ASAS

KEELEKTROMAGNETAN
BBP 10203 TEKNOLOGI
ELETRIK 1

Pengenalan

Perkataan magnet berasal daripada

perkataan magnetik (loadstone/batu
hitam) yang ditemui di Magnesia,
Turki.

Magnet telah ditemui oleh Hong-Ti

(China) pada tahun 2637 s.m iaitu
kira-kira 2000 tahun selepas orang
Greek menemui sejenis batu yang
berkuasa menarik besi.

..Pengenalan

Batu ini dinamakan sebagai

loadstone (batu beban) dan
kemudiannya digunakan untuk
menentukan arah utara dan selatan.

Pada tahun 1820 Oersted dari

Denmark dapat membuktikan
hubungan antara arus elektrik yang
mengalir dalam dawai dan jarum
magnet.

..Pengenalan

Pada tahun 1831 Michael Faraday

pula mencipta mesin dynamo yang
dapat mengeluarkan tenaga
elektrik hasil pemotongan pengalir
terhadap medan magnet.

Prinsip penemuan ini masih

digunakan hingga kini pada
penjana, pengulang-alik dan
pengubah.

Micheal
Faraday

Apakah Magnet?

Magnet - merupakan suatu bahan yang boleh

menarik sesuatu bahan lain seperti besi dan logam.

Bahan magnetik bahan yang boleh ditarik oleh

magnet.

Kemagnetan - ialah satu sifat kebolehan / keupayaan

sesuatu magnet menarik bahan magnetik.

Medan magnet ruang yang mengelilingi sesuatu

magnet, di mana daya magnet dibangkitkan.

MAGNET
Terdapat dua jenis magnet:
i.
Magnet jati
ii. Magnet buatan

Magnet Jati
- merupakan sejenis bijih besi yang
dijumpai dalam galian dan
mempunyai
kemagnetan semulajadi.

Magnet Buatan
- Dibuat dengan bantuan magnet lain
atau pertolongan elektrik.
- Terbahagi kepada 2:
i. Magnet kekal
ii. Magnet sementara

Magnet Kekal

Magnet yang mempunyai kesan

magnet tetap. Ia menjadi magnet
setelah dimagnetkan terlebih
dahulu secara elektromagnet dan
teguh kemagnetan selepas sumber
permagnetan dikeluarkan.

Contoh kegunaan: pembesar suara,

telefon, pembinaan motor elektrik
dinamo.

Magnet sementara

Memperoleh kesan magnet secara

buatan. Ia menjadi magnet setelah
dimagnetkan terlebih dahulu secara
elektromagnet dan hilang kemagnetan
selepas sumber permagnetan
dikeluarkan.

Contoh kegunaan : loceng elektrik,

geganti.

Ciri-ciri utama magnet

i.

Medan magnet
- wujud dikawasan sekeliling
dan
merupakan ruang
yang dipenuhi fluks magnet.

ii. Fluks magnet

- lingkaran garis urat daya
magnet
iii. Kutub magnet

Medan magnet
Tidak
melintas
i

Arah tertentu

Ketegangan
sepanjang garisan

Gelung
tertutup

Menolak
sesama

Ciri-ciri medan magnet

i.

Menunjuk satu arah

ii.

Garisan-garisan daya magnet selalu membentuk gelung

yang lengkap (tertutup)

iii.

Garisan daya magnet mempunyai ketegangan sepanjang

jaraknya dimana ia cuba memendek setakat yang
mungkin.

iv.

Garisan daya magnet menolak antara satu sama lain.

v.

Garisan daya magnet tidak pernah bersilang tetapi

masing-masing membentuk gelung sendiri.

vi. Medan magnet cuba membentuk garisan-garisan daya

sebanyak yang mungkin. (bilangan garisan uratdaya
magnet adalah menentukan kekuatan kutub magnet
tersebut).

Kutub magnet
Garisan Fluks
Bar magnet
kekal

Kekutuban magnet

Kutub berlawanan

Kutub serupa

Istilah-istilah magnet
1. Daya gerak magnet d.g.m (Magnetomotive force)

Ialah daya gerak magnet dalam satu litar megnet berpasangan dengan

daya gerak elektrik dalam litar elektrik. Ia boleh diperolehi dari

medan magnet apabila arus mengalir melalui suatu gegelung
dawai.

Daya yang mengeluarkan kesan magnet dinamai daya gerak magnet

Untuk 1 pengalir, dgm = arus dalam ampiar

Untuk N pengalir, dgm = IN ampiar

Simbolnya ialah Fm

Unitnya iaiah lilit-ampiar (LA)(Ampiar turns) (AT)

Iaitu Fm = IN (LA)
Fm = (ST + SSU)

..Istilah-istilah magnet
2.

Engganan (Reluctance)

Engganan atau reluktans dalam litar magnet ialah

berpasangan dengan rintangan dalam litar elektrik.

Ialah sifat penentangan satu litar magnet terhadap

wujudnya fluks magnet.

Simbolnya ialah S

Iaitu

S = dgm / = Fm / = IN/

Unitnya ialah lilit-ampiar/weber

Rm @

S = dgm / = Fm / = IN/ (LA/Wb)

SLITAR = ST + SSU
ST

lT

o r A

l SU

o r A

..Istilah-istilah magnet
3.

Kekuatan medan magnet (Magnetic Field

Strength)

Ditakrifkan sebagai daya gerak magnet (Fm) yang

menghasilkan fluks per unit panjang bagi litar magnet.

Dikenali juga sebagai Daya Pemagnetan dan

simbolnya ialah H

Unitnya ialah lilit-ampiar/meter (LA/m)(AT/m)

Iaitu H= dgm/l = Fm/l = IN/l

(lilit-ampiar/meter)

Catatan: l = panjang lorong fluks ( flux path)

Untuk lorong bulat (Circular path), l= 2r
H = IN/2r (LA/m)

..Istilah-istilah magnet
4. Ketumpatan fluks (Flux Density)

Ketumpatan fluks ialah ukuran bilangan

garisan daya () per unit luas yang diambil
bersudut tepat kepada arah fluks.

Simbolnya ialah B

Unitnya ialah Wb/m atau Tesla (T)

Iaitu B = /A (weber/meter) atau Tesla

Fluks magnet, = BA kos

B
H

..Istilah-istilah magnet
5.

Telapan dan kebolehtelapan (Permeability)

Ketelapan dalam satu litar magnet adalah berpasangan dengan aliran (conductance)
dalam litar elektrik iaitu salingan bagi reluktans.

Unitnya ialah Wb/LA

Kebolehan sesuatu litar magnet untuk menghasilkan garisan (fluks) magnet di dalam
suatu bahan yang terbentuk dengan suatu daya pemagnetan dinamai ketelapan.

Simbol untuk ketelapan ialah (m)

Iaitu = B/H = ketumpatan fluks/ daya pemagnetan

o r = B/H
= ketelapan mutlak (obsolute permeability)
o = ketelapan ruang bebas (free space ) 4 x Henry/meter
r = ketelapan bandingan (relative permeability)
= nisbah ketumpatan fluks suatu bahan kepada ketumpatan fluks yang
dihasilkan dalam hampagas (vacuum) oleh daya pemagnetan yang
sama.
r = untuk H yang sama
r = B/Bo
Catatan: untuk udara, hampagas dan bahan bukan magnetic r = 1, Iaitu = o

Apakah
Keelektromagnetan?

Keelektromagnetan ialah penghasilan

kemagnetan melalui tenaga elektrik.

Kemagnetan ini dihasilkan melalui lilitan

wayar pada teras besi (gegelung) yang
dikenakan / dibekalkan dengan arus.

Oleh itu, medan magnet boleh dihasilkan

apabila arus mengalir melalui sesuatu
pengalir.

Penghasilan Keelektromagnetan
Catatan : - serbuk besi
diletakkan di atas kadbod
dan besi membentuk
medan magnet (bulatan).

Jika arus terlalu kecil, jejari bulatan garisan daya akan

infiniti
(semakin dekat).

Jika arus bertambah, jejari menjadi jauh.

Jika arus tetap, medan magnet menjadi diam disebabkkan

oleh kecenderungan garisan daya magnet untuk
memendek dan
bertumpu pada pusat.

..Penghasilan
Keelektromagnetan

Keburukan elektromagnet ialah

elektromagnet akan hilang
kemagnetannya apabila arus tidak
dibekalkan.

Kegunaan : motor elektrik, penjana,

loceng elektrik dll.

Arah medan magnet

Arah medan magnet boleh ditentukan
dengan menggunakan :
i. Kompas
ii. Hukum tangan kanan
iii. Hukum skru Maxwell

Kompas

Jarum kompas adalah

sebatang jarum besi
bermagnet yang
mempunyai dua hujung,
satu ke arah selatan dan
satu lagi ke arah utara.

Secara teknik jarum kompas

untuk menunjukkan arah
utara magnet berdasarkan
sebuah planet
magnetosfera.

Ia berdasarkan medan
magnet di bumi. Empat arah
utama kompas ialah Utara,
Selatan, Timur dan Barat.

Hukum tangan kanan

Ibu jari menunjukkan

arah arus yang
mengalir melalui
pengalir.
Jari-jari lain
menunjukkan arah
fluks magnet
disekeliling pengalir.

Arah
arus

Arah fluks
magnet

Hukum skru Maxwell

Arah pacuan skru menunjukkan

arah arus elektrik yang mengalir
melalui pengalir.

Arah putaran skru menunjukkan

arah fluks magnet disekeliling
pengalir tersebut.

Arah pacuan skru masuk

menandakan arus masuk dan arah
fluks magnet mengikut putaran
jam. Sebaliknya, arah pacuan skru
keluar menandakan arus keluar
dan arah fluks magnet melawan
putaran jam.

Fluks magnet

Bagi tujuan
mengira nilai
fluks magnet
mengikut
arah yang
ditentukan.

Faktor-faktor yang
mempengaruhi kekuatan medan
magnet
i. Arus.
Apabila arus yang mengalir tinggi maka kekuatan
medan magnet akan bertambah.
ii. Panjang pengalir.
Jika panjang pengalir bertambah, medan magnet
yang dihasilkan akan menjadi lebih kuat.
iii. Diameter pengalir.
iv. Jenis bahan.
v. Suhu.

Fluks bocor dan kesan

pinggiran

Fluk bocor

Ialah garisan-garisan yang

terbentuk di luar teras
magnet.

Apabila arus dialirkan dalam

gegelung, garisan fluks
akan terbentuk.

Disebabkan udara ditengahtengah teras bukan magnet

dan sifat garisan fluks lebih
cenderung untuk menjadi
seberapa pendek yang
boleh, maka sebahagian
daripada fluks akan
terbentuk di luar teras.

Kesan pinggiran

Iaitu bila garisangarisan daya magnet

melalui celah udara,
ia akan mengembang
atau terselerak keluar
yang mengakibatkan
luas muka keratan
celah udara lebih
besar daripada teras.

Aruhan
keelektromagnetan

Aruhan elektromagnet adalah penghasilan daya

gerak elektrik (d.g.e) dalam satu konduktor apabila
terdapat perubahan fluks magnet dan gerakan
relatif antara konduktor dan medan magnet.

Hukum aruhan elektromagnet Faraday

menyatakan bahawa satu daya gerak elektrik akan
teraruh dalam satu litar elektrik apabila terdapat
satu perubahan fluks magnet yang berkaitan
dengan litar elektrik itu.

D.g.e teraruh

Magnitud d.g.e aruhan adalah

bergantung pada perubahan fluks
magnet.

Hukum Lenz menyatakan bahawa arah

d.g.e aruhan adalah bergantung kepada
arah perubahan fluks magnet. Arah
arus yang dijanakan sentiasa bertentangan
dengan perubahan fluks magnet yang
menghasilkannya

Faktor-faktor yang
mempengaruhi magnitud d.g.e
aruhan
i.

Kekuatan magnet - Magnet yang lebih kuat akan

menghasilkan d.g.e aruhan yang lebih tinggi kerana
ketumpatan fluks adalah lebih tinggi.

ii.

Bilangan lilitan gegelung - Bilangan lilitan gegelung yang

lebih banyak akan menghasilkan d.g.e aruhan yang lebih
tinggi.

iii.

Laju relatif antara gegelung dengan magnet - Laju relatif

yang lebih tinggi akan menghasilkan d.g.e aruhan yang lebih
tinggi kerana kadar perubahan fluks magnet adalah lebih
tinggi. D.g.e adalah sifar apabila magnet pegun dalam
gegelung.

iv.

Diameter gegelung - Diameter gegelung yang lebih besar

akan
menghasilkan d.g.e aruhan yang lebih tinggi kerana kadar
pemotongan fluks magnet yang lebih tinggi.

Sekian
Terima kasih