vELEUirr,rSrEu I(ARLovcu

Marina Tevdie.

ODABRANI ZADACI
TZ MATEMATIKE 2

Karlovac,2006.

9. Jednadibatangentei normalena krivuliu

10. Diferencijalfunkciie
pribliine vrijednostifunkciie
11. Primjenadiferencijalana izra6unavanje
12. Taylorovaformula
13.-Osnovniteoremidiferenciialnogra6una
14. L'Hospitalovopravilo
15. Intervalimonotonosti,ekstremifunkciie
16. Konveksnost,konkavnost,to6ke infleksiie
17. Asimptote
1 8 . lspitivanje toka i crtanje kvalitativnog grafa funkciie
tl
1.
2.
3.
4.
5.
6.

NEODREDENIINTEGRAL
Pojam neodredenog integrala
Osnovna svojstva neodredenog integrala
Pronalaienje primitivne funkciie
Integriranje racionalnih f unkciia
lntegriranje iracionalnih funkciia
Integriranjetrigonometriiskih funkciia

ill
1.
2.
3.
4.
5.
6.

ODREDENIINTEGRAL
Pojam odredenog integrala
Osnovna svojstva odredenog integrala
Neki teoremi integralnog raduna
lzraiunavanje odredenih integrala
Nepravi integral
Primjena integrala u geometriii

IV LITERATURA

RAEUN
I DIFERENCIJALNI
.1. Poiamderivaciie
1.1Geometrijskoznadeniederivaciie

l= ( a,b) cR i
ja+ R nanekom inter valu
N e k a j eza d a n an e p reki dn a fu nkc'f r:Iargumenta xo. Neka je todka 4 = (io,t(xo))=f , . Odaberemo na f
B = (xo + Ax,f(xo +Ax)). TodkuA drZimofiksnom,a to6kuB pustimoda se gibap
tako da teZiprematodkiA. Spojnicatih dvijuto6akaje sekanta.Ako se izvr5igran
to
takoda B -+ A , tada6e prirastargumentaAx -+ 0, a kakoje funkcijaneprekidna,
sludajupostatitangenta.lz pravoku
da i Af(xo)-+0. Sekanta6e u granidnom

smjerasekantekroztodkeA i B jednak tgp = 4p

ACB slijedida je koeficijent
AX
vrijednost(ako postoji) od tgB kad B + A je broj. Pravackroz todkuA koji za
li sa a kut koj
smjeraimataj broj je upravotangentate krivuljeu todkiA. Qznadimo
:
vrijedi
da
pozitivnim
x-osi,
dobijemo
smjerom
zatvaras

=lgltgB=liT,#
tscr

=Iqtd*s

=f'(xo
).

Na osnovu ovoga zakljudujemoda je vrijednostderivacijefunkcije f u xo koefici

zovemo diraliStem
tangente grafa fr u to6ki 4=(xo,f(xo)). Todku Aef,
'(xo glasi
:
JednadZbate tangente,ako postoji f
),
'(xo
Y f(xo ) = f
)' (* *o )

Pravacokomit na tangentuu njenom dirali5tuA zovemo normalomu todki A, Njena

y-f (xo)=-#.("-"0)

Affxfl =fh * Ax] - f( xs]

1.2 Definicijaderivaciiefunkciie
l f )- E
r R i n e k a i ex o e l
N e k a j e fr e a l n a f u n k c i j a d e f i n i r a n a n a i n tIe=r(vaa, b

derivaciio
, of,O"taj limesnazivamo

Akopostoji
togintervata.
lg,1#

t o i k i x 0 i o z n a d a v a m o s a f ' ( r o ) . A k o p o s t o j di e r i v a c i j a z a s v a kxi e l , o n d a k a
funkcijaderivabilnaili diferenciiabilnana I.

na intervaluI, onda moZemodefiniratinovufunkc

Ako je funkcijadiferencijabilna
xi+f'(x)

f':I+R,

Tako definiranufunkcijunazivamo prvom derivaciiom funkciie f na I.

f ,r( xu n' ) =r i m4 9 =
Ax+o

r i m - f ( x o + A x ) - f ( x o, )g d j ej e A x = X - X o

ax-+o

AX

AX

:
derivaciie
NuZanuvietza postoianie
ona*or"titoltodki bitineprekidna
u nekojtodki,
imaladerivaciju
Da bifunkc'rja

nekihosnovnihfunkciia
2. Derivaciie
konstante: f (x) = C.+ f
2.1Derlvacija
f , ( x )= , ' r

ax+o

f ( x + A x ) - f ( x )=
Ax

'(x)= g

c -C =
o
lim

ax+o Ax

2.2Derivacijapotencije: f (x)= xn => f

'(x)=

n'xn-t

')+n
(1)f (x)= x2

f'(x):ligff ( x + AAxx ) - f ( x ) =

..

lllTl
Ax+O

( x + A x ) 2- x 2

= lim
Ax-t0

AX

x2+2.x.Ax+(Ax)z -x2
Ax

\
A x . \-..
( 2 x+ -l x )/ = . . / , . -.'
= lim
+
Lx)=lsa
liq(z*
Ax+o
AX
(2)f (x)= x3

f ' ( x )= ' ' .

ax+o

f(x+ Ax)- f(x) :

AX

lim

( x + A x ) 3- x s

ax+o

/ ^
.^\
, , _ A X. ( 3 x ' + 3 x . A x+ ( A x ) ' /_
ttt| |

Ax+o

AX

AX

ltm

x 3 + 3 x 2 . A x + 3 x . ( A x ) 2+

ax+o

.Ax+ (Ax)2
)= 3x'
llT.(3r'+ 3x

AX

(3) f(x) = xn
binomnuformuludobivamo:
koriste6i
f(x + Ax)- f(x) = (x + Ax)n- xn =

f ( x + A I ) - f ( x ) = n . x n -.1n . . f } J ) . x n - 2. ( l x ) + . . . + n . x . ( l x ) " -+,( a x ) " - '

AX

rtw+Ax)-f(x)

+ f '(x)= lig-

=fl.xn-1

Ax

funkcije: f(x) = 1= t'(r) = -+

2.3Derivacija
i

11

f(x+Ax)-f(x)= rimx.A--;
'"
f,(x)=
'
ax-+o
Ax+o

-I:-(IJAL=
= 11n'',
ax'+oAx ' 1x + li)

Ax

Ax

!in1U'lx
*-:4r-ol'lb
+ Ax)' x

= lim ,-1 ,=-+

,il*b

x'

x.(x + U)

2.4 Derivacijafunkcije : f(x) = fi

= f'(x)=

2Ji

f(x + Ax)- f(x) = tim Jx.Ax-fi = lim Jx.Ax-.fi

Ax-+0
Ax-r0
ax-ro
Ax
AX

f '(x) = ,.,,..

= rim

(x+ ax)- x -, =
rim

AX

2Ji

ax+oA x .

^x-+0
AX.(Jx + Ax + Jx/

'(x)= cosx
2.5 Derivacijafunkcija: f (x) = sinx > f
f(x) = co sx + f' ( x) = - sinx
( 1 ) f ( x ) = s i nx
sin(x+ Ax)- sinx
f (x + A x)- f(x) =
lim
f , ( x )= , ' r
Ax+0
Ax-+o

fiax *.fi

'a

AX

* o*)**'1.r,n[(x+a:r)-x)
^-z."or1.("
z-.-c^^^((*.4l):")
-ol s l
\

=lim

ax-+o

)-

):tim
Ax-+O

AX

. (u)
''nlzj
AX

,irf4r)l
o-)l
\2 ) l-lir"o,
=tim Ax
-.
ax-+o

"o"I '

')

?-o

T)

AX

**4Il=1.cosX=cosX
2)

(e) f (x) = coSX

,. cos(x+ Ax)- cosx

f (x + Ax)- f (x)

Ax-r0

=lim

4r)+r]s"f&g)rl
- z sin[01
2
2
)

Ax-ro

)=lim

-z sin(x.-+
''

Ax+0

AX

( (u))
-tl
tstnt

-riml
a* .^l

"l

funkciie: f (x) = a' = f

2.6 Derivaciia

\-/

\2/l.tit . i n [ * * 4 ) = - 1
ax+o

AX

2)

'(x)= a' 'lna

=Ax-+o
li. {{]:J)

- \- -/ = Iiq(t{)-:I(*). = !i*^#
r,(x)
ax-+o
ax-o
AX
AX

AX

=r*.IS#

f
)
"'l=""
=|l";;:r"r'.1)- Hl,ilhl="-r""H[,*h
|
lAx-+0 = t-+0
[ t"^ )
la--1=t*ao"=t+1

/lnl

f)()

--l--=

-f=r*.tna.riml

-J

l="-.rna.riml
'-o[rn1t l="".rna. ,
'-'[i rn(t
+r)
* r1iJ
..'
r,,13['r
J

= a*.rnu-7-7L'.,)

= d' .rna
f;:

a' .tna

'"[Uit..u'
))

S p e c i j a l n of, ( x ) : e * = f

'(x):

e' 'ln = "

PR IMJE R
:
funkcijenaditederivacije
derivacije
Po definiciji
( 1 ) f ( x )= x 2 - 4 x + 6
(z)f(x)=r/5-3x
( 3 )f ( x ) =
"11-x'
(+) f (x) = cos5x

R.
( 1 )f ( x ) = x 2 - 4 x + 6

( x + a x ) '- + . ( x + a x ) +o ) - ( x ' - + x + 6 )f(x + A x)- f(x) =

lim

f , ( x )= , ' r

Ax-+o

AX

Ax+o

AX

,t t,t t .l - x ' + 2 - x . A x + ( A x ) ' - 4 x - 4 ' A x + 6 x 2 + 4 x - 6 '

ax-+o

AX

lim

Ax+0

u.(2x + lx - 4) _
Ax

l i m Z x + A x -4 \ = 2 x - 4

Ax-+O'

(2) f(x) = 16 - 3x
f , ( x )= I ' m

rt (/x. -+.a^x. .r \- Tt (t x. .,\

Ax+O

f - .- t F A t - J s - 3 x

= lim{o

AX

Ax-+o

,,_.F=1**at-Js-3i
llt I I

ax-+o

AX

,, .., . . : - :

-3

_
-

AX

Js - 3-[<-FAx)* Js - sx
{F31x+^x)+Js-sx
-3

a'-o
{S-3.(*+Ax)+r/5-3x

2.45-3x

(3)f(x)=",11-r'

: liLsa*4
r'(x)
AX

: ax+o
*T,f{t*

-J1-7
AX

|-----7st--=--

= lim

J t - ( " + l x ) 2 - J 1 - * ' J t - ( * + u ) ' *Jt4

fr-G;tr+J1-',

Ax-+0

= lir
o"-o .( -(x
ax h \ + lx)'/ * Jt \t

"t

I
)

-2x
-2x- Lx
---:
Jt-(*+lx)' +"11-x' zJl-x2

= lim i------:-------ax-+o

"1

( a )f ( x ) =c o s 5 x
, , - . \ , , _ f ( x+ A x ) - f ( x' =) , .l l-l T lc o s ( 5 . ( x + A x ) ) - c o s 5 x

l'{X)= llm
ax+o

ax-+o

AX

AX

. ( s ( x + u ) + 5 x ) . ( -s . ( x + a x ) - s x )
- Z^
'SlI'lr
=lim

rSlhr

Ax+O

)=lim

-z 'i"[s"*io

Ax+o

AX

.
(
sr
. .in[9 a*')
= lim|-, rinfsx+9o*l. \2 I ql=-5tim
rinfs**9
o*.].,,' I
ax+o
ax+ol
\

?.n*

,)

i;*-,[

[2
- *5 . (sin5x).1= -5 ' sin5x

3. Osnovna pravila derivirania

i g derivabilnefunkcijena istom intervaluI, tada su derivabilnei f

Neka su f
.I
T' g ,

I v r | J e o: r
g
',
(1)(ft9) =f'tg'
f

e) ('9) =f''g+f 'g'

( 3 ) (c'f ) = C 't' , g d j ej e C konstanta
t

(t
f'.q-f .o'
(.' .4. )l - )| : #
, g ( x ) * O ,V x e I
g'
[g)
I

q'
.., (t)
( 4 )l - l = - * , g ( x ) + O ,V x e I

\s/

s-

.l

3.1Derivacijafunkcija
: f(x) =tgx + f'(x)=
C O S _X

f(x)=ctgx+f'(x)=
(t) f(x):tgx
.,,\

/.\
f slnxl

T(x)=l-l:
\co s x /
cos2x+sin2x
cost x
I

li
lr

lir

s i n 2x

,,

(sinx) .cosx - sinx . (cosx)

(cosx)'
1

cos'x

--

c o sx ' c o sx - s i nx . ( - s i nx ) _
cos'x

(2) f(x) = ctgx

--(sin'x*co"'x)
s i n 2x

s i n2x

=-

1.
sin'x

4. Derivaciia sloZene i inverznefunkciie

a t o d k i x e X , a f u n k c i j ag : Y - + Z d e r i v a b i l n a u
A k o j e f u n k c i j af : X - + Y d e r i v a b i l n u
t o 6 k i x i v r i j e d :i
y : f ( x ) , t a d aj e s l o Z e n a f u n k c igj a" f : X - + Z t a k o d e r d e r i v a b i lun a

(s" f )'(*) = s'(f(x)).

f '(x;
Ovuformulunazivamopraviloo ulandanomderiviranju.
od tri ilivi5efunkcija:
sastavljena
Na istina6inderivirase i kompozicija

= r'(g(rr(xl)).
g'(nt"l).
h'(x)
(t(g(ntxD))'

Akofunkcijafima u to6kixderivacijuf'(x)*O i u nekojokoliniod x je neprekid

inverznufunkcijug, tada ta inverznafunkcijaima u Y=f(x)derivacijukoja
neprekidnu
11
g'(y)=
Vidimoda vrijedi: f '(x) =
g,(y).
f tD
logaritamskefunkc'rje: f(x): Inx + f '(x)= 1
4.1 Derivac'rja

f(x):log"x+f'(x):

lna.x

(1)f(x)=lnx

r'(x): li$ gi*S

. / x_ +
Ax\
tnl l

: ii$#

: I$qt*S

= l i m 1 . , n [ x + ^ x )= r i mf - . n ( t * A I ) :
Ax+o[;4

ax+07\;

=|1=t
=x1.11.qrn[r.*J*
a'io
x
\

=1.fne=1.1=L
XXX

X )

l o *_ +o=u_+ ol

o*):
r i m1 . I . l n [ r *

aG+oY

AX

X/

=1,"[tint,*uf)
l:+
1!3rn(r*,)i
+0
x \u- +0'
x u-

( Z )f ( x ) = l o g "x
s l i j e d: i
lz log^x=g
Ina

(roo
\ v d x)'=flgi\lna )

1 .(rnx)'-1 .1= 1
lna

Ina x

Ina.x

funkcije: f (x) = sx e f '(x)= s'

4,2Derivacijaeksponencijalne
' ( x) = .lna
f ( x) = a' = +f
a'
( 1 )f ( x ) = s '

:+("'i=*=+=y=e*

y=e*<+x=lny

(rny)

v
(2) f (x) -- a"
y=d"

-gx.rna

: > ( " " i = G - ' " " i= e x r n a . ( x . l n= ag )x l n a. l n a = a * . l n a

4.3 Derivacijaciklometrijskih funkcija :

f (x)= arcsinx
= f '(x)=
#
f(x)= arccosx
+ f '(x)=-#
f (x)= arctgx
+ f '(x)=
#
'(x)=
-#;u
f (x)= arcctgx
=f

(t) f(x):arcsinx
y="fcsinx<+x=siny
r.t'1
(arcsln X) = ----:r

(siny)

cosy

-;=
[-,=x(1,

1
^ 1 1x- '

( Z )f (x)= ? rccosX
Y=afCCOSX<+X=COSY
,u'11
( a f C C O S X=)
, =-=-

(cosY)

- srnY

1-costy

J1-x'

(-t="<1,

(3) f (x)=arctgx
y=drctgXerx=tgy

(arctgxf
=--1--=-+- =cos2
y=
1*h
(tgv)
*,T

1+ x2

(+)f(x)=arcctgx
y=arcctgXg1x=ctgy

- -sin2y =

(arcctsx)'
=-+ =-+
(ctgy) -

1 +c t g 2 y

1 +x 2

r,,f y

-PRIMJERI
Primier1.
Nadite derivacije
funkcija :
{

(1)f(x)=5x'+Vx'_i

(2) f ( x ) = 3 . 2 ' + ( x - 1 ) . e ,
(3) f ( x ) = {
gt

(4) f ( x ) = S i n x + c o s x

sinx-cosx

R.
(1)
,,

,'

'1

r1

f ' ( x )= [ s r ,* V " , - 1 ) = 5 . 3 . x 3 -*1? . ^ 1 - ' - ( - 1 ) . x . . = 1 5 x 2+ 4 . - L + \

3Vi
x'
3
x)
(2)

f'(x)=(s'z*(*-r)

"-f

= s-(z'.tn2)+1'e*
e' = 3 . 2 * . | n 2 + x . e '
+(x-1).

(3)f'(x)=l,o:i
- ("'i "--T''(e-i[e-J

("-f

x' .(+e"'

e'*

g*

(4)

,-'

\ / '
/ .
\
/
\
/-r--s i n x + c o s x ( s i n x+ c o s x ) . ( s i n x- c o s x ) - ( s i n x + c o s x()s' l
f1")=[
(stnx-coSX,;
SINX-COSX)
(cosx - sinx). (sinx - cosx)- (sinx + cosx)' Goq ::!!d (srnx-cosx/

- (sinx - cosx)' - (sinx + cos x)' - - 2 . s i n 2 x - 2 . c o s 2 x

(sinx-cosx)'
(sinx-cosx)'
-2
-2.1

(sinx - cosx)'

- e . G i nx' +

(sinx-c

(sinx - cosx)'

Primier2.
:
sloZenih,funkcija
Naditederivacije
( 1 ) f (x) = si n p x4+2x)
( 2 ) f ( x ) = t n ( s i n ( s x+oz x )

+2x
(3) f (x)= /tn(sin(sxa

(4) f(x)=rn(Jsinx)
(5) f (x) = sins(ex)
(6) f(x)= s-*
(7)

f (x) = arctg(ex)

(8)

f (x) = 4'o'*

(e) f(x)=Jts--.ffi;
( 1 0 ) f (x) = arctg(ln
x)+ ln(arctgx)
R.
(1)

f ' ( x ) =( r i n ( s * ' + z * )=i c o s ( 3 x+az x ) ' ( t r * '+ 2 ) = ( 1 r * ' + z ) ' c o s ( s+xzo

(2)

f '(x)= (n(.in(s"'+ zx)) =

sin.*;rt.cos(sxo

+ zx).(tz"' +z)=

o+ zx)
: (1ex' + z).ctg(3x
(3)

=
f'(x)=hfiGi"Fx.*{)i
111

2 {/i-r$tu6..t)
(4)

/ / -\\'

+2x)
sin(3xo

1
1
1
=JEinX
f'(x)=(ln(Jsin*)
t ffi.cosx=i

ln( s
1 cosx=1.ctqx

ffi

2--v',

(5)

cos(zx)
x)'2 =6'sin2(zx)'
cos(e
f '(x)= ("in'1z*;)= 3' sin2(ex)'
(6)

,'|

f ' ( x )= G - - ) = ( e - - )( - 1 )= - e - *
(7)

= 1 ^ 2 .2=
f '(x)= (arcts(zx))
1* 4*,
i&
(8)
,
' ( x ) = ( 4 " o " " )= 4 " o ' " ' l n a ' ( - s i n x ) = - l n 4 ' 4 c o s x ' s i n x
f

(e)

=;##
r'(x)=(J,*-6ai

(10)

=;ln(arctgx))
f '(x)= (arctg(nx)+

1*+-

1 + l n 2 x x ' a r c t g x 1 +x 2

ZADACI ZA VJEZBU
Naditederivacijefunkcija:
Ab

( t ) f ( x )= - >

VX' X'VX
(2)f (x)=x2 'cosx

(s)r(x)=fo{4$ol:"
( + )f ( x )= I n a 'l o g "x - l n x ' l o g x
( s ) f ( x ) = I n(ctgx)

( o )f ( x ) = r n ( G i n x )
( z )f ( x ) : ' n ( * + J , C+ 1 )

(a)r(x):
R.

[*-*) ",."'n(fi).;

-2a
.
4b
( 1 ) f ' ( x ) = - - --::+-^ ^3.x.Vxt 3.x''Vx
( 2 ) f ' ( x )= 2 x ' c o s x- x 2 ' s i n x
( 3 ) f ' ( x ) = x'arctgx

.t;=

( 4 )f ' ( x ) = ] f t - 2 l o s x )
(5) f'(x)
( 6 )f ' ( x ) = ] . c t o x

=+
(z)f'(x)

r/x' + 1
( 8 ) f'(x)=" t" .i n (Ji )

5. Loqaritamsko deriviranie
Logaritamskoderiviranjeprimjenjujese na :
(1) funkcijeoblika y = (t(x))n(")
pojednostavljuje
traZenjederivacije
(2) funkcijezakoje se logaritmiranjem

Postupak:
._
prijederiviranjatreb
=
(f
(x))n'"),
y
funkciju
Da bismo odrediliderivacijufunkcije
bazi e, a tek onda derivirati.

y = ( t ( * ) ) n ' " ) /I n
I n y : s ( x ) . l n ( f ( x )/ )

! . r ' = s ' ( x ) I n ( f ( x y ) + g (*x ) . ( g ) t . y

f lx)l
/ / s(x)*
Y'=Y Ig't"l'tn(t1x1)+
"-\\
f(x) ")
\

'(*)l
y': (t(*))n'-'
s(x)*T ( X ) f
Ig'(*).tn(t1x;)+
\

PRIMJER
Naditederivacijefunkcija:
(1) f (x)= 1"
(2)

f (x) = (n

")-

(3) f(x):*f*("-d'""

(4) r(x)=4

r/(* * 2)" .{i(x + 1)"

R.
(1)

f(x)=1"

Y=x* / In

I +
lnY=x'lnx
dx
!.r'=1.lnx **-! I .y
x
yy'=y.(nx+t)
y ' = x ' ' ( t n x + 1 )= f ' ( x ) = x ' ' ( n x + 1 )

(2)

f (x) : (n *)'
y=(lnx)' / In
Iny =-1' In(lnx) /

!'r'=1'ln(lnx)+x:
, ,
'
I n x !x
y

y ' = y . [ t n ( t *)*1)
n,;
lnx/

',n(,n*)*l)
.[
=
= f'(x)= (n")' (rn1rn*v**)
(tn*)'
u,
hx )
(3) f (x) =

"f

* (cosx)"'n*

'(x)= u'(x)+v'(x)
f (x)= u(x)+ v(x) = f
u=x{

/ln

Inu=Ji rnx /

1.r'=1 +
2
u

Jx

Inx+Ji.1 | .u
x

u'=u + Inx++)
[;
u'=x'

rnx++)=xr + (; rnx+r)
+
[;

y = ( c o s x ) ' ' n */ I n

I n v = s i n x . l n ( c o s ^, )
*
! .u' =cosx . In(cos
x)+ sin* --]- . (- sinx) / . v
COSX

(
., sintx)
,
. /
V '= V ' l c o s X ' l n l c o s X , cosx /
\.
.
y' = (cos
* ' In(cost)*
")''n' ["o,

f ' ( x )= u ' ( x ) + v ' ( x ) = {

"n

(;

r"*r)*(cosx)''n"

["or".ln(co

(4)

,;

dx

y'=

ZADACI ZAVJEZBU
Naditederivacijefunkcija:
( t ) f ( x ) = ; 1 2 x ++1 x s i n x+ 3 t s *

( z )f ( x ) = V x
( 3 )f ( x ) = x " '
/

{\x

(a)f(x)=lt+-il
I x/
(s)f(x):(arctgx)*

R.

ln3'3ts*

2x +1
.[.or*.lnx+g']*
rrn**
l* xsinx
(1)f'(x)=1".'.[,
^-)*;;n
x /
\
*-,
'(x) : x;-'
. (t - ln x)
' ( x )=
'(* + 2x'lnx)
(3) f
"*'

(2) f

/ r \x '
,(,*1)- -l-)
f'(x)=[t.;j
['', x) 1+x)
,(x)= (arctsx)'.
(5) f
F**d. arctsx/
[tn(arctox).

(4)

(, "'

{-i

@ Derivaciiaimplicitnozadanefunkciie

Ako jednad2baF(x,y)=0, koja povezujex i y, nije rje5ivapo zavisnojvarijabliy, tad

funkcijomod x. Da bismoodrediliderivacijuy' te implicitnefun
nazivamo implicitnom
pri tomey kao slo
moramoobje stranejednadZbeF(x,y)= g deriviratipo x, smatraju6i
y'.
traZenuderivaciju
izrazaizradunamo
funkcijuod x. lz takodobivenog

PR I M J ER I
P r i m i e r1 .
zadanihfunkcija:
implicitno
Naditederivacije
(1)
(2)
(3)

x 3+ 2 x 2 Y l - Y ' = 4 x + 3
e Y= X * V

"" _ut

R.
(1)
x3+2x2Y*Y2 =4x+3

td

dx
3 x 2 + 2 . 2 x . y + 2 x 2 ' Y ' + 2 y ' Y ': 4
y ' . ( 2 * ' + z v ) : 4 - 3 x 2 - 4xy
. . ,= -4 - 3 x 2 - 4 x y
Y
z*\2y

(2)
d
dx

eY=X+y /
e y, y , - 1 + y '
y ' . ( " t - 1 ) =t

x+y-1
(3)
x'-Y'

/ ln

x.lnx=y.lny,

1 . l n x * * . 1 = y ' . l n y+ y . ! . y '
xy
lnx+j=y'.(lny+1)
Iny+1
u
' ,_
lnx+1
Primier2.
Naditey'(x) u to6kiT(0,1)funkcijey. eY = e**1
R.
td

y'ev

dx
1 . y '. g v + y ' e Y' Y ' = e * * 1
y,.("r+y.ey)=e"*t
o x+1

v' ' -

"
e Y+ y . e Y

tt-\

Y(l/=

eo+1

2"= 2
"\1*r
todkeu
u nekojtodki,moZemokoordinate
derivacije
Akose traZisamovrijednost
oblik.
nesredeni
y.ev

,d
dx

1 . y ' . g v+ y ' e Y . y ' = e * * 1 / x = 0 ,

Y ' ' e ' + 1 ' e 1' Y ' = e o * 1
Y ' ' ( e+ e ) = e
- 1 - _
\ ,, e
' 2 e 2_

Y=1

ZADAC'ZAVJEZBU
Naititederivacijefunkcija:
( 1 )x ' + 2 x y - Y 2 = 2 x u t o d k i l = ( 2 , 4 )
/v\

^\

/':

(2)arctgllL l= tn(./x'*Y' )
\x/
v2

,r2

(3) +! ^ =1
i

@){7 *{y' =trl',

R.

(1)y'==+
,y'lr=7
x-y
( 2 )y ' =

X+Y
x-y
b2x

( 3 )y ' =
( 4 )y ' =

a'y
-l

rF)
[trvJ
|

"l-

7. Derivaciiaparametarskizadane funkciie
:
Nekaje y = f(x) zadanaparametarskijednadZbama

x = x ( t )I
I tn <t<tl
y = Y ( t )J "
zadanafunkcija:
parametarski
zadanefunkcijeje novaparametarski
Derivacija
x: x(t) I
I to<t<t1

Y ' =Y ' ( t ). J

Kakoje y = y(x)= y(x(t)) sloZenafunkcijaod t, vrijedi:

Yi -

yi =yl .xl +

dy
dY- at =I

xidxdxx

dt
x: x(t)
=>

y'= {(t)
X

,, =,.,,
)

r. a .!t:t.

PRIMJERI
Primier1.
zadanihfunkcija:
Naditederivacijeparametarski

(1)
x = 1 2- 1
13

v' 3= L - 2 t

(2)
x=e-t I
>
Y=e" )
R.
(1)
x =t2-1
t3

v' 3: - - 2 t
dX
- = z l .rr

dt
d Y - 3 t2 -2=t2 -2
dt3

dy

(-2

y,(x)=:*=&=
dt

x=t2 -1
(-2
v' 2 =
t-

(2)

*:"-'J
Y=e"
)

#="-''t-'"
dY.,
dt " ,'

dy
9I = d t : 2e2t = -2. esr
y'(x1=
ox dx - e-t
dt

x=e-t
Y'= -2'

I
"tt J

Primier2.
x = t'lnt
Naclitey'(x = 0) za funkciju:

I
I

lnt
Y=
t

R.
t.lnt=0 =

X:0

t*0, Int=0 +

t=1

S=1.tnt+1.1:lnt+1
dtt
1

dv

:-

dt|2

1-lnt
(

dy 1-lnt

x =t.tnt

I
=:i =&=# =f(j*h + r,=
v'(x)
#:o- l
dt
y'(*=0,
t=1)=ptrh=ffi=l

Primier3.
Naditey'(x = 0) za funkciju:

X:?.COStl

y = b'sintJ

R.

X = 0 + a . c o s t = 0 + a * 0 , c o s t = 0 = t=I
2
S = a . ( - s i n t )= - a . s i n t
dt
{
dt

= b.cost

dy
d y = dt = b=. c o s t
Y'tx)=
dx dx - a . s i n t

')

_b. c t g t
a

dt

,,[":0,t=9:-**(;)=-:

o:o

X=?'COSI
h

yf '= --T..ctgt
a.

I
I

ZADACIZAVJEZBU
Naditederivacijefunkcija:
(1)
X:t-4
I
Y:5t-1 J
(2)
x = l n ( 1 +t ' ) I
I
y=t-arctgt J
(3)

X= ? - ( t- s i n t )
i
y : a'(t-cost) J
(4)
x=-

1
co st

Y=tgt
R.
(1)
X=t-4
Y'=5
(2)

x: tn(1*
r')
l
,t
r
Y=t
)
(3)
X = ? . ( t - s i nt )

sint

Y , =1 - c o s t
(4)

x=-

1
co st

,1
v- ' - -

sint

8. Derivaciievi5eq reda

Nekaje y'=f'(x)=9
dx

te derivacijena
funkcijey=f(x). Derivaciju
derivacija
=#

sa y" iti f'(x) ,,,

f(x) i oznacavamo
derivacijomdrugosredi funkcUe
*[|f,)
:
se definiraju
Analogno
trecegreda:
derivac'rja

=*
y' =f '(x)' = +({+l
dxtdx', dx3

derivaciian-tog reda :

tx)=
Y(n)= 1(n)'

d (d*tv)

dny

* [or"_r
)= #

redaimplicitnozadanefunkcije F(x,y)= g
Derivac'rje-vi5eg
takoda jed
zadanefunkcije F(x,y)=g dob'rjemo
Druguderivac'rjuyo implicitno
deriviranje
pox. ViSederivacije
uzastopnim
dobijemo
F(x,y)= 0 dvaputaderiviramo
*=
zadanefunkciie'
visegredaparametarski
Derivacije
"1:l to < t < tl
y = y ( t ) Jl "
1. derivaciia

x = x(t)
dy
= oydty

.dvdx

Y ' = Y ' ( t ) d*=g"=i

dt

t o < t < t 1 , g d j e s u \' -d- t. d t

{=-

2. derivaciia
x = x(t)

dy' d fy)

d y ' = - d ! -- d t[ i / - y ' i - y ' x

v' o= v' \n- '( t=)
x
dx qI
x3
dt
3. derivAeiia
x = x(t)
vt . : v 't( t )\ -=, d Y " :
dx

dy'
i!dx

dt

to <t<tl

..

to <tst., , gdjesuY =

d2v

dt'

..
'"=

P R IMJE R I
Pr i mi er1 .
za funkcijuxo - xytya =1
O d red i tey" u to 6 kiA =(0 ,1)
R.
x o- x y + y o = 1 / !
dx

/ +
4x"-Y-x'Y'+4Y''Y'=O
dx
4 . 3 x 2- y ' - 1 . y ' - x . y " + 4 ' 3 y ' ' y ' ' y ' + 4 y " ' Y " = O
12x2- 2y'+ 1zy' . (y')"+ y' '(-x + 4y3)= g
.(y')'
-y_T
. u 1 2 x 2- 2 y ' + 1 z y '
4 x 3 . V - X 'Y '+ 4 Y " ' Y ' = O I ( x = 0 , Y= 1 )
4 . 0 3 - 1 * 0 . y !+ 4 . 1 t ' Y ' = 0
+

n1
Y In=10,r1=;
r

^ ('t\2

1 2 .-0 2- 2 - ' + 1 2 ' 1 2. 1- l

-2y'+1zy' .(y')'
4
12x2
\4)
=
Y"lo=,0,r,
0-4.1'
x- 4y'
Primier2.
O dred i tey" (x) za fu n kci j uY = x+ ar ctgy
R.
/d

Y=X+arctgyt-

y'=1+if v'

u'['-#)

-1

u,
' l . [r+y'_

r']- - l
- l

1+Y" )

y'=1*!'
v-

Y'=i+1/ *

-' *
2'
-4

y' = (-2)y-"'Y'
1+y"= _2,(l+y')

v'=-$v'=y '

v'

Primier3.

* = tl
'
Naditey-(x) zafunkciju
y = t:"" J
R.
dy

.et
=-312

y'= y'(t)= =# =
:l ' d t 5
dy'
dt

-3.2t.et -3t' .e'

= 6t.e2t+ 3t2."" = ( 3t' + 6t) .e2' ,
-e'

Y'=Y'(t)=#dx

dy'
dt

_ (s.et+ o).e" + (st'+ ot).e.e" = ( 6 t '+ 1 8 t+ o ) ' " "

y*=y'(t)=#=
_ e-r
dx
dt
Pflmier4.
Naditey"(x) u todki * - f t

X= o . ( t- s i n t I)
y=a.(t-cost)J

za funkciju:

R.
dy
?'sint -- sint
vr , = vr ,\(-t') - d Y - - d ! - =
dx dx a.(1-cost) 1-cost
dt
'
' dy' cost (1 cost)- sint sint
(1: co st) ' _ cost- Gos't + sin't) vr , -=t v, ',r(-td)=xd y ' = -d !- =
dx:
a.(t_cost)
a.(1-cost)'
dt
-1
c o s t - 1 :_ - ( t - c o s t )
_
= -----:----------

a'(l-cost)3 a.(1-cost)3 a.(1-cost)'

I.
Y

ta

n)
2)

-1

-1
(,

(n))'

a.(r-o)'

" [,_..,[ZJJ

1
a

ZADACIZAVJEaBU
NaditeviSederivacijefunkcija:
(1)
x:d.(cost+t.sint) I ^ --_,..--,,..
> z. oenvacilu
y =a.(sint-t.cost) J
(2)

x:arcsintl

r--------:| 2. derivaciju

Y: ' J 1 - t ' )
(3)

cost
Y=tgt

3. derivaciju

(4)
rl

X: e'
I z. oerivacilu
y = a r c s i n tJ
(5)
x = t'\n ( 1 t+' ), I ^
| 2.derivaciju
y=t-arctgt J
R.
(1)
X:?.(cost+t.sint)
YO:

a . t . c o s 3t

(2)

x=arcsint I
_)

Y' = -rl1-t" )
(3)
x--

1
cost
3 . c o s ot
s i n st

X=et

t 2+ t - 1

Y,=

"".(1-t').J

_F

(5)

*')'l
x =In(1*

y,=+l

a graffunkcijey = f(x) u to6kiT = ("o,yo) p pravackojiimajednadZbu:

Y-Yo =f'(xo)'("-"0).

Ufi,ffia

:
graffunkcuey = f(x) u todkiT = (Xs,yo)p pravackojiimajednadzbu

P R IMJE R I
Pr i mi e r1.

tangentei normaleu to6kis apscisomX = -1 na krivulju y' x

NaditejednadZbu
R.

X = - 1 = y = - 4 x * \ = - 4 . ( - 1\ ) +/ , + = 4 + 1 = 5 = 1=f t, s)
x2
(-t)'
.

ld

Y=-4x*7 I a*
- -4-+
y'=-4+(-2)'x-3

xo

rtt2
Y ' | , * ==
- '-t { - ,

\-

*r/

=-4+2=-2

jednadZbatangente:
Y-Yo =f'(xo)'(*-*o)

y-5 = -2.(x-(-t))
y-5 = -2x-2
- Y=-2x+3
jednadZba
normale:
1,
: --r:7----T.(x V
r

V^
rv

f'(xo)

xo )

1
y-5=-i('-(-r))

-11

V
5 =-'X+' 2- 2

1
11
v' 2- 2
-.x+-

Primier2.
Nadite jednadZbu tangente i normale na krivulju
/
-\

x2.siny-cosy+cos

T = l 1 .- : l .
\ 2)

R.

= yo I +
x 2. s i n y - c o s y + c o 's 2
ldx
2 x .s i n y+ x 2. c o s y .y ' - ( - s i n y ) .y ' + ( - s i n 2 y ) ' 2 ' y=' o
y' -(r'. cosy+ siny - 2' sinZy)=-2x'siny

,'.(,' *'[;).'*'(l)-z

-2 1'''(;)
sin(z
;)=

y',h'.o +1- 2.0)=-2'1'1

y',1=-2 + ,'lU;)=-,
:
tangente
JadnadZba
v, 2- n - - 2 . ( x - 1 )
v' 2* 3 = - 2 - x + 2
+

Y
' 2= - 2 ' x + ?

n+4

normale:
lednadZba
Ttlr
V
' -= = - - : . - ( x\ - 1 )

-2

Tt11

V
' 2- -2= - ' ) ( - -

= '}1 2! 2= - . X + -

2
n-1

Prlmier3.
tangentei normalena krivulju :
NaditejednadZbu

X= t . c o s t l

y = t.sintJ

u to6kisat = L

R.

t
*=Z*"1=:x=]ll_,^,1
=+,=(0,
,:* +
,ti
l)
v=t'sintJ 2
y=;.sinf:|.t=;)
$ : t ' c o s t+ t ' ( - s i n t ) =c o s t- t ' s i n t
dt
I : 1 .s i n t + t . c o s :t s i n t + t . c o s t
dt
dy
t.cost
dY
: d!- = s i n t+
v'=
v'(t)
r'
'
dx

dx

dt

cost t.sint

, \ sinl+1..orI t+1.0
2 22 2
.' \; 2
l n) \ =
o-1.t
.orI-I.sinI
2
2
22
jednadZbatangente:
o

v' 2- n
'u--'.(x-o)
n2

v' 2-I -t - - - . x
=

2TE

v' T-E- -2. x + -

jednadZbanormale:
rE1,

v-:----;-(x-o)
z1
_;

TE

TE

v' 2- 2
---.x

nfi

=) V
' 2- 2- ' X + -

Primier4.
Naditejednadzbutangentei normalena krivulju v + xy : s u todkis apsc
R.
ev+xy=s =

x=0 +

,,
td
e'+xY="
I a^
e v. y ' +1. y + x . y ' - 0
y ' ' ( e t+ x ) = - y
y' = ---!e'+x
n11

,V rt . ( 0 ,=1- -)= - er + 0

jednadZbatangente:

v' e-1: -1.(" -o)

1

Y-1=--.X

v- e= - 1 ' x + 1

ev+Q'Y=e :> Y=1 :+ f =(O,t)

NaditejednadZbetangentei normalena krivulje:

/'r.-'l

\z

(1) y = arcsinl=

| u sjeci5tukrivuljes x-osi

x=arcSintil
(2)
, ^ ll za t=1
y = {1-t= U
(3) x ' Y - x " - Y " =7 u tod kiT =(1,2 )
R.
(1)

t...v=1."-1
'22
n...=
Y-2'x+2

(2)

t . .'.2v= - * * I
n
h . . . y= x _
2

(3)

.123

I . . .' V = _ _ . X + -

11
11
h...Y=11'x-9

D
L}

10.1 Geometrijsko znadenjediferenciiala

a t o d k ix i n e k a j e f , n j e n g r a f . U t o
N e k aj e f u n k c i j a f d e r i v a b i l n u
postavimotangentu. Duljina CD je prirast ordinatetangenteako se x
'(x)'Ax
, Sto zn
lz pravokutnogtrokuta ACD slijedi: CD = tgcr-AC = f
funkcijef za vrijednostargumentax jednakprirastuordinatetangenteu to
kad argumantx dobijePrirast Ax.

Ako je funkcijaf u tockix derivabilna,prirastfunkcijemoZemoprikazatikao

I
Af(x)= f '(x).Ax+ cx(u).Ax,gdjej" iiT.cr(ax)=

10.2 Definicija diferenciialafunkcije

D i f e r e n c i j a t o m f u n k c iyj e= f ( x ) u t o d k ix , u k o j o jj e f u n k c i j a d e r i v a b i
'(x).Ax
o
njezinaprirasta,kojije linearans obziromna Ax. Diferencijal
f
ili dy.
df(x)=f'(x)'dx
df(x):f'(x)'Ax dy =y'(x).Ax =

dY:Y'(x)'dx

10.3 Diferenciialvi5eg reda

Nekaje y = f (x) funkcijaderivabilnau todkix.
1. reda
Diferenciial
dy = y'(x).dx

2. reda
Diferenciial

d " y = d ( d y )= d ( y ' ( x ) . d x ) =( y ' ( x ). d * ) . d x = ( y ' ( x ) ' d x ) ' d x= y ' ( x ) ' ( d x ) '= y " ( x ) ' d x
: + d ' y = y ' ( x).d x2
ntoo reda
Diferenciial
d n y = d ( d ( " - 1 ) y=) y ( n ) ( x ) . ( 0 " ) "= y ( n ) ( x ) . d x n
:? d n y= U t n l l x ) . d x n

?RIMJERI
Primie1
r.
funkcija:
Naditediferencijale
( 1 )y = a r c c t g ( e " )
(2) Y = -3-*'
(3) x 2+ 2 x y- Y " = a '
R.

( 1 )y = " r " . t g ( " " )

. 2 x . d x_

-2x.e"

.O*

1 +e 2 "
( 2 ) Y = - 3 - "'
d y = y ' ( x ) . d x= - 3 - " . 1 n 3 . ( - z x ) . d x= 2 . | n 3 . x . 3 - " ' d x
( 3 )x ' + Z x y - Y 2 = a 2
2 x + 2 y+ 2 x . y ' - 2 y . Y ' = 0

x+y+(*-v).y'=o
y'=

X*Y.dx
X+U
= dy:
y-x
y-x

Primier2.
2. redaza funkcije:
Naditediferencijale
( 1 ) Y = -3-t'
(2) x 2 + 2 x Y - Y 2 : a 2
R.

( 1 ) Y : -3 -"
dy= 2.|n3'x'3-" 'dx
d ' y = y " ( x ) . ( o x ; '= ( 2 . t rn33. .X . 3 - - ' ) . ( d " ) '

d ' y = ( e r n e . 3 - "+' 2 . l n3Ii'.x . 3-"' .rn3.(-2x))(dx)'?

h,
d " y= g - ' ' ( z ' l n 3- 4 x 2'. (lne
)') (o*)'
( 2 ) x ' + Z x y- y ' = a '
d 'v = x + y . d x
y-x

=f':+i .(d*)'
(ox;'
d'y=y"(x)
Iv-xl

+ (v- {)- ([+ v)'(v'-t).(d*),

,\2
d,y=(t v')
(y x,,

dry :

2 y -2 x'_y'.(d x;r=
(y - x)-

2' v - 2 x . x + Y
y-x

(v- ')'

.(ox)'=

2y2 -2xy -2x2 -2xy

v-x
.(d

(v-

Primier3.
4. redaza funkcije:
Naditediferencijale
( 1 )Y = s i n 2 x
(2)Y=x'lnx
R.
( 1 )Y = s i n 2 x

,
d y : y ' ( x ) . d x= ( r i n t* ) . d x : 2 ' s i n x ' c o s x ' d x = s i n 2 x ' d x

li

t,

\ti-\il r '

")'

d'y =y"(x).(0")' = (sin2x)'- (O*)' = cos2x.2- dxz= 2' cos2x' dx2

d t y = y ", ( x ) . ( a *)t= (2 .co s2 x)'.(o x)' = 2.( - sin 2x) .2.dxs - 4 .sin2x .dx3
--8.cos2x.dxa
d o y= y ( o ) ( x ) . ( 0 " )=oC + . s i n 2 x ) ' . ( O * ) n- - 4 . c o s 2 x. 2 . d x a

( 2 )Y = x ' l n x
dy = y'(x).dx= (x .lnx)' . d x = [ , . , n " . " : )

dx=(nx+1).dx

=
d ' y = y ' ( x ) . ( o x ) '(=n * +r)'.(ox)'z
*.0"'
,

dty= y'(x).(ox)'= r1).(d*)'= - j.dx'

.l

l.;l

_
-l
d,y= y(o)(x).(o*)'
(.-

pribliZnevriiednostifunkciie
t'1.Primienadifergnciialana izradunavanie

Za male vrijednostiprirastaargumentaAx, vrijedi da je prirast funkcije pribliZnojedn

tj. :
funkcije,
dlferencijalu

laxl+o + Af(x)=df(x)
f(x+ax)-f(x)=f'(x).u
f(x+u)=f(x)+f'(x).lx
+ f(x + Ax)= f(x)+ f'(x).ox

FRIM J ER
prirastfunkcijediferencijalom
vrijednost:
naditepribliZnu
ZamijenivSi
(1)
(2)
(3 )
(4)

eo2,za X=0 iAx=0.2

t n ( o . a )z, a X : 1 i L x : - 0 . 2
"J 2 6, = u x:27 i A x : -1
ctg(+oo), za x : 450 i Ax = 10

R.
(1) eo'',za X:0 i{x:,0.2
f(x):e*, f'(x):e"
g ' *- = e " + e " .A x
e 0 + 0-' 2e o + e o . o . 2 = 1 + 1 . o . 2 = 1 . 2+

e o ' 2= - 1 . 2

':t:j::*j:iA',
r'--:-'

( 2 ) I n ( 0 . 8 ) , zXa= 1 i a x = - 0 . 2
f(x)=lnx, f'(x)=1
I n ( x + A x ) = l n x +o* "

e -) O '
l n ( r - o . e ) = l n 1 +{ ]- o z ) = 0 + 1 . ( - o . z=)- - 0 . 2= r n ( o . =
(3)

{26,r

x=27 i Ax=-1

=: +
f(x)=Vi, t'(x)
3 Vx'
Vx.^-=Vx*1'*'o"
3
Vx'

=2'e62eos
+ {za=
-1 ={n.1
.
?t2?
+' (/ 3- l'l
\ r)=
39
3trlzz'
za x = 4 5 0 i A x = 1 0
(4) ctg(+oo),
'(x)=
f (x)= ctgx , f
Ax=10=

1
sin2x

ft (rad)
'
180

ctg(x+ Ax)=ctgx- j,

o"

+1o)=cts(aso
cts(+so
)- *+F)

=1--l ^
180
f../2I
/

-\a

180

i.rJ

0.9650e3
= ctg(+oo)=

ZADACI ZA VJEZBU
naditepribliZnuvrijednost:
Zamijeniv5iprirastfunkcijediferencijalom

(1)
(2)
(3)
(4)
(s)
(o)

^1T7,= X=16 iAx=1

l n ( 1 . 2 ) , z aX = 1 i a x = 0 . 2
\131
, =^ x=32 i Ax=-1
tg(++o),za x = 450 i Ax = -10
-10
cos(zoo
), ,u x : 3oo i Ax =
sin(zoo),tu x = 3oo i Ax= -10

4Tl
l--

B.
( r)
(e)
(3)
(4)
(6)
(6)

4.125
0.2
1.e875
0.9650e3
0.874752
0.485

.|2.Tavlorova formula

gdje je Iotvoren intervalrealnihbrojeva,koja ima derivacijed

Zadanaje funkcijaf :I+R,
ukljudivoreda (n+1) u svakoj to6ki intervala I. Odaberemoli todku xo e I, onda funkciju
mgtemo predo6itiu obliku:
'(x^)

. ,- f'(x
, -ro).t;t.
, f
f(x)= f(xo)+tr.) (*

l t n l ( x \ . -ro)"
,
\2
("
(*-ro)'
+R^(x),
*...*f

je R^(x) ostatakkojimoZemo
prikazati
u obliku:
EdJe
f ( ^ * t ) ( x+oo.. ' ( x - x o ) ) . ( * - * n ) n * , ,
o < o< 1.
R'^I r( x' )(n+1)!

izm edu
todakax i xo.
T g 6 k a( x o+ t } .(*-*o )), g d j ej e 0 <O <1, nalazise
Molemopisati: f (x) = % (x) + R" (x) . PolinomP.(x) zovemoTaylorovpolinom.

Maclaurinovpolinom,
0, tadapolinomP^(x) nazivamo
Akoza todkuxo uzmemovrijednost
formulaprelaziu Maclaurinovu
formulu:
Taylorova

=t(o)+#-.ry .x'+#.x'+....ry.xn
+Rn(x),
f(x)
R,,(x)=ffi.Xn*"o<o<1

PR I M J E R I

futmjert
l'unkcijuf (x) : 2x3- x + 3 razvijtepo potencijama
binoma(x-1).
R,
razvoju okolinitodkeXo= 1.
llnzvojpo potencijama
binoma(x-1)podrazumijeva

f'(x)=6x2-1
t"(x)=12Y
t " ( x )= 1 2

1 t + l ( x ) =0

f'(1)=6-1=5
' ( 1 )= 1 2
f

t"(11=12
1 t + l ( 1 ) = o=

R.(t;=9

.#'(*-t)' +R.(x)
=r(1).f.(x-1)+
r(x)
ry (r-1)'
(x-1)+
r(x)=4+i
ft t"-t)'*f {*-r)'
=

f ( x )= 4 + 5 ' ( x - l ) + 6 ' ( x - 1 ) 2+ 2 ' ( t - t ) '

Primier2.

polinomom3. stupnja u oko

Funkciju f (x) = ln(x+ 1) aproksimirajte
pogre5ku.
Ocijenite
lzradunajteIn(1.2)pomo6ute aproksimacije.
R.
f (x) = In (x+ 1 )

='

f'(o)=fr=r

f1')=*
f'(x)=

f(0)=ln(O+1)=ln1=0

(x + t)'

r-(x)=d.,). +

=-''
r"(o)=-pi,y

f-(0)=ffi=,
6

=
1r+)1x)=-d1r= R,(x)={Trtl.xo

( o . x+ t ) ' . x o ,

=t(o)+f
+#'x' +R,(x)
f(x)
".ry'x'
t

(-1). ?.*"
*
", 3 !

f(x)=O*n-"*tZ
-

f(x)=r-1.x'+1'*'
23

f(x)=ln(x+1) =

f ( 0 . 2 ) = l n ( 0 . 2 + 1= )l n ( 1 . 2 )

1-.
= f ( 0 . 2=) 0 . 2 - V (o.z\'* 1. (o.z)'= o.182666
3

4l

o<8

R r ( x=
)

t ' o ' $ ' * ).

= ) ( O ' 0 . 2+ 1 ) a.(o.z)'
*' => R3(0.2
4l

o.(o.z)'
3\ v ' - ' ' l - 2 . 3 . ( o .
lnrlo.z;l=
41
0 . 2+ 1 ) a

0.0004
( O . 0 . 2+ 1 ) a

,0<o<1

o.ooo4
* lR.(0.2)l<

Prlmier3.

polinomom4. stupnjau okolinito6ke Xo = 0. lzradu

Funkciju f (x)= e* aproksimirajte
Ocijenitepogre5ku.
O1=e pomo6ute aproksimacije.
H.
' ( x )= f " ( x )= f - ( x ) = 1 t + ) 1 =
x )1 ( s ) 1 y 1e='
f(x)=f
: s f ( 0 )= f ' ( 0 ) = f ' ( 0 ) = f " ( 0 ;= t t r r 1 0=) f ( 5 ) ( 0=) e 0 = 1

l(x)=r** **+ 'x'+*.r'**."0 +Ro(x)

+r ',
1!

21

3!

4l

1
1.f
= c f ( 1 )= 1 + - , . 1 + . r , + ! . t t + - 1 - . 1 a = 2 . 7 0 g 3 3 3 =
3!
4l

e=2.708333

H n(x)=tr.xu =fiu"."u + Ro(1)=;", 0<o<1

:? *. n.(r).3 +
5!
5!

0 . 0 0 8 3 3<3R o ( 1<) 0 . 0 2 2 6 5 2

Ellmier4.
polinomom
f (x) : sinx aproksimirajte
10.stupnja
Funkciju
u okolini
todkeXo= 0 .
R.

f(x)=5;nx
'(x)=
cosx
f
f " ( x ) =- s i n x
-(x)=-cosx
f
1 t a t 1=
x )s i nx
l t t ' t ( x=) c o sX

: > f ( 0 ) = s i n O= 0
'(0 )=
= f
co s0 = 1
= f " ( 0 ) =- s i n 0 = 0
= f " ( 0 ) =- c o s 0 = - 1
+ t t r t l o ) =s i n 0= o
+ t t s r 1 O )c=o s 0= 1

+t' "' **'*-**'*' **'"' .+ "' **'

^**-x2
f(x)=0.+
xt

= t(x;=x-

3!

xn

x u - vx*t

gl

5!

ZADACIZA VJEZBU
:
funkcijuf(x)u okolinito6kexo polinomom
Aproksimirajte
(1)

f(x)=Xt+1 , X0=0, polinomom2'stupnja

(2\

f (x) = {ft

(3)

f ( x ) = c o s x , X o = 0 , p o l i n o m o6m' s t u p n j a

(4)

2' stupnja
f (x) = Ji , xo=16 , polinomom

4. stupnja
, Xo=0 , polinomom

R.
(1) f(x)=t.*

*-*.*'

(2) f ( x ) = 1 - *

*-*

vz

(3) f ( x ) = 1 - ; . ; (4) f ( x )= O *

y4

*'

10

x"--.x'
243
81

xu

"
(x-16)'
I, . f--16)-+
512

13.Qs.novniteoremidiferenciiatnoqraduna

Formatovteorem
na otvorenom
intervalu(a,b)gR ineka u n
Nokaje funkcijaf :(a,b)-+R neprekidna
toekic e (a,b) tog intervalapoprimasvojunajvecuili najmanjuvrijednost.
Ako postojideriv
'(c)
=I .
jednakanuli, f
rt toj todkic, tadaje ta derivacija
Hplleovteorem
Nckaje funkcijaf :
' noprekidna
na zatvorenom
intervalu[",b],
rJorivabilna
na otvorenom
intervalu(a,b),
=na krajevima
poprimajednakevrijednosti,f (a) = 115;.
intervala
postojibaremjednatodka c e (a,b) u kojojje f '(c) = I .
TacJa

gucbylet/teorem
EeTrijedi

nf I g su neprekidne
nazatvorenom
intervalu
[",0],
epgctojederivacije
f i g' na otvorenom
intervalu(",b),
- p ' ( x ) * 0 z a s v a kxi e ( a , b ) .
Tadapostolibaremjednatodka c e (a,b) za kojuvrijedi:

f ( b) - f ( a) f ' ( c)
=
g(b)- g(a) g'(c)

Lednosti
HckaJefunkcijaf :
na zatvorenom
intervalu[",b],
" fiPrekidna
. elerivabilna
na otvorenom
intervalu(a,b),
f(-b)-f(a)
Terlnpostolibaremjednatodkace (a,b)u kojojje f'(c)b-a

14. L'HosPital-ovoPravilo

o o - o o , 0 0 -' o ' 1

redeneoblike,8,:,0'-'
pravilo'
ujemoL'Hospitalovo
limesaprimjenj
izradunavanje

(1) Neodredenioblici

Q .,. oo
-ilt
0oo

u nekomintervalukoji sadr2ito6kua i ima

-g'(x)definirane
Nekasu funkcije f(x) i g(x)
+ 0, i nekavrijedi:
intervaluderivacijei'(x) i
onril< )
l i m f ( x ) = g i limg(x) = Q (neodredeni
$
iti

-\
l i m f ( x ) = - i lim g(x) "" (neodredenioblik oo , ,
(r(v\

tadaje
ljnffi=lgffi

, uzuvjetdaje lill;ffi

dalimes
Usludaju
Hffi

broj)iliie jed
(kona6an
postoji
n

oblik9 iti a ' tadapravilo

neodredeni
iznovapredstavlja

primjenjujemo.

oblici 0'*
(2) Neodredeni

koji sadrZito6kua i ima

u nekomintervaru
i g(x) definirane
Nekasu funkcije f(x)
'(x) i g'(x) , i nekavrijedi:
derivacijef
intervalu
oblik0'- ) '
limf (x) = g i limg(x)= "" (neodredeni
u oblik:
pretvaramo
rimera 11g(ttxlg(x)), funkcijuf (x)'g(x)
tadazadobivanje

f(x)g(x):+

ili tt"l'gt*l=+,

S t o d o v o d i d o s l u 6i raiaj a' 9

rE)

s(^)
(3) Neodredeni oblici oo- -

sadrzito6ku a i im
i g(x) definiraneu nekom intervalukoji
Neka su funkcije f(x)
'(x) g'(x) i neka vrijedi:
i
,
intervaluderivacijef

ljgt(*) =-

i l i m g ( x ) - " " ( n e o d r e d eonbil i k- - -

)'

u oblik
- g(x)), funkcijuf (x) - g(x) pretvaramo
limesa 11n(tttl
;
radazadobivanje
x-+a

(3) D' = (a,b] , limf(x) = a""

Ub-

= Jt1x1'ox
Ittrl.dx LrS

PRIMJER
lzra6unajteintegrale:
t.

dx
(1)lm
t.

dx
(2)Jm
tdx

(3)J
(x_1F
R.

'[g=l

(1)

D,

x=oe
I
dVx'

r )' =ti,'ob.t/i-g.t6)=g
i+=!iq(
I#=L'sb
;;
.i.iF
4e

e-rO\

= integralkonvergira

(2)

ig=l

dJt-x'

x=1eD,=rir'i$
.*

d J1_ x,

=
=lim(arcsinx)f,'
-r

- e)- arcsin0)= arcsinl-arcsin0=;-O =!,

= lim(arcsin(t
-+0'
e

+ integralkonvergira
(3)

=1eD,|=j#.'l#
=
x
|
l#

=
=L,s]#.t.*,1ft

. #=) =
=
.
=r,s(.',,$[-=
*
I$(*
t
).','$(* )",
* l:'
=

e ] 'o= e
'''s[-;.
I's(: t).
*)=

+ integraldivergira

6. Primiena odredenoq inteorala u qeometriii

6.'l Povr5ina lika u ravnini
(1) Povr5ina pseudotrapezaP, lika u ravnini ispod grafa neprekidnefunkcije y=f(x)

intervalu[",b], f (x) > 0, vx. [a,b],omedenogpravcimaX=o,X=b i x-osi, n =

it{r).0*

(2) Povr5inakrivocrtnogtrapeza koji je omeden grafovimafunkcija

f.,(x) i fr(x), pri 6emu je

fr(x)> f,(x), V x e [ a , b ] , te pravcima X=?, X=b I

e = Jft,(x)- f.,(x)ldx

iednadZbam
P, ako je krivuljay=f(x) zadanaparametarskim
(3) povrsinapseudotrapeza

x = x(t)
y = y(t)
b
; = x(t)] < t < t 2 '
.dt
P = J t 1 x 1 ' d xdx
= = x'(t).dt ='ir{,).x'(t)
t1
y = v(t)J
tr
x=8-tt=tr
x=b-+t=tz

A (t=t, )

aB(t=tr)

P R I M J E R1 .
Odreditepovr5inulika omedenog krivuljama y = x 2 - 1 , Y = x + 1
R.

,/

/
/,

I
I

,/

I
/

y=
!=

,/
\

tJ

PRIMJER2.
Odreditepovr5inulika omedenogkrivuljom y = x (x -1).(*-Z)

i x-osi .

R.

y=x.(x-t).("-z)l
'J=*t=o' xr=.1 x s = 2
'
y=o
y = x ' ( * - t ) . ( " - z ) = x 3- 3 x 2 + 2 x

n = i("' - 3x2+ex)-o].o".ito- (",- s", +zx).dx=

=[+-.
f;.,+),t+-'*.,t):,,=;
01

PRIMJER3.
Odreditepovr5inulikaomedenog
krivuljamay R.

x'

, Y=T
1+xz

t=f],?X,=-1

'x,=1

Y=T lJ

,=-[# t'l dx=,

ll#
=,

gtdx=z[arctox-**],=

, (;-*) =t-J"
[["*,t-*)-(arctso-'))

4.
PRIMJER
Odreditepoyr5inulikaomedenogkrivuljamay =Z'JV

x'

'Y =T

--2.
, a ispodpravcay

R.
{

,L

,/

,/

^(

1 . n a 6 i n:

.r
t - "'i
2ll=*t=-2,x2=2
Y=2 \

Y=2'fii=Xo =1
Y=2 )

dx+l[,
,=jl,r-5l
*+]:*[,,,;+),=
t'ldx=[,f
=f,a-* 1+2.2-|a' -2-1*fr=z

\\
\\
\E

L na6in:
v2

y=+
-x=Jzy
'2!
y =2.fi- x=t

PRIMJER
5.
Odreditepovr5inulikaomedenog
elipsom

t *t=t.
94

R.

-t
I

rL

\
I

,-4

X= 3 . c o s t l
^'
*Y" =1 =>
0 <t <2n
y = 2 . s i n tJ
94

=3.cost
I
Y= 2 . s i n t
I
0
3
.
s
i
n
t
.
d
t
l
=
=
=
=
P 4' Jv(x)'dxd X
+ . [ z . s i n t . ( - 3 . s i n t ) . d=t
X

X -o+t-ft
X =3->t=0

2l

|
|

e
= 24'Jsin't dt --24 (1 ,- 1. sinet
)I =ro l(t !-!.inn)- (r o-1
o

\24

)o

L\224

)\2

0
"ino)l=
))

PRIMJER6.
Odredite povr5inulika omedenog prvim svodom cikloide:

X = 3.(t- sint)]
03t<2n i x-o

v=3.(t-cost)J

R.
t2
It
l0
9
I
'l
6

lh.

3
2
I

\
\

T
0

6,

3.1{

=
lx 3.(t sint)
.(1-cost)
lv= e

|
|

lx=0->t=0

6.28

9.12

12.51 15.71 18.8J

2r

= = s.(t-cost)'otlJs.(t- cost).3 .(1- cost).dt =

P= Jv(x).dx
ldx
o

lx=on+t=2n I
ztt
21
1+cgsa =
= n. J(''-cost)2
dt= e Jt-2'cost cos't)dt -g.'ff'r-2.cost*
)o,
I

d\2)

00

= g.|.t-2.sint*-1.t *1.1.sinztl
\

22

)o

ZADACIZA VJEZBU
sa :
Odreditepovr5inulikaomedenog
( 1 )y 2 = X * 1 ,

Y=X-1
X = l . c Ostl
2\
| 0St<2r
" y-b.sintJ
X = ? . C O St 3l
. .. | 0<t32n
Y=a'Sln-tJ
- ).'( t - s i n t ))
X= o
(' '4y)-"a . ( 1 - c o s t ) J f O . t < z n

(3)

ix-osi.

R.
o
( 1 )P = ;
( 2 )P = a . b . n

(3)P=9.^''n
8
(4)P=3.a2.n

6.2 Duljinaluka krivulieu ravnini

(1)

x = x(t)l
t.'<t<t, +
= l:i '

Y Y(t)J
(2)

X=X
l
y = y(xU

Y=f(x) =
(3)

x =x(y)ly t 3 y 3 y z

x=f(y)

V=Y )

Y2-

:r r= [J1+(x'(y))'.Oy
i,

1.
P R I M J ER
lzra6unajte
dutjinuluka krivulje Y=ln(sinx) od todkesa apscisomx = !
3
.fi
aPSCISOffi
| = -.
'2

R.
X=X

I n

y = l n ( s i n x ) J3

,rE

=1+#
=ffi = 1+[y'(x)]'?
+ y'(x)
v =In(sinx)

= sin2x+ cos2x
sin2x
ft

/*'{l'=
g.zJJ
;
I

-.1n3
at
Z

1
sin2x

d o todk

PRIMJER2.
1o
lzra6unajteduljinuluka krivulje X = - ' V -

,|

- ^.lny za l<Y<e.
z

R.

*=j'y'-t',.ti
1<yce
)

Y=Y

^=)'vz -* '",

=
= x'(y)=
I r, ; +=L-+

+1=(v",n:Y
=r*(I-+T =vo+?v-"
+ r+[x'(y)]'
4y'
zv
4y'
[z

y2-e

'dy=l
r = jJr* ["'(y)]'
Yr1

1
= !..,- 1*l-.tn"-1.rnt=1."t *
=(++l".e,d/l
(2 2 ), \2

',-',f,.,4 -

4'2

3.
PRIMJER
duljinulukakrivulje
lzradunajte

'ot=
* [v'{t)F
, ='i{*'{t)F
/

/ * \\2"

\z //o

x=4-(t-sint)l
0<t32n.
y = 4'(t-co.t[

dt=8
dt=8
J,'"(;) 1,'(;)"=
f;.''{5

= e ' l - z c o s]l l l = - 1 6 ' ( c o s z i - c o s 0 ) = 3 2

ZADACI ZA VJEZBU
lzra6unajteduljinu luka krivulje:
(1)
rr
X = -X-^u+' R . c o s t l
l 0-<- t' -< :
y=yo+R.sint )
Z

(2)
)(=

*i
,-+)

osi
izmedukoordinatnih

R.

(1)'=Y
(2)'=f
6.3 Volumenrotacionogtijela

(1) Volumentijelakoje nastajerotacijomlika u ravnini:

X2

-'roiacija
okox-osir V, = ru.JV'(x)'dx

(2) Volumentijelakojenastajerotacijomlikaomedenoggornjomi donjomfunkcijom:

,/,2'->

rotacijaokox-osi lika omedenoggornjomfunkcijomYr(x) i donjomfunkcijomYl(x):

/:!
/

i",
t

'.

xz-r

.^r

ox
V,=n. J(v,("))'- (y,(x))'l.

.,,'!rotacijaoko y-osi lika omedenoggornjomfunkcijomxr(y) i donjomfunkcijomx.'(Y):

,t-

Yz-r

_
..^'l
- (*,(y))',l.ov
\. ' \ , , , V,=7r.J(",0))',

P R I M J E R1 .
Odrediteformuluza volumensto5capolumjera R i visine h.
R.

y ( x )=

R 'x
h
)12

=,,i(*-l dx=F
,,i-, .
)dx

V,=n Jv'("
x.l

R2
h.

.dX=-.7t.1-l

("''ln

= R 2 ' 7 r 6' Ts
h'
\.3/.

n . R 2. h
v' x _
3

PRIMJER2.
lzradunajtevolumentijela koje nastajerotacijomoko y-osi lika omedenogparabolom y = 1
pravcern! ='l
R.

'

(y'l' -- n
,dy=
n
'
l
" . t Ii V . d y = \ t r,l o | ce-

PRIMJER3.
krivuljama y - x"
lzra6unajtevolumen t'rjelakoje nastaje rotacijomoko x-osi lika omedenog

y --x+2
R.

,/

/
/,

t
I
,/

,/

,/

J
0

x z= 2

-(*'I] o"=n'l.l*"
+4x+4-xo]'dx
V,=7rjk ,("))'-(v,("))'].dx=n
ik-.'.2)"
x1

-1

-1

=ry
="[+.o**4x-+]l.
4.
PRIMJER
okoy-osilikaomedenogkrivuljamay=1-x
volumentijelakojenastajerotacijom
lzra6unajte
i x+y-1
R.