-nie(nny(nno>: jęz.
skrupu•=y(latny(tno>:; poczucie
etyki, u(po•czciwo>:.
¯ s ]z\ % um]ys=\ % mienie ]mniema-
nie, os'd\ ¯ s=aw.
staropol. s'mnienie ]sumienie\.
=ac. com` % scire ]zna:\ ˘ con-
scire ˘, conscientia ]>wiadomo>:,
znanie, czucie, znaczenia\ ˘
ang. consci-ence(entious(ous,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
ros. sovest;-sowiest.
staropol. nasego sømnena ]naszego
sumienia\, czysthe szamnyenye,
ss'mnyenye, na s'mnyenyv ˘
sumienie –
1. >wiadomo>: odpowiedzialno>ci
moralnej za swoje czyny, wewn"trz-
ne poczucie r[/nicy mi"dzy dobrym
a z=ym ]dobrem a z=em\, YE,
2. my>lenie, my>l,
3. niepok[j moralny, skrupu=.
sumowa: liczy:, zwykle dodawa:.
¯ suma ]wynik dodawania\.
ang. summarize, ros. kratko re-
z[mirovat; ¯ franc. resumer.
sumpt ekon. koszt, pieni'dze.
=ac. sumptus.
†sumy w liczbie mnogiej ¯ suma –
rodzaj sk[rzanego worka.
staropol. 1394 sumy.
ang. bag, wallet; satchel,
ros. sumka-sumka.
sun': ruch., czynność.
przemieszcza: bez wstrz's[w
i zatrzymywania, p=ynnie. ˚suwa:.
˚sunica ]poziomka\ ¯ po` ]wzd=u/,
przy `, r[wnolegle do `\ ziemi.
niem. schieben, rücken, ang. drag,
ros. taskat;, ta]it;>
tqnut;-tianut ]ci'gn':\.
za(na(po(u(prze(przy(do(od(pod(
(w(wy(z(roz•sun':,
sun': ¯ sn': ¯ sn ]>nieg, ang. snow\.
staropol. sunøl ]sun'=\ ˘ sun': –
sypn':, rozrzuci:.
ang. to scatter, to disperse,
ros. razbrosit;-razbrosit.
~sun': ]si"\ zmienia: po=o/enie
przedmiotu ruchem wzd=u/ powierzch-
ni, ruchem p=ynnym, bez u/ycia k[=.
za•sun': – do celu, czas dok.
na•sun': – na wierzch
po•sun': – ruszy: z miejsca, ruch
posuwisty – p=ynny
u•sun': – 1. oddali:, wydali:,
2. pozby: si" ˘
usun': b="dy,
ze stanowiska
prze•sun': – z miejsca A na B
przy•sun': – podsun': bli/ej
do•sun': – przystawi:
od•sun': – odstawi:, od='czy:
pod•sun': – troch", cz">ciowo
w•sun': – do >rodka
wy•sun': – na zewn'trz
z•sun': – z g[ry w d[=
roz•sun': – rozdzieli: suni"ciem
†sunica bot. poziomka pospolita,
Fragaria vesca L.
¯ sumniczki, ¢sunice – poziomki.
staropol. 1472 sumniczki fragaria.
niem. erdbeere,
franc. fraise, fraisier,
anglosas. streawberie,
yy
>redniow. ang. strawberi ˘ ang.
]wild\ strawberry ]dzika truskawka\,
ros. zemlqnika-zemljanika ¯
zemlq-zemlja ]ziemia\.
staropol. sumniczki ¢suniczki –
poziomki ¯ poziomka pospolita.
†supan odzież. /upan, S?.
sup-e=(=a: pokr. w"ze=.
super~ jęz. nad]rz"dny\ do `
=ac. super ]nad\.
suplement jęz.
materia= dodatkowy, uzupe=niaj'cy.
=ac. supplementum ¯ supplere;
>redniow. ang. i ang. supplement.
suport techn. podparcie.
=ac. supportare ¯ sub ]pod\ %
portare ]nosi:\
franc. supporter, ang. support(er.
supr przeciwnik ˘ supruga, s'pierz,
sampierz, szampierz.
s=aw. sæpr;-supr.
supruga podleg=a ˘ /ona;
PF; =ac. suffragari ]g=osowa: na
kogo, wspiera:, faworyzowa:\ ˘
suffraganus ]biskup podleg=y wy/-
szemu biskupowi\ ˘
starofranc. suffragan ˘
>redniow. ang. i ang. sufragan.
¢sur ]ang.\ po`, pod`, nad`, przy`,
prze`, za`, o` ]oko=o, wok[=\;
o` ^ za` ˘
za•ko<czenie – ros. o•konczanie.
po`& surface ]powierzchnia\, pod`&
surge ]podnosi: si"\, surrender ]pod-
da: si"\, nad`, prze`& surfeit ]przesyt,
nadmiar\, surplus ]nadwy/ka\, przy`&
surmise ]przypuszczenie\, surname
]przydomek\, prze`& surpass ]prze•
wy/sza:(kracza:\, survive ]prze/y:\,
za`& surprise ]zaskoczenie\, o`& sur-
round ]otacza:\.
gdy sur` ¯ =ac. super, supra ]ponad,
powy/ej\ – sup` ¯ =ac. sub ]pod,
poni/ej\.
¢sur, syr, ser 1. ˚woda, 2. ˚kwas.
sur ^ po ]woda\ ¯ potami ]rzeka\;
face ^ lico ^ wierzch ˘ policzek,
ang. surface ]powierzchnia\.
niem. wasser ]woda\ ˘ kwas, ser
]produkt przerobu mleka\, ros. syr, i
inne, w tym lit. suras ]kwa>ny\ ˘ Sura/
n(D{win', 40 km. powy/ej Witebska,
S?, i nad Narwi', Big Sur w p=n.
Kaliforni;
b="dnie w S=owniku Webstera&
¯ =ac. superficies, sur` ¯ starofranc.
sur`, sour; =ac. super, supra ]nad,
ponad\.
sour ]#\, tak i w j. ang. – kwa>ny,
jakby swego j"zyka zapomnieli.
tak i sirup ¯ >redniow. ang. sirupe ¯
starofranc. sirop ¯ sir % op]pose\,
maj'ce pochodzi: z >redniow. =ac.
sirupuum ]mo/e i tak\, lecz dalej
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
zupe=nie b="dnie bo od arab. szarab
]pi:, dot. r[/nych napoj[w\,
s=odki, smak ]odczucie\, gdy szarab,
picie, pi: ]czynno>ci', czasownikiem\,
˚syrop.
anglosas. 2. sur, niem. sauer,
>redniow. ang. sour, sur, ang. sour,
ros. kislota-kis=ota, kislyj.
†suran garb.
surowa, niewyprawiona sk[ra.
†sura<stwo ho=d feudalny czy te/
jaka> powinno>: zwi'zana ze sto-
sunkiem lennym.
surdut odzież. rodzaj okrycia,
odzie/y; m"ski str[j wizytowy.
franc. surtout.
surma muz. d"ty instr. muzyczny,
tr'bka obszyta w sk[r".
per. surna]j\, tur. surma,
s=aw. surna.
>redniow. surna-surna.
†surmacz powin. szwagier,
brat /ony. ˚szurmacz, ze=w.
ang. brother-in-law ]the wife’s
brother\, ros. wurin-szurin.
surogat jęz. ¯ =ac. surrogatus
]wybrany w miejsce, zast"pca;
namiastka\,
staropol. surogator ]zast"pca staro-
sty grodzkiego\.
surojadka bot. gat. grzyba
surowica biol.
osocze krwi lub limfy, pozbawione
w=[knika – bia=ka fibrynogenu oraz
innych sk=adnik[w bior'cych udzia=
w krzepni"ciu krwi.
=ac. serum ]serwatka\,
ang. i niem. serum,
franc. le petit-lait,
ros. syvorotka-syworotka.
staropol. ca 1125 surouice –
solanka, s=one {r[d=o.
=ac. aqua salsa,
ang. salt-spring.
surowo jęz.
1. na surowo – jad=o nie przyrz'dzo-
ne w=a>ciwie,
2. surowo u(karany – ostro, srogo,
nad norm".
¯ surowy.
staropol. surowo –
>wie/o, niedawno.
ang. fresh(ly, recent(ly,
ros. sve'ij-swie/ij, nedavno.
surow-y(e(iec(izna sur[wka;
1. w stanie niedojrza=ym, ziele<,
2. materia= wyj>ciowy przy obrabia-
niu, przetwarzaniu.
ros. surovyj ¯ sour % raw ¯
ang. sour ]kwa>ny\ % raw ]surowy,
niewyko<czony, niewyrobiony,
niedo>widczony, nieokrzesany\,
>redniow. ang. rawe. Ang. rough,
yy
rude, harsh, inclement, austere,
severe, rigorous.
mazur. surovo ]surowo, srogo\.
staropol. 1431 surowe, ca 1450
surow}y|e; surowego ˘ surowy –
1. nie poddany obr[bce, znajduj'cy
si" w pierwotnym stanie,
2. srogi, >mia=y.
niem. 1. roh, ungekocht, 2. streng,
franc. 2. severe, rigoureux, rude,
ang. 2. severe, bold. ˚syrowy.
¢surskij jęz. syryjski ¯ Syria.
>redniow. sur;skij-surskij.
sus
1. ruch. zaj"czy skok,
2. broń. >redniow. machina ciskaj'ca
kamienie, wo=. 1289 sous; ;
...donde'e stawa na sous≠.
na metanom= kamenii.
Ipat. ltps pod 1229 r. ˚taran.
Machina miotaj'ca kamienie na
p[=tora zasi"gu strza=y, sk=adaj'ca
si" z d=ugiej belki na ko<cu kt[rej
umocowana jest gruba lina ze sznur[w,
a na ko<cu liny – koszyk, w nim du/y
kamie<. Po przeciwnej stronie belki,
o kr[tszym ko<cu, umocowanej na
osi tak, by mog=a obraca: si" wok[=
niej wahad=owo – sznur nawini"ty na
b"ben, obci'/ony blokiem kamienia.
Sznur na b"bnie nawijany przez kilka
ludzi, d{wigni', blok podnoszony przy
pomocy b"bna, na zatrzask. Podniesio-
ny blok kamienny, puszczony nagle,
powoduje gwa=towny ruch d=ugiego
ko<ca belki, i kamie< z koszyka leci
jak z procy, na du/' odleg=o>:, burz'c
mur zamku i zabijaj'c obro<c[w.
Dzia=anie susa przypomina po trosze
/uraw u studni – nier[wne ramiona
d=ugiego, ruchomego dr'ga, kr[tsze
– obci'/one, na ko<cu d=u/szego –
ruchoma cz">: ci'gn'ca ze studni
wiadro z wod', czyli to, o co nam
chodzi, tak i tu – rzucany ze< kamie<;
dodatkowo, na d=u/szym jest jeszcze
sznur by wyd=u/y: rami" i – tym
samym – zasi"g rzutu.
gr. manganon,
=ac. trans ]poprzez\ % buc ]pie<\
˘ tre`, tra` ˘ starofranc. trebucher
]potyka: si"\ ˘ trebuchet,
>redniow. ang. trebuchet,
ang. trebuchet }trebjuszet| ]>red-
niow. machina wojenna do ciskania
du/ych kamieni\, tak/e
gr. ballein ]ciska:, miota:\ ˘
=ac. i ang. ballista ]urz'dzenie do ci-
skania du/ych kamieni i podobnych
pocisk[w, u/ywane w staro/ytnych
wojnach\ ˘ ang. ballistic(ian; niem.
schleuder` lub wurfmachine.
˚poroky.
suse= anim. zwierz.
gat. drobnego zwierzaczka
polnego, z rodziny wiewi[rek, zmy-
yy
kaj'cego do pionowej dziury susem,
pokr. ang. souse }sus| ]wzbijanie si"
ptaka w powietrze, lub gwat=owny
jego spadek, jak sok[= na polowanego,
pikowa:, w d[= «na =eb, na szyj"»\.
ang. ]na skalistym, Zach. Brzegu
USA\ gopher.
niem. erdeichhörnchen ]$\,
zieselmaus.
staropol. 1486 susolki ˘ ¢suse=ek –
futerko z sus=a.
†susienie ˚su/enie.
staropol. XV w. nyedostatek albo
szvszyenye ]...albo susienie$\.
†susz woszczyna, puste plastry
wosku bez miodu.
staropol. 1472 susch mum.
susz-a(y:(arnia meteor., proces.
pozbawia: wilgotno>ci przez odpa-
rowanie, odwadnia: ]osuszy: teren\.
susza – brak opadu deszczu.
za(na(po(u(prze(o(do(pod(wy-
suszy:.
staropol. o(po(prze(u(wy-suszy:,
przy(u(wy-susza:.
ang. drought ]susza\,
ros. suw-a/it;, zasuxa,
staropol. susza –
1. suchy teren, l'd,
2. suche, obumar=e drzewa, lub
ga="zie zbierane w lesie na opa=.
staropol. suszenie – rodzaj postu,
ograniczenie spo/ycia napoi.
staropol. suszy: – czyni: suchym,
pozbawia: wilgotno>ci;
wg Ss 2011 suszy: – po>ci:.
ang. to dry ]suszy:\ ¯ Slavic suwa%
†dry land, terra firma, continent,
ang. fast, ros. postit;sq-postitsja,
postnihat;-postniczat,
der'at; post-der/at post.
¢suszczyj rzeczywisty, prawdziwy.
ros. sou]ou ]prawdziwie\,
ros. suwyj.
†suszka bot. konopie ]osobnik
z m"skimi kwiatami, czyli konop\,
Cannabis sativa L. ]masc.\.
franc. chanvre,
anglosas. h≤nep, henep,
pokr. niem. hanf ]konop\, hanfen
]konop•ny(iany\, holend. hennep,
>redniow. ang. i ang. hemp,
ros. konoplq-†konopla, pen;ka.
staropol. 1475 souszka.
~suszy: czas niedok., usuwa:
wilgo: naturalnym pr'dem powie-
trza, lub w suszarni.
s=owotw. baz' such•o(y(a ˘
znaczeniowo pokr. ˚schn':.
ros. suwit;-suszit, ang. to dry.
za•suszy: – czas dok. ¯ suszy:,
zupe=nie
na•suszy: – wiele
po•suszy: – r[/ne rzeczy
u•suszy: – zupe=nie u ^ wy ^ za
prze•suszy: – 1. troch", podsuszy:,
2. nadmiernie, wi"cej
ni/ ]prze` ^ nadmiar\
o•suszy: – zupe=nie, ca=kowicie
do•suszy: – doko<czy: suszenia
pod•suszy: – troch", pod ^ prze(d
wy•suszy: – zupe=nie
†suszykufel osob. op[j, pijak.
ang. drunkard; drunken ]pijany\,
p;qnica-pijanica,
ros.
p;qnyj-pijanyj.
sutanna rel. sp[dnica, szata, str[j
duchownych katolickich.
ital. sottana ˘ franc. soutane.
sutek anat.
brodawka piersi, parzysty narz'd
samic do karmienia osesk[w, znaj-
duj'cy si" na brzusznej powierzchni
cia=a ssak[w.
sutener kult. osobnik ci'gn'cy
zyski z procederu prostytutek.
franc. souteneur.
suter-ena(yna bud. pomieszczenie
cz">ciowo pod poziomem ulicy,
podpiwniczenie domu.
=ac. subter % terrenum ˘
franc. souterrain.
sutk-a(i anat. brodawka piersi. ˚sutek.
suty, suto jęz. obficie, w du/ej ilo-
>si lub liczbie, grubo ponad norm".
s=owotw. pokr. syt, UY,
syta ]woda\.
suw-a:(ak(miarka(nica ruch.
ci'gn': lub pchaj'c przemieszcza:
co bez odrywania od powierzchni.
s=owotw. pokr. ˚sun':.
staropol. suwa: –
porusza:, przemieszcza:.
niem. schieben, stoÆen,
anglosas. scufan,
>redniow. ang. schouven, schowen,
ang. shove, shuffle, slide,
]suwak logarytmiczny\ slide rule,
ros. pixat;(sq)-pichat]sja\.
suweren(ny jęz. w=adca, monarcha,
niezale/ny od innego.
>redniow. =ac. superanus ¯ super
starofranc. soverain, souverain ˘
>redniow. ang. soveraine, sove-
reyn ˘ ang. sovereign
s=aw. nahal;nyj, verxovnyj.
†su/enie jęz. niedostatek, brak,
ub[stwo, ci"/kie po=o/enie. =ac.
inopia, egestas, res adversare.
ang. indigence, penury;
]brak\ deficiency, shortness;
]ub[stwo\ poverty, ]n"dza\ misery,
]po=o/enie\ difficult situation,
ros. nedostatok,
bednost;,
tq'eloe polo'enie.
staropol. XV w. nyedostatek albo
szvszyenye ]raczej ˚susienie\.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
kombinacja d{wi"k[w «su/» mi
niezbyt znana, trudna do wymowy
]s-/\, by=aby wysoce niebywa=a.
†swach powin.
m'/ siostry. ˚swak, ChK.
=ac. martinus sororis,
franc. le beau-frere,
ang. brother-in-law,
ros. wurin-szurin.
staropol. 1473 ipsius albo szwach.
†swacha baba, kumoszka, zrz"da.
zgrub. ¯ swatka, jak baba ¯ babka.
ang. gammer ]przerobione grand-
mother, u/ywane pogardliwie, gar-
dz'co, lub humorystycznie\, gossip
]osoba kt[ra paple, trajkocze, lub
powtarza pr[/ne, bezwarto>ciowe
mowy i pog=oski o innych\.
swa-da(ra(rliwy(rzy: jęz.
elokwencja(k=[tnia; potoczysto>:
m[wienia, werwa, zaci"cie kraso-
m[wcze.
swawola – wolno>: s=owa;
swa ˘ swo ˘ swoboda.
staroros. svara-swara ]k=[tnia\,
ros. ssora-ssora.
†swad{ba zdarz.
biesiada, uczta, ˚wesele.
ros. svad;ba-swadba, brakoso-
hetanie-brakosoczetanie.
staropol. swaczba ˘ swad{ba –
1. >lub, zawarcie ma=/e<stwa,
2. uczta weselna,
3. zwi'zek ma=/e<ski.
=ac. 1. nuptiae, 2. cena nuptialis,
franc. mariage, anglosas. weddian,
>redniow. ang. weddung,
ang. 1, 2, 3 wedding,
niem. hochzeit.
staropol. 1425 nupcialia albo
swadzebne ˘ swadziebne –
op=ata na rzecz pana feudalnego za
dziewczyn" wychodz'c' za m'/.
staropol. swadziebnik –
go>: na uczcie weselnej.
staropol. swad{bi: si" –
zawiera: zwi'zek ma=/e<ski.
wg Ss 2011, staropol. swad{bi: –
/eni: si", stosunek mi=osny mie:.
†swak ˚swach ]m'/ siostry\, ChK.
staropol. 1417 swak, 1447 swak,
1479 szwakowy, 1418 szwaca
swego, 1426 swym zwakem,
1450 suo riuali vlg. s swakem,
ca 1455 szwak rivalus ˘ swak –
1. szwagier, m'/ siostry,
2. krewny, powinowaty,
3. wg Ss 2011 tak/e rywal ]$#\.
ang. 1. brother-in-law,
2. cousin, in-law, 3. rival ]$\.
†swalnik bot.
staropol. 1460 swalnik anagal-
licum, 1472 swalnyk consolida
nigra, 1472 swalnik origanum –
yy
1. /ywokost lekarski,
Symphytum officinale L.,
2. lebiodka pospolita,
Origanum vulgare L.
1. †swar ¯ s ]wzmocn.\ % warm ]$\.
1. sprzeczka, k=[tnia, sp[r, niezgoda,
2. karcenie, upominanie, strofowanie,
3. wewn"trzna rozterka, niepok[j
duszy.
ang. 1. quarrel, altercation, dispute,
2. reprimand, 3. uneasiness,
ros. 1. ssora-ssora, 2. vygovor.
s=owotw. pokr. ssora, skwar ]/ar,
¢gor'c ˘ gor'cy\, swarny ]/arliwy,
ognisty, gor'cy, napalony\.
staropol. swarliwie – k=[tliwie,
w spos[b wyra/aj'cy op[r.
staropol. swarliwy – k=[tliwy,
sprzeczaj'cy si".
staropol. swarzenie – sprzeczka,
k=[tnia, sp[r.
staropol. swarzy:, swarzy: si" –
1. karci:, upomina:, strofowa:,
2. swarzy: si" – spiera: si",
k=[ci: si", sprzecza: si".
2. †swar niewieski, niewie>ci swar
– bot. wil/yna ciernista, Ononis
spinosa L.
staropol. 1437 nyewyesczi swar,
1437 nyevesczi swar.
swastyka
sanskr. svastika ¯ svasti ]dostatnie
/ycie ¯ su % asti\
1. religijny symbol ]S=o<ca$\, znaj-
dowany w szcz'tkach Epoki Br'zu,
w Skandynawii, Indiach, Persji i
Azji Mniejszej.
2. Adolf Hitler, 6-letni ministrant w
ko>ciele w Lambach, Austria, ujrza=
odwr[cony wizerunek swastyki i sta=a
si" ona symbolem jego ruchu nazistow-
skiego. Swastyka zawieszona by=a nad
o=tarzem, jest tam do dzi>. Pod ni' rok
1869 i litery A, T, H, L, po jednej na
ka/dym rogu swastyki.
Adolf Hitler, s. Aloisa i Klary Hitler,
ur. 20 kwietna 1889 w Braunau n(rz.
Inn, w Austrii. W[dz Rzeczy, rozp"ta=
drug' wojn" >wiatow' 1939–1945,
pope=ni= samob[jstwo w berli<skim
bunkrze, 30 kwietnia 1945, wkr[tce
po >lubie z Ew' Braun.
†swaszka kult. swatka.
staropol. swaszky pronube,
ca 1455 szwaska.
swat(a: kult.
1. te>: syna lub c[rki ]rodzice m=odych
byli swatami – swatali swe dzieci,
raili je\,
2. po>rednik w zawarciu zwi'zku;
skr[c. swojat.
staropol. ca 1420 swat, 1428(69
swath, 1438 gener albo swat,
1427(31 swath ˘ swat –
1. po>rednik przy zawieraniu
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
ma=/e<stwa, dziewos='b,
2. starosta weselny,
3. zi":.
staropol. swata: – po>redniczy:
w zawarciu ma=/e<stwa.
ang. match-maker;
father of the son-in-law or
father of the daughter-in-law,
wo=. 1289 svat=-swat ]swat\,
v sva†stv≠-w swactwie
]w za/y=ych stosunkach\,
swa:ba, ros. svad;ba ]zar"czyny,
p[{niej znaczenie przesz=o na wesele\.
ros. svat.
swawol-a(ny(i: jęz. dokazywanie,
pustota, zabawa, figle, psoty.
¯ swa ]swoja\ wola. czes. swewole.
s=owotw. pokr. /wawo ]ra{nie\,
S?.
staropol. swowolny.
anglosas. wan` ]brak czego\ ˘
wan` ]negatywny przedrostek\;
teon ]ci'gn':, szkoli:, wychowy-
wa:\ ˘ togen; wan` % togen ˘
>redniow. ang. wantogen ˘ wariant
wantowen, ang. wanton,
ros. razvratni-k/ca, ras/bes-
putnyj, poxotlivyj.
staropol. swawola –
nadu/ywanie wolno>ci.
sw'd jęz. dusz'ca wo<, od[r, smr[d,
wydzielaj'cy si" z czego> tl'cego,
sma/onego, zapach spalenizny.
staropol. ca 1455 szwad –
zapach spalenizny.
†swebagach, swebegemach
wg Ss 1953& $ }znacz. nieznane|,
wg mnie – cela, pomieszczenie dla...
staropol. 1489 muralium clausura-
rum vlg. swebagach ]pro swebege-
mach\ in stubis inferiori et superiori
]...podrz"dnych i zwierzchnik[w\.
muralium ¯ =ac. muralis ]dot. >cia-
ny\ ¯ murus ]>ciana\.
clausurarum ¯ =ac. clausura ]zamkni"-
cie; cz">: klasztoru zamkni"ta dla os[b
obcych, zw=aszcza p=ci odmiennej\.
gemach ¯ niem. gemach ]pok[j,
komnata\.
sweter odzież.
dziana bluza ]najcz">ciej we=niana
lub z w=[kna sztucznego\.
ang. sweater ¯ sweat ]pot\ ¯
>redniow. ang. sweten ¯ anglosas.
sw≤tan.
sw"dz-i:(enie >wierzbi:, uczucie
ponaglaj'ce ch": drapania.
†sw"dzi: si" martwi: si", gry{:,
troska: si", troszczy: si",
=ac. vehere ]nosi:\ ˘ vexare
]k=opota:\ ˘ starofranc. vexer ˘
>redniow. ang. vexen, ang. vex,
ros. razdosadovat;-
razdosadowat, razdra'at;,
yy
dosa'dat;, bespokoit;.
†swirzchowa: czynność.
1. udoskonali:, usprawni:,
2. sprawi:, spe=ni:, dokona:.
ang. improve; fulfil,
ros. uluhw-at;/it;-u=utsz•at(it,
ispoln-qt;/it;-ispo=n•jat(it,
vypoln-qt;/it;-wypo=n•jat(it.
¢swiatyj, swiatej jęz. s=aw. svqtej
¯ saint ]s•ain•t – s•via•t`.
¢swienie, swie< jęz.
1. z wyj'tkiem, poza,
2. na zewn'trz, pomimo,
3. sprzecznie, przeciw, przeciwnie,
wykluczenie.
staroros. svene-swienie,
sven;-swe<.
¢swierstan jęz. zaprawiony.
staroros. sverstan-swierstan,
ros. pripravnen-priprawnien.
¢swierstni-k(ca jęz.
s=aw. sverstni-k/ca
– r[wie>ni•k(ca, w tym samym wieku
lub stopniu. Po zdobyciu Sandomierza
1259 przez Tatar[w i Ru>, pozostali
przy /yciu op=akiwali pomordo-
wanych& mou'i plakaxousœ
svr=stnic; svoix=. wo=., Ipat.
ltps 6769 ]pod 1261r.\.
¢swiest powin.
s=aw. sv≠st;, svest; – ]dla m"/a\
siostra /ony ]dzi> szwagierka\.
Umre knigini Mindowgowaja. i pocz'=
kariti po niej, bo siostra jej. za do-
wmontom. za nalßçanskym knjazem. i
pos=a mindowg po swoju swiest.
min;dovg= 'e v=sxot≠
ponœti sv≠st; svo[ za sœ.
Mindowg /e chcia= poj': swiest
swoj' za siebie. wo=., Ipat. 6771
]1262\.
swing forma muzyki tanecznej.
ang. swing ¯ anglosas. swingan.
¢swirjajuszcze muz.
graj'c na fujarce.
staroros. svirq[]e-swirjajuszcze.
†swlak bohemizm, bot.
staropol. 1472 swlak caprifolium,
1478 swlak volubulus –
1. wicokrzew przewiercie<,
Lonicera caprifolium L.
2. pow[j polny,
Convolvulus arvensis L.
starpol. swojski& koper, rumien,
rumnek, szafran, szczaw.
swobod-a(ny jęz. woln•o>:(y
1816 r., o powstaniach Kozak[w na
Ukrainie 1637 i 1638, w czasach W=a-
dys=awa IV ]1599–†1648\& „Polacy
tak troskliwi o wolno>: t" u siebie,
nie umieli szanowa: iey u drugich,
zabierali Kozakom s=obody i grunta,
i wolnych dot'd w r[wne iak innych
yy
w Polscze wie>niak[w obracali pod-
da<stwo.”
Gdy pow[d do chwa=y – nazwiska do-
='czone, lecz gdy do ha<by – nazwisk
brak, og[lnikami problem opisany.
Swo 1980 S=ownik wyraz[w ob-
cych, ˚Uwagi o s=ownikach, nr 860.
swo-i(isty(jski(jak, sw[j jęz.
rodacy, plemianniki.
wo=. 1289 v= svoasi, v=/vo
svo≥si-w swojasi ]ku swoim\.
osobliwy – w przypadku Autora i jego
S=ownika swoistymi s' ]z zasadni-
czych, moich ulubionych, w skr[cie\&
NAUKA, POLITYKA,
SEKS, RELIGIA
• Wszech>wiat nie jest do poznania dla
cz=owieka na obecnym stopniu jego
my>lowego rozwoju – zbyt wiele cia=
niebieskich kt[re powsta=y w wyniku
praw nam zupe=nie nieznanych, i nie
b"dziemy wiedzieli do ko<ca.
• Ziemia jest kulk' /ycia w oceanie
>mierci jakim Kosmos jest.
• matka-Ziemia wozi nas wok[= S=o<-
ca, igra z nim, ta<czy, a my nie wiemy
jak niebezpieczne dla /ycia S=o<ce jest;
wr"cz na opak.
• jeste>my zdani na =ask" i nie=ask"
praw bezmy>lnej materii z kt[rej
zbudowane jest S=o<ce, i proces[w
tam zachodz'cych; tak/e na odleg=e
zdarzenia w Kosmosie nad kt[rymi nie
mamy kontroli ani wiedzy, zaczynamy
je rozumie:.
• jak nasze cia=o sk=ada si" z szeregu
organ[w obci'gni"tch sk[r' – my
ogl'damy jego powierzchni", tak i
/ycie – sk=ada si" wi"cej element[w
ni/ je widzimy i odbieramy pozosta-
=ymi zmys=ami& dotykiem, w"chem,
s=uchem.
• nie sztuk' jest wik=a: rzeczy proste –
sztuk' jest wy=o/y: prosto, a wi"c zro-
zumiale, rzeczy z=o/one, zawik=ane.
˚t=umacz(y:(enia, gdzie m"tlik w na-
zwach rosyjskich alfabet[w& cyrylicy
¯ Cyril ¯ gr. Kyrillos ]boski\, i gra/-
danki ]po jej reformie 1711\ ¯ gr[d.
• wszelkie utrudnienia obracaj' si" w
ko<cu przeciw utrudniaj'cym.
• uczony, lecz nadal niedouczony –
zwyk=em okre>la: uczonych, tj. z
dyplomami uniwersyteckimi, dzienni-
karzy – ludzi pi[ra, tj. pisz'cych, lecz
pope=niaj'cych proste b="dy ]uczony
czasem niedokonanym ¯ uczy:, jak
szed= gdzie, zmierza= w tym kierunku,
lecz nie doszed=; uczony znaczy pisa:
umie, pisarz, cz"sto ma=o co wi"cej\.
˚dziwol'g, powstanie, pr':, pu=k,
wojewoda ]voivodeship$#\, nazwy
w=asne ]stan wiedzy\, gdzie – mi"dzy
innymi – rosyjscy teoretycy po='czyli
nazwy dwu rzek& Bug ¯ bugan ^ =uk, i
Boh ^ pol. B[g }bug| ]$#\, zw'c je&
jedn' – Bugiem p[=nocnym,
drug' – Bugiem po=udniowym.
Boh prawdop. z j. greckiego, jak Bohe-
mia, Czechy i Lachy ¯ =ac.-gr.
• w d=ugich obja>nieniach s' cz"sto
ukryte b="dy, wynik=e z d=ugiego ci'gu
my>lowego ]niezamierzone\, lub ten
d=ugi ci'g jest by te b="dy ukry: ]za-
mierzone\.
• m=odzi pope=niaj' b="dy z niewiedzy,
a starzy z rutyny.
• starzy ludzie maj' jedn' przewag" nad
m=odymi. Co takiego$
Z"by ich nie bol', bo wypad=y.
• dzi> ch=opa nie poznasz po ubraniu –
ch=opa poznasz po pogl'dach.
• ludzie najcz">ciej m[wi' o tym
czego im brakuje& biedni o bogactwie,
chorzy o zdrowiu, s=abi o sile, sk=[ceni
o jedno>ci, k=amcy o prawdzie, oszu>ci
by im wierzy: – po tym ich pozna: i w
jakiej sytuacji s', a mali ludzie >ni' o
wielko>ci, buduj' wi"c przes=anki by
nimi by: – duchem nadrabiaj' braki,
np. pisz' wiersze b"d'ce zbiorem s=[w
z j"zykowego >mietnika.
• literackie nagrody zbieraj' nie ci, kt[rzy
wydaj' wybitne dzie=a, lecz ci, kt[rzy
ich tre>ci' trafiaj' do wyobra{ni, wiedzy
cz=onk[w komisji.
tak Aleksander Brückner, 1927, trafi=
swym S=ownikiem w wiedz" cz=onka
Rady J"zyka Polskiego – Jacka Boche<-
skiego, dla kt[rego dzie=o – A. Brückne-
ra, 1927, jest “cudownym s=ownikiem”,
wi"cej ˚nr 890.
podobnie inne, nobliwe komisje, szo-
kuj'ce >wiat nagradzaniem autor[w
– czasem – miernych dzie=.
• krytyka dzie=a jest ma=o warta bez
zast'pienia go ]dzie=a\ lepszym;
krytyk wytyka wady dzie=a, lecz sam
nie jest w stanie sprosta: mu, nie potrafi
lepiej pisa:, gra:, >piewa:, itp.
• zwykle a/ kilku osobom udaje si"
cokolwiek poprawi: wysi=kiem, a jedna
osoba jest w stanie to zburzy:.
• je/eli ludzie nie maj' problem[w –
tworz' je sobie sami ]aspekt og[lno-
ludzki do tego stopnia, /e obawiam si"
pope=nienia plagiatu; lecz – uczciwie
– nigdy nic podobnego nie widzia=em
ani s=ysza=em\.
• jak w g=owie, tak na g=owie.
• prawda nie wymaga adwokata
do obrony.
• stanowiska w=adz i instytucji spo-
=ecznych winny by: obsadzone lud{mi
z dyplomami w tym kierunku, specja-
listami – nie politykami, tj. wybranymi
w powszechnych wyborach.
• praworz'dny, lewicowy rz'd PRL jak
lewa noga w prawym bucie.
• pies jest jedynym zwierz"ciem kt[re
jest w stanie oszuka: cz=owieka /e jest
jego przyjacielem.
• >ci>le okre>laj'c, Amerykanie z misji
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
Apollo 11 kt[rzy wyl'dowali na Ksi"-
/ycu, 20 lipca 1969, winni zwa: si"
lunatykami, nie astronautami, bo na
gwie{dzie nikt nie wyl'dowa= i nie
wyl'duje; najbli/sz' S=o<ce.
• szcz">liwi s' niewidomi, bo nie
wiedz' co ich omija, czego nie widz'.
• {li ludzie ko<cz' w ogniu, poci'gaj'c
za sob' /ycia innych, ile si" tylko da.
• po/yczki i po/yczanie;
cz=owiek kt[ry nie dba o swoje pieni'-
dze, nie umie nimi gospodarowa: – tym
wi"cej nie b"dzie dba= o cudze, by je
zwr[ci:, je/eli kto> mu je po/yczy.
po/yczanie ich ludziom w k=opocie,
szczeg[lnie obcym tak cz"sto ko<czy
si" – strat' ich.
• ci, kt[rzy s' bez grosza, najcz">ciej
wiedz' jak pomna/a: pieni'dze, tylko
by kto> im je da=.
• m"/czy{mi wojuj' pi">ci',
a kobiety – wagin', ˚gwa=t.
• dwie r[/ne drogi do serca&
m"/czy{nie do serca
– przez /o='dek, jad=em;
kobiecie do serca
– przez wagin", pr'ciem.
• oczekiwania m=odych m"/czyzn i
kobiet od ma=/e<stwa s' jak stroje
>lubne obojga w dniu >lubu – trudno
doszuka: si" podobie<stw.
• pisanie ksi'/ki&
- o rzeczywisto>ci, ubieg=ej lub
bie/'cej – p=ytkim wdepni"ciem w
>wiat ludzi nienormalnych,
- fikcji, noweli, powie>ci – chorob'
umys=ow' w pe=ni rozwini"t'
ang. full-blown insanity.
• biblioteka – cmentarzem nazwisk
autor[w ]znakomita wi"kszo>:
zmar=a ju/\, ich dzie=a stoj'ce na
p[=kach – nagrobkami.
• doros=e osoby, kt[re opowiadaj' o
rzeczach nieistniej'cych, postrada=y
zmys=y, albo w rozwoju my>lowym
zatrzyma=y si" na latach 10–12 – nadal
/yj' w >wiecie dzieci"cej fantazji.
• ateizm na katolicyzm jest jak
penicylina na bakterie.
• wiara jest jak ludzie, a ludzie jak wiara
– bezmy>lni; wiara nie idzie w parze z
my>l', st'd narody wiary w Boga nie
wyda=y os[b my>li wielkiej.
• im wi"cej wiary w narodzie, tym
mniej my>li; zwyk=a regu=a reszty.
• cech' wszystkich pobo/nych jest&
nie jak by=o i jak jest, lecz jak chce-
my rzecz widzie:.
st'd nar[d pobo/nych uwielbia fikcj"&
– zaczytuje si" w powie>ciach
i nowelach, w szko=ach nak=ania
uczni[w do czytania ich ]wchodz' w
sk=ad obowi'zkowej literatury\, i
– fa=szuje sw' histori", bo tak' chce
j' widzie:, wydarzenia w ten spos[b
zaistnia=e,
– i tak te/ znaczenia s=[w w s=owni-
yy
kach, ˚zmy>lenie, i publikacjach,
– i w podejmowanych decyzjach dnia
powszedniego, przez w=adze r[/nych
instytucji i szczebli w nich.
• niew'tpliwie, grzesz' ci, co sk=a-
daj' r"ce do Boga z pro>b' o prze-
baczenie.
W ROZWINI´CIU
i lista pomniejszych,
RØ?NE
• S=awianie ^ Wierni ]prawo•s=awny
^ prawo•wierny, orto•doksyjny ¯ gr.\,
dewiz' ich& nie jak by=o i jak jest, lecz jak
chcemy rzecz widzie:. Cecha wszystkich
fa=szywych i k=amc[w, od wielce pobo/-
nych do komunist[w; st'd i w biblijnym
Potopie ]w staro/. Iraku, 2244 lata przez
Chrystusem\ Noe p=ywa= z dinozaurami
na Arce.
• Rosja zalewa fa=szem Europ" Zach. i
>wiat, Polacy mniej, bo maj' wi"ksz'
doz" krwi niemieckiej, czasem uda si"
im powiedzie: prawd", st'd problemy
Polak[w z Rosjanami, i Europy Zach. –
ze =garzmi z Europy Wschodniej.
• ludzie najcz">ciej m[wi' o tym czego
im brakuje& biedni o bogactwie, chorzy o
zdrowiu, s=abi o sile, sk=[ceni o jedno>ci,
k=amcy o prawdzie ]st'd moskiewska
“Prawda”\, oszu>ci by im wierzy:, wi"c
Polacy o przewodzeniu my>l' innym...
Konstytucj' 3 Maja ]czy nie tak chcemy
rzecz widzie:$\.
?ycie jest jak wieloetapowy wy>cig
kolarski – posuwa si" do przodu drob-
nymi krokami. A tu jeden, z ko<ca w
og[lnej klasyfikacji, wyrwa= si", i wygra=
jeden etap, i tym /yje. Tak i rodacy
Konstytucj' 1791 ]nawiasem m[wi'c,
nigdy nie wesz=a w /ycie, do stanu
wykonawczego\. Gruntowne zmiany w
podziale administracyjnym kraju ]zmia-
ny liczby wojew[dztw i ich granic, i
nazw\, prawa, systemu monetarnego,
nieko<cz'ce si" reorganizacje wielkich
instytucji i urz"d[w pa<stwowych – cha-
os, m"tlik, w nich my>l polska zawarta,
taka ona jest.
• stanowiska w=adz i instytucji spo-
=ecznych winny by: obsadzone lu-
d{mi kt[rzy nadaj' si" na nie – maj'
stosowne kwalifikacje do pe=nienia
tych obowi'zk[w, funkcji, nie polity-
kami – wybranymi w powszechnych
wyborach bo s' najbardziej popularni
w narodzie. ˚polityk.
Komisja sk=adaj'ca si" z pi"ciu os[b
powinna wybiera: ich z listy kandyna-
t[w, na podstawie szeregu warunk[w
kt[rym powinni odpowiada:.
Cz=onkowie komisji odpowiada: te/
szeregu warunkom by byli obiektywni
w wybieraniu.
Kampania wyborcza i same wybory s'
wielce przestarza=e – kosztowne i czaso-
ch=onne, i nie gwarantuj' w=a>ciwej
selekcji.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
• praworz'dny, lewicowy rz'd PRL jak
lewa noga w prawym bucie.
• prawa/'dny, tj. /'dny prawa, wymaga-
j'cy prawa, prawo tu po/'dane – prawa-
/'dny ustr[j spo=eczny w Polsce.
• Bank Zachodni bo zachodu wymaga
by pieni'dze przelane z zza granicy na
konto klienta Banku pokaza=y si" na nim,
tj. pr[b przelewu wi"cej ni/ jeden raz,
gdy Bank potr'ca sobie za b="dy przez
siebie powodowane; objaw bezprawia
w Polsce, po roku 2010. Kwoty zbyt
ma=e by zwr[ci: si" do s'du; przy trzech
pr[bach mi potr'ci=& $50 % $50 % $40
^ $140; pierwszy b='d spowodowany
przez instytucj" w USA, dwa pozosta=e
– przez Bank.
• wydawc" w San Fran, USA, kt[ry
dostawia= swoje s=owa i komentarze do
cudzych publikacji, ju/ po autoryzo-
waniu tekstu, i gorzej – o znaczeniach
kt[rych nie zna=, jak korelacja do
mego artyku=u, bo wydawa=o mu si",
/e tak b"dzie lepiej, m'drzej – zwa=em
najwi"kszym wydawc' na Zachodzie,
bo najwi"cej mu si" wydaje.
• gdy zaczynam sw[j wyw[d o wodzie
od s=[w& woda nie jedno ma imi",
czy jestem wtedy wodolejem$
• ma= ]m'/\ % /ena ]/ona\ ˘ ma=/e<stwo;
gdy wszyscy inni m[wi' nabo•/e<stwo,
ja m[wi" nabo•m"stwo.
• m"ski vs. /e<ski, czyli
kole•m"ski ]wrogi\,
kole•/e<ski ]przyjazny\.
• bohaterzy vs. z=oczy<cy;
bohaterzy odchodz' od nas cicho,
a z=oczy<cy z hukiem, cz"sto strzelanin',
poci'gaj'c za sob' ofiar ile tylko mog',
szczeg[lnie /y: m=odych ludzi, dzieci.
• ratownik vs. ratownica,
kogo ratuje k•ratownica$
• becyl vs. cybel
im•be•cyl w de•cy•be•lach mierzy
nat"/enie g=osu.
• zw=oki – zaleg=e czynno>ci, powsta=e
wskutek zwlekania, opiesza=o>ci.
• ust"powa: – siedzie: w ust"pie.
• szybowa: – wstawia: szyby w ramy
okienne.
• wo•szczy•na – nielit., siusia na co$
Na wosk$ SK ˘ SzCz.
• obel – prosty rodzaj skobla ¯ skobel.
• biegunka – /e<ski rodzaj bieguna.
• p=odozmian – kilku m"/czyzn p=odzi
na zmian".
• podajnica – kobieta kt[ra podaje si",
nie za kogo...
• ospa – cz=ek ospa=y.
• zaspa – cz=ek zaspany.
• zapas – warstwa t=uszczu pod sk[r' u
zapasionego osobnika.
• usta – ustawicznie otwieraj'ca si"
cz">: cia=a.
• pies ^ z=y ˘ psia ko>: ^ z=a jako>:.
• tak vs. nie;
jedni m[wi' faj•tak, faj•no ]no ^ tak\,
yy
a drudzy m[wi' faj•nie.
• jedni m[wi' a•tak, drudzy – a nie.
• jedni m[wi' p•tak, drudzy – p•nie.
• jedni m[wi' lek•tura,
drudzy m[wi' tek•tura,
bo cz"sto lek•tura idzie na maku•latur"
z kt[rej wyrabia si" tek•tur",
i dobra kul•tura na to zezwala,
na likwidacj" bubli w ten spos[b,
dzie= miernych pisarzy, poet[w.
• jedni m[wi' kocyk – inni kucyk,
a jeszcze inni – kacyk.
• jedni m[wi' mieszkaniec,
drudzy m[wi' mieszaniec.
• jedni m[wi' poszwa,
drudzy m[wi' posz=a.
• jedni m[wi' wnuk, drudzy – wnyk.
• jedni m[wi' naczelnik,
drudzy m[wi' naszelnik.
• jedni m[wi' kuku=ka,
drudzy m[wi' kukie=ka.
• jedni m[wi' kieszonka,
drudzy m[wi' kiszonka.
• jedni m[wi' monstrualny,
drudzy m[wi' menstrualny.
• jedni m[wi' /•o=nierz,
drudzy m[wi' k•o=nierz.
• jedni m[wi' kato•licki,
drudzy m[wi' kato•wicki.
• jedni m[wi' pierzyna,
drudzy – perzyna.
• jedni m[wi' siennik, drudzy – sennik.
• jedni m[wi' s=owik, drudzy s=ownik.
• jedni m[wi' stolica,
drudzy m[wi' stolnica.
• jedni m[wi' motyl, drudzy – metyl.
• jedni m[wi' grabarz,
drudzy m[wi' garbarz.
• jedni m[wi' t"pak, drudzy – p"tak.
• jedni m[wi' fleczer, drudzy – felczer.
• jedni m[wi' parafia,
drudzy m[wi' ratafia.
• MN; jedni m[wi' m•atura,
drudzy m[wi' n•atura.
• skakas, jedni m[wi' ska•fan•der,
drudzy m[wi' kas•ka•der.
• jedni m[wi' otw[r,
drudzy – p•otw[r.
• jedni m[wi' ry•ba, drudzy ba•ry.
• jedni m[wi' ro>li•na,
drudzy – na•ro>l.
• jedni m[wi' szcza•pa,
drudzy m[wi' pa•szcza.
• jedni m[wi' k•opa, drudzy – opa•k.
• nie ^ bez, jedni m[wi' nieszczelny,
drudzy m[wi' bezczelny.
• jedni m[wi' piernik,
drudzy – pi[rnik.
• jedni m[wi' o•pak, drudzy – o•kap.
• jedni m[wi' p•lus, inni – p•uls.
• jedni pisz' opaczno>:,
drudzy pisz' opatrzno>:.
• jedni pisz' szew, drudzy pisz' szef.
• ty= vs. prz[d
ty= – nabiera= cia=a, prz[d – chud=.
• cy•na vs. an•cy;
jedni m[wi' cyna•mon,
yy
a drudzy m[wi' ancy•mon.
• O, trzyma=em vs. opu>ci=em,
jedni m[wi' o•trzyma=em
]kt[re mo/na pisa: i tak& o3ma=em\,
drudzy m[wi' o•pu>ci=em.
• tu vs. tam; pytanie&
czy biskup Desmond Tutu mia= co>
wsp[lnego z b"bnem tam-tam$
• czy widzia=e> paj'ka co to nigdy si"
nie j'ka$
• jedni m[wi' patent, drudzy petent.
• jedni m[wi' perfekt,
drudzy m[wi' prefekt.
• jedni m[wi' ewolucja, drudzy – rewo-
lucja, a jeszcze inni – rezolucja.
• jedni m[wi' wy•roby.
a drudzy m[wi' wy•bory.
• jedni m[wi' serw•etka,
drudzy – serw•atka.
• jedni m[wi' ch•wa=a,
a drudzy m[wi' wa=a•ch.
• jedni m[wi' szta•ba, drudzy ba•szta.
• jedni m[wi' u•st"p, drudzy u•st'p.
• jedni m[wi' pan•to•fel
drudzy m[wi' kar•to•fel.
• jedni m[wi' ka•pusta,
drudzy m[wi' pusta•k.
• jedni m[wi' miesz•anka,
drudzy – miesz•kanka.
• jedni m[wi' pier•wiastek,
a drudzy m[wi' pier•wiosnek.
• jedni m[wi' prostota,
drudzy m[wi' prostata.
• jedni m[wi' monstrualny,
drudzy m[wi' menstrualny.
jedni m[wi' nerka, drudzy – norka.
• jedni m[wi' historyk,
drudzy – histeryk.
• jedni m[wi' za•st"pca,
drudzy m[wi' prze•st"pca.
• jedni m[wi' jedyna, drudzy – jodyna.
• jedni m[wi' bakon, drudzy – bekon.
• jedni m[wi' plotkarz, drudzy p=otkarz.
• jedni m[wi' tratwa, drudzy – dratwa.
• jedni m[wi' palny, drudzy – polny.
• jedni m[wi' ka•szel, drudzy – szel•ka.
• jedni m[wi' karnisz,
drudzy – korniszon.
• jedni m[wi' gratuluj",
drudzy m[wi' granuluj".
• jedni m[wi' s•erpentyna,
drudzy m[wi' t•erpentyna.
• jedni m[wi'& m•anierowany, drudzy
m[wi' p•anierowany ]o, panie#\.
jedni m[wi' /•o=nierz,
drudzy m[wi' k•o=nierz.
• jedni m[wi' pon•tyfikat,
drudzy m[wi' cer•tyfikat.
• jedni m[wi' szam•pan,
drudzy m[wi' szam•pon.
• jedni m[wi' kolumna,
drudzy – kalumna.
• jedni m[wi' stolica,
drudzy m[wi' stolnica.
• jedni m[wi' smark, drudzy – smerk.
• jedni m[wi' zdalny, drudzy – zdolny.
• jedni m[wi' kap=an, drudzy – kap=on.
• jedni m[wi' kap=on, drudzy – p=onka.
• jedni m[wi' baran, drudzy – baron.
• jedni m[wi' bel•ka, drudzy – ka•bel.
• jedni m[wi' ce•cha, drudzy – che•ca.
• jedni m[wi' cha•=a, drudzy – =a•cha.
• jedni m[wi' kufe•r, drudzy – kufe•l.
• jedni m[wi' kocyk, drudzy – kucyk.
• jedni m[wi' rycyna, drudzy – rycina.
• jedni m[wi' :ma, drudzy – ma:.
• jedni m[wi' z=y, drudzy – =zy.
• jedni m[wi' zajad, drudzy – zajazd.
• jedni& s=owik, drudzy – s=ownik.
• jedni& podany, drudzy – poddany.
• jedni& dawka, drudzy – przy•dawka.
• jedni& gazeta, drudzy – gazela.
• jedni m[wi' katolicki,
drudzy m[wi' katowicki.
• jedni m[wi' kaszanka,
drudzy m[wi' kiszonka.
• jedni m[wi' pch=a, drudzy – pchn"=a.
• jedni m[wi' pie><, drudzy – ple><.
• jedni m[wi' sztafeta,
drudzy m[wi' sztacheta,
• jedni m[wi' w"dka,
drudzy – poga•w"dka.
• jedni m[wi' odzie/,
drudzy m[wi' m=•odzie/.
• jedni m[wi' p=otkarz,
drudzy m[wi' plotkarz
• jedni m[wi' rokosz,
drudzy – s•rokosz.
• jedni m[wi' po•rzeczka,
drudzy m[wi' pop•rzeczka.
• jedni m[wi' kontyn•gent,
drudzy m[wi' konty•nent.
• jedni m[wi' g•bur, drudzy bur•g.
• jedni m[wi' naczelnik,
drudzy m[wi' naczolnik.
• jedni m[wi' naszyjnik,
drudzy – naszelnik.
• jestni m[wi' ostatnio,
drudzy m[wi' d•ostatnio.
jedni m[wi' Bar•ba•ra,
drudzy m[wi' ra•bar•bar.
• ame vs. ema,
jedni m[wi' Amelia, drudzy – emalia.
• jedni m[wi' uratowa:,
drudzy m[wi' uradowa:.
• jedni m[wi' zderzenie,
drudzy m[wi' zdarzenie.
• jedni m[wi' maskotka,
drudzy m[wi' =askotka.
• jedni m[wi' kominek,
drudzy m[wi' kminek.
• jedni m[wi' obraz, drudzy– obraza.
• jedni m[wi' zagon, drudzy – zgon.
• jedni m[wi' wiarus, drudzy – wirus.
• jedni m[wi'& poznaj" /on" po chodzie
]sposobie chodzenia, charakterystycz-
nym dla niej\,
drudzy& po kroku ]jak st'pa\.
• jedni m[wi' ku pami"ci,
drudzy – z francuska – du pami"ci.
• jedni m[wi' sterczy, drudzy starczy
]1. dot. starego wieku, 2. dosy:\,
• s=aw.-ros. piero ]pi[ro\ ˘ jedni m[wi'
przepierka, drudzy – przepi[rka.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
• wzajemna wymienno>: OA, jedni
m[wi' ka•liber, drudzy – ko•liber.
• przez liter" C;
jedni pisz' kuma, drudzy – cuma.
• cy•kuta – kuta jest na 4 =apy.
• czekan – cz=ek oczekuj'cy na co.
• cz"•sto – wi"cej ni/ sto.
• cz=on•ek – ma=y cz=on ]ma= ^ m'/\.
• :wik•=a – potrawa z :wika.
• w geologii Ziemi& kenozoik, mezozoik,
paleozoik, archaik, i paranoik.
• episto=a – d=ugi list pisany przez nie-
pi>miennego aposto=a.
• ryby dziel' si" na wy>mienite i denne.
• komory dziel' si" na celne i chybione.
• =o/a dziel' si" na prawe i lewe.
• temperatury dziel' si" na pokojowe
i wojenne, tak i marynarki.
• cia=a dziel' si" na niebieskie i czer-
wone.
• owoce dziel' si" na po=udniowe i
p[=nocne.
• wody mog' by: zimne, ch=odne, letnie
i niepe=noletnie.
• z przek'sem, o ginekologu& jedni m[wi'
znakomity, a drudzy m[wi' zna kobity.
• gwa=towny spadek znaczenia rangi
ksi"cia; wyczyta=em w mSjp 1969, /e
ksi'/" – «m"ski cz=onek kr[lewskiej
rodziny». A poza kr[lewsk' rodzin'
m"ski cz=onek zwie si" pr'ciem;
ang. prince  prick ]¢k=ujka ¯
uk=ucie, u(na(prze•k=u:\, czy/by$
• domy dziel' si" na szlacheckie, pry-
watne i publiczne.
• g[ra vs. d[=; ludzie dziel' si" na zg[r-
nych ]znaczy t"pych\ i zdolnych;
raj ]g[ra\  jar ]d[=\ ˘ stary, ale jary
]zdolny p=odzi:, jurny\.
• trzyma: si" vs. pu>ci: si"; trzym sie –
m[wi" na odchodne dziewczynom kt[re
si" puszczaj' ]w rzeczy samej, jestem po
drugiej, przeciwnej stronie wydania, nie
gani" lecz wychwalam gdy tak\.
• prz[d vs. ty=, czyli genealogiczne
zainteresowania;
wszystko co mnie interesuje to przodki
i ty=ki, znaczy potomstwo, potomni,
po mnie.
• genitalia ]geny Italia<c[w\
¯ gen % Italia, nie Adama i Ewy.
• czy paj'k mo/e spu>ci: si" z sufitu$
• ja jajka mam, ale jajek nie znosz"
]wzdrygam si" na my>l o ich spo/ywaniu,
m[j system ich nie przyjmuje\.
• m"/czy{ni wojuj' pi">ci', a kobiety
wagin'; wyjawiaj' /e kto>, jaki> m"/-
czyzna, pr[bowa= wsp[=/y: z nimi, napa-
stowa=, /'da= wsp[=/ycia w zamian cze-
go>, w okoliczno>ciach zabronionych,
albo gorzej – /e wsp[=/y=y ju/ z nim.
Karen McDougal, Playboy playmate,
vs. prez. Donald Trump, Jul. 2018.
Stormy Daniels, porn star, i jej prawnik
Michael Avenatti, vs. prez. Donald
Trump, lato–jesie< 2018.
g=o>nym wypadkiem by=y stosunki
yy
prez. Billa Clintona z Monic' Lewin-
sky, 1997, ujawnione w ko<cu stycznia
1998. M. Lewinsky z plemienia Levi,
wnuczka /yd[w& niemieckich ]ze stro-
ny ojca\ i litewsko-rosyjskich ]ze stro-
ny matki\; ze strony matki, dziadkami
byli& Samuel M. Vilensky ]lit.\ i Bronia
Poleszuk ]ros.\.
Anita Hill vs. Clarence Thomas na sta-
nowisko s"dziego S'du Najwy/szego
USA, w pa{dzierniku 1991.
Christine Blasey Ford vs. Brett Ka-
vanaugh, jak wy/ej, w pa{dzierniku
2018.
Zdj"cie ukazuj'ce modelk" o nazwisku
Donna Rice na r"kach Gary’ego Harta,
w Bimini – kandydata na prez. USA
z ramienia Partii Demokratycznej,
1987.
Pozama=/e<ski romans dla obojga –
gen. Davida Petraeusa, dyrektora CIA i
Pauli Broadwell, kt[r' wybra= sobie na
oficjalnego biografa, Nov. 2012. David
Petraeus, ur. 1952-11-07, o/eniony z
Holly, Scott i Paula Broadwell, ur.
1972-11-09, ma=/e<stwami.
I ca=y rz'd innych, pomniejszych
figur ze >wiata filmu i telewizji, na-
pastuj'cych kobiety w zawodowym
>rodowisku& Harvey Weinstein ]Oct.
2017\, Charlie Rose ]Nov. 2017\, Bill
Cosby ]Sep. 2018\.
• kobiety dziel' si" na krzywe i proste
tutki.
• poci'gi dziel' si" na towarowe i
osobowe, osobowe za> na zwyk=e, po-
>pieszne, i seksualne; seksualne bywaj'
te/ po>piesznymi.
• zadowolony jest ten, kto ma
zadu do woli.
• /ony&
jak s"dziego – s"dzina,
gazdy – ga{dzina, tak
wyk=adowcy – wyk=adzina,
rysownika – rysownica,
kierownika – kierownica;
samica s=onia – s=onina,
samica os=a – ose=ka.
• siostra mo/e by: t"pa albo ostra.
• jak pistol ˘ pistotet,
tak tabor ˘ taboret.
• strychnina – graty wyniesione
na strych.
• hipoteka – teka w r"kach hipokryty.
• architektura – stara ]archi\ tektura.
• archipelag – stara Pelagia.
• koszykarz – wyrobnik koszyk[w.
• armatura – ar ]$\ % matura.
• p=odozmian – dw[ch m"/czyzn
p=odzi=o na zmian".
• /o•na po•pa w skr[cie /o•...,
w rzeczy samej – popadia, popadina.
• d•obra /ona chodzi zawsze obra•/ona.
• ch=op w domu – rz'd
]znaczy porz'dek, =ad\,
baba w domu – nierz'd
]znaczy rozgardiasz\.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
• kobiety dziel' si" na lekkiego i ci"/-
kiego prowadzenia si" ]w ta<cu\;
m"/czy{ni nie maj' takich epitet[w –
znaczy dobrymi s' ta<cerzami.
• licznik vs. mianownik; w stosunkach
z /on' jestem licznikiem.
• nie cudzo=o/' ci, co cudzostoj'
znaczy sp[=kuj' na stoj'co.
• idiom& do g[ry nogami ]ang. upside
down – g[rn' stron' do do=u\ wymys=em
kobiet czy m"/czyzn$
• kiedy biusto•nosz
staje si" listo•noszem$
• jak pisze si" złożony,
='cznie& z=o/ony, czy
oddzielnie& z=o /ony$
• czy tu czy tam, ja zawsze czy•tam.
• g"> nigdy nie b"dzie =a•b"dziem.
• wiadomo>ci radiowe i telewizyjne
w czasie dnia – dziennik,
noc' – nocnik.
• kretyni nosz' odzie/ z kretonu.
• bekas – cz=owiek kt[ry cz"sto beka,
odbija mu si" w /o='dku.
• im•be•cyl w de•cy•be•lach mierzy
nat"/enie g=osu.
• kombinator – pracownik kombinatu.
• inspektor – ogrodnik dogl'daj'cy
inspekty.
• murarz – stawiaj'cy mury,
kotlarz – wyrabiaj'cy kot=y,
stolarz – robi'cy sto=y,
szafarz – robi'cy szafy.
• szpieg – osoba o licznych piegach
na twarzy.
• baleron – partner prima baleriny.
• kopaczka – kobieta plotkuj'ca,
kopi'ca do=ki pod innymi.
• pantoflarz – rzemie>lnik wyrabiaj'cy
pantofle.
• szambelan – robotnik czyszcz'cy
szambo.
• podczaszy – tyty= nadawany podczas
r[/nych uroczysto>ci.
• obywatel – cz=owiek kt[ry obywa si",
lecz nie wiadomo od czego.
• kwintal – cz=ek nosz'cy nos na kwint".
• drwal – cz=ek drwi'cy z czego>.
• przyw[dca – przy w[dce cz"sto
napotykany.
• naturalista – osoba kt[ra nadu/ywa
s=owa ‘naturalnie».
• rehabilitacja – przywr[cenie tytu=u
doktorowi habilitowanemu, utraconego
uprzednio wskutek ra/'cych b="d[w.
• homo sapiens – ten ]cz=ek\ co sapie.
• idiota – osobnik nadmiernie
u/ywaj'cy litery «jot, iot» ˘ id % iota.
• wyci'g z pisma to inaczej pismo le/'-
ce na wyci'gu.
• Interpol – instytucja dokonuj'ca wszel-
kich interpolacji.
• lazaret – szpital wojskowy za=o/ony w
Nazarecie ¯ Nazaret, w czasie wypraw
krzy/owych, 1099–1291.
• >wierzb – choroba wierzby.
• papieros ¯ eros – nazw" wymy>li=
yy
erotoman.
• jad=o ˘ zjadliwy – zdatny do jedzenia.
• tr'ba ˘ tr"bacz; surma ˘ surmacz.
• obrz"k – co> co brz"czy, mo/e wyda-
wa: taki g=os.
• granat – skr[t od gra na tr'bce.
• kab='k – ten co si" b='ka.
• maszkara – s=owotw. pokr. maskarada
]poch[d maszkar\.
• cesja – druga cz">: procesji.
• >wiecki – w wiekach feudalnych, s=uga
nosz'cy >wiec" przed ja>nie o>wieconym
panem, dzi> cz=ek >wiat=y, tj. nie op"tany
mi=o>ci' kleru, my>l' /e duchowni go
kochaj', cz=ek wolny od tego/&
“...mi=o>ci bo/ej }kleru| d{wiga: p"ta,
to nasza chluba, to nasz los.
B=ogos=aw s=odka Pani,
b=ogos=aw wszelki stan.
My chcemy Boga, my poddani,
on naszym kr[lem, on nasz Pan.”
p"ta, poddani, stany, kr[le, B[g – Íred-
niowiecze >piewane w ko>cio=ach.
staropol. «on nasz Pan» ]sic#\,
dzi> «on naszym Panem», w staropol. nie
by=o a/ tak rozbudowanej deklinacji.
• komunista – cz=owiek przyjmuj'cy
komuni" >wi"t' ]po 1989\.
• socjalizm – poroniony pomys= W. I.
Lenina ]1870–1924\ podczas jego po-
bytu w Poroninie, 1913 – 1914.
• apostata – cz=owiek nie maj'cy
aposto=[w.
• g=uptak – g=upi ptak.
• zapasy – dyscyplina sportu dla skraj-
nie zapasionych, znaczy oty=ych do
ostateczno>ci.
• ko=o turystyczne na lubelskim KUL-u
zwie si" KUL-Turysta.
• boisko – kto> kto si" wielce boi,
jak ko< – konisko, pies – psisko,
bicz – biczysko.
• pr[/niomierz – przyrz'd do mierzenia
ch"ci pr[/niak[w.
• trylogia – potr[jne, 3-krotne
logowanie ]si"\.
• granat – skr[t od gra na tr'bce.
• zarazek – ch=opak kt[ry cz"sto m[wi
«zaraz», tak i «dojutrek» – ch=opak
odk=adaj'cy wszystko do jutra.
• prostata, jak demokrata, arystokrata,
apostata – pewien rodzaj cz=owieka.
• tarczyca – chcica, /'dza, chorobliwa
ch": noszenia tarczy.
• przypad=o>ci s' zwykle prostopad=e –
prosto dopadaj' nieszcz">nika.
• konkret – rodzaj kreta.
• ch•lew – pewien gatunek lwa.
• nar•koza – koza, ale jaka$
• widna pora dnia ˘ pora•dnia, instytucja
dzia=aj'ca, czynna o takiej porze.
• pogrzebacz – osoba wiod'ca kondukt
pogrzebowy.
• szynka – male<ka szyna i kr[tka.
• dziwak – rodzaj m"ski dziwy.
• zjadliwy – nadaj'cy si" do spo/ycia,
jedzenia,
yy
• zbo/ny – w zwi'zku ze zbo/em.
• forsownie – sprawa przepchni"ta na
czyj'> korzy>: przy pomocy forsy ]pie-
ni"dzy\.
• maca: – mac" je>:, konsumowa:.
• ust"powa: – siedzie: w ust"pie.
• figurowa: gdzie – robi: tam figury,
tj. gimnastykowa: si".
• strychnina – graty na schu le/'ce.
• strychowa: – mieszka: na strychu.
• ostruga: – ostro ruga: ]gani:\.
• ostrza= – rodzaj ostrza=ki, ose=ki.
• zas[b – graty zostawione za sob'.
• jak mail ]poczta\ ˘ e•mail, tak
duka: ˘ e•dukacja ]nauka dukania
drog' elektroniczn'\.
• elekcja – lekcja drog' elektroniczn'.
• chinina – wszystko co z Chin.
• o•min': – przej>: bokiem do litery P.
• omlet – potrawa z jaj }cudzych| sma-
/ona na patelni....
• na•le>nik – deser specjalno>ci'
le>nika.
• r"koje>: ¯ r"k' je>:,
nie =y/k' lub widelcem.
• opa•trunek – trunek wy>mienity.
• deko•racja – troch" ]deko\ racji.
• ro•>lina ]ang. plant\ ¯ >lina.
• >led{ – upo•>ledzony gatunek ryby.
• grzebie< – przyrz'd do grzebania we
w=osach.
• zwierz – istota kt[ra nikomu nie
zwierza si".
• je/eli przyrostek `et jest zdrobnieniem
to taboret – ma=ym taborem, z kilku
woz[w sk=adaj'cym si".
• karnawa= – nawa= kar w tym okresie.
• glisty lubi' gdy dzie< jest m•glisty.
• wydry lubi' i>: na udry.
• ja•b=onie lubi' rosn': na b=oniach.
• zasada vs. kwas;
ja, z zasady, lubi", wol", kwasy.
• kwas borny jest wy•borny.
• po•trawa z trawy jest wy>mienita;
kwas trawienny trawi j', st'd nazwa.
• po>ciel – wierny przestrzegaj'cy
post[w, bo tak i nauczyciel – nauki.
• telefony, jak /ywe organizmy, mog' by:
jednokom[rkowe i wielokom[rkowe.
• odkurzy:... odszczurzy:...
czy ods=oni: – usun': s=onie z terenu$
• czy granatowy policjant – chodz'cy
z granatem, lub z granatami, za pasem$
• czy ranny ptaszek – krew mu cieknie
z podbrzusza$
• antyk•wariat – wielce stary wariat$
• gdzie ko•meta ma met"$
• czego seri' jest karo•seria$
• czy ka•juta wykonana jest z juty$
• czy =ania umie si" k•=ania:$
• czy l"k prowadzi do k•l"kania$
• czy >liwa mo/e by: szcz"•>liwa$
• czy aluzja mo/e mie: /al do /•aluzji$
• czy w g•astronomii ceny mog' by:
astronomiczne$
• czy g•oryl mo/e by: orylem$
• czy a•dept mo/e st'pa: po deptaku$
tak i ptak – drepta: po de•ptaku$
• czy denaturat czyni cz=eka denatem$
• czy alfa beta to cha•beta$
• czy szczur mo/e by: ja•szczurem$
• czy de•kret pochodzi od kreta$
• czy deko•racja – troszk" ]deko\ racji$
• czy mo/na trzyma: liter" O,
bo co oznacza O•trzyma=em$
• czy ko•=ata: pochodzi od =atania$
• czy ka•b='k mo/e si" b='ka:$
• trafi=a kosa na kamie<;
czy osa mo/e trafi: na k•os"$
• czy mas•talerz jada z talerza$
• czy dzie•wanna mo/e rosn':
w wannie$
• czy po=o/na mo/e by: ob=o/nie
chora$
• czy antenat to specjalista od anten$
• czy jest teraz moda na ko•mod"$
• czy kurzajka to w skr[cie kurze jajka$
• czy z potu mo/na zrobi: kom•pot$
• czy cio=ek mo/e sta: si" ko•cio=kiem$
• czy widzia=e> pa•j'ka co to nigdy si"
nie j'ka$
• czy A•polonia jest przeciwstawn'
Polonii$
• czy wyci'g z dokumentu mo/e le/e:
na wyci'gu$
• czemu przeczy przeczy•tane$
• dlaczego ciota nie zwala do mnie
w papilotach$
• czyimi synami s' moka•syny$
i czyim synem klawe•syn$
• czyim rzecznikiem jest ko•rzecznik$
• czym dla Belga jest o•belga$
• czym jest areszt w Buk•areszcie$
• czy w Pa•ry/u s' uprawy ry/u$
• czym si" r[/ni okulista od okulcysty$
• czym si" r[/ni' nok•turny
od ko•turn[w$
• czym si" r[/ni olejarka
od k•olejarki$
• jakiego rodzaju padlin' jest
roz•padlina$
• jakiego rodzaju alumnem jest
k•alumna$
• jakiego rodzaju dolin' jest
man•dolina$
• jakim rodzajem zatoru
jest morali•zator$
Tak i inne `zatory, np. katali•zator.
• jakim drzewem jest mo•drzew$
• jakim rodzajem lektury jest
ko•lektura$
• jakim rodzajem fajki jest ku•fajka$
• jakim lizakiem jest oku•lizak$
• co jest brak ku•brakowi, q brak$
• co ma surd•ut do ab•surdu$
• co ma at•rament do sak•ramentu$
• co ma =•opata do opata$
• motylki; co ma wsp[lnego
roz•pustnik z ka•pustnikiem$
• jakim rodzajem aktora jest
kontr•aktor$
• jakiego rodzaju tyk' jest prak•tyka$
• jakiego rodzaju siark' jest ko•siarka$
• jakiego rodzaju aluzj' jest /•aluzja$
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
• jakiego rodzaju /ar[wk' jest
ci"•/ar[wka$
• jakimi linami s'& kot•lina, kryno•lina,
lano•lina.
• jak pisze si" Maryja,
='cznie& Maryja, czy
oddzielnie& Ma ryja$
• ='cznie& samogon,
oddzielnie& sam ogon.
• ta belka, czy tabelka$
• nie spory ]ma=y\, czy nieszpory$
• jak' cen" ma dra•cena$
• jak' rzeczk' jest po•rzeczka$
• jak' w[dk' jest roz•w[dka$
• jak' lekcj' jest e•lekcja$
• jak' taczk' jest /[=•taczka$
• jaka pozycja cia=a prowadzi do
kom•pozycji$ com ^ wsp[lnie, wsp[=`.
• jakiej cery jest cera•ta$
• co b"dzie z po='czenia&
>pi'ca kr[lewna,
ze z=ot' rybk'$
Íni"ta ryba.
• co si" dzieje gdy kapitu=a kapituluje$
• i gdy po=o/na jest ob=o/nie chora.
• co ma /•aluzja do aluzji$
• przypuszczalnie przy puszczy,
co przypuszczalnie mo/e znajdowa: si"
przy puszczy$
• z czym si" styka gimna•styka$
• potw[r – olbrzymi otw[r.
• Ormianie – cz=onkowie ORMO.
• co si" za> tyczy S=awa•tyczy....
• bez litery G; Rzesz[w – od grzesznik[w,
tak i Gdynia – od dyni, arbuza.
• miejscowo>: Sitaniec ¯ Psi taniec,
z obci"ciem litery P.
• Koluszki ¯ Kokluszki, z obci"ciem
litery K, dla =atwiejszej wymowy.
• Tworki – obci"te Po`, /yj' tam
po•tworki, albo mieszka<cy s=yn' z
robienia we wszystkim o•twork[w.
• Leszczyny – franc.-polska hybryda&
le Szszyny ]siuski, mocz\.
• Katowice – s=yn' z kat[w, wicie$
• w B•ochotnicy mieszkaj' sami
ochotnicy; serio& boch ^ okolica, pobli/e,
kr'g ˘ okr"g, bochenek, Bochnia.
• Zwole<, w nim w=adze wydaj'
ze•zwolenia na wszelk' dzia=alno>:
gospodarcz'; wszystkie ze•zwolenia
pochodz' ze Zwolenia.
• Krasnystaw ¯ krasny ]pi"kny\ % staw.
• Izbica ¯ izba; serio, ¯ iz ]wy\ % bita.
• D=ugie K'ty, okazuje si", k'ty daj' si"
rozci'ga:, z kr[tkich na d=ugie.
• Pu•=awy ¯ up•=awy Izabelli.
• Tu•czapy – tam czapki.
• Tyszowce ¯ staropol. tu szewce.
• Szczecin ¯ szczecina.
• Boniecki – cz=owiek kt[ry ci'gle staje
okoniem, bez powodu, «bo nie».
• Tyszkiewicz – cz=owiek kt[ry cz"sto
zgadza= si" z innymi, w j. staropolskim
m[wi=& Tysz prawda.
• Ignar – skr[cone ignorant.
• Siemaszko ¯ }jak| sie masz ko}chanie|.
yy
• imi" Zdzis=aw... ¯ ¢¢¢ ]nieliterackie\
z obci"ciem pocz'tkowej litery B,
serio& Zdzis=aw ]chwal'cy dzisiejsze
czasy\ ¯ s=aw % dzi ¯ dzisiejsze % z
]czasy\ ¯ niem. zeit ]czas\.
• bez r[/nicy, ='cznie czy oddzielnie&
- czy•rak czy ryba,
- za•pas czy za pas,
- czy•sto ]czy100\ czy dwie>cie,
- nie•my i nie wy, znaczy oni,
- my•to a wy tamto,
- sam•ogon czy sam ogon ]op"d\,
- na•pi"cie czy na pi"cie,
- z=o•/ony czy z=o /ony,
- kar•nawa= czy kar nawa=,
- os=a•bi: znaczy bi: os=a ]inni bij'
>wini", krow" lub konia\,
- pan•tera pani p[{niej,
- tuli•pan tuli pani',
- a•tak czy a tak, lub a nie,
- jako>: czyli jak o>:, albo jak ko>:,
- gra•na•t bo gra na tr'bce,
- syn•optyka – syn optyka,
- pan•europejski – pan europejski,
- /•mija ]w'/\ przeszkody po drodze
liter' kszta=tu / mija,
- o¶toczy: – toczy: O,
- bez•czelny znaczy nie•szczelny.
- rodzajnik; jak si" m[wi&
ten picer, czy ta•picer$
pewnie ta•picer, bo ta•picerka ]ona\.
- ma=/•ona ¯ ma=/ ]ostryga\ % ona.
- pro•sto znaczy za 100 ]pro ^ za\,
- si•ostra mo/e by: t"pa albo ostra.
- i Grek by nie zgad= /e i•grek to Y,
- ma czy nie ma$ ni, panie, ni ma.
pan to ma i pan•to•ni•ma.
- pytanie& czy Maja maja•czy$
• staropol. ]$\ s3/ony – z /onami$,
• ile tkaniny trzeba by za•s=oni:
s=onia$
• ile ampu=ek wchodzi w sk=ad jedengo
pu=ku$
• zadanie z algebry& ile samolot[w$
Ile samolot[w musi spa>: z dostojnikami
Ko>cio=a i innymi zacnymi przy okazji,
by nar[d zrozumia= /e Boga nie ma. I
ile nieszcz">: nawiedzi: kraj.
• Lech Kaczy<ski, prezydent RP kt[ry
zgin'= 2010.04.10, w Smole<sku, w
drodze do Katynia ˘ Lech Katy<ski.
• Hollywood z +odzi; +[dzka Szko=a
Filmowa mog=aby si" zwa: Holly-
+[d{, kr[tko.
• /yczliwy& du/o szcz">cia i s=odyczy
sobieradzik... sobie /yczy.
• =ysemu w=osy nie je/' si" na g=owie.
• starzy ludzie maj' jedn' przewag" nad
m=odymi. Co takiego$
Z"by ich nie bol', bo wypad=y.
• ja szczerze wyszczerzam z"by.
• minowa: – stroi: miny.
• parowa: – dobiera: do pary.
• figurowa: – gimnastyczne figury
czyni:.
• strofowa: – wypowiada: strofy.
• kata•strofa – strofa kata, formu=ka,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
wypowiadana przed egzekucj'.
• kusza z ros. kusza: ]je>:\ wzi"te.
• w Íredniowieczu bramy w grodzie by=y
ostrożne i inne, znaczy nieostro/ne.
serio& ostro/ne ]ze wschodniej strony\ ¯
ost ]wsch[d\ % ro/ny ¯ rogatka ¯ rog
]granica\ % gatka ]bramka\ ¯ ang. gate.
• taca w >wi'tyni ]ko>ciele, cerkwi\ ^
ros. podnos, bo podstawiana pod nos,
serio& podtrzymanie.
• Ko=o Turystyczne na KUL-u&
KUL-turysta; one nie dbajom o fizyczn'
t"/yzn" lecz duchow' – niebo po >mierci
majom na uwadze, a w /yciu ziemskim,
w Íredniowieczu, zalecali biczowa: swe
cia=o, umartwia: je na r[/ne sposoby, w
tym postami.
• b='d ˚t=umacza, ko<cowy fragment
modlitwy Ojczenasz ¯ =ac. paternoster&
“...i nie w[d{ nas na pokuszenie” ˘
ros. i nie wiedi nas na pokuszanie....
• japo<skie firmy zmieniaj' nazwy&
Sony na Kalesony,
Mazda na Gazda.
• Stan Alabama zmienia nazw" na
à la Obama, jak prez. Barack Hussein
Obama, 2009–2017.
• Stan Michigan }miszigen| zmienia
nazw" na Misigien lub Mysigien.
• Stan California zmienia nazw" na
pol. Kalafonia.
• Palestyna – od plastelina.
• Pozna< – tak by=o niegdy>,
dzi> miasto nie do poznania.
• Krak[w – od krakania /e stolic" prze-
nios' do Warszawy.
• Bi=goraj – od bi= go Raj, ale nie wia-
domo kogo.
• Zamo>: – miasto za mostem.
• +[d{ – niegdy> =odzie tu wyrabiano.
• pros and cons of this world ]za i prze-
ciwy, oba w liczbie mnogiej\;
while females specialize in being pros
– cons are domain of males
]con – przest"pca, ¯ convict\.
• analogia do politically correct&
sexually correct& Gaynor – neither gay
nor straight.
• time is money ]czas to pieni'dz\;
I have a lot of time and no money. How
come$ ]mam wiele czasu, lecz /adnych
pieni"dzy; jak to si" dzieje$\.
• hotel ^ hot L.
• w domu zabawiam si" w policjanta
– mierz" z pistoletu do zamra/alnika
i krzycz"& “Freeze#” ]zamra/aj#, odpo-
wiednik w j. pol. nie ruszaj si"#\.
• open vs. close; if someone opens fire,
can we close it$
• actor vs. contr•actor.
• ill vs. sick,
Does Church•ill mean church sick$
• The verts meeting.
A ¢¢¢ ]the same\ is a place where
con•verts meet per•verts.
• opowiadam angloj"zycznym /e
My last name is Goldman ]tak zw" si"\,
yy
letter G stands for George ]skr[tem\,
and then old man ]stary cz=owiek\.
• maybe some good would come from,
if we would change Islamabad
to Islamagood ]mo/e jakie> dobro by
wyp=yn"=o st'd, gdybyby>my zwali... bad
 good, w rzecz. bad = miasto\.
• watch out females,
I converted myself into emale, watching
you right now... from cyberspace.
• Bud is not wiser by drinking
Budweiser.
• w czasie lat kr[lowej El/biety, United
Kingdom, w skr[cie U.K. zwa: si" po-
winno United Queendom ]U.Q.\.
w j"zyku angielskim liczne, zbyt wiele
by je tu przytoczy:.
szereg innych jest niecenzuralnych, jak
ci'g dalszy&
• baba z wozu – koniom l/ej,
baba z ¢¢nia – ch=opu l/ej.
• kruk krukowi oka nie wykole,
a >w¢¢¢ >w¢ni nie zje.
z innych&
• symbolika kszta=tu liter&
B, D – =uku ˘ bugan, duga,
L – d=ugo>ci, wysoko>ci ˘ dlina, tall,
M – fal morskich, ruchu ˘ mer, more,
R – p=ynu, wody ˘ rhei, reka, water,
S – ognia i wody ]rzeki\ ˘ Tigris, syk,
U – ugi"cia, zwrotu ˘ U-turn, ulec,
W – wiedzy ˘ wiedza, know, wise,
V, P – narz. rodnych ˘ vagina, penis,
Z – ko<ca, granicy ˘ Zlin, Be=z.
og[lnie& A – ziemi; E – powietrza ˘
=ac. `ea w nazwach w=asnych&
Galilaea, Erithrea, i inne.
• kszta=ty cyfr ]liczba ¯ lico ^ twarz\&
0 – otwartych ust; kszta=tem owal,
1 – j"zyka; kszta=tem kreska,
2 – dwu dziurek w nosie; kszta=t. nos
3 – oka ]oko ^ try\; kszta=tem brwi,
4 – dwie pary& n[g i r'k; 4 elementy,
5 i 6 – stopy, itd.
druk wprowadzi= nast"pny stopie<
uproszczenia kszta=t[w r"cznie pisa-
nych; dzi> 2 nie wygl'da jak nos z dwo-
ma dziurkami, odchodz'cy od brwi, a
ma=a litera h nie podobna do k.
• brzmienie, wymowa cyfr&
1 – 1na>cie ]jedena>cie ¯ na 100\,
2 – oby2 ]obydwa\, o2ga ]odwaga\,
je2b ]jedwab\,
3 – jak si" pa3 ]patrzy\, 3maj,
s3kawka, caps3k ]capstrzyk\,
s3/yk ]strzy/yk\, s3c ]strzyc\ i
s3/ony ]nie staropol. ˚deklin.\,
5 – na5e ]napi"cie\,
6 – 6an ]sze>cian\,
100 – 100=ek ]sto=ek\, 100do=a,
pro100, cz"100, g"100, czy100,
mia100, cia100, i szereg innych.
• =ac. palma ˘ ang. palm ˘ pol. d=o<,
moje& klosz, jako jedno>: ]w zwi'zku ze
sob'\& kura, pies, krowa, i ko<; wesz,
akta ]czyt. wspak\ ˘ teka ˘ teczka,
Malta % tide ]fala\ ˘ Atlan•tide, MN.
yy
• s=owotw[rstwo; czytanie wspak istnie-
j'cych wyraz[w, dla utworzenia nowych,
np. raj ]g[ra\  jar ]d[=\, fart  traf,
=ac. labor ]wysi=ek, trud\ ˘ robal, robak,
=ac. lavare ]pra:, ang. to wash\ ˘ lava ˘
avalanche; lava ]p=ynna ska=a wydoby-
waj'ca si" z krateru wulkanu\; avalanche
]lawina, masy >niegu tocz'ce si" gwa=-
townie po stromym zboczu g[ry\,
=ac. pes, pedis ˘ ped  dep ˘ depta:,
drogi ]wyg[rowany\ ¯ gordyj ]wynios-
=y, ang. haughty, proud; nos ^ g[ra\,
torba ]mieszek na kiju opartym o rami"\
¯ oborot }abarot| ]ty=, ang. reverse, back\,
torba ¯ }abarot| ^ ang. bag ¯ back,
>redniow. ang. bagge ¯ bak, G  K,
arm ˘ ram]i"\, mist  steam }sti&m|;
mist ]rzadka mg=a, ang. water vapor,
like a fog, but less dense\  anglo-
sas. i >redniow. ang. steme ˘ steam
]para wodna\; ang. stud ]stadnina\ 
dust ]py=\, maj'ce odpowiedniki w j.
polskim, przy czym ST niezmiennie, w
tej samej kolejno>ci&
bust ]popiersie\  stub ]odcinek, kikut\,
god ]dobry ˘ dobry B[g\  dog ]z=y
˘ z=y pies, co> pod psem ^ z=e, {le\,
ark ]woda\ ˘ sh ]fish ^ ryba\ % ark ˘
shark ]rekin\; ang. ark  pol. kra ˘
kra ]p=at, tafla lodu rzek' p=yn'ca\, ikra,
Krak[w ¯ kra % k[w ]las\ ¯ skov, barka,
krab, ang. crab ¯ anglosas. crabba ]ma
by: od skrobania, ang. the scratcher\,
rak, Arka Noego, Barcelona, i inne.
angloj"zycznym nieznana jest zasada
tworzenia nowych s=[w poprzez czy-
tanie wyraz[w wspak, i ich mi"dzy-
narodowe zwi'zki; swoiste dla mnie.
clergy ˘ lord ]pan, wojewoda\, G  D,
idol ˘ lady ]pani, bogini ^ przedmiot
uwielbienia; pi"kna\;
clergie ]clergy\ ˘ lorde ]lord ^ laverde ^
pan ^ wojewoda; laverde ¯ la verde;
franc. verde ^ ang. the green ^ zieleń,
erde ¯ earth ¯ >redniow. ang. erthe,
niem. erde; laverde nie od hlaford – basic
sense “loaf keeper”, pol. chlebodawca.
ja my>la=em, /e podw=adni, okoliczna
ludno>:, utrzymuj' wojewod", przez
p=acone podatki, a tu – okazuje si" –
wojewoda utrzymywa=... podw=adnych$
powstrzymali si" pomys=odawcy, bo
lapsus gdy “postawi: kropk" nad i”, czyli
doko<czy: my>l& kogo to utrzymywa=.
w j. starofrancuskim, zieleń, zielony,
sta=o si" szarym w j"zyku s=awia<skim
˘ szar ]ziemia\, obszarnik ]ziemianin\,
szary, szarak, szaruga.
w S=owniku Webstera – Webster’s Dic-
tionary – wykry=em rz'd niedoci'gni":
a/ do zwyk=ych b="d[w, ˚nr 885.
• wzi': kogo lub co na barana, dlaczego
na barana a nie na konia lub krow"$
barana ¯ staropol. na bary ]barki, plecy\.
• Nowak ^ dosł. rodak ¯ niem. von.
• Lepieszko ^ ma=orolny ¯ le % pieszko.
• pu=k ^ po=k ^ oddz. ^ huf ¯ ang. half,
po=k ]dosł. do po=owy\ ¯ poł % k,
huf ]oddzia=\ ˘ hufiec ]pododdz.\,
jak ch=op ˘ ch=opiec, pal ˘ palec,
ma= ]m'/ ˘ ma=/e<stwo\ ˘ malec,
doros=y ˘ podrostek.
• staropol. be=t ^ kusza ¯ ang. crossbow.
• bia=y ^ niski; czarny ^ wysoki
˘ Morze Bia=e ]p=ytkie\, i Czarne
]g="bokie\, zwierciadl. odbiciem
pod powierzchni' wody.
• czasowniki odmieniane przez przed-
rostki& za`, na`, po`, i pozosta=e.
• moje zrozumienie zastosowania
przedrostk[w&
czas przesz=y – za sob',
czas przysz=y – przed sob',
dlatego cz=ony, wskazuj'ce na czas
przesz=y, s' z ty=u pisania, i – tym samym
– rozpoczynaj' wyrazy, i zwane s' przed-
rostkami, bo z przodu s=[w, nie czasu&
za(po(na(prze(wy•bi:.
• Wis=a ^ rzeka g=[wna ¯ wis % ła.
• Atlantyk ^ fale Malty ¯ Malta–Atlan.
• Nirokuria ^ wyspy Kuria Muria.
• Komaginy ^ Khoms, w Libii,
giny ¯ guinea }gini| ^ ¢woda,
gini ]woda\  =ac. ignis ]ogie<\.
• Gadirie ^ Algier, w p=n. Afryce,
¯ gad–alg ]d–l pomy=k' L–D\.
• Waregi ^ Bawarzy ^ “Rzymianie”,
Waregi – w Rosji, X wieku,
Rzymianie – na Litwie, XIII w.,
¯ Ba ^ Wa, % regi ¯ =ac. regis, rex,
Sacrum Imperium Romanum, w
sk=ad kt[rego wchodzi=a Bawaria,
Holy Roman Empire, 862–1806,
Íwi"te Cesarstwo Rzymskie;
Kinstud, Kinstut, 1302–†1382
¯ kin, % stude ^ kolumna, filar...
4 herby przybyszy na Litw", z
Rzymu, w tym herb Kolumny.
• Rurik, w Rosji po 860 – †879 A.D.
¯ Ruhr ]okr"g w Niemczech\
% rik ¯ goth. reiks ]kr[l, w=adca\.
• Jerozolima ^ niegdy> >wi"te
¯ gr. hieros % =ac. olim, nieme H.
R[/ne od siebie, lecz uto/samione&
• Theutoni ]zew Boga\ ¯ theos % tonos
– Teutoni ]ziomki ˘ Deutschland\
¯ gr. autochthon ]pol. tubylec, krajan,
tusk ¯ byl ^ ziemia ˘ Czernobyl, bylina,
Pu=tusk ^ przy tuziemcach\.
Theutoni – zakon utworzony 1190, w
Jerozolimie, do opieki nad chorymi piel-
grzymami i obrony Ziemi Íwi"tej przed
muzu=manami, sk=adaj'cy si" z krzy-
/owc[w z wielu kraj[w Europy Zach.,
od Hiszpanii po Szwecj" i Norwegi";
Teutoni – ziomki z p=n. Niemiec ¯ gr.
gr. rhei ˘ niem. Rhein, franc. Rhin,
holend. Rijn, ang. Rhine, pol. Ren.
Teutoni – wg mej wiedzy – plemi",
historycznie, z rejonu greckiego Kon-
stantynopola, st'd wzd=u/ Dunaju, od
uj>cia w g[r" rzeki. I st'd szcz'tki greki
w Niemczech, ˚anglosaski j"zyk.
• Anglia ]l'd Angl[w, Anglosas[w\
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
– England ]ko<cowy l'd\ ¯ end % land,
jak clergie ]clergy\ ˘ lorde ]lord = pan\.
I dziesi'tki innych, w ten spos[b, ich
pochodzenie i znaczenia, s=[w pospoli-
tych i nazw w=asnych, kt[rych nigdzie
indziej nie ma, charakterystyczne dla
mnie, unikalne, czyli swoiste, swojskie –
mój język polski, taki on jest.
I nazw" t", jako drug', nada=em memu
S=ownikowi.
W nim, ca=ym, i tu – ='cznie z tym has=em
– moje dziwactwo w ca=ej pe=ni, nienor-
malno>:; >wiadom jestem jego, ˚Wst"p,
VI M[j pow[d. I dlatego nikomu nie
polecam i>: w me >lady.
Tre>: S=ownika czasem r[/ni si" od
innych, a szczeg[lnie sam uk=ad, pre-
zentacja, przyst'pienie do zagadnienia
j"zyka, tak/e w spos[b swoisty, swojski
dla mnie.
sworze< techn. bolec, wa=ek.
1. cz">: maszyny, najcz">ciej w kszta=-
cie wa=ka, s=u/'ca do obrotowego
='czenia cz">ci maszyn, zespo=[w;
r[wnie/ stalowy lub metalowy
pr"t do ='czenia konstrukcji sta-
lowych,
2. w podwoziu przednim wozu konne-
go& ruchomy, metalowy bolec za-
bezpieczaj'cy po='czenie rozwor'
przedniej cz">ci wozu z jego cz">ci'
tyln', ˚w[z.
ang. bolt, ros. bolt-bolt.
†swowolny osob., char. swawolny.
sw[j, swoja ]swa\, swoje jęz.
1. zaimek dzier/awczy, odnosz'cy
si" do osoby dzia=aj'cej, podmiotu,
2. w=a>ciwy czemu; naturalny,
zwyk=y w stosunku do czego,
3. rodzinny, swojski, domowy; o lu-
dziach – rodak, ziomek, zaufany.
liczne formy powsta=e w wyniku od-
miany przez przypadki ]deklinacj"\,
osoby ]ja, ty, on, ona, ono\, i liczby
]pojedy<cz' i mnog'\&
swoja ]swa\, swoje ]swe\, swoi,
swojego ]swego\, swojej ]swej\,
swoich ]swych\, swojemu ]swemu\,
swoim ]swym\, swoj' ]sw'\, swoimi
]swymi\.
s=owotw. pokr. m[j, tw[j;
pokrewne& ich, nasz, wasz.
Syberia geogr.
staroros. s≠ver=-siewier ]P[=noc\.
staropol. Syberia, Sybir.
franc. la Siberie.
syci: czynność.
dosł. poi: ˘ do syta, dosy: ˘ do>:,
rz. Sy: N od Moskwy.
¢syd woda ˘ syt, TD
gr.-celt. HS; syd ^ gr. hyd ¯
hydor ]woda\. ˚syt.
¢sydon wielka woda ¯
gr.-celt. HS. syd ^ gr. hyd ¯ hy-
yy
dor ]woda\ % on ]wielka\; t=um. od
ty=u; stolica staro/. Fenicjan.
syfilis med.
ki=a, lues choroba weneryczna, zaka-
{na, powodowana przez bakterie w
trakcie wsp[=/ycia seksualnego; gdy
nie leczona, zwykle posiada 3 stadia
rozwoju&
pierwszy ]primary syphilis\ – twarde
wrzody na genitaliach,
drugi ]secondary syphilis\ – rany na
sk[rze i b=onach mi">ni,
trzeci ]tertiary syphilis\ – infekcja i roz-
k=ad ko>ci, mi">ni, tkanki nerwowej.
¯ =ac. Syphilis sive Morbus – tytu=
wiersza Girolamo Fracastoro, 1530,
bohatera Syphilusa – pasterza.
staropol. franca, ]i przymiot$, wg
Ss 2011\,
=ac. syphilis ˘ ang. syphilis,
w s=owniku ang.-ros. nie ma ki=y,
znaczy nie ma ki=y w Rosji....
ros. sifilis.
syfon techn.
gr. siphon ]rura\, =ac. sipho]nis\,
franc.-ang. siphon, ros. sifon.
sygna-=(lista(lizacja jęz. znak.
=ac. signalis ¯ signum ]znak\
starofranc., >redniow. ang. i ang.
signal, ros. signal.
sygn-atura(et(atura
=ac. sygnet ]pier>cie<-piecz'tka\ ¯
zdrobn. signe ]podpis, piecz":\;
=ac. signetum ¯ signo ]piecz"tuj",
oznaczam, podpisuj"\ ˘ starofranc.,
staroang. signet.
sy-k(cze: dźwięk. g=os na>laduj'cy
wymow" sp[=g=oski S.
syczenie w"/a.
†sykawica czy sikawica zool.
wg Ss 1953& jakie> zwierz" morskie,
mo/e holoturia.
staropol. 1472 sykawicza.
†sykofancja jęz. 1. ob=uda, 2. zdrada.
†sykomorowy jęz. dot. sykomoru,
Ficus sycomorus L., lub jego owocu
– jagody sikomorowej.
sylab-a(izacja jęz. cz">: wyrazu
zawieraj'ca samog=osk", zg=oska.
w j"zyku polskim obowi'zuje zasa-
da przenoszenia wyraz[w sylabami
na linijk" poni/ej, nie sposobem w
w jaki one powsta=y, w jaki zosta=y
='czone w jedno>:.
wygodne to poniek'd, tym wi"cej, /e
s=ownictwo nie jest rozbite na zg=oski
– w wielu wypadkach nie wiadomo w
kt[rych miejscach te po='czenia s',
gdyby nawet, to nauka o pochodzeniu
ka/dego s=owa z osobna by=aby “kul'
u nogi” w nauczaniu ]czynnikiem o-
p[{niaj'cym\ i b="d[w pope=nianych
przez uczni[w szk[= podstawowych co
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
niemiara, i wy/szych stopni tak/e.
i polemiki akademik[w jak kt[re
s=owo powinno by: przenoszone, i
dlaczego, i /e poprzednicy dot'd byli
w b="dzie – otwarte, nowe pole do
wylewu na< w[d z wezbranej rzeki,
po przerwaniu wa=u.
ale ja wiem o tym, /e s=owa powstawa=y
w inny spos[b ni/ s' dzisiaj dzielone do
celu przenoszenia. moim przyk=adem
na to mo/e by: `al ]lud, cz=ek\&
kra ]kro ¯ makro, mikro\ % sn ]rosn':\
% al ]lud\ ˘ krasn•al(oludek,
kow ]g=os\ % al ˘ kow•al  wok•al,
brzydki % al ˘ brzyd•al,
Moskwa % al ˘ Mosk•al,
g[ra % al ˘ g[r•al ]nie g[•ral\.
gr. syllabe ]dosł. to, co trzyma
razem\ ˘ =ac. syllaba.
staropol. ca 1500 sylabyzovacz –
czyta: ='cz'c g=oski w sylaby.
sylwester z lasu, drzew.
=ac. silvester, silvestris ¯ silva
]las, drzewo\.
“Nestor” ]starzec\ pisarz Kijowskiej
Rusi, autor Latopisu obejmuj'cego
dzieje 855–1110, pisanego 1110–1116.
Latopis przepisa= Nestor ]o takim,
rzeczywistym imieniu\, w 1118, zw'c
swe dzie=o Powie>ci' wremennych let
]ubieg=ych lat\.
Rosjanie pomieszali “Nestora” z
Nestorem, i – pr[buj'c wyj>: z za-
mieszania – utworzyli trzeci termin&
naczalnaja ]pierwotna\ letopis.
ang. Sylvester,
s=aw. Sil;vestr.
sylwet-a(ka
wg mSjp 1969, tak i Swo 1980&
1. kszta=t postaci widziany w dwu
wymiarach na kontrastowym tle;
potocznie o figurze, postawie
cz=owieka lub zwierz"cia,
2. w utworze literackim, artykule, itp.
opis, charakterystyka, zwykle tylko
szkicowa, jakiej> osoby,
3. fotogr. fotograficzny obraz dwu-
tonowy& czarny na bia=ym lub bia=y
na czarnym tle,
4. szt. jednobarwny p=aski obraz
przedstawiaj'cy cz=owieka lub
przedmiot wykonany w ciemnym
kolorze na jasnym tle lub odwrotnie,
cz"sto wyci"ty z czarnego papieru.
wg S=ownika Webstera, 1962&
1. nakre>lony obrys, szczeg[lnie
portretowy profil, wype=niony
jednym kolorem; sylwety s' zwy-
kle wyci"te z czarnego papieru i
przytwierdzone do bia=ego t=a,
2. ka/dy ciemny szkic lub obrys
widziany na jasnym tle.
¯ ang. silhouette ¯ Étienne de Silho-
uette, nazwisko francuskiego ministra
finans[w, 1759,
ur. 1709-07-05, zm. 1767-01-20.
yy
}`ette – zdrobn. Robin ˘ Robinette|,
ros. silu`t-siluet.
†sy=a: poleca: komu> uda: si" do-
k'd>, wyprawia:, wysy=a:.
ital. dispacciare, hiszp. despachar,
ang. dispatch,
ros. posylat;-posy=at,
otpravlqt;-otprawliat.
staropol. 1456 jekom ja nye ssilal
lyudzi na mlocenye zitha,
]jake ja nie s=a= ludzi...\.
symbol(ika(iczny(lizm jęz.
namiastka.
W ha>le ‘pederasta», dla kleru&
• Adam i Ewa – symbolicznymi
rodzicami, protoplastami wszystkich
narod[w, znanych autorom Biblii,
• w'/, jab=ko i raj – symbolami
wsp[=/ycia p=ciowego& w'/ – pr'cia,
jab=ko – waginy, szczeg. w przekroju,
po czym Ewa zacz"=a rodzi:,
• Jezus Chrystus – symbolem, obiek-
tem uwielbienia, platonicznej mi-
=o>ci do niego, i orgazmu gdy w
m"kach,
• komunia >wi"ta – symbolem wsp[l-
nej kolacji i cia=em Chrystusa ]nie
uroczej Marysi z cycuszkami\,
• >wi"tojanki, czyli wianki ze >wiecz-
kami puszczanymi na p=yn'c' wod"
– symbolami po poga<skim >wi"cie
˚Kupa=y,
• imieniny – dzie< oderwany od uro-
dzin, symbol czego> bez zwi'zku z
naszym /yciem; 23 kwietnia – imieni-
ny Jerzego i Wojciecha, urodzi=em si"
w pa{dzierniku, na imi" mam Jerzy,
za> >w. Wojciech, biskup z Pragi,
misjonarz, ukamieniowany przez
pogan, w Prusach, 23 kwietnia 977
A.D., co ja mam z nim wsp[lnego$
• rodzice chrzestni – symbolem bio-
logicznych rodzic[w, itp.
ja m[g=bym zosta: dziadkiem chrzest-
nym skoro za stary jestem na ojca
chrzestnego, inni, zapewne wujkami,
stryjkami, i ciotkami chrzestnymi –
symboliczn' rodzin' noworodka.
symbole s' cech' pederast[w w szere-
gach kleru – ludzi kt[rzy nie osi'gn"li
wieku dojrza=ego i tu znale{li wy-
m[wk" “powo=aniem” do s=u/by bo-
/ej, i pole do dzia=ania.
marny los dzieci w r"kach osobnik[w
uwielbiaj'cych m"ki innych, dla
swego, intymnego celu, morduj'cych
niewinnych dla swego zadowolenia,
szczeg. zwierz"ta, w Íredniowieczu
nawo=uj'cych do umartwiania cia=a,
w tym do biczowania go do krwi.
˚pederasta.
• plus i minus&
negatyw, minus ]–\ – symbolem
kr"cenia g=owy, w lewo i prawo, w
poziomie,
pozytyw, plus ]%\ – symbolem potaki-
yy
wania, kiwaniem g=owy w pionie.
• kszta=ty liter&
D i B – =uku,
U – ugi"cia,
M – morza,
S i Z – w"/a,
i inne.
• kszta=ty cyfr
– symbololami twarzy ]1, 2, 3\, cz">ci
cia=a, dwie pary r'k i n[g ]4\, i dw[ch
st[p ]5 i 6\, ich kombinacj', odwr[ce-
niem o 180° ]7, 8, 9\, ˚cyfra.
kszta=ty cyfr – cz">ciami cia=a&
- zero ]0\ – owalu twarzy
- jeden ]1\ – j"zyka
- dwa ]2\ – nosa
- trzy ]3\ – oka, ¯ try
- cztery ]4\ – r'k i n[g ¯ czeta ]para\
- pi": ]5\ – stopy, “pi"ty”, itd.
• kolor
- bia=y – niski, kr[tki ]p=ytki\,
mniej, mie<sze,
- czerwony – wy/ej, wi"cej,
bolsze, krasny,
- czarny – wysoki ]g="boki\.
Morze Bia=e ]P=ytkie\,
Morze Czarne ]G="bokie\;
bia=y ˘ bie=oarmiejec, mie<szewik,
czerwony ˘ krasnoarmiejec,
bolszewik, komunista,
czarny ˘ Crna Gora ]Wysoka, Monte-
negro ^ Black Moutain\
• cia=o i dusza dla p=odu, noworodka
kobiety daj' cia=o – kolorem r[/,
m"/czy{ni – dusz", kolor niebieski,
powietrze.
• Sierp i M=ot – symbol komunizmu,
od jego dw[ch idoli o przydomkach&
Lenin ]1870–†1924\ ¯ len ]ziemia\ i
Stalin ]1878–†1953\ ¯ stal.
Sierp i M=ot ^ Len•in i Stal•in – symbol
maj'cy by: sojuszem rolnika ]ziemi\
z robotnikiem ]stal'\, nie wiadomo
dlaczego tak, i dlaczego ze sob'.
Innymi s=owy, Lenin i Stalin uwieczni-
li siebie w symbolu komunizmu.
W=adymir Iljicz Ulianow zaczytywa=
si" w dzie=ach niemieckich /yd[w&
Karla Marksa ]Karl Heindrich Marx,
1818–†1883\ i Friedricha “Oswalda”
Engelsa ]1820–†1895\, ˚komunista,
sierp ]gdzie Sierp i M=ot\, bajka.
B="dnie Lenin ¯ rzeka Lena, za Uralem,
dlaczego od Leny a nie jakiej tam
innej$ I dlaczego a/ tak daleko$
gr. symbolon ]znak, pami'tka\
¯ symballein ^ syn~ ]razem\ %
ballein ]rzuci:\, =ac. symbolus,
ang. symbol,
ros. simvol/izm, emblema.
symetr-ia(yczny geometr.
r[wnomierny, wsp[=mierny, jak
lustrzane odbicie.
gr. symmetria ¯ symmetros
]razem mierzone\ ¯ syn ]wsp[=\ %
metron ]miara\ ˘ =ac. symmetria
franc. symmetrie,
ang. symmetry.
symfoni-a(czny muz.
harmonia orkiestry z=o/onej z r[/nych
instrument[w.
gr. i =ac. symphonia ¯ syn ]wsp[=\
% phone ]d{wi"k\,
starofranc. symphonie,
>redniow. ang. symfonye,
ang. symphony.
sympat-ia(yk(yczny osob.
gr. sympatheia ^ syn` ]razem\ %
pathos ]uczucie\ ˘ =ac. sympathia,
ang. sympathy,
ros. vzaimoponimanie.
†symplak jęz. prostak.
=ac. simplex ]prost•o(y, z=o/ony z
jednej cz">ci, nie z=o/ony\ ˘
starofranc., >redniow. ang. i ang.
simple, ros. prostoj-prostoj,
prostak-prostak.
symplifikacja uproszczenie czego.
=ac. simplifico ]upraszczam\; sim-
plificare ˘ starofranc. simplifier,
ang. simplify, ros. upro]enie.
sympozjum społ.
1. w staro/ytnej Grecji, biesiada
urozmaicona piciem, ta<cem, >pie-
wem, interesuj'c' rozmow',
2. zebranie specjalist[w.
gr. ˘ =ac. symposion ¯ syn`
]wsp[=\ % posis ]picie, pija<stwo\,
ang. symposium.
symptom(atyczny jęz. objaw,
oznaka czego, przypadek.
gr. symptoma ¯ sympiptein
]razem padaj'ce\ ¯ syn` ]wsp[=\ %
piptein ]pada:\.
symula-tor(cja
udawanie, poz[r, fikcja.
=ac. simulatio, simulatus ¯ simu-
lare ¯ simul,
ang. simulat-e(ion(or
symultan(a(ka gra.
jednoczesna gra jednego szachisty
przeciw licznym, s=abszym.
=ac. simultaneus ]jednoczesny\
¯ simul ]w tym samym czasie\ %
momentaneous ˘
niem. simultan]spiel\.
syn(owa(owiec pokr., powin.
dosł. krew, sok ˘
czyj syn ]czyja krew\, syn ˘ /yn&
wy•/yna – wy•soko>:, je•/yna.
potomek p=ci m"skiej.
w przyrostkach `pa& Kurz"pa, Pry-
stupa, Depa; Pasynok; ¯ =ac. parens
]rodzic\.
anglosas. sunu ˘ >redniow. ang.
sone, sune ˘ ang. son.
ros. syn-syn.
staropol. 1386 swemv sinowy,
1394 memy szynowi, 1397 moy
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
sin, 1397 iego sziny, 1397 swego
sina, 1407 szini ˘ syn –
1. dziecko }tak wg Ss 1953| potomek
p=ci m"skiej w stosunku do w=a-
snych rodzic[w,
– syn bo/y – Jezuch Chrystus,
– syn czystego =o/a – pochodz'cy
z prawnie zawartego zwi'zku
ma=/e<skiego,
– syn marnotrawny, stracony syn –
rozrzutny,
– sirotny syn – sierota b"d'cy pod
czyj'> opiek',
– syn wybrany – syn przybrany,
2. w tekstach Biblii lub pozostaj'-
cych pod jej wp=ywem – cz=onek
tej samej grupy ludzi uznawanej
za wsp[lnot".
staropol. synaczek, synek – syn.
staropol. synowski –
1. w=a>ciwy synowi, cechuj'cy syna,
2. zwi'zany z synostwem.
staropol. synow]y\ – dotycz'cy
syna, zwi'zany z synem,
pochodz'cy od syna.
synagoga bud. /ydowska bo/nica.
gr. synagoge ]zebranie, zgromadze-
nie\, =ac. synagoga ˘ starofranc. i
>redniow. ang. sinagoge,
ang. synagogue.
staropol. w synagodze,
s synagogy, to yest synagoga –
1. og[= wiernych, zgromadzenie
wiernych,
2. u /yd[w – dom modlitwy, bo/nica.
synchroni-czny(zacja proces., jęz.
zachodz'cy w tym samym czasie
wskutek celowego, zamierzonego
dzia=ania.
gr. synchronos ¯ syn`
]wsp[=, razem\ % chronos ]czas\,
ang. synchron-ous(ize,
ros. odnovremennost;
†syndelin drewno drzewa sanda=o-
wego, lignum Santali albi L. staro-
pol. ca 1500 syndelin sandalum.
†syndon tkan. cienki muslin.
syndykat społ. zwi'zek zawodowy,
zrzeszenie gospodarcze.
gr. sindikos ]wsp[lnie wyst"puj'cy
w s'dzie\ ¯ syn ]razem\ % dike
]sprawiedliwo>:\ ˘ >redniow. =ac.
syndicatus ¯ sindicus ˘ franc.
sindicat,
ang. syndicate.
synod rel., zdarz.
sob[r, zjazd duchowie<stwa katol. i
protest., o znaczeniu regionalnym.
gr. synodos ]przybywamy razem\ ¯
syn % hodos ]droga\ ˘
=ac. synodus, starofranc. synode,
anglosas. synoth, >redniow. ang.
sinod, ang. synod.
ros. sinod-sinod.
yy
synogarlica zool. ptak z rodziny
go="bi, turkawka, Streptoplia turtur L.
staropol. sinogardlica, sinogarli-
ca, sinogarliczka –
gatunek go="bia, turkawka,
synomim jęz. wyraz bliskoznaczny.
praw % da ]tak\ ˘ prawda.
znaczn' liczb" synonim[w zawiera
˚s=owniczek, nr 600.
z braku tam miejsca, synonimemi s'
tak/e& starodawny ¯ stary % dawny;
bardzo du/o, du/o lepiej ˘ wi"kszy
]lepszy\, z powodu synonimu& dobrze
jest, ale mog=by by: lepiej ]dobrze ^ le-
piej\ – nar[d utworzy= stopie< wy/szy&
dobry ]w rzecz. waleczny\ ˘ lepszy
]wi"kszy\, mieszaj'c r[/ne znaczenia,
a za narodem – akademicy polscy; nie
dopatrzyli si" pomy=ki w por" i nie
wyprowadzili znacze< na prost' drog";
tak musi zosta:, za p[{no na zmian",
rzecz zbyt utrwalona w j"zyku.
uczeni powinni kierowa: narodem, by:
na jego czele – nie pod'/a: za nim,
lecz tak jest w sprawach j"zykowych,
i oto skutek – powsta= b='d, dzi> ju/
nie do usuni"cia.
gr. synonymon ¯ syn ]razem\ %
onyma ]imi", nazwa\,
=ac. synonym-um(a,
franc. synonyme,
ang. synonym, ros. sinonim.
synopty-ka(czny
ukazuj'cy og[lny widok, sum".
gr. synoptikos ]obejmuj'cy okiem\
=ac. synopticus, ang. synoptic.
synowa powin. /ona syna. ¯ syn.
staropol. ze=w, z=ew.
=ac. nurus, uxor filii,
franc. belle-fille,
niem. schwiegertochter,
ang. daughter-in-law,
ros. snoxa-snocha,
nevestka-niewiestka.
†synowbrat pokr. bratanek,
synowiec, synowi", syn brata, ˚neti.
=ac. nepos ˘
starofranc. i franc. le neveu,
>redniow. ang. neve, neveu,
ang. nephew, ros. pelmqnnik=.
†synowcow]y\ jęz.
nale/'cy do synowca, bratanka.
†synowica pokr.
1. c[rka brata, bratanica,
2. ciotka.
wg Ss 2011& ciotka.
=ac. amita, starofranc. ante, aunte,
ang. aunt, ros. tëtka-tjotka.
†synowiec, synowi" pokr.
bratanek, syn brata. ˚neti.
isl. nefi ]net, l.mn. neti\
ang. nephew, franc. le neveu,
staroros. plemqnnik=-plemiannik.
wo=., Ipat. ltps pod 6795 ]1287\& i
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
posem; posla M;stislav=.
k= Lvovi. i k= s(y)novc[
svoemou tako reka. se 'e
bra† moi....
Wo=., Ipat. ltps 6795& ]1287\
...drougyi mi brat; Lev=. a
s(y)novec mi {r;i.
wo=. posly s(y)novca svoego,
6796 ]pod 1288 r.\.
staropol. 1395 sinowecz,
1400 szynowecz, 1401 sinowczom –
1. syn brata, synowi",
2. wnuk, potomek, bliski krewny.
syp(a:(ki ruch., czynność.
1. mia=(ki, 2. opad;
ruch mia=u, >niegu, zbo/a, piasku.
staropol. osu: – obsypa:.
sypa: ]pada:\ – usypia:, u>pi: ]usn':\;
s=owotw. pokr. sen, >nieg ]opad\;
s=owotw. pokr. nasyp, wysypka.
franc. semer, joncher, anglosas.
streowian, streawian, strewian,
pokr. niem. streuen, >redniow. ang.
strawen, strewen, ang. strew,
ros. seqt;-siejat, rassypat;,
razbr-asyvat;/osit;.
staropol. y sipali proch, sipyøc
popyol na swe glowy,
1393 meli sipacz granicze –
1. rzuca:, obrzuca: czym> sypkim,
popruszy: co> czym>,
2. tworzy:, wznosi:, formowa: co>
przez narzucanie ziemi.
staropol. do(na(ob(o(po(roz(u(
(w(wy(za•sypa:, su:.
~sypa: czas niedok.
drobnic", mia=, okruchy, >nieg, pia-
sek, przemieszcza: przez warstw"
powietrza, powoduj'c ich opadanie
si=' grawitacji.
tak i «la:» – koniecznie przez warstw"
powietrza.
wg mSjp 1969, sypa: 1. «rzuca: czym
sypkim; nape=nia: co czym sypkim;
powodowa: opadanie czego> sypkiego
z g[ry na d[=» }“mas=o ma>lane”, J.D.,
poza tym, nie ma opadania do g[ry|,
2. «hojnie czym szafowa:»,
3. pot. «sk=ada: obci'/aj'ce kogo
zeznania; ujawnia: czyje tajemnice;
zdradza: kogo».
ros. sypat;(sq)-sypat(sja,
ang. to strew, to pour, to scatter.
za•sypa: – sypaniem zawali: co,
szczeg. d[=, jam", b=oto
na•sypa: – 1. pokry: co sypaniem,
2. wsypa: co do czego
po•sypa: – pokry: sypaniem,
na ^ po
u•sypa: – sypkim materia=em, np.
kopiec, drog" kwiatami
prze•sypa: – z miejsca A do B
ob•sypa: – dooko=a, piaskiem,
obietnicami
do•sypa: – doda: sypaniem
od•sypa: – uj': sypkiego materia=u,
yy
np. zbo/a z worka
pod•sypa: – u do=u, troch"
w•sypa: – do >rodka;
wsypa do poduszek
wy•sypa: – na zewn'trz
z•sypa: – sypki materia= zgroma-
dzi: w jednym miejscu;
zsyp
roz•sypa: – w r[/ne strony
sypialn-ia(y bud.
spaln•ia(y. sen ˘ spa: ˘ sypia:.
staropol. =o/nica.
niem. schlafzimmer,
franc. chambre a coucher,
ang. bedroom,
ros. spal;nq-spalnja.
†sypie< pojemn.
naczynie do przesypywania i prze-
lewania, zw=aszcza do przelewania
piwa.
¢syr, ser, sur woda ¯ niem. wasser
˘ kwas i liczne inne. ˚kwas, ser, sur.
syr spoż. ser, ˚ser(watka, serzysko.
staropol. syr, zyr, szyr, schir.
=ac. caseus, franc. le fromage,
ang. cheese,
staroros. i wo=. 1289 syr=-syr.
syrena
1. mit. pi"knie >piewaj'ca nimfa,
wabi'ca >piewem marynarzy w
miejsca niebezpieczne, maj'ca
do pasa posta: kobiety, a poni/ej
pasa posta: ryby,
2. techn. stra/acka, alarmowa,
fabryczna kolejowa, okr"towa,
¯ si, sy ]woda\ % rena ]kobieta\
¯ gr. aner, andros ]m'/, m"/czyzna\,
czyt. wspak, s=owotw. konc. 022.
imi" Renata te/ tu nale/y, mo/e i
Irena pierwotnie nale/a=a& Irena
]s(pok[j, ang. peace\ ¯ Eirene.
ang. siren ¯ >redniow. ang. siren,
seiren ¯ gr.-=ac. seiren.
¢syrojadec zwierz, barbarzy<ca.
staroros. syroqdec-syrojadec,
ros. dikar, varvar-warwar.
†syrokomla
1. nazwa herbu,
2. maj"tno>: Firlej[w, ˚firl'g.
syrop spoż. s=odka i g"sta ciecz.
sirop zakrawa na koncepcj" sir, syr,
sur ]kwa>ny\ % op]ose\. ˚ser, sur.
zbie/no>: arabskiego szarab zdaje si"
by: dzie=em przypadku w zderzeniu z
syr, ser, sur ]kwas\ % op, i wymian' a/
tylu zg=osek, szczeg[lnie A ]szarab\ ˘
I ]sirop\ nie do przyj"cia, i gdy prze-
wodzi «s=odki» charakter terminu, w
arabskim «picie» dotyczy wch=aniania
r[/nych napoj[w ustami.
arab. szaraba ]pi:\ ˘ szarib ˘
>redniow. =ac. sirupuum, staro-
franc. sirop, >redniow. ang. sirupe,
ang. sirup, ros. patoka, sirop.
yy
staropol. ca 1500 szyrop syropus ˘
syrop – s=odki nap[j leczniczy.
†syrowy ˚surowy, staropol. YE,
1. >wie/y, nie uschni"ty,
2. nie poddany uprawie.
staropol. 1426 drwa syrowa;
ramby syrowe drzewo; sirowymi;
na syrowem korzeniu, z syrowe-
go, syrowa korzenia ˘ syrowy.
†sysel wg Ss 1953& $ }znacz. nie-
znane| jakie> bli/ej nieokre>lone
zwierz" biblijne.
]w =aci<skim tek>cie, mamotrekty
czeskie& camalion sysel, stellio
sisel\
– zakrawa /e jest to wielb='d camel
¯ =ac. camelus ¯ gr. kamelos, lub
jego bliski kuzyn, mo/e wielb='dzi",
tj. m=ody wielb='d; m=ode, ss'ce,
wi"c nie kastrowane jeszcze.
stellio ¯ stallion ]ogier, niekastro-
wany samiec konia\.
system(atycznie(atyka jęz.
ustanowiony, lub zaaran/owany
uk=ad element[w, tworz'cy ca=o>:,
logicznie uporz'dkowany.
gr. systema]tos\ ¯
synistanai ¯ syn % histanai
]u=o/y: razem\
=ac. systema, franc. systeme,
ang. system, ros. sistema.
Staro/ytny cz=owiek wi"cej obco-
wa= z natur', przez to zak=ada= systemy
wi"cej z ni' zwi'zane.
• staro/ytni&
rok – od przebudzenia si" natury,
wiosny, Nowy Rok 25 Marca,
dzie< – od przebudzenia si", od
>witu do wieczona, nocy.
• wsp[=cze>ni nam, obecnie&
rok – pocz'tek w >rodku zimy,
dzie< – pocz'tek w >rodku nocy,
o p[=nocy, o godz. 24&00
marzec by= pierwszym miesi'cem
nowego roku, grudzie< – 10-tym, luty
– 12-tym; dzi> luty jest 2-gim.
noc nie by=a liczona. P[{niej noc
“dobawiono” ]czyt. dodano\ do dnia, i
odt'd ca=o>:, 24 godziny, zwie si" dob'
¯ doba ]noc dobawiona do dnia\.
By noworodek mia= wi"ksze szanse
przetrwania,
• staro/ytni – by urodzi= si" wiosn', z
przylotem bocian[w, bo przez pierw-
sze miesi'ce karmiony mlekiem matki,
p[{niej, latem – >wie/ymi owocami,
• obecnie – bez r[/nicy.
Do tego celu, by kobiety zachodzi=y
w ci'/" 9 miesi"cy przed po=ogiem –
ustanowi= >wi"to Kupa=y, 23 czerwca,
w czsie kt[rego, i w dniach nast"pnych,
w czasie wezbra< w[d w rzekach,
poganie kopulowali si" intensywnie.
W[wczas wiele dziewic zachodzi=o
w ci'/".
kopu]lacja\ ˘ kupa]tsja\ ˘ k'pa: si".
W dzie< k'pali si", palili ogniska nad
brzegami rzek, urz'dzali zawody –
popisywali si" swoimi zr"czno>ciami,
i upatrywali sobie partner[w; nocami
za> kopulowali si".
Dzie< Kupa=y przeniesiono na 24
czerwca ]najd=u/szy dzie<, jak mnie-
mano w[wczas, letnie przesilenie
s=oneczne\, opisuj'c go dniem Jana
Chrzciciela ]chrzest przez zanurzenie
w wodzie\, pr'cie – >wieczkami, dzie-
wicze wianki – plecionymi wiankami, i
dziewice puszczaj' je na wod", a kt[ry
ch=opak je z=apie – ta panna jego.
¢syta spoż.
woda pods=odzona miodem; mi[d w
stanie ciek=ym, przegotowany.
staroros. syta-syta, ros. razvar-
noj med-razwarnoj mied.
syt(y(ny, syci: jęz.
w[d ^ /yt]ko>:\ ˘ syt ]napojony,
g=odny ¯ =od ^ woda\,
spragniony ]/'dny pragi ^ jad=a,
dzi> na opak& g=odny – /'dny jad=a,
spragniony – /'dny wody\,
gr. parasitos ˘ =ac. parasitus ˘ franc.
i ang. para•site ˘ paso•/yt
]site ^ /yt, S?\ ˘ syt ˘ syty;
yt, it ˘ anglosas. etan, >redniow.
ang. eten, ang. eat } it |.
staropol. sziczi, szyczy ˘ syty –
nakarmiony i napojony do syto>ci
}“mas=o ma>lane”, J.D.|, nie od-
czuwaj'cy g=odu i pragnienia.
staropol. 1461(67 sythnoscz ˘
sytno>: – uczucie zaspokojenia
g=odu i pragnienia.
staropol. syto>: –
stan braku g=odu i pragnienia.
=ac. satietas; =ac. sat, satis ]wy-
starczaj'c-o(y\ ˘ satiare ]do pe=na\
˘ satiatus ˘ ang. satiated, satiate,
franc. apaiser, rassasier,
ros. nasy]at;-snasyszczat ˘
nasytit;-nasytit, sytnyj-sytnyj
]franc. nourrissant; copieux, abondant\
¯ syto-syto ]franc. a satiete\,
sytyj-sytyj ]franc. rassasie\.
sytu-acja(acyjny(owa:(ny jęz.
po=o/enie, zesp[= okoliczno>ci, og[=
warunk[w.
umiejscawia:, rozmieszcza:.
=ac. situs ]miejsce\ ˘ situare;
>redniow. =ac. situatio ˘
franc.-ang. situation,
ros. mesto/raspolo-'enie.
sz ¯ s, ss, st, t ]S, TZ\;
ss, st, th ˘ sz, np.
arab. habasz – Abissynia
niem. wasser ]woda\ ˘ sze ˘ >red-niow.
ang. wasshen ˘ ang. wash
]pra: w wodzie\ niem. waschen;
ang. water, niem. wasser
˘ `sz[w ¯ ss % [w ]woda\.
=ac. ˘ starofranc. coster, >redniow.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
ang. costen, ang. cost – pol. koszt,
>redniow. ang. sewen, ang. sew
]szy:\ – szewc,
bo/ek Mokosz – Moko-t[w(body,
Warszawa ¯ Wars % Sawa ]ss\,
z b="dem, ale kto> o tej zamianie
w[wczas wiedzia=, zda wa= sobie
spraw",
worth ˘ Warsz,
Timothy ˘ Cimoszewicz,
Kossak – Kozak,
i wiele innych.
szab-er(owa:(ownik czynność.
przyw=aszczanie rzeczy porzuconych,
opuszczonych ]zwykle w okresie woj-
ny\, zrabowane w ten spos[b.
niem. schaben ]skroba:, g=adzi:,
wyg=adza:\.
szabla broń.
rodzaj bia=ej broni o wygi"tej,
jednosiecznej klindze.
bia=a bro< – kr[tka, sieczna, do walki
wr"cz, wi"cej «bieli» ˚bia=-y(e(ko.
¯ w"g. szablya.
“Polak, W"gier – dwa bratanki, i do
szabli i do szklanki”, znaczy do poje-
dynkowania si" i do picia alkoholu;
katolik – bratnia dusza... podobnego,
ciep=ego epitetu nie ma o s'siadach zza
miedzy – prawos=awnej wiary, bliskich
nam j"zykowo; ukryty jad schizmy
katolicko-prawos=awnej.
wo=. 1289 sablœ 1252 ¯
>redniow. g[rny niem. sabel ˘
franc. sabre ˘ ang. saber, sabre.
ros. sablq-sablja }†sabla|.
staropol. 1450 szabla, 1468 szabl'
rani, 1471 schabla ˘ szabla –
bro< r"czna o jednosiecznej ]wyj't-
kowo obusiecznej\ g=owni, osadzon-
bek w r"koje>ciu, tak/e miecz.
szablon(owy wz•[r(ornik,
forma, kopia=.
niem. schablone.
szach(y(ista(owa:(ownica
poz. społ., gra.
1. monarcha w Iranie i innuch kra-
jach muzu=ma<skiego Wschodu,
2. szachy – gra prowadzona na sza-
chownicy przez dw[ch przeciwnik[w,
3. w grze w szachy, pozycja kr[la w
kt[rej jest atakowany, musi ucieka:,
4. szachownica – tablica o 64 polach,
na przemian czarnych i bia=ych.
ang. chess ]szachy\,
chessplayer ]szachista\,
check ]szachowa:\,
ang. chess-board ]szachownica\,
ros. waxmaty ]szachy\,
waxmatovaq doska,
wawmetnica ]szachownica\,
waxmatnye figury ]figury\,
waxmatist ]szachista\.
staropol. 1449 sach ˘ szach –
1. figura kr[l w grze w szachy,
yy
2. gra w szachy.
†szachowany kraciasty, malowany
w krat" albo w pasy, r[/nokolorowy.
ang. checquered,
ros. klethatyj-kletczatyj.
szachownica gra. tablica o 64-ch
kwadratach ]polach\ na przemian
czarnych i bia=ych, s=u/'ca do gry w
szachy i warcaby.
franc. echiquier,
niem. schachbrett,
ang. chess-board,
ros. waxmatnaq doska,
wawehnica-szaszecznica.
staropol. ca 1420 varcabnicza alea
sachownicza scacina –
1. tablica o polach czarnych i bia=ych
u=o/onych na przemian, s=u/'ca do
gry w czachy,
2. w opisie herbu – tarcza maj'ca trzy
pod=u/ne pola czarne i trzy bia=e.
szachraj(stwo(ski osob., char.
oszust(wo, szwindel.
¯ niem. schacherei.
†szachta
1. d[=, zag="bienie, z kt[rego wydo-
bywana jest s[l, kamie<, lub
kruszec,
2. zag="bienie w ziemi, jama, gr[b,
3. ust"p, kloaka, te/ gnojowisko.
>redniow. =ac. quarreia ˘
ang. 1. quarry ]kamienio=om\,
2. pit, burrow; grave,
ros. 1. kanenolomnq,
2. kop;-kop, qma-jama, mogila.
szac-owa:(unek(unkowa
czynność. ocenia:, okre>la: warto>:,
os'dza: wygl'd, post"pki.
¯ niem. schätzen.
staropol. szacowa: –
krytykowa:, s'dzi:, ocenia:.
=ac. estimare ˘ estimatus ˘
franc. estimation, ang. estimate,
ros. ocenka-ocenka, smeta-smieta.
staropol. szacowa: –
1. okre>la: warto>: czego> ]najcz">-
ciej maj'tku, rzeczy martwych\ w
pieni'dzach, podawa: cen" czego>,
2. dokonuj'c ogl"dzin – ocenia:
rozmiary czego>, jako>: czego>,
3. szanowa:, powa/a:, czci: kogo>.
staropol. szacowanie –
ustalenie warto>ci, ceny czego>.
staropol. szacunk ˘ ¢szacunek –
1. oszacowanie, okre>lenie warto>ci
czego>, ustalenie ceny,
2. warto>: ustalona na podstawie
oszacowania, wyznaczona cena,
wyznaczone odszkodowanie.
szac-unek(owny społ. honor,
powa/anie, docenianie, cze>:.
˚szacowa:, respekt.
†szadawy kolor.
siwy, szary, popielaty.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
=ac. cineraceus, franc. gris,
anglosas. gr≤g pokr. niem. grau,
>redniow. ang. grai, grei,
ang. ]British-English\ grey,
]American-English\ gray; ashen,
ros. seryj-seryj, sedoj-sedoj.
staropol. ca 1500 schadavy griseus;
schadava farb' raws color.
†szadogrzywy o koniu – maj'cy
siw', szar' grzyw". ˚szady.
staropol. 1485 schadogrzyvy.
†szadopi[r zool., ptak. pelikan
baba, Pelecanus onocrotalus L.
gr. pelekan ˘ p[{no=ac. pelicanus,
anglosas. i >redniow. ang. pellicane,
ang. pelican, ros. pelikan-pelikan.
staropol. 1472 sadopyor pellicanus.
†szady
1. kolor. siwy, pokryty siwizn',
2. szady kierz – pierwotnie nazwa
jakich> zaro>li, krzak[w, mo/e w
rodzaju jerzyn }niecelnie, J.D.|,
tu ju/ chyba terenowa nazwa
w=asna }˚komentarz poni/ej|,
3. opalony, >niady.
tak wg Ss 1953, trzy znaczenia.
staropol. 1397 ...circa rubum
canum, qui dicitur in wlgari sadi
kerz, jest – nawyra{niej – ogrodow'
]sadi – sadow'\ czere>ni' o czerwo-
nych owocach ¯ niem. kirsche,
tak i 1375 szada yablon ]sadowa\.
zamieszanie& czere>nia  wi>nia
˚czere>nia.
dzika, ptasia “cherry” – czere>nia,
sadowa czere>nia “cherry” – wi>nia;
wi>nia mo/e by: niskim drzewem,
krzakiem, o niej “szadowe” cytaty.
†szadziec bot. sadziec konopiasty,
Eupatorium cannabinum L.
staropol. 1437 schadzecz eupa-
torium, policaria maior, XV w.
empatorium id est szyadzecz.
†szadzie: ¯ szady ]siwy, szary\;
stawa: si" siwym, siwie:.
staropol. szadzina – siwizna
]jako oznaka podesz=ego wieku\
staropol. szadziwo>: – siwizna,
siwy w=os ]jako oznaka podesz=e-
go wieku\.
szad{ meteor.
szron, oki>:, osad lodowy
o szorstkiej powierzchni.
¯ sad ¯ =ac. sedimentum ¯
sedere.
szafa mebel.
drewniany mebel na ubrania, zawie-
raj'cy p[=ki, wieszaki, zamykany
drzwiami.
†szafarz poz. społ.
w dawnej Polsce urz"dnik
1. zajmuj'cy si" dochodami z podat-
k[w,
2. urz"dnik gospodarki miejskiej,
yy
klucznik, w=odarz, rz'dca, admi-
nistrator.
>redniow. g[rny niem. schaffaere.
staropol. szapharz, 1437 szafarz
iconomus; szapharza szwego,
szaffarzow ˘ szafarz –
1. ten, kto zarz'dza domem, maj"t-
no>ci', zarz'dca, w=odarz,
2. ten, kto czym> dysponuje, kto co>
rozdziela, rozdaje, rozdawca,
3. kramarz, kupiec.
staropol. szafowa: –
1. zarz'dza: maj'tkiem, w=odarzy:,
2. s=u/y:, us=ugiwa:,
3. rozdziela:, udziela:, rozdawa:.
staropol. szafowanie –
1. zarz'dzanie,
2. rozdzielanie, rozdawanie,
3. u/ywanie, korzystanie.
†szafer pomara<czowy proszek
z wysuszonych znamion s=upka
kwiatu szafranu, s=u/'cy g=[wnie
jako przyprawa.
staropol. ca 1500 szaffer crocus.
szafir(owy jubiler., kolor.
kamie< szlachetny barwy niebieskiej.
sem.-hebr. sappir,
gr. sappheiros, =ac. sapphirus,
starofranc. i >redniow. ang. saphir
ang. sapphire, ros. safir.
staropol. 1472 zaphir safirus,
1476 schaphir, flavei coloris –
kamie< szlachetny o barwie
b="kitnej, odmiana korundu.
staropol. zafirowy – szafirowy,
przypominaj'cy kolorem szafir.
szaflik pojemn.
naczynie o okr'g=ym dnie,
zwykle drewniane, maj'ce dwa
uchwyty, u/ywane w gospodarstwie
wiejskim i murarstwie.
niem. schaffel ]naczynie, beczka\.
staropol. 1471 schafliky, schafflyk,
1495 schaflig, 1500 za schavliki –
1. drewniane naczynie kuchenne lub
gospodarcze, rodzaj cebrzyka,
2. rodzaj miednicy.
szafot konstr.
rusztowanie, podwy/szenie na kt[rym
dokonuje si" egzekucji skaza<ca.
starofranc. chafaud ˘
niem. schaffot.
szafowa: rozrzutnym by:, hojnym.
niem. schaffen ]porz'dkowa:,
dostarcza:\.
szafran gatunek ro>liny; 1. krokus,
2. ciemnopomara<czowy proszek z
wysuszonych znamion s=upka kwiatu
stosowany w lecznictwie jako przypra-
wa, oraz do barwienia na /[=to.
ros. safran, ang. saffron ¯
staroang. saffran ¯ starofranc. safran
¯ >redniow. =ac. safranum,
¯ arab. za’faran.
yy
staropol. 1417 bral zafranu,
1419 szaffran, ca 1465 szeffran,
1471 sschaffran ˘ szafran,
szefran, zafran, szafer –
1. pomara<czowy proszek z wysu-
szonych znamion s=upka kwiatu
szafranu, s=u/'cy g=[wnie jako
przyprawa, ˚szafer,
2. bot. ogrodny, polny, polski szafran,
polski zafran, szafran swojski –
krokosz barwierski, Carthamus
tinctorius L.
staropol. szafranny –
zwi'zany z szafranem.
†szafian, safian sakwa po turecku.
¢szag obce, ruch.
1. skok do przodu,
2. taneczny krok.
ang. shag, ros. wagat;.
szajba techn., metal.
okr'g=a p=ytka metalowa z otworem,
podk=adana pod g=[wk" >ruby,
nakr"tki.
niem. scheibe ]kr'/ek, tarcza\.
szajka społ. gang.
szakal zool., anim., zwierz.
ssak drapie/ny z rodziny ps[w.
perski. szagal, tur. szakal, szaqal,
franc. chacal, ang. jackal,
ros. wakal.
†szak=ak bot. szak=ak pospolity,
Rhamnus cathartica L.
staropol. 1472 saklak cerasus
canis; saklak alpanus ˘ szak=ak.
†szako/, wszako/ jęz.
jednak, zaiste, przecie/, wszak/e.
ang. but, yet, still; however, never-
theless, after all, for all that,
ros. odnako> vsëtaki> ne smotrq
na to, tem ne menee> v konce
koncov> vsë taki> kakim by to
obrazom ni.
szal(ik odzież.
owijak na g=ow" i ramiona,
noszony g=[wnie przez kobiety.
szul, szal, /al ]tul\ ˘ koszula ]do
otulania; ko ^ do\, szal(ik ^ tul(ik,
sz  / ˘ sza=, /al ˘ nieotulony /al
˘ nazwisko Tulik ]dosł. Szalik\,
s=owotw. konc. 015, i 002.A.
pers. szal, via Urdu – j. muzu=ma-
n[w w Indiach ¯ pers. urdu ]ob[z\,
tur. ordu ˘ orda, horda; pochodzi z
Hindustanu, lecz pisany arabskimi
literami, znakami.
niem. umschlagetuch ]ra<tuch\,
franc. le chale,
ang. shawl, wrap, ros. wal;-szal.
szala wieszak u wagi symetrycznie
umieszczony.
¯ niem. schale ]=upina, skorupa\.
starnord. skal,
>redniow. ang. i ang. scale,
ros. hawa vesov-czasza wiesow.
staropol. ca 1500 schal', 1495
schalye ˘ szala –
1. okr'g=a taca lub miska,
2. szale – waga szalkowa.
=ac. 1. lanx, 2. libra lancibus
instructa.
szalbier-z(stwo osob. oszust(wo,
szachraj, kr"tacz, matacz.
niem. salbader ]gadu=a\ i quack-
salber ]konowa=, szarlatan\.
szalej bot.
truj'ce ziele, cykuta, ro>lina z rodziny
baldaszkowatych, o bia=ych kwiatach
i pierzastych li>ciach.
staropol. szelej.
szalej bot. lulek czarny,
Hyoscyamus niger L. staropol. ca
1500 scheley, byelon ˘ szelej.
szal-eniec(ony(enie(e:(ej(
(e<stwo(e<czy ˚sza=.
ang. madman; madness, folly;
furry, frenzy,
ros. sumawedwij-sumaszedszij ¯
s-s ]z\ % uma-uma % wedwij.
]dosł. odszed= od zmys=[w – “uma”,
rozumu, czyli postrada= zmys=y\.
staropol. szale:, szele: –
traci: rozum, nierozs'dnie, nie-
rozwa/nie post"powa:.
=ac. desipere, furere.
staropol. szalenica – ta co zacho-
wuje si" g=upio, nierozs'dnie.
staropol. szalenie –
nierozwa/nie, g=upio.
staropol. szaleniec –
g=upiec, nierozs'dnie post"puj'cy.
staropol. szale<stwo, szalono>:,
szaleno>: – brak rozumu, brak
rozs'dku, g=upota.
staropol. szalony, szaleny –
pozbawiony rozumu, nierozs'dny.
szalet prosta ubikacja publiczna.
franc. chalet.
†szali: jęz., proces., czynność.
1. mani:, oszukiwa:,
2. pozbawia: rozumu,
przyprawia: o szale<stwo.
ang. to swindle; driving crazy,
ros. obman-yvat;/ut;.
szal-owa:(unek warstwa desek
pokrywaj'ca >ciany wn"trz budowli.
niem. ]be\schalen.
szalupa mors. =[d{ okr"towa.
franc. chaloupe ]=upina orzecha\,
ang. challop.
szalwark ekon. pa<szczyzna,
roboty publiczne.
niem. scharwerk;
schar ]gromada, zast"p\.
sza=(owy psych.
ostre zaburzenie zmys=[w, furia, pokr.
/al z odchodzeniem od zmys=[w.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
Sz?, L+, ˚szaleniec.
nieotulony /al ˘ szal  sza= ˘
nazwisko Tulik ]dosł. Szalik\.
sza=as bud. tymczasowe schronie-
nie z ga="zi, chrustu, trawy, o r[/nym
kszta=cie.
tur. sa=asz ]stragan z owocami\ ˘
w"g. szallas, ros. walaw, ˚szater.
staropol. 1471 szalasch – prymityw-
ny domek, buda, namiot.
sza=wia bot.
gat. ro>liny, napar z niej ma w=a>ciwo-
>ci przeciwzapalne, dezynfekuj'ce.
=ac. salvia ]lecz'ca\ ¯ salvus
]zdrowy\.
staropol. sza=wija, sze=wija –
1. sza=wija, sza=wija ogrodna,
ogrodowa – sza=wia lekarska,
Salivia officinalis L.,
2. p=onna, polska sza=wija, polna
sza=wija, sze=wija, sze=wija polna,
sza=wija polska, >wierzepia – sza=-
wia ='kowa, Saliva pratensis L.
staropol. sza=win, sza=wijowy –
z sza=wi' zwi'zany.
szaman kult.
kap=an, czarownik, znachor
u pierwotnych lud[w, po>rednicz'cy
pomi"dzy nimi a duchami.
tunguskie ¯ >rednioindyjskiego.
samana ¯ sanskr.
szambelan poz. społ.
urz"dnik na dworze francuskim,
pol. podkomorzy.
starofranc. chamberlan, chamber-
lenc ˘ franc. chambellan;
>redniow. ang. chamberling,
chamberlein ˘
ang. chamberlain,
wo=. 1289 dvorskyi
]zarz'dca dworu i wojewoda\,
ros. kamerger.
szambo przelewowe do=y gnilne,
najprostszy typ osadnika.
Francuz Chambeau.
†szamburza, szymborza,
samborza, zamborza bud.
wie/a obronna nad bram' wjazdow'.
†szamoci: proces., czynność.
psu:, niszczy:.
=ac. destruere, delere,
ang. ]uszkadza:\ to damage,
]niszczy:\ destroy,
ros. portit;-portit,
unihto'at;-uniczto/at.
staropol. 1466 destruit schamoczy.
szamot glina ogniotrwa=a, wypala-
na w wysokiej temperaturze.
niem. schamotte.
szamot(a: ]si"\ czynność., zdarz.
u/y•:(cie si=y.
b[jka, zmaganie, targa:, szarpa:,
szamota: w sieci.
yy
mot od pl'tania, motania ˘ motek.
szampa-n(<ski spoż.
gat. wina gronowego, musuj'cego.
franc. champagne ¯ Champagne,
prowincji w p=n.-wsch. Francji.
†szampierz społ. rywal,
wsp[=zawodnik, wsp[=zalotnik.
=ac. rivalis, franc. i ang. rival,
ros. sopernik, konkurent.
szampon kosm.
specjalny >rodek do mycia g=owy.
hind. szampo tryb rozkazuj'cy od
szampna ˘ ang. shampoo ˘ pol.
szaniec wojsk.
pokr. okop(anie w formie rowu.
szanow-a:(ny osob., społ.
mie: szacunek ]^ docenia:\, powa-
/a:, uznawa:. czcigodny, dostojny.
staropol. szanowa:, szonowa: –
1. czci:, powa/a:, mi=owa:,
2. ochrania:.
=ac. 1. colere, amare,
2. tegere, defendere,
ang. 1. having respect,
2. to protect,
ros. 1. htit;-cztit, uva'at;,
2. za]i]at;-zaszcziszczat.
szansa jęz. mo/liwo>: zdarzenia si".
starofranc. cheance,
>redniow. ang. chance, chaunce
franc.-ang. chance
ros. sluhaj.
†szanta, sza<ta bot.
1. szanta zwyczajna,
Marubium vulgare L.,
2. kamienna szanta – macierzyca
czarna, Ballota nigra L.
3. psia szanta – czy>ciec prosty,
Stachys recta L.
1419 szanta marrubium album,
1437 schanta urtica mortua,
1460 kamyenna zantha,
1472 psya schannta.
szanta/(owa:(ysta osob.
wymus pod gro{b' wyjawienia.
†sza<cowa: si" czynność.
podkopywa: si", podkrada: si".
ang. stealth approach,
ros. potixon;ku, taikom
podxodit;.
†szapka rel. infu=a biskupia.
staropol. ca 1500 sch'pk' na
byreczye. ˚infu=a, biret.
¢szar(owi farba(barwy, kolor(u.
staroros. war-szar,
warovi-szarowi ]barwy, koloru\,
ros. kraska-kraska, cvet-cwiet.
w zwi'zku s=owotw. z pol. szary,
a cwiet z kwiatem, tak i ˚wap(nica.
¢szar }zamar=o| ˚pole, ziemia.
ros. war ]ziemia, glob, kula, sfera\ ˘
obszar – du/a po=a: ziemi ˘ obszarnik;
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
szaro na dworze, szaruga jesienna ]o ital. ciarlatano ¯ cerretano ¯ =ac.
opadzie deszczu, z zaci'gni"tej po ho- cerretanus ¯ mjsc. Cerreto.
ryzont chmury, kilkudniowy opad\.
szarlotka spoż.
˚gruda, grudzie< ]zimny, szary\.
kruche ciasto z jab=kami.
szarada jęz. starofranc. charlotte ¯
zagadka, w kt[rej nale/y odgadn': wy- imi" /e<skie Charlotte.
raz wielosylabowy, lub wyra/enie.
†szar=ach bot. Salvia sclarea L.
proven∫. charade, Proven∫al – Pro-
staropol. XV w. scharlach scariosa.
vence, dzielnica w p=d. Francji.
†szar=at szkar=at.
†szaradno>:, szeradno>:,
pers. saqalat ]rodzaj bogatej tkaniny\,
szeredno>: jęz.
>redniow. =ac. scarlatum, scarlata,
1. brud, nieczysto>:,
starofranc. escarlate,
2. obra{liwe s=owa, post"powanie
>redniow. ang. scarlat, ang. scarlet,
budz'ce odraz", wstr"t, obrzydli-
ros. warlax-szar=ach, bagrec-
wy czyn.
bagrec, hervlen;-czerwle<.
staropol. szaradny, szaredny,
staropol. 1450 sarlath; rubeo schar-
szarzedny, szerzedny –
latem, 1500 sarlath ˘ szarlat –
1. brzydki, wstr"tny, budz'cy odraz"
1. tkan. rodzaj kosztownej tkaniny
fizyczn' lub moraln',
o szkar=atnej ]czerwonej\ barwie,
2. uw=aczaj'cy czci, obra{liwy,
2. bot. grzebionatka,
3. szaradne – co> bezwarto>ciowego,
Celosia cristata L.
z=ego, lichego.
staropol. szar=atny –
staropol. szarado>: –
1. szar=atny, wykonany ze szar=atu,
post"powanie budz'ce odraz".
2. dot. ro>liny o nazwie szar=at.
arabskie pochodzenie s=owa.
s=owotw. pokr. szkarada, maszkara. †szar=ooki anat. zezowaty. ˚zez.
franc. louche, strabique,
szaragi techn.
ang. squint-eyed,
wieszad=a na odzie/ w postaci
ros. kosoj-kosoj, raskosyj,
stoj'cej ramy z ko=kami, lub hakami.
kosoglaznyj-kosog=aznyj ¯
>redniow. holend. rek,
koso`-koso` % glaz-g=az ]oko\.
>redniow. ang. racke, ang. rack(s.
staropol. blaszkooky albo rozoky,
szara<cza owad. albo szarlooky.
1. owad, szkodnik ro>lin,
szarmancki osob., char.
2. :ma, r[j, niezliczona ilo>:.
odznaczaj'cy si" wyszukan' grzecz-
tur. saryncza ˘ ros. saranha.
no>ci', uprzejmo>ci' w stosunku do
>redniow. ros. arkida-arkida.
kobiet, galanteri'.
=ac. locusta ]konik polny\,
franc. charmant, lub spolszczone
starofranc. i >redniow. ang. locuste,
ang. charm % man % pol. `cki
ang. locust.
charm ]wdzi"k, czar(owa:, urok,
szarawary odzież. urzeka:\.
spodnie z pompkami, szerokie, bu-
szar-o(y(ze:(zyzna(ak kolor.
fiaste, hajdawery, noszone w Polsce
szary – dosł. ziemisty, koloru ziemi
w XVI i XVII wieku.
¯ szar ]ziemia, Glob\ ˘ obszar(nik,
ukr. ¯ w"g. salavari ¯
szar ¯ ter ¯ =ac. terra.
tur. sza=-war ¯ pers. szälwar.
kolor pomi"dzy bia=ym a czarnym,
˚choboty, hajdawery, pludry.
pora dnia pomi"dzy dniem a noc'
szarfa prze(pas, szeroka wst"ga, oz- ]mroczny ˘ szaro na dworze, szar[wka,
doba stroju kobiecego lub galowego. szaruga\,
niem. schärpe staroniem. scharpe w przeno>ni – nijako.
¯ franc. echarpe, escarpe ¯ staro-
szarotka bot. gat. kwiatu.
franc. escreppe ¯
staronord. skreppa, ang. scarf. szarpa-:(anina(any proces.
tarmosi:, targa:, ostro poci'ga:.
szarga: proces.
ang. sharp ]ostry\.
brudzi:, wala:, b=oci:, niszczy:.
¯ szar % ga:, pokr. szarpa:, †szarstuch odzież., tkan.
szaruga ]plucha\ ¯ szar ]ziemia\. 1. chusta z delikatnego p=[tna,
2. >cierka.
szarg  grasz ]gria{, b=oto,
ang. mire, mud, dirt, filth\. s=owotw. pokr. fartuch.
¯ niem. tuch ]sukno, chustka\.
ang. to dirty, to soi, to sully,
ros. graznit;-graznit. †szars-zun, szars-zan,
szarlatan osob., char. szar-zon }r-z| broń. d=ugi miecz.
kuglarz, oszust zwodz'cy =atwowier- staropol. 1444 scharschan,
1472 gladium albo szarszon,
nych swymi mo/liwo>ciami.
1496 mutuatum albo szarsz'n.
franc. charlatan ¯
yy
†szart moneta.
drobna moneta, pieni'/ek.
staropol. 1471 schart aut za
pyenyandz; sa dwa scharty.
†szarucha kosm. szara ma>:.
szaruga meteor.
jesienna plucha ]niebo zaci'gni"te
chmurami, opad deszczu\, d=ugotr-
wa=y opad deszczu, s=ota.
˚szar, szary.
szarwark społ.
szalwark, publiczne roboty dla
poprawy nawierzchni dr[g.
¯ niem. schar ]gromada\ % werk
]dzie=o, sprawa\.
staropol. 1401 scharwarki –
obowi'zkowe prace >wiadczone
przez poddanych na rzecz pana
feudalnego.
szary kolor.
ciemnopopielaty rodzaj koloru,
dosł. ziemisty ¯ szar ]ziemia\.
s=owotw. pokr. szarak ]zaj'c\, szaruga,
szarzyzna, szaro na dworze, ˚szaro.
szar ^ len ^ wa= ^ ziemia ^ >wiat ˘
obszarnik, lennik, le< ]wa=ko<\.
ang. ]British-English\ grey,
]American-English\ gray,
ros. seryj-seryj, sedoj.
staropol. 1457 grissedo vlg. szari,
1466 coloris schary, 1475 schari,
ca 1455 szary.
szar/-a(owa: wojsk.
ostry atak, natarcie, atak(owa: z
maksimum si=y i pr"dko>ci'.
starofranc. chargier, carchier,
franc. charge. ang. charge(n.
szaser
1. wojsk. strzelec pieszy, p[{niej
tak/e konny w armi Ksi"stwa
Warszawskiego
¯ franc. chasseur ]strzelec\,
2. łow. >cigacz ¯ ang. chaser ¯ cha-
se ]pogo<, po>cig, polowanie\.
szasta: czynność.
1. intensywnie brudzi:;
zab=oci:, pokr. szarga:,
2. trwoni:, wydawa: nieogl"dnie,
przepuszcza: co ]pieni'dze\.
szasz=yk spoż.
jad=o z plasterk[w baraniny prze=o-
/onych s=onin' i cebul', pieczonych
na ro/nie.
tur. szaszlik ˘ ros. wawlyk.
szat-a(nia(niarz(ny odzież.
odzienie, ubi[r, str[j; wygl'd ze-
wn"trzny, wierzchnia pow=oka.
=ac. vestis, niem. kleidung, anzug,
franc. le vetement,
anglosas. clathas ˘ >redniow. ang.
clathes, clothes ˘ ang. clothes,
ros. ode'da-odie/da, plat;e.
staropol. 1421 szath ]szat\, 1434
szat, 1443 schathy ˘ szata –
odzienie, odzie/.
szata-n(<ski rel.
1. diabe=, czart, lucyfer, bies, demon,
basur – urojone uosobienie wszelkiego
z=a maj'cego kierowa: lud{mi swym
podszeptem, wi"c na niego zwalana
jest odpowiedzialno>: za swe z=e
czyny, post"pki. ˚diabe=.
Dogmat wiary chrze>cija<skiej, tak
i anio=owie, niebo i piek=o, i galeria
bog[w w formie egipskiej piramidy&
• na szczycie& B[g-Ojciec, syn bo/y –
Jezus Chrystus, Duch Íwi"ty,
tzw. Tr[jca ]Jezus Chr. do='czony, do
Niceo-Konstantynopolskiego Kredo,
w wieki p[{niej, ˚filioque\,
• poni/ej& matka Jezusa – Maria, i
przybrany ojciec – >w. J[zef, oraz 12-tu
aposto=[w – mniej >wi"tych,
• u podstawy& setki r[/nych >wi"tych.
Mity greckie w nowszym, usprawnio-
nym wydaniu, zebrane i spisane przez
pederast[w, w Konstantynopolu, ok.
320 A.D., w formie ˚Biblii – Nowy
Testament, a Stary Testament t=u-
maczeniem z j"zyka hebrajskiego
tw[rczo>ci zwanej Pismami, /ydow-
skiej sekty pederast[w, tam diab=y i
anio=owie,
2. bot. Boletus satanas, grzyb kape-
luszowy z rodziny borowikowatych,
silnie truj'cy.
hebr. satan ]wr[g, przeciwnik\ ¯ sa-
tan ]by: przeciwnym, spiskowa:\,
SSz. chorw. sotona
raguz. sotona, sotonna
bosn. sotona, tur. saitan,
ang. Satan, OA
s=aw. sotona, ros. hort, satana.
staropol. schatan, sz'tanye ]szata-
nie\, czarnoxy'snyk albo dyabel
albo schatan, lucypher albo satan,
vverzyl sathanovy, przekl'temv
satanovy ˘ szatan –
czart, diabe=, z=y duch.
staropol. szatanowy – zwi'zany z
szatanem, pochodz'cy od szatana.
staropol. szata<ski – maj'cy zwi'-
zek z szatanem, diabelski, z szata-
n[w sk=adaj'cy si".
¢szat-er(ra
namiot, sza=as; ob[z, tabor cyga<ski.
tur. szatyr, w"g. sator,
ros. watër, watra.
szatkow-a:(nica czynność., narz.
ci': na drobne kawa=ki, drobno kraja:,
sieka: jarzyny.
¢szatrapa staropers., poz. społ.
szathrapavan ]chroni'cy l'd\,
˚satrapa.
szatyn kolor.
ciemny, kasztanowaty kolor w=os[w.
†Szawe= Pawe=.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
†szawiany jęz. maj'cy swobod"
ruch[w, swobodny, nieskr"powany.
=ac. liber, solutus, ang. easy,
ros. svobodnyj-swobodnyj,
neprinu'dënnyj.
†szawina bot., drzew.
gatunek ja=owca, Iuniperus sabina L.
=ac. juniperus,
franc. le genevrier, genievre,
ang. Iuniperus subsect ¯ =ac.,
staroros. mo''evel;nik=.
staropol. 1419 schawyna sauina,
1472 schawina sauina,
ca 1500 schawyna savenam.
†szcie lub >cie }sz ^ >| ˚>cie.
SzCz ¯ ST i SK, TCK
np. niem. most ˘ pol. moszcz.
¢szcz woda, mokrz, wilgo:.
tak i szereg innych zg=osek wod"
oznaczaj'cych& ark, kra, is, da, to,
w liczbie ok. 50, ˚woda nr 494.
szczaw, deszcz ]ros. do/d; dwa/dyj ^
dwukrotn•y(ie, ang. twice\, szczeka:
]ang. to bark ¯ ark ^ woda\, most i
sok, niem. most ˘ moszcz, szcza:
]siusia:, mocz oddawa:\, rz. Szczireka
w rejonie Lwowa, Szczara, pustynia
i puszcza ]1. odludzie, 2. bezwodzie\
¯ pust, i inne.
szcza: wulg., fizjolog., czynność.
oddawa: mocz.
¯ szczy ¯ `szczi ]`krotnie\ ¯ krok.
szczi ^ /dy ˘ deszcz ^ do/d ˘
wulg. szcza:, odla: si" ]wysiusia:\,
i deszcz leje jak z cebra, ˚deszcz;
tak/e szcza ]kwas ¯ niem. wasser ^
mokrz\, ˚szczaw ] ¯ kwa>ny\.
w zwi'zku s=owotw. z moszcze
]relikwie, szcz'tki, resztki\$
=ac. urina ]mocz\ ˘ urinare ˘ uri-
natus ˘ ang. urinate, micturate,
franc. uriner, faire de l’eau,
niem. urinieren,
ros. mohit;sq-moczitsja.
staropol. ca 1500 szczacz mingere;
vrinare mokrzycz vel sczacz,
pukacz – szcza:.
staropol. szczak madula ˘ szczak
– nocnik.
=ac. matella,
franc. pot de chambre,
ang. chamber-pot,
ros. nohnoj gorwok.
†szczalbatka, szczelbatka anat.
]w przek=adzie nazwy g[ry\ czaszka.
¯ ang. skull }skal|, SzCz ¯ SK.
s=owotw. pokr. piszczel.
=ac. calva,
franc. crane; tete de mort,
skand., norw. dial. skol, skul
]skorupa, np. jajka, orzecha\ ˘
>redniow. ang. scolle ˘ ang. skull,
ros. herep-czerep.
szczapa =upek, du/y wi[r smolny
yy
do ognia. ¯ szcze ]¢drob\, ˚szcze.
ang. splint, chip,
ros. ]epka-szczepka, oskolok,
oblomok-oblomok, zanoza.
staropol. 1437 szczepa lingus ˘
szczepa – kawa=ek drewna
od=upany z kloca.
szczaw bot. rodzaj ro>liny ='kowej
˘ zupa szczawiowa, kwa>na.
s=owotw. pokr. staw. ˚sztura polna.
staroniem. wy/yn i anglosas sur
]kwa>ny, kis=y\, pokr. niem. sauer
˘ starofranc. surele ˘
>redniow. ang. sorel ˘ ang. sorrel,
ros. ]avel;-szczawel.
staropol. 1419 schaw acedula,
1419 ayzon, acedula sczaw,
1437 sczaw acetosa ˘ szczaw –
1. szczaw, szczaw swojski – szczaw
zwyczajny i szczaw polny, Rumex
acetosa L. et Rumex acetosella L.,
2. kobyli, ko<ski szczaw, szczaw
ko<ski, ko<ski szczawik – szczaw
t"polistny, Rumex obtusifolius L.,
3. szczaw, zaj"czy szczaw, szczawik,
szczewik – szczawik zaj"czy,
Oxalis acetosella L.
szczaw-a(ian wody mineralne o
du/ej zawarto>ci dwutlenku w"gla;
sole kwasu szczawiowego.
†szczawka med.
choroba koni i byd=a polegaj'ca na
cz"stym oddawaniu moczu.
†szcz'br, cz'br, c'br bot.
Satureia hortensis, cz'br.
szcz't-ek(kowy ostatek, resztka,
skrawek, co> wychodz'cego z u/ycia,
omal zanik=ego, mo/e te/ by: znikoma,
systematycznie zmniejszaj'ca si",
rozpraszaj'ca si", znikaj'ca z pola
widzenia, ilo>:, liczba; dosł. szcz'tek
]ostatek\.
w s=owotw. zwi'zku&
]o\statek, st ˘ szcz ˘ szcz'tek,
skrz"t`  szcz"t`  sprz"t,
skrz"t` ]skrz"tnie\  szcz"t`
szcze ¯ ste ]¢drob\, drobn•y(ica.
]doszcz"tnie, szcz'tek, drobiazg\ 
sprz"t ]sprz'ta:\.
J"zykowe szcz'tki&
• w Litwie, ga="zi Ormiano-Grek[w&
- Po` w nazwach miejscowo>ci le-
/'cych nad rzekami, ¯ gr. potami,
- `gala ˘ pol. `go=a, w nazwach
grod[w z okolicznymi ziemiami,
szczebel ka/dy poprzeczny dr'/ek,
¯ gr. gaia ]ziemia\,
- `as w nazwiskach, ¯ gr., jak
Leonidas, Pitagoras.
- resztki sanskrytu w j. litewskim.
• w j. staropolskim, po s'siedztwie
ze staro/ytnymi Persami&
- mitra ]nakrycie g=owy\,
- sarmata ¯ Sarmacja,
- grzyb ¯ Agaria,
- Ostrowski ¯ ostr ]wsch[d\.
w j"zyku polskim, g ^ do, zapewne
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
od k ^ do, KG, s=[w z u/yciem
g ^ do tak ma=o, /e s' zaledwie
szcz'tkami, wi"cej ˚]litera\ G.
• w Niemczech, plemi" historycznie
z Bliskiego Wschodu, w pierwszych
wiekach po Chrystusie przesuwaj'ce
si" przez rejon gr. Konstantynopola,
do uj>cia Dunaju, i st'd w g[r" rzeki
]Wulfilas przet=umaczy= w[wczas
Bibli" na j. gotycki, w stanie w kt[rym
w[wczas by=a – fragmentarycznym w
zestawieniu z tre>ci' dzisiejszej\&
- rz. Rhein ¯ gr. rhei,
- botm ]>redniow. ang. botom ˘ ang.
bottom ^ dno\ ¯ potami, PB,
- Teuton ¯ gr. autochthon ]ziomek\,
r[/ny od Theuton ]zew, wezwanie
Boga\ ¯ gr. theos % tonos, nieme S.
Historyczne pochodzenie plemion&
• nadba=tyckie ]Litwa, +otwa, Prusy\
– Ormiano-Grecy, z Kaukazu,
• s=awia<skie – znad M. Chwaliskiego,
• germa<skie – z Bliskiego Wschodu,
ka/da grupa j"zykowa z r[/nych
stron wywodz'ca si", st'd silne r[/-
nice j"zykowe mi"dzy nimi, i skutek
gdy okupowane, jedne przez drugich
˚okupacja.
=ac. re` % manere ]sta:\ ˘ remanere,
starofranc. remaindre, remanoir,
ang. remain ]pozostawa:\,
ros. ostavat;sq-ostawatsja,
ostat;sq-ostatsja,
prebyvat;-przebywat.
starofranc. remaindre ˘ starofranc.
remenant, remenaunt ˘ >redniow.
ang. remenant, remanent,
ang. remnant,
ros. ostatok-ostatok,
ostal;naq hast;-ostalnaja czast,
kusohek-kusoczek.
staropol. szczanthky ]szcz'tki\ –
potomek, potom•stwo(kowie.
=ac. nepos, niem. sproÆ,
=ac. descendens ˘
franc. i ang. descendant,
staroros. potomok=-potomok.
szczerba, szczelina ]lina ^ p=yn\,
szczelny, szczeka:, jeszcze,
szczeg[=, szczery, szczebel, szczeci-
na, szczep, szczepka, szczepionka,
szczodrob, Szczepan, Bartoszcze.
wsp[lne z ang. step ]krok\, niem.
steppen ]stebnowa:\, i innymi.
listwa, pr"t drabiny, bariery, por"czy;
w przen. stopie< hierarchii spo=ecznej,
naukowej, towarzyskiej, stadium,
faza.
¯ szcze ]drobn•y(a(e\ % bel]ka\.
drabina  drobina, drobnica,
drab ]wysoki\, `ina ]nie\.
staropol. 1463 sczebl scala ˘
szczebl – poprzeczne drewno
w drabinie.
yy
niem. ]leiter\sprosse,
anglosas. hrung ˘
>redniow. ang. rong ˘ ang. rung,
ros. stupen;ka (u lestnicy).
szczebiot(a: dźwięk.
¯ szcze ]drobny\; “pieszczotliwy”
g=os ma=ych ptak[w, zw=aszcza
wiosn' – g=os oznaczaj'cy teryto-
rium danego osobnika i jego zalety.
s=owotw. pokr. >wiergot.
niem. gezwitscher ]szczebiot\,
zwitschern ]szczebiota:\,
franc. gazouillement, gazouiller,
>redniow. ang. twiteren, chirpen ¯
chirken, ang. twitter, chirping,
ros. ]ebet/anie-szczebiet(anie,
hirika-n;e/t;-czirika-nie(t.
staropol. 1462 sczebyecz'cz gar-
riendo, ca 1500 szczebyothano
de garritu ˘ szczebiota: –
1. o ptakach – wydawa: urywane,
piskliwe g=osy, >wiergota:,
2. obmawia:.
staropol. szczebietanie
]szczebiotanie\ – >wiergota:.
†szczebruch naczynia, sprz"ty
domowe& garnki, talerze, no/e.
¯ szcze ]drobne\ % bruch ]pojemnik;
miech; tu=[w\ ˘ brzuch,
s=owotw. pokr. brzech ]trzonek\ ˘
brzechwa ]trzon strza=y\, brzuch, wulg.
rucha: ]“brzuchowa:”\, /uchwa ]$#\.
wg Ss 1953& =ac. vasa suppellex,
wg mnie& =ac. utensilis ˘
starofranc. utensile,
>redniow. ang. utensele,
ang. utensil(s,
ros. posuda-posuda, utvar;.
staropol. 1423 szczebrzuch,
1426 utensilia vero domorum
albo sczebruch ˘ szczebruch.
Szczebrzeszyn dosł. garncarze,
wyrobnicy garnk[w; ¯ szcze`
]zdrobn.\ % bruch ]garnek\ % `yn.
Jan Wiktor Lesman 1898–1966,
ps. Jan Brzechwa – Chrz'szcz&
W Szczebrzeszynie chrząszcz brzmi
w trzcinie
I Szczebrzeszyn z tego słynie.
Wół go pyta: ”Panie chrząszczu,
Po co pan tak brzęczy w gąszczu?”
”Jak to – po co? To jest praca,
Każda praca się opłaca.”
”A cóż za to Pan dostaje?”
”Też pytanie! Wszystkie gaje,
Wszystkie trzciny po wsze czasy,
Łąki, pola oraz lasy,
Nawet rzeczki, nawet zdroje,
Wszystko to jest właśnie moje!”
w Szczebrzeszynie chrz'szcz brzmi
w trzcinie, wyj'tkowo trudny zestaw
s=[w po to, by dzieci :wiczy=y j"zyk
polski ]podobnie w j. angielskim\;
jak kto> jest w stanie wym[wi: je
bezb="dnie – reszta j"zyka jest ju/
du/o =atwiejsza.
yy
od czego «Szczebrzeszyn» pochodzi
– zapomniano, bo w Szczebrzeszynie
postawiono olbrzymi model chrz'sz-
cza, w centralnej cz">ci miasta... tyle
z prawdy jest pochodzeniu nazwy
miasta... turystyka, krajoznawstwo.
=ac. lagunculam figuli,
franc. potier,
>redniow. ang. pottare ]garncarz\,
ang. potters ]pl.\ ¯ pot ]garnek\,
ros. gonhary-gonczary,
gorwehniki-gorszeczniki.
†szczecca oszczerca, potwarca; kon-
cepcji 002.C.c ]dodawane d{wi"ki\.
Ss 1953 jako szczekacz – $, k=amca.
=ac. calumnia ˘ calumniari ]rzuca:
potwarz, oszczerstwo\ ˘ calumniatus
˘ franc. calomniateur ]oszczerca\,
ang. caluminator, slanderer,
ros. klevetnik-klewetnik.
staropol. 1398 sczeczcza ]pro
sczecacza\... super dictum
Volwram de difamia sua.
=ac. difamia...; infamis ˘ infamia ˘
franc. infamie ˘
ang. infamy ]nies=awa, znies=awie-
nie, nikczenmno>:, ha<ba\,
ros. postydnost;-postydnost.
szczecina anat.
sztywne w=osy >wini lub dzika.
¯ szcze, szczo ]drobny\,
pokr. szczotka.
=ac. capillus durus, pilus, villus,
anglosas. bryst ˘ >redniow. ang.
brustle, bristele ˘ ang. bristle,
ros. ]etina-szczetina.
staropol. ca 1500 sczeczyna seta –
1. twardy w=os, sier>:,
2. bot. prawdop. szczyr roczny,
Mercurialis annua L.
†szcze: polna szcze: – bot. szcze:
pospolita, Dipsacus silvestris Mill.
staropol. 1485 polna szcecz vigra
pastoris.
†szczegielny sam jeden, samotny.
¯ szcze ]zdrobn.\ % giel ]jeden\.
ang. alone ¯ all ]wszystko\ % one
]jeden, jedno\,
ros. odin-odin, odinokij.
staropol. ca 1455 szczegelny soli-
tarius, solitarius sczegelni.
szczeg[-=(owy(lnie jęz. drobiazg,
drobnostka; odwrotno>ci' og[=.
¯ szcze, drobny ˘ ¢szczeg ]sam, w
pojedynk"; osoba\ ˘ szczeg[lnie
]osobliwie\, po•szczeg[lny 
po•jedy<czy, koncepcji 002.A.
ang. detail; in detail, peculiar,
particular, ros. podrobnost;-po-
drobnost ¯ po` % drobnost.
szczek(a: dźwięk.
g=os wydawany przez psa, lisa, sza-
kala. ¯ szcze ]drobny, bez zwi'zku
ze szcz"k(a  st"k(a:\.
=ac. latrare, niem. bellen, gebell,
gebelfer, franc. aboiement,
staronord. i anglosas. berkja ˘
>redniow. ang. beorken ˘ ang. bark,
ros. laj/at;-=aj(at.
s=owotw. pokr. =oj ˘ z=oj ]z=y\, OA.
staropol. ca 1500 sczekacz –
1. wydawa: g=os w=a>ciwy psu,
2. w przeno>ni – k=ama:, obmawia:.
staropol. szczekanie –
g=os wydawany przez psa.
staropol. szczekarka – k=amczucha.
staropol. szczekarz ]po\dawa:
szczekarze – nazywa: k=amc'.
Niecelnie w Ss 1953 ˚szczecca
]oszczerca\ jako szczekacz ]$\.
~szczeka: czas niedok.
o psie, lisie, szakalu – wydawa: g=os
im w=a>ciwy, seri' d{wi"k[w kr[tko
trwaj'cych; ¯ szcze ]drobny\;
w przen. obmawia:, oczernia: kogo,
szkalowa:.
ros. laqt;-=ajat, ang. to bark.
za•szczeka: – czas dok., kr[tko
po•szczeka: – przez chwil"
ob•szczeka: – dooko=a
wy•szczeka: si" – do woli
†szczektanie dźwięk.
zgrzytanie.˚szczka:.
>redniow. ang. gnasten, gnaisten,
ang. gnash ˘ gnashing,
ros. skre'etanie (zubami).
szczelina w'ski pod=u/ny otw[r
w czym, p"kni"cie, szpara, rysa,
rozpadlina. ¯ szcze ]drobny, ¢drob\.
s=owotw. pokr. szczelny, lecz nie
pszczeli ¯ pszczo=a ¯ psz ]s=[d\.
ang. cleft, crevice, chink, fissure,
ros. passelina-rassielina, wel;.
szczelina w lodowcu lub p"kni"cie
tamy pod=u/nej, usytuowanej wzd=u/
brzegu rzeki&
ang. crevasse, ros. tre]ina v
lednike-treszczina w lednikie.
szczelny nie przepuszczaj'cy powie-
rza, bez szczelin, szpar; hermetyczny.
s=owotw. pokr. pustelnik ]hermit\,
stel ˘ szczel, ST ˘ SzCz; hermite,
ermite  hermetic, i szczelina.
gr. Hermes ]trismegistos\ ˘
=ac. hermes ˘ p[{no=ac. hermeti-
cus ˘ ang. hermetic, airtight,
ros. germetiheskij.
szczeni-ak("("cy anim., zwierz.
m=ode psa, wilka, lisa. ¯ szcze ]dr[b\.
=ac. catulus, franc. jeune chien,
anglosas. hwelp, niem. welf,
>redniow. ang. whelp ¯ hwelp,
ang. whelp, cub,
ros. ]enok-szczenok.
staropol. szczenyecz ˘ szczeniec
– szczeni".
staropol. szczeni" – m=ode psa
i innych zwierz't z rodziny ps[w.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
szczep(i:(ionka ¯ szcze ]drobny\.
st ˘ szcz, szczep ¯ step ]ang. krok\,
anglosas. stepe,
>redniow. ang. steppe;
szczepi: – rozradza:; 1. uszlachet-
nia: dzikie drzewka owocowe, st'd
szczepka, 2. podawa: dawk" leku
strzykawk', st'd szczepionka.
ang. ]ogrodn. drzewko\ graft, shoot,
]med.\ vaccinate ]szczepi:\,
ros. privivok, herenok,
]med.\ privivat;-priwiwat.
staropol. szczepicz –
ten co szczepi drzewa.
staropol. szczepi: –
sadzi:, tak/e uszlachetnia: drze-
wa owocowe przez przeniesienie
ga='zki ro>liny szlachetnej na
ro>lin" nieszlachetn',
staropol. szczepie – drzewka uszla-
chetnione szczepieniem, sad.
staropol. szczepienie –
drzewo, krzew.
staropol. szczepny –
daj'cy si" z =atwo>ci' szczepi:.
staropol. szczepowy – zaszczepio-
ny, uszlachetniony szczepieniem.
staropol. 1394 i 1397 sczepi;
sczep ˘ szczep –
drzewko po szczepieniu, drzewko
uszlachetnione szczepieniem.
wg Ss 2011, staropol. szczep –
odro>l, ga='zka, krzew, drzewko.
staropol. na(od(u(w•szczepi:,
wszczepia:.
~szczepi: czas niedok.
1. uszlachetnia: drzewka przez prze-
niesienie ga='zki ]zraza ¯ zraz\
ro>liny szlachetnej, na ro>lin"
uszlachetnian' ]dziczk"\,
2. med. wprowadza: do ustroju ludz-
kiego albo zwierz"cego zabite lub
os=abione drobnoustroje chorobo-
tw[rcze lub ich toksyny, powodu-
j'ce powstawanie przeciwcia=.
ros. 1. privivat; (derev;q),
2. ]med.\ privivat; ospu,
ang. 1. ]drzewko\ to graft,
2. ]med.\ to vaccinate.
za•szczepi: – czas dok.
prze•szczepi: – z jednego na drugie;
przeszczep
od•szczepi: – od='czy:;
odszczepieniec
w•szczepi: – do >rodka
roz•szczepi: – w r[/nych miejscach
†szczepa: czynność.
rozr'bywa:, =upa:.
¯ szcze ]¢drob, drobi:, drobiazg\.
=ac. findere, scindere,
ang. asunder, split,
ros. poroznqt;-poroz<jat.
†szczepanie sumienia jęz.
wyrzuty sumienia.
ang. pangs of conscience.
yy
†szczerbak bot. mlecz kolczasty,
Sonchus asper All. staropol. 1472
sczirbak endiuia ˘ szczyrbak.
szczerba(ty
uskok wy=om, dent. brak z"ba; miejsce
powsta=e po odpadni"ciu, wy=amaniu,
odt=uczeniu, wyrwaniu czego.
¯ sterany – zu/yty. s=owotw. pokr.
muszka i szczerbinka, uszczerbek.
ros. ]erb-atyj/ina.
staropol. szczyrbiec – wyszczerbio-
ny miecz koronacyjny kr[l[w
polskich; Boles=aw Chrobry †1025
mia= wyszczerbi: go uderzaj'c nim
o bram" w Kijowie, 1018.
szczerbina du/a szczerba.
¯ szczerba % `ina.
ang. jag, notch ]szczerba\,
ros. zazubrina-zazubrina,
zarubka-zarubka.
staropol. sczirbycz ]szczerbi:\ ˘
szczyrbina, szczyrzbina –
1. wci"cie, zag="bienie
]w ostrzu miecza\,
2. uszczerbek, strata,
3. dach[wka.
†szczerupina, szczerzupina
1. cz">: rozbitego naczynia
glinianego,
2. skorupa /[=wia lub >limaka.
SK ˘ SzCz.
franc. la coquille, ecale,
anglosas. sciel, scell,
>redniow. ang. schelle ˘ ang. shell,
ros. 1. rakovina-rakowina,
2. skorlupa-skor=upa,
weluxa-sze=ucha.
staropol. szczerzupyna,
1466 sczervpina.
szczer-y(ze(o>: jęz.
nic do ukrycia, tj. bez zatajenia
istotnych element[w dla sprawy.
s=owotw. poch. szczere pole ]czyste\.
>redniow. =ac. Francus ˘ francus ˘
starofranc. franc,
>redniow. ang. i ang. frank(ly,
ros. iskrennij-iskrennyj.
staropol. ca 1500 sszcyrey sincere
˘ szczyry – szczery, YE.
=ac. sincerus ]czysty, szczery, bez
domieszek\ ˘ franc. i ang. sincere,
ros. iskrennij-iskrennyj.
szczerzy: ]z"by\ ¯ ostry.
s=owotw. pokr. oszczerca.
†Szczestny szcz">liwy, pomy>lny.
ang. Felix.
ros. shastlivyj-sczastliwyj.
szcze/uja Anodonta, gat. ma=/a
s=odkowodnego o owalnej, dwu-
cz">ciowej muszli.
staropol. ca 1500 sczezvl' squ-
ama ˘ szcze/ula lub szcze/u=a –
=uska ]rybia\. ¯ szcze ]drobna\ %
/u=a ]g"sta, twarda\.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
=ac. squama, starofranc. escale
]=uska, =upina\ i escaille, franc.
ecaille ]=uska ryby, ostrygi\ ˘
>redniow. ang. i ang. scale, niem.
schuppe ]1. szcze/uja, 2. med.
=upie/\, ros. hewuq-czeszuja.
szcz"dzi: lito>:; o(po•szcz"dzi:.
wo=. 1289 po]ad≠wa-poszczade-
sza ]oszcz"dzili\.
ros. ]adit;.
szcz"k(a: dźwięk.
¯ st"k(anie ¯ stuk(a:.
`"k ¯ uk ]d{wi"k\, st ˘ szcz.
szcz"k p[l bitewnych ˘ szcz"k,
zgrzyt zbroi ]bez zwi'zku ze
szcz"k', szczekaniem\.
zmiana znaczenia przez dorozumie-
nie ]zbrojni st"kali \; st'd te/
szcz"ka, ros. hel[st;, ]ek
]policzek\
szcz"ka: z"bami.
"k – d{wi"k, wysi=ek ¯ uk
huk, zwuk ]d{wi"k\,
"kukucz KCz,
stuk(a:  puk(a:
st"ka:  p"ka: ¯ puk ]p'k\ ˘
p"k(a: ˘ p"katy.
szcz"ka dosł. do drobienia, /ucia;
dolna cz">: twarzy; ko>ci czaszki w
kt[rej osadzone s' z"by; u niekt[rych
zwierz't bezkr"gowych& narz'd g"bo-
wy s=u/'cy do chwytania i rozdrabnia-
nia pokarmu.
s=owotw. pokr. szczek(a:.
starofranc. joue ]policzek\,
>redniow. ang. jowe, ang. jaw,
ros. hel[st;-czelust ]czelu>:\.
szcz">-cie(liwy(ci: jęz.
los, ucie•cha(szony
stopie< pomy>lno>ci i zadowolenia,
pokr. traf – fart. wg Ss2011,
staropol. szcz">cie – fortuna, los.
ang. fortune, good luck, happiness,
ros. shast-ie/;e/livyj-
sczast-ie(liwyj.
=ac. felicitas ¯ felix,
starofranc. i >redniow. ang. felicite,
ang. felicity, ros. shast;e-sczastie.
staropol. 1440 sczasszno prospe-
rabitur ˘ szcz"sno – szcz">liwie,
pomy>lnie, z dobrym skutkiem.
=ac. feliciter, prospero successu.
staropol. szcz"stno>:, szcze-
sno>: –
1. pomy>lne okoliczno>ci,
wydarzenia, pomy>lno>:,
2. zrz'dzenie losu, los.
staropol. szcz"sny, szczasny,
szczestny, szcz"stny –
1. doznaj'cy szcz">cia, maj'cy szcz"-
>cie, powodzenie, uszcz">liwiony,
2. przynosz'cy szcz">cie, darz'cy
szcz">ciem, pomy>lny, udany,
3. zale/ny od losu, trafu, przypadku.
staropol. szcz">cie, szcze>cie –
yy
1. pomy>lno>:, pomy>lny los,
powodzenie,
2. stan, uczucie wielkiego zadowole-
nia, rado>ci,
3. zrz'dzenie losu, przeznaczenie,
4. prognostyk, zapowied{ szcz">cia,
powodzenia.
staropol. szcze>liwie ]szcz">liwie\ –
pomy>lnie.
staropol. szcze>liwo: – stan, uczucie
wielkiego zadowolenia rado>ci.
staropol. szcz">(szcze>•liwo>: –
1. stan, uczucie wielkiego zadowole-
nia, rado>ci,
2. pomy>lno>:, powodzenie
w dzia=aniu.
staropol. szcz">liwy, szcze>liwy –
1. przynosz'cy szcz">cie, darz'cy
szcz">ciem, pomy>lny,
2. o zmar=ych, szcz">liwej pami"ci –
dobrze, z szacunkiem wspominany.
staropol. szcz">nie, szcz"stnie –
pomy>lnie, z dobrym skutkiem,
powodzeniem.
szcz"tnie zupe=nie, doszcz"tnie ]sku
-tecznie\, szcz'tek ]ostatek, resztka\.
¯ szcz"t ]drobiazg\ ¯ szcze ]drobny\.
s=owotw. pokr. skrz"t ˘ szcz"t•nie
 skrz"t•nie, koncepcji ˚002.A.,
skrzat ]1. ba>niowy ludek, krasnal,
2. /art. o ma=ym dziecku\.
ang. completely, entirely, totally,
ros. v drebezgi-w drebiezgi.
staropol. 1456 do schcz'thu ˘
do szcz"tu – do cna, do ko<ca,
ca=kiem, zupe=nie.
¢szczitnik woj, uzbrojony w tarcz".
staroros. witnik-szczitnik.
1. †szczka: ruch., czynność.
k=u:, d{ga:, uk=uciami kierowa:,
przymusza: do czego>.
wg Ss 1953& /ga: }pomyli=o si"&
d{ga: ]k=u:\  /ga: ]pali:\ ˘ po/oga,
po/ar, /ar ]s=neczny, ognia\, J.D.|
staropol. XV w. sczka stimulat,
1466 ...dirigunt, sczkay', eos ad
communionem.
staronord. stinga, anglosas. stingan,
>redniow. ang. stingen, ang. to sting,
ros. kolot;-ko=o: ]k=u:\.
staropol. sczka stimulat,
1466 sczkay' ˘ szczka:.
˚szczyka: ]k=u:, pokr. strzykawka\.
2. †szczka: czy szczkta: dźwięk.
zgrzyta: z"bami. ˚szczektanie.
co> z=ego z przyj"t' form' za pod-
staw"& szczkt... bez sp[=g=oski; szcz-
ka: jest poprawn', lub szczekta:.
s=owami o a/ tak d=ugich ci'gach
samog=osek, znanymi mi, poza tym,
s'& abstrakcja i wsp[=czesne «wzg`»
]wzgl"dnie\, «wzbr`» ]wzbronione\,
«wzdr`», «wskrz`», «wstrz`» –
s=owa wzgl"dnie nowe.
szczka: fizjolog. chrz'ka:. ˚szcze.
yy
szczka: ˘ szczkn': ]chrz'kn':\,
s=owotw. koncepcji 002.A.
wg internetu, w S=owniku ilustrowanym
j"zyka polskiego – M. Arcta, Warszawa,
1916& szczkn': }jeden raz| – czkawk"
mie: ]#, czyli wielokrotne zatykanie
oddechu\.
†szczkawka fizjolog.
czkawka, zatykanie si" dr[g oddecho-
wych ˘ szczkn':. ˚czkawka.
d{wi"kona>ladowczej etymologii.
>redniow. holend. huckup, staro-
franc. hoquet ˘ franc. Walon[w
hikett, wczseny ang. hikop, hickok
˘ hiccup, hiccough,
ros. ikota-ikota.
†szczmiel, pszczmiel, czmiel,
trzmiel zool., owad. trzmiel.
†szczodrob $, jęz. hojny, szczodry,
czy dawca hojny.
¯ szczo, szcze ]drob, drobny, skrzat\
% drob; synonim w nazwie.
staropol. sczodrob.
=ac. generosus ˘ starofranc. gene-
rous ˘ >redniow. ang. generus,
ang. generous,
ros. ]edryj-szczedryj.
staropol. szczodroba, szczodro>:
– ch"tne u/yczanie obfitych
dar[w, hojno>:.
staropol. szczodrobliwie –
hojnie, obficie.
szczodry hojny, obficie udzielany.
=ac. gererosus ˘ starofranc. gene-
rous ˘ >redniow. ang. generus ˘
ang. generous, ros. ]edryj.
staropol. 1421 sczodri; sczodry,
sczodre ˘ szczodry –
1. u/yczaj'cy obficie dar[w, hojny,
2. obfity, bogaty,
3. Szczodry Dzie< – >wi"to Trzech
Kr[li, przypadaj'ce na 6 stycznia,
zwane te/ Dwunast' Noc'.
staropol. szczodrze, szczedrze –
hojnie, obficie.
=ac. liberalitier, copiose,
abundater.
staropol. szczodrze, szczedrze –
hojnie, obficie.
wo=. 1289 ]edroty-szczedroty
]szczodro>ci\, s]edrotami-
szczedrotami ]szczodro>ciami\,
ros. ]edryj.
¢szczot jęz. ˚konto.
ros. shët-scziot ]konto w banku\.
†szczotarz bot. chaber b=awatek.
Centaurea cyanus L.
staropol. 1472 ¢sczotar castanicus.
szczot-ka(eczka(arz narz., bot.
narz"dzie z=o/one zwykle z oprawki z
umocowanym w niej w=osiem, szcze-
cin', drutem, itp., s=u/'ce do czyszcze-
nia, mycia, wyg=adzania czego.
¯ szcze, szczo ]drobny\,
szcz – ostry w=os ]dzika\,
s=owotw. pokr. szczecina.
starofranc. broce, brosse ]krzaki,
zaro>la\ ˘ >redniow. ang. brusshe ˘
ang. brush, ros. ]ëtka-szcziotka,
]ëtohka-szcziotoczka.
staropol. 1460 sczotka cardus,
1460 sczothka cardo fullonum,
1484 sczothka vigra pastoris,
1493 lactuta asini vlg. szczothka
˘ szczotka –
1. narz"dzie s=u/'ce do czyszczenia
]w=[kien lnu\,
2.a. bot. szczotka, szczotka wodna,
szczotki – kt[ry> z gatunk[w
szczeci, Dispacus sp.
2.b. szczotka polna, polna szczotka –
szcze: pospolita,
Dispacus silvestris Mill.
2.c. ogrodna szczotka, szczotka
ogrodna – szcze: barwierska,
Dispacus fullonum L.
2.d. szczotki – centuria pospolita,
Erythraea centaurium Pers.
szczu: czynność. napuszcza:, judzi:,
zach"ca: do czynu.
szczud=o kula, podpora; rozwidlona
laska si"gaj'ca pachy, z poprzeczk'.
¯ szcz % u % d=o ]chwyt\.
szcz ¯ sk ]materia= drzewny& laska,
biczysko, deska, deszczu=ka\; u ^ pod.
franc. echasse, niem. stelze,
>redniow. ang. stilte ˘ ang. stilt,
ros. xodulq-chodulja }†chodula|.
staropol. ca 1500 sczvdlovathy
loripes ˘ szczud=owaty –
maj'cy drewnian' nog".
†szczuka ˚szczupak.
szczupak zool., ryba.
Exos lucius L.,
ryba drapie/na w[d s=odkich.
¯ szczu` ¯ szcze ]$\,
s=owotw. pokr. szczup=y, oszczep.
staropol. 1472 sczuka luceus ˘
szczuka. ¯ ros. ]uka-szczuka.
>redniow. ang. pik ¯ pikefish ]ryba
o g=owie kszta=tu piki\, ang. pike.
szczup=y jęz. wiotki ]o ludziach\,
sk'py ]szczup=e zarobki\.
pokr. chudy.
szczur zool.
gat. gryzonia z rodziny myszowa-
tych.
†szczurek zool. zapewne koszatka,
Myoxus sp.,
staropol. ca 1500 sczvrek glis.
†szczwa: dźwięk.
zach"ca: psa do rzucania si" na
kogo>, szczu:.
niem. hetzen, franc. lacher,
ang. bait, ros. napus;kivat;.
staropol. 1424 pszy szczwal;
psi sczwal, 1497 nye sczwal.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
szczwany jęz., osob. przebieg=y.
szczy-ci: si", szczytny dumnym
by: z czego, kogo, chlubi: si".
¯ staropol. szczyt ]tarcza\
¯ s=aw. ros. szczit.
s=owotw. pokr. zaszczyt.
>redniow. ang. bost ˘ ang. boast,
ros. xvalit;sq hem.
staropol. szczycz nasz od szmy-
erczy przeklathey ˘ szczyci: –
broni:, ochrania:, os=ania:,
=ac. defendere, protegere,
ang. to defend, protect,
ros. za]i]at;-zaszcziszczat,
oboranqt;-oboraniat.
staropol. szczycenie – zbroja.
ang. armor.
franc. bouclier; ecusson,
ang. shield ]tarcza\
staroros. ]tarcza\ ]it=,
wo=. 1289. Lvovi 'e oubod-we-
mou soulic[ svo[ v=
]it= ego... i nie m[g= si" Stekint
dalej os=ania:, Lew zabi= go mieczem,
1255 r. ]6763\.
s=owotw. pokr. zaszczyt(ny.
˚szczitnik, tarcza;
pomieszane ze ˚szczytem.
staropol. 1400 sczith; dwa scytha,
szczitha, sczyth ˘ szczyt –
1. tarcza, puklerz,
2. tarcza herbowa, herb, przeno>nie&
r[d herbowy, cz=onek rodu,
3. g[rna cz">: jakiej> budowli,
wierzcho=ek.
staropol. szczytnik – cz=onek tego
samego rodu szlacheckiego,
wsp[=rodowiec.
staropol. szczytny –
nale/'cy do tego samego rodu.
staropol. szczytownik – /o=nierz
uzbrojony w tarcz", tarczownik.
staropol. szczytownikowy –
zwi'zany ze szczytownikiem.
staropol. szczytowny, szczytowy –
zwi'zany ze szczytem tj. tarcz'.
szczygie= ptak.
Carduelis carduelis L., drobny gat.
ptaka z rodziny =uszczak[w, o pstrym
ubawieniu.
¯ staropol. szczy, pol. szcze ]¢drob\.
franc. pinson, anglosas. finc,
pokr. niem. fink ]zi"ba\,
>redniow. ang. i ang finch,
ros. zqblik-ziablik ]rodzaj m"ski\,
zqblica-ziablica ]rodzaj /e<ski\.
staropol. ca 1455 sczygyel,
ca 1500 sczygel; zy'b' vel sczy-
gel ˘ szczygie=. ˚ig=a ˘ igie=ka.
†szczygie=ek nazwa zool. i bot.
1. zool. ˚szczygie=,
2.a. bot. z=ocie< w=a>ciwy,
Chrysanthemum leucanthemum L.,
2.b. starzec Jakubek,
senecio Iacobaca,
2.c. szczyge=ki – sierpik barwierski,
yy
Serratula tinctoria L.
2.d. jaka> bli/ej nieokre>lona ro>lina
}C|ordiana... est quedam herba
sczygolek.
staropol. 1472 sczyglek carduuellu,
1472 sczigielki coronaria minor.
†szczyglec bot. szczyglec, wielki
szczyglec – z=ocie< w=a>ciwy,
Chrysanthemum leucanthemum L.
†szczyka: k=u:, dr"czy:. ˚szczka:.
s=owotw. pokr. strzyka: ]k=u:\,
strzykawka, szykanowa:.
ang. sting, prick; torment, harass;
annoy vex,
ros. dosa'dat;-dosa/dat.
szcz-yny(a: fizjolog. mocz,
mocz oddawa:. ¯ szczy ]drobny\,
s=owotw. pokr. deszcz.
=ac. urina ˘ starofranc., >redniow.
ang. i ang. urine, niem. urin,
ros. moha-mocza, urina-urina.
staropol. ca 1500 vrina mokrz vel
sczyn' ˘ szczyna – mocz.
†szczypa 1403, skiba, zapewne b='d
w pisowni, nie pierwszy i ostatni,
skojarzenie pi>ca ze szczap', wi[rem.
szczypa-:(wka czynność.
¯ szczy ]drobny\, chwyta: cia=o pusz-
kami, ko<cami palc[w, powoduj'c b[l.
s=owotw. pokr. stypa ]heca\
STSzCz.
szczyp•ta(awka(ior(ce.
szczypce – kleszcze.
starofranc. pincier ]szczypa:\ ˘
franc. pincette ]szczypczyki\,
ang. pincers ]szczypce, kleszcze,
obc'/ki\, scissors ]no/yczki\,
przerobione na tweezers ]pinceta\,
ros. ]inpy-szczipci ]szczypce\,
]iphiki-szczipcziki.
†szczypanki mo/e s=oma z prosa.
staropol. 1472 sczypanki milium.
szczypce
1. narz. narz"dzie s=u/'ce do chwy-
tania, przytrzymywania, wyci'ga-
nia czego, np. roz/arzonego metalu
z ognia; kleszcze,
2. zool. kleszcze.
¯ szczy ]drobny\, wiele termin[w.
wg mSjp 1969& przyrz'd maj'cy dwa
zaciskaj'ce si" uchwyty, s=u/'cy do...
przyrz'd w miejsce narz"dzie.
starofranc. pincier ˘
>redniow. ang. pinsours, pynsours,
ang. ]obc"gi\ tongs, ]kleszcze\
pincers, ]p=askie\ pliers.
ros. ]hipci-szczipci, ]hiphiki,
kle]a-kleszcza.
staropol.1472 szczyptki – ma=e
kleszcze aptekarskie, szczypce.
szczypior(ek bot. cebulowa ro>lina
warzywna. ¯ szczypa:.
†szczypn"=y >ci>ni"ty, zamkni"ty.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
szczypta jęz. drobina mieszcz'ca si"
w ko<c[wkach palc[w, puszkach,
zwykle sybstancji sypkiej, mia=kiej.
¯ szczy, szcze ]drobina\.
s=owotw. pokr. szczypa:, szczypce.
staronorm. Francji pincher ˘
starofranc. pincee, prise,
>redniow. ang. pinchen, ang. pinch,
ros. ]ipok=-szczipok,
]tabaki\ ]epot=-szczepot.
szczyr bot. ro>lina z rodziny
wilczomleczowatej.
staropol. 1419 sczyr blicus, ca
1465 szcyr mercurialis ˘ szczyr –
1. szczyr roczny, Marcurialis annua L.,
2. portulaka pospolita,
Portulaca oleracea L.
†szczyrzyca ˚szczyr, bot.
1. szczyr roczny, Mercurialis annua L.,
2. szarlat pospolity,
Amaranthus blitum L.
staropol. 1419 sczyrzycza blicus,
1460 sczyrzycza mercurialis.
szczyt(ny(owy(uje najwy/szy
punkt, wierzcho=ek czego, najwy/ej
wzniesiona cz">: g[ry w formie iglicy,
kopu=y lub p=aszczyzny.
s=owotw. baz' ˚skith ]g[ra\ ˘ szczyt;
biel ]niski•(e\ % skid, szczad ]g[r•a(y\
˘ Bieszczady ^ Beskid.
Go=og[ry, wo=. 1289 Go=ye gory –
N od Beskidu, SE od Lwowa.
skith ˘ szczyt pomieszany ze szczytem
]tarcz'\, ˚szczyci: si", pomieszanie.
bra< – tarcza ˘ natarcie, bro<, obrona
szczyci: si", zaszczyt,
gra< – szczyt ¯ skith, skid ˘ Beskid,
TD; T ˘ Cz, kid, kit ]g[ra, szczyt\ ˘
tycz ]d[=\  czyt, nos ]g[ra\ ˘
do•tyczy:  od•nosi: si", sz•czyt,
Kampinos; Motycz, S=awatycze.
ang. summit, peak, niem. gielel ˘
“na pohybel#” ]na powieszenie, szubie-
nic" ¯ szub, czub ^ wierzch\,
ros. verwina-wierszina, verx.
staropol. 1400 sczith; dwa scytha,
szczitha, sczyth ˘ szczyt –
1. tarcza, puklerz,
2. tarcza herbowa, herb, przeno>nie&
r[d herbowy, cz=onek rodu,
3. g[rna cz">: jakiej> budowli,
wierzcho=ek.
~sze woda, w nazwach miejscowo>ci
i rejonu – Mazowsze ]Mi"dzywodzie\,
tak/e sze ]=[d\ ˘ psze ]s=[d\ ˘ pszenica,
pszczo=a ]ros. pcze=a\, OE.
ss, st ˘ sz, niem. wasser ]woda\ ˘ sze
˘ >redniow. ang. wasshen ˘ ang. wash
]pra: w wodzie\, niem. waschen.
babilo<ski SZE ]j"czmie<\.
szed= jęz. czas przesz=y, niereg. ¯ i>:.
wo=. 1289 az= wed=-az szed
]ja szed=em\, priwed=-priszed
]przyszed=\.
ros. wel=.
yy
za(na(po(u(prze(przy(do(od(pod(
(nad(w(wy(z(roz•szed= ]si"\.
~szed= czas dok. ¯ i>: ˘ `j>:,
u=omny przy tym, jak
w j. ang. to go  went,
w j. pol. i>:  po(szed=, s=aw. wël.
s=owotw. zwi'zane z pa>: ¯ pad,
wie>: ¯ wodzi: ¯ woda,
st'pa:, kroczy:, biec.
za•szed= – wst'pi= na chwil"
na•szed= – nadpad=, ¯ napa>:,
po•szed= – uda= si" gdzie
u•szed= – unikn'=, zbieg=
prze•szed= – z miejsca A do B
przy•szed= – przyby= pieszo
ob•szed= – dooko=a
do•szed= – dotar= do celu
od•szed= – oddali= si"
pod•szed= – zbli/y= si"
w•szed= – do >rodka
wy•szed= – na zewn'trz
z•szed= – w d[=
roz•szed= si" – rozwi[d= si"
†szedziwo>: s"dziwo>:, staro>:.
staropol. szedziwy ]s"dziwy, stary\.
ang. aged, old, ros. staryj-staryj.
szef(owa(ostwo poz. społ.
szejk poz. społ.
1. tytu= u/ywany w krajach arabskich
w stosunku do os[b starszych i
szanowanych,
2. pierwotnie& naczelnik rodu lub
plemienia arabskiego, p[{niej&
zwierzchnik ma=ej jednostki ad-
ministracyjnej, gminy religijnej,
uczony muzu=ma<ski.
arab. szejcha ]staro>: osi'ga:\ ˘
szejch ]starzec\,
ang. sheik, sheikh.
szel'g moneta.
drobna moneta miedziana w dawnej
Polsce, warto>ci 1(60 grzywny,
zale/nie od okolicy, w r[/nych
czasach maj'ca r[/n' warto>:.
Latopis 1116 ];lqg=-szczlag,
wlqg=-szlag,
†szele wg Ss 1953& $ }nieznane|,
krzak, krzaki cierniste, mo/e te/ ziele.
staropol. 1413(14 szelye pospolite
vepres. ˚ziele ]krzaki pospolite –
nowo>ci' dla mnie, a `lye wskazuje
raczej na zie•lie, lub z•yel•e, bli/ej;
=ac. vulgaris, w skr[cie vulg. u/ywa-
ne do licznych nazw zielsk\.
szele-st(>ci: dźwięk.
skr. szmer li>ci.
ros. welest.
¢szelk tkan.
jedwab ¯ staroprus. silkas
¯ anglosas. seoluc, seolc, >redniow.
ang. silke, selke, ang. silk.
Latopis 1110–1116 i Powie>: 1116–
1118& pawo=oka, ros. welk=.
yy
szelk-i(a odzież.
dwie, po='czone ze sob' elastyczne
ta>my, przek=adane przez barki,
i przypinane z przodu i z ty=u do
spodni w celu ich podtrzymania.
=ac. sus` ]pod`\ % pendere ]wiesi:\
˘ suspendere ˘
starofranc. suspendere,
>redniow. ang. suspenden,
ang. suspend ]zawiesi:\ ˘
suspenders ]szelki\,
ros. podtq'ki-podtja/ki.
szelm-a(owski osob.
cz=owiek przebieg=y, sprytny; hultaj,
urwis, filut; w zale/-no>ci od intonacji,
s=u/y za uznanie lub wyzwisko.
niem. schelm ]filut, sk=onny do psot
i psikus[w\, franc. fripon,
ros. wel;ma.
staropol. 1471 szelma –
drapie/ne zwierz".
franc. carnassier,
ang. carnivore ˘ carnivorus,
niem. fleisch-flessend,
ros. plotoqd-p=otojad ˘
plotoqdnyj-p=otojadnyj.
¢sze=om panc.
metalowa ochrona g=owy, he=m ˘
oszo=omi: ]uderzeniem\.
wo=. 1289 ]iti, soulih≠, wo-
lomy-szcziti, sulicze, szo=omy
]tarcze, lance, he=my\.
staroros. welom-sze=om,
ros. wlem-sz=em.
¢sze=ome<, szeloma<
so=ome< geolog.
pag[rek, wzg[rek.
staroros. welomen;-sze=ome<,
weloman;-szeloma<,
solomen;-so=ome<.
†sze=wija bot.
Salvia, sza=wia, ro>lina.
†szemracz ˚oszczerca, podszczu-
wacz. =ac. calumniator, concitator.
szemra: dźwięk., jęz.
1. wydawa: szmer, cicho szumie:,
szele>ci:, chrz">ci: ]baz' niearty-
ku=owany, cichy d{wi"k\,
2. wyra/a: swoje niezadowolenie,
sarka:, narzeka:, burzy: si".
szmer ]sz•emr  sz•mer\.
ang. ]szemra:\ murmur,
]narzeka:\ grumble,
ros. bormotat;-bormotat,
borhat;-borczat;
]narzeka:\ roptat;-roptat.
staropol. szmera: –
1. g=o>no wyra/a: swoje niezado-
wolenie, sarka:, buntowa: si",
2. wzdycha: /a=o>nie, narzeka:.
staropol. szemranie – g=o>ne
wyra/anie swego niezadowolenia,
narzekanie, protest.
†szemrzyk bot. ˚tymianek, szmer,
Thymus vulgaris L.
gr. thyein ]ofiara\ ˘ thymon ]tymia-
nek\ ˘ =ac. thymum ˘ starofranc. tim ˘
>redniow. ang. time ˘ ang. thyme,
staropol. 1437 szemrzik serpillum
minus, 1472 schemrzik serpillum
minus, ca 1500 szemrzyk serpillum.
†szep, szop prawn.
=awnik ]w s'dzie\.
¯ niem. schöppe ]=awnik\ ˘
schöppenamt ]=awnikowstwo\,
schöppenstuhl ]s'd =awniczy\.
=ac. scambinus,
ang. juror ]=awnik w s'dzie\.
niecelnie, a mo/e nawet {le w S=ow-
niku ang.-pol. i pol.-ang. T. Grzebie-
niowskiego, 1959& alderman }w wielu
miastach, urz"dnik komunalny, miej-
ski reprezentuj'cy, zwykle, pewien
okr"g, w USA zwany supervisor’em
– zwierzchnikiem|. ˚szepszelink.
†szepietliwy jęz.
sepleni'cy, wadliwie wymawiaj'cy,
zwykle d{wi"ki zbli/one do S ]pol.
s, sz, >, ang. s, th\.
¯ sze ]sz\ % pleni: ]wycina:\,
s w zamian wymawia:.
=ac. blaesus,
anglosas. `wlispian ¯ wlisp, wlips,
>redniow. ang. wlispen ˘ lyspen,
ang. lisp ]w S=owniku Webstera&
“origin prob. echoic”, gdy wyra{nie
ma zwi'zek z “lips” – ustami, tj.
wymow'; przestawka& lips – lisp;
mo/e te/ i “spell” – literowa:,
¯ niem. lispeln, a na przestawk"
wskazuje niem. >rodkowych nizin&
wlispen, wilspen – seplenienie\,
ros. wepelqnie-szepelianie,
lepet-lepiet.
†szepiota: wadliwie wymawia:,
sepleni:, tj niewyra{nie.
˚szepietliwy, OE.
s=owotw. pokr. szept; `ot – d{wi"k.
szepleni: wymawia: S zamiast Sz
¯ sze % pleni: ]wycina: sz, ˚pleni:\.
por. sepleni:.
†szepluni: wadliwie wymawia:,
niewyra{nie, jakby pieszczotliwie.
staropol. yezyczkyem szeplunya.
†szepowa: wnosi: op=at" s'dow'.
¯ niem. szep ]=awnik\ % `owa:.
staropol. 1450 szadzy szepovaly
]s'dowi szepowali\.
†szepszelink, szapszalink,
szapszelink, szepczelink,
szepenszeling, szepenszelink,
szepenszlik, szepeszeling,
szepszelink, szepszelik,
szepeszelinek, szepszeling
płatn. op=ata s'dowa, wynagrodzenie
dla =awnik[w uczestnicz'cych w
czynno>ciach s'dowych.
termin obcy, st'd i r[/noraka jego
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
pisownia.
dosł. =awnikowe prawo ¯ szepsze
]=awnikowe\ ¯ szep ]=awnik ¯ niem.\
% link ]“prawo”, dosł. niem. lewo\;
niem. szep % `owa: ˘ szepowa:.
szept(a: dźwięk.
1. cicha mowa, przy kt[rej d{wi"ki
s' wymawiane s' bez udzia=u
wi'zade= g=osowych,
2. pog=oska, wie>ci opowiadane
w sekrecie, po cichu.
=ac. le chuchotement, murmure,
anglosas. hwisprian,
pokr. niem. wispern,
>redniow. ang. whisperen,
ang. whisper, staroros. wëpot=-
sziopot ˘ ros. wopot.
staropol. schepty, 1447 szepthom
rumoribus ˘ szept –
1. pok'tna rozmowa, ciche m[wienie,
2. pog=oska, wie>:.
=ac. 1. murmur, susurrus,
2. fama, rumor
ang. 1. whisper, 2. rumour.
staropol. szeptacz –
potajemny potwarca, oszczerca.
staropol. szepta: –
1. m[wi: g=osem przyciszonym,
2. szemra:, niezbyt g=o>no wyra/a:
niezadowolenie, sarka:.
staropol. szeptanie – przyciszone,
pok'tne m[wienie, podburzanie.
szereg(owiec(owa: jęz. rz'd, linia.
ang. ]seria\ series, ]rz'd\ row, file,
]kolejka\ line, ]szeregowa:\ rank,
]/o=nierz-szeregowiec\ private,
staroros. rœd=-rad. ˚rz'd.
szerm-owa:(ierka(ierz czynność.
fecht(owa:.
ang. fencing ]szermierka\, fencer,
ros. fextovanie-fechtowanie,
fextoval;]ik-fechtowalszczik.
staropol. szyrmica ]szermica\–
bitwa, potyczka.
=ac. pugna, proelium,
ang. battle, skirmish,
ros. bitva-bitwa, sra'enie-
sra/enie, styhka-styczka.
staropol. szyrmierstwo ]szermier-
stwo\ – miejsce gdzie si" uczy
sztuki w=adania broni' sieczn'.
staropol. szermierz, szyrmierz,
szyrmirz – cz=owiek zaprawiony
do walki na bro< sieczn'.
staropol. szyrmowa: ]szermowa:\ –
walczy: broni' sieczn', pojedyn-
kowa: si".
szerok-i(o(o>: jęz. o du/ym, znacz-
nym wymiarze poprzecznym.
po(szerzy:.
¯ szar ]ziemia, Glob, >wiat\ ˘ obszar,
obszerny ]we wszystkie strony\,
˚okolica, strona.
franc. large, vaste,
anglosas. wid, pokr. niem. weit,
yy
>redniow. ang. i ang. wide,
ros. wirokij-szirokij,
prostronnyj-prostronnyj.
staropol. syrkoke y casne,
ca 1428 szyrokego; szirsze, schy-
roky, nye schyrokye ˘ szyroki –
1. maj'cy du/y wymiar poprzeczny
w por[wnaniu z innymi por[wny-
walnymi przedmiotami,
2. maj'cy wielkie rozmiary,
pojemny, rozleg=y, przestronny.
3. oznajmiony, podany do wiado-
mo>ci,
4. szyroki grosz czeski, praski,
szyroki grosz, pieni'dz – srebrna
moneta bita w Czechach, pocz'tko-
wo r[wna warto>ci 12 denar[w, z
czasem traktowana te/ jako miernik
warto>ci uskutecznianej przy pomo-
cy innych monet,
5. szyroka rzecz – proza,
mowa niewi'zana
=ac. 1. latus, 2. amplus, vastus,
spatiosus, 3. nuntiatus, mani-
festus, 4. nummus argentus in
Bohemia, 5. prose, oratio.
staropol. szyroko –
1. na szeroko>:, pod wzgl. szeroko>ci,
2. obszrnie, szczeg[=owo, dok=adnie.
staropol. szyroko>: ]szeroko>:\ –
1. jeden z dwu wymiar[w kt[rymi
okre>la si" wielko>: p=aszczyzn,
2. miejsce rozleg=e, przestronne,
r[wnina,
3. czas trwania czego>, odcinek czasu.
staropol. szyrz, szyrza ]szerz(a\ –
1. jeden z dwu wymiar[w p=aszczyzn,
przedmiot[w, itp., przeciwstawny
d=ugo>ci,
2. przestrze<.
staropol. szyrzy: ]szerzy:\ –
poszerza:, powi"ksza:.
szersze<, siersze< zool., owad.
Vespa crabro, owad z rodziny os,
buduj'cy du/e gniazda w ziemi lub w
dziuplach drzew. uk=ucia jego /'d=a s'
bardzo bolesne.
szar ¯ szer ¯ =ac. terra ]ziemia\ %
`e<, `a<, `o<, `on ]wielk-i(a(ie\
anglosas. hyrnet, >redniow. ang.
harnette, ang. hornet,
ros. werwen;-szersze<,
staropol. dictur vespianus vlg.
szursey, vespas szyrszenye, sir-
szen atacus, szurszenye, szyr-
seny, ca 1500 szyrschen cado ˘
sirsze< – zool. owad z rodziny os,
Vespa crabro. wg Ss 2011&
staropol. szersze<, siersze<
}staropol. sz ^ > |.
szer>: anat., włos.
kr[tki w=os zwierza, przym. szorstki.
wo=. wer;st;, 1232,
s=aw.-wo=.-ros. werst;-szerst,
pokr. wërstka; sier>: – przyj"ta
pisownia za w=a>ciw', bo staropol.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
sz ^ >, cz ^ :, ale
nadal szorstki, nie siorstki ¯ sier>:.
¢szert spoż.
nap[j z rozwodnionego soku
owoc[w i cukru, podawany na zimno.
staroros. wert-szert,
ros. werbet, napitok-napitok,
ang. sherbet ¯ tur. szarbat ¯ arab.
szarbah.
szeryf poz. społ.
g=[wny urz"dnik porz'dku publicz-
nego w wojew[dztwie; w obowi'zku
utrzymania spokoju i wykonawstwa
postanowie< s'du.
anglosas. scirgerefa,
>redniow. ang. schirreve,
ang. sheriff, ros. werif-szerif.
†szerzynka tkan.
1. kwadratowy kawa=ek p=[tna,
chustka do wycierania twarzy,
2. p=at ozdobnej tkaniny przykrywa-
j'cej kielich mszalny wraz z jego
przyborami,
3. p=[cienny woreczek do odciskania
sera z warzonego mleka, ¯ war.
wg Ss 1953& dubium – jakie> naczy-
nie. Mo/e nale/y czyta: schyrzniki,
tj. serzniki – naczynia na sery.
XV w. schyrzniky male.
staropol. szyrzynka
szesna>cie liczebnik.
¯ sze>: ]6\ % `na ]nad\
% >cie, cat ]10 ¯ dec\
ang. sixteen ¯ six % `teen,
ros. westnadcat;-szestnadcat.
staropol. szesna>cie, sze:nacie,
sze:na:cie, sze:nadcie, sze:-
na>cie, szesnacie, szesna:cie,
szestnacie, sze>:nacie, sze>:na:-
cie, sze>:nadcie, sze>:nad{cie,
sze>:na>cie, sze>:natcie, szet-
na>cie.
staropol. 1427 jaco mnye vinowath
Msciszek za sethnaczce corci szita
}pomy=kowo w='czone pod «siedem-
na>cie» w Ss 1953, t. 8, strona 176|
sze>:(dziesi't(set, sze>ci-an(o~
liczebnik. liczebnik g=[wny oznacza-
j'cy liczb" albo cyfr" 6.
sze>cio•k't(ro(ramienny(krotny.
got. saihs, niem. sechs
>redniow. ang. sex, six
ang. six, s=aw. west;,
kszta=t sz[stki ˚cyfra.
sze>: i siedem ¯ niem.,
˚cyfra, odliczanie.
staropol. szestrok –
zwierz" 6-letnie.
staropol. sze>cioraki –
sze>ciu rodzaj[w.
staropol. sze>cioro, sze:cioro,
sze>ci[r – 6.
staropol. sze>ciorona>cie, sze>-
cioronacie, sze>ciorona:cie,
sze>cioronatcie – 16.
yy
staropol. sze>ci[rny – 6 jednostek
w sobie zawieraj'cy.
staropol. sze>cipi"dek – naczynie,
garniec na mi[d o pojemno>ci 4,719
litra, czyli sz[sta cz">: ]sze>ci`\
“pi"dy” ]pi"ty, TD, futa ^ stopy\,
b="dnie w Ss 1953& o wysoko>ci
sze>ciu pi"dzi, tj. oko=o 1,20 m.
} dobry mi garnek tak wysoki# |
pol. «w :wierci `» ^ w czwartej
cz">ci, tak i «sze>ci `» – w sz[stej
cz">ci, nie sze>: jednostek czego>.
r[/nica& czworaki, sze>cioraki jest
wielokrotno>ci', tak i by=oby sze>-
ciopi"dek, ˚sze>ciopi"dny.
˚g'sior, =agiew, st'giew, =ukno,
dannica, fodcz ]beczka\ ¯ fot.
staropol. sze>ciopi"dny – maj'cy
6 pi"dzi, tj. oko=o 1,20 m.
staropol. sze>:, sze: –
1. liczebnik g=[wny,
2. sze>: grzywien – kara s'dowa
mniejsza,
3. sze>: niedziel – okres po=ogu.
staropol. sze>:dziesi't,
sze:dziesi't, sze>dziesi't,
sze>:dziesi": – 60.
staropol. sze>:dziesi'tkro: –
60-krotnie, 60 razy.
staropol. sze>:kro: – 6-krotnie.
staropol. sze>:set, sze:set – 600.
szew(c(czyk(ski prof., med.
1. linia po='czenia dw[ch cz">ci
materia=u, tkaniny, sk[ry, ceraty,
itp.,
2. med. w hirurgii& miejsce zszycia
brzeg[w rany;
rzemie>lnik wyrabiaj'cy obuwie i
naprawiaj'cy je.
anglosas. seam, >redniow. ang.
seme, ang. seam ]szew\,
ros. wov-szow, wvej/ka/nyj,
wveq-szweja ]szwaczka\, ˚szy:.
staropol. szew – ni: zszywaj'ca,
miejsce zszycia p=[tna lub sk[ry.
staropol. szwiec ]szewc\ – rzemie>l-
nik wyrabiaj'cy obuwie ze sk[ry.
staropol. szwieski ]szewski\ –
szwieskie kopyto – drewniany
przyrz'd, model, na kt[rym szewc
robi obuwie.
¢szibnuti czynność. uderzy:.
Latopis 1116 wibnuti-szibnuti.
¢sziszaki ]l. mn.\ panc. ˚szyszak.
staroros. wiwaki-sziszaki.
szkalowa: czynność.
obmawia:, niszczy: reputacj".
¯ staropol. ˚kale< ]b=oto, bagno\ ˘
kali: ]brudzi:\, ka= ]wulg. g[wno\,
kalumnia ]oszczerstwo, potwarz\.
szkapa anim., zwierz.
chuda koby=a, konisko.
staronord. jalda ˘ ang. jade,
ros. klqha-kljacza.
staropol. ca 1420 scapa caballus,
yy
1450 equs vlg. szkapa,
1463 skapa paredus,
ca 1450 szkaapa; szkapycza,
kapycz' ˘ szkapa, szkapica –
lichy, chudy ko<; koby=a, szkapa.
szkaplerz rel.
1. pas p=[cienny wk=adany przez
g=ow", noszony przez zakonni-
k[w na habicie,
2. dwa ma=e kawa=ki sukna ]cz"sto z
wizerunkiem Chrystusa lub Matki
Boskiej\, po='czone tasiemkami,
noszone przez niekt[rych katolik[w
na szyi, pod ubraniem, jako znak,
pami'tka religijnego oddania si",
po>wi"cenia.
=ac. scapula ]rami"\ ˘ scapularis,
scapularium ˘ ang. scapular,
ros. naplehnik-naplecznik.
staropol. ca 1500 schkaplerz; ska-
plerz', szkaplerz' ˘ szkaplerz –
w niekt[rych zakonach ko>cio=a
katolickiego d=uga prostok'tna
szata noszona na habicie.
=ac. vestis scapularis.
wg Ss 2011& staropol. kaplerz,
szkarad-a(ny jęz. wstr"tny, nieprzy-
jemny, brzydki fizycznie, szpetny.
dla mnie zakrawa, /e podstaw' jest
ang. scare ]stra•ch(szy:\ i s=owotw.
pokr. maszkara ]potw[r, straszyd=o\;
pow'tpiewam, bo znaczenie r[/ne&
arab. maschara ]b=azen\ ˘ hiszp.
mascara ]maska\ ˘ ang. mascara;
staroros. skarednyj-skarednyj
]spro>ny\.
ros. skared/nik/nyj/nihat;.
staropol. 1456 szkaradnoscz' ˘
skaradno>: ]szkaradno>:\ –
to, co budzi odraz", wstr"t.
staropol. skaradny ]szkaradny\ –
1. brzydki, wstr"tny, budz'cy odraz"
fizyczn' lub moraln',
2. prostacki, nieokrzesany.
staropol. skarado ]szkarado\ –
haniebnie, niehonorowo.
staropol. skarado>:, skarzado>:
]szkarado>:\ –
1. brud, nieczysto>:, plama,
2. deformacja cz=onk[w cia=a,
3. to, co budzi odraz" moraln',
brzydota moralna,
4. nago>:, wstydliwe cz">ci cia=a.
staropol. skarady, skaredy,
skarzady ]szkarady\ –
1. brzydki, wstr"tny, budz'cy odraz",
2. niezwykle ci"/ki, bardzo przykry,
3. uw=aczaj'cy czci, obra{liwy.
staropol. skaradzenie ]szkaradzenie\
– oszpecenie, skaza, brzydota.
staropol. skaradzi: ]szkaradzi:\ –
1. brudzi:, zanieczyszcza:,
2. oszpeca:, czyni: brzydkim,
odpychaj'cym,
3. lekcewa/y:, nisko ceni:.
staropol. o(u-szkaradzi:, oszka-
rzedzony.
wg Ss 2011& staropol. oszkaradzon
– zeszpecony, zha<biony,
skaradno>: – 1. brzydota, 2. ha<ba,
3. plugastwo, skarady, szkarady –
szkaradny, wstr"tny.
szkod-a(nik(liwy(dzi: dosł. z=o.
szkarlatyna med.
szkar=at kolor. modry.
staropol. szar=at.
=ac. scarlatum,
staroros. skarlat -skar=at ]droga
tkanina, w rodzaju barchatu\.
szkatu=-ka(a pojemn.
=ac. scatula.
szkic(owa:(ownik zarys.
ital. schizzo.
szkielet
1. anat. zbi[r(uk=ad ko>ci ssaka,
ptaka, lub ryby,
2. podstawa, zr'b ˘ wype=ni: szkielet.
gr.-ang. skeleton,
franc. squelette.
†szklanica pojemn.
naczynie szklane bez ucha, du/a
szklanka.
=ac. poculum virteum.
staropol. 1437 sclenycza vitra
˘ >klenica.
szklanka pojemn.
ma=e naczynie szklane do picia
napoj[w, tak/e& zawarto>: takiego
naczynia.
staropol. sklenica ]puchar, szklani-
ca\, ¯ szk=o % `nica ]kr'g, obw[d\.
anglosas. cuppe,
>redniow. ang. i ang. cup,
ros. hawa-czasza, hawka,
kubok-kubok ]kubek\.
†szklanny jęz. zrobiony ze szk=a.
staropol. >klanny.
†szklarczyk syn lub ucze< szklarza.
staropol. 1480 sklarczik ˘ >klarczyk.
szklarz prof.
rzemie>lnik obrabiaj'cy lub
wytwarzaj'cy szk=o. ˚szpiglarski.
=ac. opifex, starofranc. le verrier, le
vitrier, niem. glaser, >redniow. ang.
glasier ˘ ang. glazier,
ros. stekol;]ik-stiekolszczik
staropol. ca 1500 sczklarz vitriator,
1425 szclarz ˘ >:klarz, >klarz.
staropol. >klarzowa ]szklarzowa\ –
/ona szklarza.
szk=o, szkl~ szklany
¯ glass, s=owotw. koncepcji 023&
gla•ss ˘ sz•k=o; ss ^ sz, kg, l=;
k=o•s  sz•k=o ]staropol. sz ^ s\,
ostatnie pewnie przez przypadek.
got. stikls ]kielich, puchar\.
szkie=ko, szklanka,
szklisty, szklarz, szklarnia,
szklarski, szkli:, szkliwo.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
=ac. vitrum, franc. verrier,
anglosas. gl≤s, pokr. niem. glas,
>redniow. ang. glas ˘ ang. glass,
ros. steklo-stiek=o.
staropol. >:k=o, >k=o.
z•=o ]woda\  szko•da  wa•da
]dzia= wodny\  u•ster•ka
]`szko ^ z`\;
=o ^ to ^ da ^ wa ^ is, i inne ^ woda.
1. strata, zawada;
przeszkoda, odszkodowanie,
2. ubolewanie, /al ]szkoda mi\.
pierwotnie& s=aw. z=o, pol. wada ˘
nie szkodzi – nie wadzi,
prze•szka•dza:  za•wa•dza:;
prze ^ za; szkodliwy – wadliwy
]powoduj'cy wad"\,
prze•szkoda – prze•=aj,
=aj•dak – szkod•nik,
=aja: – szkodzi:;
szkoda /e ...}to i tamto| – {le /e....
isl. skeƒja ]okalecza:, rani:,
uszkadza:\,
za(u(prze•szkodzi:.
=ac. damnum ]strata, ubytek\ ˘
dam ˘ starofranc. ˘ >redniow. ang. i
ang. damage, detriment; harm,
ros. porha-porcza. ˚psu:.
staropol. szkoda –
1. utrata istniej'cej lub spodziewanej
warto>ci materialnej lub moralnej,
ubytek warto>ci mienia, nara/enie
na zb"dny wydatek, pomniejszenie
warto>ci czego>, strata, uszczerbek,
2. zniszczenie ]w polu, lesie\,
3. miejsce, gdzie uczyniono szkod",
4. wynagrodzenie uczynionej szkody,
odszkodowanie,
5. kara umowna, odszkodowanie za
niewywi'zanie si" z umowy, wyno-
sz'ca zwykle drugie tyle warto>ci
g=[wnego roszczenia procesowego,
6. niebezpiecze<stwo.
staropol. szkodliwie –
ze szkod' dla kogo>, {le.
staropol. szkodliwy – przynosz'cy
szkod", z=y, niepo/'dany, zgubny,
gro{ny,
staropol. szkodnik – ten,
co wyrz'dza szkod", krzywd".
staropol. szkodno –
ze szkod' dla kogo>.
staropol. szkodny –
1. przynosz'cy szkod",
2. dotkni"ty szkod', poszkodowany,
3. dotycz'cy szkody.
staropol. szkodowa: –
wyrz'dza: szkod".
staropol. szkodzi: –
1. powodowa: strat", przynosi:
uszczerbek, przynosi: szkod" ma-
terialn' lub moraln', krzywdzi:,
2. szkodzi: kogo> – co> niszczy:,
3. przeszkadza:, utrudnia:,
uniemo/liwia: dzia=anie.
yy
staropol. o(po(prze(u(za-szkodzi:,
prze(przy(u•szkadza:,
szkodowa:.
~szkodzi: czas niedok. ¯ szkoda
]uszczerbek, dosł. z=o uczynione\.
s=owotw. pokr. poszkodowany
]osoba kt[rej wyrz'dzono szkod",
krzywd", z=o\.
ros. vredit;-wredit, zlo-z=o ˘
zlit;-zlit ]ang. to irritate, to anger,
to provoke\; ang. to harm.
za•szkodzi: – czas dok. ¯ szkodzi:
u•szkodzi: – zepsu:, nadwyr"/y:,
naruszy:, u ^ pod,
dokona: szkody
prze•szkodzi: – stan': w poprzek,
¯ przeszkoda
†szkolnik nauczyciel elementarnej
szko=y /ydowskiej, pe=ni'cy r[wno-
cze>nie dwie funkcje pomocnicze w
s'downictwie /ydowskim.
szko-=a(lenie(li:(lny(nictwo,
szk[=ka szkoln.
1. instytucja udzielaj'ca nauk,
2. budynek mieszcz'cy tak' instytu-
cj",
3. uczniowie i personel takiej insty-
tucji,
4. w sztuce, nauce, sporcie – kieru-
nek reprezentowany i propagowa-
ny przez grup" skupion' wok[=
wybitnej jednostki,
5. metoda pracy nabyta drog' syste-
matycznego kszta=cenia,
6. nuty, podr"cznik do nauki >piewu
i gry na instrumencie.
gr. schole ]wolny czas\,
=ac. schola, anglosas. scol,
>redniow. ang. scole ang. school,
niem. schule, ros. wkola.
staropol. do skoly, do szkoly, w
szkolye, moyey scoly ˘ szko=a –
instytucja udzielaj'ca nauk.
staropol. szkolny –
pozostaj'cy w zwi'zku ze szko='.
~szkoli: czas niedok. ¯ szko=a.
uczy:, poucza: seri' kr[tkich wy-
k=ad[w, kursem, tj. w trybie skr[co-
nym.
ros. obuhit;-obuczit,
ang. to teach, to instruct, to train.
prze•szkoli: – w pe=nym zakresie
do•szkoli: – uzupe=ni: szkoleniem
pod•szkoli: – troch"
wy•szkoli: – zupe=nie, zako<czy:
szkop etn.
pogardliwie o Niemcu, szczeg[lnie z
okresu wojny 1939–1945.
szkopu= przeszkoda, trudno>:,
co stanowi trudno>:, zwad".
¯ szko ]szkoda\ % pu= ]przy, prze\.
gr. skopelos ]ska=a\, =ac. scopulus,
anglosas. hyrdel, >redniow. ang.
hurdel, hirdel, ang. hurdle.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
¢szkora garb. sk[ra, miech.
staroros. wkora-szkora ˘
ros. skornqk-skorniak ]ku>nierz\.
szkorbut med.
choroba z braku witaminy C, gnilec,
charakteryzowany os=abieniem,
anemi', mi"kkimi dzi's=ami, krwa-
wieniem. itp.
>redniow. =ac. scorbutus,
franc. scorbut, niem. skorbut,
ang. scurvy, ros. cynga-cynga,
skorbut-skorbut.
†szkort kult.
nierz'dnica. ¯ court ]¢zalot\.
=ac. meretrix, ital. cortigiana,
franc. courtisane,
ang. courtesan, courtezan,
ros. surtizanka-kurtizanka,
bludnica-b=udnica.
staropol. ca 1500 scortum, id est
meretrix... scorth.
Szkot etn.
mieszkaniec Szkocji ¯ Scotland
¯ anglosas. sceot ]strzelanie\ ˘
>redniow. ang. schotte ˘
ang. to shot ]strzela:\.
zapewne od teren[w =owieckich.
pierw. Scotch i Scots ]szkocki, w
odniesieniu do narodu i kraju – jego
instytucji i cech\ zast'pi=o Scottish,
i Scotch zarzucono na rzecz
Scotland.
szkrab /artobliwie lub pieszczot-
liwie o ma=ym dziecku, zapewne
jeszcze raczkuj'cym.
¯ sz % krab ¯ niem. krabbe ]krab\ ¯
anglosas. crabba ]dosł. drapacz\ ˘
>redniow. ang. crabbe ˘ ang. crab.
kra, ark, b, be, ba, is, i szereg innych
zg=osek ]woda\ ˚woda nr 494.
ang. infant, ros. ditq-ditja ]dzieci"\.
†szkud=a bud. deska do pokrycia
dachu, gont, dranica.
staropol. vlg. skvdla vel dranycz'.
szkuner żegl.
statek /aglowy maj'cy co najmniej
dwa maszty i o/aglowanie sko>ne.
ang. schooner,
ros. wkuna-szkuna.
szkut-a(nictwo polski statek rzecz-
ny >redniej wielko>ci, w XVI – XVIII
w., u/ywany g=[wnie w sp=awie.
staroholend. scute,
ang. barge ]barka\,
ros. bar'a-bar/a ]barka\.
staropol. ca 1455 szkutha, skvth',
w szkuthach ˘ szkuta. ˚d=ubas.
szkwa= mors.
silny, gwa=towny i kr[tkotrwa=y
poryw wiatru na morzu.
ang. squall, ros. wkval-szkwa=.
†szla, >la szleje, rodzaj uprz"/y,
pasy z postronkami zak=adane koniu
yy
na kark i piersi.
¯ czes. ßle. ˚szleja.
szlaban zamkni"cie drogi,
ruchoma bariera na przejazdach
kolejowych i rogatkach ¯ niem.
schag-baum; baum – drzewo.
szlach-ta(cianka(ecki(ectwo(
(etny poz. społ.
staroniem. slahta ˚niem. geschlecht
]r[d, rodzaj, plemi"\.
staropol. szlachcic –
uszlachetnia:, zdobi:.
>redniow. ang. genterie ]szlachetnie
lub wysoko urodzony, tj. w wyso-
kich sferach narodu\, ang. gentry,
ros. blagorodnoe soslove.
niem. schlacht ]bitwa\, schlacht-
feld ]pobojowisko, pole bitwy\,
schlachthof ]rze{nia\,
schlächter ]rze{nik\. ˚szlachtowa:.
staropol. >lachcianka ]szlachcianka\
– niewiasta nale/'ca do stanu
szlacheckiego.
staropol. >lachcic, >lechcic
]szlachcic\ – ten, kto nale/y do
stanu szlacheckiego, legitymuje
si" szlacheckim pochodzeniem.
staropol. >lachcicowy ]szlachcico-
wy\ – zwi'zany ze szlachcicem,
w=a>ciwy szlachcicowi.
staropol. >lachciwy ]szlachciwy\ –
tytu= grzeczno>ciowy stosowany do
os[b pochodzenia szlacheckiego.
staropol. >lachacski, >lachecki, >la-
checski, >lachetski ]szlachecki\ –
1. zwi'zany ze szlacht' ]szlachci-
cem\, dotycz'cy szlachty, odno-
sz'cy si" do szlachty,
2. oznaczaj'cy wysok' godno>:.
staropol. >lachectwo ]szlachectwo\
– przynale/no>: do stanu szla-
checkiego.
staropol. >lachatno>:,
>lachetno>: ]szlachetno>:\ –
1. przynale/no>: do stanu szlachec-
kiego, pochodzenie szlacheckie,
2. godno>:, dostojno>:.
staropol. >lachatni, >lachatny,
>lachetni, >lachetny, >lechatny,
>lechetny –
1. zwi'zany ze szlacht', dotycz'cy
szlachty, odnosz'cy si" do szlach-
ty, pochodz'cy ze szlachty,
2. tytu= grzeczno>ciowy stosowany do
os[b pochodzenia szlacheckiego,
3. post"puj'cy chwalebnie, prawy,
godny uznania, czcigodny.
staropol. >lachta, >lechta ]szlachta\ –
1. stan, grupa spo=eczna w systemie
feudalnym, posiadaj'ce uprzywi-
lejowane stanowisko prawne,
2. osoba przynale/na do stanu
szlacheckiego, szlachcic,
3. przynale/no>: do stanu szlachec-
kiego, pochodzenie szlacheckie,
szlachectwo.
yy
szlachtowa: czynność.
zarzyna: byd=o.
staronord. slatr ]dosł. zabite cia=o,
mi"so z zabitego – uboju\,
>redniow. ang. slahter,
ang. slaughter ]rze{\,
ros. izbienie-izbijenie, reznq.
szlafrok odzież.
podomka, wygodna narzuta-okrycie.
¯ niem. schlafrock;
schlaff ]obwis=a\ % ang. frock ]suknia,
sukienka; habit\.
franc. robe de chambre,
ang. dressing-gown,
ros. xalat, ]damski\ pen;[ar.
†szlag czy >lag fizjolog.
nag=a cz">ciowa czy ca=kowita
utrata ruch[w cia=a, atak apopleksji,
parali/u.
¯ schlag ]apopleksja\.
gr. apoplessein ]udar\ ˘ apople-
xia ˘ =ac. apoplexia ˘ starofranc.
apoplexie ˘ ang. apoplexy,
ros. apopleksiq-apopleksija,
udar-udar, kandrawaka-
kandraszka.
staropol. 1472 slag apoplexis.
szlagier muz.
przeb[j, popularny utw[r muzyczny
na czasie, w modzie.
¯ niem. schlager.
ang. song hit.
1. szlak szlak., med.
1. droga, trakt; na szlaku, poszlaka,
2. med. parali/. ˚szlag.
niem. schlag.
ang. ]ob(lam[wka\ border, lace,
]droga\ track, trail,
ros. bord[r-bordiur.
staropol. szlak, >lak –
1. >lad stopy, ko=a, itp., trop,
2. droga, trakt,
3. ozdoba w formie paska na czym>,
wykonana z innego materia=u.
2. szlak z przekle<stwa& niech go
szlak trafi, ˚szlag ]parali/\.
w zwi'zku s=owotw. z kaszlem&
kaszel – kaszl]a=\ ˘ szlak
dark – krad]=\ ˘ kra>:
tapar – r'bat ˘ r'ba:
labor – robal ˘ robak
s=owotw. koncepcji 023 i 024.
†szlakowa: czynność. >ledzi:.
ang. to track, to trail, to pursue,
ros. sledit;-sledit.
szlam mu= rzeczny, b=oto z dna.
¯ niem. schlamm,
>redniow. ang. i ang. mire; mud,
ros. grqz;-grja{.
†szleftuch tkan.
g=adki gatunek sukna.
wg Ss 1953& jaki> rodzaj sukna.
¯ niem. schliff % tuch ]sukno\.
szleja rodzaj uprz"/y z=o/onej z
dw[ch pas[w rzemiennych lub parcia-
nych z postronkami, zak=adanej na kark
i pier> zwierz"cia poci'gowego.
¯ czes. ßle. ˚szle, >le.
ang. harness, szczeg[=y ˚uprz'/.
ros. uprq';-uprja/.
szlem karc. termin karciany,
wzi"cie wszystkich 13-tu lew.
niem. schlamm ¯ ang. slam.
†szlepieje czy >lepieje >lad stopy.
ang. footprint, niem. fuÆstapfe,
franc. empreinte,
ros. sled (nogi), stopa-stopa.
szlif(owa:(ierz(ierka
poler(owa:.
niem. schliff ]og=ada\.
szlifa wojsk.
rodzaj patki na ramieniu munduru woj-
skowego, /o=nierza, z umieszczonym
na niej stopniem;
pagon, naramiennik.
=ac. spatula,
starofranc. espale ˘ franc. espaule
]rami"\ ˘ zdrobn. epaulette ˘
ang. epaulet, espaulette,
ros. `polet-epolet.
szloch(a: dźwięk.
g=o>ny p=acz, chlipanie.
¯ szl % ocha: ¯ och, och.
†szlos jaka> podp[rka, mo/e wyci"-
cie w kt[rym si" co> osadza, wg Ss
1953.
wg mnie& kluczka ]jak do wyci'ga-
nia s=omy ze sterty\ ¯ klucz, kulka.
¯ niem. schloÆ ]zamek, jako&
1. urz'dzenie >lusarskie,
2. budowla obronna\,
schlosser ]>lusarz\.
staropol. 1494 szlossy ]l. mnoga\.
†sz=apa czy szlapa panc. ochronne
nakrycie g=owy, rodzaj he=mu.
†sz=apa: ruch., czynność.
1. chodzi: depta:,
2. o koniu – i>:, st'pa:,
3. by: niepewnym, dzia=a: po omacku.
s=owotw. pokr. cz=apa:.
†sz=api: czy s=api: ruch. depta:.
>redniow. ang. trampelen,
ang. trample, tread,
toptat;-toptat, popirat;
ros.
nogami-popirat nogami
†sz=apot odzież.
rodzaj obuwia plecionego z =yka.
staropol. szlapoth.
†sz=om panc. ochronne nakrycie
z metalu lub twardej sk[ry, noszone
przez wojsko, he=m. ˚szo=omek.
=ac. galea, franc. casque, starofranc.
helmet ¯ niem. helm, ang. helmet,
ros. wlem-sz=em, OE.
staropol. 1395 schlom, 1394 szlom
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
scorky ˘ sz=om.
~sz=y czas dok. ¯ szed= ¯ i>:, ˚i>:.
przyrostek zwi'zany z up=ywem
czasu, wskazuj'cy na jego rodzaj&
- za nami, z ty=u – przesz=y,
- w tej chwili – bie/'cy, tera{niejszy,
- przed nami, z przodu – przysz=y.
my>lowo zwi'zany z biegiem ˘
z biegiem lat, bie/'cy G?,
wi"cej ˚050.
ros. vremq-wremja ˘ prowedwee,
nastoq]ee, budu]ee vremq,
ang. tense ]Past Tense, Present Tense,
Future Tense\.
poza•prze•sz=y – czas przysz=y w
przesz=o>ci, np. m[wi=
mi, /e pojedzie tam
prze•sz=y – miniony, ubieg=y,
zdarzony, dokonany
przy•sz=y – maj'cy nadej>:, by:,
sta: si", nast'pi:, nie-
dok. ]przysz=y i tera{n.\
†sz=yk odzież.
wysoka czapka futrzana, zw"/aj'ca
si" ku g[rze, noszona na ziemiach
rusko-litewskich w XIV w.
szmaragd miner., jubiler.
minera=, ciemnozielona, przezroczy-
sta odmiana berylu;
cenny kamie< szlachetny.
staropol. szmarak,
gr. ]s\maragdos,
=ac. smaragdus, starofranc. i
>redniow. ang. smaragde.
ang. smaragd, emerald,
ros. izumrud-izumrud.
staropol. z zmaragda, 1472 sma-
rad smaragda, 1494 smarak ˘
smarad, smarag, smaragd.
szmat jęz. kawa= ]drogi lub czasu\.
s=owotw. pokr. szmata ]kawa=ek\.
szma-ta(ciarz
¯ szmat ]kawa=\ % `a ]zdrobn.\,
dosł. kawa=ek }materii|.
szmelc, szmalc z=om, na przetop.
niem. schmelzen ]topi:, rozpusz-
cza:\. s=owotw. pokr. smalec.
ang. scrap-iron,
ros. lom 'eleza-=om /eleza.
staropol. szmelc, szmalc –
rodzaj emalii do metali,
=ac. virtum metallicum.
szmer(a: dźwięk.
cichy odg=os, szelest, nieg=o>ny gwar.
s=owotw. pokr. szum, UE.
ang. murmur, rustle,
ros. bormota-nie/t;,
wum/et;, welest/it;.
staropol. ssmer, 1472 smer serpil-
lum minus ˘ szmer –
1. rozruchy, burzenie si",
2. bot. tymianek, Thymus vulgaris L.,
3. pniak drewniany z pszczo=ami.
szmergiel petr. drobnoziarnista,
yy
twarda ska=a stosowana jako mate-
ria= >cierny.
¯ niem. schmergel.
ang. sandstone ]pospolita, osadowa
ska=a, o kolorach od /[=tego do czer-
wonego i br'zowego, sk=adaj'ca si" z
ziarn piasku, zwykle kwarcu, zcemen-
towanego krzemem, wapnem itp., w
wi"kszo>ci u/yta w budownictwie\,
ros. peshanik-piesczanik.
szminka kosm.
niem. schminte ]barwa\.
szmira jęz. bez warto>ci, brak smaku
]utw[r literacki, obraz, przedstawie-
nie, film\.
niem. schmiere
starofranc. dauber, >redniow. ang.
dauben, dawben, ang. daub,
s=aw. durnaq 'ivopis;.
szmugiel przemyt, kontrabanda.
anglosas. smugan,
niem. smuggeln,
holend. smuckeln,
ang. smuggle,
ros. kontrabanda.
szmuklerz prof.
rzemie>lnik wyrob[w pasmateryjnych.
niem. schmuck ]ozdoba, dekoracja\.
szmyrgn': ruch., czynność.
wykona: bardzo szybko ]przebiec,
cisn':, rzuci: co pod\.
anglosas. thrawan, >redniow. ang.
throwen, threowen, thrawen,
ang. throw, ros. wvyrok-szwyrok.
†sznam $ }nieznane| wg Ss 1953,
wg mnie& znami".
staropol. 1471 ...ktoremu myal
sinn' sznam.
¢szneka żegl. /agl[wka, rodzaj
=odzi wiatrem nap"dzanej.
¯ isl. snekkj(a,
>redniow. wneka-szneka,
wg Rosjan 1988& rod sudna-
rod sudna ]rodzaj statku, pojazdu,
okr"tu\ – na domys=.
sznit >lad w drzewie, drewnie po
ci"ciu pi='.
¯ niem. schnitt ]kr[j, prze(ci"cie\,
niem. schnitzer. ˚snycerz.
†sznupka, sznypka jęz.
przytyk, przycinek.
sznur(ek(owa:(owy(owad=o(
([wka miara. dawna miara d=ugo>ci.
niem. schnur ]sznur, powr[z\,
ang. nurt ]skr"t\, ros. wnur,
s=owotw. poch. sznur-[wka(wad=o.
staropol. sznura – wst'/ka, ta>ma.
ang. ]sznur\ rope, cord; string,
]sznurek\ string,
]sznurowad=o\ shoe-lace,
ros. verëvka, wnur/ok-sznur(ok,
]sznur[wka\ wnurok dlq baw-
makov.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
staropol. 1415 snur albo snurowacz,
1437 sznura ˘ sznur, sznura –
pasmo skr"cone z nici&
1. sznur ciesielski s=u/'cy do odbi-
jania na pniu lub drewnianej
belce linii prostej,
2. ozdobny sznur ]z jedwabiu, itp.\
s=u/'cy do przybrania szat,
3. sznura pierlana – per=y nanizane
na cienki sznurek
staropol. sznurnik –
rzemie>lnik wyrabiaj'cy sznury.
staropol. sznurowa: – odbija: na
pniu, belce lini" prost', poczer-
nionym sznurem.
sznycel spoż. bity kotlet ciel"cy.
niem. schnitzel ˘ ang. schnitzel.
szofer(ka prof.
franc. chauffeur ]palacz, 1917
r.\ ¯ chauffer ]/arzy:\ ¯ staro`
i >redniow. franc. chaufer >red-
niow. ang. chaufen ]pod(grza:,
nagrzewa:\.
szok(owa: med., fizjolog.
nag=y skutek wywarcia si=y ]w starciu\.
franc. choc, ang. shock,
ros. wok, udar.
za(szokowa:.
staropol. 1404 i 1441 schok –
kopa, 60 sztuk czego>.
¯ niem. schock ]kopa\,
ang. threescore ]three times twen-
ty, sixty; trzy dwudziestki, 60\.
wg Ss 1953& mo/e wyraz niemiecki.
†szo=dra spoż.
szynka, w"dzonka.
anglosas. i >redniow. ang. hamm,
ang. ham, ros. vethina-wietczina.
†szo=omek panc. ma=y he=m. ˚sz=om.
szo=omi: czynność. oszo=omiony
]uderzony w g=ow", p[=przytomny\.
ros. wlem ]he=m\.
pokr. szok, ˚sze=om, sz=om.
szop-a(ka bud.
wiata, >ciany z dachem ]bez stropu\,
buda, magazynek. >redniow. ang.
shadde ˘ ang. shed;
ros. magazin, ang. shop –
1. miejsce gdzie rzeczy oferowane
s' na sprzedarz,
2. miejsce, gdzie szczeg[lny rodzaj
pracy jest wykonywany, np. stolarka.
staropol. 1466 schop'; schopa,
1491 tugurium albo szopa, 1437
schoppis,1447 szoppam ˘ szopa –
1. prowizoryczny budynek gospo-
darczy o r[/nym przeznaczeniu,
dach wsparty na s=upach,
2. szopa pospolita – gospoda, zajazd.
†szopa =uczywo, pochodnia.
s=owotw. pokr. szczapa,
=ac. taeda, fax,
starofranc., >redniow. ang. torche ˘
ang. torch, niem. ]pech\fackel,
yy
staroros. fakel=-fake=, svetoh-
swietocz.
†szorc panc.
cz">: zbroi p=ytowej os=aniaj'ca
brzuch i krzy/. ˚szurclat.
¯ niem. schoÆ ]=ono, po=a\.
ang. brestplate.
staropol. 1393 szorcel –
jaka> cz">:, zapewne os=aniaj'ca
doln' cz">: tu=owia.
ang. tasse.
szorowa: czynność., proces.
czy>ci: przez mocne pocieranie,
nacisk.
pokr. szlifowa: – przez lekkie.
szorstki jęz. ostry, nieprzyjemny
w dotyku i obchodzeniu si".
por. szer>: ]sier>:\.
szorty odzież. kr[tkie spodnie.
anglosas. scort, >redniow. ang.
schort, ang. short.
†szos, szosz płatn. podatek p=aco-
ny przez miasta na rzecz panuj'cego
]szos kr[lewski\, te/ podatek p=aco-
ny przez mieszczan na rzecz miasta
]szos miejski\, te/ og[lnie ka/dy
podatek, domina miejska.
¯ szacowa: ]okre>la: warto>:\.
starofranc. taxer,
>redniow. ang. taxen ˘ ang. tax,
]1. pierwotnie, okre>lenie warto>ci;
szacunek, 2.a. wym[g od osoby p=a-
cenia procentowej cz">ci dochodu,
itp., do wsparcia rz'du, w=adz, 2b.
wym[g od osoby p=acenia specjal-
nego podatku, jak w spo=eczno>ci,
zwi'zkach zawodowych... itd.\,
ros. podat;-podat, nalog-na=og.
staropol. szosowa: –
1. p=aci: podatek zwany szosem,
2. pobiera: podatek zwany szosem.
staropol. szosowanie – p=acenie
podatku zwanego szosem.
szos-a(owy szlak. droga o twardej
nawierzchni, ze /wiru lub t=uczonego
kamienia, ubita specjalnym walcem,
spe=niaj'ca wymogi =uk[w dla szybkiej
jazdy i utrzymania jej przez biegn'ce
wzd=u/ rowy.
ang. highway.
†Szot, szot 1. Szkot, 2. kupiec,
handlarz, przekupie<.
ang. Scot; merchant,
ros. kupec-kupiec, torgovec.
szowini-sta(zm polit.
skrajny nacjoanlista(nacjonalizm.
†sz[stak moneta.
moneta sze>ciogroszowa,
dwunasta cz">: talara.
†sz[ston[g bohemizm, heksametr.
sz[sty jęz. ¯ sze>:.
=ac. sextus, ang. sixth,
yy
ros. westoj-zestoj, westaq.
staropol. szoste, 1423 szostego,
1424 w tey schostey ranye,
1430 schosty; szosty psalm,
szoste, szost' ˘ sz[sty.
staropol. sz[styna>cie,
sz[styna:cie – szesnasty.
=ac. sextus decimus,
ang. sixteenth,
ros. wesnadcatyj.
szpachl-a(owa:([wka narz.
zaciera: szczeliny kitem, kitowa:.
gr. spathe ˘ zdrobn. =ac. spatula
]szpachla, no/opodobne narz"dzie
z szerokim, p=askim i gi"tkim
ostrzem, u/ywane do rozrzucania
lub mieszania jad=a, farby, itp.\.
˚podpora.
†szpaczkowa: jęz.
gaw"dzi:, /artowa:, dowcipkowa:.
szpad-a(zista broń.
gr. spathe ]p=askie ostrze\,
=ac. spatha, franc.-ang. spathe,
hiszp. espada ]miecz\,
lecz sama szpada –
ang. sword ]tak/e miecz\,
ros. wpaga.
szpadel narz.
=opata, rydel, metalowe, p=askie
ostrze na d=ugim trzonku, do kopa-
nia ziemi.
anglosas. spadu, pokr. niem. spa-
ten, >redniow. ang. i ang. spade;
franc. spatule.
`el ]1. ziemia, 2. rzecz\ ˚el.
szpagat sznurek.
ital. spago.
szpak(owaty zool., ptak., kolor.
Strunus vulgaris L.,
gat. ptaka o ciemnym upierzeniu.
staropol. ca 1500 skorzec sturnus,
ca 1500 skorzec ¢limphinus.
staropol. 1472 spak spicus; spakh
turnus, ca 1500 schpak psitacus –
1. szpak, Sturnus vulgaris L.,
2. gat. papugi, Psittacus sp.
szpaler
1. >ciana z zieleni, /ywop=ot,
2. rz'd, linia.
ital. spalliera, niem. spalier;
anglosas. thicce ]g"sty\ ˘ thiccet,
>redniow. ang. i ang. thicket,
ros. ha]a-czaszcza,
gustoj kustarnik.
szpalta poligr.
1. sk=ad drukarski o dowolnej liczbie
wierszy, odbity do korekty,
2. w tek>cie drukowanym, zw=aszcza
w gazecie, pewna liczba wierszy
tekstu dostosowana do wysoko>ci
kolumny.
†szpangrun chem. zielona patyna
na miedzi, >nied{, grynszpan.
¯ niem. span % grün ]zielony\,
=ac. aerugo,
staropol. 1419 spangrun calcates,
†szpar, szpara łow.
pu=apka, sid=a z przyn"t' do =owienia
drobnego zwierza.
¯ staronord. snara ˘ ang. snare.
staropol. ca 1455 spar pedica.
˚spar, spare, samo(sobie•=[wka,
s=op, st"pica.
szpara szczelina.
niem. spalte, ritze, franc. la fente,
fissure, ang. slit, crack,
ros. tre]ina-treszczina.
szparag(owa bot.
=ac i ang. asparagus.
staropol. ˚kapary ]szparagi\.
szparga= rupie:, grat.
ang. lumber,
ros. xlam-ch=am ˘ barach=o.
†szparko jęz.
szybko, rych=o, pr"dko.
†szpat miner. minera= daj'cy si"
podzieli: na cienkie blaszki.
staropol. 1472 spath alumen
scissum.
szpera-:(cz czynność.
szukaj'c, przerzuca: co, zwykle
drobiazgi, przetrz'sa:, pemetrowa:,
np. w szufladach, k'tach.
>redniow. franc. arrumere ˘
arrumage ˘ ang. rummage,
ros. iskat;-iskat, ryt;sq-rytsja,
warit, perewari-vat;/t;.
szperka spoż. skwarka, kawa=ek
wysma/onej s=oniny. ˚skrzeczec.
staropol. 1472 sperka carbonella.
szpe-tny(ci: jęz., czynność.
bardzo brzyd•ki(dzi:,
zniekszta=c•ony(i:, ohydny, z=y,
szkaradny. ˚szkarada, maszkara.
staropol. oszpaci: ]oszpeci:\.
staronord. uggligr ]straszny, strach
budz'cy\,
>redniow. ang. ugli, uglike, ang. ugly,
ros. nekrasivyj-niekrasiwyj.
szpi-c(ca(la(lka(kulec
ostre zako<czenie czego.
niem. spitze, ros. wpic, wpil;.
staropol. szpica, stpica, >pica –
1. czo=o, front wojska, szyk bojowy,
2. szczyt budynku.
†szpicnik wojsk. chor'/y. ¯ szpica.
=ac. signifer; insignia ]chor'giew\ ˘
starofranc. ensigne, enseigne ˘
ang. ensign ]†standard-bearer\,
ros. prapor]ik-praporszczik.
staropol. signifer vlg. spycznyk.
szpic zool., anim., zwierz. rasa psa.
niem. spitz.
szpicruta
elastyczny pr"t do uderzania konia.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
niem. spitzrute.
szpieg(owa:(ostwo, szpicel
bystro obserwuj'cy w tajemnicy, w
nieprzyjaznym celu;
staroniem. spehon, spiohon,
starofranc. espier,
>redniow. ang. e(spien.
ang. spy, ros. wpion-szpion.
staropol. szpieglerz czy >pieglerz –
szpieg, wywiadowca.
staropol. szpiegowa: –
bada:, >ledzi:, przepatrywa:.
=ac. explorare, perscrutari,
ang. explore, scrutinize, investiga-
te, ros. issledovat;-issledowat.
†szpiglarski zwi'zany ze szpigla-
rzami, tj rzemie>lnikami wytwarzaj'cy-
mi lustra i inne przedmioty ze szk=a.
staropol. 1469 platea spyglarska
]ulica szpiglarska, w Krakowie\.
s=owotw. pokr. spi/ ]stop\, G?,
gla ¯ glas, gl≤s ]szk=o\. ˚szk=o.
szpik(owa: ]kostny\ anat.
szpikowa: – nadziewa:.
staropol. mozg ]szpik kostny\.
anglosas. mearg, mearh,
pokr. niem, mark, >redniow. ang.
maro, merowe, ang. marrow,
ros. mozgovaq kost;.
staropol. ca 1500 szpyk vel kothy
mosdzek; 1419 bedagar, cornus
spyk, 1437 spik bedagar,
ca 1500 spyk bedugar ˘ szpik –
1. koci m[zg uwa/any za >rodek
nasenny,
2. galas[wka na owocach r[/y
polnej.
†szpikanard, spikanard kosm.
olejek wonny.
†szpila jęz. przedmiot drwin.
staropol. szszpila.
staropol. szpilman –
/artowni>, b=azen.
szpinak spoż.
arab. isbanah, hiszp. espinaca,
>redniow. =ac. spinachia, sta-
ro-franc. espinage, franc. les
epinards, ang. spinach,
ros. wpinat=-szpinat.
staropol. 1460 spinak spinacia ˘
szpinak, spinak – bot. szpinak
warzywny, Spinacia oleraccea L.
†szpisglas czy spisglas chem.
zwi'zek antymonu z siark'.
s=owotw. pokr. spi/, spisz ]stop\.
staropol. 1472 spisglas antimo-
nium.
szpital(ny(nictwo med. lecznica,
felczer; zamkni"ty zak=ad opieki
zdrowotnej, leczniczej, przeznaczony
dla ci"/ko chorych.
staropol. 1424 spital, 1428 spythal,
1437 spytal, 1498, we spythalv ]w
szpitalu\ ˘ szpilal –
yy
przytu=ek dla ubogich chorych,
dom starc[w, dom sierot.
¯ niem. spital.
niem. spittel 1558 r. ]felczer\.
=ac. hospes ]gospodarz, go>:,
ang. host, guest\ ˘ hospitalis ˘
=ac. hospitalia ]komnaty dla obcych\
˘ >redniow. =ac. hospitale ]ital.
ospitale – dom, zajazd\ ˘ starofranc.,
>redniow. ang. i ang. hospital;
=ac. hospes ˘ hospitare ]przyj': jako
go>cia\ ˘ ang. hospitable ]go>cinnie\.
=ac. hospitale ˘
>redniow. =ac. hospitalarius ˘
starofranc. hospitalier ˘
>redniow. ang. i ang. hospitaler
]osoba leczona w szpitalu\;
=ac. hospes ˘ hospitium ]go>cinno>:,
zajazd, umieszczanie, przyjmowanie
pod dach\ ˘ franc. i ang. hospice ]dom
opieki nad chorymi i biednymi\,
ros. ]szpital\ bol;nica-bolnica,
gospital;-gospital,
]dom opieki\ gospiciq-gospicija.
szpon anat. pazur ptaka drapie/nego
]jastrz"bia. or=a\.
szponder spoż. cz">: mi"sa wo=o-
wego, zwykle z grzbietu za =opatk'
– /ebra szpondrowe;
na moje wyczucie& szponder ^ /ebro;
mostek – przednia cz">: tuszy zwie-
rz"cej ]ciel"cej lub baraniej\, mi"so
='cznie z ko>:mi /ebrowymi.
¯ sz % ponder ¯ ital. ponte ]most\,
lub bez sensu& sz % =ac. pondere
]waga, znaczenie, ang. weight\.
nazwisko Szponder.
szponga
po='czenie, spojenie poprzeczne.
niem. spange ]klamra, sprz'czka\.
†szpot wet.
naro>l kostna na stawie skokowym
konia powoduj'ca kulenie.
staropol. spoth.
staropol. ca 1455 szpotawy peda-
ger – o koniu, cierpi'cy
na chorob" zwan' szpat.
szpro-tka(: ryba.
gat. ma=ej ryby morskiej.
anglosas. sprot ˘ niem. spratte ˘
>redniow. ang. spratte, ang. sprat.
szpryc-a(owa: med. zastrzyk.
ang. squirt, syringe,
ros. wpric-szpric.
szprych-a(y pojazd. pr"t przecho-
dz'cy od piasty do obr"czy ko=a.
niem. speiche.
szpul-a(ka rurka z wystaj'cymi
brzegami do nawijania drutu, nici.
niem. spul,
>redniow. holend. spoele,
>redniow. ang. spole, ang. spool.
staropol. 1472 szpula deleteon –
sk[ra zrzucona przez w"/a,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
wylinka.
szpunt czop, ko=ek do zabijania
otworu w beczce.
¯ niem. spund. TD.
franc. le bouchon, tampon,
ang. cork, stopper, plug, wisp,
bung, ros. zatyhka-zatyczka.
staropol. szpunt –
1. rodzaj naczynia,
2. otw[r naczynia do zatykania,
czy te/ zatyczka, czop,
3. rodzaj siekiery.
†szrag handl., płatn. stragan.
ang. ]hucker’s\ stand.
staropol. szragowe –
op=ata targowa od sprzeda/y na
szragach, tj. straganach.
†szragi
1. nosze na kt[rych noszono
cia=a zmar=ych, do grobu,
2. rodzaj stoj'cego wieszaka na
odzie/, w kszta=cie drewnianej
ramy z ko=kami lub hakami.
†szragowe płatn.
op=ata targowa. ˚szrag.
szrama med. blizna, znami".
niem. schramme
czes. ßram, ros. wram-szram.
staropol. ca 1420 sram ˘ szram –
znami", >lad powsta=y po zagoje-
niu si" rany, blizna, szrama.
†szrank czy szranki
1. ogrodzenie, 2. kratki oddzielaj'ce
zesp[= s'dz'cy od publiczno>ci,
3. granica, 4. ogrodzenie miejsca
w kt[rym toczono pojedynek.
baz' s=owotw. ograniczenie,
¯ niem. schranke ]granica\
schranken ]obr"b, szranki\, tak/e
¯ ang. shrunk ¯ shrink.
†szranka niebezpiecze<stwo,
wg ˚Ss 2011 ]w'tpliwe#\, ˚szrank.
ang. danger, ros. opasnost;.
szranki ogrodzenie turniej[w
rycerskich, igrzysk. ˚szrank.
niem. schranke, >redniow. ang.
schrynken, ang. shrink ]>ci'ga:,
kurczy:, marszczy:\.
szrapnel wojsk.
pocisk artyleryjski wype=niony kul-
kami, z zapalnikiem czasowym.
ang. shrapnel ¯ wynalazca, gen.
Brytyjskiej Armi H. Shrapnela
1761–1842.
†szrena czy srena pojemn.
skrzynia.
=ac. scrinium, franc. caisse,
>redniow. ang. chest, chist ˘
ang. chest; coffer; trunk ]kufer,
skrzynka\,
staroros. q]ik=, sunduk.
staropol. ca 1500 srena scrinium.
yy
szre< meteor.
firn, zamro/ona, zlodowacia-=a sko-
rupa na powierzchni >niegu, twarda
lub =ami'ca si".
szron meteor.
kryszta=y lodu z zamarzni"tej pary
wodnej na przedmiotach.
sz ]szary\ % ron ¯ roni:, pada:,
sz ¯ szary, w j. ang. hoar ¯ >redniow.
ang. hore ]1. bia=y, szary, szarobia=y,
2. posiadaj'cy bia=e lub szare w=osy
z powodu wielkiej staro>ci\.
por. szad{ ¯ sad.
=ac. pruina, franc. gelee blanche,
givre, frimas, niem. ]rauf\reif,
ang. hoarfrost, white frost, rime,
ros. inej-iniej.
staropol. 1437 szron pruina,
1444 srzion pruina; bruma srzon,
srzyon, ca 1455 schrzon prugina
˘ >ron, >rzon –
1. osad lodowy powsta=y z mg=y,
te/ >nieg przymarzni"ty do ga="zi
drzew,
2. danina w owsie ]lub jej r[wno-
warto>: pieni"/na\ sk=adana
=owczemu z tytu=u pe=nionych
przeze< funkcji.
staropol. szronowaty –
o ma>ci ko<skiej, siwy.
staropol. szronowe –
1. danina w owsie ]lub... \, ˚pkt 2,
2. rodzaj grzywny kt[r' =owczy
>ciga= osoby nieuprawnione do
=ow[w, czy te/ op=ata za prawo
do polowania.
†szropa narz.
/elazne narz"dzie, przyrz'd do cze-
sania i czyszczenia koni, zgrzeb=o.
staropol. ca 1500 schropov'cz
strigilare ˘ szropowa: –
czy>ci: zgrzeb=em.
¢szrot zbo/e, ¯ niem. schrot ˘
staropol. szrotarski –
o wozie miejskim& w[z s=u/'cy
do transportu piwa lub wina,
staropol. szrotarz –
szynkarz albo ten, kto zajmuje si"
transportem beczek z piwem.
staropol. szrotmistrzow –
nale/'cy do szrotmistrza, czyli
mincerza.
staropol. szrotowa: –
przesiewa:, oczyszcza: przez
przesiewanie, pytlowa:.
staropol. szrotowanie –
prawo utrzymywania woz[w
s=u/'cych do transportu piwa lub
wina i pobierania op=aty od ich
wypo/yczania.
staropol. szrotowajn ¯ niem. wein
]wino\ – w[z miejski s=u/'cy do
transportu piwa lub wina.
staropol. szrotowas ¯ niem. wasser
]woda\ – beczka na piwo.
˚piwo – pienisty nap[j o ma=ej
yy
zawarto>ci alkoholu, otrzymywany
przez fermentacj" ze s=odu j"cz-
miennego, chmielu, dro/d/y i wody.
†szrycht jęz. odst"p mi"dzy dwoma
liniami, oddalenie mi"dzy nimi,
stopie< na zegarze s=onecznym.
wg Ss 1953& odcinek ]$\, nie odst"p.
¯ schrift ]pismo\.
†szryft ekon.
kredyt ˘ na szryft ]na kredyt,
czyli d=ug zapisany gdzie\.
¯ niem. schrift ]pismo\.
sztab(owy(owiec wojsk.
zesp[= wy/szych oficer[w.
niem. stab BF ¯ anglosas. st≤f ˘
>redniow. ang. staf, ang. staff
]laska, maczuga, drzewiec, skipetr;
sztab, personel, grupa os[b, zesp[=
pomagaj'cy wodzowi, szefowi, na-
czelnikowi, prezydentowi, g=owie du/
ej instytucji, pa<stwa\
ros. wtab.
sztaba metal. szyna, p=aska, czworo-
graniasta listwa metalowa,
pokr. niem. antaba.
¯ niem. stab.
sztacheta listwa p=otu zwykle
ostro zako<czona.
ital. stacchetta.
sztachn': si" pot. zaci'gn': si"
dymem z papierosa, wch=on': go.
ang. inhale the smoke.
sztafa/ szt. postacie ludzi lub
zwierz't urozmaicaj'ce obraz.
niem. staffage, starofranc. estoffe,
>redniow. ang. stoffe, ang. stuff
]materia= wype=niaj'cy, w tym
wypadku\.
sztafeta sport.
konkurecja sportowa.
ital. staffetta.
sztaga deska z nabitymi listewkami
poprzecznymi, s=u/'ca za schody na
rusztowaniu.
sztajer taniec.
rodzaj walca, powolny taniec styryj-
ski w takcie 3(4, z przy>piewkami.
¯ Styria, w Niemczech.
niem. steier.
sztaluga tr[jn[g malarza obraz[w;
drewniany stojak z umocnieniami,
s=u/'cy malarzowi do umieszczania
obrazu na odpowiedniej wysoko>ci
podczas malowania.
niem. stellage.
holend. ezel ]osio=\, niem. esel,
ang. easel,
ros. mol;bert-molbert.
sztama społ. przyja{<.
sztambuch szkoln.
pami"tnik uczni[w zeszyt do wpisy-
wania wierszy, aforyzm[w, rysunk[w,
modny w XIX w.
niem. stammbuch.
sztampa mechaniczne powtarza-
nie >rodk[w w technice aktorskiej,
re/yserskiej, dekoracyjnej, banalne
chwyty, szablon, rzecz oklepana.
ros. wtamp ¯ niem. stampfe(n
]ubijak, odcisk, stempel\, anglosas.
stempan, >redniow. ang. stampen,
ang. stamp.
sztanca poligr.
negatyw ze stali lub bronzu, jaki ma
by: odci>ni"ty na innym przedmiocie.
ital. stanza, niem. stanze.
sztandar(owy chor'giew,
flaga, znak oddzia=u.
starofranc. estendard ¯
niem. ¢standan ]sta:\ % ort
]miejsce\ ˘ niem. standarte
>redniow. ang. i ang. standard.
sztang-a(ista stalowy pr"t, dr'g.
niem. stange, ang. bar,
†szter-dzie>ci(na>cie liczebnik.
40, 14. ˚czter•dzie>ci(na>cie, ¯ 4.
sztof ros. miara p=ynu wynosz'ca
p[= kwarty.
niem. stoff ]materia, substancja\.
¢sztok >ciek, sp=yw ˘
{r[d=o, zdr[j, strumie<.
rynsztok ¯ ryn]na\ % sztok
¯ s=aw. s ]pol. z\ % tok ¯ toczy:
]si"\, p=yn':, katula: ]toczy: si"
kozio=kami\.
†sztokfisz, sztakfisz czy
†stokfisz, stakfisz suszona ryba.
¯ niem. stock ]laska\ % fisch.
sztolnia górn.
wyrobisko korytarzowe poziome,
lub lekko nachylone, prowadz'ce z
powierzchni ze stoku g[ry w g='b.
niem. stallen.
ang. adit, gallery,
ros. wtol;nq-sztolnia.
sztorc dosł. ostro, lub pod ostrym
k'tem; jaka> cz">: urz'dzenia, maszy-
ny, sprz"tu, czy cia=a, skierowana do
g[ry, ku g[rze, lecz nie pionowo, nie w
zgodzie z reszt', wystaj'ca, odstaj'ca
i nie daj'ca si" nagi':.
stawa: ]stawia: si"\ sztorcem –
opiera: stanowczo, sprzeciwia:,
przeciwstawia: si", okoniem.
sztorcowa: – ostro gani:; or ]ko<\.
s=wotw. pokr. ˚stercze:, OE.
znaczeniowo pokr. stawa: d"ba ˘
ko< staje d"ba ]podnosi prz[d stoj'c
na tylnich =apach\.
wulgaryzmy z koniem, d"bem, pa=',
i sztorcem zwi'zane, prowadz'ce do
ci'/y, i bajki dla dzieci, /e bocian
]sztorc\ dzieci przynosi ]powoduje\.
przez przypadek lub nie – nasilona licz-
ba urodzin przypada=a na przylot bo-
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
cian[w i zwi'zane to by=o ze >wi"tem
˚Kupa=y ¯ kupatsja, wypadaj'cym 23
czerwca ]ku•pa` ¯ ko•pu`\.
anglosas. storc ]bocian\, pokr. niem.
storch ]bocian, baz' «sztywnym by:»,
o cz=owieku& nieugi"tym, bezwzgl"d-
nym\ ˘ ang. stork.
sztorm mors. silny, porwisty wiatr
o pr"dko>ci do 125 km(godz., wie-
j'cy na obszarach m[rz i ocean[w.
niem. storm, sturm, ang. storm,
s=aw. burœ.
†sztosowa: czy stosowa:
czynność.
wst"pnie obrabia: przez k=ucie.
¯ niem. stoÆen.
sztruks tkan.
tkanina, rodzaj welwetu w drobne
pr'/ki.
niem. struck.
sztuba-k(cki szkoln. ucze<.
niem. stube izba ]szkolna\.
sztucer broń. rodzaj broni palnej
my>liwska bro< kulowa jedno` i
wielostrza=owa.
niem. stutzen.
sztu-ciec(:ce
widelec, przybory sto=owe.
niem. stutzen.
sztuczny nie naturalny, celowo ro-
biony ]np. zbiornik wodny\ ¯ sztuka.
staropol. sztuczny – pochodz'cy ze
zwoju zwanego sztuk', wyrabiany
z tkaniny pochodz'cej ze zwoju.
sztuczka jęz. zmy=ka, oszustwo,
podst"p, figiel, chwyt.
sztuka
1. kawa=ek ˘ sztuka mi"sa,
sztukowa: ]='czy:\,
2. mistrzostwo ˘ nie sztuk' jest two-
rzy: zagadki, wik=a: rzeczy proste
– sztuk' jest rozwi'zywa: to, co
samo popl'ta=o si" w ci'gu wiek[w,
popl'tane przez innych, zatar=o si"
zupe=nie, zawi=e wy=o/y: w prosty
spos[b.
niem. st¥ck, lub kunst czyt. troch"
wspak& ku•n•st – st•uk]a\.
staropol. sztuka ]ceg=a obt=uczona\.
ang. piece ]kawa=ek\, art, mastery
˘ masterpiece,
ros. wtuka-sztuka ]kawa=ek\,
iskustvo-iskustwo ]sztuka\.
staropol. stuky, ca 1500 stvk';
parcium albo stuky ˘ sztuka –
1. cz">:, kawa=ek wi"kszej ca=o>ci,
2. zw[j sukna, p=[tna, lub innej
tkaniny,
3. jednostka czego>,
4. motek prz"dzy, nici,
5. wyr[b rzemie>lnika, zw=aszcza
wyr[b uprawniaj'cy do uzyskania
stopnia czeladnika, lub majstra,
yy
6. rysunek, szkic,
7. przypadek prawny, okoliczno>:
prawna, sprawa.
staropol. sztukowa: – ='czy: mniej-
sze cz">ci w wi"ksz' ca=o>:, do-
='cza: mniejsz' cz">: do wi"kszej.
sztukwark $ }nieznane|, mo/e inkrus-
tacja w drewnie, wg Ss 1953
†sztura polna bot. szczaw polny,
Rumex acetosella L. ˚szczaw.
starofranc. surele, >redniow. ang.
sorel, ang. sorrel,
ros. ]avel;-szczawel. staropol.
1491 stura polna acetosa.
szturcha-:(niec ruch., czynność.
kuksa•:(niec, lekko potr'ca:,
systematycznie popycha:.
staropol. sturkn': ]szturchn':\ –
zepchn':, zrzuci:.
niem. stoÆen ]szturcha:\, stoÆ,
franc. pousser, heurter
ang. jostle, prod, to push ]on\,
ros. tolkat;-to=kat.
szturm(owa:(owy([wka wojsk.
gwa=towny atak wojska.
¯ niem. sturm ]burza, wicher, szturm\.
S˚Sz, ros. wturm-szturm.
staropol. szturm czy sturm –
atak, zw=aszcza na umocnienia
obronne nieprzyjaciela.
staropol. szturmowa: mo/e te/
sturmowa: –
1. atakowa:, uderza: na nieprzyja-
ciela, zw=aszcza na umocnienia
obronne,
2. obra/a: kogo>, zniewa/a:.
sztych(owa:(arz
szpic, ostry koniec;
1. warstwa ci"ta szpadlem,
2. uderzenie,
3. rycina wykonana technik' meta-
low'.
¯ niem. stich.
staropol. sztych ]uk=ucie, cios, raz\.
1816 r., w bitwie pod Orsz' 1514,
m=ody Jan Tarnowski ]1488–†1561\
samowolnie wyjecha= na harc, oskar/-
ony przez Konstantego Ostrogskiego,
broni= si" przed kr[lem Zygmuntem
]1466–†1548\& „nie narazi=em na
sztych woysk kr[lewskich, w=asne
tylko /ycie na niebezpiecze<stwo
poda=em...”
sztyft :wiek, cienki gwo{dzik
z g=[wk' lub bez g=[wki.
niem. stift ¯ anglosas. i >redniow.
ang. stif ]sztywny\ ˘ ang. stiff.
sztygar poz. społ.
kierownik oddzia=u kopalni.
¯ niem. steiger.
staropol. 1393 stigar – prze=o/ony
kieruj'cy prac' wydzielonej
grupy g[rnik[w.
sztylet broń.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
mieczyk, kr[tka bro< bia=a.
ital. stiletto zdrobn. ¯ stilo ]kr[tki
miecz\ ¯ =ac. stilus ]styl\,
niem. stilett, ang. dagger, stiletto.
sztylpy odzież.
wysokie sk[rzane buty do konnej
jazdy.
¯ niem. stilpe.
sztylwaga pojazd. metalowa sztaba
w przedniej cz">ci wozu konnego, z
hakami, do zaczepu na nich orczyk[w,
w dwukonnym wozie, nieruchoma
orczyca do zaczepu orczyk[w.
˚stynwaga lub sztynwaga.
waga ]ci'g\ ˘ prze•waga ]prze•ci'-
/enie\; ci'g, cugle ¯ niem. zug }cug|.
¯ niem. stelle % wagen ]w[z\ ˘
niem. stellwage.
niem. stelle – miejsce, posada,
ang. still ]nieruchom-y(a(e\ ¯ >red-
niow. ang. i anglosas. stille, pokr. niem.
still ]stillstand – zawieszenie czego\,
jedno albo drugie wyda=o «stell» }sztyl|.
†sztyrowa: ruch. sterowa:. ˚ster.
sztywny jęz. pozbawiony elastycz-
no>ci, spr"/ysto>ci, gi"tko>ci.
niem. steif, anglosas. stif,
ang. stiff, FW, V
por. sztyft.
szu~
1. jęz. przedrostek s=[w o ujemnym
wyd{wi"ku& szubrawiec, szuja,
szuler, szumowiny, oszuka:,
2. d{wi"kona>ladowcze&
szum, szura:, szuwary.
szuba, szubka odzież.
okrycie wierzchnie do ziemi, na zim",
podbite futrem, ko/uch do ziemi.
¯ szub ]wierzch\, s=owotw. pokr. czub
]g[ra\ ˘ nazwiska Szubryt ^ Czubryt,
szubienica.
po>redni-g[rnoniem. schubbe
]p=aszcz\ ¯ ital. giubba ]kaftan, kabat\
¯ arab., ros. wuba.
staropol. szuba – rodzaj wierzch-
niej sukni, d=ugiej, z r"kawami,
podbitej futrem.
s=owotw. pokr. czub ]wierzch\  szub.
¢szubasz poz. społ., wojsk.
w[dz, naczelnik, dosł. g=owa,
zwierzchnik. ¯ szub ]czub\.
staroros. wubaw-szubasz,
ros. voenahal;nik=.
szubienica konstr. rusztowanie dla
wisielca. ¯ szub ]g[ra\  czub.
“na pohybel go#” ]na szubienic"#
na powieszenie\ ¯ po` % hybel ¯
niem. giebel ]szczyt\, pol. czub, szub
]wierzch\ ˘ szuba ]wierzchnie, ci"/kie
okrycie, m"skie palto d=ugie do pi"t\.
ang. boot ]but\ ˘ but ]but; d[=\ ˘
czub ^ szub ^ wis ^ g=owa. ˚g=owa.
Czubryt ^ Szubryt ]bryt ^ ostry ˘
brzytwa\.
yy
=ac. patibulum,
franc. potence, gibet,
anglosas. galga ]niem. galgen\ ˘
>redniow. ang. galowes, galwes
]liczba mnoga\ ˘ ang. gallows,
staroros. vis≠lica-wisielica.
staropol. szubienica, szybienica –
drewniane rusztowanie na kt[rym
wieszano skazanych na >mier:.
szubrawiec osob., char.
=ajdak, osoba bez moralnych zasad i
skrupu=[w.
pokr. szuja, szuler, szumowiny.
szuf-elka(la(lowa: narz.
wkl"s=a =opata do przemieszczania
cia=, materia=[w sypkich.
niem. schaufel, ang. shovel,
>redniow. ang. schovele
szuf – wy(suwa: ˘ szuflada, pokr.
ang. shift lub shuffle ]szura: nog'
po ziemi\ ¯ shove ]pchn':, pod-
nie>:, rzuci:\.
szuflad-a(ka(owa:
niem. schub % lade ]dosł. lada do
wysuwania\, BF.
szufladkowa: – wk=ada: do szufla-
dek przedmioty r[/ni'ce si" ze sob',
klasyfikowa: je wed=ug rodzaj[w,
form, przeznaczenia, itp.
terminem tym – o negatywnym wy-
d{wi"ku – opisywa=em biurokratyczne
sk=onno>ci rodak[w do dzielenia
jednej rzeczy na wiele cz">ci z kt[rej
sk=ada si", z powodu niewiedzy, jak
• już ]tak, potakni"cie, ¯ yus\ i
jeszcze ]nie, przeczenie, ¯ yete\,
• za` ]tworz'ce czas przesz=y\,
i szereg innych, w ten spos[b. Te dwa
przytoczy=em, dla pogl'du, inne – opu-
>ci=em; zbyt wiele ich, to dlatego.
Tak i Rosjanie, wo=y<ski latopis, pisa-
ny 1288(89 w Brze>ciu Lit. n(Bugiem,
przez jedn' osob" – Chodork", na
podstawie archiwum kniazia Dani-
=y, 1201–†1264, z celem na my>li,
obejmuj'cy okres 1205 – ok. 1292,
rozdzielili na 5 cz">ci – z=o/ony z 5-ciu
odr"bnych latopis[w, bo nie mo/e by:,
by jedna osoba pisa=a go przez lat ok.
85, i – znamienne – zaznaczaj'c, /e
nie ma mi"dzy tymi cz">ciami sty-
listycznych czy j"zykowych r[/nic.
Gdy wi"c jeden ko<czy= pisa: sw[j
– drugi akurat zaczyna=. Cuda tego
rodzaju w rosyjskiej Nauce, bo tak
w wiedzy o +warentiewskiej – grupa
pi>c[w j' pisa=a jednocze>nie, w
Nowogrodzie Ni/nym n(Wo=g', na
pograniczu z Tatarami, i tak, /e po
z=o/eniu wszystkich cz">ci nie by=o
pustych miejsc na stronach. Wed=ug
moich docieka<, pisa= j' mnich +aw-
rentaj, w greckim Konstantynopolu, w
latach 1377–1381, przez 4 lata; w 1432
zabrana na Ru>, przez episkopa Hera-
sima, z W=odzimierza Wo=., spalonego
yy
w Witebsku, 1435, przez Íwidrygie=="
trzymaj'cego z Krzy/akami.
Szufladkowanie nie ogranicza si" wi"c
wy='cznie do Polak[w – dzielenie
ca=o>ci na cz">ci i wk=adania ich do
osobnych szufladek – przypisywania
im r[/nym osobom czy formom.
†szuja materia= drzewny do naprawy
=odzi. staropol. 1478 szvgy' ]szuj'\.
szuja osob., char.
perfidny =otr, =ajdak, nikczemnik,
wtykaj'cy nosa w cudze sprawy,
po to, by narobi: komu> k=opotu,
por. szubrawiec, szuler, szumowiny,
˚szu...
¢szujca }arch.| lewa r"ka.
staroros. wuica-szujca.
†szukacz badacz, uczony.
szuka: czynność.
dokonywa: czynno>ci w celu znalezie-
nia, czyni: starania w tym kierunku,
rozgl'da: si" za, patrze:, maca: na
>lepo ]w kieszeni\, wybiera:.
¯ >redniow. ang. seken, sechen
¯ anglosas. secan, U ^ E, NY
prze(po-szuka:.
s=aw. iskati, ros. iskat;,
wyszukany – wybrany, wyborny, przez
to lepszy od innych, wykwintny.
oszuka: ¯ o % szu % ka:
˚szu ]czynno>: naganna\ ˘ oszust,
mylone z szukaniem przez dwu-
znacznik oszuka: si"&
1. oszuka: si" – sp"dzi: wiele czasu
na szukaniu, jak wiele innych
o`, na`,
2. oszuka: si", oszukiwa:, celowo
myli:, zwodzi:, >wiadomie wpro-
wadza: w b='d. ¯ oszust.
staropol. 1418 schucacz ]szuka:\,
bycz schukano a pytano,
po nym pythano, po wsz}y|thkych
domyech szvkano, ca 1455 pytacz
ablo zukacz; vsznawacz uel
schukacz; schukacz uel pytacz
˘ szuka: –
1. stara: si" kogo> lub co> znale{:,
odnale{:,
2. stara: si" o co>, d'/y: do osi'g-
ni"cia, zdobycia czego>, zabiega:
o co>, pragn': po/'da: czego>,
3. szuka: dusze, dusz" – nastawa:
na czyje> /ycie,
4. m>ci:, wymierza: sprawiedliwo>:,
5. >ciga:, dochodzi: s'downie,
pozywa: do s'du.
staropol. szukanie – 1. czynno>:
prowadz'ca do znalezienia kogo>,
2. staranie si" o co>, d'/enie do
osi'gni"cia czego>,
3. badanie, przeprowadzanie docho-
dze<,
4. /'danie.
~szuka: czas niedok.
1. stara: si" znale{: co lub kogo,
2. upatrywa:, wypatrywa:,
szpera:, bada:, tropi:, >ledzi:,
3. usi=owa: sobie co> przypomnie:,
4. dobiera: odpowiednie s=owa,
my>le: nad odpowiedzi',
5. d'/y:, zmierza: do czego>, chcie:
czego usilnie, stara: si", zabiega: o
co, upatrywa: co w kim lub czym.
s=owotw. pokr. wnika:, bra: ]dosł. i w
przen. ˘ bra: co za co, tj. przyjmowa:,
zak=ada: /e tak jest\ ˘ wybra: ]wyszu-
ka:\, wpatrywa: si" w co.
ros. ]szuka: co\ iskat;-iskat,
]tropi:\ issledovat;-issledowat,
ispytyvat;-ispytywat,
obmanyvat;-obmanywat,
ang. ]szuka: co\ to search,
]szuka: w pami"ci\ to try to think,
]oszukiwa:\ to cheat, to swindle,
]>ledzi:\ to investigate, to trace.
po•szuka: – raz jeden, kr[tko
prze•szuka: – na wskro>, ca=o>:
o•szuka: – celowo wprowadzi:
w b='d dla w=asnej
korzy>ci, zmyli:
do•szuka: si" – dopatrzy: si"
od•szuka: – odnale{:
wy•szuka: – wybra:
szuler osob., gra.
oszust w karcianych grach.
czes. ßulir ]oszust\.
szum(ie:(ny dźwięk.
niski nied{wi"czny odg=os, d{wi"k
drzew i las[w, wody w potokach i
strumieniach.
¯ ang. scum, ]piana, dosł. i przen.
szumowiny, m"ty\ ¯ >redniow. ang.
scum, scume ¯ holend. schum;
niem. schaum ]ang. scum, foam\.
musz(la czyt. wspak. muszla pokr.
ang. shell } szel | ˘ muszla w
zdrobn. mu•szel•ka.
s=owotw. pokr. szmer, UE.
ros. wum-szum.
staropol. schum ˘ szum – przeci'g-
=y, bezd{wi"czny odg=os wydawany
przez ruch powietrza, wody, itp.
staropol. szumie: – wydawa: jed-
nostajny, bezd{wi"czny odg=os.
nazwisko Szumski ¯ Szumsk.
szum-y(owina poz. społ.
1. piana ]o cieczy\,
2. cho=ota ]por. szubrawiec, szuja,
szuler. ˚szu~\.
>redniow. holend. schum,
>redniow. ang. scum, scume ˘
ang. scum ]piana, dosł. i w przen.
szumowiny, m"ty \, niem. schaum ]
foam, scum ^ szum, szumowina\,
ros. pena-piena, nakip-nakip,
wlak-szlak.
szura: ruch., czynność.
1. ruch. butami po ziemi, pod=odze,
2. pot. zadziera:, szuka: guza,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
podskakiwa: ]komu>\,
3. wulg. kopulowa:, rucha:, SzCh.
4. zadziera: z kim, zaczepia: w celu
b[jki, starcia si".
¯ ang. rush ]pop"d, gwa=townie przy-
>piesza:, gwa=townie pcha: si"\ czyt.
wspak, s=owotw. koncepcji 022.
s=owotw. zwi'zane ze sob'&
za•dziera: – po•ciera:,
szu•ra: – ru•sza:;
zadziera: ]szura:\, pociera: ]rusza:\,
s=owotw. koncepcji 002.A i 023.
†szurclat czy surclat panc.
cz">: zbroi, rodzaj fartucha chroni'-
cego brzuch.
˚szorc.
¢szuricz powin. syn szuryna ]szwagra\.
staroros. wurih-szuricz.
†szurmacz czy surmacz powin.
szwagier, brat /ony. ˚szwagier,
szurza.
=ac. frater uxoris, franc. le beau
frere ]frere de la femme\,
ang. brother-in-law ]the wife’s bro-
ther\, staroros. wurin=-szurin.
staropol. 1497 zaczyowy, pro he-
reditate, albo szurmaczowy suo
]zi"ciowi... albo surmaczowi\.
szurmica
podgrodzie, przedmie>cie.
†szurza pokr., powin.
1. brat /ony, szwagier,
pokr. szurin. ˚szurmacz, ze=w.
2. krewny, powinowaty ]u/ywne dla
pokrewie<stwa w og[le lub dla
poszczeg[lnych jego rodzai nie
daj'cych si" ustali:\. ˚szurzyn.
ang. 1. brother-in-law ]the wife’s
brother\, 2. relative,
ros. 1. wurin-szurin,
2. rodstvennik-rodstwiennik.
†szurzy, szurzyn pokr., powin.
krewny, powinowaty. ˚szurza.
s=owotw. pokr. szurin.
szus ruch., czynność.
1. szybki zjazd na nartach,
2. g=upi koncept ]pomys=\, wybryk,
wyskok.
niem. schuss ]strza=, rozp"d\.
†szuszel"ta lub /u/el"ta anat.
j'dra nasienne bobra samca.
staropol. 1436 szchuszchel'tha.
szuter /wir, drobno pot=uczone
kamienie, od=amki ska=.
niem. schotter.
szuwaks
czernid=o, czarna pasta do but[w.
niem. schuhwachs ¯ schuh ]but\
% wachs ]wosk\, lub spolszczone
ang. shoe }szu| ]but\ % wax
]a. wosk, b. polewa szewska\.
szuwar(y bot.
yy
sitowie, g"ste sitowie nad wod',
tatarak.
serb. szewar.
†szwa ca=a, wszystka. ˚ wsza.
przestawienie& wsza  szwa.
†szwab ko< anim., zwierz.
ko< z kr[tko przyci"tym ogonem.
staropol. 1498 szwab, 1499 swabb.
szwab etn. mieszkaniec Szwabii,
pogardliwie o Niemcu.
franc. La Souabe,
ang. Swabia ]Szwabia\ ˘ Swabian
]Szwab\, ros. Wvabiq-Szwabia ˘
wvab-szwab ]Szwab\, wvabskij.
staroros. Wvabπq.
staropol. 1481 szwapski,
1496 schwapskyego,
1498 schwabskyego ˘ szwabski –
o gatunku sukna& wyrabiany w
Szwabii.
szwa-czka(lnia prof.
kobieta zawodowo szyj'ca odzie/,
bielizn", krawcowa, bieli{niarka.
¯ szew ]szy:\ % `aczka.
franc. la coutiriere, anglosas. i
>redniow. ang. seamestre,
ang. seamstress,
ros. wveq-szweja, portnixa.
staropol. szwaczka – kobieta zajmu-
j'ca si" szyciem i haftowaniem.
szwadron wojsk.
pododzia= kawalerii odpowiadaj'cy
kompanii w piechocie.
niem. schwadron,
ital. squadrone, ang. squadron.
szwagier powin.
m'/ siostry, brat /ony lub m"/a.
¯ niem. schwager. ]szwagier\.
˚/e=w(ica, ze=w, surza, surmacz.
szwagierki&
• siostra m"/a – szwagierka
franc. la belle s≥ur,
ang. sister-in-law,
ros. zolovka-zo=owka.
• siostra /ony – szwagierka
franc. la belle-s≥ur,
ang. sister-in-law,
ros. svoqhenica-swojaczenica.
• /ona brata – szwagierka
franc. belle fille,
ang. sister-in-law,
ros. nevestka-niewiestka.
†szwajca wielka ig=a.
†szwako/, wszako/ jęz.
wszak/e, jednak, przecie/, zaiste.
szwanc ogon, koniec, kolejka,
szereg ludzi, poci'g, i inne,
niem. schwanz.
†szwancrym $ }nie wiadomo, i da-
lej niezrozumiale| tylna cz">: rz"du
na konia, wg Ss 1953.
z=y j"zyk polski, rz"du... czego$
s'dz", /e jest to podogonie – cz">:
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
uprz"/y utrzymywana przez ogon
konia, by nie zsuwa=a si" na boki
]ang. crupper, ˚uprz'/\,
bez zwi'zku z rz"dem&
¯ schwanz % riemen ]rzemie<\.
tylna cz">: uprz"/y na konia ˘ rz"du.
najwyra{niej, pomy=ka zecera&
uprz"/y ˘ rz"du.
ale pod has=em «czyn»& czyn ko<ski –
rz'd dla konia, znowu.... ˚czyn.
szwank(uje(owa:
niedopisuje ]o zdrowiu\, narazi: na
szwank ]na uszczerbek\, krzywda,
szkoda, ujma,
1816 r., o przyczynie >mierci Ka-
zimierza Wielkiego ]1310–†1370\&
„...przyczyn' >mierci by= szwank
z konia w lasach Przedborskich
odniesiony.”
szwargot(a: dźwięk. niewyra{na,
niezrozumia=a mowa, przypisane
g=[wnie Niemcom,
pokr. >wiergot(a:.
szwarny jęz. ¯ swar(a, gor'cy.
szwejs(owa: spaw(a: metale.
niem. schweissen.
szw"da: ]si"\ ruch. ¯ sw'd;
wa="sa: si", kr"ci: si" wok[=.
nie szw"daj si".
†szwiec prof. szewc.
szwole/er wojsk.
/o=nierz polskiego pu=ku konnego
gwardii Napoleona 1807–1814; /o=-
nierz francuskiej lekkiej kawalerii.
franc. cheval ]ko<\ ˘ chevau %
leger ]lekki\.
†szwytek, szwyciek jęz. wszystek.
szyb(ko(uje konstr.
1. pionowy kana= w kt[rym porusza
si" d{wig, ˚szyber,
2.a. pionowe lub strome wyrobisko,
prowadz'ce z powierzchni do
z=o/a w g='b ziemi,
2.b. otw[r wiertniczy przeznaczony
do wydobywania ropy naftowej lub
do eksploatacji gazu ziemnego,
3. hutn. wn"trze wielkiego pieca
hutniczego.
anglosas. sceaft, pokr. niem. schaft,
>redniow. ang. scheft, schaft,
ang. shaft ]kilka znacze<, w tym&
ostrze, strza=a, g[rnicze& szyb\,
ros. ]kopalniany\ waxta-szachta,
]ostrze, strza=a\ strela-strie=a.
¢szyb – strza=a ˘ szybkostrzelny –
synonimem, szyb•uje(owiec,
por. lot(na, samolot i inne.
staropol. 1424 t' ssyb'; schybam
˘ szyba – otw[r prowadz'cy z po-
wierzchni ziemi w g='b kopalni,
szyb.
szyba tafla szklana.
starofranc. pane, panne,
yy
>redniow. ang. i ang. pane,
ros. okonnoe steklo.
staropol. 1424 t' ssyb'; schybam
˘ szyba – otw[r. ˚szyb.
†szybienica ˚szubienica. UY.
szyb(er bud., konstr.
pionowy kana= kt[rym kursuje d{wig,
szyb kopalniany, wentylacyjny. ˚szyb.
pozioma zasuwa do przymykania
kana=u kominowego w celu regulacji
ci'gu ]cugu\.
niem. schieben ]suwa:\.
˘ schieber ]pol. szyber\.
szyb-ki(owa: jęz., ruch.
natychmiastowy, pr"dki,
dosł. w mig, migiem, pomykaniem,
¯ szyb(uje – strza=a.
mkn': ˘ pomyka: ]biegiem, szybko\
˘ pomy=ka ]oszybka, ros. oszibka\.
>redniow. wibnuti-szibnuti
]uderzy:\, ros. wibkij.
†szybowe ko=o ko=o z osadzonymi
uko>nie szprychami czy te/ ko=o
przeznaczone do okucia.
1. †szychta fa=szywe z=oto lub
srebro. staropol. 1486 schichta.
2. szychta zmiana robocza,
zw=aszcza w kopalni.
niem. schicht.
staropol. 1420 sichta ˘ szychta –
dni[wka obliczeniowa w kopalni
czy te/ dzienny urobek.
†szychtowa: szykowa:, przyrz'-
dza:, przygotowywa:, przyprawia:.
˚szyk, gotowa: ]do drogi\.
ang. making ready, readiness,
ros. pri/iz-gotovat; ˘
pri/iz-gotovlennyj.
szy: pierwotnie dosł. robi:, czyni:
˘ stra(p=o(patro(stro(g=u(lep(gor•
szy: i inne, szy: odzie/ ]czyni: j'\,
dzi>& ='czy: >ciegiem ig=y z nitk'.
s=owotw. baz' ang. sew ]$\, EY.
szy: ]k=u:\ ˘ prze•szy:(k=u:(bi:
]na wskro>, tak/e wzrokiem\,
szy: ]bi:\ ˘ pod•szycie(bicie ]palta,
jego wewn"trzna strona\,
szy: ]kry:\ ˘ poszycie ]lasu, jego
najni/sza warstwa\.
got. siujan, anglosas. siwan,
siwian, siowian, >redniow. ang.
sewen, souwen, ang. to sew;
pol. szew(c, S ˚Sz, szyd=o,
lit. siutas ]szyty\, ros. wit;,
szy: prawdop. ¯ >redniow. ang.
schytel T ˘ Ç, ang. shuttle ]ruchoma
cz">: maszyny tkackiej przeplataj'ca
nici, cz[=enko\.
szy: ]k=u:\ ˘ prze•szy: ]prze•k=u:\.
wo=. 1289 wity-szity ]szyte\.
staropol. szy: –
='czy: dwie cz">ci czego>, szcze-
g[lnie materia=u, tkaniny, przy
pomocy ig=y i nici, te/ haftowa:.
yy
staropol. szycie – ='czenie dw[ch
cz">ci przy pomocy ig=y i nici.
~szy: czas niedok. ¯ szew.
przeplata: tkanin" nici', st'd, m.in.
='czy: kawa=ki tkaniny nitk' nawle-
czon' na ig=" robi'c >ciegi, szwy; wy-
twarza: co ='cz'c szwami odpowiednio
wykrojone cz">ci tworzywa.
wg mSjp 1969, szy: «='czy: kawa=ki
tkaniny nitk'... itd.», jak wy/ej,
ale szycie to nie tylko ='czenie,
patrz ni/ej, dalej, np. wyszywanka –
wz[r na tkaninie wyszyty inn' nici',
o innym kolorze, lub ni:mi.
szy: znaczeniowo zwi'zane z wlec,
np. nawleka: nitk" na ig=", st'd
poszewka  ros. pavolohka
-pawo=oczka ¯ powleczenie ¯ wlec.
ros. wit;-szit ]szy:\,
ang. to sew, to embroider.
za•szy: – czas dok. ¯ szy:, z='-
czy: szwem rozprucie,
za=ata: dziur" w odzie/y
na•szy: – wiele, np. serwetek
po•szy: – pokry:; poszewka,
poszy: dach s=om'
u•szy: – czas dok. ¯ szy:
prze•szy: – na wskro>, na wylot,
wzrokiem, wiatrem
przy•szy: – przy='czy: szyciem
ob•szy: – dooko=a, brzegiem
do•szy: – doda:, do='czy:
szyciem, do ^ przy
pod•szy: – od spodu; podszewka,
podszycie lasu ]>ci[=ka&
mchy, trawy; runo\
w•szy: – do >rodka
wy•szy: – na zewn'trz,
wyszywanka
z•szy: – z='czy: dwie cz">ci
Nie nale/y&
pod•szycie.
szyde=ko narz.
stalowe, ko>ciane lub drewniane
narz"dzie do r[b[t wi'zanych, haczy-
kowato zako<czony pr"cik.
¯ szy: % `d=o.
starofranc. i >redniow. ang. crochet,
ang. crochet-needle,
ros. vqzal;nyj-wjazalnyj,
tamburnyj kr[hok-†kruczok.
staropol. szyd=o – gruba ig=a z
trzonkiem s=u/'ca do przek=uwa-
nia sk[ry przy jej zszywaniu.
franc. alene, >redniow. ang. alle,
awl, ouel, awel ˘ ang. awl,
ros. wilo-szi=o.
szyd-erca(czy(zi: jęz.
wy>miewa:, nabija: si", kpi:, doci-
na:, naigrywa: si".
szyd=o narz. ˚szyde=ko; narz"dzie
do nak=uwania twardego tworzywa.
franc. aiguille a passer,
anglosas. ≤l, ealle, awel,
>redniow. ang. alle, awl, ouel, awel,
rodzaje szyde=& peg awl ]do na-
k=uwania\, sewing awl ]do szycia,
tj. do przek=adania nici przez k=uty
przedmiot\,
ang. awl, ros. wilo-szi=o ¯ wit;,
ros. wnuroval;naq igla,
tamburnaq igla-tamburnaja ig=a
]franc. aiguille a border\.
szyfr(owa: jęz. kod(owa:, tajne,
umowne znakowanie tekstu.
ar. sifr ]zero\ ˘ >redniow. =ac. cifra
˘ franc. chiffre.
szyj-a(ka(ny anat.
cz">: cia=a mi"dzy tu=owiem a g=ow';
wyd=u/ona, przew"/ona cz">: jakiego>
przedmiotu, np. butelki.
w zwi'zku s=owotw. z wyciem&
staroros. wyja ]szyja\,
s=owotw. koncepcji 002.A.
anglosas. hnecca, >redniow. ang.
nekke, ang. neck,
ros. weq, ]butelki\ gorlo.
staropol. szyja –
1. cz">: cia=a mi"dzy g=ow' a
tu=owiem,
2. utrata /ycia, kara >mierci,
3. piwniczna szyja –
3.a. korytarzyk, w'skie przej>cie
prowadz'ce do piwnicy,
3.b. bot. owoc wilczego =yka,
fructus plantae Daphnae
mezereum L.,
4. przednia cz">: czego>, ˚pkt. 6,
5. g[rna cz">:,
6. jaka> metalowa cz">: p=uga,
mo/e lemiesz, wg Ss 1953
}lemiesz nigdy nie by= szyj', jest
to przednia, d=uga jego cz">: w
postaci szyi, do kt[rej zaczepiony
jest orczyk; ˚ci'g=o, J.D.|.
staropol. po(z-szyjkowa:.
szyk(owa: czynność. uk=ad(a:&
1. porz'dek, bojowy ¯ niem. schick,
2. str[j, gust, elegancja, wytworno>:,
wykwint; szykowny ¯ franc. chic.
staropol. szykowa: si" ]ustawia:
si" w szyku\. ˚szychtowa:.
ang. 1. form(ation(ing, order;
2. elegance, style, chic,
s=aw. rœd-rad ]rz'd\ ˘ porqdok-
porjadok ]porz'dek\, narqdit;sq
-narjaditsja ]uporz'dkowa:, w szyk
marszowy ustawi:, w rz'd\,
narad-narjad }†narad| ]1. okrycie,
2. porz'dek, rozkaz, polecenie\.
staropol. 1471 schik,1475 w syku,
1498 szyk 1497 v szyku, 1500 schyk,
1443 podluk jego sziku ˘
szyk, szykowanie – oddzia= wojska
ustawiony do walki.
staropol. szykowa: –
1. ustawia: wojsko do walki,
2. zarz'dza:,
3. kierowa: si".
szykana(y(owa: czynność.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
przykro>:, przeszkoda, utrudnienie
celowo komu> robiona, wyp=ywa-
j'ca g=[wnie ze z=o>liwo>ci sprawcy,
ciemnych zak'tk[w ludzkiego
charakteru ]oczekiwania czego> w
zamian za ustanie\.
franc. chicanerie,
ang. chicanery.
szyld broń. tarcza.
niem. schild ]schild, schildwache,
schildkröte\, anglosas. sceld, scield,
>redniow. ang. schelde, ang. shield.
Oryginalne znaczenie zmieniono na
napis na desce ]szyldwach, szylwach,
szyldkret, szylkret\ nad drzwiami lub
oknami ˚cechu i tak jest do dzi>.
szylkret, szyldkret biol.
masa rogowa ze skorupy /[=wia
podzwrotnikowego.
niem. schildkröte ]/[=w\.
†szymborza, szamburza,
samborza, zamborza bud.
drewniana wie/a obronna nad bram'
wjazdow'.
nazwisko Szymborski.
szympans zwierz. gatunek ma=py.
bantu ]Angola, Zach. Afryka\ kam-
penzi ˘ franc. chimpanze,
ang. chimpanzee,
niem. schimpanse,
ros. wimpanze.
szyna metal.
stalowa belka, prowadnica.
niem. schiene.
staropol. szyna, szena –
1. metalowa obr"cz na ko=o wozu,
2. rodzaj p=yty metalowej.
S"dzia pyta si" oskar/onego g[rala&
No i czym /e>cie go uderzyli$
A, syneckom, syneckom.
Wieprzow'$
A ni, kolejowom.
No i co, wsta=$
A ni, nie mia= prawa.
†szynal /elazny gw[{d{ do moco-
wania obr"czy na kole wozu.
staropol. 1450 synal.
†szynd
1. napad rabunkowy,
rozb[j na drodze,
2. rzecz pochodz'ca z rabunku,
rozboju, =up.
staropol. szyndowa: –
uprawia: rozb[j, si=' zabiera:
komu> w=asno>:, =upi:.
=ac. latrocinari,
staropol. szyndowanie – zabieranie
czego> si=', rabowanie, =upienie.
staropol. szyndownie –
drog' rozboju, grabie/y.
szynel wojsk., odzież.
/o=nierski p=aszcz specjalnego kroju.
ros. winel;-szinel, ang. cloak.
yy
†szynholc deszcz[=ka czy te/ =ata w
suficie, wg Ss 1953. ˚gont, szkud=a.
=ac. scindere ]=upa:\ ˘ scindula
]=upka\ ˘ schindle ˘
>redniow. ang. schingle ˘
ang. shingle, franc. galets,
ros. dranica-dranica.
staropol. 1394 schinholce.
¯ niem. schindel ]dranica, gont\.
szynk(arz(was bud.
knajpa, ober/a, tawerna, podrz"dna
restauracja.
niem. schenke ¯ schenken
]nalewa:\ ˘ schenkfass ¯
schenken % fass ]beczka\.
=ac. taberna ˘ starofranc. taverne
˘ >redniow. ang. i ang. tavern; inn,
ros. gostinnica, traktir.
staropol. ca 1500 schynk ˘ szynk –
1. szynkarz, karczmarz,
2. karczma, gospoda.
ang. 1. inn-keeper.
staropol. szynkarka –
1. /ona szynkarza,
2. szafarka, rozdawczyni.
staropol. szynkarz – ten, kto prowa-
dzi szynk, karczmarz.
staropol. szynkowa: –
1. trudni: si" wyszynkiem, sprzeda-
wa: piwo i mi[d }pitny, J.D.|,
2. dawa:, rozdawa:, udziela:.
staropol. szynkowanie –
trudnienie si" wyszynkiem,
sprzeda/ piwa, miodu }pitnego|.
staropol. szynkownica – miejsce
wyszynku, izba szynkowa, karcz-
ma, gospoda.
†szynka panc.
cz">: zbroi okrywaj'ca ko<czyny,
nagolenica lub naramiennik.
starofranc. greve; espauleron ˘
>redniow. ang. greves, grevis ˘
ang. greaves ]nagolenica, zbroja od
kostki po kolano\, pauldron ]nara-
miennik, ochrona przedramienia\,
ros. no'nye laty-no/nyje =aty
]nagolenica\.
szynka spoż. tylna cz">: p[=tuszy
wieprzowej, udo wieprzowe.
niem. schinken.
Szynka i szyna;
s"dzia pyta si" oskar/onego g[rala&
no i czym /e>cie go uderzyli$
A, syneckom, syneckom.
Wieprzow'$
A ni, kolejowom.
I co – wsta=$
A ni, nie mia= prawa.
D{wi"k szyn dotyczy obr[bki cieplnej
– wypalaniem, w"dzeniem, st'd szyna
i szynka go zawieraj',
wi"cej ˚nazwy w=asne.
szynszyla zool. gryzo< futerkowy
z And[w w Ameryce P=d.
peruw. ]Quechuan\ sinchi ]silny,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
mocny, energiczny\ †szytko ]$\ wszystko, wg ˚Ss 2011.
hiszp. chinche ˘ zdrobn. chinchilla zupe=nie b="dnie. ˚wszystko
˘ franc. chinchilla ˘ ¯ wszy ]szcz'tki\; opuszczaj'c W,
ang. chinchilla. na widzi-mi-si", pobo/ny Roman
†szyp broń. ostro zako<czony pocisk Mazurkiewicz zatar= {r[d=os=[w s=owa
wyrzucany z =uku, ˚strza=a. wszystko; wszystko ^ doszcz"tnie,
s=owotw. pokr. szyb(owa:, PB. ko ]do\.
=ac. sagitta, z b="d[w takich i podobnych w swoim
franc. la fleche, le trait, dard, Ss 2011 mo/na wyci'gn': wniosek,
anglosas. earh, arwe ˘ /e R. Mazurkiewicz by= wyrzutkiem z
ang. arrow, ros. strela-strie=a. zespo=u S. Urba<czyka, Ss 1953.
staroros.str≠la-†stre=a. ang. all, all together, whole,
ros. vsë-wsio, celoe-cie=oje.
†szypek
1. bot. owoc szypszyny, czyli r[/y
dzikiej, fructus Rosae caninae L.,
Stan w dniu 22 wrze>nia 2023.
2. bot. nieszpu=ka,
Mespilus Germanica L.
staropol. szypkowy – zwi'zany
z szypkiem, owocem szypszyny,
czyli dzikiej r[/y.
s=owotw. pokr. szypu=ka  szypek.
szyper mors. dow[dca ma=ego
statku handlowego; dawniej& tak/e
w=a>ciciel statku rybackiego.
niem. shipper ¯ anglosas. scip
]okr"t, og[lny sens wszystkich –
=upina z pnia drzewa\ ˘
>redniow. ang. schippe,
ang. ship ˘ shipper.
†szypie mo/e, krzaki r[/y dzikiej,
wg Ss 1953. ˚szypek.
†szypka bot.
1. ogonek li>cia lub owocu,
czy te/ =uska, =upina,
2. owoc dziko rosn'cych jab=oni
czy gruszy.
szypu=ka bot. =ody/ka na kt[rej
osadzony jest kwiat lub owoc.
szyszak panc.
he=m spiczasto zako<czony.
staroros. wiwak=-sziszak,
ros. wiwaki-sziszaki ]l. mn.\.
szyszka
1. drewniej'cy kwiatostan /e<ski
drzew iglastych, chmielu,
2. osoba na wysokim stanowisku,
wyraz uznania i szacunku dla niej.
ros. wiwka.
staropol. 1437 schiska fructus
1464 sch}y|schka picea,
ca 1500 schyschk' picea,
ca 1465 szyska cyprissova,
ca 1500 schyszky pinee ˘
szyszka –
1. zdrewnia=y owocostan r[/nych
drzew iglastych,
2. szyszka d"bowa, d"bowa szyszka
– kulista naro>l na li>ciach d"bu,
galas d"bianka.
3. bot. 3.a. jod=a, Abies alba Mill.,
3.b. szyszka borowa, borowa szysz-
ka – sosna, Pinus silvestris L.
=ac. 1. conus, 2. galla quercea.
yy
Í wszystkich jest sta` ˘ stabilno>:, stan,
Í – znak kszta=tem omal identyczny
z S w ma=ych i du/ych literach.
powsta=y ok. 1430 r. w Krakowie.
d{wi"k Í jest zmi"kczeniem S gdy na
ko<cu s=[w, tak/e mo/e pochodzi:
od Sz, np.
staronord. snigill, niem. schnägel,
anglosas. snegl, >redniow. ang.
snaile, ang. snail ˘ pol. >limak
niem. schrut ˘ >rut
niem. schlosser ˘ >lusarz
niem. schnee ˘ >nieg
ros. wmyg/at; ]>mig(a:\,
pol. zapasy ˘ zapa>nik,
pol. kreska ˘ kre>li:.
w j"zyku staropolskim Í ^ Sz,
st'd Wiszniewski ^ Wi>niewski,
ry> ^ ¢rysz ˘ Ryszewski,
Skaryszew ]ska ^ ziemia\.
W alfabecie polskim tkwi b='d w ko-
lejno>ci liter zmi"kczaj'cych; id'&
c – cz, :,
s – sz, >, ale
z – {, /,
gdy / jest odpowiednikiem sz, ˚?.
Í?
luba – mi=a ˘ lubie/nie – mi=o>nie,
gdzie> – gdzie/
> 1. przedrostek form dokonanych,
jak s, o, z&
ci'gn': – >ci'gn':, >ci"gno
ciek]n':\ – >ciek
cierp=y – >cierp=y
ciasny – >cie>nia:
ci': – >ci"ty, >cina:, itp.,
2. opad, nalot, osad, jak >nieg, >nie:,
>nied{, >ry/. > ˘ sz& szad{,
3. wysoko& >piew, >wierk, >wierszcz,
itp., odpowiednik litery S& sosna,
sopel.
4. nieokre>lony gdy w przyrostku&
jaki>, gdzie>, sk'd> – podwa/a
form" podstawow', wprowadza do
niej niepewno>: lub przeczenie&
kto$ kto> >redniow. niekto
]jaki>, pewien\,
jaki$ jaki> niejaki ]pewien\,
kiedy$ kiedy> niegdy> ¯ gdzie$
]czas bli/ej nieokre>lony\
gdzie$ gdzie>
]miejsce bli/ej nieokre>lone\,
co$ co> ]bli/ej nieokre>lone\.
5. /e>, bo>, to>; `> ^ jeste>,
˚zmi"kczenia ]bom; `m ^ jestem\.
~> ˚zmi"kczenia.
†>ciad=y jęz. zajad=y.
>cian-a(ka >cienny bud.
pionowa p=aszczyzna ograniczaj'ca
zwykle wn"trze budynku.
ros. stena ¯ gr. stenai ]sta:\,
s=aw. zasten;-zaste<,
anglosas. standan ]sta:\,
pokr. >redniow, holend. standen; baz'
sta:, stacja, ang. stable, state, station,
apostata ]od•st"pca\, stopa ]st'pa:\.
s=aw. stati.
¯ stanu; stan(y – >cian•a(y, T ˘ C,
wo=. 1289 st≠ny grada-stieny
grada ]>ciany, parkany grodu\.
>ci': czynność. ¯ >` % ˚ci':.
>ci'ga-:(czka ¯ >` % ˚ci'ga:.
1. odw[d, doci'gni"gie, 2. zaci'g.
staropol. >ci'ga: si" – rozci'ga: si".
wo=. 1289 stœg=-stag,
stagi-stagi, stagy-stagy.
j"zykowe “>ci'ganie” – opuszczanie
samog=osek w rodzaju&
franc. Garamond ˘ pol. garmond
got. managas ˘ s=aw.-pol. mnogo
niem. gemein ˘ pol. gmina
niem. geleit ˘ pol. glejt
s=aw. czetyre ˘ pol. cztery
s=aw. cho=op ˘ pol. ch=op
s=aw. wo=od ˘ pol. w=od`, w=adza
s=aw. go=os ˘ pol. g=os
s=aw. bereg ˘ pol. brzeg
s=aw.-wo=. worota ˘ pol. wrota
wo=. bo=o< ˘ pol. b=onie
ros. bo=oto ˘ pol. b=oto
ros. derewo ˘ pol. drzewo
ros. porog ˘ pol. pr[g
ros. korowa ˘ pol. krowa
ros. boroda ˘ pol. broda
ros. worobel ˘ pol. wr[bel
ros. so=oma ˘ pol. s=oma
ros. woro/ba ˘ pol. wr[/ba
ros. gorta< ˘ pol. krta<
ros. kotoryj ˘ pol. kt[ry
ros. po=otno ˘ pol. p=[tno
pol. poczekaj ˘ pol. po:kaj
pol. piosenka ˘ pol. piosnka
sk=onno>: Krakowian, historycznie
wsp[lna Czechom ]Krak[w nale/a= do
Wielkomorawii\ i Chorwatom, kt[rzy
zamieszkiwali Karpaty Wschodnie,
zanim przenie>li si" do Jugos=awii.
>ciec proces. ¯ >` % ˚ciec.
†>ciec si" czynność. zetkn': si".
†>cie: ˚chcie:.
staropol. chcie:, chocie:, kcie:;
chcenie, chcienie, ChK.
†>cie czy szcie }sz ^ >|
1. przebywanie jakiej> drogi pieszo,
2. krok, ch[d, 3. wyj>cie za m'/,
4. odej>cie, opuszczenie,
5. koryto rzeki.
>cie-g(/ka, o>cie/
nitka przewleczona pomi"dzy jed-
nym a drugim nak=uciem tkaniny.
s=owotw[rczo pokr. >nieg,
˘ >nie/ka. >cie/•ka(yna –
ros. sne'-ka/ina ]p=atek >niegu\.
>cieg – >nieg, >cie/ka – >nie/ka,
o>cie/ – o>nie/]ony\;
>cie/ka – >lady na >niegu$
pokr. tak/e bieg$
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
staropol. siega: ]wy(ob-szywa:\,
staropol. >ciegna ]1. droga, >cie/-
ka, 2. pastwisko\.
>ciek(a: proces. ¯ cie•c(kn':
kana= otwarty lub kryty, rynsztok
prowadz'cy mieczysto>ci miejskie
lub przemys=owe.
>: ¯ do>: ¯ dosy: ¯ sy:, syt ]woda\.
>cieli: czynność.
przygotowa: =o/e dla cia=a.
cia=o – ciel]esne\; za(po•>ciel(i:.
>ciemni-a:(: ¯ ciemno.
>cienny jęz. ¯ >ciana ˘ o>cienny.
>cier-ka(a:(ny tkan.
¯ >` % ˚ciera:. ¯ trze:,
ster]any\ – zu/yty.
ros. stirat; ]pra:\.
>cier-<(nisko roln.
> % cier< % `isko, `ysko ]zasi"g\.
>cierpie: osob. ¯ cierpliwo>:.
>cierpn': fizjolog. ¯ cierpn':.
>cierwo
trup, padlina, gnij'ce zw=oki.
staroros. stervo-sterwo, st;rvo-
sterwo ]>cierwo, trup, zatrata\,
˚sterwo,
staropol. >cierw –
martwe cia=o, trup.
>cie>nia: czynność. ¯ >cisk.
>cie/ka szlak. w'ski pas ziemi wydep-
tany przez ludzi, b'd{ zwierz"ta.
s=owotw[rczo pokr. >ci'g(ni"ty
]w'ski, zaw"/ony\, i ˚>cieg G?,
˚>nieg.
drzwi na o>cie/ ]o ^ pe=nia\.
staropol. stdza ]>cie/ka\.
anglosas. p≤th,
pokr. niem. pfad ]droga, >cie/ka\,
>redniow. ang. i ang. path,
ros. trop-a/inka-trop•a(inka,
doro'ka-doro/ka, put;-put.
>ci"gno anat.
wo=. 1289 stegno-stegno ]biodro\,
>redniow. stegno-stegno ]biodro\,
ros. stegno.
>ciga-:(cz czynność.
1. ruch. goni: za, biec by dogoni:;
na wy>cigi – gonitwa,
2. tropi: w celu uj"cia ]przest"pcy\,
dochodzenie.
>cign': ¯ ci'gn':.
>cin-a:(ek ¯ ci':.
†>cinawa pluskwa, tu mucha
szczeg[lnie dokuczliwa.
>ci[=ka ¯ >cieli:.
warstwa ]s=omy, li>ci\.
>cis-k(ka:(n': ¯ >` % ˚ciska:.
>ci-s=y(s=o>:(>le ¯ >cisk.
zwi"z=o>: i dok=adno>:.
yy
staropol. >cis=y – skrz"tny.
=ac. strictus ˘ ang. strict,
ros. tohnyj-tocznyj.
>cisn': czynność. ¯ >` % ˚cisn':.
>cisza: czynność. ¯ > % cicho.
†>ci>nienie zagro/enie, obawa,
l"k przez niebezpiecze<stwem.
†>ci>nienie dok=adnie, >ci>le.
†>:wierdzi:
1. posili:, umocni:,
2. potwierdzi:.
=ac. firmus ˘ com` ]wzmocn.\ %
firmare ]wzmocni:\ ˘ confirmare ˘
starofranc. confermer ˘
>redniow. ang. confermen ˘
ang. confirm,
ros. podtver'dit;.
>l jęz.
1. wolny ]w posuwaniu si"\ ˘
>lina, >limak, >lamazara;
¯ ang. slow,
2. wolny od zale/no>ci, obci'/enia
op=atami, podatkami, ang. free,
˘ Przemy>l, Radomy>l, Íl'sk,
Supra>l ]nadmiernie wolny\.
>lad pozosta=o>: po przej>ciu czego,
resztki, ˘ trop(i:. ros. sled,
poslednij ]ostatni\, >ledczy,
>ledzi:, >ledztwo – dochodzenie,
na(prze•>ladowa:, po>lad ]odsiew
marnego zbo/a, resztki odsiewu\.
¯ la, lad ˘ l'd, terra ˘ tra ]ziemia\.
ang. trace, track, vestige;
=ac. vestigium ˘ in % vestigare ˘
investigare ˘ investigatus
]>ledzi:\ ˘ ang. investigate,
ang. to trace ^ ros. itti (za
kem) po sledam-i>: ]za kim>\ po
>ladach.
staropol. >ladny – po>ledni.
>lamazar-a(ny osob., char.
oci"/a=y powolny.
s=owo nowe bo d=ugie.
¯ >lama – >limak,
% zara]z\ – rych=o,
dosł. >limacze rych=o.
>led-czy(zi: tropiciel, ¯ >lad, trop.
>ledziona anat.
organ jamy brzusznej kr"gowc[w.
>led{ ryba. gat. ryby morskiej.
†>lemi" bud.
belka stanowi'ca grzbiet dachu.
>lep-y(n':(ak(ota(ie(iec med.
pozbawiony wzroku, ostro>ci,
przelotowo>ci.
¯ ang. sleep – >lipia, >lepy
spa: – patrze: ]s ^ nie\.
>lipa: oczami – wyt"/a: wzrok; lep
– chodzenie po omacku ]lepi: si",
dotyka:\; >lepak – giez >lepo pij'cy
krew; nab[j >lepy – >lepo zako<czo-
ny, bez pocisku, czubka.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
wo=. 1289 \sl≠pix=-oslepich
]o>lepi=\, sl≠po\kogo-slepookogo
]>lepookiego\, sl≠pym=-slepym
]>lepym\, ros. slep-oj/nut;.
za(o•>lepn':, u>lepi:.
~>lepn': czas niedok. ¯ >lepota
¯ >lipia ]oczy\.
s=owotw. poch. >lepak – 1. b'k
>lepo pij'cy krew zwierz't, 2. nab[j
karabinowy bez pocisku czubkiem
zwanego; =uska z prochem i sp=onk'.
ros. slepnut;-slepnut,
ang. to grow blind.
za•>lepi: si" – dzia=a: w za>lepieniu
o•>lepn': – zupe=nie, ca=kowicie
utraci: wzrok
>lepowron zool., ptak.
ptak z rodziny czapli,
=owi'cy ryby noc'.
>l"cze: czynność.
nachyla: si" ( pracowa: nad czym>.
pokr. kl"cze: ¯ l"k przed Bogiem.
>liczn-a(y jęz. pi"kny, ¯ lico ]twarz\.
>lima-k(czy(cznica wolny mi"k-
czak o ‘domku’ w kszta=cie spirali.
¯ ang. snail, s=owotw. koncepcji 022
s•na•il ˘ >•li•na, >•li•ma]k\, MN.
gr. leimaks, staronord. snigill,
anglosas. snegel sn≤gl,
>redniow. ang. snaile, ang. snail,
niem. schnägel ¯ ¢sneg, sneq
]czo=ga: si"\.
>lin-a(iak(i:(ka(otok(owy
fizjolog.
¯ slime ]>luz\, MN.
niem. speichel, ang. spittle, saliva;
slime ]>luz\, ros. sl[na-sliona
]>lina\; sliz;-sliz ]˚>luz\.
>lipia anat. oczy.
¯ ang. sleep – >lipia, >lepy
spa: – patrze: ]s ^ nie\.
>liski ¯ >luz. ˚>lina.
>liw-a(ka(owica drzew.
pokr. oliw•a(ka.
>liz konstr. belka drewniana,
szyna stalowa lub lina, prowadz'ca
w szybie do klatki windy.
†>lizawica meteor.
>lizgawica, go=oled{.
>lizg(a:(awka(awica(acz
staropol. >lizawica ]go=oled{\.
ang. slide, ]na =y/wach\ skate,
]>lizgawica\ glazed frost,
ros. skol;z-it;/nut;.
po(wy->lizn': ]si"\; pokr. liz]a:\.
†>li/e ryba. ma=e rybki, brzany.
>lub(owa:(ny kult. ¯ lub]i:\
za(po•>lubi:, za>lub•iny(iony;
1. uroczyste zawarcie zwi'zku
ma=/e<skiego,
2. uroczyste przyrzeczenie zacho-
yy
wania zasad /ycia zakonnego.
staropol. >lubi: – r"czy:, obiecywa:.
ang. wedding, vow, s=aw. ob≠t=
]obietnica Bogu uczyniona\,
ros. brak= ]bra: si", pobra: si"\.
>lusarz prof.
rzemie>lnik wyrabiaj'cy zamki,
klucze.
niem. schloss(er, schloÆ ]zamek\.
staropol. kleszmyt ]>lusarz\
¯ kle ]klucz\ % szmyt ¯ schmid ]rze-
mie>lnik u/ywaj'cy ostrych narz"dzi;
kowal; wykonuj'cy metalowe przed-
mioty, szczeg[lnie formuj'c metal gdy
gor'cy i mi"kki\.
>luz([wka fizjolog.
wydzielina gruczo=[w.
anglosas. slim, pokr. niem. schleim,
>redniow. ang. i ang. slime,
ros. sliz;-sliz ]>luz\, ˚>lina.
>luza techn.
urz'dzenie zaporowe pomi"dzy
dwoma zbiornikami wody o r[/nych
poziomach.
ang. lock in canal ]>luza na kanale,
w='cznie do przepuszczania statk[w\,
ros. wl[z-szluz ]>luza,
dawne sz ^ >\.
>mia: si" dźwięk.
spontaniczny objaw weso=o>ci na
dobry obr[t sprawy, na wzi"cie g[ry
]przewagi nad kim> lub czym>\,
zadowolenia.
> % miech, ˚>miech ]jego rodzaje\.
wo=. 1289 sm≠≥xousœ-
smiejachusja ]>miej' si"\,
za(na(po(u(wy(roze•>mia: si"(
(>miewa: si", o>mieszy: si",
pod>miewa: si", wy>mia:.
~>mia: si" roz=adowanie napi"cia
rozwi'zaniem z zaskoczenia, nag=ym.
>miech& weso=y, seksualny, nerwowy.
s=owotw. pokr. miech ]nad"cie si"\ ˘
>miech ]wydech cz'stkami w kr[tkich
cyklach, interwa=ach\.
w mSjp 1969& «charakterystyczny
wyraz twarzy, charakterystyczny
g=os, do kt[rego wydania pobudza
kogo> co> weso=ego, zabawnego
lub ironia i szyderstwo; wydawanie
takiego g=osu».
ros. smeqt;sq -smiejatsja ¯ smex-
smiech, xoxotat; -chochotat ¯
xoxot-chochot ]chichot\,
ang. laugh(ter.
za•>mia: si" – czas niedok. ¯ >mia:
na•>miewa: si" – docina: w spos[b
>miech wywo=uj'cy
po•>mia: si" – przez chwil";
po>miewisko
u•>mia: si" – do woli
pod•>miewa: si" – ukradkiem,
skrycie, w duchu
wy•>mia: si" – do woli
wy•>miewa: – publicznie wytyka:
yy
>miech powoduj'c
roze•>mia: si" – na ca=ego
†>miady jęz. >niady.
>mia=-y(ek(o(o>: osob., char., jęz.
dosł. rzutki;
¯ s=aw. mieta: ]miota:, rzuca:\.
s=owotw. pokr. >mie: ]odrzut\,
>miem twierdzi:, o>mieli:. ˚>mie:.
w zwi'zku z czelny ]nadmiernie >mia-
=y, zuchwa=y, ¯ czo=o, s=aw. cze=o\ ˘
bezczelny, przez jaki> skr"t w logice,
bo bez` jest zaprzeczeniem, gdy tu –
wzmocnieniem;
>mia=y ˘ nie>mia=y  bezczelny ¯
czelny ]stawiaj'cy czo=a\; nie>mia=y
zaprzeczeniem bezczelnego, skrajno>:.
staropol. >miele –
1. bez l"ku, 2. zuchwale.
staropol. >mia=o>: – zuchwa=o>:.
wo=. 1289 ne sm≠≥we-
nie smiejasze ]nie >mieje\.
s=aw. smel-yj/ost;/=hak=,
wo=. 1289 udalyj-uda=yj
]s=owotw. koncepcji& mia=  da=\,
ang. bold(ness, daring.
†>miara osob.
1. uznanie w=asnej ni/szo>ci,
poni/enie, uleg=o>:, pokora,
2. cierpliwo>:, =agodno>:.
>miech fizjolog.
1. spontaniczny objaw weso=o>ci na
dobry obr[t sprawy, na wzi"cie
g[ry ]przewagi nad kim> lub
czym>\, zadowolenia,
2. roz=adowanie napi"cia.
>miech weso=y, szyderczy,
nerwowy, seksualny; parskn':
>miechem, pok=ada: si", p"ka: ze
>miechu, zrywa: boki ze >miechu.
¯ > % miech ¯ nad"cie si" ]przed
roz=adowaniem\,
>miesz•ny(y:(nostka(ka,
u>mie•ch(szek. ˚miech ˘ mieszek
]garnek, szczebruch ˘ brzuch\.
staropol. >miech – /arty, kpiny.
ros. smewno/j, smeqt;sq.
>mie: osob. mie: odwag", nie ba: si"
czego ˘ >mia=y ¯
s=aw. smel-yj/ost;/=hak=.
>mie-:(ci:(cie(ciarz dosł. odrzut,
szcz'tek bez warto>ci, odpad, resztki
po zu/yciu.
¯ > ]od`\ % mie: ¯ miot]a:\
¯ miet ˘ >miet•nik(nisko.
s=owotw. pokr. >mia=y ]rzutki\.
ros. miet=a i mietat’ ]rzut, T ˘ C, rzu:,
rzuca: czym>, wymioty – wyrzuty\
¯ za(po•miata:; zamie:; T ˘ C,
>mietni•k(czka(nisko.
>mier-:(telny(telnik fizjolog.
zgon, kon]anie\; zjawisko ustania
proces[w i czynno>ci /yciowych.
¯ niem. schmerz }szmerc| ]b[l\ ˘
staropol. >mier:, pokr. >mierdzi.
nie(>miertelny, przed(po->miertny.
=ac. mors, mortis; mortalis,
franc. la mort, le trepas, deces,
anglosas. death,
>redniow. ang. deth, deeth, mort,
ang. death, mort(al(ality,
ros. smert;-smert.
wo=. 1289 po moem 'ivot≠-
po moem /iwote ]po mej >mierci\.
>mierdzie-:(l wydziela: brzydki,
odpychaj'cy, odrzucaj'cy odor.
s=owotw. baz' niem. ˚erde ]ziemia,
brud, ka=\ ˘ m.in. pierdzie:.
pokrewny >mierci ]przez dorozumie-
nie\  >mier:, smr[d.
ang. to stink, ros. smerdet;.
†>mierno osob., jęz. pokornie, cierp-
liwie, skromnie. staropol. >mierny –
pokorny, skromny, cierpliwy.
ang. humble,
ros. pokorno, smirenno,
skromno-skromno.
>miesz-ny(ka ¯ >miech ¯ miech
˘ mieszek. s=owotw. pokr. u>mieszek.
staropol. >mieszno –
weso=o rado>nie.
staroniem. wy/yn. hlahhan,
anglosas. hleahhan,
pokr. niem. lachen ]>mia: si"\,
>redniow. ang. laughen, lahen,
ang. laugh ˘ laughable,
ros. smewnoj-smesznoj.
>mietan-a(ka(kowy spoż.
t=usta substancja mleka, zbieraj'ca
si" na jego powierzchni.
krem spo=ecze<stwa, narodu.
¯ > ]z\ % mietana ]rzucona\ ¯ mieta:.
>mietni-k(czka(nisko
¯ >mie:, T ˘ C ˘ Ç.
>mig-a(=y(=o(=owiec(n':
skrzyd=o wiatraka; =opatki na wale
silnika samolotu.
>mign': – uderzy: z rozmachem tak
szybko, /e znienacka. ˚>mingus.
¯ mig(iem – szybko.
ros. wmyg.
†>milni: kult. nierz'd uprawia:.
†>mil-nik(ny(stwo kult.
rozpust•nik(ny(a.
>mingus dyngus kult.
ludowy, wiejski zwyczaj polewania in-
nych wod' w drugi dzie< Wielkanocy,
w poniedzia=ek wielkanocny.
koncepcji 002.A. ]`ingusÒ`yngus\ i
024, zwany tak/e >migus dyngus.
¯ >mig ]mach, cios, uderzenie, batem,
pr"tem, szabl', m=otem, itp.\ % dyng
¯ ang. ding ¯ >redniow. ang. dingen
]uderzy:\ ¯ staronord. dengja ]ku:,
uderza: m=otem\.
niem. schmied ]kowal\.
w mSjp 1969& >migus ¯ niem.
dyngus ¯ st.-niem.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
~>my ¯ jeste>my.
wo=. 1289 esmœ-esmja.
¢>niad roni: ]$\; za ^ po ˘
za>niad ]poronienie\.
rzeczka Íniadna k(Smole<ska.
>niadanie lekki posi=ek po >nie,
wczesnym rankiem, poranny.
s=aw.-ros. snadno -snadno ]lekko,
=atwo\, kusz'ce lecz r[/ne od&
ros. sned; ]po/arcie, pastwa\, ok.
1692& psom i pticam na sned;
]psom i ptakom na ‘snied’\,
staropol. >niada: ]>niadanie je>:\.
>niady kult.
1. opalony, 2. ciemniejszej cery,
oliwkowy, /[=tawobr'zowy.
staropol. >miady ]>niady\, MN.
>redniow. =ac. tannum ˘
ang. tan, ros. zagar-zagar.
†>niat g=[wny p"d krzewu, pie<.
>nica pojazd.
osada dyszla z=o/ona z dwu dr'/k[w.
>ni-:("ty fizjolog., jęz.
mie: sen, widzenia senne, majaczy:.
>ni"ty – o rybie, nie/ywy np. karp.
>nie: bot. rdza zbo/owa.
ÇD{, ˚>nied{.
†>nied /re:; na snied – na po/arcie.
ros. sned;-snied. ˚>niadanie.
>nied{ nalot na miedzi lub br'zie,
patyna; zwykle zielony lub zielono-
niebieski, powsta=y przez naturalne
utlenienie; warto>ci ozdobnej.
¯ mied{, s=owotw. koncepcji 002.A.
niem. rostüberzug, schmatzkru-
ste, franc. patine, ang. patina.
>nie-g(gowce(/ka(/yca(
(/na(/ynka ]p=atek\, meteor.
s=owotw[rczo pokr. >cieg,
˘ >cie/ka; >cie/•ka(yna;
¢sneg ]czo=ga: si"\ ˘ staronord. snigil,
niem. schnägel ˘ anglosas. snegl,
sn≤gl ˘ >redniow. ang. snaile ˘ ang.
snail ]>limak\, snake ]w'/\.
niem. schnee, staroirl. snechta
anglosas. i >redniow. ang. snaw,
ang. snow
ang. no ^ s=aw. nie, lub tak.
wo=. 1289 sn≠zi-sniezi ]>niegi\.
ros. sne'-ka/ina ]p=atek >niegu\,
sneg/ovoj/urka.
>nit szczelina w drzewie, k=odzie
po przej>ciu pi=y. ˚sznit.
>pichlerz bud. magazyn.
†>pi: czynność. usypia:.
>pie-ch(szy:(szny ruch. zmierza:
szybkim krokiem, niezw=ocznie.
> ]>(migiem\ % piech ]piechota,
ch[d, chodzi:\, po – ponaglenie ˘
po•>piech(>pieszny, >pieszy: z po-
moc' ^ i>:  piechota, nadchodzi:.
yy
wo=. 1289 prisp≠vwi 'e
zim≠... ]z nadchodz'c' zim'...\.
>piew(ak(nik(ka(ny dźwięk.
ci'g d{wi"k[w zmiennych w wy-
soko>ci, nat"/eniu i barwie, tony
muzyczne,
pokr. pianiu. zapiewaj=o.
¯ > ]wysoko\ % piew ¯ pia:.
wo=. 1289 p≠vwe -piewsze ]>pie-
wali\,
øp≠vwe-otpiewsze ]od>piewaj'c\,
ros. pev-ec/un/hij,
za(prze(przy(do(od(wy(roz•
>piewa: ]si"\.
~>piewa: czas niedok. ¯ >piew ¯
pia: ]jak kogut\.
¯ s=aw.-ros. pet;-piet, ang. to sing.
wymawia: wiersz – s=owa w powta-
rzaj'cym si" rytmie – w r[/nej skali
g=osu, przeci'gaj'c ich zg=oski,
moduluj'c tony.
>piew zwi'zany jest z mow', szcze-
g[lnym jej rodzjem, st'd wy>piewa:
– wyjawi:, wygada: si", wyda:;
>piewa: sobie cen" – /'da:, mow'.
wg mSjp 1969& 1. «ci'g d{wi"k[w
zmienionych w wysoko>ci, nat"/eniu
i barwie, wytwarzanych przez g=os
ludzki, tworz'cych muzyczn' ca=o>: o
okre>lonej melodii; >piewanie»,
2. «d{wi"ki wydawane przez ptak[w».
Przyj"=o si", /e ptaki >piewaj', w
rzeczy samej – nic podobnego, jest
to krzyk, ostrzeganie konkurent[w,
/e teren zaj"ty.
za•>piewa: – czas dok. ¯ >piewa:,
szczeg. pocz'tek
po•>piewa: ]sobie\
– od czasu do czasu
pod•>piewywa: sobie
– nuci: pod nosem
prze•>piewa: – np. noc ca='
do•>piewa: – pot. dom[wi:
od•>piewa: – cz">: ca=o>ci
wy•>piewa: – pot. wyda:, wyjawi:,
zdradzi: tajemnic"
roz•>piewa: si" – na ca=ego
Nie nale/y& przy•>piew – refren,
i przy•>piew•ka.
>pi-och(szek('czka(w[r ¯ spa:.
>pi'czka& g="boka utrata przytom-
no>ci, wyst"puj'ca wskutek zatrucia.
†>pi/a /ywno>:.
>redni(ca(o(k ¯ >r[d ˘
>rod-ek(kowy(owisko(a
po(mi"dzy, wewn'trz, przeci"tn•y(ie.
>rednik – znak interpunkcji, };|
franc. point et virgule,
niem. semikolon,
ang. semicolon, semi-colon,
ros. tohka s zapqtoj.
]po\>redni-dolno-niemiecki
etap rozwoju j"zyka dolnoniemiec-
kiego mi"dzy j"zykiem starosakso<-
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
skim a wsp[=czesnym.
Przyj"to z=y opis, b"d'cy – najwyra{-
niej – b="dem t=umaczenia; powinno
by:& po>redn.-niemiecki nizin, ja>niej;
«>rednio`» k=[ci si" «dolno`» bo tej
samej formy gramatycznej.
«po>redni» ]pomi"dzy, ang. middle\
wyra{nie r[/ne od «>redniego» ]prze-
ci"tnego, ang. average\ by je miesza:,
a jednak pomieszano.
ang. Middle Low German or
Middle Saxon is a develop-
mental stage of Low German. It
developed from the Old Saxon
language in the Middle Ages and
has been documented in writing
since about 1225(34.
]po\>redni-g[rno-niemiecki,
]po\>redni-wysoko-niemiecki
z Wikipedii&
historyczna forma j"zyka niemiec-
kiego. Form" t" poprzedza j"zyk
staro-wysoko-niemiecki, za> po niej
nast'pi=ł j"zyk wczesno-nowo-wyso-
ko-niemiecki.
Badacze przyjmuj', /e funkcjonowa=a
ona w przybli/eniu w okresie mi"dzy
rokiem 1050 a rokiem 1350. Niekt[re
{ród=a za cezur" ko<cow' przyjmuj'
rok 1500.
Za g=upi jestem, zostawiam j"zyko-
znawcom-teoretykom do rozstrz'sania
i zrozumienia. Opisa=em ‘>redniow.
niemieckim», lub «regional. >redniow.
niemieckim» bez wnikania.
†>re/oga meteor. /ar, upa=.
¯ >re` % /oga ]¢pa=, pokr. po/oga\
ang. heat,
ros. 'ar-/ar, teplota-tiep=ota,
pyl-py=, gorqhnost;.
>rod-a(ek(kowy ¯ >r[d. w obr"bie,
po(mi"dzy, wewn'trz, centrum.
po•sr[d ]po•mi"dzy, w•>r[d\.
staropol. >rzoda ]>roda\.
wo= 1289 sereda 1238,
posre∂i-posredi ]po >rodku\,
sred≠-srede ]w >rodku\.
My>lowo, «>rodek» jest og[lnoeuro-
pejskim, a mo/e i og[lno>wiatowym
sposobem okre>lania czego> wewn'trz
czego innego, wi"c pol. {r[d=o, >rodek,
i serce, maj' swych “krewniak[w” w
innych j"zykach, tj. s=owotw. pokrew-
ne greckiemu kardia, =ac. cor, franc.
coeur, anglosas. heorte, niem. herz,
>redniow. ang. herte, ang. heart,
ros. serdce-serdce ]serce\.
Tak/e ang. source ]{r[d=o\ od serca
pochodzi ]sic#\, >redniow. ang.
sours ¯ starofranc. sourse, surse.
We wszystkich s' znajome zg=oski i
litery& sckhs, oraz r, i ich
dobrze widoczne przej>cia nawet hk
w podobiznach fizycznych znak[w,
ma=ych liter r"cznie pisanych& hk,
yy
nie drukowanych ]#\. Tam ma=e k jest
urozmaicon' liter' h o p"telk".
Og[lnie uk=ad liter s–r–t jest «>rod-
kiem», i przej>cia tych d{wi"k[w,
jedne w drugie, z wyj'tkiem r kt[re
nie przechodzi w /adno inne, a wi"c&
cztd, sh ]herteherzser-
ceserdce\, sck ]kardiacoeur
source ^ {r[d=o\.
polski Serock, ser, ros. syr, Zat. Wielka
Syrta, ang. Surt }syrt| w p=n. Libanie ]w
Afryce\ tak/e do >rodka nale/'.
zakrawa te/, /e kokarda ]w"ze= w >rod-
ku\ ¯ kok % karda ¯ franc. cocarde,
ang. source – pol. {•r[d•=o – >•rod•ek.
>rub-a(owa:(okr"t, szruba
pr"t walcowy z gwintem, wkr"t,
dosł. kr"c'ce si" ostrze ¯ >ru % ba.
starofranc. escroue, >redniow. ang.
screwe, ang. screw;
ang. screwdriver ]>rubokr"t\.
Rodzaje >rub&
• machine screw ]maszynowa,
z p=askim =bem lub o kszta=cie nitu;
gwint tej samej >rednicy na ca=ej
d=ugo>ci >ruby\,
• wood screw ]o >rednicy gwintu
rosn'cej im bli/ej =ba, zwykle do
po=owy >ruby\,
• lag screw ]o grubym =bie, rzadki
gwint do po=owy d=ugo>ci >ruby\,
• set screw ]o grubym =bie, g"sty
gwint do po=owy >ruby\,
ros. vint-wint.
˚wiert=o.
>rut(a, >rucina mia=(ek
1. drobne, /elazne kulki do naboju
my>liwskiego, strzelby, strzelec-
kie ziarnka o=owiane,
2. mielone ziarno ]z =uskami\.
niem. schrot,
wo=. 1289 \rou† pwenicou-
orut pszenicu ]>rut[w pszennych,
otr"b[w\.
>ry/ meteor.
1. >nieg w wodzie,
2. wst"pny stopie< pokrywy lodowej
na rzece.
†>rze{ meteor. szron, mg=a. ˚>ry{.
staropol. YE,
†>rzod jęz. w>r[d.
ang. among, ros. me'du-mie/du,
posredi-posredi.
†>rzoda >roda.
>wiad-ek(ectwo(czy:(omie
dosł. znaj'cy ˘
do•>wiadczenie – do•znanie,
prze•>wiadczenie – prze•konanie,
za(po(prze(o(do(wy•>wiadczenie,
za(po(przy(wy•znanie, oznajmienie,
wiedzie:, wiadomy,
staropol. >wiadczy:, >wiaczczy:,
>wiaczszy:, >wiaczy:, >wiadszy:,
>wiedczy:, >wiedszy: ]sk=ada:
yy
zeznanie w s'dzie, wyst"powa: w roli
>wiadka\, staropol.
>wiad•ek(ectwo(om(omo(omy.
za(po(u(prze(o(do(wy•>wiadczy:.
~>wiadczy: czas dok. ¯ >wiadek
]osoba rzecz znaj'ca, mo/e potwier-
dzi:\, znanie, wiedza ]kto>, kto wie\.
za•>wiadczy: – czas dok., wyda:
potwierdzenie, staropol. >wiat•=o(=o:(=ogniady(
¯ za>wiadczenie
po•>wiadczy: – potwierdzi:
u•>wiadczy: – napotka:, dojrze:
prze•>wiadczy: – ca=kowicie,
w przekonaniu by:
o•>wiadczy: ]si"\ – oznajmi:
do•>wiadczy: – dozna:,
¯ do>wiadczenie
wy•>wiadczy: – na zewn'trz,
komu> przys=ug"
>wiadectwo wg mSjp 1969&
1. «dokument stwierdzaj'cy co,
b"d'cy dowodem prawnym»,
2. «>wiadczenie o czym, stwierdze-
nie czego przez kogo ]zwykle
naocznego >wiadka\; pismo, wy-
powied{ stwierdzaj'ca co».
˚>wie: ]wy>wiecaj, daj >wiadectwo\.
=ac. certus ]pewien\ % facere ]robi:\
˘ certificare ˘ >redniow. =ac. certifi-
catus ˘ franc. certificat;
ang. certicicate, to certify,
ros. udostoverenie-udosto-
wierenie ¯ vera-wiera ]wiara\,
pis;mennoe sviditel;stvo.
>wiadom(y(o>: jęz. zna•j'cy(nie.
za•kon – za(po•znanie.
kon ^ zna ^ >wiadomo>: ˘
>wiadek – znaj'cy,
kon ¯ ang. conscious ¯ =ac. conscius
]>wiadom, przytomny, znaj'cy\.
staropol. >wiadomy ]znany, wiadomy\.
ang. conscious,
ros. soznatel;nyj.
>wiat(owy(owiec geogr.
glob ziemski, niezmierzone obszary
l'du, wszystko co istnieje na ziemi
]>wiat zwierz't i ro>lin\ ˘ bytowanie,
/ycie doczesne ]zej>: z tego >wiata – z
tej ziemi\. wszech>wiat –
=ac. universum ˘ franc. univers ˘
ang. universe ]wszystko razem\,
gdzie&
unus ]jeden\ ˘ uni ]wszech\ %
vertere ]obr[t\ ˘ versus ˘ verse
]t=um. na >wiat ^ strona ^ wrot\ ˘
Worotis=aw, Warcis=aw, Wroc=aw ^
Íwiatos=aw,
verse ^ wiersz; werset ^ zwrotka.
ros. vselennost; ]len – ziemia\,
staropol. >wiat ]pie< drzewa\.
>wiat=o(czu=y(>:,
>wietl-any(ny(ik(ica,
>wiat=y fiz. jasn•y(o>: ˘ >wit,
rodzaj energii wch=anianej lub odbitej
przez r[/ne obiekty, na kt[re reaguje
oko oceniaj'c kszta=t przedmiot[w,
ich barw" i odleg=o>: do nich; m[zg
uk=ada wszystkie bod{ce w obraz,
odwrotno>: mroku, nocy, ciemnoty ˘
>wietlica, o>wiecenie,
>wieca, >wietlik, po(o•>wiata.
staropol. >wiat=y ]jasny, czysty,
ja>niej'cy\.
(siwy ]jasno>:, jasno`... jasnosiwy\.
s=aw. sv≠t=, sv≠tlo,
wo=. 1289 sv≠tlost;-swiet=ost
]>wiat=o>:, >wietno>:\,
>wi't-ki(ek(tynia(eczny(obliwy
rel. ¯ >wi"to, Å´.
staropol. >wi'tnica – >wi'tynia.
staropol. >wi'to>ci – sakramenty.
>wi'tynie&
/ydowska& synagoga, temple,
bo/nica,
chrze>cija<ska& ko>ci[=,
poga<ska& kapiszcze, lecz nie by= to
budynek, ale plac na wzg[rzu, w pobli-
/u siedlisk, lub polana w lesie; sta= na
nim pos'g bo/ka, zwanego te/ idolem,
kumirem, lub ba=wanem; tam poganie
zbierali si" dla narad, s'd[w, i wr[/b,
i st'd termin «uroczysto>:»
¯ u` ]wy`\ % roki ¯ rok ]czas\, ˚rok,
i «uroczyszcze» ]`szcze – zdrobn.\.
Kumirnia, maj'ca by: >wi'tyni' ba=-
wana, zakrawa na b='d, niezrozumie-
nie; nie ma nigdzie >ladu /e poganie
stawiali budowle do tego celu. Íci"cie
licznych drzew w celu postawienia
budynku wymaga=o zbyt du/o wysi=ku
i zr"czno>ci, dla celu jak ochrona po-
s'gu. Pr"dzej by= to dom kap=ana.
Tak/e, Íwiatowid – bo/ek o 4-ch twa-
rzach, ka/da zwr[cona w inn' stron"
>wiata, nie widzia=by tego/ >wiata gdy
otoczony >cianami pomieszczenia.
Bo/nica – >wi'tynia ]poga<ska\, wg
Ss 2011, b="dnie.
>wid-er(rowa: narz. narz"dzie
do wiercenia otwor[w, g=[wnie w
materia=ach drzewnych, bor(owa:.
> % wid(e ]¯ wind\ % e(r
anglosas. windan ]wi:, kr"ci:,
skr"ca:, obraca: wok[=\,
pokr. niem. winden >redmiow. ang.
winden, ang. wind ˘ pol. gwint.
rzeka Íwider.
>widwa bot. krzew z rodziny
dereniowatych, pospolity w Polsce.
~>wieci: czas niedok. ¯ >wieca.
i przedrostki czyni' go dokonanym.
s=owotw. pokr. >wiat=o.
>wieci: mylone z blaskiem& >wieci si"
 b=yszczy ]blask bije ze<\; czasem
mieszane tak/e ze znaczeniem >wiad-
ka ˘ wy>wieca ^ >wiadczy, z pie>ni
ko>cielnej& „cud boskiej mi=o>ci, o
duszo ludzka >wie:” – >wiadectwo
daj ¯ >wiadectwo ¯ wiad;
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
przyczyn' pomy=ki&
>wiet ]>wietnie, s=aw.-ros. swiet=o\
 >wiat ]>wiat=o\ ˘ >wiadek, TD.
ros. svetit;-swietit, ang. to shine.
za•>wieci: – pocz'tek da:
>wieceniu
na•>wietli: – t=o ukaza:
po•>wieci: – przez czas jaki>
u•>wieci: – napotka:& nie u>wie-
cisz ani jednego –
nie u>wiadczysz
przy•>wieci: – na uwadze mie: ˘
przy>wieca my>l, cel
o•>wieci: – do pe=na, zupe=nie;
O>wiecenie
pod•>wietli: – od spodu
wy•>wieci: – ukaza:
roz•>wieci: – w r[/ne strony
†>wie:
wy>wiecaj, daj >wiadectwo.
z pie>ni ko>cielnej&
...cud boskiej mi=o>ci,
o duszo ludzka >wie:.
franc. montrer, ang. prove it,
ros. pokazat;-pokazat.
¢>wiekier powin.
te>:, ojciec m"/a lub ojciec /ony.
ang. father-in-law
s=aw.-ros. svekor=.
>wierk drzew.
Picea, drzewo iglaste sto/kowego
pokroju, z rodziny sosnowatych,
wiecznie zielone, o ig=ach kr[tkich,
ostrych, szyszkach zwisaj'cych.
¯ =ac. vertex ]wierzcho=ek... na cho-
ink" w okresie Bo/ego Narodzenia,
25 grudnia\.
ang. fir, fir-tree
s=aw.-ros. el;
>wietlik Euohrasia L., 450 gatunk[w
z rodziny zarazowatych ]Orobancha-
ceae, uprzednio w='czone do Scro-
phulariaceae\, u/ywana do leczenia
infekcji oczu.
franc. euphrasie, ang. eyebright,
ros. ohnaq trava-ocznaja trawa.
†>wieboda
1. pan hojny, szczodry,
2. swoboda, wolno>:.
>wiebodno>: – szczodrobliwo>:,
wielkoduszno>:.
ang. generous lord.
mjsc. Íwiebodzin.
>wiec-a(i:(zka(znik(cide=ko(ki
pokr. >wiat=o, o(po•>wiata, >wietlik.
staropol. >wieca ]>wiat=o\.
wo=. 1289 s= sv≠]ami-
so swieszczami ]ze >wiecami\.
sπa[]i-siajuszczi ]>wiec'cy\ ¯
siœne-sijanie ]>wiat=o, blask\.
mazur. sve]ami ]>wiecami\,
staropol. >weiczn-ik(y.
=ac. candere ]>wieci:, ja>nie:\ ˘
candela ]>wiat=o, pochodnia\ ˘
yy
anglosas. candel,
franc. bougie, chandelle, cierge,
>redniow. ang. candel, candele,
ang. candle, spark plug ]>wieca za-
p=onowa w silnikach spalinowych\,
ros. sveha-swiecza, svehka.
=ac. candella ]>wieca\ ˘ ang. can-
delabrum ]>wiecznik, od 1811\.
za(po(przy(o(pod(wy(roz•>wieci:.
>wiechta: b=oci:, szarga: ubranie
na sobie w spos[b trudny p[{niej do
oczyszczenia, wyj'tkowo zniszczy:
je; zwykle tak o dzieciach powraca-
j'cych wiosn' do domu po zabawach
z innymi dzie:mi.
>wiechta: j"zyk – u/ywa: nieparla-
mentarnych s=[w, niekulturalnych.
s=owotw. pokr. beszta:.
>wiecki jęz. nie podlegaj'cy w=adzy
ko>cielnej, zasadom, normom i regu-
=om ko>cio=[w.
staropol. >wiecki, >wiecski,
>wietski.
>wiecznik ˚>wieca.
†>wiegot dźwięk.
>wiergot, kr[tkie, wysokie d{wi"ki
ptak[w.
¢>wiek-or(row powin.
ros. te>: i te>ciowa,
ojciec lub matka m"/a, /ony.
staropol. >wiekra – te>ciowa.
ros. svëkor, svekrov;,
staropol. >wiek-ier(ra, >wiokier
]szwagier(ka\, tak/e ˚/e=w(ica;
¯ niem. schwager ]szwagier\.
>wiergot(a: dźwięk.
trzebiot, g=os drobnych ptak[w,
g=[wnie wr[bli.
ÍÇ, odmiana :wierkania.
> ]wysoko\ % wier % got, z niew't-
pliwym wp=ywem ang. twitter
T ˘ C, Ç, ros. hirikat;, pokr.
ang. chirp, twitter, por. szczebiot,
pokr. szwargot, ÍSz.
>wierk bot., drzew.
Picea, gat. drzewa iglastego,
sto/kowatego kszta=tu, z rodziny
sosnowatych.
> ]wysoko\ % wierch, Ch  K.
>wierszcz zool., owad. konik polny,
cykaj'cy skoczek, owad skacz'cy.
¯ > % wier % szcz ¯ sk]ok\.
staropol. >wiercz – >wierszcz.
anglosas. gr≤s % hoppian ˘,
gr≤shoppe, holend. gr≤shoppe,
niem. grashüpfer,
>redniow. ang. grashoppere,
ang. grasshopper,
ros. kuznehik-kuznieczik.
>wierzb(i: med., pokr. sw"d(zi:.
paso/ytnicza zaka{na choroba sk[ry,
pokr. liszaj.
niem. krätze ]>wierzb\.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
=ac. scabere ]drapa: si"\,
ang. ]med.\ scabies,
]sw"dzenie\, itch,
ros. hesotka-czesotka.
†>wierzepie anim., zwierz.
ko< rozp=odowy, stadnik.
staropol. >wierzep-a(ica, >wierzo-
pa, >wierzepa – klacz, koby=a /yj'ca
w stadzie na swobodzie, {rebica.
>wierz-op(upa bot.
nazwa chwastu o /[=tych kwiatach.
†>wie>: powin.
1. siostra /ony,
2. krewna, powinowata.
˚>wiostka, OE.
>wiet-no>:(ny(lany(lica(lik
¯ >wiat=o, AE.
ang. firefly ]ka/dy z kilku /uk[w
kt[rych brzuch >wieci >wiat=em
fosforowym; larwy i bezskrzyd=e
samice zwane s' glowworms –
>wiec'cymi robakami\,
ros. svetlq]aqsq muxa,
svetlqk-swietlak ]>wietlik\,
>wie/-y(o>: jęz.
tylko co, dopiero co, prosto z, nie-
dawno, nadal w stanie naturalnym.
g=[wnie o jadle ]owocach i mi"sie\,
>wie/y >lad, itp.
ros. sve'ij.
Íwi"te Cesarstwo Rzymskie
imperium centralnej Europy, obejmu-
j'ce g=[wnie ludy germa<skie, za=.
w wyniku koronacji Ottona I w 962
r. jako cesarza, przez papie/a, lub –
wed=ug innych – w wyniku koronacji
Charlemagne ]Karola Wielkiego\ w
800 A.D., i ko<cz'ce si" rezygnacj'
austriackiego Francisa II, z tytu=u, w
1806, wg S=ownika Webstera.
Has=o bez zwi'zku z j"zykiem i histori'
Polski, i tak pozosta=oby, gdyby nie ra-
/'cy b='d, i zakorzeniony w literaturze
rosyjskiej i polskiej tak/e, bo Bawar[w
zwano ˚Waregami, przyby=ymi “zza
morza” do Nowogrodu Wielkiego, 864
A.D., i st'd, /e byli oni Skandynawami
]$# “zza morza” bo w[wczas p=ywano
wzd=u/ brzeg[w, nie w poprzek\, gdy
latopisy wyra{nie m[wi', /e by= to “l'd
mi"dzy ziemi' Angielsk' i W=osk'”, a
wi"c w Europie Zachodniej, a Bawaria,
w p=d. Niemczech by=a ksi"stwem i
kr[lestwem, `regi ¯ =ac. rex, regis
]kr[l\, nieme S, gr.-celt. BW.
St'd Wareg[w zwano te/ Rzymia-
nami przyby=ymi na Litw" – czas
przybycia nastr"czy= trudno>ci... za
czas[w Nerona.
Íwi"te Cesarstwo Rzymskie, rejon
Alp, Celtowie, Bawaria, wyda=o s=owa
z j. =aci<skiego, z kr[lestwem zwi'zane&
Waregi, Alemanie, Germanie&
- Waregi ¯ Ba•war % =ac. regis,
yy
- Alemanie ¯ ale ]royale...\ % mann,
- Germanie ¯ ger ¯ regis % mann;
z kr[lem lub kr[lestwem zwi'zane s'&
- York ¯ roy % k ]do, od\,
- Albania ¯ al, ale % bania,
- Alsace ˘ b % Alsace ˘ B•alsac.
termin «Germanie» nie u/ywany przez
samych Niemc[w, znaczy obcy im.
Íwi"te Cesarstwo Rzymskie wyda=o
tak/e s=owo kunigas, u/ywane w >red-
niowiecznej Litwie, b"d'ce hybryd'
¯ niem. könig % lit. `as; szereg miej-
scowo>ci tam o nazwie Kunigißki.
=ac. Sacrum Imperium Romanum,
niem. Heiliges Römisches Reich,
ang. Holy Roman Empire.
>wi"t-y(o(oszek(owa:(o>:(
(opietrze(okradztwo(oja<ski
rel. od g="bokiej wiary i obchodzenia
dni wyznaczonych przez Ko>ci[= do
przerwania pracy, oraz przestrzegania
ko>cielnych polece< i norm etyczno-
moralnych.
>wi"c•i:(one(ie,
>wi't•ki(ynia(eczny.
=ac. sanctus ˘ starofranc. i >red-
niow. ang. seint, saint ˘ ang. saint,
wo=. 1289 svœt=-swiat ]>wi"ty\,
ros. svqt-oj/ynq/it;/ili]e.
staropol. >wi"topietrze ]podatek
p=acony na rzecz Kurii rzymskiej –
stolicy >wi"tego Piotra\.
>win-ia(ka(tuch(tuszy:
>wi<-ski(stwo anim., zwierz.
zwierz" domowe, pokryte szczecin',
hodowane na ub[j dla dobrego mi"sa,
znane z przepychanek i grzebania
w nieczysto>ciach; >wintoszy: –
plugawi:, m[wi: >wi<stwa ]brudy,
dot. spraw bliskich odbytnicy, sek-
sualnych\.
germano-s=aw.,
anglosas. swin, pokr. niem. schwe-
in, >redniow. ang. i ang. swine,
ros. svin;q.
†>wiostka powin.
siostra /ony, szwagierka.
˚>wie>:, OE, STÍÇ.
>wir ¯ wir.
1. ruch. kr"ci: ˘ >wider, wiert=o,
2. med. ob="d, pomieszanie zmys=[w.
>wis-n':(zcze: dźwięk.
>wist(ak(a: dźwięk. pokr. gwizd&
>wisn': – gwizdn':.
anglosas. hwistlian, >redniow. ang.
whistlen, ang. whistle.
>wistak – Marmota, marmota, gryzo<
z rodziny wiewi[rkowatych o rdza-
woszarym futerku, wydaje dono>ny
>wist, zim" przesypia; /yje w wyso-
kich g[rach.
ang. woodchuck ]wg S=ownika
Webstera& any of a group of common
American burrowing and hibernating
yy
marmots with coarse, red-brown fur;
also called ground hog\,
niem. waldmurmeltier.
>wistek skrawek papieru,
pokr. s=owotw[rczo do zwitek.
>wit(a(a:(anie pora dnia.
1. rozja>ni•a(a:(enie,
promienie s=o<ca na horyzoncie,
2. w przen. pocz'tek ol>nienia,
=apa: o co chodzi, mie: pierwsze
oznaki rozumienia, prze(b=ysk.
¯ > % wita ]¯ =ac. wita\
wo=. 1289 sv≠ta-swieta ]>witu\.
>wita społ.
poczet dostojnik[w w=adcy, osoby
jemu towarzysz'ce podczas uroczy-
sto>ci ¯ odpowiedni ludzie do stanu
g=owy i oprawy wydarzenia.
starofranc. suite, sieute
>redniow. ang. siute, seute ˘
ang. suit.
Íwite{ legandarne jezioro kt[re
tajemniczo zagin"=o w czasach
historii pisanej.
Nie zagin"=o. Jest to chyba
jez. Zatie gdy czytane wspak.
Ze starej widok[wki, z lat ok.
1915–1920, niegdy> posiadanej
przeze mnie&
Jaki/ to pi"kny m=odzieniec,
jaka/ to pi"kna dziewica,
brzegami sinej Íwitezi,
id' przy >wietle ksi"/yca.
†>witn': jęz. ja>nie:, b=yszcze:.
Stan w dniu 22 wrze>nia 2023.
yy
T `rus ˘ sour }sur| ]kwa>ny;
zgorzknia=y; cierpki\
T – znak kszta=tem podobny jest do >redniow. ang. dryft, drift ˘
kilku innych, w tym F. staropol. tryfta ]tratwa\
Litera T spe=nia funkcj" przeczenia
izdist ˘ gwizd>wist,
w s=owotw[rstwie& jestemjezdem
ang. not ¯ no ]¢pozytyw\ % t ]nie\; Lidwa – Litwa
no ¯ anglosas. na ]¢pozytyw\ ¯ ne a Wiegant – Wigand
]dosł. nie zawsze, ang. lit. not ever\ Witowt – Witowd, Wito=d
¯ aye ]zawsze, ang. always, ever\ ˘ `kint – `kind ]Wi•kint(kind
dawne polskie, staropol. no ]tak, po- Ste•kint(kind\
zytyw\, dzi> wzmnocnienie& no tak, `wojt – `woid ]Kukowojt\
no nie, `art – `ard ]Lubart\
skot ]du/e ˘ byd=o rogate, krowy\ `munt – `mund ]Zygmunt\
¯ sko ]ma=e, drobne\ % t ]nie\;
Witen – Widen
istnia=a skala wielko>ci& Inflanty – Lifland
py=  drobne  du/e  wielkie ˘ Trusø – Dru/no
i=, kurz  pies  krowa  ko< ˘ Pont – pond
herb szlach. Staryko< ]wielce stary\, Achmet – Ahmat
Ko<skowola ]wielka wola\, gr[d Mahomet – Mahommed
Koniecpol na granicy Wielkopolski kommander – komtur
z Ma=opolsk'. trepy – drepta:
Ma=a litera T ]t\ jest zwierciadlanym water – woda
odbiciem ma=ej F ]f\ ˘ s=aw. neti nest – gniezdo
]bratanek, synowiec\ ^ isl. nefi ty= ]zad, st\ – =yd ˘ =ydka
ang. nephew, franc. le neveu, i wiele innych, ˚]litera\ DT
ros. nplemqnnik= ]plemiannik\
th, ph ^ f, TTHD ˚]litera\ D.
ang. toward  forward TZ, S, Sz; th ˘ sz
koncepcji 002.A. w odmianach, litera T mo/e by: za-
d{wi"k T przechodzi w D, C, Cz, S& st'piona przez S, SS, a T, ST przez
GKC ]Cz\TD. SZ& razgrabitirazgrabisza.
ZS ]Sz\TZ posempotem, segotego
STSZ LestkoLeszko, Laszko, Leszek,
gwizd>wist,
TCCZÇ cz"ste
anglosas. clath ˘ >redniow. ang. cloth jestemjezdem,
– staropol. klach ]sukno\ kot ]do\ ˘ kosz, koszula ]do otulania,
ang. squirt ]tryska:\ ˘ skwiercze: tulenia\, koszka ros. kot ]kot ^ ko ^
Martin ˘ Marcin ka ^ do\, Parkot ^ Parkosz ^ parado
Matej ˘ Maciej ^ do par]y\,
Toftiwi= ˘ Towciwi=, Czewciwi= Cimoszewicz ¯ Timothy
Lutek – Lucjan pl'ta:pl's,
tarn` – czern` ]wiele grod[w& mecenasmecenat,
Czernih[w, Czernobyl\ ang. wisewitan,
kot ˘ koci, kociak anglosas. w≤ter, niem. wasser,
bity – bicz – bi: ang. water.
tego – czego, niem. schuss ]strza=\, ang. shoot
dlatego – dlaczego, ]strzela:\, shot ]strza=, strzelec\
tobie – ciebie, ty – ci ]OO czyt. U\
t"gi ]silny\ – c"gi ang. fleet ]flota\ – flis(ak
tchawica – kawka ]ptak zatykaj'cy Oktak – Oksak
kominy\ – czkawka ]zatykaj'ca ang. toll ]c=o\ – niem. zoll ˘
przew[d oddechowy\ zoller ]celnik\
i wiele innych, nazw w=asnych i list, lest ]las\ – lisz ]Kalisz\
pospolitych; z nieznanych bli/ej rot ]rudy\ – Russel, Russ
s=aw.-ros. terpeliwyj ]cierpliwy\ ˘ Oktak – Oksak
pol. precz ]nie cierpi", wyno> si", TF rzadkie
won st'd; won ^ st'd ¯ austr.-niem.\, isl. nefi  s=aw. neti
pol. cug(le, prze(ci'g ¯ niem. zug ang. forward  toward
}cug| – ang. tug ¯ tuggen, toggen stiff ]sztywny\  niem. stift ]:wiek\
TD nagminne pol. tere, fere, kuku, bajka
gr. Tanais ^ rzeka Don; T nieme ]jak H i S, w alfabecie
Don % is ]woda, rzeka\, tak i ...S, T\, w j. ang.
inne, w tym Tigris, Sesuwis ballet, bouquet, depot, valet.
=ac. acidus ˘ ang. acid ]kwas; sour\ salt ˘ s[l, A ^ Ø
˘ cid ˘ cit•ron(rus, cytryna; niem. sort salz ˘ pol. sor-zalc
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
t, to, ~at’, ~a: symbol czasu ˘
s=aw. czasownikowa forma `at;,
pol. `a:, odpow. ang. to ]np. to be
– by:\, OA.
anglosas. tima
>redniow. ang. i ang. time.
t, tr symbol ziemi ¯ =ac. terra,
zmaczna liczba s=[w zawiera ten
d{wi"k, w zwi'zku z ziemi', w
tym wiatr, trawa, trakt, trop, trasa,
trumna ]$\, trup, >wiat, i inne.
tabak-a(iera sproszkowany tyto<
nasycony zapachami.
¯ rurka lub fajka w kt[rej Indianie
palili ziele; nazwa przeniesiona na
sam' ro>lin" ¯ Tobago opodal Am.
P=d. i prowincja na Jukatanie ]Am.
Centr.\.
karaib. tabaco, hiszp. tabaco,
ang. tobacco.
tab-ela(elaryczny(lica(letka(
(liczka uk=ad rubryk, spis danych,
cz"sto liczbowych lub innych, w
kolumnach i rz"dach, w okre>lonym
porz'dku, na arkuszu; tablica.
=ac. tabula ˘ starofranc.,
>redniow. ang. i ang. table,
tabu•lar(late(lation(lator,
ros. ]mebel\ stol, stolik-stolik,
]liczb; ang. of figures\ tablica,
]zawarto>:; ang. of contents\
oglavlenie,
]tabel-cover\ pokrywka stola,
]table-land, plateau\ ploskogore,
]table-linen\ stolovoe belë,
]table-spoon, large spoon, warzocha\
stolovaq lo'ka,
]med.\ tabletka, lepëwka,
]table-turning\ stoloverhenie.
staropol. tablicze,
1461–1467 tablizami,
1473 tabula ymaginym albo
tablicza; tablicza, XV w. tablycza
ricmachia, 1500 cum dyamento
thablycze ˘ tablicza, tablycza,
thablycza, tabliza ]zccz$\ –
1. deska,
2. obraz, malowid=o
czy p=askorze{ba,
3. p=yta wyg=adzona s=u/'ca
do pisania,
4. tabliczka z cyframi u/ywana przy
nauce arytmetyki,
5. drogi kamie< szlifowany na tzw.
tablic", tzn. z mocno >ci"t' g[rn'
powierzchni'.
=ac. 1. tabula, assis,
2. imago picta vel sculpta,
franc. 1. la planche, 2. la peinture,
ang. 1. board, plank, 2. painting,
ros. 1. doska-doska, 2. kartina-
kartina, 'ivopis-/iwopis.
tabernaculum rel.
namiot, przeno>ne sanktuarium kt[re
?ydzi nie>li podczas ich wychod{ctwa
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
z Egiptu do Palestyny.
=ac. taberna ]szopa, tawerna\ ˘
zdrobn. tabernaculum ˘ starofranc.,
>redniow. ang. i ang. tabernacle;
taberna  tawerna,
celt.-gr. BW, V.
tabe-s(tyk med.
uwi'd rdzenia kr"gowego jako p[{ny
objaw ki=y.
tabetyk – cz=owiek chory na tabes.
tabor techn.
og[= pojazd[w danego rodzaju
w obr"bie grupy ludzi, pa<stwa.
staropol. 1424 thabor; tabor – ob[z
wojskowy os=oni"ty wozami.
ang. ]tabor kolejowy\ rolling-stock,
}†Old Polish| retrenched camp.
taboret mebel.
sto=ek, krzes=o bez oparcia i
por"czy.
starofranc. i ang. ]Am.-Eng.\ taboret,
ang. ]Brit.-Eng.\ tabouret.
dosł. b"benek ¯ tabor, tabur, tabour,
s=aw. tabrec;.
tabu kult.
u prymitywnych, pierwotnych lu-
d[w, szczep[w ]Papuas[w\ zakaz
religijny dotykania lub nazywania
pewnych przedmiot[w i wykonywania
czynno>ci.
tonga<ski ]z wysp Tonga, Polinezja\
tabuu ˘ ang. taboo ˘ tabu
tabul-atura(ogram
1. muz. notacja muzyczna, dla utwo-
r[w organowych, lutniczych,
2. techn. ta>ma papierowa zapisana
automatycznie.
>redniow. =ac. tabula ]tablica\ % gr.
gramma ]zapis\.
tabun stado koni.
tur. tabun ]trzona\ ˘ ukr.
taca p=askie naczynie sto=owe do
przenoszenia da< i przedmiot[w.
pers. täszt ]kubek\, arab. tas,
ital. tazza.
staropol. 1488 thaczam ˘ thacza –
rodzaj daniny na rzecz plebana
}dzi> pieni'dze k=adzione na tac"
podczas mszy w ko>ciele, J.D.|.
ang. tray, slaver,
ros. podnos-podnos.
†tacher liczebnik. tuzin, 12 sztuk.
staropol. 1472 tacher.
=ac. duodecim ¯ duo ]2\ % decem
]10\,
starofranc. dozaine ¯ douze ]12\,
>redniow. ang. dozeine ˘
ang. dozen, ros. d['ina-diu/ina.
¢tachn': czynność.
ci'gn':, sztachn': ]zaci'gn': si"\.
staropol. 1471 kon z vrona plyesz-
nyvy, rowny, gdyszmy thachly,
swyaly ]wzi"li\ mv gy pyeszy ve
yy
wschy,
1436 operatus est t'chn'= –
1. i>:, jecha:, ci'gn':,
2. czyni:, robi: ]$\.
tachometr instr.
tachymetr instr.
tacz-a:(ka(anka ruch., narz.
¯ toczy:,
za(prze•tacza:; taczka, przetak.
staropol. 1466 tacz' sz' –
toczy:, posuwa:.
staropol. 1495 ot ¢taczanye czegli
˘ taczanie –
przewo/enie na taczkach ]$\.
staropol. 1406, 1429 taczky,
1437 taczky porticula,
XV w. taczky gerula,
1461 thaczky,
1462 dwogich thaczek,
1493 a reformacione taczek,
1494 od ¢okowanye taczkow,
za taczky; pro tribus taczkach,
ca 1500 thaczky portentula,
1471 taczky vehiculum ˘
taczka, thaczka –
1. rodzaj r"cznego w[zka na jednym
k[=ku,
2. jaki> rodzaj w[zka.
franc. brouette, niem. schubkar-
ren, >redniow. ang. wilberwe
¯ wheel % barrow ˘
ang. wheelbarrow ]p=ytka, otwarta
skrzynka do przewo/enia lekkich
=adunk[w, maj'ca jedno k[=ko z
przodu tworz'ce tr[jn[g z dwoma
wspornikami z ty=u, i dwoma
uchwytami do podniesienia pojazdu
z podstawy, i popychania go lub
ci'gni"cia\, ros. tahka-taczka.
¢tacze jęz. potem.
staroros. tahe-tacze.
Tadeusz
gr. Thaddaios ˘ p[{no=ac. Thaddaeus
]=ac. Deus ^ B[g\ ˘ ang. Thaddeus,
Thadeus ˘ pol. Tadeusz, ˚ler ]B[g\.
†tafciany jęz. ¯ ˚tafta ]gat. materii\.
tafla p=yta ]lodu\.
¯ niem. tafel ]tablica, tafla, st[=\, ang.
flat ]szeroki i p=aski\ ¯ staronord. flatr,
tak/e anglosas. flor ]pod=oga\.
przestawione T& fla•t  ta•fla,
s=owotw. koncepcji 023,
wi"cej ˚flat, p=yta.
p=o, p=y ^ fla s=owotw. zwi'zane ze
sob'& p=y•ta  ta•fla ]p=y ^ fla\ ˘
p=ytki, ang. flat ]p=aski, p=ytki\,
cie•p=y(p=o, ang. fla•me ]p=o•mie<\.
staropol. 1363 od kazdey thafflye
˘ thafflya – cz">: tratwy, kilkana>-
cie sztuk bali drewnianych po-
='czonych r[wnolegle w ca=o>:
}wg Ss 1953& kilkana>cie sztuk
drzewa po='czonych r[wnolegle
w jedn' ca=o>:;
yy
1. drzewo jest rosn'c' ro>lin',
2. ca=o>: jest zwykle jedna, J.D.|
¯ niem. tafel ]1. tablica, 2. tafla,
3. st[=\.
tafta tkan. lekka tkanina z jedwabiu
o delikatnym po=ysku, szeleszcz'ca
przy poruszaniu, u/ywana g=[wnie na
suknie wieczorowe i balowe.
pers. taftan ]falowa:, kr"ci:\ ˘
taftah ]H nieme\ ˘ starofranc.
taffetas, >redniow. ang. taffata ˘
ang. taffeta, ros. tafta-tafta.
s=aw.-kij. 1110–1118& fofuda.
staropol. 1419 taffta,
1472 thaffta,
1476 thawtha,
1483 albo thawthy,
1489 pro purpura
albo thawtha grisea,
1491 pro tafty duos florenos,
1495 thawfta; thawta, tawta ˘
taffta, thaffta, thawtha, tafta, tawta
– tkanina jedwabna.
staropol. 1421 coldry tawczane,
1468 dwye tawczyenich,
1496 hazuka tawczana,
ca 1500 w pla}sz|cz thvaczyany
]pro thavczyany\ uel w pawlocza-
ny; v plascz thawczyany ˘
tawczany, thavczany – tafciany
]tawciany, tawcieny\, uszyty z
tafty, pokryty taft'.
taftaj broń. przykrycie na strza=y.
`aj ¯ tatar.
¢tagan techn. tr[jn[g.
pol. dryfus, s=aw. tagan=-tagan.
tai: og[lnos=aw., pras=owo, jęz.,
czynność. – skrywa:, milcze:. tajno
]skrycie\, tajemnica, tajnik, zataja:,
tajny.
wg mSjp 1969, tai:& «trzyma: w
tajemnicy, ukrywa: w sobie; kry:,
chowa:» a tajemnica& «co> tajonego,
rzecz kt[rej nie nale/y rozg=asza:,
kt[ra nie powinna wyj>: na jaw;
sekret».
ros. tait; ]ukrywa:, utrzymywa:
w sekrecie\. za•tai:(milcze:,
tajemn•y(ica(iczy, tajny
s=owotw. pokr. czai: ]kry:\ TCz.
staropol. prawd' popi taiø ]taj'\,
yzze sz' gey l'kaiø;
matrwe cyalo tayl; taysz,
1466 ocultat tagy, arator,
1461–1467 dissimulant, tay',
oculta mala; nye chczyal taycz;
nye thay, 1466 tay'cz;
tagyl }si"\, tagyly szyø; syø
tagilasta; tagili syø; to syø tagila;
syø tagil, 1461–1467 tayø sza;
y thay szye ˘ taicz, taycz, tagycz,
tagil, thaycz ]szye, szyø, sza\ –
1. ukrywa:, nie ujawnia:,
2. tai: si" – udawa: ob='kanego.
=ac. 1. occultre, celare, dissimula-
re, ang. to hide, to conceal,
to keep secret, niem. verhehlen,
]tai: si"\ geheim tun,
ros. tait;/sq-tait(sja,
skryvat;-skrywat.
taja: proces.
top•nie:(i: si", rozpuszcza: si",
g=[wnie o >niegu wiosn', /e taje.
¯ ta, me, is, top, i in. ]woda\ % ja:.
staropol. nye rostayal ˘ tayacz –
topi: si", zmienia: si" w p=yn.
=ac. liquefieri,
franc. degeler, se fondre,
anglosas. thawian ˘
>redniow. ang. thawen ˘
ang. to thaw, melt, dissolve,
ros. ras/taqt;-ras(tajat.
tajem-nica(niczy(ny jęz.
tajfun meteor.
wg mSjp 1969& cyklon tropikalny
wyst"puj'cy na wybrze/ach Chin,
nad Filipinami i przylegaj'c' do
nich wschodni' cz">ci' Oceanu
Spokojnego.
wg Swo 1980& gwa=towny, silny
wicher typu wirowego, cyklon tropi-
kalny w p[=nocno-zachodniej cz">ci
Oceanu Spokojnego na p=d.-wsch.
wybrze/ch Chin i Korei, w Japonii i
na Filipinach.
¯ niem. Tajfun, ta j ]wielki\ % fung
]wiatr\, nie bez wp=ywu gr. typhon
]huragan, tr'ba wodna\ i arab. tufan.
wg S=ownika Webstera, 1962&
chi<ski dialekt. tai-fung ]wielki
wiatr\ lub $ ¯ Tai ]Formosa\ st'd
Formosa ]wiatr\, z wp=ywem
wcze>niejszego tuphan, tufan; port.
tufao; arab. tufan ¯ gr. typhon
]huragan, ang. hurricane\,
franc. typhon, niem. taifun,
wasserhose, ang. typhoon,
ros. tifon-tifon, uragan-uragan.
taj-ny(emnica(emniczy(emny
jęz. ˚tai: ˘ tajny.
wg mSjp 1969, tai:& «trzyma: w
tajemnicy, ukrywa: w sobie; kry:,
chowa:» a tajemnica& «co> tajonego,
rzecz kt[rej nie nale/y rozg=asza:,
kt[ra nie powinna wyj>: na jaw;
sekret».
staropol. thamo sfwogø fszyczkø
tagemniczø vkaszal byl;
tagemnycz secreta;
thagemnycza;
tayemnycz szyercza nye wedz';
tagemnyczø; tayemstwo; tayem-
nycza sacramentum; tayemnycze
szyercza; thagemnicza bosza na-
piszana byla; thayemnicz; tayem-
nicza ˘ tagemnicza, tayemnycza,
thagemnicza ˘ tajemnica –
1. sprawa tajna, ukryta,
2. prawda niedost"pna dla rozumu
ludzkiego, prawda nadprzyrodzo-
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
na, mistyczna,
3. to, co powinno by: zachowane w
tajemnicy, zastrze/one dla
wybranych,
4. miejsce ukryte, niewiadome,
kryj[wka.
=ac. 1. res secreta, occulta,
2. veritas, 3. quod occultari, certis
quibusdam reservari debet,
4. locus occultus, latebra,
niem. pol.
verhehlen tai:
geheim tun tai: si"
geheimnis tajemnica
das geheimnisvolle tajemniczo>:
geheimnisvoll tajemniczy
geheim tajemny, tajny
geheimnis tajemny
verheimlichung tajenie
das geheime tajnia
geheim tajny
ros. ang.
tait; to conceal,
to keep secret, to hide,
taina secret,
tajnnik secret place,
tainyj secret, clandestine,
concealed.
ros. franc.
taikom secretement, an secret,
a la derobee,
taina le secret,
tajnstvennyj mysterieux,
tainstvo le mystere,
le sacrament,
wo=. 1289 vtain≠-wtajnie ]tajnie\,
tain≠-tajnie ]tajnie, skrycie\,
outaivsœ-utaiwsja ]skrycie przed\.
staropol. taiemne, thagyemnye,
tagemnye, tagempnye, tayemne,
th'yemnye –
1. po kryjomu, w sekrecie,
2. wewn"trznie, duchowo.
staropol. taiemnyk, tayemnyk ˘
tajemnik – cz=owiek dopuszczony do
sekret[w, wtajemniczony, zaufany.
staropol. tayemno, taiemne ˘
tajemno – po kryjomu, w sekrecie.
staropol. tagemnoscz, thagyemno-
sczi, tayemstwo, 1476 tagemnoscz;
tayemnoscz ˘ tajemno>: –
1. sprawa tajna, ukryta,
2. prawda niedost"pna dla rozumu
ludzkiego, prawda nadprzyrodzo-
na, mistyczna,
3. miejsce ukryte, niewidoczne,
kryj[wka.
staropol. thayemny, tagemni,
tayemny, th'yemny ˘ tajemny –
1. ukryty, niejawny,
1.a. wschystkych tayemnych
kxyagach ˘ tajemne ksi"gi,
1.b. tayny vtargacz ˘ utargacz
yy
tajemny – donosiciel,
potajemny oszczerca,
1.c. tayemny sloznik ypocrita ˘
tajemny z=o>nik – potajemny
grzesznik,
1.d. taiemne ˘ tajemne – tajem-
nica, sprawa tajna, ukryta.
2. niedost"pny dla rozumu ludzkie-
go,
3. taki, kt[ry powinien by: zacho-
wany w tajemnicy, zastrze/ony
dla wybranych,
4. dopuszczony do tajemnic,
wtajemniczony.
staropol. tayemstwo, tayemsztw',
thagyemstwa ˘ tajemstwo –
1. sprawa tajna, ukryta,
2. prawda niedost"pna dla rozumu
ludzkiego, prawda nadprzyrodzo-
na, mistyczna,
staropol. tagemni ˘ tajemny –
niedost"pny, ukryty.
staropol. taynicha, taynicza,
taynycza ˘ tajnica –
miejsce ukryte, niewidoczne.
staropol. taynye – po kryjomu.
staropol. tajno – w sekrecie;
tayno myecz ˘ tajnie mie: –
nie ujawnia:, ukrywa:.
staropol. tayni, tayno, tayne ˘
tajny –
1. ukryty, niejawny,
2. taki, kt[ry powinien by: zacho-
wany w tajemnicy, zastrze/ony
dla wybranych.
tajstra pojemn.
plecak, tornister, do noszenia
/ywno>ci lub sprz"tu, na plecach,
szczeg. podczas w"dr[wek pieszych.
franc. sac de soldat, havre-sac,
niem. tornister, ang. backpack,
knap-sack, satchel.
tak(i jęz. ¯ t % ak, TD,
a/ o czterech ]$\ {r[d=os=owach.
pierwszy {r[d=os=[w; dzie< i noc.
dai, tag ]dzie<\ ˘ da, tak ]pozytyw\,
niht ]noc\, not ˘ niet, nie ]negatyw\.
i «jak oni tak, to my inaczej, na opak»&
• rosyjskie pe=niejsze «niet»,
to polskie «tak» ]tag ˘ tak, K  G\,
• rosyjskie kr[tsze «da» ]tak\,
to polskie «nie» ]niet\.
>redniow. ang. dai, dei ˘ ang. day;
>redniow. ang. nyht, anglosas. niht,
neacht, pokr. niem. nacht ]noc\ ˘
noht, nought, naught ]nic\ ˘ not ]nie\
˘ pol. nic nie ]podw[jne przeczenie\.
«tak» fizycznie okazywane skinieniem
g=owy, z g[ry w d[=, czyli w pionie,
gdy ‘nie» – w poziomie, od prawej ku
lewej stronie, w poprzek pionu.
drugi {r[d=os=[w; woda.
si ]woda\ % c ˘ sic,
da ]woda\ % k ˘ tak.
S=owo jako> nieod=ocznie zwi'zane
z wod', w licznych zg=oskach&
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
=ac. aqua, franc. eau, niem. wasser,
ang. water, s=aw.-ros. woda, sem. is,
si ]Tigris, Sidon, Sinai, Israel, i inne,
˚nazwy w=asne\, jaw ]ital. Aquileia
˘ s=aw. Jawlen; pol. Kujawy\ ˘ =ac.
sic# ]tak#\ franc. si, qui, >redniow.
ang. yis, yus, niem. ja, s=aw.-ros. da
˘ pol. tak&
si, sic, sit ]woda\ ˘ rz. Sy:, syci:
]poi: ¯ gr. potami ^ ¢woda, dzi> rzeka
˘ Potop, pot\, sitowie i sito ]bliskie
przetak\, wyspa Sicily, i inne;
si, sic, sit  Sicily  =ac. sic ]tak\.
ros. da ¯ s=aw. da, 'e,
t ]d\ ˘ co; a, ak ^ nie ˘
pytanie& co nie$, odpowiedzi'& tak.
Odmian' tak – to, co AO&
co tak stoisz$, to co$, itp.
s=owotw[rczo pokr. jak ˘ tak... jak,
jako tako, pokr. so ˘ sobie, osoba;
1. s=owo posi=kowe do wskazywania&
• sposobu ˘ zr[b to tak,
• nat"/enia ˘ krzykn'= tak g=o>no,
• rzeczy z kt[rymi zgadzamy si"
˘ tak s'dz",
• do wyra/ania naszej opinii
˘ tak czy siak,
• chcemy widzie: ˘ kto to tak...,
• stanu ˘ jak sta=, tak i stoi, itp.,
• przesz=o>ci ˘ tak roczny
]ubieg=oroczny\,
2. wzmocnienie, nacisk ˘
przeczenia& tak nie, nie tak,
twierdzenia& tak jest,
3. mo/e by: zaprzeczeniem, lub
wzmocnieniem zaprzeczenia – nie
tak; jak wiele innych termin[w,
przechodzi: na skrajne znaczenie
«nie nie», ˚przeczenie.
taki – siaki, zaimek s=owotw[rczej
koncepcji 002.A, TS,
s=owotw. pokr. ˚ju/ ]potakni"cie\.
trzeci {r[d=os=[w; j':, chwyci:.
odwrotno>: ang. cat }kat| ]kot\.
u/yte w niekt[rych nazwach narz"dzi
lub przedmiot[w trzymanych w r"ku,
jak przetak ]tak/e od przetok, OA\,
fajtak; skr[cone do `ak ˘ lizak, bijak,
chwytak, czerpak, durszlak, przecinak,
zmywak, i inne.
¯ isl. tak ]trzyma:, uchwyci:, >cisn':,
mocno obj':, poj':\.
czwarty {r[d=os=[w; ang. yes ]tak\
˘ tak jest ]ak ^ yes\.
a/ tak ]do tego stopnia, tak bardzo\.
wo=. 1289 tako rekla-tako rek=a
]rzek=a tak\,
staropol. tak, thak ]I. 1. w ten(taki
spos[b, 2. do tego stopnia, tak bardzo,
3. to, 4. tak d=ugo, II. sp[jnik, 1. tak...
jako, 2. zar[wno... jak, 3. i, a, te/\,
w Ss 1953 7,5 kolumny cytat[w.
=ac. sic, franc. oui, si,
niem. so, ja ]tak\, solcher ]taki\,
derselbe ]taki/\, so, so ]jako tako\,
eben der; solcher ]takowy\,
ebenfalls ]tako/\, auch, ferner
yy
]tak/e, ang. also\, anglosas. gese, gise,
>redniow. ang. yis, yus ˘ ang. yes,
ros. da-da, TD.
¢tak isl. trzyma:, chwyci:, >cisn':,
mocno obj':, poj':.
w ko<c[wkach przyrz'd[w i przybo-
r[w, np. fajtak przetak, taczka
]wsp[lne z toczy:\.
†taka sprzęt. rodzaj r"cznego w[zka
o jednym k[=ku.
staropol. 1419 pro corribus albo
taki ]liczby mnogiej\,
1450 taky ]l. mnogiej\ ˘ taka ˘
zdrobn. taczka.
franc. la brouette,
niem. schubkarren,
>redniow. ang. wilberwe ˘
ang. wheel-barrow ¯ wheel % barrow.
ros. tahka-taczka.
taki jęz. wg mSjp 1969&
1. «zaimek nawi'zuj'cy do przymiot-
nik[w ]niekiedy i do innych wyra-
z[w\ u/ytych ju/ z zdaniu lub do
element[w sytuacji towarzysz'cej
m[wieniu; tego rodzaju»& By=em
nieufny – takim uczyni=o mnie /ycie,
2. «zaimek wprowadzaj'cy do zda-
nia nadrz"dnego zdanie podrz"dne
lub jego cz">:, wyra/aj'ce nasilenie
czego, powoduj'ce skutki w nim
wyra/one»& By=a taka ciemno>:,
/e nic nie widzieli na metr,
3. «wyraz o charakterze ekspresyw-
nym, towarzysz'cy innym wyrazom,
uwydatniaj'cy zwykle intensyw-
no>:, nasilenie tego, co one wyra/a-
j'»& Mia=em do niego takie zaufanie,
i inne przyk=ady.
staropol. ca 1360 thaka,
1416 tak',
ca 1428 pothakim ]pod takim\,
abi thaczy nyeposlvszny,
o thak' wyn',
my thake thakym przythaczam,
alye take tho skazanye,
my thake w thakey przythczi,
takye, takymy, thakym, takyem,
takym, takimy slowi, thaka tha
rzecz, th'ky albo th'kovy,
thakyem chwala w zemy szwe,
wszytky takye,
takye to vyelebn' dzyeczy'
b'dzye ˘ thaky, th'ky taky – taki&
1. tego rodzaju ]wielko>ci, jako>ci,
itp.\, jak ten, o kt[rym by=a lub
b"dzie mowa w s'siednim kon-
tek>cie, jak wynika z opisanej
sytuacji,
2. nast"puj'cy, zawieraj'cy ni/ej
podan' tre>:, sens,
3. wyraz podkre>laj'cy, intensyfiku-
j'cy znaczenie wyrazu kt[remu
towarzyszy – tak wielki, tak
niezwyk=y, tak pi"kny, itd.,
4. bli/ej nieokre>lony, bli/ej niezna-
ny, pewien, jaki>.
yy
franc. tel, pareil,
anglosas. swylc, swilc, swelc,
pokr. niem. solch]er, `e, `es\,
goth. swaleiks,
>redniow. ang. swulc, swilch,
swich ˘ ang. such&
1. tego lub tamtego rodzaju, tego
samego lub podobnego rodzaju,
podobny do czego> wspomnia-
nego, danego do zrozumienia;
szczeg[lnie,
a. b"d'cego tym samym z wcze>-
niejszej wypowiedzi,
b. b"d'cy w tej samej jako>ci
lub rodzaju,
2. nie wymieniony; niesko<czony;
jaki>; pewien, jak& w taki dzie<
mo/esz i>:,
3. tak skrajny, tak wiele, tak wielki,
itp., u/ywany w zale/no>ci od kon-
tekstu, by wyrazi:, jak& nigdy nie
spodziewa= si" takiego honoru,
niem. solch, wg s=ownika Hanny
Nakonecznej& solcher ]˚tak\,
anglosas. swylc, swilc, swelc ˘
>redniow. ang. swulc, swilch,
swich ˘ ang. such,
ros. takoj-takoj, takovoj-tako-
woj, takov-takow.
takie jęz.
staropol. take, 1420 takye; thakye,
thake –
1. w zdaniu z=o/onym jest odpo-
wiednikiem zdania podrz"dnego&
1.a. sposobowego –
w ten sam spos[b,
1.b. okolicznkowego stopnia
i miary w zwrocie takie wiele
– tyle,
2. w zwi'zkach wewn'trz zdania
do='cza na stopniu r[wnorz"dno>ci ]
cz"sto z towarzysz'cym sp[jnikiem
a, i\ cz">: zdania, informuj'c /e
jest ona w tym rz"dzie cz=onem
nie pierwszym, cz"sto ostatnim,
kompletuj'cym, czasem nieoczeki-
wanym – a te/, i te/, i tak samo,
3. wyst"puj'c ]samo lub z towarzy-
sz'cym sp[jnikiem i, a\ w drugim
lub dalszym zdaniu r[wnorz"dnym
informuje, /e nast"puj'ce verbum
lub nomen ma sw[j odpowiednik
w poprzedzaj'cym tek>cie, /e ich
sytuacja tre>ciowa jest podobna, /e
zachodzi jaki> paralelizm; mi"dzy
zdaniami zachodzi stosunek&
3.a. ='czny – i, a, a te/, r[wnie/,
nadto, pr[cz tego,
3.b. wynikowy – wi"c, wtedy,
zatem, przeto, dlatego,
3.c. przeciwstawny – ale te/,
natomiast, za>, jednak,
3.d. roz='czny w po='czeniu
albo takie – albo te/,
3.e. nawi'zania – r[wnie/, tak/e,
nawet.
˚takie/ ¯ takie % / ]wzmocnienie\.
takiej jęz. ¯ taki ¯ tak.
staropol. 1451 thakey; takyey –
1. do='cza w stopniu r[wnorz"dno>-
ci cz">: zdania lub zdanie, infor-
muj'c /e jest ona w tym rz"dzie
cz=onem ostatnim, kompletuj'cym,
czasem nieoczekiwanym –
i, i te/, nadto,
2. nawi'zuje zdanie nadrz"dne
do podrz"dnego – to wi"c.
tak-ielunek(la mors.
olinowanie statku,
ze sprz"tem pomocniczym.
niem. takelung ¯ >redniow.
>rodkowo-dolny niem. takel ]lina\.
takie/ jęz. ¯ takie % / ]wzmocnienie,
nacisk po=o/ony\; znaczenia zg=osek
w Polsce nie rozpracowane, st'd i
d=ugie opisy prostych zagadnie<, w
tym poni/ej. ˚takie.
staropol. takes, takesz, thakesz,
thakeesz, takyesz, takyesch,
1411 takez; takyesch, thakymsze
obiczaem –
1. okre>la spos[b czynno>ci lub stanu
– podobnie, tak samo, w ten sam
spos[b, tak w=a>nie,
2. okre>la ilo>: czego> przez odes=a-
nie do innej dok=adniej okre>lonej
ilo>ci – tyle samo, tyle/,
3. w zdamiu z=o/onym jest odpowied
-nikiem zdania ]lub okolicznika\
sposobowego por[wnawczego –
podobnie, tak samo, w ten sam
spos[b.
4. w po='czeniach takie/... jako ]i\,
takie/ i ='czy r[wnorz"dne cz=o-
ny zdania – i...i, zar[wno... jak,
5. w zwi'zkach wewn'trz zdania do-
='cza na stopniu r[wnorz"dno>ci
]cz"sto z towarzysz'cym sp[jni-
kiem i, a\ cz">: zdania, informuj'c
/e jest ona w rz"dzie ostatnim,
kompletuj'cym, czasem nieocze-
kiwanym – i, i te/, nadto.
6. wyst"puj'c ]samo lub z towarzy-
sz'cym sp[jnikiem i, a, ale\ w
drugim lub dalszym zdaniu r[w-
norz"dnym informuje, /e nast"pu-
j'ce verbum lub nomen ma sw[j
odpowiednik w poprzedzaj'cym
tek>cie, /e ich sytuacja tre>ciowa
jest podobna, /e zachodzi jaki>
paralelizm; mi"dzy zdaniami
zachodzi stosunek&
6.a. ='czny – i, a, a te/, r[wnie/,
nadto, opr[cz tego
6.a.a w po='czeniach a takie/,
i i takie/ – a tak/e, i tak/e,
6.a.b. z odcieniem przyczy-
nowo>ci,
6.a.c. w po='czeniach a takie/,
i takie/, takie/ i,
6.b. w po='czeniu a takie/ wy-
nikowy – wi"c, a wi"c, przeto,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
6.c. w po='czeniach a ]zasi"\
takie/, ale wszelako
takie/ przeciwstawny –
a jednak, mimo to,
6.d. nawi'zania – r[wnie/, tak/e,
nawet.
czyli teoretycy gramatyczni w akcji,
u/ywaj'c dzisiejszej, rozbudowanej
terminologii kt[ra w[wczas nie
istnia=a.
†takie/ci jęz. ¯ takie/ % ci.
staropol. takesczy, takescy –
1. w zdaniu pojedy<czym wskazuje
na spos[b czynno>ci lub stanu –
w ten sam spos[b, tak samo,
podobnie,
2. w zdaniu z=o/onym jest odpowied-
nikiem zdania sposobowego –
tak samo, podobnie ]jak\.
†taki/ jęz. ¯ taki % / ]wzmocnienie\.
staropol. 1449 takwz ]tak'/\,
w thak', thak'sz, thakasz, takisch
gwalt, thakesz, thakymsze, taky-
emusz, takas myara, o takyesz,
1484 thakyegoz tho svkna, yaky
oczecz, taky syn, takysz swøty
duch; iakøøsz oganil sromotø,
takøøsz cirzpyecz przypødzon
bødze ]qualem inflixerit maculam,
talem sustinere cogetur\ –
tego rodzaju ]wielko>ci, jako>ci,
itp.\ jak ten, o kt[rym by=a lub
b"dzie mowa w s'siednim konte-
k>cie, jak wynika z opisanej sytuacji.
†taki/, tako, tako:, takie, takie/
jęz. tak/e, te/, tak samo.
anglosas. eal ]wszystko\ % swa ]tak\
˘ ealswa,
>redniow. ang. al so, al swo,
ang. also,
ros. tak'e-tak/e, to'e-to/e;
pritom-pritom ]przy czym\.
takla ryba.
linki zako<czone haczykami z przy-
n"t', umocowane do liny unoszonej
przez p=ywaki; w"dka do =owienia
=ososi.
tako tylko w wyra/eniu& jako tako
– nie najgorzej, zno>nie, nie{le.
¯ tak % o ]i, ='cznik\. ˚tako/, tako:.
s=aw. tako ]tako; tak i\.
staropol. tako, taco, thako,
w Ss 1953 17,5 kolumny cytat[w
u=o/onych wed=ug uk=adu&
Uk=ad znacze<
I. przys=[wek zaimkowy wskazuj'cy
A. w zdaniu pojedy<czym,
1. wskazuje na spos[b czynno>ci,
stanu lub w=a>ciwo>ci –
w ten spos[b,
2. wskazuje na intensywno>: czyn
-no>ci, stanu, lub w=a>ciwo>ci –
do tego stopnia, tak bardzo,
2.a. bezpo>rednio,
2.b. po>rednio, w wyra/eniach
yy
por[wnawczych,
3. wskazuje przedmiot czy te/ spo-
s[b wykonywanej czynno>ci
– to,
4. tako jest, nie ]jest\ tako ]w od-
powiedzi\ s=u/y jako potwier-
dzenie lub zaprzeczenie, /e
co> jest prawdziwe, zgodne z
prawd' – tak, nie,
B. w zdaniu z=o/onym, jako odpo-
wiednik zdania podrz"dnego
]r[wnie/ z elips' orzeczenia\
1. sposobowego – w ten spos[b,
w taki spos[b,
2. okolicznikowego –
do tego stopnia, tak bardzo,
3. przedmiotowego czy te/
sposobowego – to,
4. podmiotowego – to,
5. orzecznikowego – taki,
6. przydawkowego – taki,
7. czasowego&
7.a. r[wnoczesnego –
tak d=ugo, p[ty ]p[ki\,
7.b. bezpo>rednio nast"pczego –
tak d=ugo, p[ty ]a/ p[ki nie\,
8. celowego – po to, w tym celu.
II. sp[jnik
A. w zdaniu pojedy<czym w po='cze-
niach tako ]dobrze\... jako ]i\,
jako... tako ]i\, tako... i, wyj'tkowo
pod=ug... tako i ='czy cz">ci zdania
– zar[wno... jak, i... i,
B. w zdaniu wsp[=rz"dnie z=o/onym
='czy zdania wsp[=rz"dne,
wskazuj'c stosunek
B.a. ='czny – i, a, te/,
B.b. wynikowy – wi"c, tedy,
zatem, przeto, dlatego,
B.c. przeciwstawny z dodanym
ograniczeniem poprzednika
w po='czeniach a tako, a to
tako, le tako ]a/, i/\ – ale,
jednak, z tym jednak ]/e\,
B.d. w='czny w po='czeniach
a to tako, le tako ]to\ i/e
– mianowicie tak,
C. w zdaniu podrz"dnie z=o/onym
1. w po='czeniu z r[/nymi sp[jnika-
mi wprowadza zdania podrz"dne&
1.a. skutkowe – /e, /eby, a/
1.b. warunkowe,
1.b.a. warunku wy='cznego
w po='czeniach ni/li tako
gdy, ni/li tako gdyby –
chyba /e, chyba /eby,
1.b.b. w po='czeniach tako
aby, tako a/ wyra/a zastrze-
/enie – pod warunkiem /e,
2. jako odpowiednik zdania podrz"d-
nego lub r[wnowa/nika imies=o-
wowego
2.a. czasowego – to, to wtedy,
2.b. warunkowego – to
2.c. przyzwalaj'cego w po='czeniu
tako w/dy – to przecie/, to
jednak,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
2.d. ='czny r[wnowa/nik imies=o-
wowy ze zdaniem – to, wtedy,
D. nawi'zuje zdanie do poprzednie-
go kontekstu, wskazuj'c stosunek&
D.a. ='czny – i ]wtedy\, a ]wtedy\, te/,
D.b. wynikowy – wi"c, tedy, zatem,
przeto, dlatego,
D.c. przeciwstawny –
ale, natomiast, za>, jednak.
III. partyku=a
wzmacnia cz">: zdania – r[wnie/,
tak/e.
†tako: jęz. ˚tako/.
I. przys=[wek zaimkowy wskazuj'cy&
A. w zdaniu pojedy<czym&
1. wskazuje na spos[b czynno>ci
lub stanu – w ten spos[b,
w taki spos[b, tak,
2. w zdaniu zestawionym z przy-
toczeniem wskazuje na przed-
miot czy te/ spos[b wykony-
wanej czynno>ci – to,
B. w zdaniu z=o/onym, jako odpo-
wiednik zdania podrz"dnego&
1. sposobowego – w ten spos[b,
w taki spos[b, tak,
2. okolicznikowego stopnia i miary
– do tego stopnia, tak bardzo,
II. sp[jnik
A. w zdaniu wsp[=rz"dnie z=o/onym,
w po='czeniu ‘a tako: wi"c»
='czy zdanie wsp[=rz"dne wyni-
kowe – dlatego, przeto,
B. nawi'zuje zdanie do poprzednie-
go kontekstu, wskazuj'c stosunek
w po='czeniu ‘a tako: wi"c»&
B.a. ='czny – i ]wtedy\, a ]wtedy\,
B.b. wynikowy – wi"c, tedy,
zatem, przeto, dlatego.
staropol. ca 1420 takocz; thakocz,
a takoczem vczinil.
†tako>: płatn. op=ata r[wna krzyw-
dzie, r[wny odwet.
staropol. ca 1428 thakoscz talio.
ang. compensation.
ros. voznagra'denie.
takowy jęz., przestarz.
ten w=a>nie, ten, o kt[rym mowa.
staropol. thakowy, thakowi,
th'kovy, thakowy, takowyg
lekoscy –
1. tego rodzaju ]wielko>ci, jako>ci\
jak ten, o kt[rym by=a lub b"dzie
mowa w s'siednim kontek>cie,
jak wynika z opisanej sytuacji,
2. bli/ej nieokre>lony, jaki>.
ang. that, this,
ros. tot-tot.
†tako/ jęz. ¯ tako % / ]wzmocnienie\
˚tako:, tako.
staropol. thakoosz, takosz,
takosch, takoz –
przys=[wek zaimkowy wskazuj'cy&
A. w zdaniu pojedy<czym&
1. wskazuje na spos[b czynno>ci
yy
lub stanu – w ten spos[b, w taki
spos[b, w ten sam spos[b, tak
samo, podobnie
2. w zdaniu zestawionym z przyto-
czeniem, wskazuje przedmiot
wykonywanej czynno>ci – to.
B. w zdaniu z=o/onym, jako odpo-
wiednik zdania podrz"dnego&
1. sposobowego – w ten spos[b,
w taki spos[b, tak,
2. podmiotowego – to,
3. orzecznikowego – taki.
II. sp[jnik&
A. w zdaniu wsp[=rz"dnie z=o/onym
='czy zdania wsp[=rz"dne& i, i te/,
wi"c, tedy, zatem, przeto, dlatego,
B. w zdaniu podrz"dnie z=o/onym
jako odpowiednik zdania pod-
rz"dengo& wtedy, to; dlatego
C. nawi'zuje zdanie do poprzednie-
go kontekstu, wskazuj'c stosu-
nek& i, i te/; ale, jednak.
takroczny zesz=o(ubieg=o•roczny.
taks anim., zwierz. jamnik.
taks-a(owa:(ator(ometr(
([wka([wkarz
szac•unek(owa:, ocena warto>ci
czego, op=ata urz"dowo ustalona;
=ac. taxa(re, taxatio
starofranc. taxer ]`owa:\
>redniow. ang. taxen, ang. tax,
wo=. dan;, uklad ]podporz'dko-
wanie. ¯ u % k % =ad – porz'dek\.
taksofon
taksometr
taks[wka(rz
takt(owny dot•kni"cie(yk;
1. umij"tno>: zachowania si" sto-
sownie do sytuacji, g=[wnie w
spos[b opanowany, dyskretny,
bezkonfliktowy,
2. muz. jednostka metrum.
=ac. tactus ¯ tangere.
takty-ka(czny(k wojsk.
cz">: sztuki wojennej obejmuj'ca
teori" i praktyk" walki z wrogiem.
gr. tassein, tattein TS ]aran/o-
wa:, u=o/y:\ ˘ taktikos ]zdolny,
nadaj'cy si" do aran/acji\ ˘
taktika ]sprawa aran/acji\,
ang. tactics, ros. taktika.
tak/e jęz. r[wnie/, te/, ros. to'e,
¯ tak % /e ]tak\, ˚/e,
wo=. 1289 'e-/e ]/e\.
¢tal zak=adnik.
>redniow. tal;-tal,
ros. zalo'nik-za=o/nik.
tal chem.
pierwiastek chemiczny, metal mi"kki,
szary; zwi'zki talu u/ywane do trutek
na gryzonieoraz do wyrobu specjal-
nych gatunk[w szk=a.
yy
talar moneta kt[r' Kaspar Schlick
zacz'= bi: 1519 r. w Joachimstal, w
Bohemii, od nazwy wsi >w. Joachim
% sthal, stal ]dolina\, zwan' odt'd
Joachimsthaler; nazw" skr[cono do
Thaler, Taler, holend. daler a st'd i
dolar. W Polsce bity od 1564, prze-
trwa= w obiegu do ¡ po=. XIX w.
talent
1. waga, rzecz wa/ona, ci"/ar, naj-
wi"ksza jednostka wagowo-
pieni"/na w staro/. Grecji,
2. waga sk=onno>ci, inklinacji
w jakim> kierunku.
¯ gr. talanton; =ac. talentum ˘ sta-
rofranc., anglosas., >redniow. ang. i
ang. talent, ros. talant=.
talerz pojemn. naczynie sto=owe ok-
r'g=e, talerz p=ytki, g="boki. ˚pater.
staropol. ne ma talerza karmenu
swemu, eszby gy vcrogyl ]wkroi=\
drugemu; ca 1500 talerz patena.
niem. teller AE, ros. tarelka.
gr. kymbe ˘ kymbalon ˘
=ac. cymbalum ˘ anglosas. cymbal
˘ starofranc. cymbale ]cz">ciowo\,
>redniow. ang. symbal, cimbal ˘
ang. ]talerze, instr. muz.\ cymbal,
ros. kimbal-kimba=, cymbaly.
talia
1. anat. zw"/enie cia=a nad biodra-
mi, mi"dzy g[rn' a doln' cz">ci'
tu=owia; tak/e cz">: cia=a od
ramion do pasa; kibi:, stan, pas,
2. odzież. cz">: sukni, okrycia w tej
okolicy cia=a, a tak/e od ramion
do pasa,
3. karc. komplet kart do gry.
4. mors., techn. urz'dzenie sk=adaj'-
ce si" z kr'/k[w linowych rucho-
mych i nieruchomych umo/liwia-
j'cych zwielokrotnienie si=y, np.
przy podnoszeniu ci"/ar[w.
ital. taglia ¯ tagliare ]ci':, oddzie-
la:\, franc. taille,
>redniow. ang. waste,
ang. waiste, ros. tal;q-talia.
talizman kult. przedmiot maj'cy
przynosi: szcz">cie.
arab. tilasm, pot. tilsam ]statuetka,
horoskop\
hiszp.-franc.-ang. talisman;
gr. telesma ]op=ata, p[{niej relig.
obrz"d-rytua=\ ¯ telein ]skompleto-
wa:, inicjowa:\,
ros. talisman.
talk miner.
mi"kki i t=usty w dotyku minera=,
krzemian magnezu, stosowany w
przemy>le kosmetycznym.
pers. talk, arab. talq,
>redniow. =ac. talcum,
franc.-ang. talc.
talon ekon.
rodzaj dowodu kontrolnego upraw-
niaj'cego do otrzymania czego.
=ac. talus ]pi"ta, kostka u nogi, kost-
ka do gry\, franc. talon.
¢ta= płatn. myto, op=ata.
s=aw. tal=-ta= ¯ anglosas. toll;
wo=. 1289 i poœ u nix tal=.
ta=atajstwo poz. społ.
ho=ota, ha=astra.
niem. lumpengesindel wg s=owni-
ka Hanny Nakonecznej, 1943;
niem. lumpen ]ga=gan, =achman,
szmata\ % gesinde ]s=u/ba domo-
wa, w liczbie mn., ang domestic
servants\.
tam(ten(tejszy(t"dy(to(/e jęz.
s=owo wskazuj'ce miejsce, b"d'ce
odpowiedzi' na pytanie& gdzie(/,
kt[r"dy, kt[re.
pobudzaj'ce uwag" s=uchacza, czytel-
nika, by odgadn':, o co rozm[wcy,
pisarzowi chodzi, gdzie ma by:
zlokalizowana rzecz o kt[rej mowa
]le/y tam pod drzewem\, jak rzecz
zrozumie: ]ja tam nie wierz"\.
staropol. 1400, 1405, 1412, 1414,
1428 tam, 1498, 1500 tham; th'm –
1. wskazuje miejsce mniej lub wi"-
cej oddalone od m[wi'cego
]˚tamciem\&
1.a. miejsce uprzednio wymienio-
ne, nazwane,
1.b. miejsce wynikaj'ce z kon-
sytuacji, znane m[wi'cemu i
s=uchaj'cemu.
staropol. tam iste, tam isce,
tam iste, tham ystee, tam tho,
tam to – tam w=a>nie,
2. wskazuje miejsce
2.a. ku kt[remu zmierza ruch,
akcja – do tamtego miejsca, tam.
staropol. tu... tam, tam... sam
– z odcieniem przeciwstawienia
innemu kierunkowi.
staropol. sam i tam, i tam i sam,
tam sam – tu i tam, w r[/ne
strony.
staropol. ani tam, ani sam, ani
sam ani tam – nigdzie, do nik'd,
w /adn' stron".
staropol. tam odt'd, tam st'd,
tam iste st'd – stamt'd.
2.b. od kt[rego zaczyna si" ruch,
akcja, z kt[rego si" przychodzi
tam odt'd, tam st'd, tam iste
st'd – stamt'd.
3. w zdaniu z=o/onym jest odpowied-
nikiem zdania&
3.a. miejscowego,
3.b. przydawkowego.
anglosas. thider, >redniow. ang.
thider, ang. †thither ˘ there, odwr.
hither ˘ here ]tu\
s=aw. k=d≠, amo ]amo\,
kamo ]kamo\ ˘ tam.
ros. tuda ]tuda\, myl'ce z polskim
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
«tutaj» TD&
pol. tu i tam – ros. tuda, s[da
-tuda, siuda ]tam, tu\,
myl'ce ros. tuda ]tam, TD,
ang. thither, there\ ˘ pol. tu i tam 
ros. tam i tu ]tuda, siuda\, s=owotw.
koncepcji 018, na przemian, jak pol.
siostra z bratem – ros. brat z siostr'.
wo=. 1289 s≠mo i \vamo-siemo i
owamo ]tam i tu\,
\nou-onu ]tamt'\. ˚tamtejszy.
staropol. tamo ]tam\.
tam-a(owa: techn., czynność.
budowla o kszta=cie wa=u, ogranicza-
j'ca ruch, zwykle wody, utrudnia:
up=yw ]np. krwi\, po(wstrzymywa:.
staropol. 1297 tham, 1474 tama,
1498 tamma; 1495 thama; thamy
˘ tama mo/e te/ tam –
1. umocnienie ]z ko=[w, ga="zi, zie-
mi\, b'd{ te/ podwy/szenie brze-
g[w rzeki, chroni'ce pobliskie
tereny przed zalaniem, wa=,
2. obowi'zek wsp[lnej pracy przy
budowie lub naprawie tamy.
got. four-dammjan ]powstrzyma:\,
po>redni wy/. niem. tam
niem. damm, staronord. dammr,
>redniow. holend. damm,
ang. dam TD.
†tamaryszek bot.
ro>lina kwiatowa, dwuli>cienna,
o walorach leczniczych.
tambor, tambur muz.
wschodni instrument perkusyjny,
rodzaj b"bna.
tamburyn muz.
r"czny b"benek o jednym dnie, z
dzwonkami i brz"kad=ami, wprawiony
w obr"cz.
†tamciem jęz.
wskazuje miejsce mniej lub wi"cej
oddalone od m[wi'cego – w tym
dalszym miejscu, tam w=a>nie.
˚tam.
staropol. pothem tha woda
sznaydzesz, bo thamczem ya
czemrowal czysczem.
†tame/ jęz.
staropol. 1480 tamesz; tamesh –
wskazuje na miejsce&
a. ku kt[remu zmierza ruch – tam, tam
w=a>nie, tam/e, do tamtego miejsca,
b. tame/ st'd wskazuje miejsce
z kt[rego si" pochodzi, stamt'd.
†tamo jęz.
staropol. 1393, 1399, 1403, 1407,
1411, 1418, 1420, 1421, tamo;
1436, 1479, 1480 thamo –
1494 thamosz –
1. wskazuje miejsce mniej lub wi"cej
oddalone od m[wi'cego – w tamtym
miejscu, tam. ˚tam.
staropol. tamo istne, tamo to,
yy
tamo iste, tamo i>cie –
tam w=a>nie,
2. wskazuje miejsce&
2.a. ku kt[remu zmierza ruch,
akcja,
2.b. od kt[rego zaczyna si" ruch,
akcja,
3. w zdaniu z=o/onym jest zapowied-
nikiem zdania miejscowego.
†tamo: jęz. wskazuje miejsce mniej
lub wi"cej oddalone od m[wi'cego –
tam, tam w=a>nie, tam/e, w tamtym
miejscu&
a. miejsce uprzednio wymienione,
b. miejsce wymienione, nazwane po-
>rednio w nast"puj'cym kontek>cie.
†tamo/ `/, `/e ]wzmocnienie, tak\
1. wskazuje miejsce mniej lub wi"-
cej oddalone od m[wi'cego –
tam, tam w=a>nie, tam/e,
2. wskazuje na miejsce ku kt[remu
zmierza ruch – tam, tam w=a>nie,
tam/e, do tamtego miejsca.
tampon(owa: zwitek waty lub ga-
zy przyk=adany do miejsca up=ywu
krwi w celu powstrzymania ubytku.
niem. odmiana bryt. tap %
niem. zapfen ]zatyczka\ ˘ tapon,
tape ]zatyczka u wylotu lufy, gdy
bro< nie jest u/ywana\
franc. tampon
ang. tampon, tampion.
tam-tam muz. instrument perku-
syjny podobny do gongu ¯ hindu.
tamtejszy jęz. tamtych os[b, stron
dotycz'cy. ˚tam.
wg 2011, staropol. tameszny –
tameczny.
ang. from there, of that place.
tamten, tamta, tamto jęz.
tamt"dy ¯ tam % t"dy.
tam/e ¯ tam % /e ]nacisk, wzmocn.\.
staropol. tamse, tamze – wskazuje
miejsce mniej lub wi"cej oddalone
od m[wi'cego, miejsce uprzednio
wymienione, nazwane – tam, tam
w=a>nie.
¢tan ruch., taniec.
1. p=yn, woda, potok,
2. taniec.
Rejtan ¯ rey ]kr[l\ % tan,
por. taniec, Reymont
rz. Tanew, jez. Newo.
tan(iec(cerz(cerka(eczny,
ta<-cowa:(czy: ruch., taniec.
pl'sy w takt muzyki, >piewu, klaska-
nia. ˚pl's(y.
staropol. poskok ]wyskok, taniec\.
niem. tanz, TD, tanzen ]ta<cowa:\,
tänzer ]tancerz\, tänzerin ]tancerka\,
tanzmeister ]tancmistrz, wodzirej\,
tanz` ]taneczny `\,
staroniem. danson, ang. dance,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
>redniow. ang. dansen, daunsen,
starofranc. danser,
ros. tan-ec/cor, staroros.
tancmejster=-tancmejster
]franc. le maitre de danse\.
nazwisko Rejtan ¯ rej ]wodzi: ˘ wo-
dzirej\ % tan. ˚tanecznica, taneczny,
taniec, ta<cowa:.
†tancmantlik czy tancm"tlik
odzież. zapewne, rodzaj kr[tkiego
p=aszczyka, u/ywanego w ta<cu.
staropol. tanczmantliky ]plaszczy-
ky\; plasczyky uel kosky.
tandem jęz. =ac. w ko<cu; para koni,
rower z dwoma siode=kami i parami
peda=[w, w[zek-dwuk[=ka.
tandet-a(ny jęz. szmira, rzecz lichej,
pod=ej jako>ci. ˚bohomaz, kicz.
¯ niem. tand ]b=yskotki, fata=aszki\.
niem. trödler ]tande•ciarz(tnik\,
trödlerin ]tandeciarka\,
trödelhandel ]tandeciarstwo\,
ang. second-hand dealer; sleazy
]taniego charakteru lub jako>ci, ok.
1670 r.\, ros. dewëvka-dieszowka,
baraxlo-barach=o.
1. †tanecznica, taniecznica
staropol. ca 1450 tanecznycze
lusores, ca 1470 s tanyecznycz'
cum salutrice ]sch tanecznicz'
cum saltatrice\ – tancerka.
=ac. saltatrix, niem. tänzerin,
ang. dancer,
ros. tancorka-tancorka. ˚tan.
2. †tanecznica bud.
staropol. 1420 thanecznicza;
v tanecznyczy ˘ tanecznycza –
pomieszczenie przeznaczone na
wykonywanie ta<c[w, ta<cownia.
†tanecznik, taniecznik tancerz.
staropol. thanyecznyky,
ca 1455 tanyecznyk corybans,
ca 1500 thanecznyk choribus
]w miejsce choribans$\,
=ac. saltator, franc. le danseur,
niem. tänzer, ang. dancer,
ros. tancor-tancor. ˚tan.
taneczny stosowny do ta<ca, prze-
znaczony do ta<ca, w=a>ciwy ta<cowi.
zabawa taneczna – pl'sy par, zwykle
p=ci przeciwnej, rzadziej dw[ch kobiet.
staropol. 1464 taneczni.
tangens dotykaj'cy, styczny.
=ac. tangens ¯ tangere,
ang. tangent TS.
tango taniec. powolny taniec
towarzyski, z Argentyny.
hiszp. tango.
tani ekon., jęz.
niewiele kosztuj'cy, nie wymaga-
j'cy du/ych wydatk[w; niedrogi.
staropol. 1444 thanyey,
1448 t'ne; o duszyco,... tanyesz
yy
szya dyablv przedala, yszesz
szya w grzeschech kochala;
przeday thanyey –
za nisk' cen", niedrogo.
franc. a bon marche,
niem. billig, anglosas. ceap, cep ˘
>redniow. ang. chep, cep ˘ ang.
cheap, ros. dewëvyj-diesziowyj.
tani(e:(ocha jęz. niewielkiej ceny,
niskich koszt[w, w przen. bez warto-
>ci, p=ytki, prostych chwyt[w.
franc. devenir meilleur marche,
ang. ]tanie:\ become cheap,
staroros. dewev≠t;-deszewiet
¯ ros. dewëvyj.
taniec ¯ tan % `iec ]zdrobnienie\;
1. uk=ad ruch[w cia=a i gest[w wy-
konywanych w takt muzyki albo
rytmicznych d{wi"k[w ]g=osem
ludzkim, klaskaniem, instrumen-
tami perkusyjnymi\,
2. kompozycja muzyczna przy kt[rej
mo/na ta<czy:.
starofranc. danser ˘ >redniow. ang. dan-
sen, daunsen ˘ ang. dance ˘ pol. ta<ce
]pl'sy w rytm muzyki, w liczbie mno-
giej, D ˘ T\ ˘ taniec ]w liczbie poj.\.
Stosunek p=ciowy jest wzajemnym
kontrolowaniem si" – ruch[w cia= obu
partner[w, i taniec ma na celu wyka-
zanie swych walor[w przez nich obu.
Panny s' z natury nie>mia=e i taniec
w publicznym miejscu ma na celu&
1. kodowanie w pod>wiadomo>ci
mo/liwo>ci zbli/enia, twarzy w twarz,
i wzajemnego dotyku; przyzwyczaja:
j' do zbli/enia z m"/czyzn', jest to
element wst"pny, pozbycie si" zasko-
czenia i zwi'zanego z tym odrzutu,
2. kontroli cia=a partnera, zwykle
by o>mieli:, szczeg. pann", na tzw.
zabawie tanecznej ]przed zabaw' na-
st"pnego stopnia, na osobno>ci ju/\,
3. da: pannie komfort my>lowy, /e
nie jest jedyn' w takiej sytuacji ]ta<-
czenia\, nic nadzwyczajnego, bo i inne
panny i kobiety te/ ta<cz', ani nic dra-
stycznego zdarzy: si" tu nie mo/e, w
rodzaju zdzierania z niej sukni.
4. taniec jest elementem selekcji,
odsiew – osoby pope=niaj'cy wyra{nie
wi"cej b="d[w w ta<cu nie nadaj' si" do
/ycia w zwi'zku; nale/y wi"c ta<czy:
i obserwowa:.
Ta<cz' ludzie, zwierz"ta, i ptaki.
szczeg[lnie ptaki, w doborze zwracaj'
uwag" na elegancj" ta<ca.
staropol. 1404 sz thancza; na
tanczech, s tanczy, tanyecz
corus, w tanczoch, w tanczu,
tayncze coros, chorus zast'py
aut tancze, zastampy thanczew,
tanyecz chorus, 1484 do thany-
czow, XV w. v tanczv –
rytmiczne ruchy cia=a wykonywa-
ne w takt muzyki, maj'ce charak-
yy
ter towarzyski lub obrz"dowy,
taniec, pl'sy.
=ac. saltatio, chorus, staroniem. wy-
/yn danson ]poci'ga:, wyci'ga:,
ang. to draw out, extend\ ˘
starofranc. danser, franc. la danse,
>redniow. ang. dansen, daunsen,
ang. dance, ros. tanec=-taniec.
staropol. ca 1500 thanczowacz
chorizare; tenczvy' ]ta<cuj'\ ˘
thanczowacz, ¢tenczowacz ˘
ta<cowa:, te<cowa: – wykony-
wa: rytmiczne ruchy cia=a w takt
muzyki, mo/e ze >piewem.
starofranc. danser, >redniow. ang.
dansen, daunsen ˘ ang. to dance ˘
ros. tancovat;-tancowat,
plqska-pliaska ]“pl'ska”\.
~ta<czy: czas niedok. ¯ tany.
porusza: cia=em, szczeg[lnie stopa-
mi, w rytm, zwykle muzyki.
ros. tancovat;-tancowat,
ang. to dance.
za•ta<czy: – czas dok., raz jeden
po•ta<czy: – czas jaki>
prze•ta<czy: – noc ca='
o•ta<czy: si" – do syta
Nie nale/y& sta<czyk, pota<c[wka.
tank(ietka(owa:(owiec
1. pojemn. du/y pojemnik na wod",
lub inny p=yn, ciecz,
2. w czasie wojny >wiat. 1914 –1919,
termin zosta= wprowadzony na
okre>lenie czo=gu, dla wprowa-
dzenia Niemc[w w b='d co do
nowej broni.
port. tanque ]zbiornik, staw, sadzaw-
ka, basen do k'pieli\,
gud/araski ]ang. Gujarati, z Indii\
tankh.
tantal mit., chem.
1. mit. w mitologi greckiej& kr[l
skazany przez bog[w po >mierci na
wieczny g=[d i pragnienie w pobli/u
owoc[w i wody nie nadaj'cych si"
dosi"gn':,
2. chem. pierwiastek chemiczny,
metal szary, odporny na czynniki
chemiczne.
tantiema ekon., płatn.
1. dodatek do sta=ego wynagrodzenia,
2. okre>lony w procentach udzia=
autora w dochodzie z wystawienia
jego sztuki, wydania ksi'/ki, wyko-
nania utworu muzycznego.
ang. royalties.
tapczan mebel.
rozk=adany mebel do spania.
tur. tapczan ]podwy/szenie, mi"k-
ka =awa\.
taper przestarz., muz.
pianista graj'cy w kawiarniach, restau-
racjach, na zabawach tanecznych.
tape-ta(towa:(ciarz obicie >cian]y\
papierem we wzory, desenie.
gr. tapes ]dywan\ ˘
zdrobn. tapetios,
=ac. tapetum ]dywan\
starofranc. tapisserie, >redniow.
ang. tapicerie ˘ tapsterie ˘
ang. tapestry, niem. tapete,
tak/e, rdze< tape ]pas\.
>redniow. ang. tappe, tape,
anglosas. t≤ppe.
tapicer(ka(stwo ˚tapeta.
tapioka spoż.
kasza z bulw korzeniowych manio-
ku, tak/e jej surogat ziemniaczany.
j. Tupi – brazyl. Indian z Ameryki
P=d. tipioka ¯ ti ]sok\ % pja ]serce\
% ok, og ]wycisn':\ ˘ port. i hiszp.
˘ ang. tapioca.
tapir anim., zwierz.
kilka gatunk[w du/ego ssaka,
podobnego do >wini, /yj'cego a
strefie tropikalnej Am. P=d. i P=w.
Malajskiego, warga i nos przekszta-
=cona w niewielk', ruchliw' tr'bk".
j. Tupi – brazyl. Indian z Ameryki
P=d. tapira ˘ hiszp. ˘ ang. tapir.
tapirowa: czynność. stroszy: w=osy
na g=owie do wysokiej fryzury.
franc. taper ]uderza:\,
niem. tapieren.
tapla: si" czynność.
brn': w b=ocie, wodzie.
1. tara narz. karbowany przyrz'd
do prania bielizny.
ang. washboard.
2. tara handl. termin handlowy –
ci"/ar opakowania towaru.
brutto – netto ^ tara.
arab. tarha ]potr'cenie\
¯ taraha ]odrzucenie\
hiszp., ital, franc. tara, ang. tare.
taraban muz. wielki b"ben u/ywany
w dawnym wojsku, o membranach
napinanych za pomoc' sznur[w.
tur. daraban, baraban,
ros. baraban-baraban.
taradajka pojazd.
bryczka, pow[z czteroko=owy o nad-
woziu w kszta=cie pud=a osadzonego
na d=ugich, spr"/ystych listwach
zast"puj'cych resory.
ros. tarantas.
taran urz'dzenie do burzenia >cian
grod[w i wie/y, pie< drzewa na
ko=ach lub walcach, z okut' g=owic'.
ros. trambovat; – baranowa:,
ital. taranto.
pisiec wo=y<skiej, 1289, najwyra{niej,
pomyli= tarana z susem&
• taran – k=oda na ko=ach, z okut'
g=owic',
• sus – katapulta ciskaj'ca kamienie,
bo pisa= /e sus ciska kamienie&
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
pod 1227 r. ]w Ipat. pod 1229\
• donde'e stawa na sous≠.
na metanom= kamenii. i
v=zvodnyi most=. i 'eravec;
v=zgowa.
gdy w drugim miejscu, pod 1233 r.
]w Ipat. 1234\, /e to taran je ciska
• á'e i hern≠govci taran= na
ny postaviwa. metawa bo ka-
menem=. poltora prestr≠la.
a kamen; ≥ko'e mo'axou d˛
mou'i silni no∂nœti. ˚sus.
a prof. N.I. Prokofiew, 1988, dobawi=
nast"pnego b="du, /e z porok[w – naj-
wyra{niej – strzelano, burz'c >ciany
grod[w; poroki wg niego&
ros. stenobitnye orudiq.
poroki – rusztowania, z kt[rych strze-
lano, rzeczywi>cie, lecz do samych
obro<c[w, z =uk[w. ˚poroky.
tarant kolor. ko< ma>ci bia=ej, w kare,
gniade, lub kasztanowate =aty;
srokosz.
¯ niem. tarant ]$, wg mSjp 1969\.
staropol. 1471 kon taranth, rowny,
strzelczy, 1474 equs tarant
paruus ˘ taranth, tarant –
ko< siwy w ciemne plamy.
staropol. 1471 }ko<| vylczasthy,
kopynyczy... z gaba taranthowa-
tha ˘ taranthowaty – tarantowaty,
siwy w ciemne plamy.
franc. cheval gris pommele,
niem. apfelschimmel ]tarant\.
ang. piebald ]srokaty\,
ros. pegij-piegij ]srokaty\.
tarantas pojazd.
bryczka, pow[z czteroko=owy o nad-
woziu w kszta=cie pud=a osadzonego
na d=ugich, spr"/ystych listwach
zast"puj'cych resory.
ros. tarantas ¯ Taranto$ Miasto
i zatoka w p=d.-wsch. Italii, staro/.
Tarentum; ˚taradajka.
tarantela taniec.
tarantula zool. Lycosa tarentula,
paj'k d=ugo>ci do 3 cm.
tarapaty k=opoty ]l. mn.\ ¯ tarapata.
¯ trapi: si" ]k=opota:\ ¯ trap
]pu=apka, usidlenie, wpadni"cie w
pu=apk"\.
niem. grosse berlegenheit,
starofranc. trubler, troubler,
>redniow. ang. trublen,
ang. trouble ]lit. entrapment\.
ros. zatrudnenie-zatrudnienie.
taras(owa: bud.
=ac. terra ]ziemia\ ˘ franc. terrasse
]sztuczny nasyp ziemi ze zboczami\,
niem. terrasse; erdwall,
ang. terrace,
ros. terrasa, ustup,
staropol. taras – 1. wi"zienie,
2. grobla, 3. jaka> cz">: bramy,
yy
tarasowa: ]przej>cie, drog", pok[j\
– utrudnia: poruszanie si", prze-
szkadza:, blokowa:, barykadowa:,
zastawia: ]pomieszczenie\ gratami,
meblami.
†tara>nica broń.
rodzaj lekkiego dzia=a.
staropol. 1478 tharasnycza, 1484
¢tarasniza longa et hufnicza;
tarasnicza,
1494 et tarasnicze lapidee,
1494 tarasnicza,
1495 tharasnycza ˘
tharasnycza, tarasnicza –
staropol. 1446 tharasniczka –
tara>niczka, rodzaj lekkiego dzia=a.
taratatka odzież.
kapota, palto, m"skie,
d=ugie okrycie wierzchnie;
ze s=ownika Hanny Nakonecznej, ja
nie spotka=em w u/yciu tego s=owa,
trudne w wym[wieniu.
niem. polinscher oberrock,
niem. oberrock ^ franc. jupe de
dessus, redingote.
ang. overcoat }ang. coat – okrycie
wierzchnie z r"kawami, zapinane z
przodu, i si"gaj'ce zwykle poni/ej
bioder, czyli kurtka; }coat| pokr.
niem. kotze – shaggy overcoat, czyli
w=ochate palto|,
ros. verxnee plat;e, pal;to-
palto, kaftan-kaftan.
tarcica bud. materia= drzewny otrzy-
mywany przez pod=u/ne przeci"cie
okr'glak[w.
staropol. 1430 tarczycze,
1433 tharczicze,
1436 dzenyanth tarczycz,
1466 asseribus albo terczicze,
1475 scissuris albo tarcziczamy,
1495 asseres albo tarczicze,
1499 asseres albo terczicze,
ca 1500 tharczycza asser ˘
tarczycza, tharczicza, terczicza,
tarczicza – tarcica, deska nie obro-
biona, w stanie surowym.
staropol. 1498 tarczyczova podlo-
ga ˘ ¢tarczyczovi, ¢tarczyczowy –
zrobiony z tarcic.
p[{no=ac. planca ˘
starofranc. la planche,
franc. la planche, ais ]deska\, poutre
equarrie, solive, poutrelle ]brus\,
staronorm. Francji i >redniow. ang.
planke ]a long board, thick board\
˘ ang. plank ]1. a long, board, thick
board, 2. timber cut into planks; plan-
king, czyli 1. d=u/yce, deski, brusy, 2.
drewno, budulec, belki ci"te na brusy,
deski\, niem. brett ˘ pol. brus,
ros. doska-doska, brus-brus.
tar-cie(cica(cz[wka czynność.
nap[r, pi=owanie; ko=owy ruch r"k';
drzewo na przetarcie, tarcica, obrabiar-
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
ka tarczowa do obr[bki drewna, natar-
cie, utarczka ]zbrojna i s=owna\.
s=owotw. pokr. parcie.
˚trze:, ruch.
na(po(wy(za•ciera:.
staropol. ca 1500 v onym tarcyv,
1466 corosione tarczya ˘
tarczye – tarcie,
1. pi=owanie, rzni"cie,
2. >cieranie si" czego> na proszek,
rozdrabnianie przez pocieranie.
=ac. frictio ¯ fricare ]pociera:, ang.
to rub\, niem. reibung,
franc. le frottemeal,
franc. i ang. friction,
ros. trenie-trenie.
1. tarcza sport.
bia=a p=aszczyzna z koncentrycznymi
kr"gami wok[= punktu >rodkowego,
s=u/'ca jako cel do strzelania, pr[by
trafienia strza=' w sam >rodek, wy-
strzelon' z =uku.
=ac. arcus ]=uk\ ˘ >redniow. =ac.
arca ]=uk\ ˘ arcarius ]=ucznik\
˘ starofranc. arche ]=uk\, archier
]=ucznik\ ˘ >redniow. ang. i ang. arch
]=uk\, archer }arczer| ]=ucznik\ ˘
pol. t ]nie\ % arcza ˘ tarcza.
tak/e ang. target# ]gdy celnie\.
ros. miwen;-misze<, cel;-cel
]franc. le cible, le but\.
2. tarcz-a(owy panc., wojsk., szkoln.
1. szeroki blat uzbrojenia, os=ona
noszona w r"ku, s=u/'ca do odbicia cio-
s[w lub pocisk[w ]strza=\ ¯ anglosas.
targe ]tarcza, puklerz\ ˘ niem. zarge,
starofranc. i >redniow. ang. targette,
ang. target, T ˘ Cz, AE. tak/e niem.
tartsche ]franc. targe, rondache\ ˘
pol. natarcie ˘ trze:.
bra< – tarcza ˘ natarcie, bro<, obrona
szczyci: si", zaszczyt, ˚bro<,
gra< – szczyt ¯ skith, skid ˘ Beskid.
franc. boucilier ]tarcza\,
niem. schild ]tarcza jako os=ona\,
anglosas. scield, sceld,
>redniow. ang. schelde,
ang. shield, staroros. ]it=-szczit.
staropol. paw"/, paw"za –
tarcza, puklerz.
ang. disk break ]tarcza hamulcowa\;
]cel\ target, ]s=o<ca\ disk,
]zegarka\ dial.
staropol. XV w. sczyt albo tarcza,
ca 1420 tarcza scutum,
1437 tarcza parma,
1450 perma uel permula... vlg.
tarcza; osczepi y tarcze;
sczyt, tarcz', myecz,
1497 s tarcz' et balista;
tarcza antile, 1500 tharcze, ca
1500 vmbo paweza albo tharcz'
vel na tharczy gvsz ˘
tarcza, tharcza – tarcza,
noszone na r"ku uzbrojenie
ochronne, najcz">ciej wykonane z
yy
deski obci'gni"tej sk[r', okucia-
mi metalowymi, zwykle okr'g=e.
2. wojsk. stalowa os=ona zabezpiecza-
j'ca obs=ug" karabinu maszynowe-
go, dzia=a, przed ogniem wroga.
3. p[=okr'g=a p=aszczyzna z rysun-
kiem god=a pa<stwa, miasta, z
herbem itp. na kolorowym polu,
4. skrawek materia=u ]kszta=tu tarczy
herbowej\ z numerem szko=y, no-
szony przez uczni[w na r"kawie.
3. tarcza techn. dysk, kszta=t dysku.
1. ka/dy element maszyny, przyrz'du,
kolisty i p=aski, ruchomy dooko=a
w=asnej osi,
a. hamulcowa ]ang. disk break,
ros. tormoznoj disk\,
b. do ci"cia ˘ pi=a tarczowa ]ang.
circular saw, ros. otreznoj disk\,
2. g[rna powierzchnia r[/nych przy-
rz'd[w& zegara, kompasu, telefonu.
a. zegarka ]ang. dial; ros. cifer-
blat ¯ niem. ziffer-blatt\,
b. telefonu ]ang. telephone pad\,
3. dysk ˘ tarcza ksi"/yca, s=o<ca.
tarcz[wki w liczbie mn., owad.
Pentatomidae, rodzina owad[w z
rz"du pluskwiak[w r[/noskrzyd=ych
do kt[rej nale/' niekt[re szkodniki
ro>lin.
tarczyca anat.
gruczo= tarczowy, gruczo= wydzielania
dokrewnego, po=o/ony przy krtani.
ang. thyroid gland ¯ gr. thyreoeides
]o kszta=cie tarczy\ ¯ thyreos ]wielka
tarcza o kszta=cie drzwi\ ¯ thyra
]drzwi\; % eides ]forma, kszta=t\;
gland ]gruczo=\.
targ(owisko(owica(owa:(owy
handl.
1. sprzeda/ towar[w w okre>lone
dni tygodnia na wydzielonym
miejscu; plac na kt[rym to odby-
wa si"; skupisko sprzedaj'cych i
kupuj'cych,
2. zwykle w l. mnogiej& targi –
wystawa krajowa lub mi"dzyna-
rodowa, daj'ca przegl'd ekspona-
t[w z r[/nych dziedzin produkcji
i umo/liwiaj'ca zawieranie
transakcji handlowych,
3. ustalenie ceny mi"dzy kupuj'cym
a sprzedaj'cym; d'/enie kupuj'-
cego do ustalenia jak najni/szej
ceny.
staropol. 1401 podlug vmowy y
targv, 1412 prawim tarkiem,
1414 pirwim tarkem;
nye st'pil na targ ginich cup-
czow, 1423 tark ymyal, 1424 w
tem targu, 1424 przedal prawem
targem,
1427 dwanaczcze lath przed
targem vmarl strigek gego,
1428 w thardze, 1428 nye uczinil
yy
za captur targhem conyowim;
w targv, 1434 podle targu,
1435 ya sobye w targu uimouil;
thark; o kasdem targv; ysz thaky
thark; ten targ; kvpyenye alybo
targ; targ vyeczny, 1453 przi them
thargu byl ˘ tharg, targ, tark –
1. akt kupna-sprzeda/y, umawianie
si" o cen" czego>,
2. dzie< targowy, dzie< przeznaczo-
ny na og[lnie dost"pny handel,
sprzeda/ i kupowanie,
3. miejsce przeznaczone do targowa-
nia, dla og[lnie dost"pnego han-
dlu, osada handlowa.
isl. torg ]rynek\
ros. torg-=/ovat;/ovec=
-torg(owa:(owiec.
franc. le marche, marchander,
marchand
ang. market, mart;
1. handel ˘ targowa: ]k=[ci: si",
walczy: o cen", ci'gn': w swoj'
stron"\; ang. trade, commerce,
2. plac gdzie dobijane s' transakcje
kupna-sprzedarzy towar[w na<
zgromadzonych ˘ targowisko,
zatarg ]k=[tnia\.
staropol. targowali, 1439, 1443
targowal, thargowacz; targugcze
]targujcie\, thargowal; targvy';
targvy'cze, targwyaczy ˘
targowacz, thargowacz – targowa:&
przeprowadza: transakcje
kupna-sprzeda/y, handlowa:.
staropol. na(s(u•targowa:.
staropol. XV w. targow'nye –
targowanie, tj. targ, umowa
kupna-sprzeda/y.
staropol. 1421, 1437, 1463 targowe
– op=ata od sprzedawanych na
targu towar[w uiszczana przez
przekupni[w, op=ata za przejazd
na targ i udzia= w nim, za korzy-
stanie z targu.
staropol. 1498 na targowysku,
1464 thargowysko – miejsce na
kt[rym odbywaj' si" targi.
staropol. thargowla, targowna –
akt kupna-sprzeda/y.
staropol. dzyen targowy –
dzie< w kt[rym odbywa si" targ.
staropol. targowe prawo –
prawo s'downictwa w sprawach
targowych.
ang. trade ˘ Radom ]dosł. Handel,
Targ\ zwany przez Wo=yniak[w, 1268
i 1287 Tor/kiem ]Targ[wkiem\ ¯ torg
]targ\, zupe=nie mylnie w Wikipedii,
/e od staros=aw. imienia Radomir, tak
i inne, w tym Po/g ]dosł. Spalony\, w
S=owacji, mo/e od imienia Poscho.
Radom ˘ Radomy>l ]Wolny Handel\,
Przemy>l ]Wolny Przemys=\,
Íl'sk ]Wolna Ziemia\, i inne.
wi"cej ˚nazwy w=asne.
targa: ]si"\ ruch., czynność.
1. pokr. ci'gn':, wlec,
2. szarpa:, trzepa: ˘
roz•targniony – roz•trzepany.
s=owotw. pokr. zatarg, przetarg,
potarga:, targowa: si", przytarga:
]przyci'gn':, przywlec\.
ros. tqnut;.
staropol. ne targal,
1420 nye targal,
1461(67 targaya vcroczens}twem|,
ca 1470 targayacz,
XV w. targaycze aut szyepaczye;
nye targano tvoych svy'thych –
targa:, terga:, targn': si" –
1. gwa=townie poci'ga: w r[/ne
strony, szarpa:, tarmosi:,
2. rozszarpywa:, rozdziera:,
rozrywa: co> na cz">ci,
3. targa: si" – spiera: si", k=[ci: si",
4. porywa:, rabowa:, okrada:,
5. zrywa:, rwa:.
staropol. XV w. targanye –
szarpanina, g=o>na k=[tnia.
staropol. 1437 targnyenye – targ-
nienie, poci'gni"cie, szarpni"cie.
staropol. po(przy(roz(s(ws(w(wy-
•targn':, targa:, o(po(roz(s(u(
(ws(wy•targa:, roztargowa:.
targn': ruch. szarpn':.
¯ isl. dorg ]ci'gn': lin"\ TD,
OA, pokr. nord. drag ]ci'gn':\,
argrag; darg ]w"dka, /y=ka u w"dki\.
targn': si" czynność. szarpn': si".
†targnienie czynność.
poci'gni"cie, szarpnienie.
staropol. 1437 targnyenye tractus.
ang. jerking, ros. dërganie ]$\.
targow-a:(anie(owe handl.
targowe – op=ata uiszczana przez
przekupni[w za sprzedawanie na
targu towar[w. ˚targ.
staropol. targowysko, thargowy-
sko – targowisko, miejsce w kt[rym
odbywaj' si" targi.
targowla – akt kupna-sprzeda/y.
targowy – odnosz'cy si" do targu.
†tarhun, torhon bot. bylica estra-
gon, Artemisia dracunculus L.
staropol. 1491 thorhon piretrum,
1493 tarhun piretrum.
1. tarka bot. owoc tarniny.
2. tarka u mi"kczak[w& p=ytka na
j"zyku z licznymi z'bkami, s=u/'ca
do rozcierania pokarmu.
3. tarka blaszana p=ytka z dziurkami
o ostrych brzegach do rozcierania
owoc[w, warzyw, sera, korzeni,
przypraw, itp.
s=owotw. baz' tarcie, trze: jednym o
drugie ]ros. teret;,
po/skoblit;\
staropol. 1450 tarlka, XV w. tarlk'
micateria; therka frutillum,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
XV w. tharlka; murtale donycz'
vel th'rlk' –
1. przyrz'd s=u/'cy do ucierania
czego> na mia=ko,
ang. food grater, niem. reibeisen,
ros. rewëtka-resziotka;
ca 1500 tharlk' pyeprzna –
przyrz'd do ucierania pieprzu na
mia=ko,
2. mo{dzierz ]ang. mortar\,
t=uczek do mo{dzierza,
]=ac. terka pistillum\,
3. skrobaczka, zgrzeb=o
]ang. horse-comb\,
4. pilnik ]ang. file,
staroros. napilok=-napi=ok,
kruglyj napilok= ]franc.
lime a queque\, ploskij na-
pilok= ]franc. lime a pignon\,
ros. napil;nik-napilnik.
tarl-ak(lisko ¯ tar=o.
tarlica techn. cierlica.
†tarlink tkan.
kawa= tkaniny, zw[j, sztuka sukna.
staropol. 1447 tharling,
1472, 1474 tarlink,
1474 dwa tharlynki
˘ tarlink, tharlynk.
ang. roll of cloth.
†tar=a $, panc. cz">: zbroi.
staropol. 1478 XV galee, VI
nakolanky, IX schinky, V tarly,
duplices myssky.
†tar=o przyrz'd do ucierania czego>
na mia=ko.
staropol. 1488 item patella, item
tarlo pro caseis, item cista
magna.
tar-=o(lisko ryba. =uska ryb.
¯ tarcie, ocieranie. ˚ruch.
tarmosi: ruch., czynność.
ros. tormoz/it;.
pokr. ang. tear ]rwa:, szarpa:,
targa:, drze: na kawa=ki\.
¢tårn dun. wie/a; ale szereg grod[w,
g=[wnie w Galicji, z t' sylab', np.
Tarnopol, Tarnobrzeg, Tarn[w,
Tarnog[ra, Tarnoszyn ¯ tarn`, czarn
]wzniesienie, g[ra\.
†tarn cier<. ˘ tarnina.
staropol. 1436 tarn, 1436 tarnye,
1471 rampnus vlg. glog vel tharn,
1476 s tarnow albo s cyrnya,
1466 tarn,
1. krzak ciernisty, zaro>la cierniste,
2. cier<, kolec,
2.a w przeno>ni – skaza, grzech.
=ac. 1. dumentum, sentinum,
2. spina, franc. 2. le prunellier,
anglosas. i >redniow. ang. thorn ˘
ang. thorn, ros. tërn=-tiorn.
†tarna bot. soczewica jadalna,
Ervum lens L.
yy
staropol. 1478 tarna lens.
†tarnawa nazwa herbu szlach.
†tarn': fizjolog.
cierpie:, dr"twie:.
ang. suffer, ros. terpet;-terpiet.
†tarnie bot. krzaki, zaro>la cierniste
staropol. XV w. tarnye.
tarnina bot. Prunus spinoza, gatunek
kolczastego krzewu. ¯ tarn ]cier<\ ¯
anglosas. i >redniow. ang. thorn,
pokr. niem. dorn.
†tarnka tarnina, nalewka z owoc[w
tarniny; owoc tarniny.
staropol. ca 1500 tarnka acacia,
tharnka labrusca,
staropol. tarnkovy – zwi'zany
z tarnk', pochodz'cy od tarnki.
staropol. tarnovy – zrobiony z
ciernistych ga='zek.
tarowa: handl.
sprawdza: tar" towaru.
tarpan zwierz. wymar=y, dziki ko<,
do ok. 1880 r. /y= na stepach p=d.-
wsch. Europy, jeden z przodk[w
konia domowego.
¯ kirgisko-tatar.
tarta-k(czny, tarcica
taryf-a(ikator ekon.
lista, lub system op=at na artyku=y
sprowadzane zza granicy.
arab. tariff ]informacja, obja>nienie\ ¯
˚arafa ]wiedzie:, informowa:\,
ang. tariff, ros. tarif.
tarza: si" ]w b=ocie, piasku\.
czynność. pokr. turla:.
tasak
1. broń. kr[tki miecz,
2. narz. kr[tki, szeroki, gruby
i ci"/ki n[/ kuchenny.
s=owotw. pokr. ciosa: ^ s=aw.-ros.
tesa:, tesany ]ciosany\.
czes. tesak, ital. i hiszp. daga,
starofranc. dague,
>redniow. ang. daggen,
ang. dagger,
s=aw. kin'al-kin/a= ]kind/a=\.
ang. cleave ]rozszczepi:, roz=upa:,
rozerwa:, rozbi:, przepo=owi:\ ˘
ang. cleaver ]ci"/kie, ostre narz"dzie
u/ywane przez rze{nik[w\,
ros. bol;woj no' u mqsni-
kov.
tasiem-iec(ka ¯ ta>ma.
bardzo d=ugi, ci'gn'cy si".
Cestoda – paso/yt w ciele kr"gowc[w.
tasiemka – d=uga, w'ska ta>ma.
task(a: czynność. taszczy:, nie>: co>
ci"/kiego, niewygodnego; d{wiga:.
pokr. ang. task ]rzecz, zadanie do
wykonania, wymagaj'ca nak=adu
pracy, ze stopniem trudno>ci.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
tasowa: karc. przek=ada: mieszaj'c
przy tym, szczeg. karty do gry.
ang. toss, OA ]o kilku zbli/onych
do tasowania znaczeniach, jak rzuca:,
potrz'sa:\,
ang. shuffle ]szuflowa:\,
ros. tasovka.
taster poligr.
taszczy: ruch. ci'gn':, ˚task.
ros. vtaskivat;.
†taszka sakiewka, kiesze<, kiesa.
ang. bag, pocket,
mewok-mieszok,
ros.
sumka-sumka.
tasznik
bot. Capsella bursa-pastoris.
staropol. czyszpu=a.
ang. shepheard’s-purse.
†taszczyce liczba mnoga ¯ tasznik.
staropol. 1472 tasczicze bursa
pastoris.
taszyzm szt. kierunek w malarstwie
abstrakcyjnym, bezprzedmiotowym.
franc. tache ]plama\ ˘ tachisme.
†taszka
staropol. 1437 taska loculus,
1459 taschka, 1490 butiri duo
vasa, salis vas albo taszka,
1471 thasky sthare,
1496 dwey thaszcze, 1498 thasz-
ky,1484 thasky bursa pastoris –
1. woreczek, sakiewka na pieni'dze
lub inne drobne przedmioty.
2. jakie> naczynie na s[l.
3. w zbroi p=ytowej, dopinane cz">ci
okrywaj'ce uda.
4. taszki – bot. w liczbie mn.
tasznik pospolity, Capsella bursa
pastoris Moench.
†ta>bir, ty{bir, ty{bier, ta{bir,
ta{bier, teszbir spoż.
cienkusz, podpiwek.
niem. das taschbier,
nazwisko Tazbir.
ta>m-a(owy(owiec, tasiemka
szlaczek.
ta>mownik techn.
/elazo surowe p=askie, grubo>ci
5 – 6 mm
ta>m[wka narz.
pi=a do przecinania drewna, z ostrzem
tn'cym w postaci ta>my bez ko<ca,
rozpi"tej na ko=ach.
tata pokr. ojciec dla dzieci,
piesztotliwe tato, OA.
staropol. 1437 thata.
ang. dad ¯ dada, TD
s=aw. papawa, tqtq.
tatar spoż. befsztyk ¯ Tatar.
tatarak bot. Acorus,
ro>lina z rodziny obrazkowatych.
yy
tatar-ka(czany bot.
gat. gryki ¯ Tatar.
staropol. 1497 tatarczanych,
¢tatarzanych – zwi'zany z tatark',
gatunkiem gryki tak zwanej.
staropol. 1383 tatharczy – tatarczy,
zwi'zany z tatark'.
staropol. 1385 tatarka, 1398 tatar-
ky, 1444 tatarca, 1450 thatarka,
1460 thatharka cicer,
1463 decima citrulli albo tatarky,
ca 1465 tatarka ciar,
1472 tatarka pagana,
1472 tatarky sch'l,
1487 de decima grece albo
tatharky.
tatarski etn. ¯ Tatar.
trzy tatarskie najazdy na Polsk"&
1. 1240, zim',
2. 1258, zim' ]dok=adny rok nie jest
pewny, przedmiotem interpretacji
zapisu w Ipatiewskim latopisie, na
podst. niedatowanej kroniki wo=y<-
skiej, posiadaj'cego 5–4-letnie
przesuni"cie wydarze< w okresie lat
1255–1261, i oznakowania najazdu
nowym stylem – 1259, ko<cz'cym
kalendarzowy rok 31 grudnia, jak
dzisiaj, czy te/ starym – 1258,
ko<cz'cym kalendarzowy rok 24
marca, u/ywanym do 1581, i poza
w wielu krajach Europy\, i
3. 1287, zim'.
wszystkie trzy najazdy by=y na
Polsk", dok=adniej – na Koron"
Polsk' ]ze stolic' w Krakowie\
w [wczesnym jej sk=adzie, tj.
wy='cznie na Ma=o` i Wielkopolsk"
]Mazowsze i inne ziemie nie wcho-
dzi=y w sk=ad Korony; Mazowsze
w='czone do Korony w aktem z 27
grudnia 1529\.
staropol. 1492 tatharszky,
1500 thatarskym –
1. pochodz'cy od Tatar[w,
sprzedawany przez Tatar[w,
2. zwi'zany z Tatarami.
staropol. 1500 valach gnyadi pod
pacholkem po tatarskv –
po tatarsku, na spos[b tatarsku,
na mod=" tatarsk'.
†tatarskie jęz. ¯ Tatar.
staropol. 1483 dictum w thatarszky-
em similiter cum partis damus –
pole, rola, maj'ca jaki> zwi'zek
z Tatarami.
}tak wg Ss 1953; trudno doszuka:
si" zwi'zku z plemieniem zza Wo-
=gi, poza tym, /e by=oby to miejsce
kt[r"dy Tatarzy przechodzili i
zatrzymali si", w latach 1240, 1258,
i 1287, J.D.|
taterni-k(ctwo turysta wysoko-
g[rski ¯ Tatry ˘ tatrza<ski.
†tatka pokr., pieszcz. ojciec, tatu>.
yy
staropol. 1464(68 yako thathcze
mystrzewi.
ang. dady,
ros. papawa-papasza, tqtq-tjatja.
¢tatna rodzaj kory, wyci'g z kt[re-
go przygotowuje si" w Indiach
upijaj'cy napiwek.
staroros. tatna-tatna,
ros. rod kory-rod kory.
Tatry geogr., dosł. Oko Wysoko
¯ ta ]wysoko\ % try ]oko\, s=owotw.
koncepcji 003 ]t=um. od ty=u\&
so ]g[ra\ ˘ so % sna ]rosn':\ ˘ sosna
]wysoko rosn'ca\,
so % k ]do\ ˘ sok ]dosł. do g[ry\,
so, rew ]g[ra\ ˘ krew, posoka, i inne.
try ]oko\ ˘ w try miga ]w oka mgnieniu\
traktowane jako nieliterackie, przez
uczonych ]z tytu=ami akademickimi,
j"zykoznawc[w\, lecz nadal niedo-
uczonych.
Ta•try ]Oko Wysoko\ ˘ jez. Morskie
Oko ]Ma=e Morze\.
ta ¯ s=aw.-ros. vysota-wysota ]wy-
soko>:, ang. height, altitude\.
wys ]wy/, g[ry\ przesz=o na ni/ ]mo-
rze\. Jak to by=o mo/liwe$ Aspekt z
g="bi' – takie to by=y czasy gdy powsta-
wa=y nowe s=owa, na przeciwstawne
znaczenia. Jak g[ralskie watra ]ogni-
sko\ ¯ water ]woda\, tak ¢wys ]wy/\
sta=o si" ni/em, jad=o sta=o si" piciem
˘ anglosas. foda ]jad=o, ros. jeda, ang.
food, eatables\ ˘ woda ]picie\, itp.
tatrza<ski jęz. ¯ Tatry ¯ ta % try.
tatu-a/(owa:
w j. Thaiti tatu ¯ ta ]znak\ ˘ franc.
tatouage ˘ ang. tatoo.
tatu> pokr. pieszczotliwe tata,
ang. dady TD.
†tau znak w miejsce greckiej litery
tau, symbolizuj'cy krzy/.
staropol. 1483 ad modum tan
]w miejsce tau – cz"sta pomy=ka w
r"cznym pisaniu& n  u\,
†taurant ]$\, bot. wy/lin polny,
Antirrhinum orontium L.
staropol. 1472 taurant herba
incubi.
tautologia jęz.
1. opis tego co wynika z samego s=owa&
• Boles=aw Krzywousty ]fa=szywy\
– o krzywych ustach fizycznie zde-
formowanych,
• Leszek Bia=y ]niski\ – o siwych
w=osach,
• W=adys=aw +okietek ]dosł. za-
k'tek\ – wysoko>ci =okcia, karze=,
ok. 56 cm wzrostu,
• rz. Bia=owoda – bia=a woda ni'
p=ynie,
• Zamo>: – wie> za mostem,
Zarzecki – za rzek',
• kraje zaleskie ]wzd=u/ las[w,
polesie\ – za lasami,
• ko< bia=onogi ]kucyk, o kr[tkich
nogach\ – o bia=ych nogach,
2. filoz., log. w logice& zdanie kt[rego
prawdziwo>: daje si" potwier-
dzi: na podstawie analizy jego
struktury.
tawerna bud.
karczma, knajpa, szynk.
=ac. taberna ]buda, szopa\ ˚taber-
nakulum, starofranc. i >redniow.
ang. taverne, ital. taverna.
tawula bot. Sipraea,
ro>lina z rodziny r[/owatych.
taxi jazda z op=at' za miar", kilometr
drogi, taks[wka.
taximeter ¯ =ac. taxatio ¯ taxare;
ang. taxicab ¯ taxi % cab
]doro/ka, taks[wka\,
franc. taxi, og[lnoeurop.
tazbir spoż. piwo sto=owe.
niem. tischbier.
†ta/ jęz.
wg Ss 1953, zepsute tu/ ]$\,
zaraz, potem.
staropol. ca 1455 jeczem lszikvath.
Thasz ya gyda, roszkoszny may.
}na ile znam przej>cia d{wi"k[w i
znaczenia s=[w, ta/ ^ to/ ¯ to % /,
wzmocnienie, nacisk, J.D.|
¢t'd, t't jęz. pocz'tek.
st'd, odt'd, TCz pocz'•tek(:
rozpo(za•cz':, na(wsz•czyna:.
staropol. 1418 na prawo albo na
lewo, t'd gest prawa granicza,
14120 albo chodzil t'd, k'd yest
prawa granicza – t"dy,
po tej drodze, wzd=u/ tej linii, tu.
t'p-anie(liwo>:
wstrz'sy podziemne wywo=ane p"ka-
niem ska= przy eksploatacji z=[/.
¯ tupa:. UÅ ¯ step ˘
st'pa: ]s=aw. stupati\.
t'/y: d'/y: TD,
nastr. ci'/y: ku, t"skni:.
staropol. po nym wsdy tøsim;
ca 1500 po szynye szwem iest
th'zyla; th'szycz, t'zycz ˘
t'/y: –
1. t"skni: za kim>(czym>,
pragn': czego>,
2. smuci: si".
staropol. tu/y:, ot"/y: si",
wst'/y:.
ang. to grieve, to mourn, to be
sorry ]for, about\, to take to
heart,
ros. tu'it;-tu/it. U ˘ Å, ´.
tchaw-ica(ka anat.
>rodkowy odcinek dr[g oddecho-
wych.
narz'dy oddechowe stawonog[w.
tchn-':(ienie, na~ fizjolog.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
wydziela: powietrze z siebie.
tkn':  kciuk ]czucie\, ockn': si",
ang. thumb ]kciuk\  numb ]bez
czucia\, s=owotw. koncepcji 002.A;
tkn':  tchn':, ChK, czu: co> w
powietrzu, jaki> zapach, ˚czu:,
¯ dech TD,
staropol. tchn':, dchn':
– powia:, wion':.
staropol. na(ode(po(wes(we(w(
(ze•tchn':, zdechn':, dycha:,
w(wz•dycha:, dysze:, wdysze:.
staropol. thchnyenye – tchnienie,
powiew, dmuchni"cie.
staropol. wtchn': ]tchn': w co>\.
wg 2011, staropol. tchn': –
dycha:, dysze:, oddycha:.
anglosas. br≤th ]zapach\,
pokr. niem. brodem ]opar\,
>redniow. ang. breth ]tchnienie\,
brethen ]tchn':\,
ang. breathe ]tchn':\,
breath ]tchnienie\,
ros. dyxanie-tychanie ]tchnienie\,
ros. vdyxat;-wdychat ]wdycha:\,
vdoxnut;-wdochnut ]wdechn':\,
vydyxat;-wydychat ]wydycha:\,
vydoxnut;-wydochnut.
na(przy(ode(wy(wes•tchn':,
natchnienie.
~tchn': czas niedok.
wydziela: z siebie.
tch ]tchn':\, pch ]pchn': ¯ pcha:\ –
przed siebie, z siebie.
s=owotw. pokr. dech.
znaczeniowo pokr. chuch ˘ chucha:.
na•tchn': – “tchnieniem” ]chu-
chem\ podda: my>l
ode•tchn': – z=apa: oddech
wy•tchn': – wydzieli: oddech ˘
bez wytchnienia
Nie nale/y&
przy•dech – cz">ciowy wydech,
szczeg[lny rodzaj
wydawania d{wi"ku
tch[rz(liwy(ostwo(y: anim.
zwierz" odstraszaj'ce wrog[w
wyj'tkowo niezno>nym smrodem,
poluj'ce na kury.
staropol. XV w. thchorz fetonallus,
ca 1455 tchorsz, 1472 thorz felus,
ca 1500 tchorz –
zool. tch[rz, ssak z rodziny kun,
Putorius foetidus Gray.
>redniow. ang. polecat ¯ starofranc.
pole, poule ]kura\,
ros. xor;, xorëk.
†tcze: tkwi: w czym>, stercze:.
staropol. a kopye tczøcz w zemy.
ang. to stick up,
ros. sostoqt;-sostojat.
†tczyca, tszczyca, czczyca
psycholog. niepok[j.
†tczywy niech"tny, leniwy.
/'dza w j. wo=y<skim ˘ na czczo
yy
]na pusty /o='dek, tj. /'dny jad=a\.
¢te 1. da, forma czasownikowa,
TD, AE,
da•le]ko\  te•le`
daw•no  te•mu
za•praw•de  za•is•te,
zaiste ]is – ang. jest\
te ^ ni ˘ ninie ]teraz\, nie
]raz\, teraz, ]dawno\ temu,
2. niego ¯ ni(e % ego,
t(e % ego ˘ zaimki wskazuj'ce.
˚da, is, ist, iste, tym
team dru/yna sportowa; zesp[=.
teatr(alny(zyk(alia(ologia
gr. theatron ¯ theasthai ]widzie:
widok\, =ac. theatrum, starofranc.
theatre, ang. theatre, theater,
ros. teatr.
technet chem.
pierwszy sztucznie otrzymany pier-
wiastek chemiczny; nie wyst"puje w
przyrodzie.
techni-k(ka(czny(um
gr. technikos ¯ techne ]sztuka\.
technologia.
¢tecz s=aw. teczenie ˘ uteczi ]uciek=\,
pol. ciecz ˘ cieczka, wstecz ]do ty=u\
¯ w % st ]ty=, zad\ % tecz ]ty=, zad\,
ang. back(wards) – ros. nazad-nazad;
lat wstecz, ang. ago – tomu nazad;
odci'gn':, ang. to move backwards –
otdvig-at;/nut; nazad-nazad;
t=o, ang. background – zadnyj plan.
ale teczka ¯ teka ¯ akta, czyt. wspak,
s=owotw. koncepcji 022, 023.
PRZYMIOTNIKI
`tek ˘ `teczny
skutek – skuteczny
u/ytek – u/yteczny
po/ytek – po/yteczny
zbytek – zbyteczny
dostatek – dostateczny
statek ]miara\ – stateczny
ostatek – ostateczny
wszetecznik – wszeteczny
`tecz ˘ `teczny
wstecz – wsteczny
`teka ˘ `teczny
hipoteka – hipoteczny
apteka – apteczny
`tka ˘ `teczny
ciotka – cioteczny
`to ˘ `teczny
>wi"to – >wi'teczny
ZDROBNIENIA
`tka ˘ `teczka ]liczba poj.\
chustka – chusteczka
cz'stka – cz'steczka
kartka – karteczka
pi'tka – pi'teczka
szczotka – szczoteczka
`tki ˘ `teczki ]liczba mn.\
listki – listeczki
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
majtki – majteczki
m=otki – m=oteczki
`to ˘ `teczko ]liczba poj.\
ciasto – ciasteczko
miasto – miasteczko
`ta ˘ `teczka ]liczba mn.\
miasta – miasteczka
matka ˘ matczyny, sutka, i inne, wy-
padaj' ze sposobu tworzenia przymiot-
nik[w i zdrobnie< – jest to zaledwie
tendencja, sk=onno>: do sposobu.
teczka twardsza ochrona akt,
papier[w, ksi'/ek; z uchwytem –
przeniesiono nazw" na p=ask' torb"
ze sk[ry, lub odwrotnie.
¯ akta, s=owotw. koncepcji 022.
akta ˘ teka ˘ zdrobn. teczka.
znaczeniowo pokr. ˚akt[wka ]tecz-
ka z uchwytem do noszenia akt\.
wg mSjp 1969& 1. «rodzaj p=askiej
torby, du/ego portfelu, koperty ze
sk[ry, p=[tna lub innego tworzywa
do przenoszenia ksi'/ek, zeszyt[w,
papier[w, itp.», 2. «rodzaj ok=adek z
tektury, plastyku, itp. do przechowy-
wania dokument[w, r"kopis[w».
Teczka, czyli
1. teka z uchwytem, ze sk[ry,
do przenoszenia kilku teczek;
zwana te/ ˚akt[wk',
2. teczka – cienka, bez uchwytu,
ok=adki z tektury, wi'zane sznur-
kiem, zawieraj'ca szereg pism.
†teda, tegda jęz.
1. to, w takim razie,
2. wi"c.
staropol. tegda, teda.
¢Te Deum rel.
hymn rozpoczynaj'cy si"& Te Deum
laudamus ]Chwalimy ci", o Bo/e\.
=ac. Te Deum ˘ franc. le Te Deum,
ang. Te Deum, znany tak/e jako
Ambrosian Hymn ]“We praise
Thee, O God”\,
ros. Moleben=-Moleben.
†tedy, tegdy jęz. w[wczas, wtedy.
staropol. tedi, thedi, thegdi, tedy;
gedi, kedi ]kiedy\ – tedy•by(/,
tegdy•by(/, tedy: ]wtedy\ –
1.a. wtedy, w[wczas,
1.b. zatem, w takim wypadku,
w takiej sytuacji
2.a. i, wi"c,
2.b. to, wtedy,
2.d. to, w takim razie,
2.e. to, wi"c,
3. wi"c, przeto
†tegdy, tegda tedy, wi"c, w[wczas.
¯ te ]ni\ ˘ tedy ]niegdy>\, ˚teraz.
ang. then,
ros. togda-togda. OE.
†tedyby, tegdyby jęz.
staropol. 1398 tediby, tedibich,
1424 tedybich, tedyby,
yy
1400, 1409 tegdiby –
1. to, w takim razie,
2. wi"c, przeto, wobec tego.
†tedy: jęz.
staropol. tedicz, tedycz –
1.a. wtedy, 1.b. to,
2. wi"c przeto, wobec tego.
†tedy:by jęz. to w takim razie
staropol. tedyczby.
†tedy/, tegdy/ jęz.
staropol. tedisz, tedysz, thedysz,
tegdis, tedis –
1.a. wtedy, w tym czasie,
1.b. w takim wypadku,
w takiej sytuacji,
2.a. wtedy to, wi"c,
2.b. jednak, jednak/e.
†tegiel pojemn. tygiel, EY
tego jęz. siego, TS.
†tego:dla po to ]aby\.
staropol. tegoczdlya.
†tegodla, togodla dlatego, przeto,
wi"c. OE.
staropol. tegodla, thegodlya,
tegodlya –
1. z tego powodu, dlatego,
2. dlatego, skutkiem tego, wi"c, zatem,
3.a. dlatego /e, poniewa/,
3.b. po to ]aby\,
3.c. to, z tego powodu.
ang. because,
ros. potomu hto, radi togo.
tegoroczny ¯ tego % roczny ¯ rok.
u/ywane te/ «takroczny» ]ubieg=o-
roczny\.
†tego/dla dlatego, wi"c, zatem.
staropol. tegozdlya.
teina kofeina.
tej/e jęz. ¯ tej % /e ¯ ta, OE
wo=. 1289 toe 'e-toe /e.
teka, teczka akt•a([wka.
s=owotw. konc. 022.
tekst jęz. tre>: s=owna lub pisemna,
wypowiedzi lub dokumentu pisane-
go, drukowanego.
staropol. na lepsche textu zrozu-
myenye..., 1484 boczyem slova
thexthv svy'they euangeliey –
fragment Pisma >w. ]w przeciwie<-
stwie do om[wienia\.
=ac. textus ]materia=, struktura\ ¯
textere ]tka:\ starofranc. i
>redniow. ang. texte ˘ ang. text,
ros. tekst.
tekstyl-ia(ny tkan.
materia=y w=[kiennicze, tkaniny.
=ac. textus ˘ textilis,
franc. i ang. textile,
s=aw. tkal;nyj, tkanyj.
tektoni-ka(czny geolog.
uk=ad mas skalnych skorupy ziem-
yy yy
skiej i ich ruchy; przedmiot dzia=u telemark 2. poskramia:; =ac. temp-us(ero
geologii. ]pow>ci'ga:\, ital. tempo ]miara,
teleturniej
tektur-a(owy takt\.
†tele/ tyle/, EY.
karton, gruby papier z kilku warstw temperament osob.
sklejonych i sprasowanych. †tele/ny ¯ telega; z teleg', z wozem
temperatura fiz.
=ac. tectura ]przykrycie\. gospodarczym na Rusi Czerwonej
ang. cardboard, ]Wo=yniu\ zwi'zany. tempo miara, takt.
ros. karton-karton. staropol. 1439 nobilis Vlyana de ital. tempo ¯ =ac. tempus ]czas\.
~ktura ¯ struktura, por. tekst. Skomrochi... quis theleszne temu jęz. czemu T ˘ Cz
respondere debet ]Skomorochy – staropol. themv ysze –
†telaga ˚telega, rodzaj powozu.
wie> i dzi> istniej'ca tam, obecnie w 1. poniewa/, dlatego /e.
†telakro:, tylakro: jęz. tylekro:. gminie Grabowiec, woj. Zamo>:\. staropol. temu to czynyl –
†telbuch anat. t=usty, wielki brzuch. teli~ jęz. staropol. ˘ tyli` pol. EY 2. po to, dlatego.
†tele jęz. tyle. EY. staropol. ˘ pol. ten, ta, to; tego, tej, t", t' jęz.
ang. as much, as many. teli tyli zaimki, wzmacniane czasem przez
teliga telega /e, /, np. ten/e, ta/, to/ ]to/same\.
tele~ przedrostek u/ywany g=[wnie teliko tylko
od czas[w teleskopu 1705 r. staropol. ten, then, tenczy, tich
telka tylka ]tych\, u/ywane z&
gr. tele~ ]daleko st'd\ ¯ tele % telki tylki
skopos ]cel\ pokr. skeptesthai 1. k, mi"dzy, mimo, na, miejsce, o,
telko tylko pod=ug, przeciw, przez, przy, za,
]obserwowa:\. telko: tylko: 2. dlatego, dotychmiast, iste, istny,
tele~ telkokro: tylkokro: isty, natemiast, natemie>cie, na-
pierwszy cz=on wyraz[w z=o/onych, telo tylo temie>:, natenczas, natychmiast,
oznaczaj'cy zwi'zek drugiej cz">ci tem tym natymiast, odtychmiast, potem,
wyrazu z odleg=o>ci'. temczasem tymczasem potychmiast, p[tymiasty, przedtem,
telefon adoptowany przez Bella temian tymian przeto, przetociem, przeto:, prze-
1876 r. †telki, tylki jęz. toli, przezto, przezto:, tego:dla,
telepatia – termin ukuty w 1882 r., tej wielko>ci, ilo>ci, jako>ci. tegodla, temu, tet, to, togodla, tym,
przez F. W. Myersa ]1843–1901\, wtem, wtenczas, zatem.
teleskop ¯ gr. teleskopos ^ tele % tellur chem. pierwiastek chemiczny.
w Ss 1953 Uk=ad znacze< d=ugo>ci
skopein ]widzie:, ogl'da:\, ¢tem jęz. dlatego. jednej kolumny, zatem 19 kolumn
litewskie Telesze ¯ tele` % sze ]morze\. >redniow. tem;-tem, ros. po`to- cytat[w.
telefon mu-poetomu, ang. therefore. tak/e staropol. ˚tet ¯ s=aw.-ros. tot,
†tem czas ]tem, tym, te, miast\ franc. celui-la, celui,
telega pojazd. anglosas. th≤t ]˘ that\, thes ]˘ this\,
ros., kolasa, rodzaj powozu o 4-ch staropol. tem ]po(przed•tem, temu,
dla•tego, dotychmiast, iste, istny, isty, >redniow. ang. that, thet; this, thes,
ko=ach, bez resor[w, u/ywana na
natomiast, na(po•tychmiast, ang. that, this,
Rusi Czerwonej ]Wo=yniu;
przeto(ciem(:(li, przezto(: dawny ros. tot=-tot, ros. tot-tot.
biel – nizina; czerwie< – wy/yna;
czer< – g[ry\. tego•:dla(dla, temu, tet, to, †tendeczniczka, tendlarka handl.
staropol. 1427 oth tehlagy, togodla, tym, wtem, wtenczas, kobieta handluj'ca starzyzn'.
1442 theligi, zatem\. staropol. 1456 tendecznyczka,
1468 telega, temat(ycznie(yka jęz. 1444 tendlarka.
1478 thalaga, gr.-=ac. thema ]przed=o/y:, miej- tendenc-ja(yjny jęz.
1480 telega. sce\, starofranc. i >redniow. ang. sk=onn•o>:(y.
ros. telega, teme, ang. theme, =ac. tendentia ¯ tendens ¯ tende-
tur. talika, w"g. talyiga. ros. tema, predmet. re ]rozci'gn':\.
telegraf temblak rzemie<, pasek do szabli, tender przyczepa parowozu zawie-
telegram chusta lub opaska s=u/'ca do pod- raj'ca zapas w"gla, wody, smar[w.
trzymywania chorej r"ki.
telekopia †tendlarz, tendlirz handluj'cy,
tur. temlik, ros. remen;, kanat,
handlarz starzyzn', tandeciarz.
†telekro: jęz. tylekro:, EY. >redniow. ang. slinge ˘ ang. sling.
staropol. 1472 tendlirs,
telepa: si" ¯ telega, tembr jako>:, barwa d{wi"ku 1476 ¢tenlars,
trz'>: si", jecha: oci"/ale. charatkerystyczna dla poszczeg[l- 1480 tendlarzs,
nych g=os[w ludzkich. 1492 tendlars.
telepatia
starofranc., franc. i ang. timbre.
telemetria teneta ryba. sieci, ]l.mn.\
tempera farba, kt[rej spoiwem ros. teneta, ang. net.
teleobiektyw jest bia=ko, /[=tko, guma, kazeina,
tenis(ista([wka sport.
teleskop itp., farba emulsyjna.
ang. tennis.
ital. temperarare.
teletechnika †tenkole jęz. jakikolwiek.
temper(owa:([wka czynność.
telewizja staropol. khto tymykole wymowa-
1. regul(owa:; temperatura,
my albo vmovamy.
telekomunikacja =ac. temperare, starofranc. tem-
prer, anglosas. temprian, >redniow. tennik, ciennik rel. faryzeusz.
telemechanika
ang. tempren, ang. temper
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
tenor muz.
=ac. tenor ¯ tenere ]trzyma:\.
tenuta hist. dzier/awa.
=ac. tenere ]o(trzyma:\,
starofranc. tenir,
>redniow. ang. tenur, ang. tenure.
†ten/e istny, isty, potem/e, przeto/,
przeto/ci, przeto/, tego/dla, to/, to/
by, to/ci.
staropol. tensze, themsze,
tymasz, temze, tegozz, tegosz,
thymszye, thegosz, tegos,
temsze, tegosz, tymze –
1. on to, on w=a>nie,
2. ten sam, ten w=a>nie,
3. ten sam, taki sam.
staropol. z tego/ –
dlatego, skutkiem tego.
staropol. istny, isty, potem/e,
przeto/, przeto/ci, przezto/,
tego/dla, to/, to/by, to/ci.
teodolit instr.
przyrz'd do pomiaru k't[w, u/ywany
w astronomii i geodezji, wynaleziony
ok. 1571 przez Leonarda Diggesa.
etymologia s=owa niezbyt jasna; ja
s'dz" /e od
gr. Theo(dore % =ac. delitescens;
gr. Theodoros ¯ theo ]b[g\ %
doron ]dar\;
delitescens ¯ delitescere ]ukry:
z dala, kry: si" za\ ¯ de ]z\ % latescere
]kry: si"\ ¯ latere ]skrytym by:, ukryty
k=amliwie, nie wyjawionym\.
Dosł. B[g skrywa si" z dala ]i to jest
przyrz'd do namiaru na niego\ – wy-
obra/enia ludzi epoki. Pochodzenie
nazwy zatar=o zmieszanie teorii Boga
do nieboskiej czynno>ci obserwacji
niebios ]przez pobo/nego wynalazc"\.
S=ownik wyraz[w obcych 1980 zga-
duje& mo/e z gr. theamai ]patrz"\
% delos ]jasny, wyra{ny\; karko-
=omnych zmian zg=osek nale/y w tej
kombinacji dokona:, by wyj>: na
theodolit, i tak znaczeniem nie trafi: w
sedno& patrz" wyra{nie, na co$ Zwyk=e
okulary wystarcz'.
=ac. theodelitus, franc. theodolite,
ang. theodolite, niem. theodolit.
teokracja rel.
teolog(ia(iczny rel.
gr.-=ac. theologia, starofranc. the-
ologie, >redniow. ang. theologie,
teologie, ang. theology,
ros. bogoslovie.
teor-ia(etyk(etyka(yczny(yczny
wg mSjp 1969& 1. «og[= usystematyzo-
wanych wiadomo>ci jakiej> nauki albo
jej cz">ci», 2. «pogl'd wyja>niaj'cy
albo pr[buj'cy wyja>ni: zjawiska,
fakty ]w odr[/nieniu od praktyki\».
Je/eli kto>, na podstawie dw[ch prze-
s=anek, pisze tak, jakby zna= je pi":,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
bo tyle jest wymaganych by posiada:
wiedz" w sprawie, to jest teoretykiem,
kryje sw' niewiedz" czczym, og[l-
nikiem, tj. ide' pozbawion' fakt[w,
przyk=ad[w, elementami uchwytnymi;
czyli pisze niewsp[=miernie wi"cej
ni/ wie.
Aspekt sfery umys=owej, do rozwa-
/a<.
teoria jest przeciwstawieniem historii
]dosł. rzeczywisto>ci opowiadanej\&
hist•or•ia  te•or•ia,
s=owotw. koncepcji 002A.
gr.-p[{no=ac. theoria ]ogl'danie, ba-
danie, ang. a looking at, contemplation,
speculation\ ˘ franc. theorie;
ang. theory, ros. teorq.
teownik metal.
teozofia
†teper jęz. dopiero.
ros. teper;-tepier ]dopiero\,
OE, TD.
ter chem. mieszanina smo=y,
kalafonii, i t=uszczu, ˚dziegie:.
s=owotw. baz' treow ^ drzewo ˘
anglosas. teru, tero, niem. teer ˘
>redniow. ang. tere, terre ˘ ang. tar,
ros. dëgot;-diogot, smola-smo=a.
terakota dosł. pieczona ziemia.
ital. terra % cotta.
terapia med.
gr. therapeia ¯ therapeuein
]opiekowa: si", leczy:, kuracja\
=ac. therapia, ang. therapy,
ros. terapevtika.
tera-z({niejszy jęz. ¯ ten raz ]czas\.
te, ten ¯ =ac. tempus ]czas\.
w tej chwili, obecnie.
¯ te ]ta, tej, pokr. ˚da\ % raz
]chwila, czas\ ˘ zaraz ]za chwil"\,
w ten czas ˘ wtenczas ]w[wczas\,
teraz, tera{niejszy ]niniejszy\ ¯ ninie
]teraz\, ni ]te\ ˘ nigdy ]niegdy>\.
z ¯ niem. zeit ]czas\.
staropol. teraz, 1478 therasz –
1. w tej chwili,
wsp[=cze>nie z m[wieniem,
2. dopiero co, ostatnio.
z przek'sem – czasy s' ra{ne ]bie/'ce,
tj. przemin"=y, ubieg=y ¯ staropol.
bie/e: ^ biec\, ra{niejsze ]ostatnie\, i
tera{niejsze ]w tej chwili\ ˚ra{nie.
jest to zgodne z lini', duchem Odro-
dzenia gdy szereg termin[w zmieni=o
znaczenia na przeciwne.
franc. a present, anglosas. nu,
>redniow. ang. nou, nu ˘ ang. now,
ros. teper;-tiepier, nyne-nynie,
sejhas-siejczas.
terb chem. pierwiastek chemiczny.
tercet muz.
utw[r wokalny lub jego fragment
na 3 g=osy.
yy
†tercja rel.
cz">: modlitwy brewiarzowej
odmawiana o godzinie trzeciej po
wschodzie s=o<ca.
z definicji nie wynika jasno o kt[rej
godzinie dnia skoro s=o<ce wschodzi o
r[/nych, w zale/no>ci od pory roku.
w Íredniowieczu by=a to do>: okre-
>lona godzina – godzina 9-ta rano,
bo dzie< zaczyna= si" ]liczony by=\ od
godziny 6-tej rano do godz. 18-tej, a
noc od godz. 18-ej do godz. 6-tej rano
nast"pnego dnia.
p[{niej noc do='czono do dnia jako
daty i powsta=a doba ]24-godzinny
cykl, rozpoczynaj'cy si" o p[=nocy\ ¯
dobawienie ]dodanie\ nocy do dnia.
st'd “dzie<” jako widna pora i “dzie<”
jako data, 24-godzinny cykl, maj' t"
sam' nazw" – “dzie<” ]w tym noc\.
staropol. tercia, yako na terczy,
1484 prym', terci', na terczyø.
¯ =ac. tertia ]trzecia\.
tercja
ital. terzetto, zdrobn. terzo,
=ac. tertius ]trzeci\, ang. tercet,
ros. tercet.
tercjarz rel. społ.
cz=onek stowarzyszenia religijnego
os[b >wieckich, tzw. trzeciego zakonu
dzia=aj'cego przy niekt[rych zakonach
katolickich.
tere-fere dosł. “kosi: – nosi:”,
na wz[r s=owotw. koncepcji 002.A,
u/yte wy='cznie w wyra/eniu&
“tere-fere, kuku bajka” ]nonsens\.
rzecz w tym, /e tak du/e TF, jak i
ma=e tf, s' podobne do siebie – tej
samej koncepcji, omal zwierciadlanym
odbiciem, i d{wi"ki te przechodz' z
jednych na drugie;
st'd d{wi"kowa zabawa& tere-fere
¯ there-phere. ˚¢fer.
tere ¯ gr. therizein ]/':, kosi:, ang.
to reap\ ˘ =ac. Therasia,
franc. Therese, ang. Theresa;
fere ¯ gr. pherein ]nosi:\ ˘ =ac.
ferre ˘ ang. ¢fer ˘ confer, prefer
]wole:, przedk=ada:\.
terem bud. poddasze, mansarda.
ros. terem,
gr. teremnon ]gmach\.
pierw. bezdro/e, k'ty, zaro>la, MN.
teren(owy(oznawstwo geogr.
=ac. terrenum, terrenus
ang. terrain, terrene; terra
]ziemia\ % `en, `ain ]wielk•i(a(ie\.
terier anim. rasa ps[w my>liwskich.
terkot(a: dźwięk.
suchy, jednostajny d{wi"k.
terlika: dźwięk.
wywodzi: terle, wy>piewywa:
wysokim g=osem.
staropol. ca 1500 thrlycze discan-
yy
tisat ˘ trlika: ]Bohemizm, wg Ss
1953\.
terma cieplice, naturalne {r[d=a
leczniczej wody.
termi-ka(czny fiz.
termin(ator(owa:(arz(ologia(
(owy jęz.
1. czas wyznaczony,
2. >ci>le znaczenie s=owa,
3. przestarz., praktyczna nauka
rzemios=a u majstra.
wg 2011, staropol. termin – opresja
]$#\, ˚nr 832, koniecznie#
starofranc., >redniow. ang. terme,
ang. term,
ros. ]przedzia=\ predel-pedie=,
granica-granica,
]koniec\ konec,
]si=a wyrazu\ vyra'enie,
]warunek\ usloviq-us=owija.
1. termit owad. bia=a mr[wka, owad.
zwykle w liczbie mn., Isoptera, rz'd
polimorficznych owad[w /yj'cych
w rojach; /ywi' si" przede wszyst-
kim drewnem, wyst"puj' w krajach
tropikalnych i p=d. Europie.
2. termit techn. mieszanina sprosz-
kowanego glinu z tlenkiem /elaza,
daj'ca po zapaleniu bardzo wysok'
temperatur"; u/ywany do spawania
metali oraz do produkcji bomb
zapalaj'cych.
termo-metr(mos(metr(stat(s(
(dynamika(elektryczny(
(j'drowy fiz.
termo` – pierwszy cz=on wyraz[w
z=o/onych wskazuj'cy na ich zwi'zek
z ciep=em.
gr. therme ]gor'co, temperatura\.
terpentyna med., techn.
terrarium bud.
terror(ysta(ystyczny(yzowa:
jęz. =ac. terror ¯ terrere ]straszy:\
starofranc. terreur >redniow. ang.
terrour, ang. terror,
ros. 1.
strax, u'as
2. terror.
terytor-ium(ialny geogr.
=ac. territorium ¯ terra ]ziemia\.
†tesarz, tesar prof.
rzemie>lnik wykonuj'cy r[/ne robo-
ty w drzewie ]niepoprawnie, ale tak
przyj"=o si", w=a>ciwie w drewnie;
drzewo jest /yw' ro>lin'\
staropol. na teszarze a na murarze;
teszarzom a murarzom; Bachac-
car teszarz ]carpentarius\, wiele...
teszarzow – cie>la, stolarz.
=ac. carpentarius ]stolarz, ko=odziej\
¯ carpentum ]dwuk[=ka, pojazd o
dw[ch ko=ach\,
franc. le charpentier,
>redniow. ang. i ang. carpenter,
niem. zimmermann,
ros. plotnik-p=otnik.
†teskliwy nastr.
markotny, smutny. ˚seremak.
ang. sad man,
ros. grusnyj-grusnyj.
†tesknica nastr.
1. przykro>:, udr"ka,
2. smutek, 3. nuda. ˚teszno kogo>.
ang. annoyance ]dokuczliwo>:\,
pain ]b[l\, suffering ]sierpienie\,
ros. dosada, neprijatnost;,
bol;, muka, stradanie, ter-
penie> grusnost;> skuka.
¢tesla narz.
rodzaj topora ¯ pol. cie>la.
staroros. tesla-tesla.
test(ament(ator(owa: prawn.
=ac. testis ]>wiadek\ ˘ testari
]zeznawa:\ ˘ testamentum.
staropol. testament, testaemnth –
1. ustne lub pisemne rozporz'dzenie
ostatniej woli,
2. przymierze, uk=ad, umowa.
Stary i Nowy Testament Biblii&
• Stary – przymierze ?yd[w ]Izrae-
lit[w\ z Bogiem, cz">: pierwotnie
hebrajska, zwana Pismem >wi"tym,
• Nowy – przymierze ludzi z Jezu-
sem Chrystusem ]Namaszczonym\,
cz">: grecka ˘ =aci<ska ˘ t=um. na
liczne, inne j"zyki.
gr. diatheke – 1. przymierze,
2. testament, ostatnia wola,
by=o {le rozumiane przez dawnych
t=umaczy Biblii i przymierze prze-
t=umaczyli na testament – j"zykowy
b='d, lapsus, w tytule.
Testament$ Kogo$ Czyj$
wg Ss 2011, staropol. testament –
obietnica zbawienia ]$#, zmy>lenie\,
˚nr 832, koniecznie#
†teszbir, ta>bir, ty{bir, ty{bier,
ta{bir, ta{bier spoż. cienkusz.
†tesznik bot. Spiraea filipendula L.
staropol. 1437 filipendula, saxifra-
ga rubea tesznik,
1460 thesznyk filipendula,
XV w. vistilago thesznyk uel
¢przedzy kamyen.
†teszno kogo> jęz. przykro komu>.
wg Ss 2011, staropol. teszno
kogo> – przykro komu> ]$#\,
˚nr 832, koniecznie#
wg Ss 2011, staropol. teszny –
1. przykry, 2. t"skny, 3. smutny,
4. nudny, ˚nr 832, koniecznie#
te>-:(ciowa powin.
ojciec(matka /ony.
¯ cze>: ]szacunek\.
teść  cześć  część  ciasto
(tiesto)  często (czasto), gęsto 
ciastko (cząstka)  częstować.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
s=owotw. zwi'zane ˚zi": ]wdzi"k\, i
pokr. cz">: ]szacunek\, ciasto ˘ ciastko
]cz'stka\, w miejscowniku ]o kim, o
czym$\ o cie>cie, cz"sto(wa: ]czasto,
staropol. cz ^ :, sz ^ > ˘ rysz ^ ry>,
wisznia ^ wi>nia, cze>: ^ cie>:,\, te>: ^
rz'd ˘ u(po•czciwy – po•rz'dny.
wo=. 1289 t≠st;-test ]te>:\, te-
stevi-testewi ]te>ciowi\, kronika
Lit.-?m. dope=n. 1550 czcia, czci'
]te>cia\. staropol. cie>: – te>:.
staropol. 1392 ¢odde czcza,
1399 y swym czem ]:ciem\,
1400, 1408, 1456, 1460 czescz,
1410 ¢thyescz,
1419 swemu czczewy,
1421 swemu czw ]:ciu\,
1424 swemu czyczu,
1434 v czcya kupil,
1436 s mim czczem,
1438 czczowy, 1447 ¢test,
1452 czescz, 1455 v czczya,
1463 tsczovy szvemv,
1424 chczem ]:ciem\,
ca 1470 czyescz,
1431 czszca, 1441 czczovi,
1469 albo cza ]:cia\,
1471 ze czciem –
1. ojciec /ony,
2. ojciec m"/a,
3. ojciec m"/a lub /ony.
niem. schwiegermutter,
franc. la belle-mere, belle mere,
ang. mother-in-law,
staroros. të]a-tioszcza,
ros. te]a-teszcza.
†tet $, ten, wg Ss 1953;
¯ s=aw.-ros. tot, staropol. OE, J.D.
staropol. gde iesc tet, iene sø
narodil, crol zidowsky$
ten to, praui gdaz pryide, sbaui
lud swoy ot uelikih grehow.
y pocazuie ewangelista, ize tet
to crol....
ta to sloua tet to ocec suøti...
z komentarzem na ko<cu /e&
“...cz">: badaczy interpretuje jako
tec i czyta jako te:; mo/liwa te/
lekcja ten.”
ang. that, this, ros. tot-tot. ˚ten.
tetery-k(czno>: osob., char.
1. zgorzknia=y, zgry{liwy, gderliwy,
2, zrz"da, dziwak, na stare lata.
tetra tkan.
bia=a tkanina bawe=niana, u/ywana
na pieluchy.
tetra~ jęz. gr. cztero`
†tetrarcha poz. społ.
w=adca zarz'dzaj'cy czwart' cz">ci'
podzielonego pa<stwa.
staropol. tego ystnego czaszv,
kyedy szye to dzyalo, Herod tetrar-
cha vslyschawschy slav' mylego
Iesusza y rzekl svym slugam.
gr. tetra ]czwarta cz">: `\ % archos
yy
]w=adca\ ˘ gr. i =ac. tetrarches ˘
p[{no=ac. tetrarcha ˘ >redniow.
ang. tetrarche, ang. tetrarch.
†tetrman uliczny komediant,
skoczek, kuglarz.
staropol. ca 1450 audiant haec
tetrimani
glosa tetrmani serui diaboli.
ang. street pretender;
jumper, leaper; juggler,
ros. pritvor]ik-pritworszczik,
skakun-skakun, fokusnik.
tetryk osob.
dziwak, zgry{liwy, zgorzknia=y.
teuto<ski etn.
germa<ski, g=. niemiecki, du<ski,
angielski.
¯ gr. authochthon ]tubylec, zio-
mek\ ¯ auto` % chthon ]ziemia\,
Teutoni – szczep r[/nie traktowany
jako teuto<ski lub celtycki, osiad=y
na p[=noc od +aby – niem. Elbe – w
Jutlandii, wg S=ownika Webstera&
an ancient tribe, variously conside-
red as Teutonic or Celtic, that lived
north of the Elbe in Jutland\.
Do>: m"tnie, tak w sprawie samej
nazwy, rejonu, jak i czasu;
Teutoni mieli nada: nazw" Deutsch;
r[/ni Theutonic ]wez(po•wo=ani
Bogiem\ ¯ gr. Theo ]B[g\ % tonic
]g=os\ ¯ tonos ]d{wi"k\.
Termin u/ywany w odniesieniu do
uczestnik[w wypraw krzy/owych w
Wiekach Írednich, u/ywaj'cych j.
=aci<skiego jako wsp[lnego j"zyka
porozumiewania si".
Theutonic Order, za=o/ony w Jerozo-
limie 1190 lub 1191 ]nie nad +ab'#\
jako religijno-wojskowy zakon do
obrony tzw. Ziemi Íwi"tej ]Palestyny\,
przez muzu=manami, i tak papie/e tych
wiek[w pisali& Theotonicorum,
Theutonic ]zew Bo/y; rycerze z Je-
rozolimy\ i Teutoni ]tublycy; nazwa
plemienia z p=n. Niemiec\ – pomie-
szane przez nieuwa/nych.
teza log.
1. log. twierdzenie wyra/aj'ce
pogl'd naukowy, stwierdzaj'ce
zjawisko, fakt, zdarzenie,
2. mat. cz">: twierdzenia, kt[rej
trzeba dowie>:, opieraj'c si" na
przyj"tym za=o/eniu,
s=owotw. pokr. hipoteza.
gr.-=ac.-ang. thesis.
tezauryzacja czynność.
gromadzenie zapas[w z=ota i pieni"dzy
kruszcowych, bie bior'cych udzia=u
w obiegu.
¢tezoimienityj jęz. jednoimienny.
staroros. tezoimenityj-
tezoimienityj.
te/, te/e jęz. tak/e, r[wnie/.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
te/ pytanie# – co za pytanie$# ]w
przypadku zb"dnego, oczywistej
sytuacji, jasnej wyk=adni; po co$\.
t ¯ co, to; e/  za.
staropol. te/(ci(e:, te/e.
staropol. 1418 tesz; theze, tesch,
tesze, 1484 tez, teze,
1447–1462 thesch,
w Ss 1953 6 kolumn cytat[w –
1. podobnie, tak samo, w ten sam
spos[b, tak w=a>nie,
2. i tak/e, nadto,
3.a. i, a, a tak/e, r[wnie/, nadto,
opr[cz tego,
3.b. ale tak/e, ale pr[cz tego.
†te/ci, te/e:, te/e/ r[wnie/, tak/e.
staropol. tesczy, tescy, tezecz,
thezczy, theszes.
†t"cha: proces.
¯ tuch ]smr[d\, U ˘ Å, ´,
¯ ang. stench.
tuch s=owotw. pokr. duch ˘ zaduch ]ze-
psute powietrze w pomieszczeniu\.
staropol. pot"cha:, pot"chn':,
st"chn':, wst"ch=y.
t"chn': proces.
smr[d psuj'cego si" produktu, np.
pieczywa, lub tkaniny zbyt d=ugo
le/'cej w wodzie, wilgoci.
¯ st"ch=y ¯ ang. stench ]smr[d\.
s=owotw. pokr. tchn':, cuchn':.
t"cz-a(owy([wka meteor.
zjawisko atmosferyczne wyst"puj'ce
po deszczu, burzy; widmo w postaci
=uku kolor[w.
¯ s=aw. tucza ]chmura burzowa\,
U ˘ pol. Å, ´,
rain ]deszcz\ % duga ]=uk, ang. bow\ ˘
ros. raduga ]t=um. ang. rainbow\.
staropol. XV w. pluvius describitur
arcus thecza, ca 1500, th'cz' iris.
=ac. arcus coeli, franc. arc en ciel,
anglosas. regnboga ˘
niem. regenbogen ˘
ang. rainbow, ros. raduga-raduga.
t"dy t' dr'g'. pokr. k"dy ]kt[r"dy\.
staropol. tødi, t'dy, t'dy y ow'dy
]t"dy i ow"dy\, 1414 tødi... kødi,
1427 tandi... kandi,
1437 tandy... kandy,
1452 t'dy... kandy,
1426 y'dim ja yachal, tandy moy,
1398 kødi poiedzecze, tødi...,
1403, kødim ia wszetl... tedi gest,
1405 kødi gidzem, tødi gidzem,
1389 candicoli jednø, tedi jednø,
1422 kandybikoly jednacze sna-
monali i rospravili, tady cop-
cze sypani many bicz y tady
granicza s pelna mal' bicz.
}o Jezusie| kedykoly schedl, tedy
byla zyemya czyrvona od obyeva-
nya krve yego –
1. t' drog', po tej drodze,
wzd=u/ tej linii, przez to miejsce,
yy
2. t' drog' wzd=u/ tej linii,
przez to miejsce.
ang. this way, along this line;
hither, thither,
ros. tuda, kuda, s[da ]tutaj\.
†t"ga ¯ s=aw.-ros. tugost ˘ tugoj.
staropol. XV w. czy, gisch placz'
t'g' do boga, takye b'd'
vczyescheny,
1466 w t'dze in anxietate,
1420 tøga fastidium ˘ t'ga, tøga –
1. zmartwienie, udr"ka, trwoga,
2. obrzydzenie, zniech"cenie,
znu/enie.
=ac. 1. sollicitudo, aegritudo, cura,
metus,
2. taedium, fastidium, fatigatio.
ang. 1. worry, vexation, distress,
2. abhorence; weariness,
ros. 1 gore-gore, zabota-zabota,
2. otvra]enie, omerzenie.
t"gi jęz.
1. mocny, silny ˘ pot"ga, t"/yzna,
nat"/enie, t"gi mr[z ]silny\, t"gie
baty otrzyma:,
2. o tuszy& oty=y, ci"/ki, odwrotno>:
chudego, ˚gnat. t"giej postawy
]oty=y\.
¯ gnat ]ko>:\ ˘ tengi ]przy ko>ci;
s=owotw. koncepcji 022\ ˘ t"gi
i w zwi'zku s=owotw. z anglosas.
gnaet ]komar\ ˘ >redniow. ang.
gnatte ˘ ang. gnat ]s=owotw.
koncepcji 026\;
ros. tonkij-tonkij ]cienki\.
wa•ga – ci"•/ar,
t"gi – ci"/ki ˘ `ci"ski ˘ zwy•ci"ski
]prze•wa/aj'cy\, ?S. ˚waga.
t"gosk[r pospolity grzyb.
Scleroderma vulgare, grzyb
niejadalny z rodziny t"gosk[rych,
w kszta=cie bulwy, pokryty grub',
chropowat' sk[r'.
t"p-i:(ota(ak(iciel(ie:(y czynność.
1. niszczy:, zabija:, prze>ladowa:,
usuwa:, zwalcza:,
2. czyni: t"pym, nieostrym.
wy(po•t"pi:, pot"pieniec.
1. upo>ledzony, nie ostry lub bystry,
2. wzgardz•i:(ony, ha<ba.
staropol. ca 1450 tøpø; lvd tøpicz,
sø tøpili, tøpula, ca 1470 t'pya,
1471 thampyli, ca 1450 tampy,
1401 tampicz, 1466 tempy';
tanpycz, 1466 tanpycz,
1466 t'npy', t'py'cz –
1. zarzuty czyni:, wym[wki robi:,
=aja:, ubli/a:,
2. gani:, pot"pia:,
3. przeciwstawia: si" czemu>,
zwalcza:,
4. gn"bi:, zam"cza: psychicznie,
5. pozbawia: blasku,
6. przyprawia: o szkod", wyniszcza:.
franc. ennuyeux, stupide, insen-
yy
sible, niem. dumm,
>redniow. ang. dull ]foolish, stupid\,
ang. dull, blunt, †Old Polish&
1. to blame, to scold, to chide,
2. to condemn,
3. to oppose, to combat,
4. to opress, 5. to take splendour
away, to diminish it, 6. to harm,
ros. ]zat"piony\ tupoj-tupoj,
]g=upi\ glupyj, tupomnyj.
wg 2011, staropol. t"py – b="dnie –
s=aby, niedo="/ny ]$#\,
†Old Polish – wrong meaning –
weak, ˚nr 832, koniecznie#
Zezem, g[ra vs. d[=; ludzie dziel' si" na
zg[rnych ]znaczy t"pych\ i zdolnych.
†t"pie: fizjolog. s=abn':, stawa: si"
ospa=ym, opiesza=ym.
staropol. XV w. hebetat tøpyeye,
tapyeye.
†t"po>: s=abo>: ]fizyczna lub psy-
chiczna\, ospa=o>:, opiesza=o>:.
staropol. 1437 t'poscz hebetudo,
ca 1500 th'poscz obtusitas,
=ac. infirmitas ]corporis vel ani-
mi\, inertia, desidia,
franc. faiblesse, niem. schwäche,
staronord. veikr ]pozbawiony, nie
posiadaj'cy wzmocnienia cia=a lub
mi">nia, nie mocny fizycznie\ ˘
>redniow. ang. weik ]s=aby\ ˘
ang. weakness ]s=abo>:\,
ros. slabost;-s=abost,
bessile-bessile.
t"py ¯ tum, tup ]U, UM, UN ˘ Å, ´\
¯ niem stumpf. i ang. stupid.
staropol. XV w. tøpi, 1476 t'mpym,
XV w. th'pe, ca 1500 tapymy, tapy,
XV w. t'pego, t'py, 1476 t'py he-
bes, ca 1500 thapy, z'thw'rdzyaly;
th'py obtusus ˘
tøpi, t'mpy, tapy, thapy –
1. nie maj'cy ostrego zako<czenia,
nieostry, ¯ niem. stumpf,
2. oci"/a=y w my>leniu i dzia=aniu,
opiesza=y, pozbawiony zdolno>ci
pojmowania, gnu>ny, ¯ ang. stupid.
w Kronice Macieja Stryjkowskiego,
1582, koczownicze plemi" germa<-
skiego pochodzenia, o nazwie
Gepid[w, tj. bli/ej nieokre>lonej
lokalizacji ]przenios=o si" z uj>cia
Wis=y na niziny Dunaju\, maj'cego
by: gnu>nym – zakrawa /e nazwa
ma jaki> zwi'zek ze stupid;
Gepid  stupid, GS.
=ac. 1. hebes, 2. iners, tardus,
franc. 1. emousse, brusque, franc,
2. ennuyeux, stupide, insensible,
niem. 1. stumpf, 2. dumm, träge,
>redniow. ang. 1. blunt, 2. dull,
ang. 1. blunt, 2. dull,
ros. 1. i 2. tupoj-tupoj,
2. glupuj-g=upyj ]g=upi\,
tupoumnyj-tupoumnyj ]t"pak\
¯ tupo` % umnyj ¯ um ]rozum, my>l,
umys=, intelekt, inteligencja, sens,
dowcip\.
t"skn-i:(ota(y nastr.
pragnienie bycia z kim> lub czym>
odleg=ym w lokalizacji lub czasie
]szczeg. za zmar=', blisk' osob'\.
s=owotw. pokr. ckni:.
tu•sk ˘ t"•sk•no  sk•ucz•no ]czyt.
wspak& smut•no, pokr. pol. sm"tnie\,
TCz; U ˘ Å, ´.
staropol. 1448 tessklywosscz,
XV w. tescliuoscz – zniech"cenie,
uczucie przesytu lub wstr"tu,
franc. se chagriner, etre en agno-
isse, ang. to miss,
ros. toskovat;-toskowat ¯ toska,
grustit;-grustit ¯ grust;.
staropol. 1944 tescliue,
ca 1470 tesklyw ˘ teksliwy –
t"skliwy, zak=opotany, niespokoj-
ny, niezadowolony.
franc. chargin, inquiet,
ang. anxious ]about\,
ros. tosklivyj-toskliwyj,
tosklivo ]franc. avec anxiete\.
staropol. t"skn'cz ˘ teskn': –
t"skn':, odczuwa: g="boki smu-
tek, przygn"bienie.
ang. to grieve ]at, for\, to be sorry
]for about\, to be sad, to pine
away,
ros. tosklivyj.
staropol. tesznycza, dla teskno-
sczy, zamantek y tesnycza,
ca 1428 thesznicza angustia;
angustiam et penalitatem thesz-
nycza a bolescz albo mak';
myecz doszycz tesznycze; tesz-
nycza, ca 1500 thesznycza, nase
tesnice ˘ tesznycza, thesznicza,
thesznycza – tesknica, tesnica,
1. nastr[j wywo=any przykrym
prze/yciem, smutek, przygn"bie-
nia, strapienie,
2. przeciwno>: losu, niepowodzenie,
ci"/kie po=o/enie,
3. przesyt, uczucie znudzenia,
wstr"tu.
staropol. ca 1500 od sm"tkvsz
tesknyl sobie; nye teskny ˘
tesknycz ˘ teskni:, teskni: sobie,
smuci: si", trapi: si", rozpacza:.
ang. to long ]for\,
ros. toskovat; (po kom).
staropol. teskni: ˘ sk"skin:,
t"skn':, st"skn':.
staropol. tesznye ˘ tesnie,
ze smutkiem, z /alem.
staropol. tesno myø, teskno my,
theschno my, teskno –
smutno, przykro.
staropol. tezknoscz,
1447–1462 w theszknosczy,
dla tesknosczy, w tesknosczach,
any theszknosczy, thesznosczy,
y thesznoscz, theszknoscz,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
ca 1420 tesnoscz ˘ tezknoscz,
theszknoscz, thesznoscz –
t"skno>:, tesno>: –
1. nastr[j wywo=any przykrym prze-
/yciem, smutek, przygn"bienie,
strapienie,
2. przesyt, uczucie znudzenia,
niech"ci,
3. wstr"t, obrzydzenie,
4. zw'tpienie, brak nadziei, ufno>ci,
5. po/'dliwo>:, /'dza.
staropol. teszny ˘ tesny – t"skny,
zaniepokojnony strwo/ony
t"tent dźwięk.
g=uchy, rytmiczny odg=os kopyt
galopuj'cych koni.
staropol. tøten,
1437 t'ten strepitus,
1476 magno strepitu, t'tem ]w
miejsce t'tnem\, }dziewica| slyzala
t'ten ˘ tøten, t"ten, t'tent –
ha=as, zgie=k, wrzawa, tupot.
staropol. przez t'ntnanya, thanth-
nanym, ca 1500 thatnanye –
t"tnanie, ha=as, zgie=k, wrzawa,
tupot.
staropol. ca 1420 tødno – t"tni:,
ha=asowa:, wrzaw" czyni:.
ang. tramp,
s=aw. tuten;-tute< ]t"tent\, UE.
ros. topat;-topat ]tupa:\.
t"t-no(nica("t(niak(ni:(niczka
1. puls, /y=a, 2. odg=os galopu kopyt
ko<skich regularnym rytmem.
t"tniak – miejscowe rozszerzenie
/y=y spowodowane zwyrodnieniem
jej >cian na tle ki=y, mia/d/ycy lub
uraz[w; anewryzm.
t"/ec med.
wg mSjp 1969& med. choroba zaka-
{na wywo=ana przez jady swoistego
zarazka znajduj'cego si" w ziemi;
wg S=ownika Webstera& dostaj'ce si"
do cia=a ran', cz"sto >miertelna, cechu-
j'ca si" spazmatycznymi skurczami i
sztywno>ci' wszystkich lub niekt[rych
“the voluntary” mi">ni ]tj. kontrolo-
wanych wol' cz=owieka\.
gr. tetanos ]spazma, dosł.
wy(na•ci'gni"ty, ang. stretched\,
franc. tetanos, ang. tetanus,
ros. stolbnqk-sto=bniak.
t"/-e:(yzna(nia proces. ¯ t"gi;
przechodzi: ze stanu ciek=ego w stan
sta=y; >cina: si".
t"/nia – urz'dzenie do zag"szczania
solanki przez jej odparowanie.
franc. solidifier, ang. solidify, ros.
delat; tvërdym-de=at twiordym.
t"/nik bud.
belka usztywniaj'ca konstrukcj"
budowlan'.
¢thorn skand. cier<, kolec.
czytane wspak& th•or•n – n•or•th
yy
]p[=noc\; st'd o klimacie p[=nocy –
ostry klimat.
†thrammjk $, wg Ss 1953.
staropol. XV w. diuise arboribus
patrie, sola India nigrum fert
hebenum thrammjk.
†thuroyedz ekon.
jaki> rodzaj dochod[w zwi'zanych z
so=ectwem.
staropol. ]1345\ 1447 nos Wladi-
slaus... comiti Samborio... donau-
imus advocaciam in Szgerzs...
sextum quoque denarium de omni
censu... cum omnibus vtilitatibus
et proventibus, in wlgari thuroyedz,
et siluis, mercis, pratis.
†thrus, trusz zool., ptak. ˚drozd,
gat. ptaka, Turdus musicus.
tiara
1. rel. pontyfikalne nakrycie g=owy
papie/a, pocz'tkowo w kszta=cie
sto/kowatej, g=adkiej czapki,
od XIV w. ozdobionej trzema
koronami,
2. w przen. godno>:, urz'd papie/a,
3. hist., poz. społ. w staro/ytno>ci,
na Bliskim Wschodzie& nakrycie
g=owy w formie sto/ka ]wykonane
zazwyczaj ze szlachetnego metalu\,
noszone zw=aszcza przez monar-
ch[w asyryjskich i perskich, jako
symbol ich w=adzy.
gr. tiara ]zw[j, turban\,
=ac. i ang. tiara,
ros. tiara, papskaq korona.
¢tia/kyj jęz.
1. ci"/ki ]cie/kie po=o/enie,
ci"/ka sytuacja\,
2. niebezpieczny, ryzykowny.
staroros. tq';kyj-tia/kyj,
ros. tq'elyj, opasnyj.
ang. dangerous, perilous.
¢tichon rel.
patriarcha prawos=awnej cerkwi.
ang. patriarch,
s=aw. tixon-tichon.
tiem ˚tem.
rzeki Tigris i Euphrates
AU – z=oto ]z wody wydobywane\,
EU – woda ˘ Euphrates ]pol. Eufrat;
bratnia woda, rzeka\ ¯ eu % frates ¯
=ac. frater ]brat\, i
Tigris ¯ Tikrit % ¢sem. is ]woda\;
tigris
t i k r i t,
czyli kg, ts;
nazwa grodu nada=a nazw" rzece; w
staro/ytno>ci zg=oska «is» oznacza=a
wod" i rzek" jednocze>nie, bez r[/nicy,
wskazuj' liczne por[wnania grod[w
nad rzekami, i l'd[w nad morzami;
tak i inne, ˚nazwy w=asne.
EU ˘ Europa.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
tik fizjolog.
powtarzaj'cy si" skurcz mi">ni,
najcz">ciej mimicznych, twarzy.
franc. tic,
niem. üble gewohnheit, tick,
ang. twitch(ing,
s=aw. sudorga-sudorga.
tiul tkan.
lekka tkanina o rzadkim w'tku,
zwykle jednobarwna, u/ywana na
firanki, zas=onki.
¯ franc. tulle ¯ Tulle ]miasto we
Francji\. ang. tulle, ros. t[l;-tjul.
¢tiurma bud. ˚turma.
¯ niem. turm ]wie/a\.
ros. t[rma-turma.
tiurniura odzież.
tka-cz(cki(ctwo(lnia(nina(nka(:
prof., tkan. ple>:, ros. plesti,
¯ ni•tka(cz. ros. nitka, nit;.
staropol. XV w. texta tkana;
ze lnv tkano gest;
gymsze zoni tkali,
}dziewice| tkaly pavloky;
pavloky tkacz; a pavlok' tkala;
pavloky byszyorem opravyala ˘
tkacz ˘ tka:, kta: –
robi: z nici tkanin" na krosnach.
staropol. o(u(ze•tka:, przetyka:.
staropol. XV w. ¢staczywe
tkaczskø ]warsztacie tkackim\,
starofranc. tkaczsky nawoy,
ku tkaczskemv rzemyøslu ˘
tkaczsky ˘ tkacski – tkacki,
zwi'zany z tkaczem i jego prac'.
staropol. ot tkacza, od tkøczego,
ot tkaczy uel ot tkacz',
1428 v thkaczew,
1437 textor vlg. ¢tkacz,
1465 thkacz ˘
tkacz, tkøcz, thkacz –
rzemie>lnik wyrabiaj'cy tkaniny,
robotnik w tkalni.
staropol. nawoy tkaczow – tkacza,
nale/'cy do tkacza, jego warszta-
tu, krosna.
staropol. ze dwoyga tkanya,
ca 1470 tkanye textura ˘
tkanye ˘ tkanie –
1. prz"dza, materia= na tkanie,
2. tkanina, wyr[b czynno>ci tkania.
niem. stopfen; weben ]tka:\,
weberei ]tkactwo\,
gewebe ]tkanina\, weben ]tkanie\,
zellgewebe ]tkanka\,
niem. weben ]tka:\ ˘ weber ]tkacz\,
anglosas. wefan, ]tka:\,
>redniow. ang. weven ]tka:\ ˘
ang. weaver ]tkacz\,
franc. le tisserand ]tkacz\, tisser,
tramer ]tka:\, ros. tkah-tkacz;
so/tkat;-so(tkat ]wy(u•tka:,
franc. tisser\; plest;-plest ]ple>:\;
staroros. tkah;> tkackπj stanok=
]un metier de tisserand\, tkan;ë
yy
]franc. le pique\, tkan; ]franc. tissu\,
so/tkat;> plest;, spleta;.
tkanina ¯ tkacz& tka]cz\ % ni]tka\.
anglosas. hreod,
>redniow. ang. rede, reed,
ang. reed ]cz[=enko$, rodzaj ig=y.
przyrz'd tkackiej maszyny, krosna,
przeplataj'cy rozdzielone nitki
osnowy\, ˚ustn•ik(y,
ang. shuttle ]˚cz[=enko tkackie\,
ros. tkackij hëln/helnok.
tkanka anat. zesp[= kom[rek orga-
nicznych, podobnie zbudowanych,
spe=niaj'cych podobne czynno>ci
w organi{mie ro>linnym albo zwie-
rz"cym.
starofranc. tissu, etoffe,
niem. zellgewebe,
ang. tissue,
ros. tkan;-tka<.
staropol. 1425, 1437 tkanka,
1432, 1450, XV w. thkanka,
1445 tkanky chowacz,
1446 thkanky, 1461 th'nka,
1469 thk'nka, ca 1470 tkanky
perlowe, 1475 thkank',
1492 thkanka aurea, 1494 thkanka
cum margaritis ornatam,
1495 ¢tk'ka extexta argento,
1500 sertum albo thkanka, ca 1500
sertum tkank' albo vynyecz ˘
tkanka, thkanka ˘ tkanka – pas
ozdobnej tkaniny u/ywany do bra-
mowania szat, do przewi'zywania
w=os[w, tak/e czepek kobiecy.
†Medieval Polish&
ang. border ]lam[wka\,
ros. bord[r-bordiur ¯ ang.
tkliw-y(o>: osob., char.
delikatny, czu=y =agodny, wra/liwy.
tkliwie ¯ tk % li ]cienko, delikatnie\.
†tkn': si" czynność.
staropol. tknal szye; yego tkn'la;
czemv szye smyal tkn'cz obly-
cza Iesucristovego;
1423 a tucz nas tknyono,
1425 arrestavit albo tknal,
1444 tknal ipsum
1448 vlg. yako tknyonego
1456 albo thknacz,
1464 thknal go,
1399 szye tnøli do sødzey,
1403 ...attingit se vlg. tnøl sø,
1379–1404 tknøl sye sive admittit,
1424 sø tknøl,
1440 receperat se albo tknal,
1411, 1412 ¢tknol, 1418 tknøcz,
1424 nye tkn'la... to thkn'la,
1428 thknal coly, to thknal na
szwym na prawim..., a niczs na
Yanowym ne thkn'l.
1. przy=o/y: ]d=o<\, poruszy:,
dotkn':, te/ przeno>nie,
1.a. tkn': serca czyjego> –
zaniepokoi: kogo>.
2. pozwa: do s'du z dotkni"ciem
yy
pozwanego, dokona: symbolicz-
nego aresztu przez dotkni"cie,
3. tkn': si" ]do kogo>, w kogo>\ –
powo=a: si" na kogo>, np. s"dzie-
go, zachod{c", lub >wiadk[w.
4. tkn': si" czego> – dotyczy: czego>,
5. wbija: w ziemi".
ang. 1. to touch,
2. indicate by touching, 3. to refer
to somebody’s statements,
4. regarding of someting,
5. drive in ground.
staropol. do(po•tkn': si", na(ode(
(przy(we(wprzy(za(ze•tkn':,
tyka: si", dotyka: si",
na(po(za(ze•tka:,
na(ob(o(po(u(za•tyka:,
tykn':, tcze:.
staropol. XV w. tknyenye,
thknyenye –
1. dotyk, dotkni"cie,
2. pozwanie, wezwanie przez dotkni"-
cie do natychmiastowego odpowia-
dania w s'dzie.
tkn': czynność.
1. tr'ci:, tyka:, po•tkn':(tr'ci:,
2. wlec, wbi:.
baz' s=owotw. tkkt ]ckkc\ ˘
tkn':  kciuk ]czucie\, ockn': si",
ang. thumb ]kciuk\  numb ]bez
czucia\, s=owotw. koncepcji 002.A;
za(na(po(u(prze(przy(do(we(wy(
(ze•tkn': ]si"\, ˚tyka:.
wg Ss 2011, staropol. tkn': si"
czego> – dotyczy: ]$#\,
˚nr 832, koniecznie#
starofranc. tochier, tuchier
˘ franc. toucher,
>redniow. ang. touchen, ang. touch,
ros. osqzanie, owup;-oszup.
~tkn': czas dok. ¯ niedok. tyka:.
1. wra/enie odbierane zmys=em
czucia palc[w.
s=owotw. pokr. potyczka ]kr[tki, nie-
spodziewany b[j\, tyczka, zatyczka
¯ zatka:, wtyczka, potkn': ]si"\ – w
czasie drogi piechot', zaczepi: o co
nog', trac'c chwilowo r[wnowag",
zawadzi: o co,zawada ]1. przeszkoda,
w poprzek, 2. dzia= np. wodny ¯ wada
^ woda\, ckn': ˘ ockn': ]si"\ ze snu,
zamy>lenia, T ˘ C,
2. ci': ˘ docinek ]przytyk\.
ros. trognut;-trognut, ang. to touch.
za•tkn': – osadzi: co w czym
przez w=o/enie,
wci>ni"cie
na•tkn': si" – przez przypadek
po•tkn': – nog' o przeszkod",
potyka: si", potyczka
u•tkn': – w miejscu
prze•tkn': – na wskro>, na wylot
przy•tkn': – blisko; przytyk, ˚wy
do•tkn': – zwykle palcami,
d=oni', r"k', cia=em;
]nie\ dotyczy – ]bez\
zwi'zku, styczno>ci
we•tkn': – do >rodka, ¯ wtyk
wy•tkn': – z zewn'trz ukaza:,
wyliczy: negatywy,
np. b="dy, z=' postaw"
ze•tkn': – bezpo>rednio cz">ci
ku sobie; ='cze na
zak=ad, na styk,
miesi'c stycze<
zetkn': si" – napotka: kogo lub co
†tkniony utkany. ˚tkacz.
ang. weaved,
ros. tkannyj-tkannyj ¯ tkanie-
tkanie, tkat;-tkat.
tkwi: stercze:, wbite ]w ziemi",
drzewo\. wtyktkwi ˘
wtyka:, wetkn': ˘ tkwi:.
tlen(ek(i:, tl-e:(i: fiz., chem.
¯ t ]nie\ % len ]ziemia\ ˘
tlen ]py= ¯ i= ¯ il ¯ soil; t ^ nie\,
wi"cej ˚i=, len, le, nic, py=, ox.
ang. oxygen, ros. kislorod
}b"d'cy t=umaczeniem oxygen
maj'cy by: ¯ gr. oxys ^ ostry, kwas,
ang. sharp, acid; nie wiedzia=em
/e tlen jest a/ tak nieprzyjemny w
odbiorze przez nasze zmys=y, J.D.|,
wo=. 1289 tl≠n;nago-tle<nago
]pylnego\ ¯ oxygen ¯ ox ]w[=,
pokr. ˚krowa ^ ¢du/•y(a\.
staropol. dalit, dolet –
tlenek /elaza, FeO2.
Nie ma has=a tlen w Ss 1953.
tli: si" /arzy:.
t=amsi: czynność. dusi:.
¢t=kowiny, to=kowiny t=umacze.
>redniow. tl=koviny-
t=kowiny, t=lkoviny-to=kowiny.
t=o jęz. dalszy plan.
staropol. ca 1500 pauimentum,
pauamentum idem tlo vel podny-
ebye ˘ t=o.
wysoce myl'cy zapis, bo
– z jednej strony&
1. =ac. pavimentum ]bita nawierzch-
nia jezdni, dr[g, z cementu lub
cegie=\ ¯ pavire ]z=o/y:, ang. to beat
down, to put down; supress\,
– z drugiej za> poja>nienie, /e
2. pol. t=o lub podniebie ]a wi"c
jest to sufit, powa=a\.
autorzy Ss 1953, /e jest to pod=oga,
a ja obstaj", /e jest to sufit
¯ s=aw. poto=ok ]sufit, powa=a\;
mo/e sklepienie, krypta, ang. vault.
t=o-k(czy:(czny(cznia, nat=ok
>(wy•cisk(a:, nat=ok – nap[r,
pokr. t=u•k(czek.
t=oczenie techn. nadawanie okre>lo-
nego kszta=tu, wzoru, wygl'du ma-
teria=om u/ytkowym, w prasach i
t=oczarniach.
operacje ci"cia
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
odcinanie – ca=kowite oddzielenie
materia=u wzd=u/ linii nie zamkni-
"tej.
wycinanie i dziurkowanie – ca=ko-
wite oddzielenie materia=u wzd=u/
linii zamkni"tej okalaj'cej wycina-
ny przedmiot lub odpad.
przycinanie – ca=kowite oddzielenie
materia=u wzd=u/ linii nie zamkni"-
tej.
okrawanie – ca=kowite oddzielenie
materia=u na obrze/u przedmiotu.
nacinanie – cz">ciowe oddzielenie
materia=u wzd=u/ linii nie zamkni"-
tej
rozcinanie – rozdzielenie na cz">ci
ci"ciem ]rozcinanie ta>my na w"/-
sze, arkuszy blachy, t=oczonego
wyrobu.
wyg=adzanie – oddzielenie ma=ego
naddatku materia=u od przedmiotu
uprzednio wyci"tego lub dziurko-
wanego.
operacje kszta=towania
• gi"cie
wyginanie – gi"cie materia=u pod-
partego na dw[ch prostolinijnych
kraw"dziach.
zaginanie – gi"cie materia=u zamo-
cowanegojednym ko<cem i zagina-
nie obustronne.
zawijanie – gi"cie ko=owe materia=u
na ca=ej jego powierzchni ]zwijanie
walcowe i sto/kowe\.
zawijanie – gi"cie ko=owe materia=u
na cz">ci jego powierzchni; zawija-
nie obrze/a ]obwodowe\.
skr"canie – przekszta=canie mater-
ia=u prostoliniowego w przedmiot o
powierzchni >rubowej.
profilowanie – kszta=towanie wzd=u/
-ne mataria=u ta>mowego mi"dzy
rolkami.
prostowanie – usuwanie zniekszta=-
ce< blach lub wyrob[w w celu
otrzymania p=askich powierzchni.
wyginanie – kszta=towanie miejsco-
wych wypuk=o>ci i wg="bie<.
• ci'gnienie
ci'gnienie – wyt=aczanie z p=ytki
wyj>ciowej.
przet=aczanie – ci'gnienie wyt=ocz-
ki ze zmniejszaniem jej wymiar[w
poprzecznych.
dot=aczanie – kszta=towanie przed-
miotu wygi"tego, zagi"tego, wyt=o-
czonego lub przet=oczonego.
obci'ganie – kszta=towanie na wzor-
niku przez rozci'ganie materia=u
powy/ej granicy plastyczno>ci.
wywijanie – kszta=towanie ko=nierza
wok[= otworu.
t=u-c(k(czek(czka(arka(e< narz.
narz"dzie do t=uczenia, ubijania,
rozgniatania, mia/d/enia, jak w
˚mo{dzierzu.
yy
=ac. pistus, pinsere ˘ pistillum ˘
starofranc. i >redniow. ang. pestel,
ang. pestle,
ros. pest-pest, pestnik-pestnik.
za(na(po(u(ob(wy(roz(s•t=uc.
~t=uc czas niedok. ¯ t=uczek ]bijak\.
bi: silnie i systematycznie, uderza:.
s=owotw. pokr. t=oczy: ¯ t=ok.
za•t=uc – czas dok. ¯ t=uc,
zabi:, na >mier:
na•t=uc – wiele
po•t=uc – na kawa=ki
u•t=uc – odbi: cz">:, u ^ pod
wy•t=uc – wybi: ]pozabija:\,
wycisk sprawi: laniem,
biciem
s•t=uc – zbi:, na cz">ci
roz•t=uc – na kawa=ki, cz">ci
t=um(ny(i: t=uszcza, masa ludzi,
>cisk.
¯ =ac. multus ]wiel•u(e, ang. many\.
s=owotw. baz' =ac. multus ]wielu\,
mult  t=um, s=owotw. konc. 022.
ang. crowd, throng, niem. haufen,
menge, ros. tolpa (naroda).
t=umacz(y:(enia jęz. ¯ um
wy(prze•t=umaczy:
^ wy(prze•=o/y:,
wo=. 1289 tolmaha-to=macza
]t=umacza\ ¯ to=k ]sens\.
t=um  to=m ]t=um\ ˘ to=macz.
staropol. t=umacz, to=macz,
tu=macz ]t=umacz\.
¯ dolmetsch ]t=umacz, interpretor\.
franc. interprete,
niem. übersetzer, dolmetsch,
ang. translator, ]ustny\ interpreter,
ros. perevodhik-perewodczik,
]interpretor\ tolkovatel;.
B="dy w t=umaczeniach s' pospolite,
wynik=e z barier j"zykowych, i wyjawiaj'
u t=umaczy znajomo>: j"zyk[w obcych.
1. rosyjskie alfabety&
• pierwotny alfabet na potrzeby cerkiew-
ne, cyrylica, ang. Cyrillic, ecclestical
alphabet, ¯ Cyril, ros. Kiri== ¯ gr. Kyrillos
^ boski, ang. lit. lordly ¯ kyrios ^ pan,
ang. lord,
• po jego reformie 1711, gra/danka, ang.
Civic Alphabet, na potrzeby >wieckie.
gorod ]gr[d\ ˘ gra/danka ]grodzka\ ^
ang. town ]gr[d\ ˘ civic ]grodzki\ ¯
=ac. civicus ]cywilny\ ¯ civis ]obywatel,
ros. gra/danin\.
Rosjanie, nie mog'c utworzy: formy
grodzki od town, utworzyli grazhdanka
]grodzka, na potrzeby grodzkie, 1711\.
Dla ros. alfabet[w powinno by: Cyrillic
]ang. ecclestical\ ¯ Cyril ]born Constan-
tine, 827–†869\, and Civic Alphabets
]after 1711 reform\.
Inni, gdy gra/dank" opisali – b="dnie –
Cyrylic' – cyrylic" opisali Star' Cyrylic'
]Old Cyrillic\; cyrylica zawsze by=a stara,
pierwotnym alfabetem, cerkiewnym,
tworz'c tym m"tlik w nazwach.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
2. gro{ba ]zagro/enie czym\ ˘ gro{ny,
ang. menace ]gro{ba\ ˘ meance ]grozi:\,
ang. terror ]strach\ ˘ terrible ]straszny\.
Iwana Gro{nego opisali Ivan the
Terrible ]Straszny\ ¯ terror ]strach\,
bo nie znali s=owa menace ]gro{ba,
grozi:, zagra/a:\; Iwan nie by= straszny
wygl'dem ani post"pkami dla tych,
kt[rzy wykonywali jego rozkazy, ale
gro{ny dla tych, kt[rzy nie wykonywali
jego polece<. Powinien zwa: si" Ivan
the Menace.
T=umaczenie po =atwej linii& terror ˘
terrible, tak i taniej warto>ci, niepopraw-
ne& gro{ny ]strachem napawaj'cy\ ˘
straszny ]mo/e strasznie zachowywa= si",
lub wygl'da=\. Nie do wyprostowania,
bo utarte ju/.
3. No i wszystkim nam znany b='d
na ok=adce – Stary i Nowy Testament.
Kogo$ Czyj$ B='d z t=umaczenia gr.
diatheke ]1. pakt, 2. testament, ostatnia
wola\. ˚testament.
Stary T. – pakt Izraelit[w z Bogiem,
Nowy T. – ludzko>ci z Jezusem Chr.,
droga do zbawienia duszy przed piek=em.
Nie do wyprostowania bo utarte ju/.
4. Przek=ady z j. pol. na angielski&
w=a>ciwie&
• Wielkopolska – ang. Great Poland,
• Ma=opolska – ang. Little Poland;
nie inaczej, np. Lesser Poland.
wielki ]1. stary, 2. wysoki\,
ma=y ]1. m=ody, 2. niski\.
Wielkopolska ]Stara Polska\,
ze stolic' w Poznaniu, kolebka,
Ma=opolska ]M=oda Polska\,
ze stolic' w Krakowie, nabytek.
]w przek=adzie na j. =aci<ski\&
• Wielkopolska – Polonia,
• Ma=opolska – ¢Polminia
]nazwa nigdy nie by=a w u/yciu bo
Poloni" rozci'gni"to na ca=' Polsk"\.
• Boles=aw Krzywousty – w=a>ciwie&
the Wrongful ]Szkodliwy, bo “Podzie-
li= Polsk" jak g=[wk" kapusty” –
staropol. krzywo` ^ niesprawiedli-
wie, szkodliwie, oszuka<czo\,
b="dnie& the Wrymouth
]Usta Fizycznie Wykrzywione\.
• W=adys=aw +okietek ]Zak'tek ¯
kiet, kiel, kier ^ k't ˘ mankiet, kiel-
nia, winkiel, bakier, ekierka, i inne;
miejsce odleg=e od centrum /ycia
spo=ecznego& w=adzy i kulturalnego\ –
w=a>ciwie& the Province ¯ pro ]za\ %
niem. winkel ]k't, zak'tek\,
b="dnie& the Elbow ]+okie:\, bo
wzrostu =okcia mia= by:, mniej ni/
60 cm., ju/ Maciej Stryjkowski,
1582, tak mniema=, Polak rodem ze
Strykowa, ok. 19 km NE od +odzi,
n(rz. Moszczenica.
• Bia=oru> ]Ru> Niska, na bagnach\ –
w=a>ciwie& Low Russia,
yy
b="dnie& White Russia, dos=ownie.
• inne ‘bia=e» i «czarne», w tym
Morze Bia=e ]P=ytkie\ – White Sea,
i Czarne ]G="bokie\ – Black Sea;
Czarny Staw, Bia=ystok, Bi=goraj,
Leszek Bia=y i Leszek Czarny, itp.
• tak i Crna Gora-Crna Gora,
na Ba=kanach, Czernohora,
pol. Czarnog[ra ]Czarny ^ Wysoki\,
t=um. dos=ownie& ˚Montenegro.
Liczne inne b="dy, b"d'ce nie-
porozumieniami, rozrzucone s' po
cz">ciach S=ownika, pocz'wszy od
Spisu tre>ci, przypisu 1. Do takich
nale/' te/ rodzime s=owa i z j"zyk[w
pokrewnych, bliskich, jak j. wo=y<ski,
dorozumiane inaczej, np.
bardzo ]szybko, ros. borzoj ^ szybki,
ang. speedy, fast, o koniach& borzyj
^ ang. fast\ ˘ bardzo szybko ˘
bardzo ]w wysokim stopniu, mocno,
usilnie, nader, szczeg[lnie, du/o,
zupe=nie\; borzoj }r-z|.
dobry ]waleczny\ – lepszy ]wi"kszy\,
jako stopie< wy/szy dobrego,
dobry ]dosł. do brani ^ walki\,
Dani=o, 1254, w wyprawie na Jatw",
dobrą dru/yn" mia=, pochwali= go
pose= Jatwy,
Lew wys=a= ludzi dobrych, z
Tatarami do lit. Nowogr[dka& “a
poszletie ludi dobrya s naszim
Tatary.” 1274,
ko=o Sandomierza Lachowie wybili
Lwowi “mnogo bojar i s=ougy ]s=ug\
dobrya ]dobrych\”, 1281;
lepiej ]wi"cej\ tam nie id{.
wi"cej ˚dobry.
g[rnik ¯ g[ra, kopa – pracownik
kopalni ¯ kop ]d[=\, kopa:, okop.
wi"cej ˚pomieszanie.
>roda ]>rodkowy dzie< tygodnia\ –
gdy >rodkowym dniem jest czwartek
w polskim sposobie odliczania dni
tygodnia. wi"cej ˚tydzie<.
Zagadnieniu nanoszenia poprawek
mo/naby nada: nazw" “walki z wia-
trakami” – przegrana widoczna ju/ od
samego pocz'tku, bo utarte ju/ – zbyt
p[{no na wprowadzenie zmian, dobrze
zakorzenionych b="d[w w literaturze i
w u/yciu, czyli w /ywym j"zyku.
Zezem, ko<cowy fragment Ojcze-
nasz – modlitwy paternoster&
“...i nie w[d{ nas na pokuszenie” ˘
ros. i nie wiedi nas na pokuszanie...,
takich b="d[w jest wi"cej – kusz'ce
podobizny literowo-d{wi"kowe i – z
powierzchown' wiedz' – do b="du st'd
blisko, jak skarby ]naczynia kuchenne\
˘ kosztowno>ci, w tym wyroby ze
z=ota, drogie kamienie, wiezione na
wyprawy wojenne i nast"pnie zbierane
po wygranych bitwach.
yy
t=um(i:(nik poskramia: t=um, gasi:.
ang. ]oddech\ stifle ]dusi:, d=awi:\,
]g=os\ muffle, ]bunt\ suppress,
]ogie<\ extinguish.
t=umok p"czek.
t=u-sty(szcz(sto>:(szczowy(
(>cioch jęz. gruby.
s=owotw. pokr. t=uszcza ]grubianie\.
wg Ss 2011, staropol. t=usty –
dobrze wykarmiony, utuczony,
t=uszcz zawieraj'cy.
ang. fat ]t=uszcz, t=usty\  taf, pisa-
ne tough ]oty=y, oci"/a=y, ci"/ki\,
anglosas. f≤tt,
pokr. niem. feist ]oty=y, opas=y\,
>redniow. ang. fatt, fat,
ang. fat ]t=uszcz\ ˘ fatty ]oty=y\,
ros. 'ir-nyj/ost;/et;,
otkarmlivat;, otkormit;,
tolstqk-to=stjak,
wo=. 1289 tolstyi-to=styj
]t=usty, oty=y, oci"/a=y\.
ros. tolst-oj/yj, 'ir.
t=ustosz
t=uszcza poz. społ.
t=um, mot=och, gawied{,
dosł. grubianie. ˚t=usty, tucza.
staropol. t=uszcza –
gromada ludzi, t=um.
=ac. mobile ]vulgus\ ]“ruchomy” –
id'cy – t=um, t=uszcza, posp[lstwo\,
ang. mob, throng,
ros. tolpa-to=pa, hern;-czer<.
w zwi'zku s=owotw. z ros. tuha-
tucza ]1. chmura burzowa, deszcz
nios'ca, opad, 2. t=um, r[j;
ang. 1. storm-cloud, 2. throng;
w obu wypadkach, t=uszczy i deszczu,
baz' pada:, pa>: ˘ to=styj ^ t=usty ^
spasiony, oty=y, gruby\.
t=uszczak med. guz, nowotw[r.
†t=u>cinny zgrzebny, z grubych ni-
ci utkany. ˚to=stina ]gruba tkanina\.
t=u>cioch cz=ek oty=y.
to w odmianach przez deklinacj", przy-
padki& tego, temu, tym, zast"puje inne
s=owa u/yte uprzednio ]jest zaimkiem\,
kr[tko i z naciskiem s=u/y do wt[rnego
zwania rzeczy ju/ znanej, wiadomej, i
wskazania na ni'; wskazuje na&
• miejsce ˘ w tym miejscu,
• czas ˘ tego dnia, to by=o,
w tym czasie,
• czynno>: ˘ to jest dozwolone,
tego nie wolno,
• rodzaj ˘ to nale/y do grupy,
• sytuacj" ˘ temu zaradzi:,
• znaczenie ˘ to znaczy,
tego nie wiem,
• i szereg innych.
u/ywane w odpowiedzi na pytanie&
˚co ]TC\, o rzecz pytaj'cemu
nieznan', niewiadom', nieokre>lon',
do wskazania miejsca, lub po=o/enia
nacisku na s=owa za nim nast"puj'ce,
do zwr[cenia na nie uwagi, np. od
niego wiem, kto to zrobi= ]akcent na
«zrobi=», rzecz uprzednio wypowie-
dzian', znan' ju/ rozm[wcy\.
autorzy mSjp 1969 o tym nie wiedzieli,
st'd podali opis r[/nych zastosowa<,
wszystkie one sprowadzaj' si" do
sedna tu wy=o/onego – odpowiedzi
i nacisku na s=owa przed kt[rymi
wyst"puj' – kr[tko.
s=owotw. pokrewne «tu», «wo» i «co»
TC ˘ to co, idziemy$ ]pytanie, czy
`\, co to ]jest\$, oto, ot[/ ¯ oto % /
]wzmocnienie, tak#\ ˘ ot[/ to ]tak,
tak\, te oto }przedmioty|,
ot co ]ang. what. w wym. =ot ^ co\,
owo  oto, to i owo, ten ][w\
pokrewne «tu» OU&
toziemce, tuziemcy, 1. zaimek wska-
zuj'cy miejsce, 2. nacisk na wyrazy
kt[rym towarzyszy.
anglosas. th≤t,
>redniow. ang. that, thet ˘ ang. that,
ros. tot-tot, ta-ta, to-to;
`tot, `ta, `to-eto.
ros. vot-wot ]tutaj, tam\ ˘ vot tam-
wot tam, vot e]ë-wot jeszczo, vot
kakaq beda, vot tebe raz.
toalet-a(owy
franc. toilette od toile ]ubi[r\.
toast ang.
tobogan niskie, metalowe saneczki.
†tobolica torba, ¯ tabo=ek, tob[=.
tob-[=(o=ek pojemn.
miech(szek na plecy, troba.
staropol. tobo=a.
toccata muz.
utw[r muzyczny o charakterze
improwizacyjnym, powsta=y w XVi
wieku, przeznaczony na instrument
klawiszowy& organy, klawikord,
klawesyn, fortepian, do wykazania
si" zdolno>ciami graj'cego.
¯ ital. toccata; ang. toccata.
tocze< med.
jedna z postaci gru{licy sk[ry, wy-
st"puj'ca najcz">ciej na twarzy.
¢toczij jęz. podobny, taki.
>redniow. tohij-toczij.
tocz-y:(ak(ny(yd=o, tacza: ]si"\
ruch., czynność. s=aw.-wo=.tohit; –
1. przesuwa: przedmiot po p=aszczy{-
nie ruchem obrotowym, np. ko=o,
kul", lub walec ]k=od"\,
2. ostrzy: na toczaku,
3. }arch.| chorowa:, zatohi – zza-
choruje, i v tom; zatohen;i
oumre ]w tej chorobie u(z-mar=\.
ros. ]toczy: si"\ kat-at;/it;,
]metal\ ras/pro-katyvat;.
Robaki tocz' drzewo, robaki w
brzuchu – choroba.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
za(prze(wy•toczy:.
por. tok, s=owotw. pokr. ciec, s=aw.-
ros.pol. OE ˘ toczy: ˘ ciec,
tuli: ]toczy:\ ˘ rz. Tu=a ]Potok, dop=yw
Dniepru; a ^ po\.
staropol. tocz'cy –
pr"dki, szybki, r'czy,
staropol. toczny –
1. okr'g=y, kolisty,
2. toczny m=yn – m=yn, w kt[rym
znajdowa=o si" urz'dzenie z
kamieniami\,
staropol. toczenica – czepek, zw[j.
staropol. toczy: koniem –
obraca:, kierowa:, je{dzi: konno.
ang. ]toczy: si", obraca:\ to roll,
]n[/\ whet, ]obrabia: w tokarni\
turn, ]p=yn z beczki\ draw, ]robaki
drzewo\ gnaw, nibble, eat,
]sprawa s'dowa\ carry on, ]wojn"\
wage, ]p=yn\ flow, run, gush.
za(po(u(prze(przy(o(do(od(pod(
(w(wy(roz(s•toczy:.
~toczy: ]si"\ zmienia: po=o/enie
ruchem obrotowym, p=ynnym, wzd=u/
powierzchni, bez u/ycia k[=.
u/ywane g=[wnie do cieczy ]w[d,
napoj[w w beczkach\, k[=, i pi=ek.
s=owotw. pokr. zatoka ]zalew, ros.
zaliv-zaliw, ang. gulf, bay\,
tokarnia ¯ ruch obrotowy.
ang. ]o cieczy\ to flow, run, gush,
]p=yn z beczki\ to draw,
]kloc\ to roll.
za•toczy: – 1. do celu,
2. s=aw. zatoczenie –
ob=o/na choroba
po•toczy: – ruszy: z miejsca, ruch
posuwisty – p=ynny;
¯ potok
u•toczy: – troch", np. z beczki
prze•toczy: – z miejsca A na B
przy•toczy: – 1. w pobli/e,
2. zacytowa:
o•toczy: – dooko=a, opasa:
do•toczy: – doko<czy: toczenia
od•toczy: – oddali: toczeniem
pod•toczy: – troch", cz">ciowo
w•toczy: – do >rodka
wy•toczy: – na zewn'trz
s•toczy: – z g[ry w d[=
roz•toczy: – rozdzieli:; Roztocze
– dzia= wodny
to: jęz. ¯ to ci, to jednak
odwo=anie si" m[wcy do uprzedniej
rozmowy, uwagi uczynionej& to ci
m[wi=em /e tak jest, w przypadku
niedowiarka.
¢tog isl. lina, sznur(ek ˘
pol. batog.
ang. rope, line, cord.
toga odzież.
lu{ny rodzaj okrycia w staro/. Rzy-
mie; wierzchnie okrycie rzymskie,
owijane wok[= cia=a,
yy
bez u/ycia klamer, zapi":;
1. =ac. toga ¯ tegere ]zakry:\,
2. s"dziowska, rektora.
†togodla jęz. dlatego, przeto, wi"c.
˚tegodla.
tojad bot. Aconitum, gat. ro>liny z
rodziny jaskrowatych, o kwiatach
zebranych w d=ugie grona, niekt[re
gatunki silnie truj'ce.
¯ to % jad ]trucizna\.
tok
1. p=yn':, zalewa:, p=yn'ca masa
wody, st'd poto•k(czny, zatoka,
tok ]spraw, p=yw\, tokarz ˘ toczy:,
2. klepisko w stodole,
3. dźwięk. g=os cietrzewia ˘
tokowisko.
staropol. tok ]obr[t, ko=o\.
anglosas. flowan,
staroniem. wy/yn, flouwen,
>redniow. ang. flowen,
ang. flow, †Old Polish turn, wheal,
ros. teh;-tiecz ]ciecz\ ˘ tehenie
-tieczenie; tok-tok ]p=yn':, sp=ywa:;
prze(wy-p=yw, nurt\.
tok  kat]anie\, OA ˘
ros. katanie-katanie ]toczenie\,
katat;sq-katatsja ]toczy: si"\
odpowiednik ang. rolling, calende-
ring; mangling; drive. ˚tokarka.
tokaj spoż.
w"gierskie wino deserowe wysokie-
go gatunku.
w"g. miasto. Tokaj n(rz. Cisa
tokar-ka(ski(z(nia, toczy:
obr[bka metali, drewna przez toczenie
– maszyna i zaw[d z tym zwi'zane.
maszyna do obr[bki skrawaniem
powierzchni walcowych; obrabiarka.
niem. drehbank, lade,
>redniow. holend. lade sk'd i
du<skie dreilad; >redniow. ang.
lade, ang. lathe ]tokarnia\,
ros. tokarnyj stanok-tokarnyj
stanok. ˚tok.
• rodzaje tokarek&
k=owe produkcyjne,
k=owe poci'gowe,
karuzelowe jednostojakowe,
rewolwerowe z g=owic' o
– pionowej osi obrotu,
– poziomej osi obrotu.
• automaty tokarskie&
p[=automat jednowrzecionowy
– wielono/owy,
– kopiowy,
automat jednowrzecionowy
rewolwerowy.
uchwyty tokarskie&
– zaciskane kluczem,
– tarcze z rowkami teowymi,
– z zaciskiem mech., 3-szcz"kowe.
oprawki i uchwyty do wierte= i
rozwiertak[w&
– oprawki szybkomocuj'ce,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
– uchwyty 2` i 3-szcz"kowe
kluczykowe do wierte=,
– uchwyty 3-szcz"kowe bezklucz.
podzielnice&
– do bezpo>redniego podzia=u,
– uniwersalne.
• no/e do skrawania metali&
– no/e strugarskie oprawkowe&
zdzieraki, przecinaki,
wyka<czaki,
– no/e tokarskie imakowe boczne&
wyka<czaki wygi"te,
no/e odsadzone, czo=owe,
– no/e tokarskie oprawkowe r[/ne&
k'towe proste, zaokr'glone pro-
ste, g=adziki, wyka<czaki,
– no/e do gwintowania&
imakowe, kr'/kowe,
– no/e tokarskie imakowe
wytaczaki i zdzieraki,
– no/e z ostrzami nak=adanymi.
• wiert=a kr"te do /eliwa i stali&
z chwytem walcowym, sto/kowym.
• nawiertaki&
z chwytem walcowym, sto/kowym.
• gwintowniki i narzynki&
do gwintu metrycznego, calowego,
drobnozwojowego, automatowe.
• rozwiertaki&
nasadzane i trzpieniowe, w nich
zdzieraki i wyka<czaki, z uchwy-
tem walcowym i sto/kowym.
• pog="biacze sto/kowe
• frezy&
jedno`, dwu>cinowe, zataczane;
walcowo-czo=owe, k'towe,
tarczowe;
do obr[bki powierzchni p=askich,
kszta=towych, rowk[w klinowych,
k[= z"batych, prowadnic.
• narz"dzia szlifierkie&
>ciernice tarczowe, kszta=towe,
trzepieniowe, pilniki >cierne,
papiery i p=[tna >cierne, pasty
>cierne i ose=ki.
• imad=a&
imad=a wzorcarskie, r"czne, do rur,
maszynowe z zaciskiem r"cznym i
mechanicznym, imad=a >lusarskie.
˚imad=a, nap"dy i mechanizmy,
narz"dzia, przek=adnia, wiert=o.
tokow-a:(isko dźwięk.
toksy-na(czny(kologia
chem., med. truj'ca substancja bia=-
kowa, wytwarzana przez bakterie.
toksyczny – 1. wywo=uj'cy zatrucie;
truj'cy, jadowity, 2. wywo=any
przez toksyny, pochodz'cy z
zatrucia.
gr. toxon ]=uk\ ˘ toxikos ]=uka do-
tycz'cy\ ˘ toxikon ]trucizna, pierw.
trucizna w kt[rej maczano strza=y\ ˘
=ac. toxicum ]trucizna\ ˘ >redniow.
ang. toxicus ˘ ang. toxic,
s=aw. qdovityj-jadowityj.
toleranc-ja(yjny, tolerowa: jęz.
yy
pob=a/liwo>: dla pogl'd[w,
wierze< i praktyk innych os[b.
=ac. tolerantia.
¢tolik jęz. s=aw. taki.
toluen zwi'zek organiczny otrzy-
mywany przy destylacji smo=y pogazo-
wej; surowiec m.in. w przemy>le barw-
nik[w i materia=[w wybuchowych.
¢to=k jęz., log. s=aw. sens.
to=kowin(y ]t=umacz(e\.
¯ to= % k ]do\.
w s=owotw. zwi'zku z mato= ]t"pak\.
isl. tulkari ]t=umacz\, tulkr ]`s, `ar\
1. t=umacz,
2. rzecznik, m[wi'cy w imieniu.
franc. le sens, interpreter,
ang. interpreter,
>redniow. tl=koviny-
t=kowiny, t=lkoviny-to=kowiny,
s=aw. tolk-=/ovati/ovyi
]to=k(owa:(owy\,
ros. tolkovat;.
¢to=ma lub tolma tak, w ten spos[b.
staroros. tolma-to=ma,
ros. tak-tak.
¢to=macz jęz. t=umacz.
staroros. tolmah-to=macz,
t=mah-to=macz.
¢to=stina tkan. gruba tkanina.
staroros. tolstina-to=stina.
˚t=u>cinny.
tom lit.
cz">: wi"kszego dzie=a literackiego,
naukowego oddzielnie oprawiona.
gr. temnein ]ci':\ ˘ tomos ]odci"ta
cz">:\ ˘ =ac. tomus,
franc.-ang. tome, volume,
ros. tom, kniga.
tomahawk broń. top[r wojenny
u Indian Ameryki P=n. algonki<ski
]Algonquian\ ˘ ang. tomahawk.
tomasyna naw[z sztuczny fos-
forowy, otrzymywany jako produkt
uboczny przy produkcji stali metod'...
ang. metalurg Thomas z XIX wieku.
tombak metal.
stop miedzi z cynkiem.
malajs. tëmbaga ]mied{\,
franc. i port. tombac.
ang. tombac, tomback, tombak.
tomi=ek bot. heliotrop.
¢tomnyj zm"czony.
staroros. tomnyj-tomnyj,
ros. utomlennyj-utomlennyj.
1. ton(acja(ika(owa:(alny(ija
dźwięk.
1. zjawisko akustyczne wywo=ane
przez drgania harmoniczne proste,
2. wra/enia odebrane s=uchaniem,
czytaniem, patrzeniem, wywo=ane
sposobem bycia, mowy, itp., into-
nacja, monotonny ]jednostajny\.
yy
gr. teinein ]wyci'gn':\ % ˚on
]wiel•ki(ka(kie(ce\ ˘ tonos,
=ac. tonus, starofranc. ton, >red-
niow. ang. ton, tone, ang. tone.
2. ton(owa:, tona(/
miara wagi., miara pojemn.
1. jednostka ci"/aru, 1000 kg,
1 metr sze>cienny wody,
2. jedn. wagi 2240 funt[w ^
1016,06 kg,
3. jedn. wagi, 2000 funt[w ^
907,30 kg,
4. tona rejestrowa& jednostka pojem-
no>ci statku handlowego, 1000
st[p ^ 2,8317 m sze>ciennego,
skr[t Rt.
>redniow. =ac. tonna, tunna, franc.
tonne, anglosas. tunne, >redniow.
ang. tonne, tunne, ang. ton;
tona/ ¯ franc. tonnage.
ton':, to< czynność. NP
u(za•ton':(topi:, ˚topi:,
wo=. 1289 outonoul= est;-
utonu= est ]uton'= by=\.
toniczny jęz
gr. tonos ˘ tonikos.
tonsura rel. wygolone k[=ko na
g=owie duchownego katolickiego.
staropol. plesz,
=ac. tondere ]przycina:\ ˘ tonsus
]imies=[w czasu przesz=ego\ ˘ tonsor
]obcinaj'cy\, tonsorius ]obcinany\;
=ac. tonsus ˘ tonsura, p[{ny staro-
franc. >redniow. ang. i ang. tonsure,
ros. gumence-gumience,
postri'enie-postri/enie.
to< g="bokie wody m[rz, jezior,
i rzek, g="bia.
¯ don ]woda\, TD,
s=owotw. pokr. topi: ]dosł. pi: wod"\.
staropol. to< – matnia, pu=apka.
franc. la profondeur,
>redniow. ang. depthe,
ang. ]g="bia\ depth,
†Old Polish trap ]pu=apka\,
ros. glubina-g=ubina ]g="bina\.
top żegl. wierzcho=ek pionowego
drzewca omasztowania na statku.
anglosas., >redniow. ang. i ang. top
]pierwotnie – p"k w=os[w, w=osy
na g=owie, dzi> szczyt, najwy/szy
punkt, wierzch(o=ek\.
topaz miner. krzemian glinu.
top-i:(iel(ielec, potop czynność.
zanurza: pod powierzchni" wody,
pogr'/a: w niej na czas jaki> lub
na sta=e; w przypadku istot /ywych
topienie zwi'zane z utrat' /ycia.
¯ pot  top ]gr. potami ^ rzeka, tu
woda\ s=owotw. koncepcji 023, 025;
ton, don ]woda\, TD,
s=owotw. pokr. potop, to<.
gr. potami ]rzeka\ ˘ pot  top,
wo=. 1289 topœxu-topiachu
]topi'\, istopouwa-istopusza
]wytopili si"\.
~topi: czas niedok.
1. zanurza:, pogr'/a: w wodzie,
szczeg. w celu pozbawienia /ycia,
znaczeniowo. pokr. ton': ¯ to<,
2. zamienia: cia=o sta=e w p=ynne pod
wp=ywem wysokiej temperatury,
3. zag="bia: w co ˘ topi: miecz,
topi: maj'tek ]traci:\,
topi: troski w w[dce.
¯ gr. potami ]rzeka\, pot  top;
biblijny Potop ]wylew rzek Eufratu
i Tygrysu, b"d'cy na ca=ym >wiecie
znanym pi>cowi, dzi> Globie... w obu
Amerykach te/ by=. A w Chinach$ Te/\.
znaczeniow' baz' gubi:, traci:.
ros. 1. pogru'at;-pogru/at,
]statek\ topit;-topit,
2. ]mas=o, wosk\ topit;-topit,
]w ciecz\ raspuskat;(sq),
]>nieg\ taqt;-tajat,
]metale\ plavit;(sq)-p=awit(sja,
ang. ]statek\ 1. to sink; to drown,
2. ]metale\ to melt ]away\, to fuse,
3. ]miecz\ to sink.
za•topi: ]si"\ – czas dok. ¯ topi:,
pogr'/y:, zatraci: si"
po•topi: – wielu lub wszystkich
u•topi: si" – straci: /ycie w topieli
prze•topi: – powt[rnie
pod•topi: – od spodu, troch"
w•topi: – do >rodka
wy•topi: – na zewn'trz, ca=o>:;
wytop
roz•topi: si" – ca=kowicie; roztopy
s•topi: si" – rozp=yn': si", o >niegu
topik techn.
wymienny element bezpiecznika.
top-nie:(i:(liwy(nik proces.
zmiana stanu ze sta=ego w ciek=y.
1. topnienie >niegu,
2. male:.
¯ top ]woda\ % pi:.
franc. fondre, anglosas. meltan,
>redniow. ang. melten ˘ ang. to
melt, ros. rastaplivat;(sq)-
rastapliwat]sja\, taqt;-tajat.
topo-grafia(nomastyka(logia
opis miejsc – dzia= geodezji. nazwy
geogr. i ich dzieje – dzia= j"zyko-
znawstwa, nauka o kszta=cie – dzia=
metematyki.
gr. topographia ¯ topos ]miejsce\
% graphein ]pisa:\.
topola drzew. gat. drzewa z rodziny
wierzbowatych. top ]szczyt\.
ang. poplar.
top-[r(or(orek(orny pol.-ros.
narz., broń. rodzaj ci"/kiej siekiery.
pers. tabar, PB, Ø^A,
fin. tappara, isl. tapar-øx
ros. topor=-topor, ˚oksza.
rodzaje topork[w ˚siek-iera(acz.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
1. tor(owa: szlak.
droga, trasa, po kt[rej porusza si"
jakiekolwiek cia=o, przej>cie;
wytycza: drog" – czyni: mo/liw'
do przej>cia.
¯ tor ^ drug, bli{niak ]ang. twin, pokr.
twice ^ dwa razy\, taki sam ˘ wt[r,
drugi ^ wt[ry ˘ powt[rnie, sobowt[r
]ang. ¯ >redniow. ang. ¯ starofranc.
double ¯ =ac. duplus ¯ duo ^ dwa,
ang. two % `plus\.
gdy tor w j. polskim ^ drug, bli{niak,
w j. ang. mo/e liczb" pojedy<cz'
oznacza:, czyli polski `nik ˘ preda•tor
]drapie/•nik\.
niem. tor ]1. brama, wrota; cz"sto wi"c
dwuskrzyd=owe zamkni"cie wjazdu
do posiad=o>ci& obej>cia, budynku
gospodarczego, ang. gate, gateway,
2. g=upiec, b=azen, ang. fool\,
tatar. torhak ]szlak\ ˘ tor; doroga
]koleina\ ˘ ros. /eleznaja doroga
]kolej, tory kolejowe\,
tor ]bli{niak, drugi\ ˘ wt[r, szlak
utworzony przez dwa r[wnoleg=e ko=a,
dwu>ladowy pojazd.
˚p[=tora ^ 1,5 ]dwa bez po=owy\,
˚droga, `ga, kolej, w[r ]$\.
2. tor promieniotw[rczy pierwiastek
chemiczny, metal ci"/ki, srebrzysto-
bia=y, niezbyt twardy i ci'gliwy,
odporny na dzia=anie czynnik[w
atmosferycznych i kwas[w; u/ywany
do wyrobu lamp radiowych i kom[rek
fotoelektrycznych.
¯ nowo=ac. thorium ¯ skand. Thor
]b[g piorun[w\.
ang. thorium.
tor-ba(ebka pojemn.
1. rodzaj opakowania do towar[w
drobnych i sypkich,
2. rodzaj mieszka wykonany z r[/-
nych materia=[w, z uchwytem do
noszenia.
w moim zrozumieniu, jest to worek
z uchwytem do noszenia na plecach,
na kiju na ramieniu; dzi> plecak ¯
wor ]ty=, plecy\, wi"cej ni/ej.
wg mSjp 1969& ¯ tur. ˘ ros. torba,
lit. tarba, OA.
by: mo/e, nie przecz", bo nie znam
]w opisanych pochodzeniach s=[w jest
znaczna doza zgadywania, na pod-
stawie samego brzmienia\, ale torba
¯ abrot ^ ros. oborot wym. } abarot |
]obr[t, zwrot, ty=, w ty=, do ty=u, ang.
reverse, back, opposite side\, ¢obrat
˘ obratno ]wstecz, ang. back ]ward\,
back again\ ˘ torba, s=owotw. koncep-
cji 022 ]czyt. wspak\,
i ty= vs. ]=ac. versus\ prz[d.
znaczeniowo pokr. w[r ]ty=, plecy\,
gdy t•w[r ]prz[d, lico, t•warz\ ˘
po•tw[r ^ po•twarz ]potworno>:\.
w[r  worek, torba, plecak,
wt[r  wtorek,
yy
o•tw[r  o•tworek ]˚w[r\,
prz[d  przodek ]z ty=u, za nami\.
wi"cej ˚obr[t, prz[d.
torbiel med. nowotw[r w kszta=cie
b=oniastego woreczka.
toreador kult.
g=[wny tancerz w walce z bykami.
hiszp. torear ]zwalczanie byk[w\ ¯
toro ]byk\.
torf(owisko(owy(iarka(owiec
geolog, bot..
germano-s=aw., masa organiczno-
mineralna pow sta=a z obumar=ej
ro>linno>ci bagiennej, w wyniku
nadmiernej wilgotno>ci, przy s=abym
dost"pie powietrza; warstwa ='ki
zawieraj'ca cz">ciowo roz=o/on',
zielon' mas". staronord. torf, isl. torf,
anglosas., >redniow. ang. turf, niem.
torf, ros. torf,
wg Grzebieniowskiego – peat ]ci"ta
bry=a torfu, ceg=a do palenia, J.D.\
†tor=op odzież. futro.
starofranc. forre, fuerre,
>redniow. ang. forre, furre, ang. fur,
ros. mex-miech, wkura-szkura.
tornado meteor.
cyklon zwrotnikowy, tr'ba powietrz-
na, silny, gwa=townie posuwaj'cy si"
wir powietrzny.
hiszp. tornada ¯ tornar ]grzmot\,
g=o>ny, niski pomruk zwiastunem
nadchodz'cej tr'by.
tornister pojemn.
plecak na ksi'/ki, czworok'tna,
usztywniona torba, s=owotw. pokr.
karnister ]pojemnik na ciecz\,
niem. tornister.
¢toron, toru<, or, far(is zwierz.
ko<.
¢toropet’ czynność. ros. toropet;
– pomiesza:, wprawi: w k=opot,
wzrasta: boja{liwie.
ang. to get confused, perplexed,
to grow timid.
torped-a(owa:(owiec wojsk.
=ac. torpedo ¯ torpere ]sztywnym
by:, zdr"twia=ym, skamienia=ym\.
tors anat. g[rna cz">: tu=owia.
gr. thyrsos, =ac. thyrsus,
ang. torso.
torsje fizjolog. wymioty, ¯ tors(o.
tort(ownica(owy spoż.
=ac.-ital. s=odkie ciasto przek=adane
mas', przybrane owocami.
niem. torte ¯ =ac.
tortur-a(owa: czynność.
ci"/ki b[l zadany w celu uzyskania
informacji, zeznania, lub rewan/u,
m"czarnie stosowane wobec uwi"-
zionych.
=ac. tortura ¯ torquere ]skr"t\.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
¢toru<, toron, or, faris anim. ko<.
toru< ˘ turo<, oruuro,
s=owotw. koncepcji 025.
=ac. equus, niem. pferd,
anglosas. hors, hros ˘
>redniow. ang. hors ˘ ang. horse,
ros. kon;-ko<, lowad;.
tost, toast spoż. kromka chleba
lub bu=ki podawana na gor'co.
=ac. tostus ¯ torrere,
starofranc. toster,
>redniow. ang. tosten,
ang. toast ]grzanka, zabr'zowiona
gor'cem powierzchnia kromki\.
to> jęz. przecie/ ]> – przeczeniem,
jak za>, bo>\.
totalizator gra. gra hazardowa po-
legaj'ca na typowaniu zwyci"zc[w.
=ac. totalis ¯ totus ]ca=y\
franc. totalisateur ]scalaj'cy\ ˘
ang. totalizator ]maszyna oblicza-
j'ca og[ln' ilo>: zak=ad[w i sumy
na wy>cigach konnych\.
total-ny(itarny
ca=kowity, zupe=ny, powszechny.
totem kult. u lud[w pierwotnych,
Indian Am. P=n., Afryki i Australii,
zwierz", a rzadziej jaki> przedmiot,
otaczane czci' religijn'.
algonkijski ]ang. pisownia Algonqu-
ian, Am. Indian\ totem,
ang. Objiway ototeman,
ang. Cree. ototema
tote/ jęz. sp[jnik rozpoczynaj'cy
my>l, zdanie podaj'ce skutek, wynik
innego zdania; a wi"c.
¯ to % te/.
starop. 1532 r. Wielmi pozyteczny
slowarz tym, ktorzi z'dai' wyrozumie:
y nauczy: si" czci: }czyta:| procz
}bez| chodzenia do szko=y, iako s'
prosczi laici, y niewiasty. Te/ ka/dy
=aczinnik mo/e si" nauczy: W=oskiego,
Polskiego y Niemieckiego, a zasi"
ko/dy s nich =aczinskiego.
totolotek gra. gra liczbowa.
¯ tota` % lotek ¯ loteria.
totumfacki jęz.
cz=owiek zaufany, spe=niaj'cy r[/nego
rodzaju polecenia i us=ugi.
ang. confidant.
¢tourisk ˚turisk, OU^U.
tournee
podr[/ artysty lub zespo=u artystycz-
nego w celu dawania przestawie<
lub koncert[w.
towar(owy(oznawstwo handl.
s=aw., produkt pracy ludzkiej prze-
znaczony na sprzedarz, wymian",
dobytek, dorobek, rzeczy, przedmio-
ty warto>ciowe.
to•war – war•to]>:\.
yy
towar – rabot]a\, BW
jak ˚p=ot – to=p]a\; t=um ¯ mult.
Rosjanie podaj' – z b="dem – byd=o
rogate }byd=o rogate ^ skot, J.D.|.
wo=. ltps, pisany w ca=o>ci 1289 w
Brze>ciu Lit. n(Bugiem, zapisa=, /e
1239 Niemcy w Seredzie ]Írodzie\
k(Wroc=awia wybili ludzi zbieg=emu
Micha=owi, wnuka jego zabili, gdy
ujrzeli /e towaru z nim wiele jest }wo-
=y<ska nie by=a oznakowana latami|.
pod rokiem 6799, Ipat. ltps odnotowa-
=a, /e – w czasie wyprawy – Rusini na-
brali& be]islenoe mno'estvo.
helqdi i skota i konii. i
tovara ]dobytku\, tovara mnogo-
towara mnogo ]dobytku wiele\.
>redniow. tovar-towar ]ob[z; stan
posiadania, na stanie; dobra\,
ros. stan, oboz> imy]estvo-
imuszczestwo.
˚skot skot.
towarzys-z(zy:(ki(two społ.
kompan w podr[/y, drug.
commerce – merchandise,
¯ commodity – towar,
comrade ˘ towarzysz,
towar ]wo=. tovar=, ros. tovar,
ang. merchandise, wares, goods, pl.\
gr. kamara ]sklepiona komnata\ ˘
=ac. camera ]sala; izba; komora,
ang. chamber, camera\ ˘ hiszp. ca-
marada, franc. camarade, niem.
kamerad, ang. comrade, a friend;
close companion, colleague,
mate, ros. tovari]-towariszcz.
¢toziemce ˚tuziemce.
to/ jęz. skr[t ¯ to'e
]tak/e, r[wnie(/\,
staropol. to/ ]dopiero w[wczas,
wtedy to\
†to/by jęz.
†to/ci jęz. oto.
to/samo>: jęz. ¯ to/samo.
]identyczno>:, ekwiwalent\.
¯ to % / ]wzmocn., nacisk\ % samo.
tr niem.-s=aw. ziemia,
¯ =ac. terra ˘ wiatr, trawa, drewno
TD,
trwa:, trakt, trop, trud, trwoga, itp.,
jakkolwiek mog' pochodzi: tak/e od
innych s=[w. Got. triu, anglosas. tre-
ow, >redniow. ang. tre, trew, ang. tree
]drzewo\, i wyrazy zwi'zane zmiesza:
z ziemi'& =otr ]˚=o – cia=o\,
s=aw. `ol ziem ¯ `le ]ziemia\ ˘ pole&
=ac. Sinople ]terra\ ¯ gr. Sinope; Con-
stantinople ]Konstantynopol\; Drestr
roku 6479 ]Dorostol\, rz. Dniestr, i
inne. ˚`pol.
trach dźwięk.
g=os p"kaj'cej ga="zi, lub upadku.
trachoma med. jaglica.
yy
traci: do>: ciekawe, niebywa=e,
pochodzenie s=owa, bo ¢ter ^ ziemia.
ang. soil ]ziemia, ¢rud\ ˘ wo=. i pol. sol
]ziemia\ ˘ nazwisko Solski ]ziemski\.
sol  los, koncepcji s=owotw. 022&
sol ]ziemia\  ang. loss ]s(u•trata\,
=ac. terra ]ziemia\ ˘ tera: ]traci:\.
zosta: pozbawionym czego,
przestawa: co> mie:, w przen. u>mier-
ca:, np. ci"/kich przest"pc[w.
za(u(s•trata, za(po(u(wy(s•traci:.
~traci: czas niedok.
gubi:, fizycznie i w przeno>ni;
ubywa:.
fizycznie – 1. pozbawia: si" czego,
2. u>mierca:,
w przen. – 1. rwa: zwi'zki, powi'-
zania, np. straci:
z oczu,
2. traci: warto>:, i inne
za•traci: – czas dok. ¯ traci:, utra-
ci:, zagubi:, przepa>:,
zawieruszy:, za ^ u
za•traci: si" – zagubi: si", wy='czy:
z otoczenia,
rzeczywisto>ci
po•traci: – utraci:, u ^ po(d
u•traci: – straci:, postrada:,
w spos[b bezmy>lny,
utracjusz, utraci:
prawo wskutek czego
wy•traci: – wszystkich, u>mierci:
s•traci: – czas dok. ¯ traci:,
zgubi:, te/ z oczu
Nie nale/y&
strata – ubytek
tracz prof.
tr'cy k=ody pi=' po >ladzie –
kresce pozostawionej przez napi"ty
sznur, nasycony barwnikiem.
trociny AO.
starofranc. trac, >redniow. ang. trak,
ang. track ]>lad po przej>ciu osoby,
zwierz"cia\.
tradeskancja bot. trzykrotka.
tradyc-ja(yjny z pokolenia na po-
kolenie zasady post"powania, obycza-
je, pogl'dy, obrz"dy, spos[b bycia.
=ac. traditio ¯ traditus ¯ tradere
]dor"czy:\. pierw. poddanie si", zdra-
da; starofranc. tradicion, >redniow.
ang. tradycion, ang. tradition,
ros. tradiciq.
traf(i:(ny(no>: jęz. cel, przypadek,
zbieg okoliczno>ci, nieprzewidziane,
nieoczekiwane zdarzenie.
szcz">•cie(liwy, po•trafi:(szcz">ci:.
staropol. trafi: ]potrafi:, umie:\,
trefi: ]w=osy\, trafunek ]traf\.
¯ niem. treffen.
traf  fart ]szcz">cie, przypadek\.
ang. chance, accident ]przy(wy-
padek\ ˘ accidently ]przypadkowo\,
†Old Polish being able,
ros. sluhaj-s=uczaj ]przypadek\ ˘
sluhaino-s=uczajno.
gr. haptein ]przymocowywa:, za-
mkn':, chwyci:, spina:, wi'za:\ ˘
=ac. apere ˘ aptus,
starofranc., >redniow. ang. apte,
ang. apt ]1. odpowiedni, nadaj'cy si",
w=a>ciwy, 2. sk=onny, sk=aniaj'cy si"
ku `, 3. szybki w pojmowaniu lub
zrozumieniu, 4. arch. got[w, przy-
gotowany\,
ros. godnyj-godnyj, sposobnyj
-sposobnyj, sklonnyj-sk=onnyj,
]m'dry\ ponqtlivyj.
~trafi: ]si"\ czas dok., m[c, zdo=a:
¯ traf ]szansa, przypadek, ros. sluhaj
-s=uczaj, ang. chance, accident\.
s=owotw. pokr. fart ]szcz">cie mie:\
¯ ang. fortunate ]szcz">liwy, pomy>l-
ny\; s=owotw. koncepcji fart  traf.
1. osi'gn': cel, ¯ m[c, zdo=a:,
2. znale{: drog" dok'd, doj>: gdzie
nie b='dz'c, ¯ m[c, zdo=a:,
3. dosta: si" dok'd, dotrze: gdzie,
4. zjawi: si" w jakim> momencie,
przybywaj'c gdzie zasta: co ˘
trafi: na por" deszczow',
¯ przypadek,
5. napotka: kogo, co, natkn': si" na
kogo, co, znale{: kogo ]zwykle
niespodziewanie\, ¯ przypadek,
6. zdarzy: si" ˘ trafi: si" – zdarzy: si"
˘ przy•trafi: si" – przy•darzy: si",
¯ przypadek.
ros. popast;sq-popastsja,
ang. to fall ]in, into\,
]w co\ to hit, to strike;
to chance ]upon\, to chance to be ]at\;
to meet ]with\, to fall in ]with\, to
hit ]upon\.
na•trafi: – napotka:
po•trafi: – m[c, podo=a:
przy•trafi: si" – przydarzy: si"
trafika przestarz., handl.
sklep z wyrobami tytoniowymi.
trag-a:(arz prof.
cz=owiek zajmuj'cy si" noszeniem
ci"/ar[w, baga/y.
=ac. trah-o(ere ]ci'gn•"(':\,
staronord. draga ]ci'gn': co> z wy-
si=kiem\, anglosas. dragan TD,
>redniow. ang. draggen, dragen ˘
ang. drag, niem. trägen.
trag-edia(iczny(ik(ikomedia(izm
zdarz.
gr. tragodia ]dosł. pie>< kozy\ ¯ tra-
gos ]samiec kozy\ % oide ]pie><\;
=ac. tragoedia, starofranc. tragedie
>redniow. ang. tragedye ˘ ang. tra-
gedy, ros. tragediq.
tragifarsa lit. utw[r dramatyczny.
trajektoria krzywizna lotu pocisku.
=ac. trajectorius ¯ trajectus ˘ ang.
trajectory,
ros. tpaektoriq.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
trajkota: dźwięk.
wydawa: ha=a>liwe d{wi"ki, terko-
ta:, grzechota:, klekota:. m[wi:
wiele bez przerwy, papla:.
trak masz. maszyna do przecierania
k=[d drzewnych na tarcic".
˘ tracz, trociny OA
trak-t(cja szlak. TC, szlak, droga.
at•traction – przy•ci'ganie ˘
tract – ci'g ˘ tract•or – ci'g•nik,
trakcja kolejowa – po•ci'g, ˚ci'g.
ros. trakt.
traktiernia dawn.
restauracja ni/szego rz"du.
traktat prawn. uk=ad.
pertraktacje – uk=ady, negocjacje.
˘ trakt ]$\ – >redniow. umowy w
sprawie przejazdu, wolnej drogi dla
kupc[w.
=ac. tractatus ¯ tractare.
trak-cja(tor(torzysta ci'g]nik\
trakcja elektryczna – poci'g.
at•traction ^ po•ci'g, przy•ci'ganie
˘ traktor ^ ci'gnik.
=ac. tractus ¯ trahere ]ci'gn':\,
ang. tract-ion(or,
ros. tqga, traktor.
traktor(zysta masz.
ci'gnik, ˚trakt, ci'g.
=ac. traho ]ci'gn"\. ˚trakcja.
traktowa: jęz. obchodzi: si" z kim,
post"powa:, odnosi: si", zadawa:.
1. >redniow. ang. treten, ang. treat
]odnosi: si"\,
2. za(do•dawa:, np. traktowa: wino
wod' ]dod. wody\.
pertraktowa: – negocjowa:.
tralka archit.
tra=(owa:(owiec ryba.
rodzaj sieci rybackiej ci'gni"tej
za statkiem po dnie morza; =owi:
niewodem.
ang. trail ]szlak, >lad, trop, wlok'cy
si" ogon, smuga\
˘ w'tpliwy >redniow. ang. trawelle
˘ ang. trawl.
tram bud.
1. belka wi'zania dachowego, bom,
2. kloc, pie<, du/a belka.
staropol. tram – belka, k=oda.
niem. baum ]drzewo\,
>redniow. ang. i ang. beam ]belka\,
ros. brevno-brewno, balka-ba=ka.
¢trambowa: jęz. baranowa:.
ros. trambovat;, ˚Trembowla.
tramp(ki ruch., czynność.
1. kroczy: st'pa: energicznie
i stanowczo,
2. w"drowa: na nogach.
>redniow. ang. trampen, ang. tramp.
ros. brodqga, bosqk.
trampolina sport.
yy
ital. trampoli, ang. trampolin]e\, 1. kloaka, ust"p, zbiornik, d[= prze-
niem. sprungbrett, znaczony do gromadzenia od-
ros. tramplin. chod[w,
2. anat. odbytnica.
tramwaj(arz pojazd.
transzeja wojsk.
ang. tram % way
tram – kilka znacze<, zwi'zanych z tranzystor techn.
jazd'. way – droga
tranzyt(owy handl.
ros. tramvaj-tramaj.
=ac. transitus ¯ transire ^ trans
tran spoż. t=uszcz wieloryba lub ryb, ]poprzez\ % ire ]i>:\, >redniow. ang.
zawieraj'cy du/o jodu i witamin. transite, ang. transit,
trans psych. ros. proxo'denie, proezd,
stan zatracenia si" estazy, tranzit.
zamroczenie >wiadomo>ci. ¢trap ang. pu=apka ˘ pol.
=ac. transire ]umiera:\ ˘ transir 1. t•rap ˘ rap•t]ownie\, tj. nagle,
]gin':\ ˘ starofranc. i >redniow. 2. trapi: si" my>lami ]bi: si" nimi\,
ang. transe ˘ ang. trance 3. nastr. frap]uj'cy\, TF.
ros. trans, ekstaz. wywrze: silne wra/enie,
trans~ jęz. zaciekawi: ¯ uj':, pochwyci:.
pierwszy cz=on wyraz[w z=o/onych trap(er(i: łow. ang. pu=apka,
oznaczaj'cy poprzez& potrzask, zasadzka. rap•t – t•rap.
trans•atlantycki(formator(fuzja( s=owotw. pokr. frapowa: si" ]wy-
(misja(parent(port(literacja(pi- wiera: silne wra/enie, zaciekawia:\,
racja( i frasowa: ]martwi:, wprawia: w
(skrypcja(fuzja(port(pozycja. zak=opotanie\, TF.
=ac. trans.
trapez geometr.
transakcja handl. figura geometryczna, rodzaj czwo-
akt kupna-sprzeda/y. rok'tu w kt[rym dwa boki s' r[w-
=ac. transactio, transactus ¯ noleg=e.
transigere ¯ trans % agere, gr. trapezion ]ma=y st[=, stolik\ ¯
ang. transact(ion, tra ¯ tetra ]cztery\ % peza ]stopa\
ros. (pro)vedenie (dela), tru- =ac. trapezium,
dy, protokoly. franc.-ang. trapeze;
transatlantycki trapezoid ¯ gr. trapezoeides ˘
=ac. trapezoid.
transformator
trapi: ]si"\ czynność. łow.
transfuzja
¯ trap ]pu=apka\.
transliteracja jęz. przeliterowanie trapi: zwierza ]usidla:\, i>: jego
wyrazu z innego alfabetu. tropem; martwi:, n"ka:, gn"bi:.
trans % =ac. litera, pokr. trop ]>lad\.
ang. transliterate. u(s-trapienie – zmartwienie,
roz•tropnie ^ roz•wa/nie
transmisja
trop ^ waga ^ my>l ˘
transparent my>liwy ]ang. trapper\.
transport
trapista
transliteracja trasa szlak komunikacyjny.
transpiracja =ac. tractus ˘ starofranc. tracier ˘
franc. tracer,
transkrypcja
>redniow. ang. i ang. trace ]pier-
transfuzja wotnie& droga do podr[/owania\.
transport trasant ¯ trata.
transpozycja traszka na wp[= wodny p=az ogo-
niasty z rodziny salamandrowatych.
translacja jęz.
1. przek=ad, prze=o/enie, zmiana z trata weksel trasowany
jednej pozycji lub warunku w czyli ci'gniony.
drugi, szczeg[lnie wej>cie do
trat-a(owa: czynność.
nieba z unikni"ciem >mierci,
1. depta:, niszczy: pod kopytami
2. t=umaczenie z j"zyka na j"zyk.
]koni\,
=ac. translatus, pokr. transferre,
2. zguba.
>redniow. ang. translatus
s(u(za•trata, s(u(za•traci:
ang. translate, ros. pere-
vodit;/vesti/mestit;. tratwa
pnie drzew u=o/one obok siebie i
†transyt
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
powi'zane linami metalowymi lub
=a<cuchami.
`wa, fa]le\ – woda.
staropol. tryfta.
]p"dzi: z pr'dem wody\ >redniow.
ang. dryft, drift ˘ ang. drift;
]tratwa\ starorord. raptr ]k=oda, bal\,
>redniow. ang. rafte, ang. raft,
ros. plot-p=ot.
¢traw(i: czynność.
1. rob(i:, czyn(i:,
2. zachowywa:, oszcz"dza:.
dosł. /re: ˘ /arcie – trawienie,
po•/ar – po•trawa, strawiony ogniem,
marnotrawstwo, system trawienny.
franc. travail(ler ]rob•i:(otnik\,
po(prze(o(wy(s•trawi:.
traw-a(nik(iasty(ka bot. murawa,
drobna ziele< przygruntowa.
pokr. ang. straw ]s=oma\.
trawi-:(enie(enny fizjolog.
prze(trawi:,
s(po•trawa, ˚traw ]robi:, czyni:\,
ang. to digest, ros. travit;.
~trawi: czas dok. ¯ ¢traw ]kwas\.
konsumowa:, po/era: ˘ ]o po/arze\&
ogie< trawi.
s=owotw. pokr. ci"/kostrawny,
marnotrawny, soki trawienne,
wino wytrawne ]kwa>ne, z mniejsz'
zawarto>ci' cukru\, wytrawny ]1. stary,
klarowny, 2. do>wiadczony, bieg=y\,
trawa, potrawa ]pokarm, po/ywienie\,
otrawi: ]otru:, ¯ s=aw.-ros. otrawa,
tj. trutka\.
ros. unihto'at;-uniczyto/at
]unicestwia:, ¯ niczto ^ nic\,
s=edat;-sjedat ]zjada:\,
ang. to consume, to eat.
prze•trawi: – 1. substancje pokar-
mowe roz=o/y: na
zwi'zki prostsze
2. podda: dzia=aniu
>rodk[w chemicznych
wy•trawi: – podda: dzia=aniu
chemikalii
s•trawi: – czas dok. ¯ trawi:
trawers(owa:
1. tama poprzeczna, poprzecznik,
2. lecie: po kursie sko>nym.
=ac. transversus ¯ transvertere
]skr"ci: w poprzek\ ¯ trans
]poprzez, poprzek\ % vertere
]skr"ci:, obr[ci:\
starofranc. traverser,
>redniow. ang. traversen,
ang. traverse.
trawler ryba.
wi"kszy statek rybacki, o mocnej
konstrukcji, przystosowany do
=owienia ryb za pomoc' ˚tra=u.
ang. trail ˘ w'tpliwy >redniow. ang.
trawelle ˘ ang. trawl.
trawnik ¯ trawa ¯ t % rawa % nik.
yy
†trawny jęz. podst"pny, przebieg=y,
fa=szywy, ˘ otrawa, wino trawne.
trawopolny jęz.
tr'b-a(ka, tr"bacz muz.
d"ty blaszany instrument muzyczny.
=ac. triumph ˘ ang. trump, franc.
triomphe, ital. trionfo ]triumf w grze
w karty, przebitka, karta wy/sza od
wszystkich innych w obiegu, ang.
a trump\;
starofranc. trompe ˘
zdrobn. trompette ˘
>redniow. ang. trumpete
ang. trumpet, ital. tromba
staroniem. trumba,
wo=. 1289 trouby-truby ]tr'by\.
ros. truba ]rura, tuba, tr'bka\,
staropol. tr'ba, tr"bi: – tr'bi:,
U ˘ Å, ´, ˚r[g.
~tr'bi: czas niedok. ¯ tr'ba ¯ truba.
1. d': w tr'b" lub tr'bk",
gra: na tr'bie,
2. łow. o /urawiach – wydawa: g=os,
3.a. pot. rozg=asza: co,
rozsiewa: plotki,
3.b. pot. pi: w du/ych ilo>ciach.
s=owotw. baz' ang. trump ¯ triumph.
ros. trubit;-trubit,
razglawat;-razg=aszat,
ang. to trumpet.
za•tr'bi: – czas dok., kr[tko
po•tr'bi: – przez czas jaki>
o•tr'bi: – dooko=a
od•tr'bi: – da: sygna= tr'bieniem
wy•tr'bi: – ca=o>:, tr'b'
roz•tr'bi: – w r[/ne strony
†tr'bka torebka papierowa.
tr'c-a:(i: ˚trze:, ruch&
1. ¯ do(tykanie ˘ potr'ci:;
natr"t(nie(ny,
tkn':  tchn':, Ch  K,
2. >mierdzie: ¯ >mier:, tr"d; wstr"t;
tr'ci myszk' ]st"chlizn'\.
staropol. tr'ci: – dotkn': kogo>.
po(u(prze(przy(od(w(wy(s(roz•
tr'ci:.
~tr'ci: czas niedok.
1. dotkn': w spos[b bezwiedny,
2. tchn': niemi=' woni', przykrym
zapachem, ˘ tr'ci: myszk',
3. w przen. cech" czego mie:,
>mierdzie: ˘ to tr'ci podst"pem.
wszystkie 3 z=e w skutkach,
niepo/'dane, negatyw.
ros. 1. trogat;-trogat,
2. vonqt; ˘ zlovonie-z=owonie,
ang. 1. to touch, 2. to stink.
po•tr'ci: – czas dok. ¯ tr'ci:,
1. zawadzi: o co nog' r"k',
w bezwiedny spos[b, cz"-
sto wywo=uj'c tym szkod",
uszczerbek,
2. odj': pewn' kwot"
pieni"dzy od ca=o>ci
u•tr'ci: – odt=uc, od=ama:
tr'ceniem, u ^ pod ^ przy
prze•tr'ci: – odbi:, uszkodzi:
cz">: cia=a, np. nog"
przy•tr'ci: – troch"
od•tr'ci: – od='czy: nag=ym
ruchem, odepchn':
w•tr'ci: – w='czy:, w >rodek
wy•tr'ci: – pozbawi:,
np. bia=' bro< z r"ki,
osad z roztworu
s•tr'ci: – na ziemi", s ^ wy
roz•tr'ci: – w r[/ne strony
tr-'d('dzik("dowaty Å´, med.
nazwa przewlek=ej choroby sk[ry,
ko<cz'cej si" >mierci',
pokr. parali/.
†trcie bot. zaro>la trzcinowe,
miejsca poros=e trzcin'. ˚trost.
¢treb-a(owanie jęz. wym[g;
po>wi"cenie ˘ pol. potrzeba,
staroros. trebnyj-trebnyj
]potrzebny, konieczny; wym[g\,
ros. nu'nyj-nu/nyj,
ros. treb-a(ovanie.
franc. la ceremonie religieuse,
ang. religious ceremony,
trefi: czynność.
trefl(owy karc. jeden z dwu czar-
nych kolor[w w kartach,
franc. trefle ]koniczyna\.
†trefne trafnie, stosownie, zabawnie.
=ac. ad` % proprius ]w=asny\ ˘
appropriare ]wykona: samemu\ ˘
appropriatus ˘ ang. appropriate,
ros. sootstvenno-sootstwienno.
trefni> prof. zawodowy /artownik,
b=azen, weso=ek.
trel dźwięk. pie><, >piew ]g=uszca\,
ital. trillo, trele ]muzyka\.
trema emocjonalny stan, niepew-
no>:, czy aby wyst"p uda si", czy
prezentacja p[jdzie pomy>lnie, uczu-
cie wywo=ane nadmiern' trosk', z
doz' nie>mia=o>ci jednocze>nie. W
rezultacie osob" ogarnia zdenerwo-
wanie i ekscytacja, osoba jest spi"ta
nerwowo i zaniepokojona – elementy
utrudniaj'ce tak wykonawstwo sa-
mego planu, jak i komunikatywno>:
przed wyst"pem,
=ac. tremble ]dr/e:\, ital. tremare,
starofranc. trembler, >redniow. ang.
tremlen, tremblen ˘
ang. tremble.
tremo wysokie, stoj'ce lustro
w ozdobnej ramie,
franc. trumeau.
tremolando, tremolo muz., dźwięk.
w >piewie& wibracja, dr/enie g=osu.
=ac. termulare, starofranc. trembler,
>redniow. ang. tremblen, tremlen,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
ang. tremble.
1. tren odzież. d=ugi ogon sukni.
2. tren(y lit. /al(e, utw[r liryczny
oparty na motywach /alu, smutku,
po>wi"cony osobie zmar=ej.
gr. threnos.
trencz odzież.
gabardynowy i nieprzemakalny
p=aszcz m"ski.
tren-er(owa:(ing sport.
proces doskonalenia formy fizycznej
poprzez systematyczne :wiczenia,
=ac. trahere ]ci'gn':\ ˘
starofranc. train, trahin.
>redniow. ang. traine, ang. train(ing.
ros. instruktor-instruktor,
dressirov]ik-dressirowszczik.
franc. le cocher ]trener\,
ang. coach-man, cabman, driver,
staroros. kuher=-kuczer.
trep(y(ek odzież.
sanda=(y mnisz•y(e, chodak(i,
prymitywny but z drewna lub =yka,
˘ drep•ta:(cze, TD.
¯ ang. tread ]st'pa:, kroczy:\,
s=owotw. koncepcji ˚022, 023, 024.
gr. sandalion zdrobn. ¯ sandalon,
=ac. sandalium ˘ franc. sandale,
>redniow. ang. sandalie,
ang. sandals,
ros. sandaliq-sandalija.
r[d i nazwisko Trepka.
¢treska /erd{, ko=.
staroros. treska-treska.
†treska: czynność. kara:, karci:.
¢treski zapa=ki.
staroros. treski-treski,
ros. spihki-spiczki.
tres-owa:(ura czynność.
przyzwyczaja:, wdra/a: zwierz"ta
do wykonywania okre>lonych
czynno>ci.
starofranc. dresser ]przybieraj'cy ¯
ubi[r, np. przygotowuj'cy nakrycie
sto=u\.
niem. dressieren ˘ dressur, TD.
†tre>: bot. trzcina. ¯ staroros. trost,
OE, ˚trost, trze>:.
ang. reed, cane,
ros. trost;-trost ]trzcina\ ˘
trostina-trostina ]trzcina\,
trostnik-trostnik ]kijek\.
tre>-:(ciwy jęz.
1. substancja, esencja, istota ˘ stre>ci:,
2. przedmiot, temat w'tek, fabu=a,
zagadnienie.
†treter dźwięk. ha=as.
¢treticeju jęz. po raz trzeci.
staroros. tretice[-treticeju.
tr"bacz muz.
tr"dowaty med.
yy
tr"downik bot. Scrophularia.
tr"zla książk. uzda.
trian-giel(gulacja geodez.
trias geolog.
¢triasca med. gor'czka.
¯ trqsenie-trjasenie ]trz"sienie
si"\, staroros. trqsca-triasca,
ros. lixoradka-lichoradka,
ang. fever.
trier, tryjer roln.
maszyna do czyszczenia ziarna.
trik(owy
sztuczka, chwyt – stosowane w celu
wywo=ania zamierzonego efektu.
trio
¢triod ksi"ga cerkiewnych pie>ni.
>redniow. triod;-triod.
triolet lit. strofa 8-wierszowa.
triumf(alny jęz.
gr. triambos ]hymn ku czci Bacchu-
sa, >piewany podczas procesji\
=ac. triumphus, starofranc. i >re-
dniow. ang. triumphe.
s=owotw. pokr. ang. trump, PF
]kozyr w karciamej grze, kolor karty o
sile wy/szej od innych, bij'cy nawet
starsze, do asa w='cznie\.
triumwirat w staro/. Rzymie, poro-
zumienie zawarte pomi"dzy trzema
m"/ami stanu w celu sprawowania
wsp[lnych rz'd[w.
=ac. triumviratus ¯ tres ]dope=n.
trium – trzej\ % vir ]m'/\,
ang. triumvirate.
trochej
tro-ch"(szk" jęz. niedu/o, odrobin",
ma=o, niewiele, szczypta, nieco.
wo=. 1289 treihi-treiczi ]trochu\,
staropol. trocha – ma=a ilo>:.
trociniarka
trocin-y(iak ¯ tracz ¯ trak, K ˘ Cz.
tryny, opi=ki drwa po przej>ciu pi=y.
tro: ryba. gat. ryby z rodziny
=ososiowatych.
trofeum zdobycz wojenna, =up.
staropol. zew=oka.
gr. tropaion ]pami'tka pobicia wro-
ga, np. he=m, tarcza\ ¯ trope
]odwr[t, pora/ka\,
=ac. trophaeum, tropalum ]znak
zwyci"stwa\, starofranc. trophee
ang. trophy,
s=aw. korist;-korist ]korzy>:\,
ros. trofej, dobyha.
troglodyta cz=owiek pierwotny z e-
poki przedhistorycznej, jaskiniowiec.
gr. troglodytes ¯ trogle ]jaskinia\
¯ trogein ]gry{:, ogryza:\ % dyein
]wpe=za:, wczo=giwa: si"\
=ac. troglodyta,ang. troglodyte.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
troi: si" jęz. powi"ksza: trzykrotnie.
troj~, tr[j~ ¯ trzy.
troj•e(aczki(aki(jak.
†troj trojaki, potr[jny.
staropol. troje ]potr[jnie\.
franc. ternaire, triple,
ang. triple, of three,
trojnoj-trojnoj,
ros.
troqkij-trojakij.
troje jęz.
†trok lok, pukiel, k"dzior.
trok(i garb. paski sk[ry, rzemienie.
gr. strophos ]opaska, sznur\ ˘
=ac. struppus ˘ starofranc. estrop
anglosas. stropp, >redniow. ang.
strope, strop ˘ ang. strap,
ros. reme-n;/wok.
trolejbus pojazd.
bezszynowy pojazd o nap"dzie
elektrycznym.
ang. trolley % bus.
tron(owy og[lnoeurop., mebel.
fotel, krzes=o, sto=ek, =awa. ˚stolec.
1. miejsce do siedzenia,
2. prawo do takiego miejsca.
gr. thronos ]siedzenie\,
=ac. thronus, starofranc., >redniow.
ang. trone, ang. throne,
ros. tron-tron, prestol-presto=.
†tronka pojemn. skrzynia.
ang. trunk.
trop(i:(iciel łow. odbicie stopy
zwierz"cia na ziemi lub >niegu, >lad.
˘ >ledczy ]tropiciel\.
staropol. trop ]po>cig, >cie/ka, szlak\.
anglosas. tr≤ppe ]st'pa:\ ˘ ang.
trap OA ]pu=apka, sid=o\ ˘
trapper ]w sensie& co wpada,
wst"puje we<\.
>l•ad(edzi:, roz•tropny(my>lny
¯ my>liwy, tropiciel.
¢tropar rel. cerkiewna pie><.
>redniow. tropar;-tropar.
tropi: łow.
1. >ledzi: ˘ w =owiectwie&
i>: >ladami zwierzyny,
2. my>le: ˘ roztropnie ]rozmy>lnie\,
pokr. ang. trapper ]my>liwy, =owi'-
cy zwierzyn" zastawionymi pu=ap-
kami, ¯ ang. trap\, trapi: si" ]bi: si"
my>lami, rozmy>la: przed pod-
j"ciem trudnej decyzji, g=owi: si"\.
tropik(alny geogr.
gr. tropikos ]zwrotnikowy\
=ac. tropicus, >redniow. ang. tropik,
ang. tropic, ros. tropik.
tropizm bot. ruchy wzrostowe ro>lin.
gr. trope ]zwrot\ % ism.
troposfera gaz.
warstwa atmosfery przylegaj'ca
bezpo>rednio do powierzchni Ziemi.
yy
gr. tropos ]skr"caj'ca\,
franc. sphere ]sfera\.
tro-ska(skliwy(szczy: ]si" o co\
osob., char. piecza, ochrona, dogl'danie,
mienie na uwadze i rzetelne zaspa-
kajanie potrzeb jednocze>nie, dosł.
staranno>:
]szcz ^ drobiazg ˘ szczelina, szczerba,
szczek(a: i szereg innych\.
tro – kro – wiel(o – star.
piecza ]troska\ ˘
bez•pieczny ]bez•troski\ ˘
nie•bezpieczny ]nie beztroski\.
eskort. czyt. wspak.
fa=szerz A. Brückner 1927 – frasu-
nek ]zaduma\ i zgryzoty...,
za nim, b="dnie w mSjp& «uczucie nie-
pokoju wywo=ane trudn' sytuacj'...,
k=opot, zmartwienie, zgryzota.»,
a za nimi w Ss 2011 ]S=own. starop.\&
staropol. troskliwy ]zatroskany, fra-
sobliwy\ – brak os'du, wywa/enia,
owczy p"d w przepisywaniu.
¢trost narz. patyk do pisania, trzcina.
staroros. trost;-trost. ˚tre>:.
franc. le roseau, jonc; la canne.
trotuar szlak.
deptak, chodnik, ci'g spacerowy.
franc. trottoir.
ang. pavement, footpath, sidewalk,
ros. trotuar=-trotuar.
trotyl materia= wybuchowy, stoso-
wany w przemy>le g[rniczym i
amunicyjnym, otrzymywany przez
nitrowanie toluenu.
¯ trinitrotoluol.
ang. tri % nitro % toluene ˘
trinitrotoluene ˘ skr. TNT, T.N.T.
tr[j~ jęz. ¯ trzy.
tr[j•barwny(ca(g=owy(ka(k't(
(kowy(mecz(nas[b(n[g(polowy(
skibowy(skok(wymiarowy(z'b.
tr[j•k't ¯ tri•angle ]angle ^ k't\ ¯
=ac. triangulum.
tr[jk't(ny geometr.
figura geometryczna o trzech k'tach.
=ac. triangulum ˘ starofranc.,
>redniow. ang. i ang. triangle,
ros. treugol;nik-treugolnik.
tr[jkrok
tr[j-li>:(listny
tr[jmasztoweic
tr[jmecz
tr[jnas[b
tr[jn[g
tr[jpol[wka
tr[jskibowy
tr[jskok
tr[j>cian
tr[jwarto>ciowy
yy
tr[jwymiarowy
tr[jz'b
trubadur ¯ franc. troubadour
¯ prowensalski trobador ¯ trobar
]poeta liryczny i poeta-muzyk /yj'cy w
Provence, Catalonii, p=d. Francji i p=n.
Italii, w XI–XIII wiekach, uk=adaj'cy
mi=osne i rycerskie wiersze, zwykle w
zawik=anych, trudnych zwrotkach\.
truchle: psycholog.
nieruchomie:, zamiera:, traci: przy-
tomno>: z przera/enia, trwogi, strachu,
dosł. bezruch.
¯ t % ruch % le:.
staropol. truch-=o(le:(len –
smutek, przygn"bienie, strapienie.
dr"chle:, TD, U ˘ Å, ´.
niem. schrecken, entsetzen,
jurcht erstarren,
franc. effroi, horreur,
>redniow. ang. dreden, ang. dread,
staroros. u'as=-u/as.
trucht ]o biegu ko<skim\ ruch.
lekki bieg, mi"dzy st"pem a ˚k=usem.
niem. trott, trotten, starofranc. trotter,
>redniow. ang. trotten, ang. trot,
ros. rys;-rys, rysak-rysak.
tru-cizna(tka(:(ciciel substancja
toksyczna dzia=aj'ca szkodliwie lub
zab[jczo na /ywy organizm.
¯ trup.
s=aw. zelie, qd, otrav-a/it;.
~tru: czas niedok. ¯ trucizna.
1. zabija: organizm trucizn',
2. w przen. martwi: si", gry{: si".
s=owotw. baz' trawa ]kwas\ ˘ soki
trawienne, potrawa, wino wytrawne
]kwa>ne\, ros. otrawa ]trucizna\.
ros. otravlqt;, ang. to poison.
za•tru: ]si"\ – czas dok.
po•tru: – wielu
przy•tru: si" – troch", przy ^ pod
o•tru: ]si"\ – czas dok.
pod•tru: si" – troch", przy ^ pod
wy•tru: – wszystkich, ca=owicie
s•tru: si" – czas dok. ˘ chodzi:
chodzi: jak struty
trud(zi:(ny(no>:(ni: ]si"\
czynność. praca, wysi=ek, fatyga,
zn[j, znojny, za(u•trudni:.
¯ niem. erde ]ziemia\, ˚erde.
dawne UEO, i ja widz" ang. ford
]br[d\ w tej grupie, s=owotw. pokr. force
]si=a, moc\ ˘ effort ]wysi=ek, pr[ba\, for-
tress ]twierdza\, BFTC ]tf\.
w zwi'zku s=owotw. z wydzieleniem
ka=u&
trud – grud ]za(u•twardzenie\ – brud
zn[j – gn[j – ka= ]nieczysto>ci, brud\.
ka= ˘ ka=u/a ]p=ytkie wg="bienie w
terenie wype=nione brudn', stoj'c'
wod', rozlewisko, ¯ ka= % =u/a, =uga,
ros. =u/a, ang. pool, puddle\.
edre ˘ ford ]br[d\ ˘ trud, brud, grud.
wi"cej ˚Webster’s Dictionary.
staropol. trudno –
1. nie=atwo, z wysi=kiem, ci"/ko, nie
bez przeszk[d }z przeszkodami, dwa
negatywy ^ pozytyw, J.D.|,
2. okrutnie, bezlito>nie.
staropol. trud – m"ka, praca,
staropol. trudno – okrutnie, srogo.
staropol. trudny –
1. bolesny, ci"/ki, srogi,
2. surowy, twardy, nieub=agany,
3. niech"tny, oporny.
franc. travail, labeur, fatigue,
peine; difficile, penibre,
ang. difficult, effort, fatigue,
trouble, s=aw.-staroros. trud=,
wo=. 1289 troudy-trudy ]trudy\,
troudnym=-trudnym ]trudnym\,
truf-la(le grzyb. grzyb jadalny.
niem. tr¥ffel.
truizm jęz. prawda oczywista,
wszystkim znana, oklepana, bana=.
ang. truism ¯ true ]prawd•a(ziwy\
% ism.
¢trumba isl. 1. rura, 2. tr'b•a(ka.
ang. 1. pipe, 2. trumpet,
ros. truba-truba.
trumna kult. drewniana lub metalowa
skrzynia ustalonego kszta=tu na cia=o
umar=ego. przez przypadek&
tr•um•na – na um]ar=ego\ skrzynia,
s=owotw. koncepcji 003 ]czytania
sylabami wspak\.
niem. truhe ]skrzynia\.
staropol. truna – trumna.
gr. cophinos ]kosz\, =ac. cophinus,
starofranc. cofin,
>redniow. ang. cofin, coffin,
ang. coffin, coffin-maker,
ros. grob-grob ]1. gr[b, 2. trumna\
˘ grobov]ik-grobowszczik
]trumniarz, rzemie>lnik wyk. trumny\.
trunek spoż.
mocny nap[j alkoholowy.
got. drigkan, staroniem. wy/yn
trinkan, starofryz . drinka, pokr.
holend. drinken, anglosas. drincan,
>redniow. ang. drinken, ang. drink
]pi:\, drunk ]upity, napity\, TD;
niem. trinken ]pi:\ trinker ]pijak\,
ang. drunk ]upity\,
por. pi:.
trup(y(i(iarnia ¯ rupt]ura\;
cia=o zmar=ego, zw=oki.
sm•or•t  sm•r[•d, TD,
t•ur•p  t•ru•p. ˚smr[d.
wo=. 1289 troup 1237
trupπa-trupia ]trupami\.
trupa społ. w"drowna grupa daj'ca
przedstawienia teatralne lub
cyrkowe.
=ac. troppus ]stado\ ˘
franc. trouppeau ˘ troupe ˘
ang. troupe, pokr. troop ]grupa\.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
¢trus anim. s=aw. tch[rz. ros. trus.
†trusk, trzusk dźwięk.
szmer, chru>ni"cie.
trusia osob. cz=owiek boja{liwy.
s=aw. trous/it; ]tch[rz(y:\.
truskawk-a(owy bot.
hodowlana poziomka.
trust ekon.
instytucja w ustroju kapitalistycz-
nym, o celach i metodach dzia=ania
wykraczaj'cych mo/liwo>: obja-
>nienia tu po kr[tce.
staronord. traust
>redniow. ang. trust, tryst
ang. trust ]mocna wiara lub zaufanie
w uczciwo>:, rzetelno>:, wiarygod-
no>:, sprawiedliwo>:, itp., innej
osobie lub cia=u\.
†trusz, thrus zool., ptak. ˚drozd,
gat. ptaka, Turdus musicus.
†truszczek cz=owiek chory, s=aby,
czy te/ szaleniec.
trute<
1. owad. samiec pszcz[=,
2. w przen. darmozjad, pr[/niak, nicpo<.
s=owotw. pokr. tru: ]nudzi:\, natr"t.
ros. truten;,
starosakson. dran ˘ anglosas. i >re-
dniow. ang. dran ˘ ang. drone
lit. tranas.
tru-tka(:(cizna ˚trucizna.
ros. otrav-a/it;-otraw•a(i:.
truwer kult. w"drowny poeta,
>piewak i muzyk, w Wiekach Íred-
nich, we Francji.
trwa:, wy(prze~, wy(trwa=y jęz.
istnie: przez pewien, d=ugi czas.
stan, staw ^ }t|rwa ˘ trwa, prze•rwa,
prze•sta< ]prze•rwij\, ˚sta:.
ros. prohnyj, postoqtelnyj.
trwo-ga(/y:(/liwy(/ny psycholog.
stan, uczucie silnego niepokoju,
strach, niepok[j u szczytu, podnie-
cenie i ekscytacja w k=opocie.
wo=. 1289 ou'as;-u/as ]trwoga\,
ros. trevoga.
trwoni: czynność. rozrzuca:, traci:
hojn' r"k', wydawa: bez korzy>ci.
¢try miga jęz. zwykle& w try miga –
w oka mgnieniu; traktowane przez u-
czonych lecz nadal niedouczonych jako
nieliterackie ]$#\; wi"cej ˚uczony.
try ]oko\ ˘ pa ]para\ % try ˘ patry
]oczy\, patrze: ]gl'da:, {re:\.
na prawid=owo>: wskazuje cyfra
osiem, b"d'ca symbolem oczu, prze-
ci"ta na p[= – jednym okiem
]kszta=t tr[jki\; w kszta=tach cyfr&
jeden – j"zyk,
dwa – nos ]i dwie dziurki\,
try – oko ˘ trzy.
Tatry ]wysoko\ i Morskie Oko.
yy
>redniow. holend. trisen ]˚hysowa:\
˘ >redniow. ang. trisen, ang. trice
]mgnienie, migiem, natychmiast\,
ros. migom-migom ]migiem\,
v odno mgnovenie.
1. tryb techn. z'b ko=a.
¯ niem. treiben ]1. czynno>:, dzia-
=anie, /ycie, ruch, 2. prowadzi:,
przewodzi:, kierowa:\.
2. tryb jęz., muz.
1. spos[b post"powania, ustalony
porz'dek za=atwiania spraw,
2. kategoria gramatyczna& stosunek
osoby m[wi'cej do orzeczenia,
przydawka – tryb orzekaj'cy,
albo oznajmuj'cy, tryb przypusz-
czaj'cy, albo warunkowy, tryb
rozkazuj'cy,
3. muz. typ skali lub tonacji.
staropol. tryb – droga, bieg.
skr[t =ac. attributus ]cecha, charak-
ter\, attributum ¯ attribuere ¯ ad`
% tribuere ]przypisa:\,
i termin ten jest on bli/szy formom
gramatycznym ni/ niem. treiben.
†trybula
staropol. 1460 trzebula cerafolium,
1478 trzebula semiceon, XV w.
cerifolium kerblyk uel trzebula.
†trybun poz. społ., wojsk.
prze=o/ony nad tysi'cem ludzi.
tatar. :ma.
staropol. kxyøzøti, tribvni ]tribunos\
y setniki; wszedl Dauid w radø s
tribuni ]cum tribunis\ – z trybunami
– a s sethnyki, pyøczdzesniki y
dzesyøtniki; a tribunowye ]tribuni\
szly ku przenyesuenyv skrzinye;
po czelyadzach tribuni ]tribunos\
y centurioni we wszem pokolenyv
Iuda ]Juda\ ˘ tribun, tribvn.
=ac. centurion ¯ centurio,
franc. le centenier, centurion,
ang. centurion,
staroros. sotnik=-sotnik.
trybun(a(= poz. społ.
przyw[dca, rzecznik, obro<ca mas
ludowych; m[wnica.
=ac. tres, tria ˘ tribus ]rzymski
podzia= na szczepy\ ˘ tribunus
]g=owa szczepu\ ˘ ang. tribune( (al,
franc. tribune, ital. tribuna.
trybut płatn. danina, haracz, podatek
p=acony regularnie zwyci"zcy przez
podbitych w=adc[w lub narody.
=ac. tribus ]rzymski podzia= na
szczepy\ ˘ triburere ]wyznaczy:,
przydzieli:, p=aci:\ ˘ tributus ˘
tributum ˘ starofranc.i >redniow.
ang. tribut ˘ ang. tribute,
s=aw. dan;, ouklad-uk=ad
]ob=o/enie\.
†tryce<ski, trycki, trycski tkan.
okre>lenie gatunku sukna; tak wg Ss
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
1953, z zaznaczeniem /e nie mo/na
wy='czy: lekcji krycki;
}wyrabianego na Krecie ¯ gr. Kriti,
ang. Crete, T ˘ C, J.D.|, ˚krycki.
staropol. 1476 ¢cricenske, 1476 cricz-
sky, 1481 creczky, 1492 triczkie,
1495 triczkego.
trychin-a(skopia biol., med.
w=osie<, bardzo ma=y robak kt[rego
larwy roj' si" w kiszkach i mi">niach
cz=owieka.
gr. trichinos ¯ trix, trichos ]w=os\
˘ =ac. i ang. trichnina.
trychinoza techn., narz.
pi=a o bardzo cielniej ta>mie.
†tryfta tratwa, T D, ¯ >redniow.
ang. dryft, drift; ang. raft,
ros. plot-p=ot, parom-parom.
¢tryggr jęz. isl.
1. wierny,
2. nie uj"ty, nie pojmany.
Zygtryg i inne.
trygonometria mat.
tr[jmiarowo>:, dzia= matematyki
zajmuj'cy si" badaniem zwi'zk[w
mi"dzy bokami i k'tami.
gr. trigonon ]tr[jk't\ % metria ]miara\.
tryk(a: anim., zwierz.
samiec owcy, baran rozp=odowy,
zderzenie baran[w g=owami.
tryk ma wi"cej z rozp=odem ni/ ze
zderzeniem si" rogami&
tryk – samiec owcy, ˘ wulg. tryca:,
pryk – cz=ek niedo="/ny, stary,
¯ ang. prick – ¢k=ujka ]...\
¯ u(prze(na•k=u:.
trykot(otowy(a/ tkan.
gat. tkaniny; tkanina z we=ny, bawe-
=ny lub jedwabiu.
franc. tricoter ]dzia: ˘ dzianina\,
ang. tricot.
tryl muz.
ozdobnik muzyczny polegaj'cy
na szybkim powtarzaniu dwu s'sied-
nich ton[w.
ital. trillo, ˚trel.
trylion liczebnik.
trylogia
trymer
trymestr
†Trynity Tr[jca. w chrze>cija<skiej
teologii, unia trzech boskich postaci&
Boga Ojca, Syna Bo/ego, i Íwi"tego
Ducha, w jedno>ci bycia Bogiem.
przedmiot schizmy 867–1054 A.D.,
mi"dzy Ko>cio=ami Wschodu i Zacho-
du Europy, o greckiej lub =aci<skiej
liturgii,
˚filioque ]=ac. i syna, z synem\.
gr. trias, =ac. trinitas, Trinity,
starofranc. trinite,
>redniow. ang. trinite,
yy
ang. trinity, Trinity Sunday,
ros. Troica-Troica,
Troicyn den;-Troicyn de<.
tryny trociny, ˚ruch.
tryper med. rze/'czka.
tryptyk rel. o=tarz ska=adaj'cy si"
z trzech cz">ci.
gr. triptychos ]z=o/ony we troje\ ¯
tri ]trzy\ % ptyx, ptychos ]zgi"cie,
sk=ada: si"\ ˘ ang. triptych.
trysk(a:(awka strzyk.
na(wy(w•trysk, wodotrysk.
s=owotw. pokr. prysk(a:.
`isk, `ysk ¯ is ]woda, ogie<\ ˘ iskra
˚element.
†tryt stopie<, ch[d.
staropol. 1493 trith.
=ac. gradus, franc. le degre, grade,
anglosas. stepe,
>redniow. ang. steppe, ang. step,
ros. stepen;-stepie<.
tryt(on chem.
promieniotw[rczy izotop wodoru.
tryumf(alny(owa:, triumf nastr.
uczucie wielkiej rado>ci z pokonania
czego> lub kogo>, zwyci"stwo,
sukces, wybitne osi'gni"cie.
gr. triambos ]hymn do Bakchusa
>piewany podczas procesji na festi-
walach\.
=ac. triumphus, starofranc. i >red-
niow. ang. triumphe, triomphe
ang. triumph;
anglosas triumpha ¯ =ac.
trywialny jęz.
¢tryzna kult. s=aw., stos drwa,
polan, do spalenia trupa – zwyczaj
z czas[w poga<skich. Ochrzczona
Olga pragn"=a – zaznacza mnich
pisz'cy latopis – ...i bie zapowieda=a
Olga ne tworiti tryzny nad soboju
]po jej >mierci\.
staronord. bal ]stos, zw=aszcza po-
grzebowy\, anglosas. b≤l ]wielki
ogie<\ % fyr ]ogie<\ ˘
ang. balefire.
trzask(a: d{wi"kona>ladowcze.
1. suchy, urwany d{wi"k bicza,
=amanych ga="zi, chrustu,
2. trzaska, du/y wi[r, szczapa,
drzazga ˘ trzaskaj'cy ogie<.
trzask  ros. tresk-tresk,
staropol. XV w. szvm, grzmot,
trzask, claszk, ca 1500 trz'sk ˘
trzask –
1. trzask, g=o>ny, kr[tki d{wi"k pow-
staj'cy przy uderzeniu czym> o
twardy przedmiot lub przy jego
=amaniu,
1.a. s thrzaskiem a wneth –
z trzaskiem – szybko, gwa=townie
2. laska do =apania ptak[w\, AE,
s=owotw. pokr. za(po-trzask.
yy
staropol. zwy"k, schum yakoby
przychodz'czy wyatr a r'cze
trzaskay'czy ˘ trzaskacz –
wydawa: g=o>ny, kr[tki d{wi"k.
franc. le craquement, petillement,
fracesm, crepitation,
anglosas. cracian, cearcian,
>redniow. ang. craken, pokr. niem.
krachen, ang. crack, crash,
staroros. tresk=-tresk.
trzaska(: cz'stka szczapy, drzazga.
dosł. drobiazg ˘ roztrzaska: –
ros. razbit; v drebezgi-
razbit w drebiezgi ]w drobiazgi\.
staropol. ca 1500 vyor vel trzaszk'
]wi[rem albo trzask'\; drzasg'.
s=owotw. pokr. drzazga TD, ZS.
†trzaskawica
1. meteor. b=yskawica, piorun,
huk pioruna,
2. bot. rdest ptasi, Polygonum
aviculare L.
staropol. traskavycze, blyskaly
blyszkawyczø y tr}a|szkawyczø,
1449 zwy"k, schum yakoby przy-
chodz'czy wyatr a r'cze trzaskay-
'czy, 1460 trzaszkawicze lingua
papperis.
>redniow. ang. lihten ˘ lihtnen ˘
lighten ]o>wietli:, dosł. i w przen.\,
ang. lightning ]b=ysk >wiat=a na niebie
spowodowany wy=adowaniem elek-
tryczno>ci atmosfery, z jednej chmury
do drugiej, lub z chmury do ziemi\.
ros. molniq-mo=nija.
trz'sa:, trz'>: ]si"\ ruch.
telepa:, wprawia: w drganie,
w szybki, drgaj'cy ruch; wstrz's.
staropol. trøbyøce trøbø a
trzøsaiøc zwoneczki ]tr'bi'c tr'b'
i potrz'saj'c dzwoneczkami\.
=ac. quatere, concutere, agitare,
ros. trqsti-triasti,
roz(po•trz'sa:.
za(na(po(prze(wy(s•trz'>:,
otrz'sn': si", ˚za(trz"sienie.
~trz'>:, trz'sn': czas niedok.
do czynno>ci element si=y i cz"sto-
tliwo>ci w='czony.
1. wprawia: w systematyczne
drganie, telepa: ]lub telepn':\,
2. pot. rz'dzi: czym despotycznie,
w=ada: wszystkimi.
ros. trqsti-trjasti,
ang. to shake, to jolt.
za•trz'>: – raz jeden, silnie;
zatrz"sienie ]wiele\
czego, ¯ za ^ na
na•trz'>: – wiele np. gruszek
po•trz'sn': – raz jeden, po ^ za,
np. g=ow' ]potakn':,
skin':\
prze•trz'sn': – wszystko, ca=o>:,
jak przez sito
o•trz'sn': si" – zupe=nie, wr[ci:,
przyj>: do siebie, np.
z zamy>lenia,
ze snu ]zbudzi:\
wy•trz'>: – na zewn'trz
s•trz'sn': – zrzuci: trz"sieniem
Nie nale/y&
roz•trz"siony – 1. ca=y dr/'cy,
2. roztrzepany
ws•trz's – nag=y ruch, zdarzenie,
o wielkiej sile; szok.
trzcin-a(owy bot. sitowie.
trzcinka muz.
¢trze ¯ trebujet ]wymaga\.
trzeba dosł. /'dza; przesz=o stopnio-
wo& /'dza ˘ wym[g ^ konieczno>: ˘
nale/y ˘ wypada.
˚ba ]czyni:, robi:\.
potrzeb•a(ny(owa: – po/'da•:(ny.ros.
treba-treba ]po>wi"cenie ofiarne;
religijny obrz"d, ceremonia\, treb-
nik-trebnik ]mszalnik zawieraj'cy
modlitwy na dany rok; tak/e& mo-
dlitewnik\, trebovanie-/'danie,
trebovatel;nyj -szczeg[=owy,
trudny do zadowolenia go, terbo-
vat;-trebowat ]1. /'da:, wymaga:,
domaga: si", 2. wymaga:, potrze-
bowa:\.
trzebi: czynność.
1. pleni:, wykorzenia:, t"pi:,
niszczy:, unicestwia:,
2. usuwa: wn"trzno>ci, patroszy:.
¯ otrzewna.
w zwi'zku s=owotw. z
t¶rze•bi:  k•rze•wi:, BW,
s=owotw. koncepcji 002.A,
rozradza:, szczepi: `wi: 
niszczy:, zabija:, wycina:, `bi:.
¯ s=aw.-ros. treba ]obrz"d religijny\.
s=aw. terebœt;, terebœ]im
]niszczy:, wykorzenia:, t"pi:, prze-
rzedza:\.
trzebie/ czynność. wycinanie drzew.
trzechlecie jęz.
trzechsetny jęz.
trze-ci(chsetny(ciorz"d ¯ trzy ]3\.
trze: ruch., czynność.
˚tarcie, ruch, rusza: przesuwa: co>
po czym> z naciskiem.
wy•rusza:, do•trze: ]do celu\,
tar=o ]sk=adanie ikry i zap=adnianie jej\,
wulg. rucha: ]wsp[=/ycie seksualne\,
ruszta ˘ rusztowanie, wiatr,
po(tr'ca: ]dotyka:\.
ros. vtirat;.
w zwi'zku s=owotw. z ci': ˘ tnie ˘
samo•trzeci(tnie, i tarcie ˘ ciera: ˘
o(ob(w(wy(po(na•ciera:, >cierka,
tar•tka(tak(=o(cica, ˚ruch,
za(na(po(u(prze(przy(o(do(pode(
(we(wy(ze(roze•trze:.
~trze: ]si"\ ¯ tarcie ¯ tarcza.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
1. z naciskiem przesuwa: co>
po czym>,
2. rozdrabnia:, dzieli: na cz'stki ˘
bu=ka tarta, placki z tartych kar-
tofli,
3. wykonywa: funkcje rozrodcze
˘ tar=o =ososi.
s=owotw. pokr. parcie, parcietarcie,
koncepcji 002.A., zacier, >cierka.
ros. teret;-teret, vytirat; ˘
vyteret;-wyteret,
ang. to rub.
za•trze: si" – 1. czas dok.¯ zatarcie
si" maszyny
na•trze: – wiele
po•trze: – troch", kr[tko
u•trze: – troch", u ^ po
prze•trze: – przeczy>ci:
przy•trze: – troch", przy ^ u ^ po
o•trze: ]si"\ – dooko=a
do•trze: – osi'gn':, np. do celu
pode•trze: – od spodu, troch"
we•trze: – do >rodka
wy•trze: – na zewn'trz
ze•trze: ]si"\ – w boju, walce stron
roze•trze: – rozprowadzi:, np.
ma{ po ciele, d=oni'
Nie nale/y&
za•cier – w gorzelnictwie& masa
skrobiowa scukrzona za pomoc'
s=odu, przeznaczona do fermentacji
alkoholowej; w piwowarstwie& mie-
szanina >rutu s=odowego z wod' w
pierwszym etapie produkcji piwa
†trzemcha bot., drzew. czeremcha
zwyczajna, Prunus padus,
˚kocierpka, pocirpka, czeremcha.
trzep-a:(aczka(ak(ota: czynność.
systematycznie uderza:, =opota:
]skrzyd=ami\.
po•wie•trze ˘ trze•pa:,
po – pa]:\ OA,
ros. trepet;.
trzeszczy dźwięk. ¯ trzask, AE
SK ˘ SzCz ]napinania do granicy\.
wytrzeszcz ]oczu\.
wy•trzeszczy:(=upi: ]oczy\ ˘
trzeszczy  =upi ]pewnie baz' jest
«zamierza p"kn':, od=upa: si"»\.
†trze>: bot. trzcina. ˚tre>:, trost.
trzewia anat. wn"trzno>ci, narz'dy
wewn"trzne klatki piersiowej, jamy
brzusznej i miednicy ma=ej.
s=owotw. pokr. otrzewna.
ok. 1816, z pie>ni o Konstantym ks.
Ostrogskim †1533& „...ci iu/ mieczem
siek', na wylot kol' ostremi spisami,
wsz"dzie krew p=ynie i trzewa si"
wlek'.”
trzewik odzież.
sznurowany but wymagaj'cy
wi'zania. ¯ trze ¯ tre ¯ trebujet %
wik ¯ wik=a:.
trze{w-y(i:(ie:(o>: jęz. nie upity,
yy
rze>ko reaguj'cy na rzeczywisto>:
– przy zmys=ach, bez przewidze< i
op[{nie< reakcji.
prawdop. skr[t od wstrzemi"{liwy,
lub w zwi'zku s=owotw. z tym
terminem.
pokr. rze>ki.
trz"sawisko geolog.
g"ste bagno, grz'ski teren, podmo-
k=y, zapadaj'cy si", cz"sto zaro>ni"-
ty szuwarami.
¯ trz"sie.
trz"sienie geolog., zdarz. ¯ trz'>:
1. termin u/ywany g=[wnie do
trz"sienia ziemi – jej skorupy,
wstrz's[w odczuwalnych na
powierzchni,
2. wstrz's pod wp=ywem wielkiej
ilo>ci czego ˘ zatrz"sienie czym>
czego>, np. magazynu – gratami.
s=aw.-ros. trœsenie.
trzmiel owad. Bombus,
owad z rodziny pszcz[=, /yj'cy w
roju, gnie/d/'cy si" w ziemi.
sk=onno>ci polskie do ud{wi"czania,
w tym wypadu sz, cz ˘ trz.
staropol. czmiel, przmiel,
pszczmiel, szczmiel.
wo=.-ukr. mielenij ]ziemia, grunt,
teren\, franc. bourdon,
>redniow. ang. bumblen % bee,
ang. bumblebee,
ros. wmel;-szmiel. ˚czmiel.
trzmielina bot. gat. krzewu.
trznadel zool., ptak. gat. ptaka,
Emberiza citrinella,
staropol. stradl, strznadl.
trzoda stado, grupa byd=a lub
innych, du/ych zwierz't, karmiona
lub prowadzona razem.
¯ strzec ]pilnowa:, dogl'da:\.
niem. herde, anglosas. i >redniow.
ang. heord, ang. herd,
ros. stado, tolpa,
staropol. czrzoda, czroda,
strzeda – trzoda.
trzon(owy(ek zr'b, g=[wna,
zasadnicza, podstawowa cz">:
trzonek ]r'czka siekiery, m=otka,
szpadla, szufli\.
trzos pas z kieszeniami
na pieni'dze, mieszek.
trzpie< walec, kolec, zatyczka do
osadzania czego, kolec w sprz'/ce.
trzpiot osob.
pustog=[w, lekkoduch, duch,
gadatliwy, niefrasobliwy, weso=y,
roztrzepany, figlarz, p"dziwiatr.
trzustka anat.
gruczo= trawienny jamy brzusznej.
trzy i trzy~ liczebnik. ¯ try ]oko\,
mie: oko na ˘ trzyma:.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
kszta=t tr[jki ˚cyfra
wo=. 1289 tretπego-tretiego
]trzeciego\.
trzy liczebnik.
†trzyk't geometr.
tr[jk't. ¯ trzy % k't ¯ =ac.
=ac. triangulum ˘ starofranc.,
>redniow. ang. i ang. triangle,
ros. treugol;nik-treugolnik.
trzyma:
1. mie: w posiadaniu, w r"kach,
obejmowa:, w przen. zna:, mie:,
2. odpiera: ¯ odporno>:, ˘ wytrzy-
ma=o>: materia=u;
nie po(puszcza:.
¯ trz ¯ tr, % yma: ]ima: ^ j':\,
skracane do trzym ]nieliterackie\.
znaczeniowo pokr. sta:; s=aw.-ros.
dzier/y: ˘ wytrzyma:  zdzier/y:,
ang. withstand ¯ with` ]z\ % stand.
staropol. trzyma: –
1. chwyciwszy co> nie wypuszcza:
z r'k,
2. posiada:, dzier/y:,
3. trzyma: w charakterze je<ca,
wi"{nia, wi"zi: za d=ug,
4. sprawowa:, pe=ni: jak'> funkcj",
5. zachowywa: co>, przestrzega:
czego>, dotrzymywa:,
6. uwa/a:, uznawa: za kogo>,
7. zachowywa: co> w jakim>
miejscu,
8. zawiera: w sobie,
9. otrzymywa:, uzyskiwa:,
10. nale/e: do kogo>,
11. mie: na utrzymaniu.
staropol. trzyma: o czym> –
mniema:, s'dzi:.
ang. possess, hold, keep,
ros. imet;-imiet, der'at;-
der/at, vladet;-w=adiet.
za(po(u(prze(przy(o(do(pod(wy•
trzyma:.
~trzyma: czas niedok.
1. mie: w uchwycie d=oni,
obejmowa: r"kami,
2. posiada:,
3. trzyma: si" – trwa: w miejscu,
4. stopowa:, ˘ wstrzyma: ruch,
5. okre>la: stan czego ˘ mr[z trzyma,
okre>la: czynno>: ˘
otrzyma: nagrod", trzyma: wart".
6. inne.
znaczeniowo pokr. sta:; s=aw.-ros.
dzier/y: ˘ wytrzyma:  zdzier/y:,
ang. to withstand ¯ with` ]z\ % stand.
za•trzyma: – zastopowa: mimo
woli strony drugiej,
natury, ˘ ` oddech
po•trzyma: – czas jaki>
u•trzyma: – czas dok. ¯ utrzymy-
wa:, tj. chowa:, w
pieczy mie:, w tym
/ywi:, odziewa:
u•trzyma: si" – mimo trudno>ci
yy
prze•trzyma: –przetrwa:
przy•trzyma: –troch"
o•trzyma: –wej>: w posiadanie
do•trzyma: – do ko<ca, np. s=owa
pod•trzyma: – swe stanowisko, mi-
mo nacisku, pod ^ u
wy•trzyma: – mimo trudno>ci
ws•trzyma: – zatrzyma:
pows¶trzyma: si" – wstrzyma: si"
od czego
tse-tse owad. gat. muchy tropikalnej.
¢tszcza, tszcze na pr[/no, czczo.
staroros. t]a-tszcza, t]e-tszcze,
˚suje, tunie, wskuju, wosuje.
¢tszczanie jęz.
/'dza, staranie si"; troska, opieka.
staroros. t]anie-tszczanie,
t=]anie-toszczanie.
¢tszczeta jęz. pr[/no>:, marno>:;
niedostatek, ubytek.
staroros. t]eta-tszczeta,
ros. sueta> nedostatok,
ubytok.
¢tszczywi osob. ˘ czciwi ]/'dni\ ˘
u(po•czciwy – po•/adany.
†tszczyca, tczyca, czczyca
1. niepok[j, 2. rozterka, 3. apatia,
smutek, t"sknota, 3. nuda.
˚tu/y: ]t"skni:\.
tu]taj\ w tym miejscu; s=owo(wyraz
wskazyj'ce miejsce, odpowied{ na
pytanie& gdzie$, zwykle o rzeczy,
przedmiocie w pobli/u, w zasi"gu
wzroku, TS
s=aw. sut; 'ili ]tu /yli\.
¢tu sk[ra; tu=, tumak, ¯ tur.
tub-a(ka(alny rur•a(ka w kszta=cie
wyd=u/onego sto/ka, u/ywana do
wzmacniania g=osu.
=ac. tubus ]rura\, franc. i ang. tube.
tuberkuloza med. =ac. gru{lica.
tuberoza bot. gat. ro>liny.
tubyl-ec(czy etn.
cz=owiek urodzony w tej ziemi, sta=y
mieszkaniec tego miejsca, nale/'cy
do rdzennej ludno>ci.
s=aw. t=umacz. gr. autochthon
]pochodz'cy, wywodz'cy si" z tej
ziemi\ ¯ auto % chthon ]ziemia\;
to, tu % bylec ]ziemiec\ ¯ byle
]ziemia\ ˘ bylina, izobile ]obfito>:
produkt[w\.
przeciwie<stwem& cudzoziemiec,
obcokrajowiec, por. niemiec, le.
s=aw. toziemiec, OU.
gr. autochthon ]tubylec\ ˘
germ. Teuton }tuton| ]Ziomek\,
s=aw. tusk ]ziomek\ ˘ Pu=tusk ]Przy
Tuziemcach\ ¯ pu= ]przy\ % tusk ¯ tu
% sk ]ziemia\. wi"cej ˚ziomek.
†tuchla: czynność.
wabi:, n"ci:, uwodzi:.
yy
¢tucza
1. meteor. chmura burzowa,
deszcz nios'ca,
2. poz. społ. t=uszcza, t=um.
¯ ¢tucz ]pad ^ pion\ ˘ pada: ]deszcz
pada\, opad, pa>: ]tuczy:, t=ustym czy-
ni:, ST ˘ SzCz\. ˚spasiony, pa>:.
ang. 1. storm-cloud, 2. throng,
ros. tuha-tucza.
tucz-y:(ny(nik(ony(arnia proces.
intensywnie karmi: na ub[j, zwie-
rz"ta tak /ywione, g=[wnie >winie.
ros. tuhnyj.
†tu: jęz.
1. w tym miejscu, tu, tutaj,
2. tam, w tamtym miejscu, 3. zaraz,
natychmiast, 4. r[wnie/, tak/e.
†tuda jęz. tamt"dy.
staroros. tuda-siuda.
tudzie/ jęz. oraz, tak/e.
staropol. tudzie/ –
tu blisko, w pobli/u, niedaleko.
tuf wulkaniczny geolog., petr.
lekka porowata ska=a.
=ac. tofus, tufus, ital. tufo,
franc. tuf ¯ tufe, tuffe, ang. tuff.
¢tufiak wojsk.
artyleryjskie urz'dzenie,
wyrzutnia pocisk[w.
staroros. t[fqk-tufiak.
¢tug ruch. ci'gn':, holowa:.
prawdop. staronord. toga ]ci'gn':\
˘ >redniow. ang. tuggen, toggen,
ang. tug ]ci'gn': z du/ym wysi=kiem\,
niem. zug ]1. ci'g, 2. zaprz"g,
3. poci'g, 4. przeci'g\, TCZ.
¢tuga nastr.
zmartwienie, /al, nieszcz">cie.
>redniow. tuga-tuga, ˚/elja.
ros. pehal;, toska, skorb;.
s=owotw, pokr. tucza ]burza\.
tuja bot.
/ywotnik, drzewo iglaste, wiecz-
nie zielone, z rodziny cyprysowatych,
hodowane w ogrodach i parkach.
wg. Swo 1980, gr. thyon,
wg. WD 1962, gr. thyia,
ang. thuja.
tuk spoż. szpik ko>ci wo=owej.
staropol. tuk – t=uste cz">ci zwierz"-
cego cia=a, t=uszcz zwierz"cy.
tul chem. pierwiastek chemiczny.
¢tul~ ¯ tu= ]>ci>le przylega:\,
tuli:, otula:.
wo=. 1289 touliti.
¢tula, tu=a rzeka, ¢woda ˘
Vistula, Tu=a, ˚tu=a.
†tulec pochwa na strza=y, ko=czan.
wo=. tu=.
tulej-ka(a techn. tutka, rodzaj pochew-
ki, oprawki, sto/kowatego kszta=tu.
¯ tu % lejek.
tuli:, przytuli: czynność. ¯ tu= ]cisk\.
przy•garn':(cisn': do siebie.
o•tuli: ^ o•toczy: ]tuli: ^ toczy:\,
rz. Tu=a ]dop=yw Dniepru; a ^ po\ ^
Potok, na•patoczy: ^ na•potka:.
nieotulony /al ˘ szal  sza= ˘
nazwisko Tulik ]dosł. Szalik\. ˚/al.
staropol. toli: – obejmowa: r"kami.
u(przy(o(w(s•tuli:.
~tuli: ]si"\ czas niedok. ¯ ¢tu= ]cisk,
strza=, miot, i inne, ˚miot\ ˘ s=aw.
tu=y bobrowe ]pochwy na strza=y ze
sk[r bobr[w\.
tuli: ]przyciska:\  miota: ]wyrzu-
ca:\ ˘ wymioty.
przyciska: kogo lub co do siebie,
obejmowa:, szczeg. w trudnej sytuacji,
/alu, drugiej osoby.
u•tuli: – uspokoi:, u=agodzi:,
u ^ przy; u ^ jeden,
¯ oon, =ac. unus
przy•tuli: – blisko, przywiera:
o•tuli: – dooko=a
w•tuli: – do >rodka
s•tuli: – zewrze:, w tym usta
˘ nielit. stul g"b"#,
ang. shut up.
tulipan bot. gat. kwiatu z rodziny
liliowatych.
tur. d¥lbend ]turban\ ˘ t¥lbend
]zwany tak poniewa/ kwiat przypo-
mina jako> turban\,
ital. tulipano, franc. tulipe,
ang. tulip, ros. t[l;pan.
¢tu= }arch. s=aw.| strza=, cisk, miot,
˘ t=um ]>cisk\, i inne.
¢tu= broń. ko=czan, pochwa na strza=y,
wykonana ze sk[ry ]bobra\.
przy•tu=•a – przy•cisk•a
]tul, tu= ^ cisk ^ strza= ^ miot\,
˘ po•cisk – strza=•a.
wo=. 1289 tul, ...i touly ix=
bogrovye razdra, 6749 ]pod
rokiem 1241\.
staroros. tul-tu=, ros, kolhan.
¢tu=a, tula rzeka ]dop=yw\, ¢woda
¯ tu, to ]do\ % =a, la ]p=yn\;
Vistula ]Wis=a\ ¯ wis ]g=owa, g=[wny\
% =a ]woda; rzeka\,
Tu=a ]dop=yw dolnego Dniepru\,
nazwisko Tytu=a ]$\.
gdy tu=a, tula ^ rzeka,
to ku=a, kula ^ ziemia ˘
ku=ak ]ziemianin\, kulawy, nazwiska
Paku=a, Pakulski, Seku=a, i inne.
tu=a-cz(czka(czy, tu=a: ]si"\
w"dr•owa:(owiec([wka. ˚tu=a.
staropol. tu=a-:(cz(nie.
tu=[w anat. kad=ub.
tu ^ kad; =[w ^ =ub BW.
kud ˘ kad, k'd, k"d ˘ sk'd, k"dy 
tutaj, t"dy.
starop. to=ub, to=uw, to=w.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
s=owotw. pokr. ty= UY.
¢tu=up odzież. ko/uch ¯ tu=.
ros. tulup.
tum rel.
ko>ci[= katedralny, katedra.
tumak anim., zwierz.
futerkowe zwierz" z rodziny kun.
ros. tumak ¯ tur. czapka futrzana
tuman(i:
1. k="by, chmura czego> lekkiego,
unosz'cego si" w powietrzu ˘ tu-
man kurzu, piasku, >niegu, ob=oki
mg=y, pary,
2. g=upi cz=owiek; otumani:,
ros. tuman.
¢tumban muz. du/y b"ben muzyczny
kot=em zwany, ¯ kocio= ¯ kettle.
staroros. tumban-tumban,
ros. timpan, bol;woj bara-
ban, ang. kettledrum.
tumult dźwięk.
zgie=k, wrzawa, ha=as, du/e nat"/enie
nieartyku=owanych g=os[w.
s=owotw. koncepcji 022& mut  tum
˘ mutus ]cisza\  tumultus ]ha=as\.
=ac. tumere ]wzbiera:, wzmaga: si"\ ˘
tumultus, starofranc. i >redniow. ang.
tumulte, ang. tumult, ros. wym,
sumatoxa, volnienie.
tundra geogr.
bezdrzewny obszar ro>linno>ci
arktycznej.
fin. tunturi ]wysoka, =ysa g[ra\, TD
˘ ros. tundra ˘ ang. tundra.
tunel(owy techn.
podziemny lub podwodny przew[d,
rura.
starofranc. tonne ˘ zdrobn. tonnel
^ >redniow. ang. i anglosas. tunne,
ang. tun ]beka ˘ beczka, beczu=ka\
˘ tunnel ¯ franc. tonnelle.
tunguski meteor zdarz.
kamienny meteor kt[ry wybuch= 1908,
lipca 30, o godz. 7&16 – 7&17 rano, ko=o
rzeki Tunguska w centralnej Syberii
]Tunguska dop=ywem Jenisieju\.
Wybuch o sile 15 megaton TNT ^
1000 bomb na Hiroszim" w 1945, na
wysoko>ci 6–10 km, 30–35° do ho-
ryzontu i 115° do p[=nocy ]N\, czyli
z po=udniowego wschodu ]SW\,
najbli/sza miejscowo>: Wanawara.
ros. ]mjsc.\ Vanavara-Wanawara.
Inny meteor, nad Czelabi<skiem,
2013, lutego 15, o godz. 9&20&31, ale
wg innych mi"dzy 9&12 a 9&26&35.
Pod ma=ym k'tem do Ziemi, ok.
20@ ]prawie r[wnolegle\, wielko>ci
7 tys. metrycznych ton, >rednicy
20 metr[w, pr"dko>ci 18 km(sek.,
wybuch= na wys. ok. 15 km, fala
podmuchu si"gn"=a miasto po 3
minutach.
yy
¢tunie jęz. na pr[/no.
staroros. tune-tunie,
ros. naprasno-naprasno,
ang. in vain, to no purpose,
˚suje, tszcza, wskuju, wsuje.
tunika odzież.
rodzaj lekkiego, bia=ego okrycia z
lnu lub we=ny, w staro/. Grecji i
Rzymie.
=ac. tunica, anglosas. tunece,
ang. tunice, tuneke, ang. tunic.
tu<czyk ryba. gat. drapie/nej ryby
o d=ugo>ci dochodz'cej do 3 m.
tup-et(a:(ot osob., char.
czelno>:, ]negat.\ odwaga,
pokr. st'pa: ¯ stupa:, U ¯ Å, ´.
tur(zyca anim., zwierz.
wyt"piony ssak du/ych rozmiar[w i
pot"/nych rogach, pokr. bizonowi,
/ubrowi. mjsc. Turisk, nazwisko
Turzy<ski.
wo=. 1289 tour=, 1205.
tura jęz. kolej•ka(no>:, etap.
gr. tornos ]tokarka\ ˘
=ac. turnus ]ruch obrotowy\ ˘ tor-
nare ˘ starofranc. turner, tourner
˘ >redniow. ang. turnen, tornen ˘
ang. turn; anglosas. turnian.
¢tura ros. tura-tura ]zamek\.
¢turb =ac. turbidus, ang. disturb
]zak=[ci:\ – szorstko>:, bunt, burza
˘ po(turbowa:, turbulentny ^
burzliwy.
w cyrylicy got. Turbid, Turbern 941.
=ac. turb-o(inis ]wir\ ˘ nazwy z turb`.
turban odzież.
nakrycie g=owy z jednego kawa=ka
tkaniny owini"tej wok[= g=owy w
specjalny spos[b.
arab. i pers. dulband ^ dul ]skr"t\ %
band ]opaska\, tur. tulbend
port. turbante, franc. terbant,
tulban, ang. turban
ros. t[rban, halma.
turbin-a(owy ˚turb.
turbogenerator ˚turb.
turbo>mig=owiec ˚turb.
turbowa:
turbozesp[= ˚turb.
tur-ecki(kologia etn.
turfy typ =y/ew ¯ ang. turf.
¢turisk dzi> ros. Turijsk ¯ tur;
gatunek /ubra, bizonu, OU ˘ U,
por. ur.
Mindog 'e posla s(y)na si.
i voeva ákolo Tour;ska,
6761.
vzq u nego Touriisk=. na
r≠ci. na nemn≠, i sela-sio=a
oko=o niego pojmie ]ok. 1276r.\.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
Ang. aurochs. Dzi> tylko w Puszczy
Bia=owieskiej. Wyt"piony polowa-
niami na grubego zwierza, jak nie-
d{wied{ i dzik. Miejsowo>ci& Turow
n(rz. Prype:, Turobin n(rz. Por,
BW, Turzyniec n(rz. Wieprz.
turkawka zool., ptak.
ptak przelotny z rodziny go="bi.
turkot(a: dźwięk.
odg=os tocz'cych si" k[=,
jad'cych woz[w.
turku: podjadek owad.
Gryllopata gryllopata, owad podgry-
zaj'cy korzenie, szkodnik.
staroros. xru]=, ros. xru],
ang. cockchafer,
franc. le tenebrion.
turkus(owy miner.
minera=, uwodniony fosforan miedzi.
starofranc. turqueis ]turecki, bo
kupowany w Zach. Europie z Turcji\
˘ /e<skie turqueise ˘
>redniow. ang. turkeis ˘
ang. turquoise.
turla: ]si"\ ruch. toczy: po ziemi.
¯ turn.
turma bud.
wi"zienie, ciemnica, lochy.
wi"zienia by=y u podstawy wie/y,
zwykle poni/ej powierzchni ziemi,
przez to stra/nik obserwowa= gr[d
i okolice, i pilnowa= wi"{ni[w
jednocze>nie.
staropol. turma – wi"zienie.
dun. tårn ]wie/a\
niem. turm ]wie/a\ MN,
A. Br¥ckner 1927& ¯ niem. Thurm –
s=owa mi nieznanego.
ros. t[r;ma.
¢turn ang. ˘ pol. nurt, sznur, knur.
turn ˘ nurt, s=owotw. koncepcji 022.
turnia petr., geogr.
odosobniona ska=a lub szczyt g[r-
ski o stromych zboczach i ostrym
wierzcho=ku.
turn-iej(us zdarz., społ.
w Íredniowieczu zawody rycerskie,
piesze i konne
starofranc. tornei, tornoi,
>redniow. ang. turnai, tournei.
¯ tour, turn – zmiana. ˚gonitwa.
turnament to/samy turniejowi.
w Wiekach Írednich zawody rycer-
skie pomi"dzy konnymi, gdy jeden
chcia= wysadzi: z siod=a drugiego
rycerza lanc', zwyci"zca otrzymywa=
nagrod".
starofranc. torneier ˘ torneiement,
tornoiement ˘ >redniow. ang.
tournement, torneiment
˘ ang. tournament,
s=aw. igry ]igrzyska\.
yy
turnus okres pobytu na kursach,
wczasach, itp.
gr. tornos, =ac. turnus, ˚turn.
†turodzic mieszkaniec krainy o kt[-
rej jest mowa, krajowiec, tuziemiec.
turo< posta: przebrana za fantas-
tyczne zwierz", z obrz"d[w ludowych
w okresie Bo/ego Narodzenia, przypa-
daj'cego 25 grudnia, ka/dego roku.
¯ toron, toru< ]ko<\, OU. ˚oro<.
turyst-a(yka(tyczny
osoba wykonuj'ca dalekie podr[/e,
podr[/uj'ca dla przyjemno>ci.
starofranc. torner, tourner ˘ touri-
ste, ang. tour ˘ tourist
]podr[/(uj'cy\.
turzyca anim., zwierz. samica tura.
¢tusk, tysk
1. rzeka, woda, ¯ is, ys ]woda\,
u•tyski•wa:  na•rzeka•:,
2. tuziemiec ¯ tu % sk ]ziemia\,
tubylec ]byl ^ ziemia ˘ bylina\,
gr. autochthon.
Pu=tusk ]przy tuziemcach\ ¯
pu=` ]przy\ % tusk ]tuziem•cy(iec\
†tusz liczebnik. tuzin, 12 sztuk czego.
staropol. tacher, tusz – tuzin.
1. tusz
2. tusz(owa: gat. atramentu,
barwna ciecz, farba wodna.
tusza oty=o>:.
1. osob. oty=o>:,
2. cia=o grubego zwierza =ownego,
3. po=[wka wypatroszonego zwie-
rz"cia.
tuszy: czynność. 1. wr[/y:, 2. gasi:.
staropol. tuszy: ]przeczuwa:, mie:
nadziej", spodziewa: si"\.
ang. augur, ros. 1. avgur,
peredskaz-yvat;/at;,
ros. 2. tuwit;,
1816 r., ze >piewu o Hedwidze
]Jadwidze, 1371–†1399\, kr[lowej
Polski, o r"k" kt[rej stara= si" Wil-
helm Rakuski& „Wilhelm Rakuski k=ad=
nadzieie pewne, w bogatych szatach
i utrefionych w=osach, w tym, /e z
dzieci<stwa zna= ieszcze krolewn",
wi"c dumny dobrze tuszy= o swych
losach.”
tut-aj(ejszy jęz. tu&
1. miejsce w pobli/u m[wi'cego, o
kt[rym mowa, zaimek wskazuj'cy
]odmiana «to», OU\,
2. forma potwierdzenia, wzmacniaj'ca
my>l gdy z kontrastem «nie»& po co
tu przyby=e>, jak nie wiesz po co.
staropol. tuta – tu, tutaj.
myl'ce ros. tuda ]tam, TD,
ang. thither, there\ ˘ pol. tu i tam 
ros. tam i tu ]tuda, siuda\, s=owotw.
koncepcji 018, na przemian, jak pol.
yy
siostra z bratem – ros. brat z siostr'.
anglosas. her, pokr. niem. hier,
>redniow. ang. i ang. here,
ros. s[da ]suda ˘ siuda\ STD
odmian' cudza, T ˘ CDz
tu(cudzo•ziemcy.
wo=. 1289 sice-sice ]tutaj\,
tou†-tut ]tutaj\.
tutka tr'bka z papieru.
¢tutniet dźwięk. brz"cze:.
staroros. tutnet=-tutniet,
ros. gudit;-gudit.
¢tut< dźwięk.
grom, =oskot; t"t"t kopyt.
>redniow. tutn;-tut<.
†tuwalnia r"cznik. ¯ franc.-ang.
anglosas. thwean ]pra:\ ˘ staro-
niem. wy/yn dwahila ]r"cznik\ ˘
starofranc. toaille ˘ franc. touaille,
>redniow. ang. towaille, ang. towel,
ros. polotence-po=otence.
tuz karc. najwy/sza karta.
¢tuziemiec tubylec.
s=aw. t=umacz. gr. autochthon
]pochodz'cy, wywodz'cy si" z tej
ziemi\ ¯ auto % chthon ]ziemia\;
tu, to ]zaimek wskazuj'cy\ %
ziemiec ¯ ziemia.
przeciwie<stwem& cudzoziemiec,
obcokrajowiec, por. niemiec,
s=aw. toziemiec, OU
wo=. 1289 s=bral tozeml;ce
mnogye-sobra= toziemlce mnogye ]
zebra= tuziemc[w wielu\, s tozem-
ci-s toziemci ]z tuziemcami\.
tuzin(kowy liczebnik.
dwana>cie sztuk czego.
staropol. tacher, tusz.
staropol. tuzinek – tanie p=[tno.
=ac. duo ]dwa\ % decem ]dziesi":\
˘ duodecim ]dwana>cie\,
starofranc. douze ]12\ ˘ dozaine,
>redniow. ang. dozeine, ang. dozen,
ros. d['ina-dju/ina }†dusina|.
tu/ jęz. blisko, opodal, obok, przy.
tu/-tu/ – omal.
staropol. tu/ ]natychmiast\.
anglosas. near, >redniow. ang.
nere, neer, ang. near,
ros. ]opodal, obok\ blizko,
]prawie\, pohti, edva, hut;.
tu/urek odzież.
rodzaj wizytowego surduta
m"skiego, d=ugiego, dwurz"dowego.
franc. tout jour ]ka/dy dzie<\.
†tu/y: nastr. t"skni:. ˚tszczyca.
ang. long(ing, yearn(ing,
ros. sil;noe 'elenie,
skuhat;-skuczat.
¢twar produkcja, wytwarzanie,
plon, zbi[r, p=ody; wszech>wiat.
>redniow. tvar;-twar.
tward-y(nie: jęz., osob., char., proces.
1. nie ulegaj'cy naciskowi,
nie poddaj'cy si" wrogowi,
nieust"pliwy, stanowczy,
2. ostry, bezwzgl"dny.
staropol. twardy – g"sty.
anglosas. heard, pokr. niem. hart
]1. twardy, hartowany, 2. surowy,
ostry\, >redniow. ang. herd, hard,
ang. hard, ros. tvërdyj-twiordyj,
]trudny\, trudnyj-trudnyj,
]ostry\ surovyj, srogij.
s=owotw[rczo wsp[lne z drzewo,
od kt[rego zanik=e ¢drewle ]twardo,
silnie, zdecydowanie\, np. Dani=
drewle ide na mindoga.
s=aw.-ros. tverd czyt. wspak ˘
drew]t\; ]t\werddrew]o\ s=owotw.
koncepcji 022.
zatwardzia=y.
pokr. hardy ¯ ang. hard;
wo=. 1289 tverd=-twerd ]twardy\,
tverdost;-twerdost ]twardo>:\,
tverdo-twerdo ]twarde\, ne
tverd=-nie twerd ]nie twardy, tj.
gr[d nie mocno osadzony\,
ros. tvërd-yj/ost;,
tverdet;.
za(po(u(przy(s•twierdzi:.
tward[wka anat.
twar[g spoż. produkt otrzymywany
z kwa>nego, ogrzanego mleka.
¯ twardy ¯ s=aw. tvërd,
ros. tvorog.
twarz(owy anat.
lico, oblicze; potwarz ]oszczerstwo\
¯ potworno>: ¯ potw[r, nie od
twarzy, ˚tw[r(ca, potw[r.
staropol. twarz – 1. stworzenie,
2. twarz cudna – niewiasta, kobieta,
ros. tvar;-twar ]tw[r\, Ø A, ˘
tvorenie-tworenie, sozdanie-
sozdanie ]stworzenie\.
=ac. facies ]twarz, zewn"trzny wy-
gl'd\ ˘ starofranc., >redniow. ang. i
ang. face, †Old Polish creature,
ros. lico-lico.
tweed tkan.
twierdz-a("('cy(i: bud.
rodzaj sta=ej, trwa=ej fortyfikacji
obronnej, z=o/onej z fort[w i umoc-
nie< po='czonych w ca=o>:, zamek.
˚fortyfikacja.
twier(d ]mek, myk\,
dza ¯ za; Twer, kamyk.
zamkn': ]˘ zamyka:\ –
zatwierdzi: ˘ sprawa zamkni"ta
]zatwierdzona\.
przy(u(za•twierdzi: –
przy(u(za•mocowa:,
przy(u(za•trzyma:.
ros. tverd-;/ynq
¯ tvërd-yj/ost; ]˚twardy\.
twierdz" ¯ twardy, mocny, stanowczy.
twierdz'co – stanowczo ¯ ˚stan.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
ros. tverdit; ¯ tvërdost;.
staropol. twierdzi: –
utwierdza:, wzmacnia:.
=ac. fortis % facere ˘ fortificare ˘
starofranc. fortifier ˘
ang. fort(ify(fication,
ros. krepost;-krepost,
ukrepl-qt;/it;-ukrepl•jat(it.
twierdz-enie('ce formy jęz.
pozytywy i negatywy u/ywane by=y
w formie przedrostk[w i przyrostk[w,
zw=aszcza w poleceniach, np. nastaw,
podaj, zanie>, przesta<, dorzu:, itp.,
dzi> zupe=nie zapomniane, stosowane
bezwiednie, j"zykoznawcy-poloni>ci
dopatrzyli si" w niekt[rych funkcji
wzmacniaj'cej.
dzie< i noc,
dai, tag ˘ da ]tak\, noc, not ˘ nie.
>redniow. ang. dai, dei ˘ ang. day;
>redniow. ang. nyht, anglosas. niht,
neacht, pokr. niem. nacht ]noc\ ˘
noht, nought, naught ]nic\ ˘ not ]nie\,
˘ pol. nic nie ]podw[jne przeczenie\.
Znane mi polskie formy twierdze<,
pozytyw[w&
1. tak ¯ s=aw. da TD,
2. no; Gniezno – gniazdo,
=ajno – =ajdak ]do, dak\,
3. no tak ]dwa pozytywy\,
4. na ]we{, przyzwolenie\,
5. po ]potakni"cie,
potwierdzenie\,
6. pro ]prowadzi:\ ˘ prze`
˘ przeprowadzi:,
7. za ^ pro ]przewodzi:,
za(prowadzi:, za(wodzi:
¯ w[dz ¯ woda, =ada;
s=aw. promys= ]pro`\ –
pol. po(za-mys=\,
8. do ]tak/e do tworzenia czasu
dokonanego\ ¯ da
Gniezno ¯ s=aw. gnezdo
]gniazdo, no – do\,
9. to, tu(taj ¯ tak, OA,
10. ju/ ¯ u/e,
11. `/e, np. zr[b/e – zr[b tak,
podaj/e – podaj no,
12. ka/de dwa negatywy daj' pozy-
tyw, np. pytanie& nie& a nie
m[wi=em$ ]tak, m[wi=em\.
Polskie formy negatyw[w
˚przeczenie.
twierdzi: jęz., dosł.
mocy nadawa:, podawa: za rzecz
pewn', utrzymywa:, wypowiada:
stanowczo; pozytyw.
twierdza ¯ s=aw. tverd-;/ynq ¯
tvërd-yj/ost; ]twardo\,
za(po(u(przy(s•twierdzi:,
przytwierdzi: ]przymocowa:\.
~twierdzi: czas niedok. ¯ s=aw.-ros.
¢tverd-twierd ]tward\ ˘ tverdet;,
tverdit;, tvërdost;, tverdynq
]twierdza, ang. fortress, stronghold\.
“twardo” tj. “mocno” – stanowczo,
yy
zdecydowanie wyra/a: si", swe my>li,
opinie, prze-konania(>wiadczenia.
za•twierdzi: – czas dok. ¯ twierdzi:,
nada: mocy prawnej
po•twierdzi: – 1. po>wiadczy:,
2. potakn':
u•twierdzi: ]si"\ – wzmocni:, szczeg.
w przekonaniu
przy•twierdzi: – przymocowa:
s•twierdzi: – uzna: za pewne,
prawdziwe
tworzy-:(wo proces.
~tworzy: czas niedok. ¯ tw[r, pust
]cz=ek\ ˘ pu>cizna ]tw[rczo>:\, kapu-
sta ]ludzkiej g=owy\, pustota, i inne.
tworzy: ^ p=odzi: ^ poczyna: ˘ ot-
worzy: ogie< ]rozpocz': strzelanin"\.
s=owotw. baz' tw[r i dawne wierzeje
]dwuskrzyd=owe wrota\ ˘ zwiera:
]zamyka:\ ˘ otwiera: ]odmyka:\ ˘
s=owotw. pokr. dwiery ]drzwi\.
1. kszta=towa: z istniej'cych ele-
ment[w, materia=[w; formowa:,
kreowa: ˘ kreatura ]stw[r\,
2. komponowa:, uk=ada:, pisa:
dzie=a literackie lub muzyczne.
w mSjp 1969& „...pisa: utwory lite-
rackie...” czyli tworzy: utwory,
˚mas=o ma>lane.
ros. sozdavat;-sozdawat,
obrazovyvat;-obrazowywat;
ang. to create, to make, to produce.
u•tworzy: – czas dok. ¯ tw[r,
utw[r ]muzyczny, literacki\
prze•tworzy: – z jednego na drugie;
przetwornik
o•tworzy: – czas dok. ¯ otwiera:,
rozewrze: r[/nego zamkni"-
cia& drzwi, okna, butelk",
powieki; ¯ otw[r
od•tworzy: – na nowo, powt[rnie,
od` ^ =ac. re` ˘ recreatus
wy•tworzy: – wyprodukowa:,
pocz': istnie:, powsta:,
pojawi: si"
s•tworzy: – powo=a: do istnienia,
sp=odzi:, stworzenie, stw[r
Nie nale/y&
za•tworzy: – zawrze:, wzmocni:
zamkni"cie drzwi
tw-[j(oja(oje(a jęz.
¢twær jęz. dun. ponury,
pos"pny, nad'sany, gburowaty.
tw[r(ca(czo>:(czy jęz.
tworzy-:(wo dosł. poczyna:.
1. materia, 2. p=[d, 3. twarz.
materia(lista(lizacja, spowodowanie
czego by istnia=o, pocz'tkowanie,
robienie, produkcja czego.
s=owotw. koncepcji ty=  prz[d&
w[r ^ ty=, plecy; t•w[r ^ prz[d, lico,
t•warz ˘ po•tw[r ^ po•twarz.
=ac. re` ^ pol. od` ˘ re•kreacja –
od•tworzenie – od(wy•poczynek.
p=ot  p=[d  tw[r ˘ dw[r, TD ˘
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
p=ot•ny  p=od•ny  tw[r•czy ˘
s•tworzy: – s•p=odzi:, ˚nr 002.A.
rea ]p=yn\ ˘ =ac. creare ]kreowa:\ ˘
pro ]za, przed\ % creare ˘ procreatus
]prokreacja, zap=odnienie ˘ zrodze-
nie, wydanie na >wiat\.
rea ]p=yn\ ˘ ros. reja: ]p=yn':\.
s=owotw. poch. wy(prze(po(roz-
tw[r,
stw-[rca(orzyciel(orzenie, twarz,
przetwornik – przetwarzacz, po-
czwarka ]czwar ¯ tw[r\.
s=owotw. pokr.
po(prze(wy(roz(s¶tw[r.
staropol. Tworzec – Stworzyciel.
wo=. 1289 tvorœwe-tworiasze
]tworzy\.
ros. tvor-it;/enie.
¸le w mSjp 1969& tw[r «to, co zosta=o
stworzone, utworzone, powsta=o w
okre>lony spos[b»,
tw[r obja>niono stworzeniem....
u(prze(o(od(wy(s-tworzy:.
ty, ciebie, tobie, tob' jęz.
¯ tyka:, tr'ca:, >wiadcz'cych o du-
/ym stopniu poufa=o>ci; forma nowa.
ty – zaimek zwrotny, w przedrostkach
u/ywany jako& za ^ wy ^ u ^ ty,
za – form' najstarsz',
wy – do dzi> w Rosji u/ywana,
ty – najm=odsza, w Polsce.
...T, U, W, Z w alfabecie i tendencja
zmian d{wi"k[w pod jego pr'd.
staropol. ti ]ty\.
anglosas. thu,
>redniow. ang. thu, thou,
ang. thou ]zast'pione przez you ^
ty, wy ˘ tak te/ w Rosji\,
pokr. niem. du, franc. tu, toi
ros. vy, vas=, vam= ]wy, was,
wam; liczba poj. i liczba mnoga\.
tycjanowski jęz.
†tycz, tyk, tyka pal albo drzewko
jakie po kt[rym pnie si" chmiel.
†tycze< stycze<.
ang. January,
ros. qnvar;-janwar.
tycz-ka(y:(kowy d=uga laska,
cienki dr'g, d=ug. do 5 m., si"gnik.
{le w mSjp 1969& d=ugi i cienki pal
drewniany ]pal nie jest d=u/szy od
wysoko>ci cz=owieka, do 2 m.,
gruby przy tym, ko=ek w p=ocie\.
¯ tyka: ˘ doty•ka:(czy, niebotyczny
]tam si"gaj'cy\, ˚tyka;
tycz ]d[=\  czyt ]g[ra\ ˘ szczyt,
tycz•ka ]od do=u\ ¯ tycz % `ka ]`od\.
tyczkowina
tyczy jęz. ma zwi'zek z czym,
odnosi si" do czego ˘ dotyczy;
odnosi si" ¯ nos ]wysoko\, ˚tyka.
s=owotw. baz' ang. touch ]dotyk\.
co si" tyczy... z przek'sem&
co si" za> tyczy S=awatyczy...
yy
serio& `tycze ]`do=y\ ¯ tycz ]d[=\.
niem. hinsintlich,
ang. regarding,
ros. otnositel;no-otnositielno,
kasatel;no-kasatielno.
tyczy: czynność.
tyczkami wyznacza: w terenie jak'>
lini", np. granic", drog".
s=owotw. pokr. wytyczne ]wskaz[w-
ki do post"powania\.
ty: proces.
przybywa: na wadze, na tuszy,
tuczy: si".
ty-dzie<(godnia
tygodni-k(owo(owy
miara upływu czasu.
¯ ten dzie< ]czyn\ ¯ s=aw. tyj de<,
siedmica, 7 dni, ˚nr 600,
tydzie< ¯ tyj ]ten\ dzie<.
1. niedziela ¯ bezczynny } 7 |
2. poniedzia=ek ¯ po niedzieli } 1 |
3. wtorek ¯ wt[ry, drugi ¯ 2
4. >roda ¯ >rodkowy } 3 |
5. czwartek ¯ czwarty ¯4
6. pi'tek ¯ pi'ty ¯5
7. sobota ¯ /yd. sabat } 6 |
anglosas., starofranc, i >redniow. ang.
sabat ¯ =ac. sabbatum ¯ gr. sabbaton ¯
hebr. szabbat ]ang. shabbath\ ¯ szabat
]ang. shabath; odpoczywa:\.
System zapo/yczony z Zachodu Eu-
ropy, np. j"zyka angielskiego, gdzie
odliczanie dni tygodnia zaczyna si" od
niedzieli. Ale w Europie Wschodniej
Wierni dojrzeli, /e B[g stworzy= >wiat
w ci'gu 6-ciu dni, a 7-go odpoczywa=,
zacz"li wi"c odlicza: od poniedzia=ku,
odt'd nadaj'c dniom nazwy dni w
kolejno>ci. Lecz poniedzia=ek ]“po
niedzieli”\ zostawili, >wiadcz'cy /e
niedziela by=a pierwotnie pocz'tkiem,
tak i >rod" bo z numerem 4, w >rodku
starego systemu, s=usznie, a w nowym
– 3-cim, tj. po jednej jego stronie.
I w ten spos[b zepsuli ca=y system,
staraj'c si" po='czy: dwa w jedno>:.
Porzekad=o m[wi, /e “Kto =apie dwie
sroki za ogon – nie ma /adnej”, tak i
tu; Wierni – klerem kierowani, nie
my>l' ]˚konstytucja\ – zagmatwali,
/e >roda kt[ra ma by: w >rodku, lecz
w >rodku nie jest&
poniedzia=ek,
wtorek
– >roda ]>rodek\ –
czwartek,
pi'tek,
sobota,
niedziela.
Íroda jest >rodkowym dniem dni
roboczych, tu mog=oby le/e: sedno
nazwy, gdyby nie ten poniedzia=ek...
i gdyby Polacy byli /ydami.
S=awianie ]Wierni\ ˘ prawo•s=awny
]prawo•wierny\ ¯ gr. ortho•doxos ¯
orthos % doxa ¯ dokein, ˚nr 600.
yy
tyfus med.
choroba zaka{na, dur, =o/nica.
gr. typhos ]para, mg=a, gor'czka,
os=upienie, odr"twienie – odurzenie,
za:mienie >wiadomo>ci\,
=ac. typhus, ang. typhus.
tygiel pojemn. kocio=ek nad ogniem,
wykonany z materia=u /aroodpornego
]porcelany, gliny, platyny\ do topienia
r[/nych substancji, naczynie z mate-
ria=u ogniotrwa=ego, maj'ce zastoso-
wanie w laboratoriach chemicznych
i przemy>le, do pra/enia r[/nych
substancji, topienia metali, itp., 2.
przest. naczynie kuchenne w kszta=cie
miseczki z d=ug' r'czk'; rynka.
niem. tiegel ]rondel\. `ygiel ˚ig=a.
niem. tiegel ]ang. saucepan, stew-pan;
crucible\; franc. creuset,
ang. metling-pot, crucible,
ros. tigel;-tigiel, plavil;nik.
tygodni-k(owy jęz.˚tydzie<.
tygry-s(si(sica anim., zwierz.
zwierz" drapie/ne z rodziny kot[w,
/yj'ce w Azji do Indii po Syberi".
gr. i =ac. tigris ira<skiego pochodze-
nia ]ostry\.
starofranc. i >redniow. ang. tigre ˘
ang. tiger, ros. tigr.
¢tyk, tic ¯ tid& KCD
1. pierwotnie& okres czasu, pora,
sezon ˘ pol. tykanie zegara,
2. fala, przyp=ywy i odp=ywy morza
˘ Ba=tyk ]bal, ba= – woda ˘ balia,
ba=amuci: – uwodzi:\.
ang. Atlantic  Atlantyk,
ang. Baltic  pol. Ba=tyk.
anglosas. tid, >redniow. ang. tid,
tide, ang. tide
ty-ka(czka d=uga laska lub pa=ka,
grubszy kij, cienki dr'g, zwykle ok.
3-metrowej d=ugo>ci lub wi"cej, do
dotykania nim czegokolwiek poza
zasi"giem r"ki, szczeg[lnie wysoko
˘ skok o tyczce ]jedna z konkurencji
lekkoatletycznych polegaj'ca na prze-
niesieniu cia=a ponad wysoko umiesz-
czon' poprzeczk'\.
{le w mSjp 1969& «d=ugi cienki pal
drewniany; /erd{» }pal jest zwykle gru-
by i kr[tki, ok. 1,5 m d=ugo>ci; ko=ek,
np. w drewnianym p=ocie, niekt[rych
skaza<c[w wbijano na pal, J.D.|.
tak/e& «...nad wysoko zawieszon'
poprzeczk'». zawieszon'$
s=owotw. baz' ang. touch ]dotyk\.
s=owotw. pokr. mo¶tyczka ]ostrze na
lasce\, za•tyczka ]czop w beczce\,
niebotyczny, dotyczy ]odnosi si" ¯
nos ^ wysoko\.
tyka: czynność., jęz., dźwięk.
1. tr'ca: ˘ zatyczka, zatka:, patyk,
do(przy(prz(s(w•tyk, za(po(u(
(prze(przy(do(w(wy(s•tyka:;
za(po(prze(w•tyczka,
2. jęz. m[wi: na «ty»,
3. dźwięk. tik-tak, tyk-tak,
zegarek tyka ˘ przesta= tyka:;
¯ tick }tik|, d{wi"kona>ladowcze,
ang. tick ¯ >redniow. ang. tek,
tekke, holend. tikk; pierw. lekkie
tr'cenie, ang. a light touch.
tycz ]d[=\  czyt, nos ]g[ra\ ˘
do•tyczy:  od•nosi: si", szczyt,
po•tyka: si", u•tyka:  Kampi•nos.
ang. 1. to touch,
2. the thee and thou,
ros. 1. trogat;-trogat, ˚tkn':,
2. tykat;-tykat, ˚ty.
tykwa bot.
Langeria vulgaris, jednoroczna
ro>lina z rodziny dyniowatych, o
jadalnych owocach w kszta=cie
butelki, u/ywanych jeszcze dzi> w
Afryce jako naczynie. gat. dyni.
staropol. ca 1500 korbasz vel b'nya.
=ac. cucurbita.
starofranc. gouorde, gougorde,
>redniow. ang. i ang. gourd,
ros. tykva-tykwa.
tylda }~| poligr. znak w postaci w"/y-
ka, oznaczaj'cy, /e wyraz napisany
jest w formie skr[towej, lub /e jaka>
jego cz">: jest opuszczona.
=ac. titulus ˘ hiszp. tilde – znak pisany
nad liter' n, oznaczaj'cy zmi"kczenie,
np. señor, }se<jor| – pan, w=a>ciciel,
w=adca.
ang. tilde.
tyl-e(oma jęz. s=owotw. zwi'zane z
«ile»& tyle – ile  eliko.
odpowied{ na to pytanie, tym samym
dotyczy ilo>ci, liczby, nasilenia czego,
cz"stotliwo>ci, i innych wielko>ci&
pracy, czasu, >wiata.
t % yle ]ile\. staropol. teli ]tyle\.
tyle ]mniej\ ˘ nie tyle co ]mniej
ni/\, np. lubi= nie tyle co «jedno»,
co «drugie» ]lubi= mniej «jedno» od
«drugiego»\.
†tyle dwoje w dw[jnas[b, dwa razy
bardziej, wi"cej.
ang. double,
ros. dva'dy-dwa/dy.
tylec tylna cz">: przedmiotu.
tylekro: jęz.
†tylki, telki tej wielko>ci, ilo>ci,
jako>ci; tak wielki.
tylko jęz. jedynie, nic poza tym, ino.
s=owotw. baz' ang. only& lyyl;
liil ]jednostka\ ˘ ang. firstly, onli,
pol. ile; ang. on ˘ pol. na ]ko, ka\;
tyl•ko ^ je•no ]tyl ^ je ^ jednostka\,
ko ^ no ^ na ^ ka.
tylko co np. przyby= ]przed chwil'\.
staropol. jacy, ino – tylko.
staropol. tylko – omal, prawie. ˚tu/.
s=owotw. pokr. un ]=ac. unus ˘ >red-
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
niow. ang. oon, one\, anglosas. an,
goth. ain-s, niem. ein ]jeden\.
anglosas. an ]jeden\ % `lic ]`ynie\,
>redniow. ang. onli, onlich,
ang. only, ros. tol;ko-tolko,
edinstvenno-edinstwienno.
tyln-y(ica jęz. ¯ ty=.
tylokrotny jęz.
ang. `fold.
ty=(ek jęz., anat. zad(ek, zaplecze,
tylni – zadni, po>ledni. ˚prz[d.
st, ty=, zad, w[r, plecy, tecz,
% `ek, `ak ˘
st(ek ^ ty=(ek ^ zad(ek; przod(ek, s=o-
wotw. koncepcji 002.A. worek ]mie-
szek noszony na plecach\; plecak,
tak/e ¢wr[t ^ ty= ˘ odwr[t ]wojsk\,
podczas odwrotu..., na odwrocie strony
]na tylniej stronie\,
tecz ˘ wstecz ]do ty=u\, wszetecznik,
cieczka; ale teczka ¯ teka ¯ akta;
wi"cej ˚wrot.
=yd(ka czyt. wspak& ty= – =yd,
ze zmian' TD. w >redniowieczu
ty=y – tylna formacja woj[w.
s=owotw. koncepcji ty= vs. prz[d&
w[r ^ ty=; t•w[r ^ prz[d, lico, t•warz
˘ po•tw[r  po•twarz ˘
potworno>: ^ oszczerstwo.
ty= ]w[r, plecy\ i prz[d ]t•w[r, lico\ wy-
da=y s=owa, jak ˚torba ¯ oborot, wym.
}abarot| ]obr[t, zwrot\, czy }¢abrat| ¯
obratno ]wstecz\, przez czyt. wspak, a
prz[d ˘ przodek, przedni, i inne.
oba podstawowe st'd i liczne ich za-
stosowania& torba ^ worek na plecy z
uchwytem na kij oparty o rami".
torba  }abarot| ^ ang. bag  back,
>redniow. ang. bagge  bak, G  K.
Z listu&
Powszechnie u/ywanym, jest torba
]mieszek noszony na kiju opartym o
rami"\ ¯ oborot }abarot| ]ty=\, teka ¯
akta, no i s=ynny wypadek Atlantydy ]fale
Malty\ ¯ Malta + tide, kt[rej pocho-
dzenie nazwy i lokalizacja cywilizacji
zatar=a si"; staro/. Grecy wyp=yn"liby
a/ na Atlantyk, i tam znale{li wysp"
kt[ra znikn"=a tajemniczo, w historii
ju/ pisanej.
Kwestia j"zykowa, bo staro/. za`
oznacza=o przed` ˘ Za•kopane ^ Za•greb
]przed g[rami\ ¯ kopa, grebla ¯ berg,
wi"c l'd le/'cy “za filarami Herkulesa”
]przed nimi\.
staropol. pozad – w tyle, z ty=u.
¯ po` ]w`\ % zad ]ty=\ ¯ z % ad.
=ac. rusus, tergum ]ang, back, rear\,
spina ]ang. spine, backbone\,
franc. le derriere, la partie poste-
rieare; le dos, anglosas. b≤c ˘
>redniow. ang. bak ˘ ang. back
]1. the part of the body opposite to the
front; in man and many other animals,
the part to the rear or top, opposite the
chest, breast, or belly, and reaching
yy
from the base of the neck to the end
of the spine, hence...\
ros. nazad-nazad, szadi-szadi }s-z|.
wo=. 1289 tyl=-ty= ]ty=\.
niem. liegen ]lega:\,
>redniow. du<ski. lakke ]wolno i>:\
˘ ang. lag ]zwleka:, op[{nia: si"\
˘ pol. 1. ty=, ostatek, 2. zwleka:,
op[{nia: si" ˘ z•wleka:, za•lega: –
o•ci'ga: si", ˚leg nr 465.
¢tym, tem, te ^ da jęz.
formy czasownikowe; teraz, zatem,
tymczasem ]tym % czasem\, dawno
temu, zaiste ]is – ang. jest\, tym,
tem, te wsp[lne z ang. time ]czas\,
temporary ]tymczasowy\ ¯
=ac. tempus, temporis ]czas\ ˘
temporarius
da-le]ko\  te-le`
daw•no  te•mu
za•praw•de  za•is•te.
˚da, is, ist, iste, te.
tymczas-em(owy jęz.
w tym czasie, tj. w mi"dzyczasie, w
czasie pomi"dzy dwoma sprawami o
kt[rych mowa.
tymczasowy – chwilowy, przej>ciowy.
staropol. tymczasem – w tym czasie.
ang. at the time, meanwhile, in
the meantime,
ros. prome'utok vremeni,
v to'e vremq-w to/e wremija.
tymianek bot. Thymus vulgaris L.,
macierzanka, ro>lina z rodziny mi"to-
wych, pol. wargowych, zapachowe
li>cie s=u/' do przypraw, u/ywane w
lecznictwie.
gr. thymon ¯ thyein ]oferowa:
po>wi"cenie, ofiar"\, =ac. thymum
starofranc. tim, >redniow. ang. time,
ang. thyme; mother-of-thyme
]Thymus Serpellum\,
niem. thymian, ros. tim;qn,
staroros. 1692 fimiqn-thimian.
staropol. ˚szemrzyk, szmer.
tymotka bot.
Phelum, ro>lina z rodziny traw.
tynf moneta.
dawna moneta polska bita od 1663
r., warto>ci 18 groszy.
Tynf mincarz pol. /yj'cy w czasach
Jana Kazimierza 1648÷1668.
tynk(owa:(arz(arski bud.
warstwa zaprawy nak=adana na >cia-
ny budynk[w, w celu uszczelnienia
muru.
niem. t¥nche.
tynktura med.
ro>linna nalewka lecznicza na alko-
holu lub eterze; alkoholowy roztw[r
preparat[w lekarskich.
typ(owy
1. wz[r, model, kszta=t, figura, zarys,
2. o utartych wyobra/eniach,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
parametrach, w=a>ciwo>ciach. 2. stopie< naukowy, zawodowy,
gr. typos, typikos ]odbicie, obraz\ lub spo=eczny ]wszelkie tytu=y
=ac. typus typicus, szlacheckie\,
franc.-ang. type. 3. prawo do czego, pow[d, racja.
typograf(ia poligr. =ac. titulus ]napis\, starofranc.,
druk czcionkami lub odlewami me- >redniow. ang. i ang. title.
talowymi na maszynach drukarskich, †tywun, tywon, cywan poz. społ.
sztuka drukarska, drukarstwo. ni/szy urz"dnik w maj'tku ziemskim.
gr. typos ]odbicie\ % grapho nord. thiun.
]pisz"\ ˘ >redniowiecz. =ac. †ty{bir, ty{bier, ta{bir, ta>bir
typographia, franc. typographie, ta{bier, teszbir spoż. cienkusz.
ang. typography.
typo-logia(metr ¯ gr.
Stan w dniu 22 wrze>nia 2023.
typowa: czynność., proces.
tyra: czynność. ci"/ko pracowa:,
harowa:, ¯ tyran(ia.
tyrada jęz. d=ugi i gwa=towny tekst
]mowa lub pismo\ zam"cza: nimi
s=uchacza lub czytelnika,
ital. tirare ¯ tirata, franc. tirade,
ang. tirade.
tyraliera wojsk.
rozproszony, bojowy szyk piechoty
id'cej w jednej linii do natarcia, lub
czesz'cej np. lasy.
franc. tiraillerie, tirailler ]dra/ni:, pro-
wadzi: do potyczki\ ¯ tirer ]>ci'g-
a: ogie<\, pokr. niegdy> pol. ˚har-
cownikowi.
tyran(ia(izowa: og[lnoeurop.,
osob., char. pan, absolutny w=adca,
uzurpator, rz'dz'cy okrutnie,
opresyjnie i niesprawiedliwie ¯ gr.
tyrannos, =ac. tyrannus, staro-
franc. tiran, tyran, >redniow. ang.
tirant, tiraunt,
ang. tyrant.
Okrutnie pokr. ang. cruel(ty.
tyrolski etn.
tysi'c(lecie liczebnik.
10 ] ^ ty\ % setek.
got. thusundi, niem. tausend,
anglosas. i >redniow. ang. thusend,
ang. thousand,
prus. tusimtos, s=aw. tysœha.
tysi'clecie jęz., miara upływu czasu.
tysi-'cznik("cznik wojsk.
wo=. tysœckyi, tysœckym,
tisœckym ]tysi"cznikiem\,
tysœckomou ]tysi"cznikowi\,
tisœckogo ]tysi"cznika\.
tytan mocarz. ¯ gr.-=ac. Titan.
staropol. tytanowe ko=o –
niebosk=on. ˚firmament.
ros. svod nebesnyj.
tyto< bot. nikotynowa ro>lina
z kt[rej ]sucha\ tabaka.
tytu=(owa:(owy, tytularny jęz.
1. nazwa ksi'/ki, dzie=a, czasopisma,
artyku=u, nag=[wek, kr[tki napis
okre>laj'cy zawarto>:,
yy
U bi: – ubi:, ˘ form" dokonan',
U – znak kszta=tem podobny jest do
O, d{wi"k U silnie z d{wi"kiem O
zwi'zany we wszystkich europejskich
j"zykach, ˚O.
Ma=a litera U ]u\ jest podobna do
ma=ej O ]o\, Y ]y\, i V ]v\, zw=aszcza
w r"cznej pisowni znaku.
UU by=o «d=ugim U» zbli/onym w
wymowie do d{wi"ku + ]=\, zast'pione
nast"pnie przez znak ˝ ]©\ «=en» zapo-
/yczony z pisma runowego.
w XI wieku po='czone VV ]vv\ zo-
sta=o wprowadzone przez skryb[w
Normandii, i tak znak ten wypar=
«=en» ]©\ z anglosaskich r"kopis[w;
obszerniej ˚W.
W ten spos[b «d=ugie U» ^ ˝ «=en» ^ pol.
+ ]=\ }e=| przesz=o stopniowo w W ]w\,
zwane «podw[jnym U» ]double U\
i tak w j. ang. do dzi>&
W ]w\ ^ pol. + ]=\, np. William
}=iliam| ˚litera +.
W >redniow. Rosji, cyr. B ^ niem. W
^ pol. W, +, pisane przeze mnie& gr.-
celt.-ros. BW+, np. Dowmund
^ Do=mond, Do=mant, Dowmond,
Doumond, itp.
W Polsce, pod znakiem O kry=y si"
tak/e dwa d{wi"ki& O i U, rozdzielone
i przypisane nast"pnie znakom&
d{wi"k O i U ^ znak O ˘
d{wi"k O – znak O
d{wi"k U – znak U, Ø.
Znak U zwany& «U zwyk=e» lub «U
otwarte» w przeciwie<stwie do Ø ][\
«U zamkni"tego» lub «U kreskowane-
go» pisanego tam, gdzie U odmienia
si" na O, np. r[brobi:.
w j. ang. tak/e zmagano si" z rozdzie-
leniem i opisaniem d{wi"ku U&
znak U ˘ d{wi"k U& bull, full,
znak OO ˘ d{wi"k U& book,
cook, hook, ale
znak OO ˘ d{wi"k A ^ Ø&
flood, blood,
znak U ˘ d{wi"k A& `uck, np. luck.
u ang.-s=aw., d{wi"k wielorako
stosowany w formie przedrostka&
1. ty – zaimek zwrotny&
za ^ wy ^ u ^ ty,
za – form' najstarsz',
wy – do dzi> w Rosji u/ywana,
u – jak w j. ang. you }ju|,
ty – najm=odsza, w Polsce.
...T, U, W, Z w alfabecie i
tendencja zmian d{wi"k[w pod
jego pr'd, przez to u/ywane w
poleceniach, cz"sto z zaimkiem
si", np. uwijaj si",
2. ima: ]si"\& s=uch ]dosł. chwytania
d{wi"ku zmys=\, imad=o ]uchwyt;
u ^ ima; d=o ^ chwyt ˘ d=o<, mo-
krad=o\, szczud=o,
3. symbol d{wi"ku, st"kania i wysi=-
ku& s=uch, zwuk, rodzi: – urodzi:,
4. {le, niedobrze,
]u-b[stwo, u-wie>:\, ˚b≤, =aj,
5. na ^ u, w; na brod≠ ]na brodzie,
u brodu\, na Litwie, Wo=yniu,
6. oko=o, opodal, blisko, w pobli/u,
pod; u stopy, u r"ki, u podn[/a;
skr[t ang. under ]pod\, ˚a – ang.
and ]i\; u(nie>: ^ pod(nie>:,
uziemi: – pod ziemi", i inne,
szczud=o ¯ szcz % u ]pod\ % d=o
]chwyt\; u(pod-chwyt,
7. w; uderzy: – wderzy:,
urobi: – wrobi:, urazi: – wrazi:,
usypa: – wsypa:, wz[r – ros. uzor,
wo=. vgasil= – ugasi=,
inne W – do >rodka, ma odpo-
wiedniki z U; wlecie:, – ulecie:,
analogicznie& wsypa:, wbiec,
wej>:, wszy:,
8. wy` ˘ uciec – wyciec,
wy ^ za ^ u ^ ty ]zaimek\,
9. za` ˘ oub;en= – zabity
udosit – zastanie,
ubawa – zabawa,
ub='d – zab='dzi:,
uchowaj – zachowaj,
10. nie, tak i bez; ustawiczny – nie
ustanny, bez ustanku, bezustanny
11. od i do;
]od\& u(my:, u(sma•rzy:, u(pa>:,
ubawi: – odj': ]bawi: – j':\;
]do\& u(goni:, u(ci':, itp.,
wo=. 1289 ougoniwa – dogonili,
12. po` ˘ uj': – poj':, po-jasy ]pasy\,
uprzedzi: – po•przedzi:,
s=aw. udloleszi – podo=asz ˘
pol. nieudolny,
uciecha – pociecha,
u/e – potak]ni"cie\, sic#
uratowa: – poradzi:,
po•do=a: ¯ niem. rat,
po(prze(u(wy(za•chwyci: ]uj':\,
wo=. 1289 podaviwasœ
]ud=awili si"\,
13. prze`; bez przestanku – nie-
ustannie, bez ^ nie, prze ^ u,
14. w zast"pstwie litery Z z odmian'
znaczenia&
w[wczas – za wczas]u\,
wreszcie – z reszt',
wniwecz – zniweczy:.
wi"cej ˚nr 492.
UAO
anglosas. hat ]gor'cy, gor'co,
pal'cy\ ˘ >redniow. ang. hoot ]hot\,
staroniem. hutta ]ku{nia\ – pol.
huta, mo/e i w zwi'zku& hoot, hot %
uta ]wielce, wielki\.
UMÅ
=ac. columba – go='b, CG
UE ˚E.
UO jak w innych j"zykach&
=ac. sufficient ˘ sowicie
UY
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
gr. Kyprios ˘ =ac. cupr, cuprum
]mied{\, pol. Cypr, KC
gr. thyia ˘ ang. thuja, pol. tuja ]/y-
wotnik, drzewo wiecznie zielone\
=ac. crux, staroirl. cros, staronord.
kross, anglosas. cros, >redniow.
ang. cros, crois, ang. cross,
franc. croux – pol. krzy/,
ros. krest ˘ pol. kre>li:
=ac. pulvinus ]poduszka na kanap";
pod>ci[=ka\ ˘ anglosas. pyle,
>redniow. ang. pylve ˘
ang. pillow;
pokr. niem. pfühl ]wezg=owie\
}/u| ¯ starofranc. Jui, Gui, >redniow.
ang. Jewe, Jui, Gui ˘ pol. /yd,
z dodatkiem «d» ¯ Juda
tracka rzeka Strymon –
pol. strumie<
anglosas. sunu – syn
anglosas. cynn – >redniow. ang.
ken, kun, kyn ˘ ang. kin ]r[d\,
pokr. holend. kunne, goth. kuni
anglosas. mus, niem. maus,
ang. mouse – staropol. mysz
anglosas. rynel ˘ >redniow. ang.
rinel, runel ˘ ang. runnel
– pol. rynna
anglosas. cryce – >redniow. ang.
crucche ]kula, szczud=o\
>redniow. ang. kychene –
staroniem. kuchina –
staropol. ¢kuchnya ˘ kuchnia
ang. buzz – pol. bzyka:
ang. gray – niem. grau
staroniem. muta,
niem. maut – pol. myto
stary g[rnoniem. tun –
pol. tyn ]p=ot z ga="zi\
niem. D¥na ˘ Dyna]burg\
niem. R¥gen ˘ Ryga
niem. t¥nche ˘ tynk
Abdul – Abdyl
s=aw. =u/a – =y/a
s=aw. sy: ]ciek\ ˘ staropol. ¢sucz ˘
pol. s'cz, na(syci: ]na(poi:\,
przesyt; staropol. cz ^ :
staroros. pros=uti – pros=yti
staroros. po=y< – pol. pio=un
stud ]ch=[d\ – styd – wstyd
ros. k=yk ]kie=\ – pol. k=u:, KC, Ç
ros. kostyl – kostur ]pa=ka, laska\
wo=.-ros. dyra – staropol. dura ˘
pol. dziura
wo=. surskij – syryjski ¯ Syria
staropol. abrys – pol. obrus
staropol. brutfanna – pol. brytfanna
staropol. brutka ¯ anglosas. bryd
staropol. brzudzycz – pol. brzydzi:
staropol. bykuwica – pol. bukwica
staropol. czyb – czub
staropol. odudwaj – obydwaj
staropol. su: – posypywa:
staropol. szar•zun – szar•zyn }r-z|
pol. pio=un – ros. po=y<
suto – syt, syty
urok ˘ czaru, czaru – czary
yy
duch – dysze: – dech ˘ oddech,
wzdycha:, dusza, wozduch,
zaduch, s=ych, s=uch – s=ysze:
studzi: ]ch=odzi:\ – wstyd(zi: ]si"\,
stygn':
UjU
ros. ros. u'e-u/e – ju/
niem. turm ]wie/a\ – ros. t[r;ma
]lochy, wi"zienie\
niem. Ruhr % rik – ros. R[rik
pol. Lublin – ros. L[blin
pol. Ílusarczyk – ros. Sl[sarhik
gal[cinaciq-†halucinacja
kl[h=-†klucz.
UW+L
gr. oinos – wino, O ^ U ^ W
=ac. falsus ˘ franc. faux ˘ pol. fa=sz
s=aw. urgi – W"gry, W"grzy
Dubrawka – Dubraucen
Ougenundes – Owgimonti
Witaut – Witowt – Wito=d
Leo – Leu – Lew
uczyni= – wczyni=
woda – =ada, ang. water
w=us ¯ tatar. u=us ]osada\
u~ robi: ˘ urobi:, gnie>: ˘ ugnie>:,
robi: ˘ zarobi:, dusi: ˘ zadusi:.
d{wi"ki U i ZA maj' pomocnicz'
funkcj" w tworzeniu nowych s=[w,
przez to nie wprowadzaj' zasadni-
czych zmian w ich znaczeniach;
1. zwykle tworz' czas przesz=y ]czas\,
jak wy/ej, i poni/ej, w dalszej cz">ci,
i tworz' form" czasownikow' z
rzeczownik[w i przymiotnik[w,
2. «u» jest tak/e zaimkiem zwrotnym,
u/ywane z formami «si"» ¯ ja&
u ¯ ang. you } ju | ]ty, wy\,
s=aw. az ]ja\ ˘ za ˘ wymiana UZ,
np. u•ciec  z•biec  wy•biec,
u•ciekinier  z•bieg  wy•bieg,
u•cieka: si"  wy•biega:,
3. wskazuje na mniejszo>:, np. ujma&
u – mniej, ma=y ˘ uj ]wuj, ¢uj\,
str – wi"cej, stary ˘ stryj;
strona matki ]ni/sza\ – wuj,
strona ojca ]wy/sza\ – stryj.
4. przy, obok, blisko, tu/, na, pod.
wi"cej ˚nr 050 – czasownik, nr 030
– powi'zania mi"dzy przedrostkami,
i nr 492 – znaczenia przedrostk[w.
UE´ ukryte, i cho: pospolite –
nadal trudno uchwytne. ˚E.
ang. surf } serf |
>redniow. ang. mud ]b=oto\ – mutnyj
]m"tny\, m'ci:, DTC
s=aw.-wo=. budiesz – b"dziesz
kuda – k"dy
krutit – kr"ci:
`mund – `ment ˘ Dowmund
– Dowment ¯ endowment
u przy, obok, blisko, na, w pobli/u,
wzd=u/ ^ podle.
uaktualni: ¯ u` ]czas\ % aktualnie.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
uaktywni: ¯ u` ]czas\ % aktyw.
ub, ubr odzie/. u` ]wy`\ ˘ ubranie,
ubi[r, jubka, szuba, kubrak.
¢ubr ¯ ubor/ka ]upi"kszenie,
dekoracja, aran/acja, dob[r\.
†ubaczy: spostrzec, u` ]zo`\.
ubarwi-:(enia ¯ u` ]czas\ % barwa.
ubaw(i: ¯ u` ]czas, za`\ % bawi:.
ubawi: si" ¯ u` % ˚bawi:.
ubezpiecz-enie(y:(alnia u` ]za`\.
ubezw=asnowolni:
¯ u` % bez % w=asnej % woli.
pozbawi: kogo w=asnej woli.
ubi: ¯ u` % ˚bi:.
ubie-c(g=y(ga: si" ¯ u` % ˚biec.
ubieli: ¯ u` % bieli: ¯ biel ]bia=o\.
ubiera-:(lnia ¯ ubranie ¯ wy(do•b[r.
staropol. ubrany –
1. wystrojony, 2. uzbrojony. ]$\
ang. to dress, †Old Polish dres-
sed, armed with `,
ros. ode-vat;/t;-odie•wat(t,
¢ubij-stwo(acz(k zab[jstwo, u ^ za.
s=aw. oubπenπe, oub;en;e
ubikacja klozet, ust"p.
¯ niem. ubikation.
ang. water-closet ˘ skr[t W.C.
]w samolocie\ lavatory,
ros. vaterklozet-waterklozet.
ubi[r, ubranie u` ]wy`\ % b[r. ˚ub.
ubli/a: dosł. ur'ga: ¯ bliz ^ rug;
znaczeniami pokrewne& znies=awia:;
zniewa/a:, obra/a:, bluzga:,
uw=acza:.
w zwi'zku s=owotw. z b=a/ennyj
]b=ogos=awiony – przeciwstawienie\,
i pob=a/a: ]$\.
s=owotw. baz' bliz ]ko=o\ ^ rug ˘
bli{ni ^ drug; krug ˘ okr"g ]okolica,
pobli/e\, i inne, ˚kr'g, okr"g.
rug ¯ niem. rüge ]nagana, ang. rebuke,
censure, reprimand\, rügen ]karci:;
wytyka: b="dy; gani:, ang. rebuke,
censure, blame\.
=ac. offendere ˘ starofranc. offen-
dre ˘ >redniow. ang. offenden ˘
ang. offend, disparage,
ros. oskorbl-qt;/it;-
oskorbl-jat(it.
ub=aga: ¯ u` ]wy`\ % b=aga:.
¢ub='dzi: zab='dzi:. ¯ u` ]za`\.
†ub=udny zmy>lony, fa=szywy,
nieszczery, k=amliwy, podst"pny.
¢ubo tak, i tak, w takim wypadku,
/e. staroros. ubo-ubo, ros. tak,
itak, v takom sluhae> 'e.
†ubocz zbocze, stok z g[ry.
ubocz-e(nie(ny ¯ u` ]przy`, na`\
% bok ]strona\. miejsce ustronne.
yy
ubogi biedny. ¯ B[g.
wo=. 1289 oubogym=-ubogym
]ubogim\, oubogym;-ubogym,
>redniow. ubogyj-ubogyj.
ubojowy ¯ u` % b[j ]rze{\.
ubolewanie ¯ u` % bole: ]biada:\.
ubo/-e:(y: ¯ u` ]nie z `\ % Bogiem.
ub-[j(ojowy ¯ u` % b[j ]rze{\.
ub[stwia: ¯ u` ]czas\ % b[stwo.
ub[stwo, ubo/e: ˚B[g.
bogactwo – gdy z Bogiem,
ub[stwo – gdy bez Boga ]u ^ nie\.
S=awianie ]Wierni\ op=ywaj' wi"c w
dobrobycie, dobrze im si" wiedzie....
ub[>: ¯ u` ]czas dok.\ % bodzie.
ubr ˚ub.
ubra: ¯ u` % ˚bra:.
ubra-:(nie(niowy odzież.
bra< ]bitwa w Íredniowieczu\ ˘
bro<, u•branie ^ o•bicie ^ po•krycie
}cia=a odzie/'|, ˚bro•ni:(<.
ubrda: uroi:. ¯ u` % brednie
]niedorzeczno>ci\, pokr. bzdura.
ubrudzi: si" ¯ u` % ˚brudzi:.
¢ubrusiec tkan.
r"cznik, husta, nakrycie sto=u.
ubrusiec  obrus.
staroros. ubrusec-ubrusiec,
ros. polotence, platok.
uby-tek(wa:(: ¯ u` ]mniej\ % by:.
odwr. naby•tek(wa:, przy•bytek.
umniejsz•enie(a:.
uby: ¯ u` ]mniej\ % ˚by:.
¢uch powietrze.
mucha, ucho, s=uch, g=uchy, grucha:,
wy(buch, chuch(a:(ro, ruch, duch,
zaduch, cybuch, niuch, brzuch,
pazucha, plucha, such•y(a(e,
puch(n':, ropucha, dmuch(a:,
ros. wozduch ]powietrze\, ros. duch
]dech\, duchi ]perfumy, zapach\ ¯ e
]powietrze\ ˘ gr. aer ˘ starofranc.
aer, air ˘ >redniow. ang. i ang. air;
anglosas. eare ]ucho\ ˘ >redniow.
ang. ere ]ucho\ ˘ ang. ear ˘ ang.
hear ]s=ysze:, s=ucha:\ ¯ >redniow.
ang. heren ¯ anglosas. hieren,
heran.
¢uchapi: u=api:, uchwyci:, uj':.
¢uchari w l. mnogiej, maski ¯ maska.
staroros. uxari-uchari,
ros. maski, xari ¯ xarq
]grymas, wyraz twarzy, maska\,
ang. grimace, caricature, mask.
ucho, uszy anat. u kr"gowc[w&
narz'd s=uchu i r[wnowagi.
1. u ]d{wi"k, s=aw. zwuk, U ˘ Å, ´\
% ch ]chwyta:\,
2. uch ]powietrze\ ˘ ko/uch ¯ ko/a
yy
]sk[ra\ % uch.
ucho  uch ]duch, zaduch, woz-
duch\; ear  air, aer ]powietrze\.
poduszka, zausznik,
s=uchs=ych.
s=owotw. pokr. echo ]dawne Ch ^ K\.
anglosas. eare ˘ >redniow. ang. ere
˘ ang. ear ]ucho\ ˘ hear ]s=ysze:\,
>redniow. ang. heren ¯ anglosas.
hieran, heran;
gr. HS ˘ gr. ohr, got. auso,
ros. uxo, uwi, uw-ko/noj.
uchodzi: ¯ u` % ˚chodzi:.
uchodzi: za kogo> – podawa: si" za
t" osob", sprawia: takie wra/enie.
uchod-{ca(zi: ¯ u` % ciec, zbiega:
¯ chodzi:, pokr. i>:.
uchowa: ]si"\ ¯ u` ]za\ % chowa:.
staropol. uchowa: – ochroni:.
uchroni: ¯ u` % chroni:.
u(za•chowa:, zapobiec zniszczeniu,
ustrzec przed nim.
uchwa-=a(la:(li: społ.
decyzja podj"ta wsp[lnie na otwar-
tym, walnym zebraniu.
mSjp 1969& «to, co zosta=o uchwalone,
wyraz woli organu kolegialnego».
ang. decision, resolution,
ros. rewitel;nost;,
rewimost;-reszimost.
uchwali: ¯ u` % ˚chwali:.
uchwy-t(ci:(tny ¯ u` ]za\ % chwyt
]j"cie\. ˚imad=o.
uchwyci: ¯ u` % ˚chwyci:.
uchybi-:(a:(enie nie dopatrzy:,
st'd skutki; w przypadku manier&
obrazi: kogo, ubli/y:.
uchybienie& usterka, wada,
¯ u` ]czas\ % chybi: ]nie trafi:\.
starofranc. faillir,
>redniow. ang. failen ˘ ang. fail,
ros. opu]enie-opuszczenie.
uchy-la:(lny(=ek ¯ u` % chyli:.
uchyli: czynność. ¯ u` % ˚chyli:.
¢uchyszczrenie ¯ u` % znawstwo,
sztuka, rzemios=o. z(wy•my>lnie.
staroros. uxy]renie-
uchyszczrenie,
ros. xitrost;, isskustvo,
remeslo> izmywlenie.
uci-':(na: ¯ u` ]czas dok.\ % ˚ci':.
uci'g(n': ¯ u` % ˚ci'gn':.
uci'/liwy ¯ u` % ci"/ki, ci'/y:.
staropol. obci"/liwy ]uci'/liwy,
ci"/ki do zniesienia\.
staropol. uci'/y: –
1. gn"bi:, n"ka:, uciska:,
2. obci'/a:, przyt=acza:. ]$\
anglosas. bear, birth ]ci'/a\ ˘
beran ]z(nosi:, ci'/y:, w ci'/y\,
>redniow. ang. burden, birden,
birthen,
ang. burden ˘ burdensome,
ros. obremenitel;nyj-
obremenitielnyj ¯ o % bremja ]ci"/
ar, brzemi", =adunek\, neudobnyj-
nieudobnyj ]niewygodny\.
ucichn': ¯ u` ]czas dok.\ % cisza.
ucie-c(kinier ¯ u` % ciecz; zbiec.
ucie-cha(szy: ¯ u` % ciech.
utexu ]uciech"\,
mazur.
utewaxu ]ucieszyli\.
ucie-czka(ka:(c ¯ u` % ciecz.
uciek•inier(a: ]si"\.
staropol. utok, utoka. ]$\
franc. la desertion, starofranc. esca-
per ¯ =ac., >redniow. ang. escapen
˘ ang. escape, ros. pobeg-pobieg,
begstvo-biegstwo.
wo=. 1289 outehi-uteczi ]uciec\,
outehe-utecze ]uciek=\,
outehet;-uteczet ]ucieknie\,
outekowa-utekosza ]uciekli\.
uciele>nia: ¯ u` ]czas\ % cia=o.
ang. embody, ros. soedin-qt;/
/it; v odno telo.
uciera: ¯ u` % ˚ciera:.
ucierpie: ¯ u` ]czas dok.\ % cierpie:.
uciera: ¯ u` ]czas dok.\ % ˚trze:.
ucieszy: ¯ u` % ˚cieszy:.
uciesz-y:(ny ¯ u` ]po`\ % ciecha.
staropol. ucieszenie –
pociecha, pocieszenie. ]$\
staropol. uciesznica – pocieszycielka.
staropol. ucieszny –
1. pocieszaj'cy, radosny.
2. rozkoszny, przyjemny. ]$\
=ac. de` % lacere ˘ delicere ˘
delectare ˘ starofranc. deliter ˘
>redniow. ang. deliten ˘ delight,
ang. to delight, gladden,
†Old Polish 1. consolation, com-
fort, 2. delightful, joyful,
ros. ob/radovat;-ob(radowat.
ucina: czynność. ¯ u` % ˚ci':.
uciska: czynność. ¯ u` % ˚ciska:.
ucisk(a: ¯ u` % ˚cisn':.
s=owotw. pokr. >cisk(a:.
s=owotw. poch. uci>niony.
ucisza: ]si"\ ¯ u` % cisza.
uci>niony jęz. ¯ u` % ˚cisn':.
~ucz, `uk, `'k, `ac, `': chwyt.
s=owotw. poch. paj'k, pa='k, j'ka:
]si"\, ='ka, zaj'c, zaj':, pajac, poj':,
nauka, =uk, ucze<, =ucznik.
uczci: ¯ u` ]czas dok.\ % cze>:.
staropol. uczci: – ugo>ci:.
wo=. 1289 pohtiv-pocztiw ]uczci=\.
uczciwy dosł. po/'dany, cnotliwy;
st'd prawy, szanuj'cy i inne zalety.
¯ tszcziwy ]/'dny\, u` ^ po` ^ za`
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
czci, cze>:.
s=owotw. pokr. po•czciwy ]za•cny\.
staropol. uczciwo>: – poszanowanie.
uczciwy – nale/yty, w=a>ciwy.
staropol. uczliwie – uczciwie. ]$\
ang. honest, †Old Polish right,
ros. hestnyj-czestnyj.
uczelnia(ny szkoln. szko=a, zwykle
wy/szego stopnia. ¯ uczenie.
uczony  nauka. ucz  uk ]j':\.
ang. university level school,
ros. uhenie-uczenie.
ucze-<(nnica, uczniak szkoln.
¯ uk ]j':, chwyta:\ ˘ nauka ]poj"cie,
wiedza, znanie\ ˘ nie ma poj"cia.
franc. ecolier, disciple, eleve;
apprenti ]praktykant\,
ang. pupil, scholar, schoolboy;
disciple; apprentice ]praktykant\,
ros. uhennik-uczennik.
uczepi: ]si"\¯ u` ]czas\ % ˚czepi:.
uczesa-:(nie ¯ u` ]czas\ % ˚czesa:.
uczestni-k(ctwo(czy:
¯ u` % czest ]cz">:\ ¯ czasto % nik.
¯ =ac. part•i ]cz">:\ % cipans.
staropol. ucz"stno>: – uczestnictwo.
=ac. pars, partis ]cz">:\ % capere
]bra:\ ˘ particeps ˘ participum ˘
starofranc. participe, participle,
>redniow. ang. i ang. participant,
ros. uhastnik-uczastnik.
˚udzia=owiec.
ucz"szcza: ¯ u` ]czas\ % cz"sto,
ST ˘ SzCz.
=ac. ad` % tendere ˘ attendere ˘
starofranc. atendre ˘ ang. attend,
ros. prisutstvovat;.
ang. attendant,
ros. soprovo'da[]ij,
†uczliwie uczciwie.
uczniak szkoln. ˚ucze•<(nnica.
uhennik-uczennik.
uczony, uczy: szkoln.
1. wiedz" maj'cy,
2. wynikaj'cy z wiedzy, naukowy,
m'dry.
¯ nauka ]poj"cie, wiedza, znanie\
¯ na` ]po`\ % uk ]j':\.
ang. learned, erudite, scholarly,
scientific; scholar,
ros. uhënyj-uczionyj ]uczony\.
Uczony, lecz nadal niedouczony ]zna-
czy pisa: umie\; uczony – czas przesz=y
niedokonany, jak szed= gdzie>, ale
nie doszed= do celu. Terminem tym
zwyk=em zwa: z przek'sem ludzi po-
siadaj'cych tytu=y naukowe docent[w
i profesor[w wy/szych uczelni, lecz
pope=niaj'cych ra/'ce, karygodne
b="dy, w rodzaju&
• prof. Romana Mazurkiewicza,
z Politechniki Íl'skiej,
foryster ]le>niczy ¯ ang. forest\
yy
– cudzoziemiec ]foreigner\,
haniebny – pot"/ny, wielki, straszny,
powietrze – mor, zaraza,
testament – obietnica zbawienia,
• doc. Jana Miodka,
z Uniwersytetu Wroc=awskiego,
Wis=a ]G=[wna ¯ wis ^ g=owa ˘
siwy\ ¯ niem. weiss ]bia=y\...
bia=a woda Wis=' p=ynie, jak mleko,
Warta ]dos=. Granica, na nizinie\
¯ wartko p=ynie ]jak potoki, rzeki
g[rskie\,
• doc. hab. Piotra Sobotki, z Uniw.
im. Miko=aja Kopernika w Toruniu,
pu=k ¯ niem. ¢fulka ]lud zbrojny\,
«zbrojny» dodany do «ludu» ]niem.
volk\ by by=o bli/ej wojska, pu=ku,
• prof. N. I. Prokofiewa ]z Uniw.
Moskiewskiego$\, w Moskwie,
Kraje Zaleskie ]za` ^ po`; Polesie,
wzd=u/ las[w\ ¯ za lasami... z kt[rej
to strony widziane$,
i innych pisarzy, ˚fa=sz, prawda.
Czy wiedza$ Niew'tpliwie, ale jaka$
Potocznie& >miechu warte, lecz dla
mnie smutne to.
Bajki polskie, jak mity greckie.
Z utartych&
• w try miga ]w oka mgnieniu\, stare,
rugowane z j"zyka jako nieliterackie
]$#\; try ]oko\ ˘ patry ]oczy\.
• bia=y ]niski\ – jako koloru bia=ego ˘
ko< bia=onogi ]kucyk\ – o bia=ych
nogach; Bia=oru> i inne «bia=e».
• wzi': ]kogo, co\, «na barana» – nie
spotka=em osoby kt[ra my>la=aby ina-
czej ni/ «posadzi: na barana». Dlacze-
go na barana a nie na konia$ Baranom
moje zrozumienie, w oparciu o j"zyk
staropolski i >redniow. ang., «barana»
^ na bary ^ na plecy ¯ gr.
Rodacy zapomnieli, {r[d=os=[w obcy, i
do «barana» dodali «na» ˘ «na barana»,
tworz'c tym drug' warstw" nalecia=o-
>ci i wprowadzaj'c nast"pnych w b='d
– t=um, wszyscy, pozostali, w owczym
p"dzie /e o barana chodzi, i nie pierw-
szy to taki wypadek, znany mi.
staropol. polana ¯ na pola, Bogdan
]Oddany Bogu\, Ukraina ]Na Skraju\,
panna ]do pana, wojewody– ten by=
pierwszy, je/eli chcia=; ludno>: by=a
w=asno>ci' feuda=a\, istina ¯ na iste
]zaiste, na(za•prawd", doprawdy\,
s=owotw. koncepcji 003 ]z=o/eniami
czyt. od ty=u\.
za`, na`, do` % iste ]prawda\ ˘ zaiste,
na(za•prawd", doprawdy ^ istina,
ang. truth; anglosas. soth ]truth\ ˘ >red-
niow. ang. sothen; †in sooth ^ in truth;
truly, wi"cej ˚istny, zaprawd".
• Boles=aw Krzywousty ]Fa=szywy\
– o wykrzywionych fizycznie ustach,
W=adys=aw +okietek ]dosł. Zak'tek,
w=a>ciciel Brze>cia Kujawskiego, nad-
granicznej dzielnicy\ – karze=, wyso-
ko>ci =okcia, ok. 0.56 m wzrostu;
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
brze>:, brzeg ]granica\ ˘ Tarnobrzeg,
Brestowica, Zabrze, i inne, ˚granica
]nr 600\.
Zupe=nie nieznane&
• czyn ˘ nic ]czyt. wspak, s=owotw.
koncepcji 023\ ˘ nic nie r[b, trakto-
wane jako podw[jne przeczenie, lub
wzmocnienie «nie», ˚nic.
• wi"ksza i mniejsza po=owa ]cz">:\,
potocznie u/ywane, rugowane przez
uczonych lecz nadal niedouczonych,
mniemaj'cych /e po=owa to 50@,
z b="dem,
i przez to /e jest to niedorzeczno>:,
logiczny lapsus; lecz
wi"ksza po=owa – m'/, po=owica,
mniejsza po=owa – /ona, bia=og=owa,
po=owa ]cz">:\ ˘ po=owicznie ]cz">-
ciowo\, ˚po=owa,
• w narz'dach rodnych – karygodne,
s'dz" /e z powodu zakazu ich u/ywa-
nia, opisanych wulgarnymi&
- pr': ]w liczbie poj.\ – jako pr'cie
]w liczbie mn., jak kapcie\, cho: ma
swojskie i mi"dzynarodowe powi'za-
nia i te w liczbie pojedy<czej ]ale
jaja# kto> pr'cia nie widzia=\& drut,
ang. sprout ]kie=ek, p"d; kie=kowa:,
puszcza: p"dy\, prick, dick, wi"cej
˚dziwol'g,
- kutas ]dos=. k'tek\ ¯ s=aw. kut ]k't\
% `as ]zdrobn., Pietras ^ Piotrek\ – z
tur. kutaz ]ozdoba z nici, w kszta=cie
p"dzla, chwast\, t=umaczony na j ang.
tassel ]ozdobny p"k, p"dzel z nici\;
nici z ich erekcji, uwi'd starczy,
wi"cej ˚kutas,
- huj ]przez samo H\ – jako chuj
]przez Ch\, gdy w j. staropol. i innych
H by=o czasem nieme&
huragan – staropol. uragan,
historia – ros. istoria,
hour, honour – ang. }auer|, }oner|
on ^ wi"kszy, ona ^ mniejsza,
stryj ^ wi"kszy, uj ^ mniejszy\;
uj ]mniejszy, ma=y\ ˘ ujma, wuj, huj
ma= ]m'/\ ˘ ma=y ]m"ski, huj\,
ma= % /ena ]kobieta\ ˘ ma=/e<stwo;
a czym pisownia przez Ch jest podpar-
ta$ Widzi-mi-si", uczony lecz nadal
niedouczony, uczony w pisaniu.
Dla hipotryt[w, zak=amanych; wulga-
ryzmem s=owo staje si" gdy nadu/y-
wane – u/ywane z byle powodu i bez
powodu, bo s' inne, w=a>ciwe terminy,
s=owa na to.
uczt-a(owa: zdarz.
biesiad•a(owa:, spo/ywanie pokar-
mu zazwyczaj w grupie os[b.
uczuc-ie(iowy
doznanie, prze/ycie, wra/enie.
¯ u` ]od`\ % czucie ]odbi[r zmys=ami\.
ang. feeling,
ros. osqzanie-osjazanie.
uczu: ¯ u` % ˚czu:.
yy
uczul-a:(i:(enie
1. czyni: kogo wra/liwym,
2. nieodporno>: cia=a na czynniki
zewn"trzne np. py=, zapach kwia-
t[w i ro>lin w okresie rozrodu.
gr. allos ]inny\ % ergon ]akcja,
praca\ ˘ ang. allergy ]uczulenie\,
franc. la sensible,
ang. 1. make sensitive, 2. allergy,
ros. huvstvitel;nost;.
uczy: ¯ nauka ¯ na` ]po\ ¯ uk ]j':\.
staropol. uczy:,
staropol. uczyciel – nauczyciel. ]$\
anglosas. t≤can,
>redniow. ang. techen, ang. teach(er,
ros. uhit-;/el;/el;/nica.
na(po(przy(do(od(pod(wy•uczy:,
ucz•'cy(ony.
~uczy: czas dok. i niedok. r[wno-
cze>nie; uczy:, dok. ¯ naucza:,
niedok. ¯ nauczanie.
¯ uk ]1. j':, chwyta:, 2. d{wi"k\ ˘
nauka, s=aw.-ros. pauk ]paj'k\, ruka
]r"ka\, zwuk ]d{wi"k\ i inne, U ˘ Å, ´.
znaczeniowo pokr. kszta=ci:,
ros. obrazovat;-obrazowat ¯ ob %
raz ]mowa\, ang. to teach.
“nie ma poj"cia” ]nie na nauki, nie jest
w stanie “uchwyci:”, tj. zrozumie:\
traktowane jako nieliterackie, przez
uczonych lecz nadal niedouczonych,
tak i “w try miga” ]w oka mgnieniu\.
na•uczy: si" – wiele wch=on': wie-
dzy; nauczk" komu
da: ^ po•turbowa:(bi:
po•uczy: – poradzi:; pouczenie
przy•uczy: – troch", np. do zawodu
od•uczy: – odzwyczai:, szczeg.
odwie>: od nawyku
pod•uczy: – przyuczy:, pod ^ przy
wy•uczy: ]si"\ – wykszta=ci: ]si"\
uczyn-ek(ny(i: ¯ u` ]czas\ % czyn.
staropol. uczynek ]praca, dzie=o\.
staroholend. dede, staronord. dath,
goth., deds, niem. tat ]czyn, dzie=o\,
>redniow. ang. deed, dede,
ang. deed, act, ros. delo-die=o,
wo=. 1289 ouhiniti-ucziniti
]uczyni:\, ouhini-uczini ]zbudo-
wa=\, vhinil-wczini= ]uczyni=\,
ouhini=-uczini= ]uczyni=\.
†u:wirdzenie ]$\
1. fundament, podwalina, pod=o/e,
2. firmament.
¯ u` % tward.
uda: si", udany ¯ u` % ˚da:.
¯ u` ]w`\ ˘ wda: si" ]w kogo\.
1. symulowa:, uj>: za kogo, podszy:
si", pozorowa: ˘ udawa: ]trupa,
bogatego\,
2. uda: si" – p[j>:, pojecha:,
zwr[ci: si", wyprawi: si" ˘ uda:
si" do miasta, sklepu,
3. odby: si" pomy>lnie, dobrze
p[j>:, powie>: si".
yy
=ac. audere ]>mia=ym by:\ ˘ s=aw.-ros.
udal ]>mia=o>:, zuchwa=o>:\ ˘ Uda=y
]Ímia=y\, jak laszski Boles=aw Ímia=y
1058–1079. ˚dal, d[=.
staropol. uda: si" na co> –
odda: si", po>wi"ci:. ]$\
=ac. devonere ˘ devotus ˘ ang.
devote, ros. posvq-]at;/tit;.
uda=y ^ wda=y ^ u(wy(z•dolny.
dal ^ mia= ˘ udal ^ >mia=o>:
s=aw-ros. udal ]>mia=o>:, zuchwa=o>:\,
˚uda: si".
wo=. udoleti ]po(z•do=a:\
s=owotw. pokr. udacz•a(ny, uda: si",
poszcz">ci:, sukces, powodzenie.
przy(u(wy(z•datny(da=y(dolny,
staropol. uda=y – silny, mocny. ]$\
anglosas. beald, bald,
>redniow. ang. i ang. bold,
†Old Polish strong, powerful,
ros. smelyj-smie=yj,
otva'nyj-otwa/nyj.
uda-ny(: ]si"\
pomy>lny, zgodny z planem, zamia-
rem, oczekiwaniem, ch"ciami.
ang. successful, lucky,
ros. udaha-udacza.
udar med.
cios, zwykle s=oneczny, zaburzenia
spowodowane zbyt d=ugim przeby-
waniem na s=o<cu.
s=owotw. pokr. u(z•derzenie.
niem. streich ]uderzenie\, anglosas.
strican, >redniow. ang. stroke,
strok ˘ ang. stroke, ros. udar-udar.
udaremni: nie dopu>ci: do czego,
przeszkodzi:, uniemo/liwi:.
¯ u` ]na`\ % daremno ]pr[/no\.
franc. fuler, fouler,
>redniow. ang. foilen ˘ ang. foil,
ros. razruw-at;/it;.
†udatno>: moc, si=a, pot"ga.
udatny ¯ uda: si"; u ^ przy ^ z,
˚uda=y ]>mia=y\; UZ.
staropol. udatny – m"/ny, /wawy.
=ac. succedere, successus,
starofranc. succeder,
ang. succeed, successful,
†Old Polish brave, valiant,
ros. uspewnyj, udahnyj
¯ uspex, udaha.
udawa: ¯ u` % ˚dawa:.
1. podawa: si" za, przybiera: ]cudz'\
posta:, oszukiwa: ˘ udaje /e wie,
tzn. nie wie, ale robi takie wra/e-
nie; udaje mocnego, itp.,
2. udawa: si" – jecha: do `.
ang. impostor.
udepta: ¯ u` ]czas dok.\ % ˚depta:.
uderz-y:(enie(eniowy
czas przesz=y ¯ bi: UW, zada:
cios ¯ udar.
u/ywane czasem wderzy:,
yy
wo=. 1289 oudari holom-udari udziela: ]si"\ ¯ u` ]przy\ % dzia=.
czo=om ]uderzy= czo=em\, staropol. nadziela: – udziela:. ]$\
Ipat. 1428 oudari helom; ]bi= ang. ]dawa:, darowa:\ give,
pok=ony do ziemi, g="bokie, dosł. ]u/ycza:, przyznawa:\ grant,
uderzy= czo=em\, ]dzieli:, podziela:, uczestniczy:\
wo=. 1289 ø oudaren≥- shar-e(ing,
ot udarenia ]od uderzenia\. ros. davat;-dawat, 'alovat;-
/a=owat, darit;-darit.
ud=awi: ¯ u` % d=awi: ]si"\.
udzieli: czynność. ¯ u` % ˚dzieli:.
ud-o(ziec anat.
†udzielny uprawniony; nie podlega-
biodro, g[rna cz">: nogi.
j'cy nikomu, niezale/ny od nikogo;
udo~ ¯ u` % do`.
niezawis=y, samodzielny, suwerenny.
udobrucha: ¯ u` % dzielny ¯ delny ]prawniony,
¯ u` % dobrzy: ¯ dobry. dosł. przepisowy\ ¯ dla. dla, delny ˘
dzia=(ka ]cz">:, cz'stka\.
udogodni-:(enie
¯ u` % dogodni: ˚apana/.
¯ do` % godny. udzielny niezale/ny, niezawis=y,
udokumentowa: samodzielny, suwerenny.
¯ u` % dokumentowa: staropol. udzielny –
¯ dokument. oddzielny, osobny, specjalny. ]$\
ang. indepentent, sovereign,
udoskonal-i:(enie ros. nezavisimyj-niezawisimyj.
¯ u` % doskonali:
¯ doskonale. udziera: ¯ u` % drze: ¯ darcie.
udziwnia: ¯ u` % dziw.
udost"pni:
¯ u` % dost"pni: ud{wi"kowi: ¯ u` % d{wi"k.
¯ do` % st'pa:.
udzwig(n': ¯ u` % d{wig.
udowodni:
†uf hufiec.
¯ u` % dowodzi:
uf-a:(ny(o>:
¯ do` % w[d ¯ woda.
po(za•wierza:.
¢udolie, udol dolina. dziura w zie-
zaufa:, pouf•ny(a=y, s=owotw. pokr.
mi, wy/=obienie, jama, przepa>:.
dufa: ˘ zadufany ]w sobie\.
staroros. udolie-udolie,
udol;-udol. ufnal gw[{d{ podkowy.
niem. hufnagel
ud[j produkt dojenia, zwykle mleko.
ufno>: wiara ˘ zaufa: ]powierzy:\,
udramatyzowa:
za ^ po. ˚dufny.
¯ u` ]czas\ % dramat.
UFO skr[t ang.
udr"cz-enie(a:(y: ¯ u` % dr"czy:.
unidentified flying object ]nieziden-
udr"ka ˘ u` % dr"czy:. tyfikowany objekt lataj'cy\, w u/y-
udry na udry – spiralnie powi"ksza- ciu od 1953. Produkt USA w zimnej
j'cy si" zatarg z nadziej' na wygran'. wojnie z ZSRR, zapocz'tkowany
upadkiem dysku ko=o Roswell, NM,
¯ darcie kot[w.
w lipcu 1947. Komunikat prasowy
ud=awi: ]si"\ ¯ u` % d=awi:. wydany przez jednostk" wojsk.
udrze: ¯ u` % ˚drze:. stowarzyszon' z produkcj' bomb
atomowych. By=y to czasy wiary w /y-
uduchowienie ¯ u` % duch.
cie i cywilizacj" w naszym Uk=adzie
udusi: si" ¯ u` % ˚dusi:. S=onecznym.
udu-si:(szenie ¯ u` % ˚dusi:. uformowa: ¯ u` % formowa:.
¢udy cz=onki cia=a ˘ pol. uda ˘ udo. ufundowa: ¯ u` % fundowa:.
staroros. udy-udy,
ufy ˚hufy.
ros. hleny-czleny,
ang. limb, member. †ugaba: 1. napa>: na kogo>,
zaatakowa:, 2. oskar/y:, pozwa:.
udzia=(owiec ¯ dzia=(ka ]cz">:\.
¯ u` ]z`\ % dzia=a:. ugada: ¯ u` % ˚gada:.
staropol. udzia=a: – dokona:, ugada: ]si"\ ¯ u` ]z`\ % gada:
uczyni:, zrobi:, sprawi:. ]$\ ]m[wi:\.
franc. partenaire,
>redniow. ang. partener, ugania: ]si"\ ¯ u` % gania: za,
ang. partner, share-holder, ci'gle biega:.
ros. uhastnik-uczastnik. ugasi: ¯ u` ]za`\ % ˚gasi:.
˚uczestnik.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
ugaszcza: ¯ u` % go>ci: ¯ go>:.
ugi-':(na: ¯ u` % gi':, zgina: UZ.
ugier nieorganiczny /[=ty barwnik,
stosowany w malarstwie.
ugi-na:(': ¯ u` % gi':, zgina:, UZ.
ug=aska: ¯ u` ]czas\ % ˚g=aska:.
ugna: ¯ u` % ˚gna:.
ugniata: ¯ u` ]czas\ % gnie>:.
ugod-a(owy ¯ u` ]z`\ % goda.
ugodzi: ¯ u` ]czas\ % ˚godzi:.
staropol. ugodzi: – utrafi:. ˚u=uczy:.
†ugonek czynność.
zabieganie, uganianie si". ˚ugoni:.
ugoni: ruch. ¯ u` % ˚goni:.
utarczka, uganianie si" z kim, po>cig,
do>cig]n':\.
s=owotw. pokr. gonitwa ¯ goni:
]starcie konne w turnieju rycerskim\.
staropol. ugoni: –
dogoni:, do>cign':, u=owi:. ]$\
starofranc. chacier, cachier,
>redniow. ang. chacen, cacchen,
ang. chase,
ros. pogonq-pogonja }†pogonia|.
†ugornik czerwiec. ˚zok.
ugorowa: roln.
le/e: ugorem, od=ogiem.
ugo>ci: ¯ u` ]czas\ % go>ci: ¯ go>:.
ugotowa: ¯ u` ]przy`\ % gotowa:.
¢ugozniti ruch. zbiec.
staroros. ugozniti-ugozniti, ugo-
znu-ugoznu ]zbiegn"\.
ug[r roln. pole le/'ce od=ogiem.
czasem zarastaj'cy dzik' ro>linno-
>ci', u/ytkowany jako pastwisko.
jednoroczny od=[g – nie uprawiane
od wiosny do jesieni, lub poprzez
ca=y cykl jednego roku upraw ]od
zbioru, sprz"tu ro>lin do zasiewu
ozimin w nast"pnym roku\.
odmiana gr. agros ]rola\
u – uprawa; {le, niedobrze
g[r, gor – gorsza.
ugra: ¯ u` % ˚gra:.
¢ugrin etn. W"grzyn, W"gier.
>redniow. Ougrin-Ugrin.
ugruntowa: czynność.
ugrupowa-:(nie czynność.
ugry{: ]si"\ ¯ u` % ˚gry{:.
ugrz-'{:("zn': czynność.
†ugwie>: czynność.
zar"czy:, zagwarantowa: co>. ]$\
ui->ci:(cza: czynność.
spe=ni:, urzeczywistni:
¯ ist ˘ istota, istny.
¢uj jęz.
1. ma=y, mniejszy ˘ ujemny,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
2. m=ody, m=odszy. ˚wuj.
ang. 1. little, 2. young, little.
pol. wulgaryzm h¢j ]ma=y\.
s=aw. uj-uj ]wuj, brat matki\,
ujada: czynność., dźwięk.
szczeka: zajadle.
jad=o – /arcie, zajad=y – za/arty,
ujada: – u/era:
wg T. Grzebieniowskiego, 1958 –
niepoprawnie – skomle:, ang. yelp.
ujarzmi: czynność. ¯ u` % jarzmo.
ujawni-:(enie ¯ u` % jawno.
W kraju dobrych manier i obyczaj[w
zabrak=o ujawnienia czy recenzent
czyta= ca=e dzie=o. Pozwala to na wy-
dawanie opinii na podstawie czytanych
jego fragment[w i swym do>wiadcze-
niu; recenzent wybiera jego cechy ze
swej listy negatyw[w i pozytyw[w,
sporz'dzonej na podstawie wydawa-
nia opinii o poprzednich pracach, i
przypisuje je troch" na >lepo.
Prawo w Polsce nie dzia=a w=a>ciwie,
nigdy nie dzia=a=o. Wsz"dzie braki i
furtki do obej>cia, jak w tym wypdku.
Tak Zenon Klemensiewicz wyda= opi-
ni" o S=owniku A. Brücknera, 1927.
Gdyby czyta= ca=y – mia=by j' inn'. Nie
bez znaczenia – w opinii nie przyst'pi=
do szczeg[=[w, bo te wskaza=yby na
zasi"g czytania; og[lnikami j' wyda=,
chwal'c dzie=o i gani'c jednocze>nie.
W kraju dobrych manier i obyczaj[w
nie ma potrzeby wyjawienia zwi'zku
Autora z tematem pblikacji. St'd nie
wiadomo na ile dzie=a pisane s' obiek-
tywnie, i w jakim celu – pomocy czy
zaszkodzenia komu, czemu.
W kraju dobrych manier i obyczaj[w
mamy nazwisko& Roman Mazurkie-
wicz, i has=o& staropol. m[r, zaraza ^
powietrze, i “ratuj si" gdzie kto mo/e”,
bo nie ma cytatu o takim zrozumieniu,
ani nie popisa= si" szerok' wiedz' w
sprawach j"zykowych ]jest specjalist'
od staropolskich pie>ni maryjnych –
pobo/ny cz=owiek, fa=szywy, wierny\.
Jest wyj>cie – sprawdzi: znaczenie z
innymi s=ownikami, lecz te nie zawsze
s' pod r"k', i – z pewno>ci' – znajd'
si" tacy, co przepisz' ufaj'c, tj. maj'c
zaufanie /e je/eli jest to publikacja,
to znaczenie jest w=a>ciwe. I ja tak
– pocz'tkowo – zaufa=em, sk=ada=em
odchy=ki znacze< na karb czasu ]mo/e
w innych wiekach takie one by=y\, do
czasu a/ zbyt wiele ich by=o, i zacz"=y
pokazywa: si" oczywiste b="dy.
ang. disclaimer.
ros. otricanie (hego).
ujazd UZ zjazd ¯ jazda ]konna\
˘ uje/d/a: ]konie\; powiat.
`wiat ¯ wiec ¯ wiadomo>:;
wietnik ¯ roznosz'cy wici.
staropol. ujazd –
yy
1. objazd lub obej>cie czyjej> posiad-
=o>ci przez rozjemc[w w celu wy-
tyczenia jej granic, rozgraniczenie
nieruchomo>ci,
2. wytyczona urz"dowo granica
posiad=o>ci, znak graniczny.
wg A. Br¥cknera 1927& graniczenie;
ujazd czyni: – ustala: granic".
uj': czynność. ¯ u` % ˚j': ¯ jat.
u` ]za`, po`\ % j': ]chwyci:\.
za(po•chwyci:. ˚u=api:.
ang. to catch,
ros. pojmat;-pojmat.
staropol. uj': – zmniejszy:.
†Old Polish subtract,
ujecha: czynność. ¯ u` % ˚jecha:.
†ujedna:, hujedna:, ujadna:
u(po•jedna: si", ¯ jeden ¯ odin.
ujedna: czynność. ¯ u` % ˚jedna:.
ujednolici: czynn. ¯ u` % jednolity.
ujemny ¯ ujma ]miej\ ¯ u` ]od\ % j':.
negatywny, z=y, szkodliwy, niepo-
my>lny, niekorzystny.
uje-{dzi:(/d/a:(alnia czynność.
uj"cie ¯ u` ]po\ % ¯ j': ]chwyci:\.
˘ po(za(prze•j':, ujmuj'cy.
uj-ma(emny(mowa: jęz.
szkoda moralna, uszczerbek,
uchybienie, zniewaga.
ujmuj'cy pierw. zabawny.
¯ u` ]za`\ % j': ]bawi:, chwyta:\.
u•prze•jmie – u•jmuj'co,
mSjp 1969& «poci'gaj'cy, powabny,
mi=y, zniewalaj'cy».
ujrze: ]si"\ ¯ u` % ˚jrze: ]patrze:\
¯ {renica ]oka\.
staropol. u{rzec, u{rec – ujrze:. ]$\
ang. see, perceive,
ros. uvidet;-uwidiet ¯ videt;,
zametit;-zamietit,
uj>cie rzeki ¯ usta.
s=aw. ust;e, ang. mouth.
niem. mund]e\,
staropol. hu>cie czy huszcie,
u>cie czy uszcie
} staropol. sz ^ > |. ]$\
uj>: ¯ u` % ˚j>: ¯ i>: ¯ itti.
¢uk holend. ch=opiec, ulicznik.
liczne, patronim. ~uk w nazwiskach;
`ak pol. odpowiednikiem& Stasiuk –
Stasiak, Michaluk – Michalak.
uk ˘ ucz, K ˘ Cz d{wi"k
huk, zwuk ]d{wi"k\,
"kuk  ucz KCz,
stuk(a:  puk(a:,
st"ka:  p"ka: ¯ puk,
]p'k\ ˘ p"k(a: ˘ p"katy.
ukucz&
buk  b'k, bucze:,
huk  hucz•e:(ny,
nauka  ucze< ]ukucz\.
yy
~uk, ~ucz, ~'k, ~ac, ~':
– chwyt; paj'k, pa='k, j'ka: ]si"\,
='ka, zaj'c, zaj':, pajac, poj':,
nauka, =uk, ucze<, =ucznik.
¢uka 1. jaw, 2. wysi=ek.
ukaz(a: ]pojawi:\, nauka.
s=aw. ruka ]r"ka\, muka.
ukamieniowa: ¯ u` % kamie<.
†ukan':
wyla: si", obla: si" kroplami.
ukara: czynność. ¯ u` % kara.
ukarmi: czynn. ¯ u` % ˚karmi:.
ukartowa: czyn. ¯ u` % karta.
ukatrupi: czyn. ¯ u` % ka ]do\ % trup.
ukaz ¯ u` ^ na` ^ po` ^ przy`
¯ kaz ˘ nakaz, kaza: i inne.
rozporz'dzenie cara,
rozkaz, dekret carski.
ukaza: ]si"\ ¯ u` % ˚kaza:.
ob(po•jawi:.
uk'-si:(szenie ¯ u` % ˚k'si:.
ukleja zool., ryba. Alburnus alburnus,
gat. ryby z rodziny karpiowatych.
ukl"kn': ¯ u` % kl"ka: ¯ kluk.
uk=ad(a:(ny ¯ u` % ˚k=ada:.
uk=ad(anka(ny(a: ]si"\
da•<(nina, haracz ]uk=ad – ob=o/enie
podatkiem\.
¯ u•k•=ad; u ^ pod ]˚u\, k ^ do; =ad
^ porz'dek ˘ uk=ad ^ podporz'dko-
wanie. W wyniku dorozumie< uk=ad
zmieni=o znaczenie na umow", plan;
uk=ada: – planowa:, kartowa:, aran-
/owa:, komponowa:, negocjowa:;
traktat, porozumienie; mi"dzynaro-
dowe uk=ady ]umowy\.
Pozosta=o rzadkie uk=adny – omal
archaizm polski – grzeczny, tj. daj'cy
si" podporz'dkowa:, dobrych manier,
/yj'cy w zgodzie z innymi – zn[w
umowa....
>redniow. uklad-uk=ad,
ros. dan;-da< ]da<, danina\.
uk=on(i: ]si"\ czynność.
¯ u` ]po`\ % k ]do\ % =on]o\.
s=owotw. poch. po(s•k=on.
staropol. uk=oni: si" –
oddali: si", odej>:. ]$\
ang. bow, to bow, homage,
ros. poklon-pok=on.
uk=oni: si" ¯ u` % ˚k=oni:.
uk=u-:(cie ¯ u` % ˚k=u:.
uknu: czynność. ¯ u` % knu:.
ukocha-:(ny ¯ u` % ˚kocha:.
uko-i:(jenie ¯ u` % koi:.
pokr. uspoko•i:(jenie.
uko=ysa: czynność. ¯ u` % ko=ysa:.
†ukon obowi'zek, powinno>:.
†ukona: ]si"\ uczyni:, ustanowi:.
ukonstytuowa:
uko<czy: ¯ u` % ˚ko<czy:.
ukopa: ¯ u` % ˚kopa:.
ukorzeni: si" ¯ u` % korze<.
ukorzy: ¯ u` % korzy:.
uko-s(>ny ¯ kos ]zez\ ˘ skos.
s=owotw. podstaw' ko>: ^ krzyw ˘
u•kos ^ krzyw•o ]przeciwie<stwo do
prawdy – prostolinijno>ci\,
po•kost – po•krycie.
pokosnyj wiatr – k=ad'cy ]/agle\.
u` ^ po` ^ na`.
por. arch. s=aw. kosog-kosog
]sko>nooki\.
ukradk-iem(owy ¯ kra>:, manier'
kradzenia, niezauwa/alnie.
staropol. ukra>:, hukra>:
nieme H. ]$\
ukrai<ski ¯ Ukraina ]na granicy\
¯ ukraj ]skraj, granica\ % na.
ukra>: czynność. ¯ u` % ˚kra>:.
ukr"ci: czynność. ¯ u` % ˚kr"ci:.
ukroi: czynność. ¯ u` % ˚kroi:.
ukrop war, kipi'ca, ciecz, wrz'tek.
wra/enie cia=a o energii zwanej
ciep=ot', dostarczanej mu przez
otoczenie&
dogodna, przyjemna – ciep=o,
zbyt wiele, w nadmiarze – gor'co,
zbyt ma=o, niedostatek – zimno,
i inne stopnie wra/e< z jej odbiorem
zwi'zane.
jeden z kilku stopni ciep=oty odbie-
ranej przez cia=o ludzkie&
lodowat-o(a – zab[jczo zimna,
zimn-o(a – niezno>nie ch=odna,
ch=odn-o(a – ledwie zno>na,
letni-o(a – tolerancyjna,
ciep=-o(a – przyjemna,
gor'c-o(a – nadmiernie ciep=a,
ukrop – zab[jczo gor'ca.
staroros. ukrop-ukrop,
s=owotw. pokr. kropla.
¢ukroch k"sek. pol. okruch....
staroros. ukrox-ukroch,
ros. kusok-kusok.
ukr[ci: ¯ u` ]przy\ % kr[ci: ¯ kr[tko.
staropol. okroci: –
1. okie=zna:, ujarzmi:,
2. ob=askawi:. ]$\
ang. repress, check, curb,
ros. podavl-qt;/it;,
obuzd-yvat;/at;.
ukruszy: ¯ u` % ˚kruszy:.
ukrwiony ¯ u` % krew.
ukry-cie(ty(wa: ¯ u` % ˚kry:.
¯ kry•:(t ˘ kryj[wka, skrytka.
ukrzy/owa-:(nie ¯ u` % krzy/.
ukszta=towa-:(nie ¯ u` % kszta=t.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
uku: czynność. ¯ u` % ku:.
ukulele czterostrunowy hawajski
instrument muzyczny.
†ukusi:
1. ugry{:, zje>:,
2. spr[bowa:, skosztowa:.
¯ u` ]czas\ % kus ]k"s\.
s=owotw. pokr. pokusa.
ang. to bite, to taste,
ros. ]gry{:\ u/kusat;-u(kusat,
]kosztowa:\ vkus-wkus.
†ukwapi: czynność. po>pieszy:.
¯ u` ]po`\ % kwapi: ]>pieszy:\.
s=owotw. pokr. skwapliwie.
ukwia=
rz'd jamoch=on[w morskich.
ukwiec-i:(a: ¯ u` % kwiat.
¢~ul ]ludzie\ ¯ lu` ]cz=ek\,
jak `el ]l.poj.\ i `le ]l.mn.\,
¯ u ]sk[ra\. lud, ludzie.
ul
1. dziura,
2. pomieszczenie dla pszcz[=
w postaci ma=ych domk[w
r[/nego kszta=tu,
3. jak w ulu ˘ wielki gwar, szum,
4. w bibliotece& skrzynka katalogowa.
wg s=ownika Webstera&
anglosas. hol ˘ ang. hole ]dziura\.
holh ˘ ang. hollow – puste miejsce,
dziura,
wg S. Lindego 1807&
letton. ula ]dziura\,
anglosas. hole, hale }z b="dem,
patrz wy/ej|, dun. hule, szw. hol
>redniow. ang. holwe, ang. hollow,
ros. ulej/nyj ]ul(owy\
ul ma by: podstaw' ulicy, b="dnie,
˚ulica ¯ u` ]od`\ % lica ]frontu\.
ula: ]si"\ ¯ u` ]nad`\ % ˚la:.
ulat-ywa:(nia: si" ¯ u` % ˚lecie:.
ul'c si" ¯ ul"gn': ¯ u` ]wy\ % l"g.
ulec skr. uleg•a:(=o>:.
podda: si", ust'pi:.
staropol. ulec –
uj>:. schroni: si", skry: si". ]$\
ang. give way, yield,
]komu\ succumb,
ros. ustupat; (komu).
ulecie: ¯ u` % lecie: ¯ lot.
ulecz-alny(y: ¯ u` % leczy: ¯ lek.
uleg-a:(=o>:(=y ¯ u` ]pod\ % lega:.
niem. liegen ]lega:\, ˚leg nr 465.
ulep-ek
mieszanina syropu z lekarstwem.
ulepi: ¯ u` % ˚lepi:.
ulepsz-y:(enie ¯ u` % lepiej.
†ulesie podlasie, u ^ pod.
ulew-a(ny potop deszczu,
yy
s=owotw. baz' yawl ]woda, mokrz\ %
staropol. YU, pokr. zlewa, UZ.
yawl – 1. =[d{ boczna na statkach,
2. rodzaj =odzi ze sterem, /aglem
nap"dzanej, “jak m[wi'” u/ywanej
pierwotnie w odniesieniu do jutlandz-
kich =odzi – said to be applied orig. to
Jutland boats, whence also Dan. jolle,
etc., wg S=ownika Webstera, 1962;
dobrze /e “jak m[wi'”, bo «yawl» to
«woda», =ac. «aqua» ˘ ital. staro/. mia-
sto Aquileia ˘ akwilejski ^ jawle<ski w
przek=adzie na j. wo=y<ski, 1288.
ule/e: ¯ u % le/e:
ul"g-a:(a=ka(n': si" proces.
s=owotw. pokr. wyl"g, zal'/ek.
gruszki ul"ga=ki ˚zimostradka
¯ zima % s=aw.-ros. strada: ]znosi:,
ang. to suffer, to endure, to bear\.
ul"kn': si"
ul-ga(gowy(/y:
umniejsz•enie(y:.
ulgn': ugrz"zn':, uwi"zn':.
ulic-a(znik(znica(zny(zka szlak.
¯ u` % lica ¯ lico ]czo=o, twarz, front\.
wg definicji przytoczonej przez S.
B. Lindego 1807, ulica& stanowiona
z wielu dom[w, jeden dom nie mo/e
stanowi: ulicy.
}czyli droga od frontu dom[w, ich
czo=a, J.D.|.
ulica prosta, ruchliwa.
dzi>& pas drogi miejskiej przeznaczony
dla ruchu ko=owego i pieszego.
my>lowo front vs. ty=&
• front ]lico, twarz, prz[d ˘ przodek\,
• ty= ]st, zad, w[r, plecy, ¢wrot\ ˘
ty=(ek ^ st(ek ^ zad(ek;
wor(ek, plec(ak, torba.
«st» ]prz[d\ w ang. street ]ulica\;
street ¯ strete ¯ strata ¯ st % rata.
staropol. uliczka –
furtka, brama, drzwi. ]$\
=ac. strata, anglosas. str≤t
>redniow. ang. strete
ang. street, franc. rue
ros. ulica-ulica.
ulik spoż. t=usty >led{ holenderski.
ulistni-enie(ony ¯ u` % li>:.
ulokowa: ¯ u` % lokata.
ulot
ulowy jęz.
ulot-ka(ny(ni: si" ¯ u` % lotka
¯ lotka, stan lotny ¯ lot.
ultimatum ostateczna oferta lub
propozycja, szczeg[lnie warunki
dyktowane przez jedn' ze stron
w dyplomatycznych rozmowach,
odrzucenie kt[rych prowadzi do
zerwania przyjaznych stosunk[w, i
mo/e spowodowa: wojn".
p[{no=ac. ultimus ˘ =ac. ultimatum
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
˘ ang. ultimatum,
ros. ul;timatym-ultimatum.
ultra-d{wi"k(fiolet(kr[tki(
(maryna pierwszy cz=on wyraz[w
z=o/onych, przedrostek oznaczaj'cy
najwy/szy poziom, skrajno>: tego,
co wyra/a pzryrostek, drugi cz=on
wyrazu.
ultras
ten, kto wyznaje skrajne pogl'dy.
ultymatywny ¯ ultimatum.
ulubi-eniec(ony ¯ u` % lubi:.
ul/y: czynność. ¯ u` % l/ej ¯ lekko.
†u=acni: u=atwi: ¯ =atwo.
u=agodzi: ¯ u` % =agodzi: ¯ godzi:.
u=am-a:(ek(kowy(ywa:
¯ u` ]z\ % ˚=ama:.
u=amek fragment, cz">: ¯ =ama:.
u=an je{dziec, konny ¯ ko< bu=any.
bu=an – u=an. ¯ tur.-tatarskiego.
u=anka – 1. kurtka noszona przez
u=an[w, 2. czapka u=a<ska z dasz-
kiem, granatowa z amarantowym
lampasem.
†u=api: si" ¯ u` % ˚=apa:.
z=apa:, schwyta:. ˚uj':.
s=owotw. baz' «=apa» ]chwyt\.
ang. to catch,
ros. pojmat;-pojmat.
u=askawi-:(enie ¯ u` % =aska
u=atwi-:(enie ¯ u` % ˚=atwi:.
staropol. u=acni: – u=atwi:.
u=om-ek(ny(no>:
1. karze=, kaleka, s=aby fizycznie,
2. nie podlegaj'cy regule, zwykle
pierwotny, np. j. grecki jest u=om-
ny ]w zasi"gu\, w zestawieniu z
wp=ywami =aciny.
staropol. u=omny – =amliwy, kruchy.
=ac. infirmus,
starofranc. i >redniow. ang. infirm,
ang. infirm, ros. slabyj-s=abyj.
u=owi: czynność. ¯ u` % ˚=owi:.
u=o/y: czynność. ¯ u` % ˚=o/y:.
¢u=ucziti, u=ucati
otrzyma:, otrzyma: w spadku.
>redniow. uluhiti-u=ucziti,
ulucati-u=ucati.
ros. poluhit;-po=uczit,
nasledovat;-nasledowat.
ang. to receive, to obtain, to get;
to gain, to win; to inherit,
to succeed to.
†u=uczy: utrafi:. ˚ugodzi:.
baz' strzelanie z =uku ¯ =uk.
u=ud-a(ny jęz. iluzja,
pokr. z=uda, UZ
u=udka bot. Omphalodes, ro>lina
z rodziny szerokolistnych, o b="kitnych
yy
kwiatach, kwitn'ca wiosn', ro>nie
dziko lub hodowana w ogrodach.
¢um jęz. roz, my>l, zmys=, m'dro>: ˘
umie:, duma ˘ duma:, zaduma,
zdumie:, umys=(owy; rozum ]sy-
nonimem\, umij"tno>: ]pojmowa:,
chwyta: my>li\ ¯ um % j"tno>: ¯ j':
]chwyta:\ ¯ s=aw. œt; ]j':, chwy-
ta:\, umiar, t=umacz, rozmy>lnie ]z
premedytacj', celowo\, s=aw. s uma
szedsze ]postrada: zmys=y, dosł. odej>:
od zmys=[w\.
staropol. um – umys=, poj"cie, duch.
anglosas. ]ge\mynd ]pami":\,
>redniow. ang. mind, mynd,
ang. mind, wo=. 1289 oum=-um
]rozum\, oum;-um, oumom=-
umom ]rozumem, my>l'\,
razoum=-razum ]domys=\,
ros. um, razum, Duma-Duma,
pol. zadumany ]zamy>lony\.
¢um(ys=(ie:(ij"tno>:(owa(awia:
wiedza, praktyka, waga.
rozum ]rozwaga\, duma, ˚um.
um-acnia:(ocni: ¯ u` % moc ]si=a\.
umai: czynność. ¯ u` % mai:.
umalowa: ¯ u` % ˚malowa:.
umar-=y(twia: ¯ u` ]z(e\ % mrze:.
staropol. umar=y, humar=y,
umer=y. ]$\
um-arza:(orzy: u>mierc•a:(i:.
¯ u` % mor.
umasowi: ¯ u` % masa.
umaszczenie ¯ u` % ma>:.
umawia: si" dogadywa: si".
¯ u` ]z\ % mowa ]gadka\. ˚umowa.
umaza: si" ¯ u` % ˚maza:.
umbra petr., chem.
1. ska=a ilasta zabarwiona wodoro-
tlenkami /elaza i magmu,
2. farba brunatna z tej ska=y.
umeblowa-:(nie ¯ u` % mebel.
umiar(kowanie ¯ u` % miara.
staropol. niemiernie – bez umiaru.
]$\
staropol. umiar – proporcja ]$\.
=ac. modus, moderare ]utrzymywa:
w granicach, powstrzymywa: si"\,
franc. modere, medicore,
>redniow. ang. moderat,
ang. moderat-ion(e,
ros. umerenn-ost;/yj.
umi-e:(j"tno>:(j"tny
staropol. umie•:(rny, humie•:(rny.
staropol. umienie –
1. mniemanie, rozumienie.
2. sztuka, umij"tno>:.
anglosas. cnawan ]zna:\ ˘ cnaw-
l≤c, >redniow. ang. knoweleche,
knowlege ]przyj"cie do wiadomo-
>ci, wyznanie\,
yy
ang. knowledge(able,
ros. zna-t;/ne-zna•t(nie.
umiejscowi: czynność.
umiera-:(j'cy(lno>: czynność.
†umierny 1. r[wnomierny, ]$\
2. umiarkowany, 3. wstrzemi"{liwy.
¯ u` ]w\ % s=aw. miera, pol. miara.
ang. 1. equal, 2. moderate,
ros. 1. ravnyj-rawnyj,
2. umerennyj-umierennyj,
3. vozder'nyj-wozdier/ennyj.
umie>ci: ¯ u` % ˚mie>ci:.
¢umiety od•rzuty, wy•mioty, brud.
staroros. umety-u,
ros. otbrosy, grqz;.
ang. refuse, offal, leavings, vomit
umi"dzynarodowi:
†umi"kcza: ¯ u` ]roz`\ % mi"kki.
rozmi"kcza:, rozrzedza:.
ang. soften, make soft, mollify,
ros. mqghit;-mjagczit,
smqghat;(sq)-smjagczat]sja\.
umi">ni-enie(ony ¯ u` % mi"sie<.
umili: czynność. ¯ u` % mi=y.
umilkn': ¯ u` % milczenie.
umi=owa: ¯ u` % ˚mi=owa:.
umizg(a: si" ¯ u` % mizgi.
mizdrzenie si", przypodobanie si".
umkn': ¯ u` ]ze`\ % ˚mkn':.
umniejszy: ¯ u` % mniej.
umoc-ni:(nienie(owa:
¯ u` % ˚mocowa: ¯ moc ]si=a\.
umoczy: ¯ u` ]za`\ % ˚mocz.
umoralni: ¯ u` % mora=(y.
umordowa: si"
¯ u` % ˚mordowa: si".
umorzy: ¯ u` % ˚morzy:.
staropol. umorzy: – u>mierci:. ]$\
ang. to sink, amortize,
ros. poga-wat;/sit; dolg.
umotywowa: ¯ u` % motyw.
umow-a(ny ¯ u` % mowa.
umo/liwi-:(a: ¯ u` % mo/liwo>:.
yy
doma oumira[t; bez slavy silny, kr"py ko< poci'gowy.
]w domu gin' bez s=awy, z zagrze- unia 1. jedno>:, 2. zgoda na po='-
waj'cej mowy Dani=y do walki, w czenie dla wsp[lnego zysku.
Ipat pod 1254\. Umar= te/ Semeon =ac. unio od unus ]jeden\; staro-
podczas wyprawy na Chorwat[w franc. >redniow. ang. i ang. union,
]Powest wrem. let\. ros. so[z, soedinenie, uniq,
umrz-e:(yk ¯ u` % mrze: ¯ mor. soglasie.
umundurowa: ¯ u` % mundur. unicestwi: ¯ u` % nicestwo ¯ nic.
umuzykalni: ¯ u` % muzyka. unicki ¯ unita ¯ unia ko>cielna.
¢unie, unsze lepiej, lepszy.
umy: ]si"\ ¯ u` % ˚my:.
staroros. une-une, unwe-unsze,
umyka: ¯ u` ]z`\ % myka:  mkn':.
ros. luhwe-=uczsze.
staropol. umyka: czego> –
usuwa:, odwraca:, uchyla:. ]$\ uniemo/liwi: czynność.
s=owotw. zamyka:, zamkn':. ¯ u` % niemo/liwy
¯ nie` % mo/liwy
umys=(owy(owo>: ¯ u` % my>l.
¯ moc, mag.
˚um ]u ^ za ˘ u(za•mys=\.
staropol. umys= – unieruchomi:
zamys=, zamiar, przypuszczenie. $ ¯ u` % nieruchomy
anglosas. ]ge\mynd ]pami":\, ¯ nie % ruch.
>redniow. ang. mind, mynd ˘ uniesienie
ang. mind, ¯ u` % nie>:
ros. um-um, razum, passudok. ¯ nosi: ]g[rowa:\.
wo=.1289 i oumysliv= 'e
s=b≠. ne bitisœ s nimi po- unieszcz">liwi:
¯ u` % nieszcz">liwy
lkom=. ]i umysliw ^ umy>li= wi"c
sobie nie bi: si" z nimi\ ¯ nie % szcz">cie.
umy>li: sobie ¯ u` % ˚my>le:. unieszkodliwi:
¯ u` % nieszkodliwy
umy>lnie ¯ u` % ˚my>le:. ¯ nie` % szkoda ]z=o\.
z premedytacj', przemy>leniem.
unie>: ]si"\
umywa-lka(lnia(: ]si"\ ¯ u` % my:. ¯ u` % ˚nie>: ]g[rowa:\.
zwrot& nie umywa si" ]daleko do r[w-
no>ci, zr[wnania si" z czym, kim, o unie>miertelni:
wiele gorsze, bez por[wnania\. ¯ u` % nie>miertelny
¯ nie` % >mier:.
¢~un m=ody ¯ j(unosza ˘
junak, Junka, niem. jung, uniewa/nia:
¯ u` % niewa/ny
s=aw. ounowa, unowa
¯ nie` % wa/ny ¯ waga.
U.N. Organizacja Narod[w Zjedn.
niem. Vereinte Nationen, uniewinni:
ang. United Nations, ¯ u` % niewinny
ros. Organizaciq ¯ nie` % winny.
Ob=edinënnyx Nacij uniezale/ni: ]si"\
†unaglenie oburzenie, gniew. ]$\ ¯ u` % niezale/ny
¯ nie` % zale/ny
unaj tutaj. ¯ le/e:, lega:.
innym& hetaj – tam.
unifik-acja(owa:
unaoczni: czynność.
¯ u` % naoczni: ¯ na % oczy. uniform

um[r ¯ u` % mor ]>mier:\. unarodowi: unik(a:(n': ¯ u` % ˚nikn':.

um[wi: si" ¯ u` % ˚m[wi:.
staropol. um[wi:, hum[wi:. ]$\
¢umre s=aw. umre zgin'= w walce.
wo=. 1289 oumrosta -umrosta
]“umarli” – zgin"li\, ø meha ego
oumrowa-ot miecza ego umrosza
]“umarli” od miecza jego\, oumira-
[hi-umirajuczi ]umieraj'c\,
umar= Roman zabity pod Zawichostem,
umar= Konrad Maz. zabity przez
Litwin[w. ...i inii ø meha ego
oumrowa ]i inni od miecza jego
umarli wo=., Ipat. 1231\,
¯ u` % narodowi: ¯ nar[d ¯ r[d.
uncja miara.
jednostka masy r[wna ok. 30 g, u/y-
wana w niekt[rych krajach; dawna
aptekarska jednostka masy.
¢unencz o>wiecony, o>wietlaj'cy.
obja>nia:, u>wiadamia:.
staroros. unenh-unencz,
ros. prosvq]ij-proswiaszczij,
ang. enlightening.
unerwienie ¯ u` % nerwy.
unger zool., zwierz.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
zw[d. s=owotw. pokr. zaw[d ]`nik\
˘ rolnik, g[rnik, hutnik, i inne.
unika-t(lny
unisono
unita
uniwersal-ny(izm
werset ^ zwrotka,
¯ verse ^ >wiat ^ strona ^ wrot ˘
Wroc=aw ^ Íwiatos=aw,
Universe ^ Wszech>wiat,
uniwersalny ^ wszechstronny,
uni` ^ wszech`.
=ac. versus ^ wiersz, wersety.
yy
uniwersyte-t(cki szkoln.
wszechnica, uczelnia, wy/szy szczebel
nauczania szko=y >redniej o nazwie li-
ceum og[lnokszta=c'ce; szko=a o kilku
wydzia=ach, daj'ca cykl systematycz-
nych wyk=ad[w popularnonaukowych,
przeznaczonych dla szerszych kr"g[w
ludno>ci, g=[wnie m=odych ludzi
zwanych studentami.
=ac. universitas ˘
starofranc. universite,
>redniow. ang. universite ˘
ang. university,
ros. universitet-uniwersitet.
uni/a: si" ¯ u` % ˚ni/a:.
uni/ony ¯ u` % ni/szy ¯ ni/.
s=uga, podleg=y, pod(od•dany, dzi>
zwrot grzeczno>ciowy.
wysoko  nisko; pe=en przesadengo
szacunku dla osoby wysoko urodzo-
nej lub na wysokim stanowisku.
†unor marzec; pierwszy m-c roku.
¯ =ac. unus ]jeden\ ˘ anglosas. an ˘
>redniow. ang. oon, one ˘
ang. one, ros. odin-odin ]jeden\.
b="dnie w Ss 1953&
“trzeci miesi'c roku, marzec”.
marzec by= pierwszym miesi'cem
roku w kalendarzu julia<skim,
w Polsce do 1586 roku.
unormowa:
¯ u` % normowa: ¯ norma.
unosi:
¯ u` % nosi: ]g[rowa:\
¯ nos ]g[ra\.
¢unoty m=odzi(e/.
staroros. unoty-unoty,
ros. [nowi, [nye,
niem. jung, >redniow. ang. yonge ˘
young; youthe ˘ youth ]m=odzie/\.
unowocze>ni:
¯ u` % nowoczesny
¯ nowo` % czesny ¯ czas.
†unskop, hunskop, huckop
˚hunckop, nieme H.
¢unuk pokr. wnuk.
s=aw. unuk-wnuk UW.
litera W nie by=a u/ywana, znana.
¢~u< wielki ¯ `o<, `a<.
Toru<, Wielu< ^ Wielona, i inne.
¢u<ci anim., zwierz. cielaki, ¯ jung.
staroros. un;ci-u<ci,
ros. tel;cy-telcy.
¢un: cielak, jele<.
staroros. un;c;-u<:,
ros. telenok, olen;.
uodporni: ]si"\
¯ u` % odporny ¯ od` % parcie.
uog[lni-:(enie
¯ u` % og[lnie, og[lny ¯ og[=.
uosobi-:(enie ¯ u` % osoba.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
czasownik i rzeczownik&
1. przypisa: przedmiotom,
zjawiskom, cechy ludzkie,
2. posiadaj'cy cechy danej osoby.
upad-a:(ek(=o>:(=y ˚upa>:.
upad=o>: – niewyp=acalno>:,
upad=y – nikczemny, nie maj'cy zasad
moralnych, pod=y, OA.
staropol. upad – upadek, nieszcz">cie,
upadanie – upadek. ]$\,
˚upa>:.
¢upadki wilawyje
podchody fa=szywe.
staroros. upadki vilavye-
upadki wilawyje,
ros. podxody lukavue.
upadla: ˚dziwol'g j"zykowy
czas tera{niejszy& upadla:, powsta=y
z czasu przesz=ego& upodli:.
upad=o>: ˚upada:.
upad=y ze zwrotu& do upad=ego,
tj. do kresu si=, dobitnie& a/ do
upadku na ziemi".
upaja: ]si"\
napawa: ¯ poi: ¯ pi: ]wch=ania:\.
upa-=(lny meteor.
przypiek(aj'cy ¯ u` ]pod, przy\ %
pal ¯ pali: ]pieka:\ ˘ piec.
staropol. upali: –
opali:, rozgrza:, spali:. ]$\
ang. heat of the day,
ros. 'ar-/ar, teplota-tiep=ota.
upami"tni: ]si"\ utrwala: co,
zwykle wydarzenia, w pami"ci,
poprzez budow" pomnik[w, tablic
pami'tkowych, zapiski.
staropol. upami"ta: – pami"ta:,
nie zapomnie:, pow>ci'gn':. ]$\
ang. render memorable,
ros. delat; dostopamqtnom.
upa<stwowi: czynność.
¯ u` % pa<stwowy ¯ pa<stwo.
upar-ty(ciuch ¯ parcie, AØ,
u ^ na ^ za ^ po
˘ nap[r, zapora, poparcie.
ros. uprqmyj ]uparty\.
1. upa>: ¯ u` % ˚pa>: ¯ pada:
¯ pad.
niem. fall ]u(wy(przy•padek, spad\,
fällen ]r'ba:, >cina:, po=o/y:\,
anglosas. feallan,
>redniow. ang. fallen ˘ ang. fall,
ros. past;-past ˘ padenie-
padenie, na/pod-past;.
2. upa>: ¯ u` % pa>: si" ¯ ¢past.
upatr-zy:(rywa: ¯ u` ]wy`\ %
˚patrze: ¯ patry ]oczy\.
staropol. upatrowa: –
spogl'da:, rozgl'da: si".
ang. to watch for, to track,
to chose from,
ros. nabl[dat;-nabljudat.
yy
upcha: ¯ u` % ˚pcha:.
†upe=nie ca=kowicie, zupe=nie.
ang. completely, entirely, whole,
ros. polno-po=no, celoe-cie=oje.
upe=noletni:
¯ u` % pe=noletni
¯ pe=no` % letni ¯ lat pe=en.
upe=nomocni:
¯ u` % pe=nomocny
¯ pe=no` % mocny ¯ moc ]si=a\.
upewni-:(a: si"
¯ u` % pewny ]niew'tpliwy\.
up"dzi: ¯ u` % ˚p"dzi:.
upi': ¯ u` % ˚pi':.
upi: si" ¯ u` % ˚pi:.
upiec ¯ u` % ˚piec.
†upienie ¯ u` % pienie ¯ pia:.
zawodzenie /a=osne, j"ki, lament.
upiera: si" ¯ u` % parcie.
upierzenie ¯ u` % pi[ra.
upierzony – pokryty pi[rami.
upi"kszy: ¯ u` % pi"kno.
upija: ]si"\ ¯ u` % pija: ¯ ˚pi:.
upilnowa: ¯ u` % ˚pilnowa:.
upi=owa: ¯ u` % ˚pi=owa:.
upina: ¯ u` % ˚pina:.
upi-[r(orny(erzenie zjawa.
¯ u` % pierze ¯ pi[ro.
†uple>: zapl'ta:, uwik=a:.
¯ u` ]za`, wy`\ % ple>:.
uple>: ¯ u` % ˚ple>:.
†uploteczka wst'/ka do warkocza.
¯ u` ]w`\ % ple>:.
up=awy wydzielina /e<skich na-
rz'd[w rodnych.
up=az lekko nachylona powierzch-
nia ci'gn'ca si" wzd=u/ zboczy dolin
polodowcowych w Tatrach, zwykle
poros=a traw'.
up=odni:, up=odzi:
¯ u` ]za`, s`\ % p=odzi: ¯ p=[d.
up=y-n':(wa:(w
¯ u` % ˚p=yn':, p=ywa:.
up=ynnia:
¯ u` % p=ynny ¯ p=yn.
upod-abnia:(obnia:
¯ u` % podoba: sobie, OA.
upodl-i:(enie
¯ u` % pod=y ¯ pad=y moralnie.
upadla: ˚dziwol'g j"zykowy.
upodoba-:(nie
¯ u` % podoba: si".
upodobni: ¯ u` % podobny.
upo-i:(jenie(jny, upaja:
odurzenie, oszo=omienie trunkiem
yy
lub prze/yciem.
†upokoi: uspokoi:.
¯ u` % pok[j.
upok-orzy:(arza: poni/y:, posta-
wi: kogo w ha<bi'cym po=o/eniu,
pozbawi: osob" godno>ci osobistej.
¯ u` % pokora ¯ po` % kora ]wzd=u/\.
ang. humiliate, humble,
ros. uni-zit;/'at;-uni•zit(/at ¯
u-u % nizkij-nizkij.
upolowa: ¯ u` ]czas\ % polowa:.
¢upo=ownia po=[wka; chochla,
szufelka, czerpak.
staroros. upolovnq-upo=ownia,
ros. polovnik, kovw.
upomin-a:(ek
¯ u` ]przy, na\ % ˚pomnie: ¯ pami":.
staropol. upominek –
przestroga, ostrze/enie. ]$\
upomnie-nie(: ]si"\
u ^ na
=ac. ex` % hortari ]nalega:, pop"dza:,
namawia:\ ˘ exhortari,
>redniow. ang. exhorten, ang. exhort,
ros. uve]a-vat;/at;-
uwieszcza-wat(t ]upomina:\.
=ac. exhortari ˘ exhortatio ˘ staro-
franc. ˘ >redniow. ang. exhortacion,
>redniow. ang. exhorten,
ang. exhortation ]upomnienie\,
ros. uve]anie-uwieszczanie.
upora: ]si"\ da: sobie rad" z czym,
sko<czy:. ¯ u` ]czas dok.\ % para: si"
]zmaga: si"\.
uporczywy, uporny trwaj'cy
ci'gle, nie przerwany, nieustanny.
staropol. uporny – uparty, uporczywy.
]$\
=ac. obstinare ˘ obstinatus ˘
>redniow. ang. i ang. obstinate,
ros. uprqmyj-uprjamyj,
upornyj-upornyj.
uporz'dkowa:
¯ u` % porz'dek
¯ po` % rz'd(ny.
uposa/y: ¯ u` ]wy\ % posag, G?.
upo>ledz-i:(enie
¯ u` % po>ledni ]ostatni\
¯ u` % po>lad ]ostatek\.
upo>ledza: ˚ dziwol'g j"zykowy.
upowa/ni-:(enie
¯ u` % powa/ny
¯ po` % waga.
upowa/nia: ˚dziwol'g j"zykowy.
upowszechni-a:(enie
¯ u` ]roz\ % powszechny
¯ po` % wszech ]wsiech\.
up[r ¯ op[r ˘ uparcie, ˚prze:.
upra: ¯ u` % ˚pra:.
upragniony ¯ u` % pragn': ¯ praga.
staropol. upragniony – spragniony.
=ac. desiderare ˘ starofranc. desi-
rer ˘ >redniow. ang. desiren ˘
ang. desire ˘ desired,
ros. 'elatel;nyj.
uprasowa:
¯ u` % prasowa: ¯ prasa.
uprasza:
¯ u` % prosi: ¯ prosz".
upraszcza:
¯ u` % prosty.
upraw-a(ia:(ny
¯ u` % prawi:.
uprawdopodobni:
¯ u` % prawdopodobny
¯ prawda % podobno.
uprawni-:(enie
¯ u` % prawny ¯ prawo.
uprawomocni:
¯ u` % prawomocny
¯ prawo` % mocny ]silny\
¯ moc ]si=a\.
uprosi: ¯ u` % ˚prosi:.
upro>ci: ¯ u` % prosty.
uprowadz-i:(a: ¯ u` % ˚prowadzi:.
wo=. 1289 izvede-izwiede
]uprowadzi=\.
uprz'ta: ¯ u` ]s\ % sprz"t.
uprz'/  zaprz"g ¯ prz"g ]ci'g\,
G?, Å´, u ^ za,
zesp[= po='czonych ze sob' pas[w
rzemiennych lub parcianych, zak=a-
danych na zwierz"ta poci'gowe w
celu kontroli ich w drodze ci'gni"cia
czego, zwykle pojazdu.
ang. harness.
ros. uprq';-upria/ ]uprz'/\.
w"dzid=o bit ]metalowa spinka\,
chom'to collar ]na szyi\,
podogonie crupper ]pas na grzbie-
cie a/ do ogona by uprz'/ nie
zsuwa=a si" na boki,
staropol. szwancrym ¯ niem.\,
lejce, cugle rein ]nadaj'ce kierunek\,
postronek tug, trace ]po(na•ci'g\,
klapki na oczy blinder,
kantar, uzda halter.
uprze: si" ¯ u` % ˚prze: si".
uprzed-ni(za:(zaj'cy(
(dzenie(zi: ¯ prz[d.
wo=. 1289 e'e pre∂i skaza-
xom= -e/e predi skazachom ]ju/
uprzednio o(powiedzia=em\,
pered≠-perede ]uprzednio\.
uprzejmy grzeczny, ujmuj'cy ˘
przejmowa: si".
u•prze•jmie – u•jmuj'co ¯ j':
]chwyta:\, u ^ prze ^ po ^ za.
staropol. uprzejmie –
szczerze, otwarcie, przyja{nie. ]$\
staropol. uprzejmo>: – prostota,
szczero>:, oddanie, /yczliwo>:,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
staropol. uprzejmy –
szczery, /yczliwy, serdeczny. ]$\
ang. kind ˘ kindness; courtesy,
ros. dobrota-dobrota ]uprzejmo>:\
uprzemys=owi-:(enie
¯ u` % przemys=.
uprzyjemni-:(a:
¯ u` ]za\ % przyjemno>:
¯ przy` % ¢jem ¯ j': ]chwyci:\.
uprzykrzy: ¯ u` % przykro>:.
uprzyst"pni-:(a: ¯ u` % przyst"p
¯ przy` ]do\ % st"p ]j>cie\.
uprzytamni:
¯ u` % przytomno>:
]1. obecno>:, 2. przy zmys=ach\.
uprzywilejowa-:(nie(ny
¯ u` % przywilej.
upudrowa: ¯ u` % puder.
upu-st(>ci: ¯ u` % ˚pu>ci:.
upycha:
¢ur gr. uron ˘ =ac. urina ˘
ang. urine – mocz;
podstawa s=[w zwi'zanych z ko-
pulacj', np. knur, tur, kur ]kogut\,
jur(ny, kurwa, kurwis ]prus. w[= \,
kura, kocur, uroczysko, urwis, szura:
]rucha:\ ˘ s=aw.-ros. wurin=-szurin
]szwagier\; vostruxa, gdzie vost –
vozrast ]wzrost, ro>ni"cie, rozmiar,
wielko>:, rozw[j\.
¢Ur, Urnamm szumer. –
1. miasto, nazwa grodu Szumer[w
nad rz. Eufrat, w Mezopotamii,
˚urban,
2. my>liwy.
ura# okrzyk. ¯ huragan ]sztorm\ ]$\.
okrzyk do szturmu na pozycje oko-
panego wroga.
huragan ]sztorm\ ˘ uragan ]nieme H,
jak historia ˘ istoria, i inne; szturm\.
wg S=ownika Webstera, 1962&
niem. hurra ]17-wieczna wymiana
uprzedniego huzza ˘ pol. huzia#\,
ang. hurra]h\ ¯ hurricane ]$\,
ros. ura-ura ¯ uragan-uragan ]$\.
urabia: ¯ u` % robi:.
uraczy: ]si"\ ¯ u` % raczy:.
uradowa: si" ¯ u` % radowa: si".
ucieszy: si".
uradzi: ¯ u` % ˚radzi:.
uran(owy
1. planeta Uran, 7-ma w kolejno>ci
od S=o<ca, ˚planeta,
2. promieniotw[rczy pierwiastek
chemiczny, ci"/ki metal o sre-
brzystym po=ysku.
gr. ouranos ]niebo\ ˘ Ouranos ]w
greckiej mitologii& b[g, uosobienie
Nieba, syn Gaea’i – Ziemi, i ojciec
Titanus, Furiesa, i Cyklopa, zrzuco-
ny przez syna Kronusa – Saturna\,
yy
=ac. Uranus,
ang. ]b[g-Niebo i planeta\ Uranus,
]pierwiastek chem.\ uranium.
†urani: ¯ u` % ˚razi:.
zada: ran", okaleczy:, zrani:.
s=owotw. pokr. ˚uraz.
urasta: ¯ u` % ˚rosn':.
uratowa: ]si"\ ¯ u` % ˚ratowa:.
uraz(i:(a(owy ¯ u` % ˚razi:.
¯ u` ]z`\ % raz ]cios, w przen. rana\.
zrani: fiz. i w przen.
staropol. uraz – uszkodzenie, rana. $
staropol. urazi: – uderzy:, zrani:. $
ang. ]fizyczny\ hurt, injury,
]moralny\ shock,
ros. ]fizycznie\ ranit;-ranit,
]ob(u•razi:\ oskorb-lqt;/it;.
ura/a: ¯ u` % ˚razi:.
ur'ba: ¯ u` % ˚r'ba:.
ur'ga(:(j'cy(liwy(owisko
¯ ruga:. uw=acza:, =aja(:, ubli/a(:.
rug ]r'g\ ˘ krug ]ko=o\  blisko ˘
u(po•bli/e, ubli/a:, U ˘ Å, ´.
rug ]blisko\ ˘ u•r'ga: ]u•bli/a:\,
krug ]okr"g\, drug ]bli{ni\.
staropol. zrz'ga: – ur'ga:. ]$\
ang. to abuse, to revile, to rail at,
to insult, ros. rugat;-rugat.
urban(ista(istyka(izacja
=ac. urb ]miasto, gr[d\ ˘ urbanus ˘
ang. urban, ros. gorodskoj.
†urbanek bot. bodziszek. ]$\
urealnia: ¯ u` % realny.
uregulowa: ¯ u` % regula•rny(cja.
uremia ci"/kie zatrucie organizmu
produktami przemiany materii wsku-
tek niewydolno>ci nerek.
gr. uouron ]mocz\ % haima ]krew\
˘ nowo=ac. uremia,
ang. uremia ]od ok. 1857\,
†ur"pno>: uroda, pi"kna powierz-
chowno>:. ]$\
¢uristanie zabieganie w celu.
staroros. uristan;e-uristanie,
ros. ryskat;, ang. to run about, to
travel about; to loaf about.
urlop ustawowo zagwarantowana
przerwa w dniach w wykonywaniu
pracy z zachowaniem zarobk[w.
niem. urlaub.
¢urman obce, }arch.|
1. bisurman – pozbawiony sumienia
i warto>ci moralnych, zuchwa=y
przy tym, zwykle o Turkach i muzu=-
manach ]osma<sko-tur.$\, ˚Ur,
2. s=aw. urmane ]XII w.\ –
Normanowie.
urna kult. waza na prochy zmar=ego,
po ich kremacji, popielnica.
=ac. urna ¯ urne ]wypalania urny
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
z gliny\
ang. urn, ros. urna.
urob-ek(i: ]si"\ ¯ u` % ˚robi:.
1. wydobywanie kopaliny,
2. ten/e materia=,
3. szlam z okruchami skalnymi
wyci'gni"ty na powierzchni"
otworu wiertniczego.
staropol. urobek – zarobek. ]$\
uroczy(:(sko(sto>:(sty
pe=en uroku wdzi"ku, ujmuj'cy,
zachwycaj'cy, czaruj'cy.
u•rok ^ po•dziw ^ za•chwyt(j"cie,
za•r"czyny ^ za•chwacenie(j"cie.
uroczysko – 2 r[/ne {r[d=os=owy&
1. ¯ roki s'dowe ¯ u` ]wy`\ % roki
¯ rok ]czas\;
u dawnych S=awian& miejsce zwykle
w g="bi puszczy, zwi'zane z kultem
b[stwa, z odbywaniem narad, s'd[w,
2. ¯ uroczy: ]obmani:\ ¯ rok ˘ wzrok,
zdrok; % `ysko ]zasi"g\ ˘ np. blisko,
biczysko ]bicz o du/ym zasi"gu\;
potocznie& miejsce odludne, pustko-
wie ]puszcza ^ pustynia ^ odludzie\
rozleg=e miejsce w terenie, na obni-
/eniu, bez punkt[w orientacyjnych
w pobli/u, b='d si" w takim miejscu
czepia, szczeg[lnie noc'& droga –
wydaje si" – prowadzi do wsi X, a
gdy p[jdziesz ni' – wyjdziesz na wie>
Y, z dala od X, w zupe=nie innym
kierunku.
wi"cej ˚pustynia, puszcza ]odludzie\.
†uroczysko
¯ urok % `isko, `yszcze ]zasi"g\.
miedza graniczna, granica. ]$\
¢urod ros., potw[r, pokraka, zdefor-
mowany; w j. pol. urodziwy ]pi"kny\;
zmiana znaczenia na przeciwne po-
przez dorozumienie ]kpin", drwin",
po>miewisko wzi"te dos=ownie; u
jest negatywem w s=owach& u-rod\;
urodziwy – dziwol'g ]urod ^ l'g
¯ ul"ga-:(=ka ˘ a gdzie si" on taki
ul'g=$\.
uroda wygl'd.
urodziwy – pi"kny, przystojny,
dorodny, na schwa=
¯ u(rodzenie ]U – niedobrze, sym-
bol z=a...\. odwr. s=aw. urod
]pokraka\, wynik drwin, ironii,
na>miewania si", uszczypliwo>ci.
podobnie ang. blood }blad| ]krew\ ˘
blady ]bezkrwisty\, anglosas. bryd ˘
ang. bride – }pi"kna| panna m=oda ˘
pol. brzydka...
†urodno>: /ycie, przebieg /ycia. $
†urodny urodziwy, dorodny.
franc. beau, elegant, genereux,
ang. handsome,
ros. krasivyj-krasiwyj.
urodzaj
1. pierw. plon, zbi[r /yta
yy
¯ s=aw. uro'aj, ro'; ]/yto\,
ro/ ]/yto, p=[d ziemi\ ˘ rodzi:
˘ urodzaj.
2. dzi>, wynik upraw i zasiew[w
ponad przeci"tn'.
urodz-iny(enie(i: ]si"\ ˚rodzi:.
staropol. urodzenie –
1. wydalenie przez kobiet" w ci'/y
/ywego p=odu poza jej =ono,
sp=odzenie, zap=odnienie,
2. przyj>cie na >wiat,
3. wrodzone cechy fizyczne, uroda,
4. pochodzenie.
anglosas. beran ]nosi:, w ci'/y by:\
˘ anglosas. byrde, gebyrde ˘
>redniow. ang. birthe, burde ˘
ang. birth(day,
ros. ro'denie-ro/dienie ˘
den; ro'deniq-die< ro/denija.
†urodzony tytu= grzeczno>ciowy
szlachcica, szlachetny, wielmo/ny.
urografia med. badanie rentgenow-
skie narz'du moczowego.
¯ urogram ]zdj"cie rentgenowskie
narz'du moczowego\
uroi: sobie przedstawi: sobie.
uroj-enie(ony przewidzenie, ujrze-
nie wyobra{ni' rzeczy nieistniej'cej
w og[le lub w danej chwili, cz"sto
niedorzecznej, typowe dla os[b do-
tkni"tych chorobami psychicznymi.
¯ r[j ^ my>l ˘
u•roj•enie ^ z•my>l•enie,
s=owotw. koncepcji 002.A. ]synoni-
my maj' te same przed`, przyrostki\
niem. täuschung, verblendung,
wahn, franc. leurre, illusion, hallu-
cination, ang. fancy, delusion,
]urojony\ imaginary,
ros. ill[ziq-illuzija, staroros.
optiheskπj obman=.
¢urok zgoda, umowa, uk=ad.
pouczenie, instrukcja, u(ws•kazanie,
napomkni"cie, wzmianka.
zap=ata; kara.
staroros. urok-urok,
ros. ugovor, uslovie> nasta-
vlenie, ukazanie> plata,
podat;> wtraf.
ang. agreement; instruction, infor-
mation, direction; hint; pay]ment\.
urok osob. powab.
uroczysty – podnios=y,
zauroczy:, uroczy•sko(szcze,
u•rok ^ po•dziw ^ za•chwyt(j"cie,
za•r"czyny ^ za•chwacenie(j"cie.
urok czyt. wspak, ze zmian' K ˘ Cz,
O ˘ A ˘ czaru, czaru ˘ czary.
uro-logia(gram(grafia badania
rentgenowskie uk=adu moczowego.
gr. ouro ]mocz\ % gramma ]zapis\.
uro-i:(jenie ¯ u` % roi:.
uroni: ¯ u` % roni:.
yy
urosn': ¯ u` % ˚rosn':.
†urost ˚wzrost. ¯ u` ]wz`\ % rost.
urozmaic-enie(i:
¯ u` % ˚rozmaity ¯ roz` % mai:.
ur[>: ¯ u` % ˚rosn':.
uruch-omi:(amia:
¯ u` % ruchomy ¯ ruszy:.
†urupny pi"kny. ]$\
urwa: ]si"\ ¯ u` % ˚rwa:.
urwipo=e: ¯ u` % ˚rwa: % po=e:.
=ubuz, hultaj, nicpo<.
urwis(ko(ty ¯ u` % ˚rwa: % `isko
]`isko ^ zasi"g\; obryw.
†urychli: po>pieszy:. ˚po>piech.
¯ u` % rych=o ]szybko, niezw=ocznie\.
uryna fizjolog. mocz.
uryw-ek(a:(kowy ¯ u` % ˚rwa:.
AE, KC.
urz'd urząd. ¯ u` ]za`\ % ˚rz'dzi:.
1. organ w=adzy publicznej o
okre>lonym zakresie dzia=ania,
2. funkcja, stanowisko,
zaj"cie urz"dnika.
staropol. urz'd – powinno>:,
obowi'zek, funkcja. ]$\
¯ u` % rz'd ]pan\. ˚pan, rz'd.
=ac. officium, starofranc. i >redniow.
ang. offiz, ang. office(r,
ros. ]urz'd\ kontora, b[ro,
kancelariq, pravlenie,
]pozycja\ dol'nost;, slu'ba,
]eccl., ko>c.\, slu'ba-s=u/ba,
ros. ]urz"dnik\ hinovnik,
dol'nostnoe lico.
]urz'd miasta, zarz'd, rada miejska\
magistrat ¯ =ac. magistratus
]urz'd zwierzchni\ ˘
am.-ang. city hall; magistracy ˘
ros. nahal;stvo-naczalstwo;
magistrat-magistrat.
pol. ratusz ¯ niem. rathaus.
urz'dz-a:(i: u` ^ za`
¯ u` % ˚rz'dzi: ¯ rz'd ˘ porz'dek.
1. nada: czemu pewien =ad, ustawi:,
u=o/y: by funkcjonowa=o, z my>l',
2. przedsi"wzi':, zorganizowa:,
odby:, zrobi:.
ang. arrange, organize, install,
ros. ustr-aivat;/oit;,
pri-vodit;/vesti v porqdok ¯
porqdok-porjadok ]=ad, porz'dek\,
prigotov-lqt;/it; ]przygoto-
wa:\. ˚urz'd, rz'd, pan.
urz'dzenie techn..
urze-c(ka: KC ¯ uro•k(czy.
urzeczywistni-:(a:
u•rzeczywistni: – z•iszczy: ¯ istota.
urz"d-niczy(nik(owa:(owy
terminy zwi'zane z urz"dem ¯
˚rz'd.
ur/n':, urzn':
¢us, uz anat. usta i okolice.
usy – w'sy, uzkij – w'ski;
p's, d's(y(anie(a: si",
k'sa:, dzi's=a, buzia, wkus ]smak\.
usy pokr. ang. pussy ]kot(ek\ ˘
puszysty.
¢us ¯ =ac. `osus ]w pe=ni\ ˘
dzikus, malus, raptus.
USA Stany Zjednoczone Ameryki
}P[=nocnej|.
niem. Vereinigte Staaten ]von
Amerika\,
ang. United States of America,
ros. Soedinënnye Wtaty-
Soiedinionnye Sztaty.
†usadka
zasadzka, stanowisko my>liwskie. $
†usadnik
wsp[=mieszkaniec, parafianin.
usadowi: ]si"\ ¯ u` ]po`\ % sad.
†usadzi: si" ¯ u` % ˚sadzi:.
¯ u` ]na`, za`\ % sadzi:. ]$\.
nalega:, usi=owa:, zawzi': si".
usamodzielni-a:(: ]si"\ proces.
¯ u` % samo % dzia=a:.
usankcjonowa: ¯ u` % sankcja.
usatysfakcjonowa-:(ny
¯ u` % satysfakcja ]zadowolenie\.
zadowol•i:(ony.
uschn': ¯ u` ]czas dok.\ % ˚schn':.
usia: ¯ u` ]czas dok.\ % ˚sia:.
usi'>: ¯ u` ]czas dok.\ % ˚si'>:.
usidli: ¯ u` ]czas dok.\ % sid=o.
usidla: ˚dziwol'g j"zykowy.
usiec ¯ u` % ˚siec.
usiedzie: ¯ u` ]czas dok.\ % sad.
†usile
1. gwa=t, przemoc, si=a bezprawnie
stosowana, ¯ nasile,
2. praca, trud, u ^ wy ¯ wysi=ek.
staropol. usile czyni: – gwa=ci:. ]$\
usilstwo – gwa=t, przemoc, si=a.
usi=owa: – pracowa:, trudzi: si".
¯ u` ]na`, prze`\ % si=a ]moc\.
ang. violence, to violate, to rape,
ros. nasilie-nasilie ˘ nasilo-
vat;, iznasilovanie.
usi-lny(=owa:(anie ¯ u` % ˚sili:.
uskakiwa: ¯ u` % skaka:, ˚skoczy:.
dziwol'g j"zykowy ¯ uskoczy:.
uskar/a: ]si"\ ¯ u` % ˚skar/y:.
usk=ada: ¯ u` % sk=ada: ]zbiera:\.
uskoczy: ¯ u` % ˚skoczy: ¯ uskok.
uskok ¯ u` % skok.
†uskromi: poskromi:, u>mierzy:.
¯ u` ]po`\ % skromi: ¯ skromno>:.
uskrzydli: ¯ u` % skrzyd=a.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
uskuteczni: ¯ u` % skutek.
us=a: ¯ u` % ˚s=a:.
us=ucha: ¯ u` % ˚s=ucha:.
us=ug-a(iwa:(owy G?
us=u/-ny(y: ¯ u` % ˚s=uga.
staropol. us=u/enie – po-moc(s=uga.
us=ysze: ¯ u` ]po, za\ % ˚s=ucha:.
wo=. 1289 ouslywav=-us=yszaw
]us=ysza=, s=ysz'c co\.
usma/y: ¯ u` % ˚sma/y:.
¢usnie, usmie sk[ra.
staroros. ushie-usnie, usmie-
usmie, ushiqnnyj-usniannyj
]sk[rzany\, ros. ko'a-ko/a.
†usnacht
staropol. hausknacht, husknacht,
usnacht –
cz=owiek bez ziemi, nieosiad=y,
najmuj'cy si" do s=u/by, s=uga.
usn': ¯ u` ]za\ % ˚sn':.
¢usobica zdarz. wypadek dziejowy
wewn'trz kraju, o nieprzyjemnym,
negatywnym wyd{wi"ku, jak k=[tnia,
sp[r, rozruchy, zamieszki, powstanie,
zmagania o w=adz".
t=umaczone na j. ang. jako& intestine
strife, gdzie&
intestine ]kiszka\ ma by: symbolem
wn"trza; strife – k=[tnia, sp[r, por[/
nienie, dysputa, walka; prowadz'ce do
niezrozumienia dla angloj"zycznych
]o co tu chodzi$\, w specjalistycznym,
wielce szczeg[=owym s=owniku j.
ang. obja>nienie idiomu jednak jest&
Webster’s Third New International
Dictionary, by Merriam-Webster;
Springfield, Massachusetts, USA,
1971, stron 2662, du/ego formatu 33
x 22 cm, wielko>: czcionki 7 punkt[w
]bardzo drobny druk\ – olbrzymia
ksi"ga.
najbli/szym polskim odpowiedni-
kiem& skr"t kiszek, ˚kiszka.
usp-okoi:(akaja: ¯ u` % spok[j.
OA; uspakaja: ˚dziwol'g j"zy-
kowy ¯ uspokoi:.
¢uspie zasn'=; zamek.
staroros. uspe-uspie,
ros. usnul> zamok.
¢uspienie pogr'/enie w sen.
pokojowe zako<czenie.
>redniow. uspenie-uspenie,
ros. pogru'enie v son,
mirnaq konhina, podobnaq
snu.
uspo=eczni: ¯ u` % spo=em.
czyni: dobro w=asno>ci' og[ln',
ca=ego spo=ecze<stwa.
usposobi-:(enie ¯ u` % sposobi:.
1. przygotowa: na co, nastroi:,
2. wrodzone w=a>ciwo>ci, charakter,
yy
natura,
3. chwilowy stan psychiczny,
humor, nastr[j.
usprawiedliwi-:(enie
¯ u` % sprawiedliwo>:
¯ s` % prawo ]s=uszno>:, racja\.
usprawni-:(enie ¯ u` % sprawni:.
ust-a(tny wargi zamykaj'ce jam"
ch=onn' ]ustn'\.
ust – wie>: ]wiod", wiedzie, wi[d=\,
pro•wadzi: ¯ woda.
dosł. wiod'ce do prze•wodu pokarmo-
wego; wiod" i prze•w[d ¯ woda; Ustka,
uj>cie rzeki ]ang. mouth, niem. mund
– usta\, k•ust•osz ]prze•wod•nik\.
uj>cie rzeki dla samej rzeki jest jak usta
dla }kr"tego| przewodu pokarmowego
– dobitna analogia i nic dziwnego /e
tak zastosowane.
usta w zwi'zku s=owotw. z m•usta•che
]w's, u m"/czyzn& zarost mi"dzy
g[rn' warg' szcz"ki a nosem\, czy
odwtotnie& mustache z ustami.
niem. m¥nd, anglosas. muth,
ang. mouth, czes.-s=ow. usta,
carn. usta, chorw. vusta, vuzta,
vuszta,
wo=. 1289 ousta-usta ]usta\,
iz oust=-iz ust ]z ust\,
oustna ispodnϳ-
ustna ispodnaja ]warga dolna\ ˘
ust-a/nyj ¯ oust;e ]uj>cie\.
usta: ¯ u` ]prze\ % sta:.
1. po(za•przesta:, urwa: si",
sko<czy:, ¯ ustawicznie, stale,
2. utrzyma: si" na nogach,
trwa: w pozycji stoj'cej.
ustali: ¯ u` % stali: ]twierdzi:\.
ustalony ¯ u` ]czas dok.\ % stali:
]wzmocni:, st'd& okre>li:, rozstrzyg-
n':, zdecydowa: o ostatecznej formie,
postaci, przebiegu czego.
staropol. ustalony –
stal' zako<czony. ]$\
†usta=y utrudzony, zm"czony.
¯ u` ]za`\ % sta: ]trzyma: si"\.
ang. tired, weary, exhausted,
ros. ustalyj-usta=yj,
utomlënnyj-utomlionnyj.
ustan-awia:(owi:
¯ u` % ˚stanowi:.
staropol. u(hu•stanowi: –
ustanowi: si". ]$\
ustatkowa: si"
¯ u` % stateczno>: ¯ statek.
ustaw-a(odawczy(dawca(
(dawstwo(owy dosł. podstawa
]zasada\, postanowienie
u ^ po ^ pod ^ nad ^ przy ^ za ^
obok ˘ u•stawa ^ po•stanowienie ^
za•sada, u•zasadnienie.
ustawa rz'dowa – akt prawny wydany
przez najwy/szy organ w=adzy pa<-
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
stwowej, uchwalony i og=oszony.
¯ u` ]pod\ % stawa.
my>lowo pokr. za(sada ]budowa\ ˘
uzasadnienie ]podbudowanie\ zasad-
no>: decyzji, osada, osiedle& za-sada
^ u(pod-stawa ˘
staw ^ sadzawka.
>redniow. stawne =ukno ]=oknia\ – usta-
wowa miara cieczy, np. miodu.
wg Rosjan& miara cia= sypkich, koszyk
]=ukoszka ^ ros. koszyk\.
mazur. ustavom ]ustawom\.
usta-wa:(: ¯ u` % ˚stawi: ]si"\.
ustawczy s=u/'cy do ustawiania.
ustawiczny
ci'g=y, nieprzerwany, bezustanny.
dosł. ustanku bez, czyt. od ko<ca,
tak i po=owicznie ]bez po=owy\,
s=owotw. koncepcji 003.
¯ usta ¯ ustanek, % `wiczny ]bez\.
wg ˚Ss 2011 ]{le#\, ˚zmy>lenie&
staropol. ustawiczno>: –
wytrwa=o>:, sta=o>:. ]$\
ustawiczny – 1. gorliwy, wytrwa=y,
2. sta=y, stateczny. ]$\
ang. continuous,
ros. nepreryvnyj-nieprerywnyj.
ustawi: ]si"\ ¯ u` % ˚stawi: ]si"\.
stan': w pewien, okre>lony spos[b.
staropol. ustawienie –
regu=a, postanowienie, zakon. ]$\
¯ u` ]po`\ % stawi: ¯ staw•a(ia:.
s=owotw. pokr. postawa.
ang. to arragne, to place, dispose,
ros. pri-vodit;/vesti v po-
rqdok-pri•wodit(wiesti w porjadok.
ustawn-e(y ¯ u` % ˚stawi: si"\.
pomieszczenie o takich wymiarach
/e r[/ne meble mo/na ustawi: w
dowolny spos[b, na kilka sposob[w.
ustawodaw-ca(czy ˚ustawa.
ust-'pi:("pliwy ¯ u` ]czas dok.\ %
st'panie ]kroczenie\ ¯ stup ]krok,
U ˘ Å, ´\ ¯ step. ˚st'pi:.
anglosas. gieldan, geldan ˘
>redniow. ang. yelden ˘ ang. to yield,
ros. ustup-at;/it;-ustup•at(it.
usterka wada, defekt.
wa, szko, ster, =o ]woda\ ˘
wada – u•ster•ka – szko•da – z•=o.
mo/e i mniejszej u/yteczno>ci, do
mniejszego u/ytku ¯ u` ]mniej(sza\
% ster ]u/yteczno>:\ % ka ]do\ ˘
sterany ]zu/yty\, >ciera:, >cierka,
pokr. uszczerbek,
ST – SzCz
usterzenie ¯ u % ster.
zesp[= p=aszczyzn nieruchomych
statecznik[w i ruchomych ster[w
umieszczony w tyle kad=uba samolo-
tu i czybowca umo/liwiaj'cy zmian"
po=o/enia i kierunku lotu.
ust"p 1. fragment, 2. klozet.
yy
ust"p-liwy(owa:(stwo
¯ u` % ˚st'pi: ¯ step ]krok\.
ustn-ik(y ¯ usta.
1. cz">: zwijki papierosa albo cz">:
fajki kt[r' palacz trzyma w ustach,
2. cz">: instrumentu d"tego metalo-
wego w kszta=cie rurki z lejkowa-
tym otworem, przyk=adanym do
ust w czasie gry,
3. techn. cz">: przyrz'du s=u/'cego
do formowania przedmiot[w
szklanych, przyk=adana do ust w
czasie ich wydmuchiwania.
anglosas. hreod,
>redniow. ang. rede, reed,
ang. reed ]1. trzcina, 2. szuwary, 3.
fujarka, 4. poet. strza=a, 5. archit. ma=a,
zaokr'glona forma odlewnicza, 6. bibl.
jednostka d=ugo>ci r[wna 6 =okciom,
czyli ok. 3 m; =okie:& 18–22 cali ^
46–56 cm, w dawnej Polsce& 576 mm,
7. muz. w niekt[rych instrumentach
d"tych, jak klarnet, cienki pasek
z elastycznej, gi"tkiej substancji,
przymocowany po przeciwnej stronie
naustnika w ten spos[b /e zostawia
w'skie przej>cie, gdy poddany wibra-
cji – wydaje ton muzyczny; instrument
z takim “reed” lib “reeds”; organy lub
podobne urz'dzenie, wynalazek kt[ry
wibruje pod wp=ywem powietrza\,
ros. kamyw-kamysz, trostnik-
trostnik; ]muz.\, svirel;-swirel,
]instr. d"tych\ mundwtuk-
munsztuk.
ustosunkowa-:(ny
¯ u` % stosunek ¯ stos ]kupa\.
¢ustraszy: ¯ u` ]wy\ % ˚straszy:
˘ nieustraszony.
¢ustreti na(s•potka:.
>redniow. ustr≠ti-ustreti,
ros. vstretit;-wstretit.
ustroi: ¯ u` ]wy\ % stroi:.
ustrojowy
1. społ., biol. dot. ustroju,
2. biol. p=yn sk=adaj'cy si" z kom[rek
i osocza, kr'/'cy w naczyniach
krwiono>nych lub w przestrze-
niach >r[dtkankowych.
ustro-nie(nny(< ¯ u` % strona
]1. okolica, 2. bok\.
1. miejsce na uboczu, st'd
2. zacisze, zak'tek.
staropol. ostronie. ]$\
¯ o` ]na`, u`\ % strona ]bok\.
s=owotw. pokr. po(bez•stronny.
ang. aside,
ros. na storone-na stronie,
v storonu-w storonu.
ustr-[j(ojowy ¯ u` % stroi:.
organizm ]/ywy, spo=eczny\.
ustrzec ]si"\ ¯ u` % ˚strzec.
ustrzeli: ¯ u` % ˚strzeli:.
yy
usun': ]si"\ ¯ u` % ˚sun':.
ususz-y:(ka ¯ u` % ˚suszy:.
ususzka – ubytek powsta=y wskutek
wyschni"cia w"dlin, mi"sa, itp., w cza-
sie zbyt d=ugiego przechowywania.
usuwa: ¯ u` % ˚sun':.
usycha: ¯ u` % ˚schn':.
usynowi: ¯ u` % syn.
uzna: za syna.
usynawia: ˚dziwol'g j"zykowy.
usyp(a:(isko(ywa:
¯ u` % ˚sypa: ¯ ¢syp.
`isko ]zasi"g\.
usypia-:(j'cy ¯ u` % ˚spa:.
staropol. >pi: – usypia:. ]$\
uszak umocowana w murze rama
drzwi, okna.
uszanowa-:(nie ¯ u` % szanowa:.
uszaty ¯ u` % uszy ¯ ucho.
uszczelka ¯ u` % szczelno>:.
uszczelni-a:(enie
¯ u` % szczelny ¯ szczelno>:.
uszczerbek
¯ u` % szczerbaty ¯ szczerba
¯ ¢sterany ]zu/yty\
s=owotw. pokr. usterka STSzCz.
u ]ujma, mniej\, szcze ]ma=y; ruina\.
ubytek, strata, krzywda, uszczuplenie,
uszcz">liwi: ¯ u` % szcz">liwy.
ucieszy:, uradowa:, zadowoli:.
uszczkn': ¯ u` % szczkn':.
szcz ]szczypta, drobiazg\, wiele s=[w
zawieraj'cych ten d{wi"k, np. szczer-
ba, szczelina, szczypa:, szczeka:.
uszczupla: ]si"\ ¯ u` % szczup=y.
uszczyp-liwy ¯ u` % szczypa:.
dokuczliwy, z=o>liwy.
uszczypn': ¯ u` % szczypa:.
uszed= ¯ u` % ˚szed=.
unikn'= ]np. kary\, zbieg=.
uszeregowa: ¯ u` % szereg.
uszkadza:
˚dziwol'g j"zykowy ¯ uszkodzi:.
uszko ¯ ucho.
uszkodz-i:(enie ¯ u` % szkoda.
staropol. u(hu•szkodzi:.
uszlachetni-i:(a:
¯ u` % szlachetny.
uszlachetnia: – na granicy
˚dziwol'gu j"zykowego.
usztywni: ¯ u` % sztywny.
uszy: ¯ u` % ˚szy:.
u>cis-k(ka:(n': ¯ u` % >cisk.
u>ci>li: ¯ u` % >cis=y.
u>miech(na:(a: ]si"\
¯ u` % >miech.
u>mierca: ¯ u` % >mier:.
u>mierzy:
¯ u` ]czas dok.\ % >mier:, lub
¯ u` ]mniej\ % mierzy: ¯ miara.
poskromi:, ukr[ci:, st=umi:.
staropol. u>mierzy: –
poni/y:, upokorzy:. ]$\
ang. ]b[l\ appease, alleviate,
]bunt\ suppress,
ros. ukro-]at;/tit;,
oblegh-at;/it;-oblegcz•at(it.
u>pi: ¯ u` % spa:.
u>mia: si" ¯ u` % >mia: si".
u>wiadczy: ¯ u` % >wiadczy:.
u>wiadomi-:(enie
¯ u` % >wiadomie.
u>wieci: ¯ u` % >wieci:.
napotka: ˘ nie u>wiecisz czego.
u>wietni: ¯ u` % >wietnie.
†u>wit >wit. ¯ u` ]po\ % >wit
¯ >wiat=o.
s=owotw. pokr. po>wiata, >wieci:.
anglosas. dagian,
>redniow. ang. dawnen, ang. dawn,
ros. rassvet-rasswiet.
¢ut metal; drut, >rut, huta, kuty ˘ ku:.
W s=aw. cyrylicy gotyckie Ut 941r.
¯ utyj ]chudy\.
utajony ¯ u` % tajny, tai:.
utalentowany ¯ u` % talent.
utarczka ¯ u` ]na\ % ciera:.
utarg(owa: ¯ u` % targ(owa:.
utarty ¯ u` % ˚trze:.
utemperowa: ¯ u` % temperament.
utensylia narz"dzia, przybory.
=ac. utensilis ˘
starofranc. utensile ˘
>redniow. ang. utensele ˘
ang. utensil, ]ka/dy sprz"t lub gar-
nek u/ywany w kuchni, mleczarni\.
s=aw. posuda-posuda,
ros. potvar;-potwar.
ut"sknienie ¯ u` % t"skni:.
¢utinok szczapa, drzazga.
staroros. utinok-utinok,
ros. ]epka-szczepka.
1. utka: ¯ u` % tka:.
1. uszczelni: szpary, dziury, otwory
tak, by powietrze nie przechodzi=o
przez nie ¯ tka: ˘ wtyka:.
2. utka: ¯ warsztat tkacki, tkacz
2. wykona: co na warsztacie tkackim,
w tkalni ¯ tka:, tkactwo,
s=owotw. pokr. nitka.
utkn': ¯ u` ]we\ % ˚tkn':.
1. wbi:, wetkn':, zatkn':, wrazi:,
2. uwi"zn':, utrwali:, pozosta:.
utkwi: mocno wbi: si" w czym,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
np. w pami"ci.
utleni: ¯ u` % tlen(i:.
ut=uc ¯ u` % ˚t=uc.
utoczy: ¯ u` % ˚toczy:.
†utok, utoka ucieczka.
¯ toczy: ]ciec\.
franc. la desertion, starofranc. esca-
per ¯ =ac., >redniow. ang. escapen
˘ ang. escape, ros. pobeg-pobieg,
begstvo-biegstwo.
uton': ¯ u` % ton': ¯ to<.
wo=. 1289 outonoul= est;-
utonu= est ]uton'= by=\.
utopi-a(jny idea=.
gr. ou ]nie\ % topos ]miejsce\.
Utopia – wyspa w wyobra{ni,
posiadaj'ca idealny polityczny i
spo=eczny system.
utopi: ¯ u` % topi: ¯ topiel.
utorowa: ¯ u` % torowa: ¯ tor.
uto/sami: ]si"\ ¯ u` % to/samo>:.
utracjusz ¯ u` % traci: ˘ strata.
utrafi: ¯ u` % traf. ˚u=uczy:.
utrapi-enie(ony ¯ u` % trap ]pu=apka\.
k=opot, udr"ka, zmartwienie.
staropol. utrapiony – strapiony. ]$\
ang. worry, affliction; headache,
ros. zabota-zabota.
utra-ta(ci: ¯ u` % traci:.
s=owotw. pokr. 1. ch=on':, 2. =ono,
˚gub, gib pod numerem 458.
staropol. utrata – 1. koszt, wydatek,
2. rozrzutno>:. ]$\
staropol. utratny –
marnotrawny, rozrzutny.
franc. la perte, privation,
>redniow. ang. los ¯ losen, lesen,
ang. loss, ros. poterq-poterja,
ubytok-ubytok, poterqt;
]franc. perdere\.
utr'c-a:(i: ¯ u` ]po\ % ˚tr'ci:.
utrudni-:(enie ¯ u` % trudn•y(o>:.
czyni: co wi"cej trudnym, do wyko-
nania, zrozumienia, itp.
Polacy utrudniaj' sobie /ycie nawza-
jem, gdzie tylko mog'. Jak u innych
narod[w – nie wiem. Nie odczuwam
tego w USA. Dlatego /yje si" tam
ci"/ko.
Utrudnianie zrozumienia cz">ci' Na-
uki polskiej i rosyjskiej. Proste aspekty
autorzy ujmuj' w zawi=e, zagmatwane
formy j"zykowe ]˚pretensja i nr 832,
internetowa wyk=adnia czasownika,
˚na`, nad`\, gdy w prawdziwej
Nauce sztuk' jest uj': zawi=y temat,
z=o/ony, w prosty spos[b, na opak,
zrozumia=y przez to; nie ma w Polsce
nic prostego. I tak&
• Rosjanie, bez lat, we Wst"pach do
poszczeg[lnych tom[w latopis[w,
yy
operuj' :wiartkami i trzecimi cz">cia-
mi wiek[w, zamiast latami, np. w
drugiej :wierci 17-go wieku, zamiast
w latach ok. 1625–1650,
• Ss 1953 – zbiorowej redakcji&
wyraz has=owy«bywa:» „s=owo posi=ko-
we s=u/'ce }do czego$, J.D.| w po='czeniu
z imies=owem biernym do tworzenia
czasu tera{niejszego i przesz=ego strony
biernej czasownik[w&
a. niedokonanych...,
b. dokonanych... itd.”
Poza tym, chaos sk=adni zdania.
˚bywa(=y(lec, darowne, deszczka,
samog=oska, rozdzia= pt. Uwagi o
s=ownikach, gdzie proste zagadnienia,
przyziemne, ujmowane s' w g[rnolotne
okre>lenia maj'ce by: wyk=adni' uczo-
no>ci autor[w,
• Zarys gram. por[wn. j. pol. 1979 –
Zdzis=awa Siebera&
„+'czy=o si" to z charakterem pierwot-
nych samog=osek przedakcentowych. To
przesuni"cie akcentu ku ty=owi spowodo-
wa=o zmian" dawnej intonacji cyrkum-
fleksowej zg=oski przedakcentowej na
intonacj" zwan' nowoakutow'.”
• Sejp 2005 – Wies=awa Borysia&
forma niedeminutywna, derywat, su-
fiks, etynom, i zwroty& „...wyraz mimo
og[lnos=owia<skiego zasi"gu ma genez"
p[{niejsz' ni/ pras=owia<ska”.
Kr[tko i jasno m[wi'c – zapo/yczony
po rozpadzie j"zyka Pras=owian, nabyty
p[{niej i rozpowszechniony.
Wszystkie udziwnienia, utrudnienia,
obracaj' si" w ko<cu przeciw udziw-
niaj'cym, dziwakom, utrudniaj'cym.
i tak&
nazwy miesi"cy w j. polskim wypadaj'
z j"zykowej rodziny Europy, i nie jest
to pomocne w popularyzacji j"zyka
polskiego, u/ywania go, tak, jak w j.
niemieckim pisanie rzeczownik[w,
nazw pospolitych, z du/ej litery, i
omal identyczna pisownia liter F i S
w gotyku – ju/ trudnym do odczytu,
np. Sippschaft-Sippshaft ]koteria, ang.
relations\, Gespött-Gespött ]kpiny, ang.
mockery\ kaufen-kaufen ]kupowa:\,
pfuschen-pfuschen ]partoli:\.
Francuzi za> upstrzyli sw' pisowni"
r[/nymi znaczkami nad literami.
utrudzi: si"
utrwala-cz(: ¯ u` % ˚trwa•=y(:.
roztw[r do utrwalania negatyw[w.
utrze: ]si"\ ¯ u` % ˚trze:.
utrzyma-nie(anka(: ]si"\
¯ u` % ˚trzyma:.
utrzymywa: ¯ u` % ˚trzyma:.
1. karmi:, /ywi:, hodowa:,
2. twierdzi:.
utuczy: ¯ u` % tuczy: ]ty:\.
utul-i:(a: ]si"\ ¯ u` % ˚tuli:.
wo=. 1289 vtoliti-wtoliti ]utuli:\,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
outuliv-utuliw ]utuli=\.
utwardza: ]si"\ ¯ u` % twardy.
utwierdzi: ]si"\
¯ u` ]czas dok.\ % twierdza ¯ ¢tward.
staropol. utwirdza: –
utwierdza:, wzmacnia:.
=ac. affirmare ˘ starofranc. affer-
mer ˘ >redniow. ang. affermen
˘ ang. to affirm; to assert, to
declare;
=ac. convicere ˘ ang. convince,
Old Polish †fortify,
ros. utver'dat;-utwier/dat.
utworzy: ]si"\ ¯ u` % tworzy:.
utw[r ¯ u` % tw[r ]kreacja\.
uty: ¯ u` % ty: ¯ tusza.
¢utyj wychud=y.
staroros. utyj-utyj,
ros. isxudalyj-ischuda=yj,
ang. to become thin.
utyka: ¯ u` % tyka:.
s=owotw. pokr. potyka: si".
ros. xromat;-chromat,
ang. to limp.
utylitar-ny(yzm
¯ utility ]u/yteczny\.
maj'cy na celu korzy>ci praktyczne.
utylizacja ¯ utility ¯ =ac. utilitas
¯ utilis ]u/yteczny\ ¯ uti ]u/ywa:\.
utyskiwa: narzeka:. u ^ na,
tysk ^ rzek ˘ tyski, tyszko ^ rzeka.
†uwadzi: si" zapl'ta: si".
¯ u` ]czas dok.\ % wadzi: ¯ wodzi:
]pl'sa:, ta<czy:\.
ang. entangle,
ros. vput-yvat;/at;,
sput-yvat;/at;.
uwa-ga(/a:(/ny ¯ u` ]przy\
% waga ]um\ ˘ roz(waga ]um\.
przy zmys=ach.
=ac. attendere ]oczekiwa:, spodzie-
wa: si"\ ˘ attentio ˘ starofranc.
atendre, >redniow. ang. attenden
ang. attend ]towarzyszy:, ucz"sz-
cza:, by: obecnym przy, arch.&
uwaga\.
=ac. attentio ˘ ang. attention ]uwaga\.
ros. vnimanie-wnimanie.
uwala: ]si"\
¯ u` % wala: ¯ wa= ]ziemia, brud;
ang. soil ˘ sol ˘ Solski\. ubrudzi: si".
ang. to soil,
ros. zapahkat;-zapaczkat.
uwalnia: ]si"\ dziwol'g j"zykowy
¯ uwolni: ¯ u` % wolno>:.
†uwa=aszy: wykastrowa:, otrzebi:.
¯ u` ]czas dok.\ % wa=ach.
uwarstwienie ¯ u` % warstwa.
uwarunkowa: ¯ u` % warunek.
uwa/-a:(ny ¯ u` % waga;
yy
mie: na baczno>ci, baczy:.
staropol. uwa/a: – powa/a:, czci:.
staropol. uwa/enie –
rozwaga, ocena, szacunek. ]$\
staropol. uwa/y: –
rozwa/y:, zastanowi: si". ]$\
¯ u` ]roz`, po`\ % waga. ˚uwaga.
ang. ]skupionie\ pay attention,
]mie: na uwadze\ consider,
ros. vnimanie-wnimanie, obra]
at; vnimanie
]ang. to consider, to take into acco-
unt, to direct one’s attention to\.
uwertura muzyczny wst"p do opery.
starofranc. ovrir ]otworzy:\ ˘ overt
˘ franc. ouverture ]otwarcie, roz-
pocz"cie\. >redniow. ang. overte ]¯
franc. overt\, ang. overture.
uwi'd stopniowy zanik czynno>ci
/yciowych w starczym wieku.
uwi'za: ¯ u` % ˚wi'za: ¯ wi"zy.
uwi: ¯ u` % wi:.
uwidoczni: ]si"\
¯ u` ]na\ % widok.
uczyni: widocznym.
uwieczni: ¯ u` % wieczno>:.
¢uwiedie s=aw. uv≠d≠ ]uzna\.
¢uwiedieti, uwiem, uwiedie
uzna:.
>redniow. uvedeti-uwiedeti,
uv≠m;-uwiem, uv≠de-uwiedie.
uwielbi-enie ¯ u` % wielbi:.
uwie<czy:
¯ u` % wie<czy: ¯ wieniec.
zako<czy: dzie=o stawiaj'c wieniec.
¢uwier 1. uciecha, uspokojenie,
rado>:, 2. upomnienie, ostrze/enie,
umiejscowienie, przed=o/enie.
staroros. uver-uwier.
uwiera: ¯ u` % wiera:.
uciska: ¯ s=aw. wiergnut ]wierzgn':,
kopn':, rzuci:, cisn':\.
s=owotw. pokr. wcisn':, UW,
zawiera: ]posiada: co w sobie\,
˚mek, myk, nr 466.
ang. to press, ros. tisnut;-tisnut
¯ tiskat;-tiskat.
uwierzy-:(telnia: TC
¯ u` % wierzy: ¯ wiara.
uwiesi: si" ¯ u` % ˚wiesi:.
uwie>: ¯ u` % ˚wie>:.
uwie{: ¯ u` % ˚wie{:.
uwi"zi: ¯ u` % wi"zi:.
uwi"-zn':({ ¯ u` % wi"{ ¯ wi'z.
ugrz"zn':, utkwi:.
uwi-ja:(n': ]si"\
¯ u` ]z\ % ˚wija: ]si"\.
uwik=a: ¯ u` % ˚wik=a:.
uwin': si" zd'/y: na czas z prac'.
yy
uw=acza: ¯ ¢uw=ok ]$\.
ubli/a:, ur'ga: ¯ u % ruga: ]gani:\.
uw=asnowolni:
¯ u` ]na\ % w=asna % wola.
uw=aszcz-enie(y:
¯ u` ]przy\ % w=aszczy:.
¯ w=asno>:.
†uw=oczy: czci ujmowa:, ubli/a:,
ur'ga:. ˚uw=oka.
¯ u` ]czas dok.\ % w=oczy: ¯ w=acza:.
ang. to insult, to abuse,
ros. uskorbl-qt;/it;,
obi-'at;/det;-obi•/at(diet,
branit;-branit, rugat;-rugat.
†uw=ok(a
cz=owiek z=o>liwy, obm[wca.
staropol. uw=oka –
1. naruszenie nale/nej czci, obmowa,
2. zw=oka, op[{nienie. ]$\
uw=oka ˘ uw=acza:.
uw=osi-enie(ony ¯ u` % w=osy.
uwodnienie
¯ u` ]na, roz\ % wodni: ¯ woda.
uwodzi-:(ciel(cielski
¯ u` ]czas dok.\ % wie>: ]prowadzi:\.
zba=amuci: kogo zalotami, doprowa-
dzi: do stosunku seksualnego.
s=owotw. baz', okazuje si", zrozumie-
nie znaczenia seduce, jako se•duce,
gdzie duce ^ w[dz, ¯ =ac. dux, dicis.
staropol. uwodzi: –
uprowadza:, ust"powa:. ]$\
=ac. seducere ˘ ang. seduce,
ros. soblazn-qt;/it;.
uw-olni:(alnia: OA
¢uwoz opu>ci:, podj':.
staroros. uvoz-uwoz,
ros. spusk, pod=em.
uwozi: ¯ u` % ˚wie{:.
†uwro: obr[t p=ugiem przy ko<cu
bruzdy; nawr[t. u ^ na, za.
ang. turn.
uwsp[=cze>ni:
¯ u` % wsp[=czesny
¯ wsp[=` % czesny ¯ czas.
uwsteczni-enie(a: ]si"\
¯ u` % wstecznik ¯ wstecz
]do ty=u\ ¯ stek ]ty=ek, zadek\
¯ st, tecz ]ty=, zad ¯ z % ad\.
uwydatni:
¯ u` % wydatny ]wypuk=y\.
uwypukli:
¯ u` % wypukli: ¯ wypuk=o>:
¯ wy % puk ]p"k, p'k\,
U ˘ Å, ´.
uwzgl"dni-i:(a:
¯ u` % wzgl'd ¯ gl'd.
uwzi': si"
¯ u` ]za\ % wzi': si" ¯ wzi"cie.
†uz wi'z(a:(anka(ka, za•wi'z•ka,
]s=owotw. pokr. ang. bud ^ p"d\,
guz(ik, ˚uzda,
ale nie ang. buzz ˘ buzia ]g"ba; za-
mknij g"b"(buzi" ^ ang. shut up\;
buzia ˘ zub ]s=owotw. koncepcji 025\
˘ z'b, z"by.
uzale/ni: ]si"\ ¯ u` % zale/ni:
¯ za` % le/e:, pod(lega:.
uzasadni:
uzasadnienie ^ podbudowanie ˘
u ^ pod, zasada ]osada$\ ^ budowa.
uzbiera: ]si"\ ¯ u` % zbiera:.
uzbro-jenie(i: ]si"\
¯ u` % zbroja ]bro<\ ˘ zbroi: si".
uzda u{dzienica, kantar, cz">:
uprz"/y nak=adana na g=ow" konia.
¯ wi'za: ¯ s=aw. juzy ]wi"zy, jarzmo\
˘ uz ]wi'z\ ˘ wyuzdany ]rozwi'z=y\,
ujarzmi:, ˚uz.
uz•da ^ wi'za•nie ]da ^ tak ^ nie$#\
s=aw. U ˘ pol. Å, ´, litera W czasem
opuszczana, np. uj ^ wuj, uzkij ^ w'ski,
uznik ^ wi"zie<, uzor ^ wz[r.
s=aw. uzda-uzda&
qrost; kon;skou[ obouz-
dav=,
staroros. brozdo-brozdo,
br=zdo-brozdo,
ros. uzdehka-uzdeczka,
staropol. uzda, huzda, nieme H. $
niem. halfter ]1. olstro, 2. u{dzienica\,
ang. halter ]uzda, kantar\, curb,
franc. le licou,
ros. cepohka-cepoczka;
ang. curb ˘ sder'i-vat;/at;,
obuzd-yvat;/at;-
obuzd•yawt(at,
nedouzdok-niedouzdok ]le licou\,
verëvka-wieriowka ]la corde\.
uzdolni-enie(ony
¯ u` % zdoln•y(o>:.
uzdr-awi:(owisko(owiskowy
OA. ¯ u` ]wy\ % zdrowie.
uzdrowisko ¯ zdrowie % `isko,
`iszcze, `yszcze ]zasi"g\.
uzewn"trzni-:(a: ]si"\
¯ u` % zewn'trz ¯ ze` % wn"trze
¯ s=aw.-ros. wnutrie ¯ nutr.
uz"bienie ¯ u` % z"by.
uzgodni: ¯ u` % zgodno>:.
uziemi-:(enie ¯ u` % ziemia.
uzmys=-owi:(awia:
¯ u` ]przy\ zmys= ¯ z` % my>l ]um\.
zda: sobie spraw". ˚my>le:.
u ^ wy ^ po ˘ umy>lnie, wy(po•mys=.
uzna-:(wa: ]si"\ ¯ u` ]przy\ % zna:.
staropol. uzna: –
1. pozna:, dozna: do>wiadczy:,
2. zauwa/y:, spostrzec,
3. stwierdzi:. ]$\
staropol. uznawca – s"dzia. ]$\
franc. reconnaitre,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
>redniow. ang. knowlechen, cnaw-
lechen ¯ knowleche,
ang. acknowledge, recognize,
ros. priznat;-priznat, soznat;,
priznavat;sq ]franc. avouer,
confesser\.
uznanie ¯ u` % znanie ¯ zna:.
¢uzorocze drogocenne rzeczy,
przedmioty, upi"kszone wzorami.
staroros. uzoroh;e-uzoroczie, ros.
dragocennye ve]i, ukra]en-
nye uzorami.
uzupe=ni-:(a: ]si"\
¯ u` % zupe=nie ¯ z(u` ]do\ % pe=na.
uzurp-ator(acja(owa: OA.
=ac. usurpare ¯ usus % rapere
uzus zwyczaj, praktyka ¯ =ac. usus.
uzwo-i:(jenie ¯ u` % zw[j.
s=owotw. pokr. zwojnica.
uzysk(a: ¯ u` ]po\ % zyska: ¯ iska:.
staropol. iska: – zyska:. ]$\
po(u(wy•zysk.
u{dzienica uzda.
†u{rza=y dojrza=y, dosł. dogl'dany.
]$\
=ac. maturus ˘ ang. mature,
ros. zrelyj-zrie=yj.
†u{rze:, u{re: ujrze:.
staropol. u{rzenie – wejrzenie.
¢u/ s=aw. u';, u'a –
wiew[rka ]wg Rosjan, 1980\;
} tch[rz ~u/ – przyp. J.D.|.
u/ala: si" ¯ u` % /ali: si" ]skar/y:\
¯ /al ]skarga\.
s=owotw. pokr. /a=oba.
¢u/as
wo=. 1289 ou'as;-u/as ]trwoga\,
u/'dli: ¯ u` % /'dli: ¯ /'d=o.
u/era: si" ¯ u` % /re: si" ]z kim>,
czym>, ze sob'\.
/re: si", s=owotw. pokr. za/arcie
]zajadle\ ¯ /arcie ]jad=o\.
¢u/ika ]$, nie jestem pewien\,
wo=. 1289 ou'ika syi Roma-
nou. ø plemeni Volodimerœ
prirokom=-
u/ika syj Romanu. ot plemeni Wo=o-
dimera prirokom.
u/ycie ¯ u` % /ycie ¯ /y:.
zastosowanie ¯ stos ˘ stosunek.
u/ycz-a:(y: ¯ u` ]po\ % /ycza:.
u/y: pos=u/y: si" kim lub czym,
wdro/y: do dzia=ania.
staropol. u/y: – dozna:, do>wiad-
czy:, ub=aga:, przejedna:, przyj':.
=ac. utilis ¯ uti ]u/y:\,
franc. utiliser ¯ utile ]u(po•/yteczny\,
ang. utilize,
ros. vospol;zovat; (hem) ¯
yy yy
pol;za-polza ]po/ytek\.
u/yt-ek(kownik(eczny(kowa:(
(kowy
pokr. po/ytek(eczny ¯
/yt ]odwr. poso/yt\,
staropol. u/ytek, hu/ytek –
po/ytek, dobro. nieme H. ]$\
staropol. u/yty – mi=osierny,
daj'cy si" zmi"kczy: pro>b'. ]$\
=ac. utilitas ¯ utilis ¯ uti ]u/y:\,
franc. interet, profit, avantage;
utilite ˘ ang. utility,
ros. pol;za-polza ˘
vospol;zovat; (hem).
u/ywalno>: ¯ u/ywa: ¯ u/ytek.
u/ywka ¯ u` ]za\ % /ywa:.
u/y{nia: ¯ u` ]po\ % /yzny.

Stan w dniu 22 wrze>nia 2023.

cz">: wymaga uzupe=nienia o s=ow-

nictwo staropolskie.
b"dzie w wersji ostatecznej S=ow-
nika.

Ü
Ü – znak nie istnieje w polskiej
wersji =aci<skiego alfabetu.
litera u/ywana w j. niemieckim, d{wi"k
pomi"dzy U a Y

Ó
Ó – znak nie istnieje w polskiej
wersji =aci<skiego alfabetu.
litera u/ywana w j. du<skim, d{wi"k
w pomi"dzy U a Y, w rodzaju «Ü»,
rodzaj st"kni"cia

V, W

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.